Τζούτζας Ιωάννης ΚΟΠΗ ΚΑΙ ΑΦΑΙΡΕΣΗ ΣΚΛΗΡΩΝ ΟΔΟΝΤΙΚΩΝ ΙΣΤΩΝ

Transcript

1

2 Τζούτζας Ιωάννης Καθηγητής ΕΚΠΑ Φραγκούλη Μαργαρίτα Οδοντίατρος Ειδ. Οδοντική Χειρουργική Αδάμ Ελενα Οδοντίατρος Ειδ. Οδοντική Χειρουργική ΚΟΠΗ ΚΑΙ ΑΦΑΙΡΕΣΗ ΣΚΛΗΡΩΝ ΟΔΟΝΤΙΚΩΝ ΙΣΤΩΝ

3 ΚΟΠΗ ΚΑΙ ΑΦΑΙΡΕΣΗ ΣΚΛΗΡΩΝ ΟΔΟΝΤΙΚΩΝ ΙΣΤΩΝ Συγγραφή: Τζούτζας Ιωάννης Φραγκούλη Μαργαρίτα Αδάμ Ελενα Κριτικός αναγνώστης: Βουγιουκλάκης Γεώργιος Συντελεστές έκδοσης: Γλωσσική Επιμέλεια: Μητράκου Χάρριετ Τεχνική Επεξεργασία: Σιδέρη Αγγελική - Βασιλική ISBN: Copyright ΣΕΑΒ, 2015 Το παρόν έργο αδειοδοτείται υπό τους όρους της άδειας Creative Commons Αναφορά Δημιουργού - Μη Εμπορική Χρήση - Παρόμοια Διανομή 3.0. Για να δείτε ένα αντίγραφο της άδειας αυτής επισκεφτείτε τον ιστότοπο Σύνδεσμος Ελληνικων Ακαδημαϊκων Βιβλιοθηκών Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο Ηρώων Πολυτεχνείου 9, Ζωγράφου

4 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΝΤΟΜΕΥΣΕΩΝ-ΑΚΡΩΝΥΜΙΑ 1. ΠΕΡΙΛΗΠΤΙΚΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Βιβλιογραφία 1ου κεφαλαίου 2. ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΚΟΠΗΣ, ΑΦΑΙΡΕΣΗΣ ΚΑΙ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΚΛΗΡΩΝ ΟΔΟΝΤΙΚΩΝ ΙΣΤΩΝ 2.1. Εργαλεία χειρός (Hand instruments) 2.2. Περιστροφικά κοπτικά εργαλεία (Rotary instrumentation) Χειρολαβές Εγγλυφίδες Εγγλυφίδες από καρβίδια Τυποποίηση περιστροφικών κοπτικών εργαλείων Τεχνολογία εγγλυφίδων και μεταλλουργικές λεπτομέρειες κατασκευής 2.3. Παλλόμενα εργαλεία 2.4. Εκτoξευση σωματιδίων 2.5. Ακτινοβολία Laser Αδαμαντίνη Οδοντίνη Άλλοι τύποι laser στην αδαμαντίνη και στην οδοντίνη Κλινικά Χρησιμοποιούμενα Laser 2.6. Χημικομηχανική αφαίρεση της τερηδόνας Βιβλιογραφία 2 ου κεφαλαίου 3. ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΕΛΕΓΧΟΥ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΚΡΑΜΑΤΩΝ Βιβλιογραφία 3 ου κεφαλαίου 4. ΒΛΑΒΕΣ ΕΠΙΦΑΝΕΙΩΝ ΚΑΙ ΘΡΑΥΣΕΙΣ ΛΟΓΩ ΔΙΑΒΡΩΣΗΣ Βιβλιογραφία 4 ου κεφαλαίου 5. ΣΧΕΣΗ ΤΩΝ ΚΟΠΤΙΚΩΝ ΜΕΣΩΝ ΜΕ ΤΙΣ ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΠΟΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΙΚΕΣ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ. 6. ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΚΑΘΑΡΙΣΜΟΥ ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ 7.ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΑΠΟΣΤΕΙΡΩΣΗΣ ΚΑΙ ΑΠΟΛΥΜΑΝΣΗΣ 7.1. Αποστείρωση με φυσικά μέσα 7.2. Αποστείρωση με χημικά μέσα 7.3. Αποστειρωμένα εφάπαξ χρήσης περιστροφικά κοπτικά εργαλεία Βιβλιογραφία 7ου κεφαλαίου 8. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΑΠΟΡΡΕΟΥΝ ΑΠΟ ΤΙΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΑΠΟΣΤΕΙΡΩΣΗΣ ΚΑΙ ΑΠΟΛΥΜΑΝΣΗΣ 8.1. Χειρολαβές 8.2. Eγγλυφίδες Βιβλιογραφία 8 ου κεφαλαίου 9. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΩΝ ΟΡΩΝ

5 ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΝΤΟΜΕΥΣΕΩΝ-ΑΚΡΩΝΥΜΙΑ ΑΚΡΩΝΥΜΙΟ ΕΠΕΞΗΓΗΣΗ Απόδοση του όρου στα ελληνικά ΑBEC Annular Bearing Engineering Committee AFM Atomic Force Microscopy- Μικροσκόπιο Ατομικής Δύναμης ANSI ΑRT American National Standards Institute Atraumatic Restorative Treatment Ατραυματική τεχνική αποκατάστασης BAG BIO Active Glass Βιοενεργήύαλος BEI Backscattered Electron Imaging Απεικόνιση ανάκλασης ηλεκτρονίων CBN Cubic Boron Nitride Κυβικό Νιτρίδιο του Βορίου CGP Crushed Glass Powders Θρυμματισμένοι κόκκοι υάλου CPPR Crushed Powders of Polycarbonate Resins Θρυμματισμένοι κόκκοι υάλου πολυκαρβονυλικής ρητίνης CVD Chemical Vapor Deposition Εναπόθεση Χημικών Ατμών db DMD EDS EDTA Decibel Doctor Dental Medicine Element Dispersive Spectroscopy Ethyleno-di-Amino-Tetracetic acid Φασματοσκοπία στοιχείων με διασπορά ενέργειας Εθυλενοδιαμινο τετραοξεικό οξύ HAZ Heat Affected Zone Ζώνη Επηρεασμένη Θερμικά ΗΜ Ηλεκτρονικό Μικροσκόπιο Electron Microscope hbn Hexagon Boron Nitride Εξαγωνικό νιτρίδιο του βορίου Hz ISO Hertz International Standardization Organization Διεθνής Οργανισμός Τυποποίησης J/cm 2 Joule per square centimeter Joule ανά τετραγωνικό εκατοστό KHN Knoop Hardness Number Μονάδα μέτρησης σκληρότητας κατά Knoop

6 Laser Light Amplification by Stimulated Emission of Radiation mm millimeter χιλιοστό μm micrometer μικρόμετρο μsec microsecond μικροδευτερόλεπτο nsec nanosecond νανοδευτερόλεπτο PCBN Polycrystallic Cubic Boron Nitride Πολυκρυσταλλικό κυβικό νιτρίδιο του βορίου PFR Powder Flow Rate Ρυθμός ροής κόνεως PSI Pownds per Square Inch Rpm Revolutions per minute Στροφές ανά λεπτό SEI Scanning Electron Imaging Ηλεκτρονικό Μικροσκόπιο σάρωσης TVOCs Total Volatile Organic Compounds Ολικές πτητικές οργανικές ενώσεις VHN Vickers Hardness Number Μονάδα μέτρησης σκληρότητας κατά Vickers VOCs VolatileOrganicCompounds Πτητικές οργανικές ενώσεις W Watts ΑΚΡΩΝΥΜΙΟ ΕΠΕΞΗΓΗΣΗ Απόδοση του όρου στα αγγλικά ΕΧΕ Εφάπαξ Χρήσης Εργαλεία Single use ΗΜ ΖΕΘ Ηλεκτρονικό Μικροσκόπιο Ζώνη Επηρεασμένη Θερμικά Electron Microscope Heat Affected Zone Σ.α.λ Στροφές ανά λεπτό Revolutions per minute ΣΟΙ Σκληροί Οδοντικοί Ιστοί Hard dental tissues

7 1. ΠΕΡΙΛΗΠΤΙΚΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η προσπάθεια για την απομάκρυνση των προβληματικών και κατεστραμμένων σκληρών οδοντικών ιστών, καθώς και η δημιουργία κοιλοτήτων ελεύθερων προβλημάτων αλλά συγκεκριμένου σχήματος και διαστάσεων, αποτελούσε τους κυρίαρχους στόχους της επανορθωτικής οδοντιατρικής από καταβολής της. Όλα τα παραπάνω συνδέονται άρρηκτα τόσο με τις τεχνολογικές εξελίξεις της κάθε εποχής, σε ό,τι αφορά στην κοπή, όσο και με τα διατιθέμενα οδοντιατρικά υλικά αλλά και την αντίληψη για την φύση της επανόρθωσης. Η αφαίρεση των σκληρών οδοντικών ιστών διενεργείται αρχικά με τη βοήθεια διάφορων χειροκίνητων κοπτικών εργαλείων, τα οποία με την κατάλληλη σχεδίαση μπορούν να αφαιρέσουν τους κατεστραμμένους ιστούς και παράλληλα, να διαμορφώσουν ένα σχήμα κοιλότητας ικανό να συγκρατήσει τα επανορθωτικά υλικά τα οποία θα τοποθετηθούν. Από τα πρωτόγονα κοπτικά εργαλεία χειρός, η οδοντιατρική μετακινείται προς τα μηχανοκίνητα, στη συνέχεια υιοθετεί τα αεροκίνητα, ενώ σχετικά πρόσφατα αναδεικνύονται μέθοδοι αφαίρεσης των σκληρών οδοντικών ιστών που εκμεταλλεύονται την τεχνολογία των Laser, των υπερήχων, των εκτοξευόμενων μικροσωματιδίων, καθώς και των διαφόρων αφαλατωτικών διαλυμάτων. Καθεμία απ αυτές τις τεχνικές έχει να παρουσιάσει ενδείξεις, αντενδείξεις αλλά και περιορισμούς στη χρήση και ως εκ τούτου απαιτεί την ιδιαίτερη εκπαίδευση του οδοντιάτρου, όπως και τη συστηματική ενασχόλησή του με αυτές, προκειμένου τελικώς να επιτευχθεί η μέγιστη δυνατή αξιοποίηση των δυνατοτήτων τους. Οι σημαντικές αλλαγές στα πεδία των υλικών αποκατάστασης και διαχείρισης της τερηδόνας, καθώς και η αναζήτηση από τους ασθενείς λιγότερο επώδυνων και ενοχλητικών συνθηκών, γεννούν την ανάγκη βελτίωσης των μεθόδων αφαίρεσης της τερηδόνας και παρασκευής κοιλοτήτων. Η συμβατική τεχνική περιλαμβάνει τη χρήση χειρολαβής υψηλών ταχυτήτων με στόχο την πρόσβαση στην τερηδονική βλάβη και ακολουθεί η χειρολαβή χαμηλών ταχυτήτων για την αφαίρεση της τερηδόνας. Η διαδικασία αυτή αξιολογείται ως δυσάρεστη και επώδυνη από πολλούς ασθενείς και επομένως η τοπική αναισθησία κρίνεται απαραίτητη. Στη σύγχρονη εποχή, η κλινική εικόνα της τερηδονικής αλλοίωσης εντοπίζεται κυρίως σε μικρότερες εντοπισμένες βλάβες, γεγονός που δικαιολογεί την αναζήτηση πιο εξειδικευμένων μεθόδων αποκοπής (Ericson, Zimmerman, Raber, Gotrick, Bornstein & Thorell, 1999). Ακόμη, τα αισθητικά υλικά αποκατάστασης, τα οποία κυριαρχούν στην κλινική πράξη, σε συνδυασμό με τα συστήματα συγκολλητικών παραγόντων αποδίδουν καλύτερα σε κοιλότητες μικρής έκτασης με αποστρογγυλεμένες δίεδρες γωνίες. Επιπλέον, η γνώση της παθολογίας της τερηδόνας και οι αποτελεσματικές μέθοδοι πρόληψης επιτρέπουν την εφαρμογή τεχνικών ελάχιστης παρέμβασης. Κατά συνέπεια, η αποκοπή των οδοντικών ιστών οδηγείται σε μια περισσότερο βιολογική κατεύθυνση (Banerjee, Kidd & Watson, 2000). Προκύπτει επίσης το ερώτημα σε ποιο βαθμό οι περισσότερο μηχανικές πλευρές της οδοντιατρικής, όπου ανήκουν οι οδοντικές παρασκευές, έχουν πλήρως ωφεληθεί από τις τεχνολογικές εξελίξεις. Αυτό θεωρείται ένα πολύπλοκο θέμα, καθώς πληθώρα παραγόντων εμπλέκονται στην οδοντική αποκοπή, μεταξύ των οποίων η ίδια η φύση της οδοντικής παρασκευής και οι ατομικές παραλλαγές στην κλινική πρακτική (Siegel & vonfraunhofer 1996). Το ιδανικό κοπτικό εργαλείο ικανοποιεί ορισμένα κριτήρια, τα οποία αφορούν στον επεμβαίνοντα και στον ασθενή και τα οποία συνοπτικά είναι τα εξής:

8 ικανότητα διάκρισης και αφαίρεσης μόνο των παθολογικών ιστών, άνεση και ευκολία χρήσης στην κλινική πράξη, απουσία θορύβου και οσμών, έλλειψη δόνησης και αύξησης θερμοκρασίας, ώστε η αναισθησία να μην είναι αναγκαία, χαμηλό κόστος. Ωστόσο, καμία από τις υπάρχουσες μηχανικές μεθόδους δεν διαθέτει όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά (Banerjee et al., 2000). H λεπτομερής γνώση των μεθόδων αποκοπής οδοντικών ιστών μετατρέπει τον οδοντίατρο από παθητικό χρήστη σε καλά πληροφορημένο καταναλωτή, σε ό,τι αφορά στον επαγγελματικό του εξοπλισμό, με τελικό όφελος τη βελτίωση της ποιότητας της οδοντιατρικής περίθαλψης (Siegel&vonFraunhofer, 1996). Ιδιαίτερη σημασία έχει λοιπόν η ευρεία και σε βάθος ενημέρωση του οδοντιάτρου σχετικά με τις συγκεκριμένες τεχνικές. Το ευρύ φάσμα των δυνατοτήτων τους όσο και το εξαιρετικά υψηλό κοστολόγιο που σχετίζεται τις περισσότερες από αυτές, προσφέρουν μεν περιθώρια μεταβολής του εργασιακού προτύπου, που χαρακτηρίζει τη σύγχρονη επανορθωτική οδοντιατρική, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι οι κλασικές αρχές που διέπουν τις αποκαταστάσεις είναι εύκολο να παραγκωνισθούν. Η σύγχρονη αντίληψη για την επίτευξης της αποστείρωσης των μεταλλικών εργαλείων απαιτεί τον σωστό καθαρισμό τους με σκοπό την απομάκρυνση των οργανικών ρύπων που επικάθονται στην ελεύθερη επιφάνειά τους. Ενώ για τα κλασικά εργαλεία και διατάξεις παρουσιάζεται πληθώρα τεχνικών που περιγράφουν την κάλυψη ή την αποστείρωσή τους, για τις χειρολαβές των Laser και τα ακροφύσια των συσκευών εκτόξευσης μικροσωματιδίων δεν υπάρχουν σαφείς οδηγίες για τον τρόπο αποστείρωσής τους και περιορίζονται στη σύσταση για κάλυψη ή για την εξωτερική απολύμανσή τους με κατάλληλα διαλύματα.

9 Βιβλιογραφία 1ου κεφαλαίου Banerjee, A., Kidd, E.A. & Watson, T.F. (2000). Scanning electron microscopic observations of human dentine after mechanical caries excavation. J Dent, Vol 28 (3), Ericson, D., Zimmerman, M., Raber, H., Gotrick, B., Bornstein, R. & Thorell, J. (1999). Clinical evaluation of efficacy and safety of a new method for chemomechanical removal of caries. A multi-centre study. Caries Res, Vol 33 (3), Siegell, S.C., von Fraunhover, J. (1996). Assessing the cutting efficiency of dental diamond burs. J.A.D.A,Vol 127 (6),

10 2. ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΚΟΠΗΣ, ΑΦΑΙΡΕΣΗΣ ΚΑΙ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΚΛΗΡΩΝ ΟΔΟΝΤΙΚΩΝ ΙΣΤΩΝ Η κοπή των σκληρών οδοντικών ιστών είναι μια έννοια συνυφασμένη με την πορεία της Οδοντιατρικής επιστήμης διαμέσου των αιώνων. Από καταβολής της, η Οδοντιατρική επιβάλλει, αφενός μεν την αφαίρεση των κατεστραμμένων οδοντικών ιστών, αφετέρου δε τη σχηματοποίηση των υγιών, προκειμένου αυτά να υποδεχθούν επανορθωτικά αλλά και κοσμητικά υλικά, όπως πολύτιμα κράματα και πολύτιμους λίθους. Είναι συνεπώς ευνόητο ότι η εξέλιξη της Οδοντιατρικής σχετίζεται στενά με την εξέλιξη της τεχνολογίας. Επομένως, στον χώρο της αφαίρεσης των οδοντικών ιστών, διακρίνουμε έξι κατηγορίες μεθόδων και εργαλείων που προσφέρουν αυτήν την υπηρεσία και αυτές είναι οι ακόλουθες: α. εργαλεία χειρός, β. περιστροφικά κοπτικά εργαλεία, γ. αποκοπή με εκτόξευση σωματιδίων, δ. χημικομηχανική αφαίρεση, ε. αποκοπή με υπερήχους, στ. αποκοπή με ακτινοβολία laser. Η καθεμία απ αυτές τις τεχνικές παρουσιάζει πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα και παράλληλα περιγράφει το φάσμα των δυνατοτήτων εφαρμογής της, σε συνάρτηση τόσο με την χρονική στιγμή κατά την οποία προτάθηκε και χρησιμοποιήθηκε, όσο και με τα υλικά που συνόδευαν την συγκεκριμένη χρονική περίοδο την εφαρμοσμένη κλινική πράξη Εργαλεία χειρός (Hand instruments) Τα χειροκίνητα εργαλεία είναι η αρχαιότερη κατηγορία κοπτικών βοηθημάτων που χρησιμοποιήθηκαν. Η κατηγοριοποίησή τους γίνεται με πολλές παραμέτρους, όπως της ένδειξης χρήσης τους (πελέκεις, σκαλίδες, κοχλιάρια, διαμορφωτήρες αυχενικού χείλους), της διεύθυνσης ή της φοράς της δύναμης που απαιτείται για να λειτουργήσουν (έλξη ή ώθηση, δεξιόστροφα ή αριστερόστροφα), των γωνιών που διαθέτουν μεταξύ λαβής και λειτουργικών άκρων (ευθέα, γωνιώδη, διπλογωνιακά, τριπλογωνιακά) αλλά και των ακμών του λειτουργικού άκρου (μονόπλευρης ή αμφίπλευρης κοπής). Τα εργαλεία χειρός διακρίνονται κατασκευαστικά σε τρία μέρη: τη λαβή (shaft), το στέλεχος (shank) και το λειτουργικό άκρο (blade). Το λειτουργικό άκρο διαθέτει τη λεπίδα (cutting edge) η οποία είναι και το αιχμηρό και κατά συνέπεια το κοπτικό μέρος του εργαλείου.

11 Για καθένα από τα μέρη αυτά υπάρχει ανάλογη κατασκευαστική κωδικοποίηση που ορίζει τις γωνίες και τις διαστάσεις των επιμέρους στοιχείων του εργαλείου. Για τους λόγους αυτούς, προκειμένου να είναι επαρκής η περιγραφή ενός εργαλείου χειρός, παρατίθενται τρεις αριθμοί που ευρίσκονται χαραγμένοι σε ακμή της πλευρικής επιφάνειας της λαβής του εργαλείου και που αναπαριστούν στο μετρικό σύστημα, κατά σειρά το εύρος του λειτουργικού άκρου σε δέκατα του χιλιοστού, το μήκος του λειτουργικού άκρου σε χιλιοστά και τη γωνία της λεπίδας ως προς τον επιμήκη άξονα του κοπτικού άκρου π.χ Εντούτοις, πολλές φορές αναγράφεται και ένας τέταρτος αριθμός που αναφέρεται στη γωνία που σχηματίζεται μεταξύ του λειτουργικού άκρου και του επιμήκη άξονα της λαβής του εργαλείου. Ο αριθμός αυτός αναγράφεται δεύτερος κατά σειρά στην τετράδα πλέον των αναγραφών και πριν από το μήκος του λειτουργικού άκρου. Τα κοπτικά εργαλεία χειρός διακρίνονται σε κοχλιάρια, πελέκεις και σκαλίδες. Εικόνα 2.1: Αρίθμηση κοπτικών εργαλείων χειρός Τα κοχλιάρια (excavators) είναι συνήθως εργαλεία διπλογωνιακά ή τριπλογωνιακά και ανάλογα με το σχεδιασμό του άκρου τους διακρίνονται σε δισκοειδή ή ατρακτοειδή. Χρησιμοποιούνται κυρίως για την αφαίρεση τερηδονισμένης οδοντίνης ή εύθρυπτων οδοντιατρικών υλικών. Χρησιμεύουν επίσης για τη λάξευση του αμαλγάματος και η κινησιολογία τους είναι με εναλλαγή ώθησης και έλξης.

12 Εικόνα 2.2: Διάφοροι τύποι κοχλιαρίων οδοντίνης Οι πελέκεις (chiseles) είναι εργαλεία σχεδιασμένα για την αφαίρεση αδαμαντίνης και διακρίνονται σε ευθέα, μονογωνιακά, διπλογωνιακά και τριπλογωνιακά. Οι ευθείς πελέκεις λειτουργούν με ώθηση, ενώ τα υπόλοιπα με έλξη του εργαλείου. Χρησιμεύουν για την εσωτερική εξομάλυνση και λοξοτομή των χειλέων της αδαμαντίνης και την απομάκρυνση των αστήρικτων υπολειμμάτων της αδαμαντίνης από τα όρια των κοιλοτήτων. Εικόνα 2.3.:Λεπτομέρεια από λειτουργικό άκρο σκαλίδας, Εικόνα 2.4.: Λεπτομέρεια από λειτουργικό άκρο σκαλίδας

13 Οι σκαλίδες (hatchets) είναι και αυτές εργαλεία που προορίζονται για την αφαίρεση αδαμαντίνης και διακρίνονται για τη λεπτομέρεια, την οποία προσδίδουν στην κοιλότητα μετά τη χρήση τους. Η χρήση τους γίνεται κυρίως με ώθηση, αλλά σε ορισμένες ειδικές κατηγορίες απ αυτές, όπως ο διαμορφωτήρας αυχενικού χείλους ή η κινησιολογία της όλης διαδικασίας είναι με έλξη παρειογλωσσική και το αποτέλεσμα είναι η λοξοτόμηση της δίεδρης γωνίας μεταξύ αυχενικού χείλους και ομόρων επιφανειών μιας κοιλότητας. Εικόνα 2.5: Λεπτομέρεια από λειτουργικό άκρο διαμορφωτήρων αυχενικού χείλους Λαβή των εργαλείων χειρός: Λαβή γραφίδας στην οποία μετέχουν ο αντίχειρας, ο δείκτης και ο μέσος. Ανάστροφη λαβή γραφίδας, κατά την οποία η παλάμη βλέπει προς το έδαφος και αναφέρεται σε κοιλότητες σε δόντια της άνω γνάθου. Λαβή παλάμης αντίχειρα, κατά την οποία η παλάμη βλέπει προς το έδαφος και αναφέρεται σε κοιλότητες σε δόντια της άνω γνάθου. Τα εργαλεία χειρός είναι κατασκευασμένα εξ ολοκλήρου από ανοξείδωτο χάλυβα ή είναι μικτά εργαλεία, δηλαδή τα λειτουργικά τους άκρα είναι κατασκευασμένα από ανοξείδωτο χάλυβα, ενώ η λαβή τους από κεραμικό υλικό, από σιλικόνη ή από πολυμερή ύλη. Τα κοπτικά εργαλεία είναι κατασκευασμένα από υλικά που μπορούν να αντεπεξέλθουν σε μηχανικές καταπονήσεις αλλά και σε θερμικές και χημικές που απορρέουν από τις συνήθεις τεχνικές αποστείρωσης και απολύμανσης.

14 2.2. Περιστροφικά κοπτικά εργαλεία (Rotary instrumentation) Τα περιστροφικά κοπτικά εργαλεία στην αρχική τους μορφή έκαναν την εμφάνισή τους στις αρχές του 18ου αιώνα. Χρειάσθηκαν πολλές βελτιώσεις και τροποποιήσεις του τρόπου λειτουργίας, ώστε να φτάσουμε από τα ποδοκίνητα τρύπανα, σε χειρολαβές που λειτουργούν με τη βοήθεια μικροσκοπικού αεροστρόβιλου, ο οποίος περιστρέφεται μέσω παροχής αέρα υπό πίεση από ειδικό αεροσυμπιεστή. Τα σύγχρονα περιστροφικά κοπτικά εργαλεία συνίστανται στις διάφορες χειρολαβές που υποδέχονται τον πεπιεσμένο αέρα ή τη μηχανική κίνηση και τις διαφόρων τύπων εγγλυφίδες που χρησιμοποιούνται για την αποκοπή οδοντικής ουσίας, την παρασκευή κοιλοτήτων ή κολοβωμάτων και για τη διαμόρφωση, λείανση και στίλβωση των αποκαταστάσεων Χειρολαβές Οι χειρολαβές διακρίνονται: Σε χειρολαβές υψηλών ταχυτήτων, με όριο τις στροφές το λεπτό (rpm = revolutions per minute), που κυρίως χρησιμοποιούνται για την αποκοπή των σκληρών οδοντικών ιστών και την παρασκευή κοιλοτήτων. Σε χειρολαβές χαμηλών ταχυτήτων, με όριο τις στροφές το λεπτό (rpm), που χρησιμοποιούνται για την αφαίρεση της τερηδόνας, τη λείανση και τη στίλβωση δοντιών και αποκαταστάσεων. Προτείνεται, επίσης, η κατάταξη των χειρολαβών με βάση δύο ακόμα κατηγοριοποιήσεις που χρησιμοποιούν τρεις και πέντε βαθμίδες κατάταξης αντίστοιχα. Συγκεκριμένα προτείνονται: α. Χαμηλές ταχύτητες με ανώτερο όριο τις στροφές ανά λεπτό, που προτείνονται για αφαίρεση τερηδονισμένης οδοντίνης, με τη βοήθεια εγγλυφίδων από χάλυβα, στίλβωση αποκαταστάσεων και στίλβωση οδοντικών ιστών, με τη βοήθεια διαφόρων φυραμάτων. β. Μέτριες ταχύτητες με ανώτερο όριο τις στροφές ανά λεπτό, που χρησιμοποιούνται για λοξοτομή αδαμαντίνης, τοποθέτηση καρφίδων, δημιουργία αυλάκων και συγκρατητικών σχηματισμών και γενικά σε πράξεις, όπου απαιτείται μικρός χρόνος λειτουργίας των εργαλείων και οι παρασκευές διέπονται από λεπτουργικές παραμέτρους. γ. Υψηλές ταχύτητες με ανώτατο όριο τις στροφές ανά λεπτό, οι οποίες χρησιμοποιούνται για παρασκευή κοιλοτήτων, παρασκευή κολοβωμάτων, ταπείνωση φυμάτων, αφαίρεση παλαιών αποκαταστάσεων και γενικά σε περιπτώσεις όπου απαιτείται η αφαίρεση μεγάλου όγκου ιστών ή υλικών, χωρίς να επιβάλλεται η απόδοση ιδιαιτέρων λεπτομερειών. Στην πενταβάθμια κλίμακα, η κατάταξη εμπλουτίζεται ως εξής: α. υπερ-χαμηλές ταχύτητες (Ultra low speed) με εύρος από σ.α.λ. (στροφές ανά λεπτό), β. χαμηλές ταχύτητες (Low speed) με εύρος από σ.α.λ.,

15 γ. μέσες ταχύτητες (Medium high speed) με εύρος από σ.α.λ., δ. υψηλές ταχύτητες (High low speed) με εύρος από σ.α.λ., ε. υπερ-υψηλές ταχύτητες (Ultra high speed) με εύρος από σ.α.λ. Σύμφωνα με τη μελέτη των Bayne et al., (2002), οι χειρολαβές διακρίνονται σε τρεις μόνο κατηγορίες: 1. χειρολαβές χαμηλών ταχυτήτων (κάτω από rpm), 2. χειρολαβές μεσαίων ταχυτήτων (από rpm), 3. χειρολαβές υψηλών ταχυτήτων (άνω των rpm). Ειδικές κατηγορίες οδοντιατρικών εργασιών, όπως η λοξοτομή της αδαμαντίνης, η δημιουργία φρεατίων για την τοποθέτηση καρφίδων ή η αφαίρεση γουταπέρκας από τον ριζικό σωλήνα για την υποδοχή άξονα, απαιτούν ενδιάμεσες τιμές ταχυτήτων (της τάξεως των rpm), ωστόσο, γι αυτές τις εργασίες χρησιμοποιούνται κατ εκτίμηση οι χειρολαβές χαμηλών ή υψηλών ταχυτήτων. Η περιστροφή γίνεται πάντα από αριστερά προς τα δεξιά όπως οι δείκτες του ρολογιού/clockwise για τις χειρολαβές υψηλών ταχυτήτων (airotor), ενώ για τις χειρολαβές χαμηλών ταχυτήτων (micromotor/ ηλεκτροκίνηση ή luftmotor/αεροκίνηση) υπάρχει και η δυνατότητα αντίθετης περιστροφής. Εικόνα 2.6.: Διάφοροι τύποι χειρολαβών υψηλών ταχυτήτων, Εικόνα 2.7.: Χειρολαβή υψηλών ταχυτήτων από κράμα τιτανίου Μέσα στην κεφαλή της χειρολαβής υψηλών ταχυτήτων διακρίνουμε το ρότορα που εμπεριέχει τη φτερωτή, τον σφαιροειδή ή ένσφαιρο τριβέα ή ρουλεμάν και τον αυλό καθήλωσης των εγγλυφίδων.

16 Εικόνα Κενή κεφαλή χειρολαβής Εικόνες 2.9.,2.10. Περιεχόμενο κεφαλής χειρολαβής υψηλών ταχυτήτων Κάποιες κατασκευάστριες εταιρείες τοποθετούν όλα αυτά σε ένα ενιαίο σύνολο/κασέτα και οι διατάξεις αυτές ονομάζονται «κλωβοί». Εικόνα 2.11., Εικόνα 2.12., Εικόνα 2.13.: Τυπική εικόνα κλωβών χειρολαβών υψηλών ταχυτήτων Το ρουλεμάν (bearing) αποτελείται από το ακτινικό έδρανο ή κέλυφος, τα σφαιρίδια (ball bearings) ή τους κυλινδρίσκους και τον καθηλωτικό δακτύλιο. Τα ρουλεμάν των οδοντιατρικών χειρολαβών χαρακτηρίζονται ως υψηλής ακρίβειας και έχουν τη δυνατότητα να λειτουργούν σε πολύ υψηλές ταχύτητες, να διαθέτουν υψηλή απόδοση στη μεταφορά φορτίων, να έχουν μεγάλη ακαμψία και χαμηλή τριβή και να διαθέτουν παρατεταμένη διάρκεια ζωής.

17 Εικόνα 2.14., Εικόνα 2.15.: Ρουλεμάν χειρολαβής σε λήψη SEI 15X Σκοπός του ακτινικού έδρανου και των σφαιρικών τριβέων (ρουλεμάν) είναι η μείωση της τριβής εκ περιστροφής και η αντιρρόπηση φορτίων. Αυτό επιτυγχάνεται με τη χρήση δύο δακτυλίων-εδράνων που συγκρατούν τα σφαιρίδια των τριβέων και κατανέμουν τα φορτία μέσω αυτών. Καθώς το ρουλεμάν κινείται, προκαλεί την περιστροφή των σφαιριδίων. Τα σφαιρίδια παρουσιάζουν μειωμένη αντίσταση κύλισης και συντελεστή τριβής (coefficient of friction) σε συγκριση με δυο επίπεδες επιφάνειες που περιστρέφονται βρισκόμενες σε επαφή. Τα ακτινικά έδρανα, με μια σειρά τριβέων κινούμενων μέσα σε βαθιά τάφρο/αύλακα, είναι τα πιο κοινά, έχοντας μεγάλη ποικιλία εφαρμογών. Τα ρουλεμάν κατασκευάζονται με ιδιαίτερα υψηλή ακρίβεια και χρησιμοποιούνται σε εφαρμογές, όπου η περιστροφική κίνηση και η χαμηλή ροπή είναι απαραίτητες, ενώ το εξασκούμενο φορτίο παρουσιάζει δευτερεύοντα ρόλο. Οι τριβείς που κινούνται μέσα σε βαθιά οδηγό αύλακα έχουν υψηλότερες επιδόσεις αναφορικά με το εξασκούμενο φορτίο, αλλά είναι λιγότερο ανθεκτικοί στην ευθυγράμμιση. Οι τριβείς που βρίσκονται καθηλωμένοι μέσα στα ακτινικά έδρανα χαρακτηρίζονται και από τον αριθμό τους με το πρόσημο ABEC (π.χ. ABEC 6 ή ABEC 7 και πρόσφατα ABEC 8 σε χειρολαβές σύγχρονης τεχνολογίας).

18 Εικόνα 2.16.: Φωτογραφική απεικόνιση κεραμικών τριβέων. Κάθε γραμμή εντός της οποίας εδράζονται έχει μήκος 3 χιλιοστά Τα κεραμικά υβριδικά ακτινικά έδρανα χρησιμοποιούν κεραμικά σφαιρίδια. Τα δεύτερα,ανάλογα με το μέγεθός τους, ζυγίζουν 40 % λιγότερο από τα αντίστοιχα χάλυβος. Αυτό μειώνει τις φυγόκεντρες τάσεις και την ολίσθηση, με αποτέλεσμα τα κεραμικά ακτινικά έδρανα να λειτουργούν κατά 50 % ταχύτερα σε σύγκριση με τα συμβατικά. Αυτό σημαίνει ότι η εξωτερική αύλακα εξασκεί λιγότερες εσωτερικές τάσεις προς τον τριβέα κατά τη φάση της περιστροφής. Η μείωση στις εξασκούμενες τάσεις αμβλύνει τις δυνάμεις τριβής και την αντίσταση κύλισης. Οι ελαφρότεροι τριβείς επιτρέπουν στο έδρανο να περιστρέφεται ταχύτερα και κατά συνέπεια χρησιμοποιεί λιγότερη ενέργεια για να διατηρήσει την ταχύτητά του. Τα κεραμικά υβριδικά ακτινικά έδρανα χρησιμοποιούν τα κεραμικά σφαιρίδια στη θέση των χαλύβδινων.

19 Εικονα 2.17.: Κεραμικός τριβέας σε λήψη SEI 15X Τα κεραμικά ακτινικά έδρανα είναι κατασκευασμένα από χαλύβδινους εσωτερικούς και εξωτερικούς δακτύλιους, η παρουσία όμως των κεραμικών σφαιριδίων τους προσδίδει την ιδιότητα του υβριδικού. Τα κεραμικά σφαιρίδια είναι κατάλληλα για εφαρμογές όπου ανιχνεύονται υψηλά φορτία, ταχύτητες και ακραίες θερμοκρασίες. Η μακροβιότητά τους και η ανάγκη για ελάχιστη λίπανση καθιστούν τα υλικά αυτά κατάλληλα για ακραίες χρήσεις. Τα κεραμικά υλικά έχουν χαμηλό πορώδες, δεν μαγνητίζονται, δεν οξειδώνονται και έχουν επιδόσεις καλύτερες από εκείνες του χάλυβα Επιπλέον, σε μορφή σφαιριδίου, τα υλικά αυτά είναι σκληρότερα σε σύγκριση με το χάλυβα, ενώ, επειδή δεν είναι πορώδη, δεν αναπτύσσουν τάσεις τριβής και έτσι είναι ικανά να περιστρέφονται ταχύτερα από τα αντίστοιχα χαλύβδινα. Ο παραγόμενος δε ήχος είναι χαμηλότερου επιπέδου από εκείνον των μεταλλικών τριβέων, οι οποίοι έχουν, όπως είναι γνωστό, κατηγορηθεί για την πρόκληση θορυβογενούς βαρηκοΐας στους οδοντιάτρους, λόγω της συνεχούς χρήσης θορυβοπαραγωγών εργαλείων και διατάξεων. Από διεθνείς οργανισμούς, που ασχολούνται με την υγεία στον εργασιακό χώρο, τα 85 με 90 ντεσιμπέλ (db) έχουν προσδιοριστεί ως το επίπεδο του θορύβου, το οποίο δημιουργεί πρόβλημα στο ανθρώπινο ακουστικό σύστημα και σε αυτό το όριο λειτουργούν και τα μηχανήματα του οδοντιατρικού ιατρείου. Εντούτοις, και παρά το γεγονός ότι η τεχνολογία έχει προχωρήσει προς τη σωστή κατεύθυνση, μειώνοντας σταθερά τον παραγόμενο τον θόρυβο, όλο και καινούργιες πηγές ήχου εισάγονται στο χώρο του οδοντιατρείου, με ασαφείς επιπτώσεις για την υγεία του προσωπικού. Πολλοί ρότορες διαθέτουν επιπλέον δύο παράλληλα διατεταγμένα ρουλεμάν για την καλύτερη μεταφορά της κίνησης από τη φτερωτή στην εγγλυφίδα και την καλύτερη αξιοποίηση της κινητικής ενέργειας σε συνδυασμό με τον περιορισμό των κραδασμών.

20 Εικόνες 2.18, 2.19., : Φτερωτές με 8 και 10 πτερύγια Οι φτερωτές διακρίνονται σε πολλά σχεδιαστικά μοντέλα με αριθμό πτερυγίων που κυμαίνονται από 8 έως 24. Στο πρόσθιο μέρος των πτερυγίων υπάρχουν πολλές φορές σφαιρικά ή ατρακτοειδή εντυπώματα που βοηθούν στην επιτάχυνση αλλά και την αξιοποίηση κάθε ποσότητας διατιθέμενου πεπιεσμένου αέρα, ισορροπώντας παράλληλα την περιστροφή του ρότορα. Εικόνες 2.21., 2.22.: Σφαιρικά και ατρακτοειδή εντυπώματα πτερυγίων Κάποιες χειρολαβές διαθέτουν κάτω από τη φτερωτή, μια δεύτερη διάταξη πτερυγίων (doubleimpeller) που μόλις διακοπεί η παροχή του αέρα, η χειρολαβή ακινητοποιείται, προστατεύοντας έτσι σκληρούς και μαλθακούς ιστούς από τραυματισμό. Στις σύγχρονες χειρολαβές, που χρησιμοποιούν αυτήν την τεχνολογία, η ακινητοποίηση επέρχεται σε χρόνο μικρότερο του ενός δευτερολέπτου, οι δε χειρολαβές αυτές διαθέτουν σύστημα μη επανεισρόφησης (anti - suck back) διαφορετικής αντίληψης και λειτουργίας από εκείνο της αεροκουρτίνας.

21 Εικόνα 2.23.: Λεπτομέρεια εντυπωμάτων πτερυγίων φτερωτής Οι χειρολαβές διακρίνονται σε κατηγορίες ανάλογα με τον τρόπο με τον οποίο οι εγγλυφίδες καθηλώνονται μέσα στον αυλό. Εικόνα 2.24: Εξολκέας κοχλίωσης, Εικόνα 2.25: Εξολκέας κοχλίωσης, Εικόνα 2.26: Εξολκέας εξώθησης Συγκεκριμένα, αν σταθεροποιούνται διατείνοντας τα πλευρικά τοιχώματα του αυλού, ονομάζονται χειρολαβές καθήλωσης δια τριβής (friction grip) (Εικ.), αν συγκρατούνται δια κοχλίωσης, μέσω ειδικού κλειδιού, ονομάζονται κοχλιωτές (screw type) (Εικ.) και τέλος, αν καθηλώνονται ή απελευθερώνονται με απλή πίεση του οπίσθιου μέρους της κεφαλής, ονομάζονται push button.

22 Εικόνες 2.27., 2.28., 2.29.: Χειρολαβή και μηχανισμός PushButton Εικόνες 2.30., 2.31., 2.32., 2.33.: Χειρολαβές με ένα, τρία και τέσσερα στόμια εκτόξευσης νερού. Μέσα ή κάτω από την κεφαλή των χειρολαβών υψηλών ταχυτήτων, διακρίνονται οι σωληνίσκοι καταιωνισμού του επεμβατικού τοπίου και συγκεκριμένα της κεφαλής της εγγλυφίδας με σπρέι αέρα νερού που εκτοξεύεται από διαφορετικό κάθε φορά αριθμό οπών. Οι οπές αυτές ποικίλουν αριθμητικά από μία ευρέως στομίου έως τέσσερις μικρότερης διαμέτρου που εξασφαλίζουν τον σωστό καταιονισμό, τόσο του εργαλείου όσο και της αποκοπτόμενης επιφάνειας των ιστών ή των υλικών. Ανάλογα με τις δυνατότητες αλλά και τις σχεδιαστικές απαιτήσεις κάθε χειρολαβής, διακρίνονται και οι παροχές αέρα και νερού, καθώς και οι επιστροφές τους. Για τον λόγο αυτό, διακρίνουμε τρεις τύπους οπισθίου άκρου των κοχλιούμενων χειρολαβών: τύπου Borden II, με δυο στόμια, τύπου Borden III, με τρία στόμια, τύπου Midwest, με τέσσερα στόμια. Η παρουσία περισσότερων των δύο στομίων στο οπίσθιο μέρος των χειρολαβών υψηλών ταχυτήτων, ωφέλησε, επίσης, στον περιορισμό της εκτόνωσης νερού και αέρα προς την πλευρά της παλάμης του οδοντιάτρου, καθώς και στον περιορισμό του παραγόμενου ήχου/υπερήχων κατά την περιστροφή των χειρολαβών που φθάνει από db, συνθήκη ιδιαίτερα ενοχλητική τόσο για τον οδοντίατρο όσο και για τον ασθενή.

23 Εικόνα 2.34.: Ακροφύσια χειρολαβών τύπου MIDWEST, Εικόνα 2.35.: Ακροφύσια χειρολαβών τύπου BOR- DEN, Εικόνα 2.36.: Ακροφύσια χειρολαβών τύπου BORDEN, Εικόνα : Ταχυσύνδεσμος και άκρο χειρολαβής. Για την ταχύτερη εναλλαγή των χειρολαβών προβλέπονται πλέον οι ταχυσύνδεσμοι, οι οποίοι παραμένουν μόνιμα κοχλιωμένοι στις σωληνώσεις της οδοντιατρικής μονάδας, ενώ οι χειρολαβές απλά τοποθετούνται ή απομακρύνονται με διαδικασία ώθησης ή έλξης. Εικόνες 2.38., 2.39.: Εικόνες χειρολαβής με σύστημα φωτισμού του πεδίου εργασίας. Πολλές χειρολαβές υψηλών ταχυτήτων διαθέτουν σύστημα φωτισμού του πεδίου εργασίας το οποίο βρίσκεται τοποθετημένο στο όριο κεφαλής σώματος και αποτελείται από ομάδα οπτικών ινών, τοποθετημένων μέσα σε μεταλλικό περίβλημα. Αυτά τα συστήματα συμπληρωματικού φωτισμού τροφοδοτούνται από εξωτερική

24 μονάδα παραγωγήςφωτός που βρίσκεται εγκατεστημένη σε απόσταση από το πεδίο εργασίας και εκτός της χειρολαβής. Μια ομάδα οπτικών ινών αναλαμβάνει να μεταφέρει το φως από την πηγή στο πεδίο εργασίας, όπως αυτό συνέβαινε στις αρχές της δεκαετίας του 1980 με τις πρώτες συσκευές φωτοπολυμερισμού συνθέτων ρητινών. Οι σύγχρονες χειρολαβές διαθέτουν το ίδιο σύστημα παραγωγής φωτός, αξιοποιώντας την κινητική ενέργεια του ρότορα (με τη μορφή στροβίλου παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας) και εξαλείφοντας την ανάγκη ύπαρξης εξωτερικής φωτοπαραγωγού μονάδας. Εικόνα 2.40.: Χειρολαβή χαμηλών ταχυτήτων Οι χειρολαβές χαμηλών ταχυτήτων έχουν τελείως διαφορετική αρχή λειτουργίας και βασίζονται αποκλειστικά στη μετάδοση κίνησης μέσωανισόπεδων οδοντοφόρων αξόνων. Η κίνηση παράγεται από ειδικό ανεξάρτητο από τη χειρολαβή ηλεκτρικό ή πνευματικό μικροκινητήρα που μετατρέπει την ηλεκτρική ενέργεια ή το ρεύμα αέρα σε μηχανική περιστροφική κίνηση.

25 Εικόνες 2.41,.2.42.: Σύστημα κεφαλής-σώματος σε χ/β χαμηλών ταχυτήτων Η κίνηση αυτή μεταφέρεται με τη βοήθεια των οδοντοφόρων αξόνων (transmission shafts) στην κεφαλή της χειρολαβής (drive shafts) και από εκεί στο περιστροφικό κοπτικό εργαλείο.

26 Εικόνες 2.43., 2.44., 2.45.: Σύστημα μεταφοράς κίνησης χ/β χαμηλών ταχυτήτων Στις χειρολαβές χαμηλών ταχυτήτων, των οποίων οι επιδόσεις συνήθως κωδικοποιούνται με τη βοήθεια χρωματικών ταινιών (κόκκινη = ταχεία 5:1, μπλε = συμβατική, πράσινη = υποπολλαπλασιαστική με μεγάλη ροπή), η καθήλωση των εγγλυφίδων μπορεί να γίνει με τη μορφή του friction grip, του καθηλωτικού ελάσματος ή του push button.

27 Εικόνα 2.46.: Σύστημα κεφαλής τύπου ελέττας, Εικόνα 2.47.: Σύστημα κεφαλής τύπου πεταλούδας, Εικόνα 2.48.: Σύστημα κεφαλής τύπου push button Το σύστημα καθήλωσης των εγγλυφίδων ποικίλλει και διακρίνεται σετρεις τύπους: της πεταλούδας, της συρόμενης ελέττας, του push button. Διατίθενται επίσης χειρολαβές χαμηλών ταχυτήτων με δυνατότητα εκπομπής φωτός που μεταφέρεται στην κεφαλή μέσω ειδικού φωταγωγού οπτικών ινών από ανάλογη παραγωγό μονάδα. Εικόνα 2.49., Εικόνα 2.50., Εικόνα 2.51., Εικόνα 2.52.: Διάφορες χειρολαβές με φωταγωγούς Στο παρελθόν και συγκεκριμένα μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1990, η αγορά περισσοτέρων της μίας χειρολαβής υψηλών ταχυτήτων αποτελούσε υψηλού κόστους επένδυση. Το γεγονός αυτό υποχρέωνε τα ιατρεία

28 να διαθέτουν μόνο μία χειρολαβή υψηλών ταχυτήτων με αποτέλεσμα η δράση των ιατρείων να αδρανοποιείται το διάστημα της επιδιόρθωσης πιθανούς βλάβης ή κατά την προβλεπόμενη συντήρηση, με σοβαρό κίνδυνο διασποράς διασταυρούμενων λοιμώξεων. Σήμερα, η δαπάνη για την αγορά χειρολαβών είναι πλέον προσιτή, ενώ παρέχεται η δυνατότητα αγοράς εφεδρικών χειρολαβών, εξαιρετικά προσιτού κόστους, με χαμηλότερες όμως δυνατότητες και επιδόσεις. Δυστυχώς, όμως, πολλές από αυτές τις χειρολαβές είναι κατασκευασμένες από κράματα και υλικά ευτελούς ποιότητας, η δε λειτουργική τους επάρκεια είναι μέτρια, η βιωσιμότητά τους περιορισμένη ενώ οι εργονομικές δυνατότητές τους αμφισβητήσιμες. Παρ όλα αυτά, ένα ιατρείο μπορεί να διαθέτει χαμηλού κόστους χειρολαβές σε περιπτώσεις εκτάκτων καταστάσεων (βλάβες, απώλειες, έλλειψη ανταλλακτικών κ.λπ.), αλλά και για τη διεκπεραίωση βατών και μικρού φάσματος περιστατικών. Ηλεκροκινούμενες χειρολαβές Οι χειρολαβές με αεροτουρμπίνα χρησιμοποιούνται στην οδοντιατρική για περισσότερα από σαράντα χρόνια εξαιτίας του χαμηλού τους κόστους, της ικανότητας τους να αφαιρούν εύκολα τους οδοντικούς ιστούς, του μικρού τους βάρους και του εργονομικού μεγέθους που διαθέτουν. Το βασικότερο μειονέκτημά τους είναι η χαμηλή τους ροπή η οποία σε συνδυασμό με την συνεχή παροχή ενέργειας (προερχόμενης από τη ροή του αέρα και την αναπτυσσόμενη πίεση) μπορεί να προκαλέσει μείωση στο ρυθμό περιστροφής, άμεσα σχετιζόμενης με το εφαρμοζόμενο φορτίο, ακόμα και στασιμότητα. Για τον σκοπό αυτό, ο κλινικός θα πρέπει να εφαρμόζει μια σειρά περιοδικών κύκλων από αυξανόμενα και μειούμενα φορτία. Εικόνα 2.53.: Ηλεκτρικές χειρολαβές Οι ηλεκτρικές χειρολαβές έχουν ποικίλη δύναμη και υψηλότερη ροπή από αυτή των χειρολαβών με

29 αεροτουρμπίνα και είναι σχεδιασμένες ώστε να διατηρούν μια σταθερή ταχύτητα λειτουργίας με πολύ μικρή πιθανότητα στάσης κατά τη διάρκεια μιας οδοντικής παρασκευής. Επίσης, είναι πιο αθόρυβες, παράγουν λιγότερη δόνηση, ενώ δίνουν τη δυνατότητα για ακρίβεια στην κοπή με υψηλή ομοκεντρότητα. Η ελεύθερη ροπή περιστροφής (free running revolution per minute-rpm) των ηλεκτρικών χειρολαβών είναι χαμηλότερη εκείνης των χειρολαβών με αεροτουρμπίνα ( αντί rpm). Ωστόσο, ενώ οι ηλεκτρικές χειρολαβές είναι σχεδιασμένες να διατηρούν αυτή την ταχύτητα, έχει αποδειχθεί ότι οι αεροχειρολαβές μειώνουν την ταχύτητα τους καθώς λειτουργούν κάτω από ένα εφαρμοζόμενο φορτίο μέχρι να φθάσουν σε μια σχετικά σταθερή ταχύτητα κοπής. Αυτή η μείωση της ταχύτητας ροπής εξαρτάται από διάφορες μεταβλητές, όπως ο τύπος της χειρολαβής, ο τύπος του χρησιμοποιούμενου εργαλείου κοπής - εγγλυφίδα αλλά και η αποκοπτόμενη ουσία. Οι Galindo, Ercoli, Funkenbusch, Greene, Moss, Lee, Ben-Hanan, Graser και Barzilay (2004) έδειξαν ότι κατά την αποκοπή φυσικών δοντιών η ταχύτητα κοπής μειώνεται στο ένα τρίτο της ελεύθερης ταχύτητας περιστροφής. Επιπλέον, έχει αποδειχθεί ότι το μέγεθος της ροπής της αεροτουρμπίνας εξαρτάται περισσότερο από τη δύναμη της χειρολαβής παρά από την ελεύθερη ταχύτητα περιστροφής. Ένα άλλο πλεονέκτημα του συστήματος των ηλεκτρικών χειρολαβών είναι ο αυξημένος έλεγχος διασποράς λοιμογόνων παραγόντων, ειδικά όταν χρησιμοποιούνται με μιας χρήσης περιστροφικά κοπτικά εργαλεία. Όταν μια χειρολαβή με αεροτουρμπίνα περιστρέφεται σε πλήρη ταχύτητα, προκαλεί ένα αερόλυμα σάλιου και διασποράς αίματος ακόμα και όταν χρησιμοποιείται ισχυρή χειρουργική αναρρόφηση. Οι ηλεκτρικές χειρολαβές έχουν τη δυνατότητα να παράγουν σημαντικά λιγότερα αερολύματα. Έχει αποδειχθεί ότι ο αριθμός των βακτηριακών αποικιών που παράγονται από τη χρήση χειρολαβών με αεροτουρμπίνα είναι μεγαλύτερος του αντίστοιχου αριθμού που σχηματίζεται από τη χρήση των ηλεκτρικών χειρολαβών. Εντούτοις, ανάλογα με τον τύπο, οι ηλεκτρικές χειρολαβές είναι 2-3 φορές ακριβότερες από τις αντίστοιχες συμβατικές, ενώ το βάρος τους είναι έως και διπλάσιο των χειρολαβών με αεροτουρμπίνα. Μεταξύ των πλεονεκτημάτων τους εντάσσεται και η διαφορετική ποιότητα του εκπεμπόμενου ήχου κατά την παρασκευή των αποκαταστάσεων, γεγονός που τις καθιστά λιγότερο απωθητικές στους ασθενείς, σε σχέση με τις χειρολαβέςπου είναι εξοπλισμένες με το συμβατικό αεροκινητήρα, ο οποίος παράγει εξαιρετικά υψηλής συχνότητας ήχο. Ενώ οι χειρολαβές με αεροτουρμπίνα, σε ό,τι αφορά στην κοπτική τους ικανότητα σε συνδυασμό με διαφορετικού τύπου εγγλυφίδες, συνοδεύονται από μεγάλο αριθμό δημοσιεύσεων, η βιβλιογραφία είναι εξαιρετικά περιορισμένη για τις ηλεκτρικές χειρολαβές, ειδικά όταν συνοδεύονται από εγγλυφίδες παρασκευής κολοβωμάτων. Σε μια μελέτη τουeikenberg (2001) συγκρίθηκαν δυο διαφορετικές ηλεκτρικές χειρολαβές και μία αεροχειρολαβή με την ίδια εγγλυφίδα καρβιδίου και στο ίδιο υπόστρωμα. Διαπιστώθηκε ότι οι ηλεκτρικές χειρολαβές είχαν παρόμοια απόδοση και καλύτερη κοπτική ικανότητα από τη χειρολαβή με αεροτουρμπίνα. Σε μια άλλη μελέτη των Watson, Flanagan και Stone (2000) έγινε σύγκριση των δυο τύπων χειρολαβών σε δυο διαφορετικά επίπεδα στροφής 1 mm/min και 5 mm/min. Ενώ στις χαμηλές στροφές η κοπτική ικανότητα των δυο χειρολαβών ήταν συγκρίσιμη, όταν η ροπή αυξάνονταν στα 5 mm/min, τα αποτελέσματα ήταν διαφορετικά. Η χειρολαβή με αεροτουρμπίνα επέδειξε δραματική αύξηση στο ασκούμενο φορτίο χωρίς ανάλογη αύξηση στον ρυθμό κοπής, μέχρι που η κοπή έγινε ακανόνιστη και άνιση. Η ηλεκτρική χειρολαβή επέδειξε σταθερό φορτίο με ομοιόμορφο ρυθμό κοπής. Οι περισσότεροι κλινικοί κατά την παρασκευή κολοβωμάτων για ακίνητες προσθετικές αποκαταστάσεις εφαρμόζουν ένα φορτίο της τάξεως των γραμμαρίων. Ένας μεγάλος αριθμός μελετών έχει γίνει για την αξιολόγηση της κοπτικής ικανότητας διαφορετικών τύπων χειρολαβών με διαφορετικά κοπτικά μέσα. Σύμφωνα με τους Siegel και vonfraunhover (1996), δύναμη 100 γραμμαρίων με την αεροτουρμπίνα φαίνεται

30 να είναι ιδανική για εγγλυφίδες αδαμαντόκονης μέσης αδρότητας, καθώς η αύξηση του φορτίου δεν έχει θετική επίδραση στην κοπτική ικανότητα της χειρολαβής, ενώ αντίθετα στα αδρόκοκκα διαμάντια η κοπτική ικανότητα αυξάνεται με την αύξηση του εφαρμοζόμενου φορτίου. Οι ηλεκτροκινούμενες χειρολαβές έχουν τη δυνατότητα να εξοπλιστούν και με σύστημα εκτόξευσης νερού, το οποίο όμως πρέπει να βρίσκεται συνδεδεμένο με τις παροχές αέρα και νερού της οδοντιατρικής μονάδας, ώστε να επιτύχουν την εκτόξευση του νερού με τη μορφή σπρέι, ικανού να ψύξει τις αποκοπτόμενες επιφάνειες. Μεταξύ των μειονεκτημάτων των ηλεκτρικών χειρολαβών, είναι η υπερθέρμανση των πλευρικών τοιχωμάτων αλλά και της κεφαλής τους μετά από παρατεταμένη και έντονη χρήση. Για τον λόγο αυτό, θα πρέπει υπάρχει αυξημένη προσοχή κατά την απαγωγή ή επαφή των χειρολαβών με τα μαλακά μόρια του στόματος (παρειά, γλώσσα, χείλη) των ασθενών αλλά και με τα δάκτυλα του επεμβαίνοντος οδοντιάτρου, προς αποφυγή εγκαυμάτων και ερεθισμών. Χειρολαβές περιορισμένης χρήσης Η εμφάνιση και ο επιπολασμός των σεξουαλικά μεταδιδόμενων νοσημάτων, ιδιαίτερα μετά τις αρχές της δεκαετίας του 1980, άλλαξε ριζικά τη θεώρηση της Ιατρικής και της Οδοντιατρικής αναφορικά με τον έλεγχο της διασποράς των διασταυρούμενων λοιμώξεων. Οι διάφορες τεχνικές απολύμανσης και αποστείρωσης έγιναν περισσότερο λεπτομερειακές και τεκμηριωμένες (evidencebased), ενώ παράλληλα προτάθηκαν και εφαρμόσθηκαν νεώτερα πρωτόκολλα και περισσότερο ασφαλείς και ελεγχόμενες τεχνικές επεξεργασίας των χρησιμοποιημένων και κατά συνέπεια μολυσμένων εργαλείων και διατάξεων στους επεμβατικούς χώρους των επιστημών υγείας. Η Οδοντιατρική επιστήμη απαιτούσε και εφάρμοζε κάθε φορά διάφορα πρωτόκολλα ελέγχου διασποράς των λοιμώξεων, καθώς εξαιτίας των συχνών τραυματισμών που επέρχονται στους στοματικούς βλεννογόνους, η παρουσία του αίματος αλλά και άλλων σηπτικών παραγόντων (σάλιο, πύον, εξιδρώματα, υγρά της ουλοδοντικής σχισμής, ποικίλα εκκρίμματα) αποτελούσε σοβαρό κίνδυνο για τη μετάδοση διαφόρων νοσημάτων, μεταξύ των οποίων η Ηπατίτιδα Β, η οποία κατείχε και τη μεγαλύτερη συχνότητα. Η αλλαγή των πρωτοκόλλων και τεχνικών έφερε την εμφάνιση της λεγόμενης Βιομηχανίας του AIDS (AIDS Industry), σύμφωνα με την οποία τα πάντα στον επεμβατικό χώρο καλύπτονται, απολυμαίνονται, αποστειρώνονται ή απορρίπτονται. Έτσι, τα αποκαλούμενα ως είδη μιας χρήσης ή εφάπαξ χρήσης (ΕΧΕ ή SUitems) έχουν κατακλύσει τον χώρο της Υγείας, προσφέροντας ασφαλή και υψηλής ποιότητας οδοντιατρική περίθαλψη. Όταν ένα υλικό, εργαλείο ή διάταξη χαρακτηρίζεται ως εφάπαξ χρήσης, σημαίνει ότι επιβάλλεται να χρησιμοποιηθεί αποκλειστικά σε έναν ασθενή, μία φορά ή υπό προϋποθέσεις στον ίδιο ασθενή, περισσότερες φορές. Ένα εργαλείο ή υλικό ή διάταξη που χαρακτηρίζεται ως εφάπαξ χρησιμοποιούμενο διαθέτει περιορισμένες μηχανικές και φυσικές ιδιότητες, σε σύγκριση με το αντίστοιχο πολλαπλών χρήσεων. Τα πλεονεκτήματα που απορρέουν από τη χρήση των ΕΧΕ είναι η πρόληψη των διασταυρούμενων λοιμώξεων, η δυνατότητα άμεσης χρησιμοποίησης, η βεβαιωμένη ασφαλής παροχή υπηρεσιών και τέλος, η παρουσία

31 μιας εικόνας σύγχρονου, καθαρού και ασφαλούς ιατρείου. Τα μειονεκτήματα που χαρακτηρίζουν τα ΕΧΕ είναι η εργονομική μετριότητα, το κόστος, η λειτουργική μετριότητα, η αναγκαιότητα ύπαρξης αποθηκευτικών χώρων, η αύξηση του όγκου των απορριμμάτων και κατ επέκταση η περιβαλλοντική επιβάρυνση. Όταν ένα είδος περιγράφεται ως είδος μιας χρήσης, διέπεται από μια σειρά από χαρακτηριστικά, όπως ότι είναι κατασκευασμένο από πολυμερή υλικά χαμηλής ποιότητας και ιδιαίτερα χαμηλού κόστους, από οικονομικά μέταλλα και υφάσματα και από ειδικά επεξεργασμένο χαρτί και γυαλί. Έτσι, έχουν κάνει την εμφάνισή τους χειρολαβές υψηλών ταχυτήτων που χαρακτηρίζονται ως εφάπαξ χρήσης ή πολλαπλών αλλά περιορισμένου αριθμού χρήσεων στον ίδιο ασθενή. Οι χειρολαβές αυτές είναι κατασκευασμένες εξ ολοκλήρου από μέτριας ποιότητας πολυμερή υλικά και ενώ έχουν τη δυνατότητα να προβούν σε παρασκευές οδοντικών ιστών για την υποδοχή κάποιων αποκαταστάσεων, δεν καταφέρνουν να αποκόψουν με επιτυχία κράματα καθώς και κεραμικά υλικά. Εικόνες 2.54., 2.55., 2.56., 2.57.: Χειρολαβές περιορισμένης χρήσης Οι χειρολαβές αυτές διαθέτουν χαμηλή ροπή στρέψης και το εξασκούμενο φορτίο σε αυτές δεν πρέπει να ξεπερνά τα 70 γραμμάρια. Κάποιες από αυτές διαθέτουν και σύστημα φωτισμού του πεδίου με τη βοήθεια οπτικών ινών, με την αρχή της παραγωγής φωτεινής ενέργειας κατά την περιστροφή του ρότορα. Οι οπτικές αυτές ίνες είναιολιγάριθμες και

32 τοποθετημένες εντελώς τυχαία στο σώμα της χειρολαβής.(εικ. 2.54, 2.55, 2.56, 2.57, Χειρολαβές περιορισμένης και εφάπαξ χρήσης). Τελευταία, έχουν κάνει την εμφάνισή τους χειρολαβές περιορισμένης χρήσης με μικτή σχεδίαση, στις οποίες η μεν κεφαλή, η οποία είναι μεταλλική, διαθέτει σε μεγάλο βαθμό τα χαρακτηριστικά της χειρολαβής πολλαπλών χρήσεων, το δε σώμα της αποτελείται από καλής ποιότητας πολυμερές υλικό, ικανό να αντεπεξέλθει τις συνθήκες του αυτόκαυστου κλιβάνου, για μικρό όμως αριθμό κύκλων. Διατίθενται, επίσης, εφάπαξ χρήσης χειρολαβές χαμηλών ταχυτήτων που έχουν την αποκλειστική δυνατότητα να στιλβώνουν οδοντικούς ιστούς με τη βοήθεια κατάλληλων κυπελλοειδών ελαστικών και αποτριπτικού φυράματος, καθώς επίσης και χειρολαβές χαμηλών ταχυτήτων κλειστού τύπου, αποκλειστικά για τη στίλβωση σκληρών οδοντικών ιστών, με τη βοήθεια ελαστικού κυπελλοειδούς και αποτριπτικού φυράματος. Οι συμβατικές χειρολαβές χαμηλών ταχυτήτων δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται για τη στίλβωση, αφενός διότι μολύνονται εύκολα λόγω της εισόδου στήλης μικτού σιάλου μέσα στους μηχανισμούς της κεφαλής και αφετέρου διότι η είσοδος μικροκόκκων δημιουργεί προβλήματα στην ακεραιότητα των περιστρεφόμενων μερών στην κεφαλή της χειρολαβής. Εικόνα 2.58.: Χειρολαβές στίλβωσης οδοντικών ιστών κλειστού τύπου, Εικόνα 2.59.: Χειρολαβή στίλβωσης οδοντικών ιστών ανοικτού τύπου Έξυπνες/ευαίσθητες χειρολαβές Πρόσφατα εμφανίστηκαν μια σειρά από προβληματισμοί και προτάσεις από το Minnesota Dental Research Center for Biomaterials, που αναφέρονται στην κατασκευή «έξυπνων» χειρολαβών, οι οποίες είναι ικανές να αντιλαμβάνονται, κατά τη λειτουργία τους, τη μετάπτωση του εργαλείου από ιστό ή υλικό διαφορετικής δομής, σύνθεσης, πυκνότητας και σκληρότητας. Έτσι, η εξασκούμενη δύναμη, η συχνότητα (ταχύτητα) περιστροφής, με σταθερή πάντα παροχή αέρα, μπορούν να αξιοποιηθούν προσαρμόζοντας τις συνθήκες λειτουργίας της χειρολαβής ανάλογα με τα χαρακτηριστικά του αποκοπτόμενου μέσου Εγγλυφίδες Με τον όρο έγγλυφίδες περιγράφονται τα περιστρεφόμενα εργαλεία, τα οποία μεταφέρουν την κίνηση από

33 την πηγή παραγωγής της στην επιφάνεια επεξεργασίας, η οποία μπορεί να είναι σκληρός οδοντικός ιστός, κράματα μετάλλων, πολυμερή υλικά, κεραμικά υλικά ή οστούν. Ανάλογα με τον τρόπο καθήλωσης των εγγλυφίδων στο περιστροφικό κοπτικό εργαλείο, αυτές διακρίνονται στις καθηλούμενες δια τριβής (friction grip) και τις μηχανικά συγκρατούμενες μέσω ειδικής εγκοπής (clutch). Σε ό,τι αφορά στη σχεδίαση των εγγλυφίδων, αυτές διακρίνονται στο στέλεχος, τον αυχένα και την κεφαλή. Εικόνα 2.60.: Στέλεχος, αυχένας και κεφαλή εγγλυφίδας υψηλών ταχυτήτων, Εικόνα 2.61.: Στέλεχος, αυχένας και κεφαλή εγγλυφίδας χαμηλών ταχυτήτων. Η κεφαλή, το κύριο λειτουργικό στοιχείο της εγγλυφίδας είναι δυνατό να κατασκευαστεί: από χάλυβα, από ανοξείδωτο χάλυβα, από καρβίδιο του τουνγκστενίου (ή καρβίδιο του βολφραμίου), από αδαμαντόκονη, από πολυμερή υλικά (πολυαιθυλκετόνη), από κεραμικά υλικά. Το κοπτικό άκρο (cutting edge) των εγγλυφίδων εμφανίζει ποικιλία σχημάτων και παραλλαγών για διαφορετική κάθε φορά χρήση. Ο μηχανισμός κοπής των οδοντικών ιστών συνίσταται σε μια πολύπλοκη μηχανική και βιολογική διαδικασία που έχει ως στόχο την παρασκευή κοιλοτήτων προς αποκατάσταση της αποκοπείσας οδοντικής ουσίας, πάντα όμως σεβόμενη την άθικτη οδοντική ουσίας και τη ζωτικότητας του πολφού.

34 Εικόνα 2.62.: Λεπτομέρεια κεφαλής εγγλυφίδας crosscut, Εικόνα 2.63.: Λεπτομέρεια κεφαλής εγγλυφίδας αδαμαντοκόνεως. Η κοπή των οδοντικών ουσιών είναι το αποτέλεσμα του συνδυασμού διατμητικών και εφελκυστικών τάσεων και στηρίζεται στη θραύση-απόσχιση της οδοντικής ουσίας με απόσπαση μικροτεμαχιδίων, ως αποτέλεσμα της ελαστικής και εν συνεχεία της πλαστικής παραμόρφωσης των ιστών. Εξαρτάται από: 1. Το σχήμα, το μέγεθος και το υλικό κατασκευής της εγγλυφίδας

35 Εικόνα 2.64.: Σχηματικό πρότυπο αποκοπής Συγκεκριμένα, όσο αιχμηρότερη είναι η κεφαλή της εγγλυφίδας, τόσο ευκολότερη είναι η διείσδυσή της στους οδοντικούς ιστούς και επομένως διευκολύνεται η έναρξη της διαδικασίας κοπής. Αντίθετα, μεγάλες εγγλυφίδες με αμβλείες κεφαλές απαιτούν εφαρμογή μεγάλης δύναμης ώστε να ξεκινήσει η διαδικασία κοπής. Σε ό,τι αφορά το υλικό κατασκευής, οι εγγλυφίδες από αδαμαντόκονη (διαμάντια) παρουσιάζουν στην αδαμαντίνη ικανοποιητικότερη σε όγκο αποκοπή σε σχέση με τις πτερυγιοφόρες εγγλυφίδες και μακροβιότερη διάρκεια, ενώ στην οδοντίνη συμβαίνει το αντίθετο. 2. Την ταχύτητα και συχνότητα περιστροφής Είναι γεγονός ότι για την έναρξη της διαδικασίας αποκοπής απαιτείται υψηλή συχνότητα περιστροφής, δηλαδή εφαρμογή υψηλότερης δύναμης από τη χειρολαβή. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ταχύτερη αποκοπή του ιστού αφού δεν του δίνεται χρόνος να αναλάβει από την καταπόνηση. 3. Το είδος του αποκοπτόμενου ιστού (αδαμαντίνη, οδοντίνη, οστεΐνη) Η αδαμαντίνη, αποτελούμενη κατά το μεγαλύτερο ποσοστό από ανόργανα συστατικά, παρουσιάζει μεγαλύτερη αντίσταση στις δυνάμεις εφελκυσμού και διάτμησης. Αντίθετα, η αποκοπή της οδοντίνης είναι σημαντικά απλούστερη διαδικασία. 4. Την ασκούμενη πίεση Η πίεση φαίνεται να παίζει σημαντικό ρόλο στη διαδικασία αποκοπής των σκληρών οδοντικών ιστών και μάλιστα υπολογίζεται ότι η δύναμη για την αποκοπή κυμαίνεται μεταξύ γραμμαρίων. 5. Το χρησιμοποιούμενο λιπαντικό μέσο Έχει διαπιστωθεί ότι η υπερβολική χρήση λιπαντικών ουσιών οδηγεί στην εναπόθεσή τους σε μικρομοριακό επίπεδο στην χειρολαβή και έτσι επιδρά αρνητικά στην ικανότητα κοπής. 6. Το σωστό καταιονισμό της εγγλυφίδας και της αποκοπτόμενης επιφάνειας με νερό. Κατά την τριβή των πτερυγίων ή των κόκκων διαμαντιού των εγγλυφίδων με τα αποκοπτόμενα στοιχεία αναπτύσσονται εξαιρετικά υψηλές θερμοκρασίες, οι οποίες μπορεί να φτάσουν στα τοιχώματα των κοιλοτήτων

36 μέχρι και τους 427 C. Είναι ευνόητο ότι τέτοιου ύψους θερμοκρασίες θα προκαλέσουν σοβαρές βλάβες, τόσο στον πολφό όσο και στην δομή και σύνθεση των σκληρών οδοντικών ιστών και ιδιαίτερα στην οδοντίνη, η οποία περιέχει μεγάλο ποσοστό υγρασίας και οργανικών στοιχείων στη μάζα της. Εικόνες 2.65., 2.66.:Εγγλυφίδα με καθηλώσεις πολυμερούς ουσίας Υπενθυμίζεται ότι η θερμοκρασία του πολφού δεν πρέπει να ξεπερνά το όριο των ,5 C, διότι μετά από αυτή τη θερμοκρασία αρχίζουν να εμφανίζονται εκφυλιστικές και πολλές φορές μη αντιστρεπτές αλλοιώσεις στον ιστό. Δυστυχώς, όταν η αύξηση της θερμοκρασίας ξεπεράσει τους 16 C είναι κατά 100 % βέβαιη η νέκρωση του πολφού. Παράλληλα, οι υψηλές αυτές θερμοκρασίες δημιουργούν προβλήματα στην ακεραιότητα των κοπτικών μέσων, τόσο από πλευράς δομής και σχήματος όσο και λόγω της καθήλωσης πάνω σε αυτά μεγάλων ποσοτήτων σκληρών ιστών αλλά και οδοντιατρικών υλικών που περιορίζουν τις κοπτικές επιδόσεις των εγγλυφίδων. Η εκτόξευση πάνω στην εγγλυφίδα μεγάλων ποσοτήτων νερού έχει σαν αποτέλεσμα την ψύξη των επιφανειών αποκοπής, τον καθαρισμό τους από τα ξέσματα και παράλληλα τη λίπανσή τους, ώστε η διαδικασία της κοπής να συνεχίζεται αδιατάρακτα. Η ταχύτητα κοπής (V) είναι βασικό στοιχείο των επιδόσεων μίας εγγλυφίδαςκαι είναι δυνατόν να υπολογισθεί,

37 σε ιδανικές συνθήκες κοπής, με τους παρακάτω τύπους: Vm = d.π.n/1000 (μέτρα ανά λεπτό) ή V = d.π.n/1000x60 (μέτρα ανά δευτερόλεπτο). Όπου d ορίζεται η διάμετρος της κοπτικής κεφαλής του εργαλείου π = 3,14 και n = ο αριθμός των στροφών. Σε ό,τι αφορά στις εγγλυφίδες, αυτές διακρίνονται όπως προαναφέρθηκε στο στέλεχος, τον αυχένα και την κεφαλή. Η κεφαλή, το κύριο λειτουργικό στοιχείο της εγγλυφίδας είναι δυνατό να διαθέτει μεγάλο αριθμό τεχνικών χαρακτηριστικών και σχημάτων. Εντούτοις, παρά τον τεράστιο αριθμό σχημάτων και περιγραμμάτων που εμφανίζονται να διατίθενται στους καταλόγους πώλησης εγγλυφίδων, τα βασικά σχήματα παραμένουν πέντε και συγκεκριμένα είναι: κυλινδρικό, σφαιρικό, ανεστραμμένου κώνου, τραπεζοειδές, απιοειδές. Εικόνες 2.67.: Τομή κεφαλής εγγλυφίδων με έμφαση τα πτερύγια

38 Όλα τα υπόλοιπα σχήματα είναι συνδυασμοί των παραπάνω με ελάχιστες εξαιρέσεις εξαιρετικά εξειδικευμένων περιστροφικών εργαλείων. Παρατηρώντας τη γεωμετρία της κεφαλής μιας εγγλυφίδας από καρβίδιο του τουνγκστενίου ή από χάλυβα, μπορούμε να διακρίνουμε τα παρακάτω στοιχεία: α. Τη γωνία κοπής Είναι η γωνία που σχηματίζεται από την πλευρά της λεπίδας που στρέφεται προς το δόντι και την ακτίνα της φρέζας. Η γωνία αυτή μπορεί να χαρακτηρίζεται ως θετική, μηδενική ή αρνητική. Συνήθως, στις εγγλυφίδες χρησιμοποιείται μηδενική ή αρνητική κοπτική γωνία (rakeangle), σε αντίθεση με τα περισσότερα μεταλλουργικά ή ξυλουργικά εργαλεία.(εικ.2.68) Εικόνες 2.68.: Γωνίες κοπής β. Τον χώρο των ξεσμάτων Είναι ο χώρος μεταξύ δύο κοπτικών χειλέων ή λεπίδων (αυλός της εγγλυφίδας) που προκύπτει από την εφαπτόμενη της περιμέτρου της εγγλυφίδας και το πίσω μέρος της λεπίδας. Χρησιμεύει για να απομακρύνονται τα ξέσματα κατά την αποκοπή της οδοντικής ουσίας, ώστε να μην παρεμβάλλονται στην πορεία της φρέζας. Όσο μικρότερη είναι η γωνία καθαρισμού, τόσο πιο ογκώδες είναι το πτερύγιο, (Εικ. 2.67) με αποτέλεσμα να έχει μεγαλύτερη αντοχή και να απορροφάται καλύτερα η θερμότητα που παράγεται κατά την κοπή.

39 Εικόνες 2.69.: Σχηματική λεπτομέρεια κεφαλής εγγλυφίδας με πτερύγια γ. Η γωνία καθαρισμούή γωνία αποβλήτων Αν η γωνία αυτή μικρύνει πολύ και η εγγλυφίδα φθαρεί έστω και ελάχιστα, τότε δεν είναι δυνατό να απομακρύνονται τα ξέσματα ικανοποιητικά. (Εικ και Εικ. 2.70). Επειδή, κατά την κοπή της οδοντίνης το ενεργό κοπτικό χείλος περιορίζεται στο 1 μm και κατά την κοπή της αδαμαντίνης είναι ακόμα μικρότερο, έστω και η παραμικρή φθορά του καταστρέφει την εγγλυφίδα.

40 Εικόνες 2.70.: Γωνίες καθαρισμού με βάση τον όγκο των πτερυγίων δ. Αριθμός των λεπίδων Οι εγγλυφίδες κοπής ιστών έχουν συνήθως 6-8 λεπίδες. Όσο μεγαλύτερος είναι ο αριθμός των λεπίδων τόσο μικρότερος γίνεται ο αυλός μεταξύ τους, από τον οποίο απομακρύνονται τα ξέσματα και έτσι η εγγλυφίδα πληρούται (στομώνει) ευκολότερα. Δεν φαίνεται, όμως, να υπάρχει αξιόλογη κλινική διαφορά μεταξύ των 6 και των 8 λεπίδων, που είναι ο συνήθης αριθμός στις εγγλυφίδες αποκοπής σκληρών οδοντικών ιστών, σε αντίθεση με τις εγγλυφίδες λείανσης, όπου ο αριθμός των λεπίδων αυξάνει ανάλογα με τον βαθμό λείανσης που θέλουμε να επιτευχθεί. Άλλα σημεία που εξετάζονται και τα οποία επηρεάζουν την κοπτική ικανότητα των εγγλυφίδων είναι: 1. το κατά πόσον οι λεπίδες είναι ίσες και συμμετρικές, 2. η εκκεντρότητα της εγγλυφίδας. Ως εκκεντρότητα ορίζεται η ακτίνα της έλλειψης που διαγράφει η κεφαλή της εγγλυφίδας με κέντρο το στέλεχος. Σύμφωνα με τους Marzouk, Simonton και Gross (1985) δεν πρέπει να ξεπερνά τα 0,025 χιλιοστά. 3. η τελείωση των πτερυγίων, 4. η βαφή (hardening/tempering) του μετάλλου, 5. η σχεδίαση του άκρου των πτερυγίων, 6. η διάμετρος της εγγλυφίδας, 7. το εξασκούμενο βάρος ή η ασκούμενη δύναμη, 8. η ταχύτητα περιστροφής, 9. η ροπή της χειρολαβής.