Αρχιτεκτονική και το Παράδειγμα της βραβευμένης μελέτης του Ολυμπιακού Χωριού από τον Δημήτρη Παπανικολάου

Transcript

1 Βιώσιμη Αρχιτεκτονική και το Παράδειγμα της βραβευμένης μελέτης του Ολυμπιακού Χωριού από τον Δημήτρη Παπανικολάου 1

2 Βιώσιμη Αρχιτεκτονική και το παράδειγμα της βραβευμένης μελέτης του «Ολυμπιακού Χωριού» του Δ. Παπανικολάου. Σπουδαστές Σ. Μακροπούλου Ι. Πινήρος Επιβλέπων Μ. Τζιτζάς Περιεχόμενα Α. Εισαγωγή Β. Βιώσιμος Σχεδιασμός 1. Βασικές αρχές 1.1 Αλλαγή των ορισμών της Ανάπτυξης και της Προόδου 1.2 Κατανάλωση των πόρων και περιβαλλοντική επιβάρυνση 1.3 Βιωσιμότητα στην Αρχιτεκτονική 2. Αρχές του βιώσιμου σχεδιασμού 2.1 Αρχή 1: Οικονομία των πόρων Εξοικονόμηση ενέργειας Εξοικονόμηση νερού Εξοικονόμηση υλικών 2.2 Αρχή 2: Σχέδιο κύκλων ζωής Στάδιο πριν την Κατασκευή Παραγωγή Κατασκευαστικό Στάδιο Χρήση Στάδιο "Μετά -κτιριακής" χρήσης Διάθεση 2.3 Αρχή 3: Ανθρωπομετρικός σχεδιασμός Διαφύλαξη φυσικού περιβάλλοντος Πολεοδομικός Χωροταξικός σχεδιασμός Ανθρωποκεντρικός σχεδιασμός 3. Μέθοδοι για το βιώσιμο σχεδιασμό 3.1 Οικονομία πόρων Ενέργεια Ενεργειακά συνειδητοποιημένος χωροταξικός σχεδιασμός Ενέργεια - Συνειδητός προγραμματισμός περιοχών Παθητικά συστήματα κλιματισμού Μόνωση Εναλλασσόμενες πηγές ενέργειας Φυσικό φως Ενέργεια-αποδοτικός εξοπλισμός & συσκευές Επιλογή υλικών με τη χαμηλότερη ενσωματωμένη ενέργεια Νερό Διαχείριση υδάτινων πόρων Ανακύκλωση αστικών λυμάτων 2

3 Επιλογή και χρήση υλικών Συντήρηση υλικών Επανάχρηση κτηρίων Χρήση ανακυκλωμένων υλικών Κτήρια και συστήματα κατάλληλου μεγέθους 3.2 Σχεδιασμός Κύκλου Ζωής Στάδιο πριν την Κατασκευή - Παραγωγή Χρήση ανανεώσιμων πόρων Επανάχρηση Υλικών Στάδιο κατασκευής - χρήσης Ελαχιστοποίηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων Χρησιμοποίηση μη τοξικών υλικών Στάδιο "Μετά -κτιριακής" χρήσης - Διάθεση Επαναχρησιμοποίηση Ανακύκλωση υλικών Επανάχρηση υπαρχόντων κτηρίων και Υποδομών 3.3 Ανθρωπομετρικός σχεδιασμός Διαφύλαξη φυσικών συνθηκών Σεβασμός Φυσικού Ανάγλυφου Υδροφόρος Ορίζοντας Βιοποικιλότητα Πολεοδομικός- Χωροταξικός σχεδιασμός Μέσα Μαζικής Μεταφοράς Μικτή Χρήση Περιοχών Ανθρωποκεντρικός σχεδιασμός Οπτική σύνδεση εσωτερικού εξωτερικού χώρου Προσβασιμότητα Γ. Περίπτωση Εφαρμογής: Ολυμπιακό Χωριό της Αθήνας των Δ. & Γ. Παπανικολάου. Δ. Η Μελέτη του Ολυμπιακού Χωριού 1. Το πλαίσιο υλοποίησης 1.1 Η Πολεοδομική- Χωροταξική Ιδέα 1.2 Η Αρχιτεκτονική Ιδέα 1.3 Η Κατασκευαστική Ιδέα 2. Η Μετά-Ολυμπιακή χρήση 2.1 Κατοικίες 2.2 Υπόλοιπες Χρήσεις 3. Ζητήματα Βιοκλιματικού σχεδιασμού 3.1 Βιοκλιματισμός του Οικισμού 3.2 Μικροκλίμα στον Κύριο Δρόμο 3.3 Βιοκλιματικοί Δρόμοι Πρόσβασης Κατοικιών 3.4 Βιοκλιματισμός της Κατοικίας 4. Οι Προτάσεις 4.1 Η Επιχειρηματική Πρόταση 4.2 Πρόταση για την Κάλυψη Απαιτήσεων για Άτομα Με Ειδικές Ανάγκες Ε. Συμπεράσματα Ζ. Βιβλιογραφία 3

4 Α. Εισαγωγή Μετά τη βιομηχανική επανάσταση η μορφή του πλανήτη άλλαξε ριζικά λόγω των διάφορων ανθρώπινων τεχνολογικών επιτευγμάτων, της ραγδαίας αύξησης του πληθυσμού και της εκτεταμένης χρήσης των πόρων. Στο κατώφλι της νέας χιλιετίας η μόλυνση του περιβάλλοντος, τα τοξικά απόβλητα, η χωρητικότητα των υγειονομικών τόπων ταφής των σκουπιδιών, η αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη, η ελάττωση των πόρων, η τρύπα του όζοντος και η αποψίλωση των δασών κρούουν τον κώδων του κινδύνου σχετικά με τα όρια του «capacity carrying» της γης. Μετά το Συνέδριο της Μόσχας (17-21 Αυγούστου 1987) και το «Brundtland report το κοινό μας μέλλον», έκδοση της Παγκόσμιας Επιτροπής για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη, ανθίζει η ανάγκη ευαισθητοποίησης του κόσμου για θέματα περιβάλλοντος ανάπτυξης και η εισαγωγή της έννοιας της Αειφόρου ή Βιώσιμης Ανάπτυξης ως «η ικανοποίηση των αναγκών του παρόντος χωρίς την υπονόμευση των μελλοντικών γενεών να ικανοποιήσουν τις ανάγκες τους.» Ο όρος «βιώσιμη ανάπτυξη» (sustainable development), επικράτησε διεθνώς το 1992, μετά την Παγκόσμια Διάσκεψη Κορυφής των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον, στο Ρίο ντε Τζανέϊρο της Βραζιλίας. Ο παραπάνω ορισμός είναι ο πιο δημοφιλής, ανάμεσα σε πάνω από 100 παρόμοιους, που έχουν διατυπωθεί έκτοτε. Η Ευρωπαϊκή Ένωση στην δεκαετία που ακολούθησε, αλλά και η Παγκόσμια Διάσκεψη Κορυφής για το Περιβάλλον των Ηνωμένων Εθνών, το 2002 στο Γιοχάνεσμπουργκ, επέβαλαν αφενός την τριπλή σημασία της βιωσιμότητας της ανάπτυξης (ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ - ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ - ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ), και αφ' ετέρου, την αναγκαία θεώρηση της ΟΡΘΟΛΟΓΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΩΝ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ως προαπαιτούμενου για την επίτευξη βιώσιμης ανάπτυξης. Η διεθνής κοινότητα από το 1987 έχει αναγνωρίσει την αναγκαιότητα στροφής στη βιώσιμη ανάπτυξη. Σε μία βασανιστική, πολλές φορές, πορεία δεκαπέντε χρόνων η έννοια της βιώσιμης ανάπτυξης αλλά και η αναγκαιότητα λήψης συγκεκριμένων αποφάσεων και υλοποίησης σχετικών πολιτικών, δράσεων και μέτρων, γίνεται ολοένα περισσότερο αποδεκτή. Σε αυτά τα πλαίσια η Ευρωπαϊκή Ένωση παίζει ένα πολύ σημαντικό πρωτοποριακό ρόλο. Σε όλα τα επίσημα κείμενα της έχει ενσωματώσει τις βασικές αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης. Παράλληλα, ο στόχος της βιωσιμότητας αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο της Ευρωπαϊκής στρατηγικής για τον 21 ο αιώνα. Το 1997, η συνθήκη του Άμστερνταμ ανέδειξε τη Βιώσιμη Ανάπτυξη ως κεντρικό στοιχείο της Ευρωπαϊκής πολιτικής, ενώ οι επόμενες Συναντήσεις Κορυφής προχώρησαν στη σταδιακή ανάπτυξη και εξειδίκευση των τριών διαστάσεων που συνθέτουν την έννοια της βιωσιμότητας. Οι σημαντικότεροι σταθμοί αυτής της πορείας, όπως αντανακλώνται στις αποφάσεις των Συναντήσεων Κορυφής είναι: Στο Κάρντιφ, το 1998, αναγνωρίσθηκε ως προϋπόθεση της Ανάπτυξης η ενσωμάτωση της περιβαλλοντικής διάστασης στις τομεακές πολιτικές. Στη Λισσαβόνα, το 1999, διατυπώθηκε ο στόχος ανάδειξης της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως της πιο δυναμικής, ανταγωνιστικής και βιώσιμης οικονομίας που θα στηρίζεται και θα αξιοποιεί την ανθρώπινη γνώση. 4

5 Στη Νίκαια, το 2000, υιοθετήθηκε η Κοινωνική Πολιτική Ατζέντα που προσδιόριζε μέτρα για τη δημιουργία περισσότερων και καλύτερων θέσεων εργασίας και για τον περιορισμό φαινόμενων κοινωνικού αποκλεισμού. Στο Γκέτεμποργκ, τον Ιούνιο του 2001, οι κατευθύνσεις της Λισσαβόνας ολοκληρώνονται και διατυπώνεται πλέον η Ευρωπαϊκή Στρατηγική για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη με την σαφή προσθήκη και εξειδίκευση της περιβαλλοντικής διάστασης, ενώ επιβεβαιώνεται η ανάγκη συστηματικής παρακολούθησης της προόδου των χωρών-μελών για την επίτευξη των στόχων της. Τέλος, στο Λάακεν, το Δεκέμβριο του 2001, επιβεβαιώθηκε η ανάγκη μετάβασης από το στάδιο του σχεδιασμού στο στάδιο της εφαρμογής της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής, ενώ κλήθηκαν οι χώρες μέλη να διατυπώσουν τη δική τους Εθνική Στρατηγική Βιώσιμης Ανάπτυξης μέσα από μια διαδικασία ευρείας ανταλλαγής απόψεων και επίτευξης πολιτικών συναινέσεων. Παράλληλα, τονίστηκε η χρησιμότητα ολοκλήρωσης αυτών των Εθνικών Στρατηγικών πριν από την Παγκόσμια Συνδιάσκεψη Κορυφής του Γιοχάνεσμπουργκ. Κορυφαία στιγμή στην παραπάνω αλυσίδα αποφάσεων του ανώτατου θεσμικού οργάνου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, υπήρξε ασφαλώς η σύνοδος του Γκέτεμποργκ, στην οποία υιοθετήθηκε η Ευρωπαϊκή Στρατηγική για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη ενώ παράλληλα υπογραμμίσθηκε η παγκόσμια διάσταση αυτής της στρατηγικής και η αναγκαιότητα ουσιαστικής συμβολής της Ένωσης στη Διάσκεψη του Γιοχάνεσμπουργκ. Κατά την διάρκεια της Ελληνικής Προεδρίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στο Εαρινό Συμβούλιο Κορυφής παραδόθηκε η πρώτη Έκθεση για τους 42 Δείκτες της Βιώσιμης Ανάπτυξης (οικονομικοί - κοινωνικοί - περιβαλλοντικοί ) όπως καθιερώθηκε πλέον να καταγράφονται από την υπηρεσία του EUROSTAT με απόφαση του Στο Άτυπο Συμβούλιο Υπουργών Περιβάλλοντος (2-4 Μαΐου 2003 Λαγονήσι Αθήνα), υπογραμμίστηκε από όλες τις αντιπροσωπείες, εν όψει της σύνταξης της νέας Συνθήκης της Ε.Ε. (Ευρωπαϊκό Σύνταγμα) η ανάγκη να διατηρηθεί και να ενισχυθεί το περιβαλλοντικό κεκτημένο. Οι εξελίξεις αυτές δείχνουν ότι ο στόχος της Βιώσιμης Ανάπτυξης αποτελεί πλέον αναπόσπαστο στοιχείο της Ευρωπαϊκής στρατηγικής για τον 21ο αιώνα. Παρά τις όποιες αντιδράσεις και αναμενόμενες καθυστερήσεις έχει πλέον διαμορφωθεί ένα πλαίσιο που προωθεί και επιβάλλει μια εκ βάθρων αναθεώρηση των προτεραιοτήτων της πολιτικής των κυβερνήσεων των χωρών-μελών, αλλά και μια ουσιαστική αλλαγή στις κυρίαρχες συμπεριφορές παραγωγών και καταναλωτών. Το δομημένο περιβάλλον αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα των επιπτώσεων της ανθρώπινης δραστηριότητας στη διαχείριση των φυσικών πόρων. Υπολογίζεται ότι το ένα έκτο της κατανάλωσης φρέσκου νερού, το ένα τέταρτο της ξυλείας και τα δύο πέμπτα των υλικών και της ροής ενέργειας καταναλώνονται για τις διάφορες κατασκευές. Επιπλέον, επιδρά σε περιοχές πέρα από την άμεση γειτονιά του, προσβάλλοντας τον υδροφόρο ορίζοντα, την ποιότητα του αέρα και τους τρόπους μαζικής μεταφοράς. Η κατασκευαστική δραστηριότητα έχει σε ένα μεγάλο βαθμό επηρεάσει το περιβάλλον. Ειδικότερα καταναλώνει: Το 10% της παγκόσμιας οικονομικής δραστηριότητας. Το 40% των υλικών με πρώτη ύλη τα ορυκτά. Το 40% της ενεργειακής χρήσης Το 17% της άντλησης του καθαρού νερού. 5

6 Μια άλλη διάσταση του προβλήματος εξίσου σημαντική, η οποία και χρίζει άμεσης εύρεσης λύσεων, είναι η επίδραση του περιβάλλοντος στις κατασκευές. Πράγματι οι σύγχρονες κατασκευές κάτω από τη δράση των περιβαλλοντικών φορτίων παρουσιάζουν εκτεταμένα φαινόμενα φθοράς, πολλές φορές χωρίς να καλύπτουν το λειτουργικό χρόνο ζωής τους (service lifetime) και το κόστος για τη συντήρηση και την επισκευή τους είναι εξαιρετικά υψηλό. Πιστεύουμε πως ο σχεδιασμός και η κατασκευή έχουν μία μεγάλη επιρροή στην ποιότητα της ζωής των ανθρώπων. Θα ήταν δυνατό ένα σύστημα σχεδιασμού και κατασκευής να θέσει τις προδιαγραφές για την επίτευξη μιας ικανοποιητικής λύσης; 6

7 Β. Βιώσιμος Σχεδιασμός 1. Βασικές αρχές 1.1 Αλλαγή των ορισμών της Ανάπτυξης και της Προόδου Πώς αξιολογούμε την οικονομική επίδοση; Παραδοσιακά, μετράμε το ακαθάριστο εθνικό προϊόν (ΑΕΠ), που εμπεριέχει οποιεσδήποτε οικονομικές δραστηριότητες και παραγωγή, ανεξάρτητα από τα αληθινά οφέλη και την επίδρασή τους στη μακροπρόθεσμη κοινωνική ευημερία. Ακόμη και η κατανάλωση, η κατεδάφιση, και τα απόβλητα που απαιτούν περαιτέρω επεξεργασία πιστώνονται στο υψηλότερο ΑΕΠ. Στις βιομηχανοποιημένες, καπιταλιστικές κοινωνίες, η κατανάλωση θεωρείται ως αρετή. Εντούτοις, συνειδητοποιώντας τις περιβαλλοντικές απειλές, πραγματικές ή πιθανές, στην ποιότητα ζωής, περιβαλλοντικά κινήματα έχουν αρχίσει να δραστηριοποιούνται σε ουσιαστικά όλους τους τομείς των βιομηχανικών χωρών, συμπεριλαμβανομένων του εμπορίου, της κατασκευής, της μεταφοράς, της γεωργίας, και της αρχιτεκτονικής. Οι ερευνητές αναπτύσσουν και καθορίζουν μεθόδους που προσδιορίζουν το αληθινό κόστος μιας οικονομικής δραστηριότητας ή ενός προϊόντος πέρα από τον ολόκληρο κύκλο ζωής του. Οι αναπτυσσόμενες χώρες τείνουν να διαμορφώσουν την οικονομική υποδομή τους στα πρότυπα των βιομηχανοποιημένων ανταγωνιστών τους. Σήμερα, οι οικονομικές δραστηριότητες στις αναπτυσσόμενες χώρες σε όλο τον κόσμο, είναι περισσότερο σημαντικές από δύο ή τρεις δεκαετίες πριν, και το μερίδιό τους στην παγκόσμια οικονομία αυξάνεται. Όλοι οι ποσοτικοί οικονομικοί δείκτες όπως το κατά κεφαλήν εισόδημα, το ΑΕΠ, το ισοζύγιο εξαγωγών εμπορίου, και ο δείκτης Οικοδομικής δραστηριότητας δείχνουν ότι οι οικονομίες τους είναι ισχυρές και γρήγορα αναπτυσσόμενες. 7

8 1.2 Κατανάλωση των πόρων και περιβαλλοντική επιβάρυνση Η κατανάλωση των πόρων και η οικονομική θέση έχουν έναν ισχυρό συσχετισμό. Καθώς το εισοδηματικό επίπεδο μιας κοινωνίας αυξάνεται, αντίστοιχα αυξάνεται και η κατανάλωση των πόρων. Αυτό ισχύει για τις κοινωνίες ουσιαστικά οποιουδήποτε μεγέθους, οικογένειες, πόλεις, ή ολόκληρες χώρες. Ο συσχετισμός μεταξύ του κατά κεφαλήν εισοδήματος και της κατά κεφαλήν κατανάλωσης ύδατος αποκαλύπτει ένα παρόμοιο φαινόμενο (πίνακας 2), όπως και η εκπομπή των περιβαλλοντικών ρύπων στην ατμόσφαιρα (πίνακας 3). Η κατανάλωση ενέργειας, ύδατος και το μερίδιο στην παγκόσμια περιβαλλοντική ρύπανση των αναπτυσσόμενων χωρών αναμένεται να αυξηθεί. Ο συσχετισμός μεταξύ του κατά κεφαλήν εισοδήματος και της κατανάλωσης ενέργειας των διάφορων χωρών καταδεικνύει αυτήν την τάση. Οι βιομηχανικές χώρες με τα υψηλότερα εισοδήματα καταναλώνουν περισσότερη κατά κεφαλήν ενέργεια από τις αναπτυσσόμενες χώρες (πίνακας 1). Μεταξύ των βιομηχανικών χωρών, η ενεργειακή έν ταση του Καναδά και των Ηνωμένων Πολιτειών είναι η υψηλότερη, ενώ στην Ιαπωνία είναι πολύ χαμηλότερη. Αυτό υπονοεί ότι είναι εφικτό για μια κοινωνία να υιοθετήσει αποδοτικές κοινωνικές και οικονομικές υποδομές βελτιώνοντας την οικονομική θέση της. Μια κοινωνία (οικογένεια, κοινότητα, πόλη, ή χώρα) με μια τέτοια υποδομή θα είναι πιο αυτάρκης, και έτσι πιο βιώσιμη στο μέλλον. 8

9 1.3 Βιωσιμότητα στην Αρχιτεκτονική Ο ορισμός της βιωσιμότητας δεν καθορίζει τους ηθικούς ρόλους των ανθρώπων για την διατήρηση της ύπαρξής τους στον πλανήτη. Αποτυγχάνει επίσης να συμπεριλάβει την αξία όλων των άλλων συστατικών που συμμετέχουν στο παγκόσμιο οικοσύστημα. Η ανάγκη για εύρεση μακροχρόνιων λύσεων που επιτρέπουν τη συνέχιση της ανθρώπινης ύπαρξης και την ευημερία είναι πολύ πιο επιτακτική από αυτή της εύρεσης μιας κατάλληλης ορολογίας για να περιγράψει την ανθρώπινη ανάγκη. Από αυτή την άποψη, η συζήτηση σχετικά με τους όρους "πράσινη," "βιώσιμη," ή την "οικολογική" αρχιτεκτονική δεν είναι ιδιαιτέρως σημαντική. Η αρχιτεκτονική είναι μια από τις πιο ευδιάκριτες μορφές οικονομικής δραστηριότητας. Προβλέπεται ότι στο μέλλον η ένταση των πόρων στην αρχιτεκτονική δραστηριότητα (η αναλογία της κατά κεφαλήν κατανάλωσης πόρων σε αρχιτεκτονική δραστηριότητα σε σχέση με το κατά κεφαλήν εισόδημα) θα ακολουθήσει γενικά τις ίδιες αυξητικές τάσεις όπως στους προηγούμενους πίνακες 1, 2, και 3.) Η οικονομική ανάπτυξη μιας χώρας θα απαιτεί περισσότερα εργοστάσια, κτήρια γραφείων, κτήρια γενικής κατοικίας. Για μια οικογένεια, η αύξηση των εισοδημάτων θα οδηγήσει σε μια επιθυμία για ένα μεγαλύτερο σπίτι με ακριβότερα οικοδομικά υλικά, επιπλώσεις και συσκευές, πιο άνετες συνθήκες διαβίωσης και ένα μεγαλύτερο κήπο ή αυλή. Κατά τη διάρκεια της ζωής του ένα οικοδόμημα, έχει επιπτώσεις στο τοπικό και ευρύτερο περιβάλλον μέσω μιας σειράς διασυνδεόμενων ανθρώπινων δραστηριοτήτων και φυσικών διεργασιών. Από το αρχικό στάδιο, οι εκσκαφές και οι γενικές διαμορφώσεις επηρεάζουν τα γηγενή οικολογικά χαρακτηριστικά. Αν και προσωρινή, η μεταφορά οικοδομικού εξοπλισμού και προσωπικού στο χώρο του εργοταξίου και οι οικοδομικές εργασίες αναστατώνουν την τοπική οικολογική ισορροπία. Η προμήθεια και η κατασκευή των υλικών δόμησης επιβαρύνουν το ευρύτερο περιβάλλον. Μόλις ολοκληρωθούν οι εργασίες κατασκευής και λειτουργήσει το κτήριο, έχει μακράς διάρκειας αντίκτυπο στο περιβάλλον. Παραδείγματος χάριν, η ενέργεια και η ύδρευση που χρησιμοποιούνται από τους κατοίκους παράγουν τοξικά αέρια και λύματα, καθώς και όλοι οι πόροι που χρησιμοποιήθηκαν στην κατασκευή, λειτουργία και συντήρηση του κτηρίου έχουν επίσης πολυάριθμες επιπτώσεις στο περιβάλλον. Όσοι δραστηριοποιούνται στον τομέα της δόμησης πρέπει να δεχτούν το γεγονός ότι όσο η οικονομική κατάσταση του κοινωνικού συνόλου βελτιώνεται, τόσο η ζήτησή για δομημένο χώρο θα αυξάνεται. Αυτό αυξάνει στη συνέχεια την επιβάρυνση του ευρύτερου περιβάλλοντος. Ο στόχος του βιώσιμου σχεδιασμού είναι να βρεθούν οι αρχιτεκτονικές λύσεις που εγγυώνται την ευημερία με την ελάχιστη σπατάλη πόρων και περιβαλλοντική επίδραση. 9

10 2. Αρχές του βιώσιμου σχεδιασμού Για να επιτύχουμε αυτόν τον στόχο της συνύπαρξης, έχει αναπτυχθεί ένα εννοιολογικό πλαίσιο. Τα τρία επίπεδα του πλαισίου (αρχές, στρατηγικές, και μέθοδοι) αντιστοιχούν στις τρεις επιδιώξεις της βιώσιμης αρχιτεκτονικής : την περιβαλλοντική συνειδητοποίηση, την τεκμηρίωση του οικοδομικού συστήματος και την μεθοδολογία σχεδιασμού βιώσιμων κτιρίων. Το γενικό εννοιολογικό διάγραμμα για το βιώσιμο σχεδιασμό παρουσιάζεται στο σχήμα που ακολουθεί: ΒΙΩΣΙΜΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΑΡΧΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΩΝ ΣΧΕΔΙΟ ΚΥΚΛΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΜΕΤΡΙΚΟΣ ΠΟΡΩΝ ΖΩΗΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗ ΝΕΡΟΥ ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗ ΥΛΙΚΩΝ ΣΤΑΔΙΟ ΠΡΙΝ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΟ ΣΤΑΔΙΟ - ΧΡΗΣΗ ΣΤΑΔΙΟ ΜΕΤΑ ΚΤΙΡΙΑΚΗΣ ΧΡΗΣΗΣ - ΔΙΑΘΕΣΗ ΔΙΑΦΥΛΑΞΗ ΦΥΣΙΚΩΝ ΣΥΝΘΗΚΩΝ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΟΣ- ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΚΕΝΤΡΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΜΕΘΟΔΟΙ 10

11 2.1 Αρχή 1: Οικονομία των πόρων Η πρώτη αρχή της βιώσιμης αρχιτεκτονικής βασίζεται στην οικονομία της άντλησης των πόρων. Αυτό επιτυγχάνεται μερικώς με τη μείωση της χρήσης των μη ανανεώσιμων πόρων στην οικοδόμηση και τη λειτουργία των κτηρίων. Υπάρχει μια συνεχής ροή των πόρων, φυσικών και κατεργασμένων. Αυτή η ροή αρχίζει με την παραγωγή των οικοδομικών υλικών και συνεχίζει καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής του οικοδομήματος να δημιουργεί ένα περιβάλλον για τη στήριξη των ανθρώπινων δραστηριοτήτων. Μετά από το λειτουργικό χρόνο ζωής του (service lifetime) ένα κτίριο, πρέπει να μετατραπεί σε συστατικά για άλλα κτήρια. Κατά την εξέταση ενός κτηρίου, πρέπει να έχουμε υπόψη δύο ρεύματα της ροής των πόρων. Προς τα πάνω, οι πόροι ρέουν στο κτήριο ως εισαγωγή στο οικοσύστημα οικοδόμησης. Προς τα κάτω, οι πόροι ρέουν από το κτήριο ως παραγωγή από το οικοσύστημα οικοδόμησης. Όσοι πόροι εισάγονται σε ένα οικοσύστημα οικοδόμησης θα πρέπει να μπορούν επιστραφούν τελικά από αυτό Αυτός είναι βασικό αίτημα της αρχής της συντήρησης ροής των πόρων. Για ένα δεδομένο συστατικό δόμησης, οι μορφές του πριν από την είσοδο σε ένα κτήριο και μετά από την έξοδο θα είναι διαφορετικές. Αυτός ο μετασχηματισμός από την είσοδο στην έξοδο προκαλείται από τις πολλές μηχανικές διαδικασίες ή τις ανθρώπινες επεμβάσεις που γίνονται στους πόρους κατά τη διάρκεια της χρήσης τους στα κτήρια. Τα στοιχεία εισαγωγής για το οικοσύστημα οικοδόμησης είναι διαφορετικά, με τις διάφορες μορφές, τους όγκους, και τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Οι τρεις στρατηγικές για την οικονομία των πόρων είναι α) η ορθολογική ενεργειακή διαχείριση, β) η ορθολογική διαχείριση ύδατος, και γ) η καλή λειτουργία - χρήση των υλικών. Κάθε μια εστιάζει σε έναν ιδιαίτερο πόρο απαραίτητο για την οικοδόμηση ενός κτηρίου και τη καλή λειτουργία του Εξοικονόμηση ενεργειακών πόρων Μετά από την οικοδόμηση, ένα κτήριο απαιτεί μια σταθερή ροή ενέργειας κατά τη διάρκεια της λειτουργίας του. Οι περιβαλλοντικές επιδράσεις της κατανάλωσης ενέργειας από τα κτήρια εμφανίζονται πρώτιστα μακριά από αυτά, στις περιοχές παραγωγής ενέργειας. Η ενέργεια που καταναλώνεται από ένα κτήριο για τις ανάγκες της θέρμανσης, της ψύξης, του φωτισμού, και της λειτουργίας εξοπλισμού δεν μπορεί να ανακτηθεί. Ο τύπος, η θέση, και το μέγεθος των περιβαλλοντικών επιδράσεων των ενεργειακών αναγκών των κτηρίων διαφέρουν ανάλογα με τον τύπο ενέργειας που χρησιμοποιούν. Οι εγκαταστάσεις ηλεκτρικής παραγωγής με κάρβουνο εκπέμπουν ρυπογόνα αέρια όπως SO 2, CO 2, CO, και NO x στην ατμόσφαιρα. Οι εγκαταστάσεις πυρηνικής ενέργειας παράγουν ραδιενεργά απόβλητα, για τα οποία δεν υπάρχει αυτήν την περίοδο καμία μόνιμη λύση. Η υδροηλεκτρική ενέργεια με την δημιουργία φραγμάτων και δεξαμενών, διακόπτει τα οικοσυστήματα ποταμών και καταστρέφει βιότοπους για τα ζώα και τα φυτά. Επίσης τελευταίες μελέτες έχουν δείξει ότι δεν είναι και τόσο καθαρές μορφές για την έκλυση αερίων του θερμοκηπίου μιας και η αποσύνθεση μεγάλης μάζας οργανικού υλικού στις τεχνητές λίμνες δημιουργούν αυτά τα αέρια. 11

12 2.1.2 Εξοικονόμηση νερού Ένα κτήριο απαιτεί μια μεγάλη ποσότητα νερού για τους σκοπούς της κατανάλωσης, του μαγειρέματος, του πλυσίματος, του καθαρισμού, των υδραυλικών εγκαταστάσεων. Όλο αυτό το νερό απαιτεί συλλογή επεξεργασία και μεταφορά,διαδικασίες οι οποίες καταναλώνουν ενέργεια. Το νερό που βγαίνει από το κτήριο με τη μορφή λυμάτων πρέπει επίσης να επεξεργαστεί και να μεταφερθεί Εξοικονόμηση υλικών Μια σειρά από οικοδομικά υλικά μεταφέρεται στα εργοτάξια. Η εισροή των οικοδομικών υλικών εμφανίζεται πρώτιστα κατά τη διάρκεια του σταδίου οικοδόμησης. Τα απόβλητα που παράγονται με τη διαδικασία κατασκευής και εγκατάστασης είναι σημαντικά. Μετά από την κατασκευή, μια μικρή ποσότητα υλικών συνεχίζει να είναι απαραίτητη για τη συντήρηση, την αντικατάσταση, και τις δραστηριότητες ανακαίνισης. Τα καταναλωτικά αγαθά ρέουν στο κτήριο για να υποστηρίξουν τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Όλα αυτά τα υλικά μετατρέπονται τελικά σε σκουπίδια, είτε για να ανακυκλωθούν είτε για να πεταχτούν σε χωματερές. 2.2 Αρχή 2: Σχέδιο κύκλου ζωής (Life Cycle Design) Το συμβατικό πρότυπο του κύκλου ζωής ενός κτηρίου είναι μια γραμμική διεργασία που αποτελείται από τέσσερις σημαντικές φάσεις: Σχέδιο Κατασκευή, Λειτουργία και συντήρηση Κατεδάφιση. Το πρόβλημα με αυτό το πρότυπο είναι ότι είναι πάρα πολύ άκαμπτο, δεν αντιμετωπίζει τα περιβαλλοντικά ζητήματα σχετικά με την προμήθεια και την κατασκευή των οικοδομικών υλικών ή τη διαχείριση των αποβλήτων. (επαναχρησιμοποίηση και ανακύκλωση των οικοδομικών πόρων). Η δεύτερη αρχή της βιώσιμης αρχιτεκτονικής βασίζεται στο Σχέδιο Κύκλου Ζωής (Life Cycle Design) των υλικών. Αυτή η ολοκληρωμένη προσέγγιση αναγνωρίζει τις περιβαλλοντικές συνέπειες ολόκληρου του κύκλου ζωής των αρχιτεκτονικών πόρων, από την προμήθεια και επεξεργασία μέχρι την επιστροφή στη φύση. Το LCD (Life Cycle Design) είναι βασισμένο στην έννοια ότι ένα υλικό από μια μορφή χρήσης μετασχηματίζεται σε άλλη, χωρίς αυτό να δίνει τέλος στη χρησιμότητά του. Με σκοπό την εννοιολογική σαφήνεια, ο κύκλος ζωής ενός κτηρίου μπορεί να ταξινομηθεί σε τρεις φάσεις: α) Στάδιο πριν την κατασκευή, β) Στάδιο κατασκευής - χρήσης και γ) Στάδιο "μετά-κτιριακής" χρήσης. Αυτές οι φάσεις συνδέονται, και τα όρια μεταξύ τους δεν είναι προφανή. Μπορούν όμως να αναπτυχθούν στις στρατηγικές LCD (Life Cycle Design) που εστιάζουν στην ελαχιστοποίηση της περιβαλλοντικής επίδρασης ενός κτηρίου. Η ανάλυση των διαδικασιών οικοδόμησης σε κάθε μια από αυτές τις τρεις φάσεις παρέχει μια καλύτερη κατανόηση για το πώς το σχέδιο, η κατασκευή, η λειτουργία, και η διαχείριση αποβλήτων οικοδόμησης έχουν επιπτώσεις στο ευρύτερο οικοσύστημα. 12

13 2.2.1 Στάδιο πριν την Κατασκευή - Παραγωγή Αυτή η φάση περιλαμβάνει την χωροταξική επιλογή του οικοπέδου, το αρχιτεκτονικό σχεδιασμό, και τις επιλογές οικοδομικών μεθόδων και υλικών, αλλά δεν περιλαμβάνει την κατασκευή. Κάτω από τη στρατηγική ενός βιώσιμου σχεδιασμού, εξετάζουμε τις περιβαλλοντικές συνέπειες του σχεδίου, του προσανατολισμού, του αντίκτυπου στο τοπίο, και των χρησιμοποιούμενων υλικών. Η προμήθεια των οικοδομικών υλικών προσκρούει στο περιβάλλον: η συγκομιδή των δέντρων θα μπορούσε να οδηγήσει στην αποδάσωση, η εξαγωγή ορυκτών πόρων (σίδηρος για το χάλυβα, βωξίτης για το αλουμίνιο, άμμος, αμμοχάλικο, και ασβεστόλιθος για το σκυρόδεμα) ενοχλεί το φυσικό περιβάλλον ακόμη και η μεταφορά αυτών των υλικών μπορεί να είναι μια ιδιαίτερα ρυπογόνος δραστηριότητα, ανάλογα με τον όγκο και την απόστασή τους από την περιοχή. Η μετασκευή οικοδομικών υλικών απαιτεί επίσης ενέργεια και δημιουργεί περιβαλλοντική ρύπανση, παραδείγματος χάριν, μία σημαντική ποσότητα ενέργειας απαιτείται για να κατασκευαστούν τα προϊόντα χάλυβα ή αλουμινίου Στάδιο κατασκευής - χρήσης Αυτή η φάση αναφέρεται στο στάδιο της οικοδόμησης και χρήσης ενός κτηρίου. Κάτω από το πρίσμα του βιώσιμου σχεδιασμού, εξετάζουμε τις διαδικασίες κατασκευής και λειτουργίας του κτηρίου με στόχο την ελαχιστοποίηση της περιβαλλοντικής επίδρασης της κατανάλωσης των πόρων, και τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην υγεία των οικιστών από το δομημένο περιβάλλον Στάδιο "Μετά -κτιριακής" Χρήσης - Διάθεση Αυτή η φάση αρχίζει όταν τελειώσει η ωφέλιμη χρήση και λειτουργία ενός κτηρίου. Σε αυτό το στάδιο, τα οικοδομικά υλικά γίνονται πόροι για άλλα κτήρια ή απόβλητα που επιστρέφονται στη φύση. Η στρατηγική του βιώσιμου σχεδιασμού εστιάζει στη μείωση των αποβλήτων οικοδόμησης (που αποτελούν αυτήν την περίοδο το 60% των στερεών αποβλήτων στα χωματερές όταν δεν χρησιμοποιούνται ρέματα και δάση για την απόρριψη τους) με την ανακύκλωση και την επαναχρησιμοποίηση των οικοδομικών υλικών. Η έννοια του LCD (Life Cycle Design) απαιτεί την εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων των κτηρίων και στις τρεις φάσεις του κύκλου ζωής τους. Κάθε φάση οικοδόμησης συνδέεται με δύο ομάδες οικολογικών στοιχείων: περιβάλλον και οικοδόμηση. Η κύρια περιοχή του αρχιτεκτονικού σχεδίου είναι στη φάση οικοδόμησης, αλλά το βιώσιμο κτήριο μπορεί να επιτευχθεί με την εύρεση των τρόπων να ελαχιστοποιηθούν οι περιβαλλοντικές επιδράσεις κατά τη διάρκεια και των τριών φάσεων οικοδόμησης. 2.3 Αρχή 3: Ανθρωπομετρικός σχεδιασμός Ο ανθρωπομετρικός σχεδιασμός είναι η τρίτη, και ίσως η σημαντικότερη, αρχή του βιώσιμου σχεδιασμού. Ενώ η οικονομία των πόρων και το σχέδιο κύκλου ζωής εξετάζει την αποδοτικότητα και τη χρονική βιωσιμότητα, το ανθρωπομετρικό σχέδιο ενδιαφέρεται για τη βιωσιμότητα όλων των συστατικών του οικοσυστήματος, συμπεριλαμβανομένων των ανθρώπινων και φυσικών πόρων. 13

14 Επειδή η περιβαλλοντική ποιότητα είναι άϋλη, η σημασία της έχει αγνοηθεί συχνά στην αναζήτηση για την ενέργεια και την περιβαλλοντική προστασία. Αντιμετωπίζοντας το πρόβλημα, πολλοί έχουν αναλωθεί στο ύφος και στην μορφή, αγνοώντας την περιβαλλοντική ποιότητα μέσα και γύρω από τα οικοδομήματα. Το ανθρωπομετρικό σχέδιο λαμβάνει υπόψη τον παράγοντα απόδοσης ενός σχεδίου ή μιας πρότασης. Όταν ένα προϊόν ή κτήριο εξοικονομεί ενέργεια, αποδίδει το ίδιο; Και πώς έχει επιπτώσεις στην απόδοση των κατόχων; Παραδείγματος χάριν, τα πρώτα συστήματα φωτισμού με λάμπες φθορισμού ήταν αποδοτικότερα από τα αντίστοιχά πυρακτώσεως, εντούτοις μερικά ήταν γνωστά για τον θόρυβο (βουητό) που δημιουργούσαν. Ο λαμπτήρας μπορεί να έσωζε 30,00 στις ετήσιες ενεργειακές δαπάνες, αλλά εάν ο θόρυβος ενοχλούσε τον υπάλληλο που εργαζόταν, η προκύπτουσα μείωση της παραγωγικότητας θα μπορούσε να κοστίσει στον εργοδότη πολύ περισσότερο, εξανεμίζοντας με αυτόν τον τρόπο οποιαδήποτε οικονομικά οφέλη που αποκομίστηκαν από την ενεργειακά ορθότερη χρήση φωτισμού. Μια γενική εμπειρική μέθοδος σε τέτοιες συγκρίσεις είναι ότι ο ετήσιος ενεργειακός λογαριασμός ενός μέσου κτηρίου γραφείων ανέρχεται σε περίπου πέντε ώρες του κόστους εργασίας υπαλλήλων, επομένως οποιαδήποτε στρατηγική ενεργειακής εξοικονόμησης που μειώνει ετησίως την παραγωγικότητα μέχρι περισσότερο από πέντε ώρες ανά υπάλληλο δεν είναι σκόπιμη. Αυτό δεν σημαίνει ότι η ενεργειακή εξοικονόμηση για να είναι οικονομικά ευεργετική, πρέπει να αντιμετωπίζεται σε ένα ευρύτερο φάσμα, λαμβάνοντας και άλλους σχετικούς παράγοντες υπόψη. Οι ακόλουθες τρεις στρατηγικές για τον ανθρωπομετρικό σχεδιασμό εστιάζουν στην ενίσχυση της συνύπαρξης μεταξύ των κτηρίων και του ευρύτερου περιβάλλοντος, καθώς και μεταξύ των κτηρίων και των κατόχων τους Διαφύλαξη φυσικού περιβάλλοντος Ένας αρχιτέκτονας πρέπει να ελαχιστοποιήσει τον αντίκτυπο ενός κτηρίου στο τοπικό οικοσύστημα (π.χ., υπάρχουσα τοπογραφία, εγκαταστάσεις, άγρια φύση) Πολεοδομικός Χωροταξικός σχεδιασμός Οι γειτονιές, οι πόλεις, και ολόκληρες γεωγραφικές περιοχές μπορούν να ωφεληθούν από έναν πολεοδομικό χωροταξικό σχεδιασμό που θα μειώνει τις απαιτήσεις ενέργειας και ύδρευσης. Το αποτέλεσμα μπορεί να είναι ένα πιο ευχάριστο αστικό περιβάλλον, χωρίς ρύπανση και φιλικό προς τον άνθρωπο Ανθρωποκεντρικός σχεδιασμός Ο βιώσιμος σχεδιασμός δεν χρειάζεται να αποκλείσει την ανθρώπινη άνεση. Ο σχεδιασμός πρέπει να δημιουργήσει το περιβάλλον που θα ενισχύσει την εργασία και θα βελτιώσει τις συνθήκες διαβίωσης. Αυτό μπορεί να βελτιώσει την παραγωγικότητα, να μειώσει την πίεση, και να έχει θετικές επιπτώσεις στην υγεία και την ευημερία. Στη σύγχρονη κοινωνία, περισσότερο από το 70% της καθημερινής ζωής αναλώνεται στο εσωτερικό των κτηρίων. Ένας ουσιαστικός ρόλος της αρχιτεκτονικής είναι να δημιουργηθεί το χτισμένο περιβάλλον που να στηρίζει την ασφάλεια των κατόχων, την υγεία, τη φυσιολογική άνεση, την ψυχική υγειά, και την παραγωγικότητα 14

15 Για να επιτευχθεί λοιπόν η περιβαλλοντική βιωσιμότητα στον οικοδομικό τομέα, οι αρχιτέκτονες και οι μηχανικοί γενικότερα, πρέπει να εκπαιδευτούν για τα περιβαλλοντικά ζητήματα κατά τη διάρκεια της επαγγελματικής κατάρτισής τους. Η Παιδεία θα πρέπει να ενθαρρύνει την περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση, να δώσει έμφαση στην περιβαλλοντική ηθική, και να αναπτύξει τις δεξιότητες και το γνωσιακό υπόβαθρο στο βιώσιμο σχεδιασμό. Η παρούσα κατάσταση του βιώσιμου σχεδιασμού στην αρχιτεκτονική είναι περισσότερο αυτή μιας ηθικής στάσης παρά μιας επιστημονικής γνώσης. Ενώ η αλλαγή του τρόπου ζωής και στάσης των ανθρώπων απέναντι στα τοπικά και παγκόσμια περιβαλλοντικά προβλήματα είναι επιτακτική, η ανάπτυξη του επιστημονικού υποβάθρου που θα παρέχει τις δεξιότητες, τις τεχνικές, και τις μεθόδους για την επίτευξη συγκεκριμένων στόχων περιβαλλοντικού σχεδιασμοί είναι επείγουσα. Συνοψίζοντας, για να επιτύχει την περιβαλλοντική βιωσιμότητα, ένα κτήριο πρέπει να ενσωματώσει και τις τρεις αρχές -- βιώσιμο σχεδιασμό, οικονομία των πόρων, σχέδιο κύκλων ζωής -- στο σχεδιασμό του, την κατασκευή του, τη λειτουργία, την συντήρησή του και την ανακύκλωση με επαναχρησιμοποίηση των δομικών και περιβαλλοντικών πόρων. Αυτές οι αρχές συγκροτούν ένα εννοιολογικό πλαίσιο για το βιώσιμο αρχιτεκτονικό σχεδιασμό. 15

16 3. Μέθοδοι για το βιώσιμο σχεδιασμό Οι τρεις αρχές του βιώσιμου σχεδιασμού οικονομία των πόρων, σχέδιο κύκλου ζωής, και ανθρωπομετρικός σχεδιασμός παρέχουν μια ευρεία συνειδητοποίηση των ζητημάτων περιβάλλοντος που συνδέονται με την αρχιτεκτονική. Οι στρατηγικές μέσα σε κάθε αρχή εστιάζουν στα πιο συγκεκριμένα θέματα και βοηθούν στην κατανόηση για το πώς ένα κτήριο αλληλεπιδρά με τα εσωτερικό, τοπικό, και παγκόσμιο περιβάλλον. Ο τελικός στόχος και η πρόκληση του βιώσιμου σχεδιασμού είναι να βρεθούν οι βέλτιστες λύσεις - μέθοδοι που θα παρέχουν τα ποσοτικά, ποιοτικά, φυσικά, και ψυχολογικά οφέλη στους χρήστες. Υπάρχουν πολλές δυνατότητες για αυτόν τον φαινομενικά δύσκολο στόχο. 3.1 Οικονομία πόρων Προσπαθώντας να εξοικονομήσουμε ενέργεια, νερό, και πρώτες ύλες μπορούμε να εκκινήσουμε την διαδικασία για εύρεση συγκεκριμένων μεθόδων σχεδιασμού που θα βελτιώσουν την ικανότητα υποστήριξης της βιώσιμης αρχιτεκτονικής (σχήμα Α). Αυτές οι μέθοδοι μπορούν να ταξινομηθούν σε δυο κατευθύνσεις. Μέθοδοι που μειώνουν τη ροή των μη ανανεώσιμων πόρων κατασκευής κτηρίων. Οι απαιτήσεις μιας οικοδομικής εργασίας σε πόρους σχετίζονται άμεσα με την δυνατότητα χρήσης υλικών με τον ελάχιστο δυνατό μετασχηματισμό. Μέθοδοι που φροντίζουν για την σωστή διαχείριση των οικοδομικών αποβλήτων μειώνουν την περιβαλλοντική μόλυνση και παράγουν μικρό και εύκολα διαχειρίσιμο όγκο αποβλήτων. Ο κύριος στόχος είναι να μειωθεί η κατανάλωση ορυκτών καυσίμων. Τα κτήρια καταναλώνουν ενέργεια όχι μόνο κατά την λειτουργία τους, για θέρμανση, φωτισμό και κλιματισμό, αλλά και κατά την διάρκεια της κατασκευής τους. Τα υλικά που χρησιμοποιούνται στην αρχιτεκτονική πρέπει να εξορυχθούν, να υποβληθούν σε επεξεργασία, και να μεταφερθούν στην περιοχή του κτηρίου. Η κατασκευή η ίδια απαιτεί συχνά μεγάλα ποσά ενέργειας για τις διαδικασίες μεταφοράς και κατασκευής. 16

17 ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΩΝ ΠΟΡΩΝ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗ ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗ ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΝΕΡΟΥ ΥΛΙΚΩΝ ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΑ ΣΥΝΕΙΔΗΤΟΠΟΙΗΜΕ ΝΟΣ ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΚΛΙΜΑΤΟΛΟΓΙΚΩΝ ΣΥΝΘΗΚΩΝ ΠΑΘΗΤΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΚΛΙΜΑΤΙΣΜΟΥ ΜΟΝΩΣΗ ΕΝΑΛΛΑΣΣΟΜΕΝΕΣ ΠΗΓΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΦΥΣΙΚΟ ΦΩΣ ΑΠΟΔΟΤΙΚΟΣ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΣ & ΣΥΣΚΕΥΕΣ ΕΠΙΛΟΓΗ ΥΛΙΚΩΝ ΜΕ ΤΗ ΧΑΜΗΛΟΤΕΡΗ ΕΝΣΩΜΑΤΩΜΕΝΗ ΜΕΙΩΣΗ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗΣ ΝΕΡΟΥ ΔΙΑΧΕΙΡΗΣΗ ΥΔΑΤΙΝΩΝ ΠΟΡΩΝ ΜΗ ΥΨΗΛΗ ΠΙΕΣΗ ΝΕΡΟΥ ΒΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΤΟΥΑΛΕΤΕΣ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ ΝΕΡΟΥ ΣΥΛΛΟΓΗ ΒΡΟΧΙΝΟΥ ΝΕΡΟΥ ΥΔΩΡ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΙΜΟΠΟ ΙΗΣΗΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ ΥΛΙΚΩΝ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ ΚΤΙΡΙΩΝ ΧΡΗΣΗ ΑΝΑΚΥΚΛΩΜΕΝΩΝ ΥΛΙΚΩΝ ΚΤΗΡΙΑ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΚΑΤΑΛΛΗΛΟΥ ΜΕΓΕΘΟΥΣ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ ΜΗ ΣΥΜΒΑΤΙΚΩΝ ΠΡΟΙΟΝΤΩΝ ΔΟΜΗΣΗΣ (Σχήμα Α) 17

18 Ενέργεια Ενεργειακός χωροταξικός σχεδιασμός Οι πόλεις και οι γειτονιές που είναι ενεργειακά συνειδητοποιημένες δεν στηρίζουν την λειτουργία τους στο αυτοκίνητο, αλλά γύρω από τα μέσα δημόσιας μεταφοράς και την φιλικότητα χρήσης τους από τους πεζούς. Αυτές οι πόλεις φροντίζουν για την σωστή ανάμειξη χρήσεων ώστε οι χρήστες να διαμένουν κοντά στους χώρους εργασίας. Ο αστικός γιγαντισμός αποφεύγεται με την ενθάρρυνση για αναδιαμόρφωση των υπαρχουσών περιοχών και της έξυπνης και ωφέλιμης επαναχρησιμοποίησης των παλαιών κτηρίων. Οι κλιματολογικές συνθήκες καθορίζουν τον προσανατολισμό και τη συγκέντρωση. Παραδείγματος χάριν, ένα πολύ κρύο ή πολύ καυτό και ξηρό κλίμα να απαιτεί τα κτήρια να διατάσσονται έτσι ώστε να μοιράζονται τοίχους σε ένα συνεχές σύστημα δόμησης για να μειώνουν την εκτεθειμένη επιφάνειά τους, ένα θερμό και υγρό κλίμα θα απαιτούσε ένα ελεύθερο σύστημα δόμησης για να μεγιστοποιήσει το φυσικό κλιματισμό Ενέργεια Αξιοποίηση Κλιματολογικών Συνθηκών Τέτοιος προγραμματισμός επιτρέπει στο σχεδιαστή να μεγιστοποιήσει την αξιοποίηση των φυσικών πόρων στην περιοχή. Στα εύκρατα κλίματα, ο νότιος προσανατολισμός βοηθάει την παθητική ηλιακή θέρμανση. Τα φυλλοβόλα δέντρα παρέχουν τη σκιά τους το καλοκαίρι και προσφέρουν κέρδος ηλιακής θερμότητας το χειμώνα. Τα αειθαλή δέντρα όταν φυτεύονται βόρεια ενός κτιρίου θα το προστατεύσουν από τους χειμερινούς ανέμους, βελτιώνοντας έτσι την ενεργειακή του απόδοση. Τα κτίρια μπορούν να τοποθετηθούν κοντά σε υδάτινες πηγές με σκοπό να παρέχουν φυσική δροσιά το καλοκαίρι Παθητικά συστήματα κλιματισμού Η προσπίπτουσα ηλιακή ακτινοβολία για το κτίριο αποτελεί την κύρια πηγή ενέργειας. Παρέχει θερμότητα, φως, και την υπεριώδη ακτινοβολία που είναι απαραίτητη για τη φωτοσύνθεση. Στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική ήταν αναγκαία η επιδίωξη κατασκευής κτιρίου με ενεργειακή απόδοση. Αυτή η βασική ανάγκη παραβλέπεται συχνά στο σύγχρονο κτηριοδομικό σχεδιασμό. Χρησιμοποιώντας παθητικά ηλιακά συστήματα εκφρασμένα με δομικά στοιχεία, μπορούμε να ελέγχουμε την ροή της ηλιακής ενέργειας κατά την διάρκεια της ημέρας. Η σκίαση ιδιαίτερα το καλοκαίρι, από στέγαστρα ή κατάλληλα τοποθετημένα φυτά, αποτρέπει την υπερθέρμανση της μάζας του κτιρίου και μειώνει τις ενεργειακές δαπάνες του κλιματισμού. Ο αέρας, ή καλύτερα η ροή του αέρα, παρέχει δύο σημαντικά οφέλη, ψύξη και ιδανικές συνθήκες υγιεινής. Οι επικρατούντες άνεμοι αποτελούν σημαντικό παράγοντα στον αστικό σχεδιασμό. Παραδείγματος χάριν, οι προτάσεις για τα ρωμαϊκά σχέδια πόλεων βασίστηκαν πρώτιστα στην κατεύθυνση των επικρατούντων ανέμων Μόνωση Τα υψηλής θερμομόνωσης παράθυρα και η καλά μονωμένη τοιχοποιία αποτρέπει τις μεγάλες ενεργειακές απώλειες. Το ενεργειακό κέρδος μεταφράζεται σε μικρότερη κατανάλωση ενέργειας. Τα μειωμένα ενεργειακά φορτία απαιτούν λιγότερο μηχανολογικό εξοπλισμό και η αρχική ανάγκη επένδυσης θα είναι μικρότερη. Εκτός από αυτά τα προφανή οφέλη, τα υψηλής απόδοσης παράθυρα και η μόνωση τοίχων δημιουργούν και πιο άνετο θερμικό περιβάλλον. Λόγω των μονωτικών ιδιοτήτων των υλικών, οι θερμοκρασίες επιφάνειας των παραθύρων και των τοίχων θα είναι υψηλότερες το χειμώνα και θα χαμηλότερες το καλοκαίρι. Η εγκατάσταση λιγότερου ηλεκτρομηχανολογικού 18

19 εξοπλισμού μειώνει το μηχανικό θόρυβο και αυξάνει την ηχητική ποιότητα του εσωτερικού χώρου Εναλλακτικές πηγές ενέργειας Ήλιος, αέρας, νερό, και συστήματα γεωθερμικής ενέργειας είναι όλα εμπορικά διαθέσιμα για να μειώσουν ή να εξαλείψουν την ανάγκη για τεχνητές πηγές ενέργειας. Απαιτήσεις σε ηλεκτρισμό και θέρμανση μπορούν να καλυφθούν από αυτά τα συστήματα, ή το συνδυασμό τους Φυσικό φως Ο σχεδιασμός του κτιρίου και των ανοιγμάτων που εκμεταλλεύονται το φυσικό φως θα οδηγήσει στη μείωση των ηλεκτρικών αναγκών του κτιρίου για φωτισμό, τη έλλειψη φαινομένων ενεργειακών αιχμών και τη μείωση των ενεργειακών αναγκών κλιματισμού. Συγχρόνως, αυξάνει ο φυσικός φωτισμός, και βελτιώνεται η ποιότητα του εσωτερικού περιβάλλοντος, πράγμα που οδηγεί στην ψυχική ισορροπία των χρηστών του κτιρίου και την αύξηση της παραγωγικότητας. Αυτά τα ποιοτικά οφέλη μπορούν να είναι πολύ σημαντικότερα από τη δυνατότητα εξοικονόμησης ενέργειας Ενέργεια-αποδοτικός εξοπλισμός & συσκευές Μετά από τις δαπάνες κατασκευής, η μέγιστη δαπάνη ενός κτηρίου είναι το κόστος της λειτουργίας. Οι δαπάνες λειτουργίας μπορούν ακόμη και να υπερβούν τις δαπάνες κατασκευής μέσα στον προσδόκιμο χρόνο ζωής του κτιρίου. Η προσεκτική επιλογή συστημάτων υψηλής θερμαντικής απόδοσης, ψύξης, και συστημάτων εξαερισμού γίνεται κρίσιμη. Η αρχική τιμή αυτού του εξοπλισμού μπορεί να είναι υψηλότερη από αυτή ενός λιγότερο αποδοτικού εξοπλισμού, αλλά αυτό θα αντισταθμιστεί από τη μελλοντική εξοικονόμηση ενέργειας. Οι συσκευές, από ψυγεία μέχρι υπολογιστές, όχι μόνο καταναλώνουν ενέργεια, εκπέμπουν επίσης θερμότητα ως αποτέλεσμα ενεργειακών απωλειών κατά την λειτουργία τους. Οι αποδοτικότερες συσκευές μειώνουν τις δαπάνες της ηλεκτρικής ενέργειας και του κλιματισμού Επιλογή υλικών με τη χαμηλότερη ενσωματωμένη ενέργεια Τα οικοδομικά υλικά ποικίλλουν ανάλογα με το ποσό ενέργειας που απαιτείται για την παραγωγή τους. Η ενσωματωμένη ενέργεια ενός υλικού αναφέρεται στην ενέργεια που διοχετεύεται σε αυτό καθ όλο τον κύκλο της χρήσιμης ζωής του. Παραδείγματος χάριν, το αλουμίνιο έχει μια πολύ υψηλή ενσωματωμένη ενέργεια λόγω του μεγάλου ποσού ηλεκτρικής ενέργειας που πρέπει να χρησιμοποιηθεί για την κατασκευή του από μετάλλευμα βωξίτη σε χρησιμοποιήσιμο αλουμίνιο, το ανακυκλωμένο αλουμίνιο απαιτεί πολύ λιγότερη ενέργεια στην επαναχρησιμοποίηση του. Με την επιλογή των υλικών με χαμηλή ενσωματωμένη ενέργεια, η περιβαλλοντική επίδραση ενός κτηρίου μειώνεται. Η χρησιμοποίηση τοπικών υλικών αντί εισαγόμενων υλικών του ίδιου τύπου θα εξοικονομήσει ενέργεια που θα καταναλωνόταν σε μεταφορές. 19

20 Νερό Μείωση της κατανάλωσης του νερού Η ορθολογική χρήση του νερού μπορεί να μειώσει τις ανάγκες για υδροδότηση αλλά και τις αποχετευτικές ανάγκες ή και τα δύο. Επειδή συμβατικά το νερό που τροφοδοτεί ένα κτήριο και το νερό που αποχετεύεται από ένα κτήριο ως λύματα αντιμετωπίζονται από δημόσιες υπηρεσίες, μια μείωση χρήσης προκαλεί επίσης μια μείωση στην παραγωγή των αποβλήτων. Μείωση μπορεί επίσης να επιτευχθεί: -με την βελτίωση στα καζανάκια τουαλέτας μειώνοντας την απαιτούμενη ποσότητα νερού κατά 50%, - με την "διαπαιδαγώγηση" των καταναλωτών - με εισαγωγή συστημάτων μέτρησης και κλιμακωτής τιμολόγησης που θα αποφέρει εξοικονόμηση της τάξης του 10-25%, - με την καλύτερη συντήρηση των δικτύων διανομής του νερού, ώστε να περιοριστούν οι αστικές απώλειες κατά 20-35% Ανακύκλωση αστικών λυμάτων Το νερό που καταναλώνεται στα κτήρια μπορεί να ταξινομηθεί σε δυο τύπους: αστικά λύματα (graywater) και τα λύματα. Τα αστικά λύματα (graywater) παράγονται από δραστηριότητες όπως το πλύσιμο των χεριών. Ενώ δεν είναι ποιότητας πόσιμου νερού, δεν πρέπει να αντιμετωπιστούν τόσο εντατικά όπως τα λύματα. Στην πραγματικότητα, μπορεί να ανακυκλωθούν εντός του κτηρίου, ίσως για να ποτίσουν κήπους. Κατάλληλα σχεδιασμένες εγκαταστάσεις υδραυλικών διευκολύνουν τέτοια επαναχρησιμοποίηση. Στο μεγαλύτερος μέρος του κόσμου, τα όμβρια ύδατα που απορρέουν από τα κτήρια δεν θεωρούνται χρήσιμος πόρος. Τα κτήρια σχεδιάζονται χαρακτηριστικά για να κρατήσουν στεγνούς τους κατόχους, και η ιδέα της χρησιμοποίησης της βροχής δεν έχει εφαρμοσθεί. Το βρόχινο νερό μπορεί να συλλέγετε και να χρησιμοποιείται για πότισμα ή στα καζανάκια των λουτρών. Τρόποι αύξησης της διαθεσιμότητας νερού Μέχρι σήμερα, η αφαλάτωση του νερού συνιστά τη βασική μέθοδο για την αύξηση της διαθεσιμότητας νερού, ενώ ιδιαίτερα χρήσιμη θεωρείται και η μέθοδος του καθαρισμού των αστικών λυμάτων που θα μπορούσαν να καλύψουν τις ανάγκες των αρδεύσεων. 20

21 Επιλογή και χρήση υλικών Συντήρηση υλικών Η παραγωγή και η κατανάλωση οικοδομικών υλικών έχουν διαφορετικής κλίμακας αλλά σημαντικές περιβαντολλογικές επιπτώσεις. Η εξόρυξη, επεξεργασία, τυποποίηση, και μεταφορά των οικοδομικών υλικών προκαλούν οικολογική επιβάρυνση Επανάχρηση κτηρίων Μια από τις απλούστερες και πιο αποτελεσματικές μεθόδους είναι η επανάχρηση των ήδη υπαρχόντων κτηρίων. Τα περισσότερα κτήρια έχουν κύκλο ζωής μεγαλύτερο από αυτό για τον οποίο σχεδιάστηκαν. Πολλά, εάν όχι όλα, από τα κτήρια μπορούν να μετατραπούν και να ικανοποιήσουν νέες χρήσεις με χαμηλότερο κόστος από την κατεδάφιση και κατασκευή από την αρχή Χρήση ανακυκλωμένων υλικών Τα κτήρια που κατεδαφίζονται και ειδικότερα τα προϊόντα που προκύπτουν πρέπει να αξιολογούνται να συγκεντρώνονται και να επαναχρησιμοποιούνται. Πολλά οικοδομικά υλικά, όπως το ξύλο, ο χάλυβας, και το γυαλί, ανακυκλώνονται εύκολα σε νέα υλικά. Μερικά, όπως το τούβλο, μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν ακέραια στη νέα δομή Κτήρια και συστήματα κατάλληλου μεγέθους Ένα κτήριο πρέπει να σχεδιάζεται με γνώμονα τις ανάγκες του χρήστη αλλά και αυτές που μελλοντικά θα προκύψουν. Η υπερβολή στο μέγεθος ή η ανεπάρκεια των χώρων θα οδηγήσει σε χρήση συστημάτων για την ψύξη και θέρμανση που θα είναι υπερβολικά ή ανεπαρκή. Οι παρούσες και μελλοντικές ανάγκες του χρήστη πρέπει να μελετούνται προσεκτικά για να εξασφαλίσουν ότι η προκύπτουσα οικοδομή και τα Η/Μ συστήματα είναι τα απολύτως αναγκαία. Οι αρχιτέκτονες θα πρέπει να ενθαρρύνονται να σχεδιάσουν γύρω από τυποποιημένα μεγέθη οικοδομικών υλικών όσο το δυνατόν περισσότερο. Η υπερβολικά άναρχη χρήση των υλικών για να εγκατασταθούν και να χρησιμοποιηθούν σε μη κανονικά σχήματα και μεγέθη παράγει περισσότερα απόβλητα. Η χρήση μη συμβατικών προϊόντων δόμησης, όπως οι ανακυκλωμένες ρόδες και τα γεωργικά απόβλητα, είναι εύκολα διαθέσιμα. Αυτά τα προϊόντα μειώνουν την ανάγκη για εξόρυξη νέων πρωτογενών πόρων και έχουν χαμηλότερη ενσωματωμένη ενέργεια από ότι τα συμβατικά υλικά που έχουν ως σκοπό να αντικαταστήσουν. 21

22 3.2 Σχεδιασμός Κύκλου Ζωής Όπως έχει ήδη συζητηθεί, σχεδιάζοντας με την αρχή του κύκλου ζωής, επιβάλλεται η υιοθέτηση τριών φάσεων μελέτης και κατασκευής α) Στάδιο πριν την κατασκευή, β) Στάδιο κατασκευής - χρήσης και γ) Στάδιο "μετά-κτιριακής" χρήσης. Αυτές οι φάσεις δημιουργούν τις συνθήκες για την δημιουργία μεθόδων βελτίωσης της βιωσιμότητας της αρχιτεκτονικής. (Σχήμα Β). Αυτές οι μέθοδοι και οι αρχές επικεντρώνονται κυρίως στη μείωση των αναγκαίων πρωτογενών πόρων και υλικών. Η μικρότερη κατανάλωση υλικών μειώνει την περιβαλλοντική επίπτωση της οικοδομικής διεργασίας. ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΚΥΚΛΟΥ ΖΩΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΣΤΑΔΙΟ ΠΡΙΝ ΤΗΝ ΣΤΑΔΙΟ ΣΤΑΔΙΟ "ΜΕΤΑ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΚΤΙΡΙΑΚΗΣ" ΧΡΗΣΗΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΧΡΗΣΗ ΥΛΙΚΩΝ ΠΟΥ : ΥΛΙΚΑ ΑΠΟ ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΟΥΣ ΠΟΡΟΥΣ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΙΜΑ ΝΑ ΕΧΟΥΝ ΜΕΓΑΛΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΖΩΗΣ ΚΑΙ ΧΑΜΗΛΟ ΚΟΣΤΟΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΜΕΙΩΣΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ ΥΛΙΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟ Σ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΓΙΑ ΝΑ ΕΛΑΧΙΣΤΟΠΟΙΗΘΟΥ Ν ΟΙ ΠΕΡΙΒΑΝΤΟΛΛΟΓΙΚ ΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΔΙΑΛΟΓΗΣ ΑΠΟΡΡΙΜΑΤΩΝ ΣΤΟ ΕΡΓΟΤΑΞΙΟ ΧΡΗΣΗ ΜΗ ΤΟΞΙΚΩΝ ΥΛΙΚΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΩΝ ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΤΩΝ ΧΡΗΣΤΩΝ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΙΜΟΠΟ ΙΗΣΗ ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ ΥΛΙΚΩΝ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ ΥΠΑΡΧΟΝΤΩΝ ΚΤΙΡΙΩΝ ΚΑΙ ΥΠΟΔΟΜΩΝ (Σχήμα Β) 22

23 Στάδιο πριν την Κατασκευή - Παραγωγή Κατά τη διάρκεια του σταδίου πριν την κατασκευή, το σχέδιο ενός κτηρίου και τα υλικά που επιλέγονται για την κατασκευή του, εξετάζονται για την περιβαλλοντική επίδρασή τους. Η επιλογή των υλικών είναι ιδιαίτερα σημαντική σε αυτή τη φάση, διότι ο αντίκτυπος της επιλογής των υλικών είναι σημαντικός και έχει μακροπρόθεσμες συνέπειες Χρήση ανανεώσιμων πόρων Ανανεώσιμοι πόροι είναι εκείνοι που μπορούν να παραχθούν ή να συλλεχθούν με ένα ρυθμό που υπερβαίνει το ρυθμό της ανθρώπινης κατανάλωσης τους. Η χρησιμοποίηση αυτών των πόρων είναι, εξ ορισμού, αειφόρος. Υλικά που παράγονται από μη ανανεώσιμους πόρους (πετρέλαιο, μέταλλα, κ.λπ...) δεν είναι αρχικά επιλέξιμα, ακόμα κι αν υπάρχουν μεγάλα αποθέματα. Η χρησιμοποίηση των ανανεώσιμων πόρων όπου είναι δυνατό μειώνει την ανάγκη για μη ανανεώσιμους πόρους Επανάχρηση Υλικών Η επαναχρησιμοποίηση των υλικών μειώνει τα απόβλητα. Τα επαναχρησιμοποιούμενα υλικά αξιοποιούν και την ενέργεια που έχει ήδη δαπανηθεί ώστε να πάρουν την μορφή που έχουν ήδη και έτσι και ενεργειακά αποδεικνύονται ωφέλιμα. Πολλά οικοδομικά υλικά, ιδιαίτερα ο χάλυβας, ανακυκλώνονται εύκολα, εξαλείφοντας την ανάγκη για εξόρυξη και κατεργασία καινούργιων ποσοτήτων. Κατασκευαστικό Στάδιο - Χρήση Οι μέθοδοι που συνδέονται με τη φάσης της χρήσης εστιάζουν κυρίως στην περιβαλλοντική επίδραση των διαδικασιών χρήσης και λειτουργίας Ελαχιστοποίηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων Ο προσεκτικός προγραμματισμός μπορεί να ελαχιστοποιήσει την χρήση του βαρέως εξοπλισμού και τη ζημία που μπορεί να προκληθεί στην περιοχή. Οι ανασκαφές δεν πρέπει να αλλάζουν τη ροή των υπόγειων νερών. Οι ολοκληρωμένες δομές πρέπει να σέβονται και να εναρμονίζονται με το τοπίο και το ανάγλυφο. Τα δέντρα και η βλάστηση πρέπει μόνο να αναδιατάσσονται ή να αφαιρούνται όταν είναι απολύτως απαραίτητο για την δημιουργία προσβάσεων. Για τις προστατευμένες και ευαίσθητες περιοχές, τα υλικά που μπορούν να μεταφερθούν με ήπια μέσα στην περιοχή μειώνουν την ανάγκη για τα υπερβολικά έργα οδοποιίας και βαριά φορτηγά Χρησιμοποίηση μη τοξικών υλικών Η χρησιμοποίηση των μη τοξικών υλικών είναι ζωτικής σημασίας στην υγεία των χρηστών, οι οποίοι ξοδεύουν κατά μέσω όρο περισσότερο από τα τρία τέταρτα του χρόνου τους εντός των κτηρίων. Οι κόλλες που χρησιμοποιούνται για να παραχθούν πολλά κοινά οικοδομικά υλικά εκλύουν ουσίες για χρόνια μετά από την τοποθέτηση και χρήση τους. Η συντήρηση με μη τοξικά μέσα καθαρισμού είναι επίσης σημαντική παράμετρος υγιεινής ενός κτηρίου, μιας τα τοξικά μέσα συχνά μεταφέρονται μέσω του αέρα και παραμένουν μέσα σε συστήματα εξαερισμού για μια εκτεταμένη χρονική περίοδο. 23

24 Στάδιο "Μετά -κτιριακής" Χρήσης - Διάθεση Κατά τη διάρκεια αυτής της φάσης, πρέπει να εξετάζουμε τις περιβαλλοντικές συνέπειες των κτηρίων που έχουν ολοκληρώσει το κύκλο ζωής τους ή καλύτερα έχουν συμπληρώσει το χρονικό διάστημα του λειτουργικού χρόνου ζωής τους. Σε αυτό το σημείο, υπάρχουν τρεις δυνατότητες: επαναχρησιμοποίηση, ανακύκλωση των δομικών στοιχείων, και απόρριψη Επαναχρησιμοποίηση Η ενσωματωμένη ενέργεια ενός κτηρίου μπορεί να υπολογιστεί. Περιλαμβάνει όχι μόνο το ποσό της ενέργειας που ενσωματώνουν τα υλικά, αλλά και την ενέργεια που χρησιμοποιήθηκε στην κατασκευή του κτηρίου. Εάν το κτήριο μπορεί να προσαρμοστεί στις νέες χρήσεις, αυτή η ενέργεια θα διατηρηθεί. Όπου η πλήρης επαναχρησιμοποίηση ενός κτηρίου δεν είναι δυνατή, τα επιμέρους συστατικά μπορούν ή θα έπρεπε να μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν Ανακύκλωση υλικών δομικών στοιχείων Η ανακύκλωση των υλικών από ένα κτήριο μπορεί συχνά να οφείλεται στη δυσκολία να διαχωριστούν μεταξύ τους. Μερικά υλικά, όπως το γυαλί και το αλουμίνιο, πρέπει να συλλεχθούν με το χέρι. Ο χάλυβας μπορεί εύκολα να διαχωριστεί από τα ερείπια με την χρήση μαγνητών. Το σκυρόδεμα μπορεί να κονιορτοποιηθεί και να χρησιμοποιηθεί ως αδρανές υλικό σε καινούργια μείγματα Επανάχρηση Υποδομών Είναι σύνηθες πλέον οι πόλεις και μάλιστα τα προάστια να αναπτύσσονται όλο και μακρύτερα από το ιστορικό κέντρο μιας πόλης σε αναζήτηση ποιοτικού χώρου και ειδυλλιακού περιβάλλοντος. Φυσικά αυτή η τακτική οδηγεί σταδιακά στην υποβάθμιση και των προαστίων και το πλεονέκτημα που υπήρχε σε αυτά τα προάστια σιγά σιγά καταστρέφεται και αλλάζει η φυσιογνωμία τους. Επιπλέον, εκτός από τα υλικά για τα νέα σπίτια, η νέα ανάπτυξη απαιτεί ογκώδεις επενδύσεις στη διάνοιξη δρόμων, δίκτυο υπονόμων. Εν τω μεταξύ, οικόπεδα και εγκαταλειμμένα κτήρια στην πόλη, με την υπάρχουσα υποδομή τους, παραμένουν αχρησιμοποίητα, πόροι που σπαταλιούνται. 24

25 3.3 Ανθρωπομετρικός σχεδιασμός Όπως περιγράφεται στην εισαγωγή, αυτή η αρχή ενσωματώνει τρεις στρατηγικές: διαφύλαξη των φυσικών συνθηκών, πολεοδομικός χωροταξικός σχεδιασμός, και ανθρωποκεντρικός σχεδιασμός. Αυτές οι στρατηγικές, στη συνέχεια, παράγουν τις συγκεκριμένες μεθόδους σχεδίου που θα βελτιώσει την ικανότητα υποστήριξης της αρχιτεκτονικής. Το Σχήμα Γ επιδεικνύει πώς κάθε μέθοδος αφορά τις τρεις στρατηγικές του ανθρωπομετρικού σχεδίου. Αυτές οι μέθοδοι εστιάζουν πρώτιστα στη βελτίωση της ποιότητας της ζωής για τους ανθρώπους και άλλα είδη. ΑΝΘΡΩΠΟΜΕΤΡΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΔΙΑΦΥΛΑΞΗ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΟΣ- ΑΝΘΡΩΠΟΚΕΝΤΡΙΚΟΣ ΣΥΝΘΗΚΩΝ ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΣΕΒΑΣΜΟΣ ΤΟΥ ΦΥΣΙΚΟΥ ΑΝΑΓΛΥΦΟΥ ΚΑΜΙΑ ΔΙΑΤΑΡΑΞΗ ΤΟΥ ΥΔΡΟΦΟΡΟΥ ΟΡΙΖΟΝΤΑ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΧΡΗΣΗ ΜΕΣΩΝ ΜΑΖΙΚΗΣ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ ΜΙΚΤΗ ΧΡΗΣΗ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΟΠΤΙΚΗ ΣΥΝΔΕΣΗ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ- ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ ΠΑΡΟΧΗ ΘΕΡΜΙΚΗΣ- ΟΠΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΑΚΟΥΣΤΙΚΗΣ ΑΝΕΣΗΣ ΠΑΡΟΧΗ ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΟΥ ΚΑΘΑΡΟΥ ΑΕΡΑ ΦΙΛΟΞΕΝΙΑ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΜΕ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΕΣ ΦΥΣΙΚΕΣ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ (Σχήμα Γ ) 25

26 Διαφύλαξη φυσικών συνθηκών Σεβασμός Φυσικού Ανάγλυφου Το ανάγλυφο μιας περιοχής πρέπει να διατηρείται. Ριζικές επεμβάσεις είναι όχι μόνο ακριβές αλλά και καταστρεπτικές για το μικροκλίμα της περιοχής. Η αλλαγή του ανάγλυφου έχει επιπτώσεις στην αποστράγγιση του νερού και στην κίνηση του αέρα σε μια περιοχή Υδροφόρος Ορίζοντας Η επιλογή των οικοπέδων και της τοποθέτησης των κτηρίων πρέπει να είναι τέτοια ώστε δεν θα είναι αναγκαίες οι εκσκαφές κάτω από την στάθμη του υδροφόρου ορίζοντα. Η τοποθέτηση ενός μεγάλου εμποδίου (το κτήριο) στη στάθμη του υδροφόρου ορίζοντα θα διαταράξει τη φυσική υδραυλική διεργασία και την ροή των υπόγειων υδάτων Βιοποικιλότητα Η τοπική ποικιλότητα σε ζώα και φυτά πρέπει να αναγνωριστούν ως συστατικό τμήμα της περιοχής του κτηρίου. Όταν αντιμετωπίζονται ως στοιχεία που διατηρούνται παρά ως εμπόδιο που καταστρέφεται, τα γηγενή φυτά και τα ζώα θα δημιουργήσουν ένα πιο ευχάριστο περιβάλλον για την ανθρώπινη κατοικία Πολεοδομικός- Χωροταξικός σχεδιασμός Η ύπαρξη χωροταξικού και πολεοδομικού σχεδίου και η εντός των προδιαγραφών δόμηση, δίνουν στην ικανότητα εφαρμογής της βιώσιμης αρχιτεκτονικής μια κλίμακα μεγαλύτερη από αυτήν του μεμονωμένου κτηρίου Μέσα Μαζικής Μεταφοράς Η βιώσιμη αρχιτεκτονική σε μια αστική κλίμακα προωθεί τη χρήση των μέσων δημόσιας μεταφοράς. Χιλιάδες μεμονωμένα οχήματα που κινούνται μέσα και έξω από την περιοχή καθημερινά δημιουργούν αιθαλομίχλη, μποτιλιαρίσματα, και απαιτούν μεγάλους χώρους στάθμευσης Μικτή Χρήση Περιοχών Η βιώσιμη ανάπτυξη ενθαρρύνει την ανάμιξη του κατοικημένου, εμπορικού, γραφειακού και του λιανικού χώρου. Οι άνθρωποι έτσι μπορούν να ζουν κοντά εκεί όπου δραστηριοποιούνται κοινωνικά και επαγγελματικά. Αυτό προάγει την κοινωνικότητα περισσότερο από τα συμβατικά προάστια. Η δυνατότητα για την ύπαρξη εικοσιτετράωρης δραστηριότητας καθιστά επίσης μια περιοχή ασφαλέστερη. 26

27 Ανθρωποκεντρικός σχεδιασμός Ο ανθρωποκεντρικός σχεδιασμός προάγει την θερμική, οπτική, και ακουστική άνεση. Οι άνθρωποι δεν αποδίδουν καλά σε χώρους που είναι ιδιαίτερα ζεστοί ή κρύοι. Ο κατάλληλος φωτισμός, είναι ουσιαστικός. Ο θόρυβος από τον εξοπλισμό ή η οχλαγωγία αποσπά την προσοχή και δημιουργεί προβλήματα Οπτική σύνδεση εσωτερικού εξωτερικού χώρου Το φως και η ποιότητά του αλλάζει καθ' όλη τη διάρκεια της ημέρας, όλοι έχουμε ένα εσωτερικό βιολογικό ρολόι που είναι συγχρονισμένο στον κύκλο της ημέρας και της νύχτας. Από ψυχολογική και φυσιολογική σκοπιά, τα παράθυρα και οι φεγγίτες είναι ουσιαστικά για την σωστή λειτουργία αυτού του ρολογιού Προσβασιμότητα Η δυνατότητα φιλοξενίας προσώπων με διαφορετικές κινητικές δυνατότητες δίνει την δυνατότητα σε ένα κτήριο να χρησιμοποιηθεί για μεγαλύτερο διάστημα από ότι αρχικά είχε σχεδιαστεί. Τα κτήρια που είναι προσβάσιμα είναι πιο βιώσιμα από εκείνα που δεν είναι. Αυτή η προσβασιμότητα έχει σαν στόχο ανθρώπους διαφορετικών ηλικιών και φυσικών καταστάσεων. Όσο περισσότεροι άνθρωποι μπορούν να χρησιμοποιήσουν ένα κτήριο, τόσο μεγαλύτερη η ωφέλιμη ζωή του κτηρίου. Στην Βιώσιμη Αρχιτεκτονική, ένα κτήριο πρέπει ολιστικά να ενσωματώσει και τις τρεις αρχές τον βιώσιμο σχεδιασμό, την οικονομία των πόρων, το σχέδιο κύκλου ζωής - στο σχεδιασμό του, την κατασκευή του, τη λειτουργία και τη συντήρησή του καθώς και την ανακύκλωση με την επαναχρησιμοποίηση των δομικών και περιβαλλοντικών πόρων. 27