ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ Τμήμα Πολιτισμικής Τεχνολογίας και Επικοινωνίας Μ. Δ. Ε. Πολιτισμική Πληροφορική

Transcript

1

2 2 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ Τμήμα Πολιτισμικής Τεχνολογίας και Επικοινωνίας Μ. Δ. Ε. Πολιτισμική Πληροφορική Μεταπτυχιακή Διατριβή Αξιολόγηση εφαρμογών κινούμενης εικόνας στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Φοιτήτρια Ναταλία Ιορδανίδου Επιβλέπουσες Καθηγήτριες Αλεξάνδρα Μπούνια, Νίκη Νικονάνου Τριμελής επιτροπή αξιολόγησης Δημήτρης Παπαγεωργίου, Νίκη Νικονάνου, Φιλήμων Μπαντιμαρούδης

3 3 Περίληψη Αντικείμενο της παρούσας εργασίας είναι η αξιολόγηση των εφαρμογών κινούμενης εικόνας που βρίσκονται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Σκοπός της εν λόγω αξιολόγησης ήταν η διερεύνηση της λειτουργίας και της χρήσης των εφαρμογών αυτών από τους επισκέπτες του Μουσείου και ο σχηματισμός μιας πρώτης εικόνας σε σχέση με την ανταπόκριση που έχουν στο κοινό του. Στο πρώτο κεφάλαιο της εργασίας παρουσιάζεται το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και περιγράφονται τόσο οι αίθουσες στις οποίες διενεργήθηκε η αξιολόγηση όσο και οι εφαρμογές κινούμενης εικόνας που εντάσσονται στις εκθέσεις των συγκεκριμένων αιθουσών. Το δεύτερο κεφάλαιο πραγματεύεται το ζήτημα της αξιολόγησης και της σημασίας της στο χώρο του πολιτισμού και των μουσείων ειδικότερα, ενώ στο τρίτο κεφάλαιο της εργασίας περιγράφεται αναλυτικά η διεξαγωγή της έρευνας αξιολόγησης και αναλύονται και σχολιάζονται τα αποτελέσματα που προέκυψαν από αυτήν. Τέλος, στο τέταρτο και τελευταίο κεφάλαιο της εργασίας αναφέρονται ορισμένα γενικά συμπεράσματα στα οποία οδήγησε η ανάλυση των αποτελεσμάτων και σημειώνονται προτάσεις για μελλοντικές έρευνες γύρω από το θέμα της χρήσης των συγκεκριμένων εφαρμογών κινούμενης εικόνας του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου.

4 4 Ευχαριστίες Ευχαριστώ την κ. Αλεξάνδρα Μπούνια για την καθοδήγηση, τη βοήθεια και τη συνεργασία της σε όλο το διάστημα και σε κάθε στάδιο από την αρχή μέχρι την ολοκλήρωση της παρούσας εργασίας. Οι συμβουλές, οι υποδείξεις και οι οδηγίες της υπήρξαν πολύτιμες και με βοήθησαν τόσο κατά τη διεξαγωγή της έρευνας αξιολόγησης όσο και κατά τη συγγραφή των κειμένων. Ευχαριστώ επίσης την κ. Νίκη Νικονάνου για τη βοήθεια και τις συμβουλές της, καθώς και για την υποστήριξη και εγκάρδια ανταπόκρισή της, κάθε στιγμή και σε ό, τι τη χρειάστηκα. Οφείλω επίσης πολλές ευχαριστίες στους ανθρώπους του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, την αρχαιολόγο μουσειολόγο κ. Δέσποινα Καλεσοπούλου και τους αρχαιολόγους κ. Ελένη Παπάζογλου Μανιουδάκη και κ. Γιώργο Καββαδία, για την πολύτιμη βοήθειά τους. Ένα μεγάλο ευχαριστώ οφείλω επίσης στο Δημήτρη Σπάχο για τη βοήθεια και την καθοδήγησή του στη χρήση του λογισμικού προγράμματος SPSS. Τέλος, θα ήθελα να ευχαριστήσω την οικογένειά μου για την κατανόηση και την υποστήριξη όλο αυτό το διάστημα.

5 5 Περιεχόμενα Περίληψη...3 Ευχαριστίες...4 Περιεχόμενα...5 Εισαγωγή...7 Κεφάλαιο 1ο : Το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και οι εφαρμογές κινούμενης εικόνας Ιστορική αναδρομή Εφαρμογές νέων τεχνολογιών στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο: Περιγραφή και τοποθέτησή τους στις εκθέσεις στις οποίες εντάσσονται Αίθουσα της Θήρας Λίγα λόγια για το Ακρωτήρι της Θήρας και τις ανασκαφές Η Συλλογή της Θήρας και η έκθεση Οι εφαρμογές βίντεο Αίθουσα της Κυπριακής Συλλογής Λίγα λόγια για τον αρχαίο πολιτισμό της Κύπρου Η Συλλογή και η έκθεση Οι εφαρμογές βίντεο Αίθουσα της Συλλογής Βλαστού Σερπιέρη Λίγα λόγια για τον συλλέκτη Μιχαήλ Π. Βλαστό Η Συλλογή Βλαστού Σερπιέρη και η έκθεση Η εφαρμογή...42 Κεφάλαιο 2 ο : Αξιολόγηση και μουσεία Εισαγωγή Έρευνα κοινού και αξιολόγηση Σύντομη ιστορική αναδρομή Το ζήτημα της ποσοτικής και της ποιοτικής προσέγγισης Είδη αξιολόγησης Προκαταρκτική αξιολόγηση (front-end evaluation) Διαμορφωτική αξιολόγηση (formative evaluation) Συνολική αξιολόγηση (summative evaluation) Διορθωτική αξιολόγηση (remedial evaluation) Μέθοδοι αξιολόγησης Ερωτηματολόγια Παρατήρηση Συνέντευξη Ταχυδρομική έρευνα Τηλεφωνική έρευνα Ομάδες συζήτησης (focus groups) Γιατί κάνουμε αξιολόγηση στα μουσεία; Αξιολόγηση εφαρμογών νέων τεχνολογιών στα μουσεία Χαρακτηριστικά και ιδιαιτερότητες Μοντέλα και μέθοδοι Αξιολογήσεις στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο...70 Κεφάλαιο 3 ο : Έρευνα αξιολόγησης των εφαρμογών κινούμενης εικόνας στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Στόχοι της έρευνας...71

6 3.2 Μεθοδολογία της έρευνας Σχεδιασμός και διεξαγωγή της έρευνας Διαμόρφωση δείγματος Μεθοδολογικά εργαλεία Ανάλυση των αποτελεσμάτων Αίθουσα Θήρας Αίθουσα Κυπριακής Συλλογής Αίθουσα Συλλογής Βλαστού Αποτελέσματα από τη συνδυαστική ανάλυση δεδομένων και από τις τρεις αίθουσες Συνολικά αποτελέσματα Κεφάλαιο 4 ο : Συμπερασματικές παρατηρήσεις και προτάσεις για το μέλλον Στόχοι της έρευνας Σχολιασμός αποτελεσμάτων Προτάσεις για το μέλλον Βιβλιογραφία Ελληνόγλωσση Ξενόγλωσση Μεταφρασμένη Βιβλιογραφία Διαδίκτυο Παράρτημα 1 Ημερολόγιο Παράρτημα 2 Ερωτηματολόγια, Φύλλα παρατήρησης Παράρτημα 3 Κατάλογος εικόνων, κατόψεων, πινάκων και διαγραμμάτων

7 7 Εισαγωγή Η παρούσα μεταπτυχιακή διατριβή εκπονείται στο πλαίσιο του μεταπτυχιακού προγράμματος σπουδών «Πολιτισμική Πληροφορική» του Τμήματος Πολιτισμικής Τεχνολογίας και Επικοινωνίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Αντικείμενό της είναι η αξιολόγηση των εφαρμογών κινούμενης εικόνας που βρίσκονται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, ενώ το ενδιαφέρον της ταυτίζεται με το ευρύτερο ενδιαφέρον για τη μελέτη και την αξιολόγηση εφαρμογών Τεχνολογιών της Πληροφορίας και Επικοινωνίας (ΤΠΕ) σε χώρους πολιτιστικής κληρονομιάς γενικότερα και εκθέσεις μουσείων πιο ειδικά. Σκοπός της έρευνας αξιολόγησης ήταν η διερεύνηση της λειτουργίας και η ανάλυση της χρήσης από τους επισκέπτες των τριών εφαρμογών κινούμενης εικόνας του Μουσείου στους χώρους όπου αυτές εντάσσονται ως ερμηνευτικά μέσα. Η εργασία αποτελείται από τέσσερα κεφάλαια και ακολουθεί την παρακάτω δομή. Στο πρώτο κεφάλαιο παρουσιάζεται το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο μέσα από μια ιστορική αναδρομή από την εποχή της ίδρυσής του μέχρι σήμερα. Επιπλέον, περιγράφονται οι εφαρμογές κινούμενης εικόνας που αποτέλεσαν το αντικείμενο της αξιολόγησης, όπως επίσης οι αίθουσες και το περιεχόμενο των συλλογών στις οποίες αυτές εντάσσονται. Θέμα του δεύτερου κεφαλαίου που ακολουθεί είναι η αξιολόγηση. Περιγράφεται η έννοια της αξιολόγησης και οι διαφορετικές προσεγγίσεις γύρω από αυτήν, όπως διατυπώθηκαν και διαμορφώθηκαν με το πέρασμα των χρόνων, ενώ γίνεται λόγος για τα είδη και τις μεθόδους της, καθώς και για τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματά τους. Επιπλέον, περιγράφονται οι λόγοι για τους οποίους η σημασία της αξιολόγησης στο χώρο των μουσείων είναι μεγάλη και ουσιαστική και το κεφάλαιο κλείνει με μια αναφορά στην αξιολόγηση των νέων τεχνολογιών στο μουσειακό χώρο, καθώς και με μια σύντομη μνεία των αξιολογήσεων που έχουν γίνει στο παρελθόν στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.

8 8 Στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζεται αναλυτικά η έρευνα αξιολόγησης που πραγματοποιήσαμε στο Μουσείο. Περιγράφονται οι στόχοι της έρευνας, ο σχεδιασμός και η πορεία της, καθώς και η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε. Ακολουθεί η ανάλυση των αποτελεσμάτων, τόσο για κάθε αίθουσα ξεχωριστά όσο και για το σύνολό τους. Η εργασία ολοκληρώνεται με το τέταρτο κεφάλαιο, στο οποίο διατυπώνονται ορισμένα βασικά συμπεράσματα που προέκυψαν από την ανάλυση των αποτελεσμάτων. Τέλος, σημειώνονται κάποιες προτάσεις που αφορούν την περαιτέρω αξιολόγηση των εφαρμογών κινούμενης εικόνας από το Μουσείο, η οποία μπορεί να προσφέρει πλήθος πληροφοριών τόσο για τις ίδιες όσο και για τον σχεδιασμό μελλοντικών.

9 9 Κεφάλαιο 1ο : Το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και οι εφαρμογές κινούμενης εικόνας 1.1 Ιστορική αναδρομή Το θέμα της περισυλλογής και της προστασίας των αρχαιοτήτων ήταν ανάμεσα στα πρώτα που απασχόλησαν το νέο ελληνικό κράτος, αμέσως μετά την ίδρυσή του, καθώς και τον πρώτο κυβερνήτη του, τον Ιωάννη Καποδίστρια. Το πρώτο αρχαιολογικό μουσείο ιδρύθηκε στις 21 Οκτωβρίου 1829 στην τότε πρωτεύουσα Αίγινα, με διευθυντή τον Ανδρέα Μουστοξύδη, λόγιο από το νησί της Κέρκυρας, και φιλοξένησε κυρίως γλυπτά από περιοχές της νότιας Ελλάδας, που είχαν ήδη απελευθερωθεί (Καλτσάς 2007: 15). Με τη μεταφορά της πρωτεύουσας στην Αθήνα, στην οποία είχαν ήδη δημιουργηθεί οι πρώτες δημόσιες συλλογές αρχαιοτήτων, 1 έγινε αισθητή η ανάγκη ίδρυσης ενός Κεντρικού Μουσείου για τις Αρχαιότητες, που μέχρι τότε στεγάζονταν σε αρχαία κτίρια, όπως η Στοά του Αδριανού, το Θησείο, ο Πύργος των Ανέμων κ.ά. (Ζερβουδάκη 1999: 6). Ακολούθησε μια μακρά χρονική περίοδος κατά την οποία η ίδρυση και κατασκευή του Μουσείου συνάντησε πολλά προβλήματα και καθυστερήσεις και έγινε αντικείμενο πλήθους συζητήσεων και διαπραγματεύσεων. Τα πρώτα σχέδια για το Μουσείο ήταν του Γερμανού αρχιτέκτονα Leon von Klenze, το 1836, τα οποία όμως δεν έφτασαν ποτέ στο στάδιο της υλοποίησης λόγω οικονομικών, κυρίως, δυσκολιών. Είκοσι χρόνια μετά, το 1856, ο Δημήτριος Βερναρδάκης προσέφερε το ποσό των δραχμών για την ανέγερση του Μουσείου και έδωσε νέα ώθηση στο θέμα της κατασκευής του. Το 1858, με διάταγμα του Όθωνα, ορίστηκε η ίδρυση Μουσείου 1 Η συγκέντρωση των διάσπαρτων αρχαιοτήτων που οδήγησε στη δημιουργία των πρώτων δημόσιων συλλογών ξεκίνησε από τον αρχαιολόγο Κυριάκο Πιττάκη, ο οποίος διορίστηκε το Σεπτέμβριο του 1832 επιστάτης των αρχαιοτήτων στην Αθήνα (Κόκκου 2009: 154).

10 10 Αρχαιοτήτων και προκηρύχθηκε διαγωνισμός για τα σχέδιά του. Όμως, και αυτή τη φορά το έργο δεν προχώρησε στην υλοποίηση, καθώς η Βασιλική Ακαδημία του Μονάχου, στην οποία είχε ανατεθεί η κρίση των σχεδίων, απέρριψε και τα 14 που συμμετείχαν στο διαγωνισμό (Καλτσάς 2007: 16-7, Κόκκου 2009: ). 2 Το ίδιο συνέβη και με τα σχέδια του Γερμανού αρχιτέκτονα Ludwig Lange 3, καθώς προβλήματα τόσο πολιτικά όσο και σχετικά με την ανεύρεση της κατάλληλης θέσης για το Μουσείο εμπόδισαν για άλλη μια φορά την υλοποίησή τους. Το 1864, συστάθηκε ειδική επιτροπή με αρμοδιότητές της τη μελέτη του σχεδίου του Ιταλού αρχιτέκτονα Arturo Conti, με το οποίο συμμετείχε στον παραπάνω διαγωνισμό, και την πρόταση κατάλληλης θέσης για το Μουσείο. Λίγο αργότερα, η επιτροπή ανακάλυψε τα σχέδια του Ludwig Lange και αποφάσισε να προχωρήσει στην κατασκευή του Μουσείου με βάση αυτά. Αν και το 1865, με προεδρικό διάταγμα ορίστηκε η ανέγερση του Μουσείου στο λόφο του Αγίου Αθανασίου με υπεύθυνο αρχιτέκτονα τον Παναγιώτη Κάλκο, το έργο δεν προχώρησε για ακόμη μια φορά λόγω διαφωνιών σχετικά με τη θέση που είχε επιλεγεί (Καλτσάς 2007: 17-8, Κόκκου 2009: 231). Τελική λύση στο πρόβλημα της θέσης ανέγερσής του δόθηκε το 1866 με τη δωρεά από την Ελένη Τοσίτσα του οικοπέδου της, έκτασης ,42 μ 2, στην οδό Πατησίων. Επρόκειτο για το διπλανό από το οικόπεδο που η ίδια είχε δωρίσει λίγα χρόνια νωρίτερα για την ανέγερση του Πολυτεχνείου (Καλτσάς 2007: 18, Κόκκου 2009: 227-8). Ο θεμέλιος λίθος του Μουσείου τοποθετήθηκε στις 3 Οκτωβρίου 1866 και η κατασκευή του ξεκίνησε με βάση τα τροποποιημένα από τον Κάλκο σχέδια του Lange (Κόκκου 2009: 233). Προβλήματα εξεύρεσης χρημάτων, καθώς και ο θάνατος του Κάλκου μερικά χρόνια αργότερα, αποτέλεσαν πηγή νέων καθυστερήσεων, ενώ τελικά τη συνέχιση και 2 Για εκτενή αναφορά και λεπτομέρειες για το σχέδιο του Leo von Klenze, τη δωρεά του Δ. Βερναρδάκη και τον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό, βλ. ενδεικτικά Κόκκου Για περισσότερες πληροφορίες αναφορικά με τον Ludwig Lange και το σχέδιό του για το Μουσείο βλ. Κόκκου 2009.

11 11 αποπεράτωση του έργου ανέλαβε το 1888 ο Ernst Ziller. Ο ίδιος προχώρησε σε αρκετές αλλαγές στα σχέδια του Lange σημαντικότερη από τις οποίες ήταν εκείνη της πρόσοψης του κτιρίου, η οποία πήρε τη μορφή που έχει σήμερα. 4 Την ίδια χρονιά δόθηκε επίσημα στο Μουσείο και η επωνυμία Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, ενώ τα εγκαίνιά του πραγματοποιήθηκαν το 1889 (Ζερβουδάκη 1999: 6, Καλτσάς 2007: 19, Κόκκου 2009: 248). Η μεταφορά και συγκέντρωση αρχαιοτήτων στο Μουσείο είχε ξεκινήσει ήδη από το 1874, ενώ το 1884 άρχισε την παράδοση των αρχαίων της και η Αρχαιολογική Εταιρεία. Το 1910 ένα νέο διάταγμα «θα ορίσει επίσημα να κατατίθενται στο μουσείο τα ευρήματα της Αττικής και τα σπουδαιότερα αρχαία των επαρχιών, καθώς και όσα έργα προέρχονται από δωρεές ή αγορές» (Κόκκου 2009: 250). Μέσα στις επόμενες δεκαετίες, εκτός από τα ευρήματα ανασκαφών, το Μουσείο ήρθαν να εμπλουτίσουν με τις δωρεές των συλλογών τους, συλλέκτες, μεταξύ των οποίων η Ελένη Σταθάτου, ο Γρηγόριος Εμπεδοκλής, ο Ιωάννης Δημητρίου, ο Κωνσταντίνος Καραπάνος και ο Μιχαήλ Π. Βλαστός 5 (Καλτσάς 2007: 19-20, Κόκκου 2009: ). Η πρώτη μικρή επέκταση του Μουσείου έγινε στο διάστημα των ετών 1903 έως 1906, ενώ η ανάγκη περισσότερου χώρου για τη στέγαση του πολύ μεγάλου πια όγκου αρχαιοτήτων του Μουσείου οδήγησε το 1932 σε νέα μεγαλύτερη επέκτασή του και στην προσθήκη στο παλιό κτίριο ενός νέου οικοδομήματος, έργο που ολοκληρώθηκε το 1939 (Καλτσάς 2007: 20, Κόκκου 2009: 252). Κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο που ακολούθησε τα αρχαία μεταφέρθηκαν για την προστασία τους σε διάφορα σπήλαια στους λόφους της Αθήνας, στα υπόγεια της Τράπεζας της Ελλάδος, ενώ αρκετά παρέμειναν και στα υπόγεια του Μουσείου και καλύφθηκαν με άμμο (Καρούζου 1967: ιστ - ιζ, Κόκκου 2009: 252). Στην Κατοχή, στο κτίριο του Μουσείου στεγάστηκαν διάφορες υπηρεσίες, όπως η Κρατική Ορχήστρα και το ταχυδρομείο. Όπως ήταν φυσικό, μετά το τέλος της, κρίθηκε 4 βλ. ο. π., υποσημειώσεις 2,3. 5 Η Συλλογή του Μιχαήλ Π. Βλαστού δωρίστηκε το 1988 από την εγγονή του στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Περισσότερες λεπτομέρειες για τη συλλογή περιγράφονται στην Ενότητα

12 12 αναγκαίο το έργο των επιδιορθώσεων του Μουσείου και της επανέκθεσης των Συλλογών του. Η τελευταία ήταν έργο της Σέμνης και του Χρήστου Καρούζου και ολοκληρώθηκε το Για την έκθεση αυτή σημειώνει η Σέμνη Καρούζου: Καμμιά αισθητική θεωρία, καμμιά ιδέα a priori δεν υπαγόρευσε τη διαλογή και την έκθεση των έργων. Στηρίχτηκε τούτη στην χωριστή εκτίμηση του κάθε καλλιτεχνήματος, σαν έργου ατομικού, αλλά και σαν μέλους μιας ιστορικής εξέλιξης οργανικής. Χρησιμοποιήθηκαν ακόμη και όσα η επιστημονική έρευνα, η τεχνοκριτική ανάλυση και η ασκημένη όραση μπορούν σήμερα να προσφέρουν: ερμηνεία του περιεχομένου, χρονολόγηση, εργαστήρια, προσωπικότητα του καλλιτέχνη σε συνδυασμό με το θέμα που ιστορείται. Την τοποθέτηση των έργων την καθόρισαν τέλος συχνά αυτά τα ίδια, ζητώντας άλλοτε αποχώρια, άλλοτε απομόνωση, άλλοτε συντροφιά με άλλα συγγενικά, άλλοτε μια κεντρική θέση ή μια γωνιά απόμερη. Και συμπληρώνει: Στη νέα διαμόρφωση των αιθουσών επιδιώχθηκε να προσφέρεται στον επισκέπτη μια ζεστή, άμεση επικοινωνία με τα αντικείμενα, να ανοίγεται η ψυχή του στην τέχνη όλων των φάσεων της καλλιτεχνικής δραστηριότητας των Ελλήνων. Βοήθησε σε τούτο το ότι τα έργα του Εθνικού Μουσείου δεν στεγάζονται σε παλαιά, σταχτιά παλάτια, όπως γίνεται στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, αλλά σε ένα κλασσικιστικό οικοδόμημα του προχωρημένου 19 ου αιώνα, σχετικά απλό, χωρίς στολίδια στους τοίχους, χωρίς πολύχρωμα μαρμαροθετήματα. (Καρούζου 1967: ιθ -ικ ) Η έκθεση αυτή, με μικρές κατά καιρούς επεμβάσεις και τροποποιήσεις, διατηρήθηκε μέχρι τα τέλη του 20 ού αιώνα, όταν η ανάγκη συνολικής ανανέωσής της δεν μπορούσε να αναβληθεί περαιτέρω. Το έργο της ανακαίνισης του Μουσείου και της επανέκθεσης των Συλλογών του, πρόταση του οποίου υποβλήθηκε στο Υπουργείο Πολιτισμού το 2001, διήρκησε τρία χρόνια κι έτσι το καλοκαίρι του 2004

13 13 εγκαινιάστηκαν οι νέες εκθέσεις της Προϊστορικής Συλλογής και της Συλλογής Γλυπτών. Ένα χρόνο αργότερα άνοιξαν για το κοινό και οι Συλλογές Αγγείων και Μικροτεχνίας και Χαλκών, ενώ το Μάιο του 2008 εγκαινιάστηκαν η Αιγυπτιακή Συλλογή και η Συλλογή Σταθάτου. Το τεράστιο έργο της επανέκθεσης των Συλλογών του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου ολοκληρώθηκε το 2009, με τα εγκαίνια της νέας πτέρυγάς του στο χώρο, όπου από το 1946 έως το 1998 στεγαζόταν το Νομισματικό Μουσείο. Στη νέα αυτή πτέρυγα φιλοξενούνται οι συλλογές των πήλινων ειδωλίων, των γυάλινων αγγείων, των χρυσών και αργυρών κοσμημάτων και σκευών, καθώς και η Κυπριακή Συλλογή και η Συλλογή Βλαστού-Σερπιέρη, που αποτελούν σύνολα που δεν είχαν παρουσιαστεί στο κοινό μέχρι τώρα (Καλτσάς 2007: 22). Εικόνα 1 Το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο σήμερα Τέλος, το Μουσείο διαθέτει πλούσιο φωτογραφικό αρχείο, καθώς και βιβλιοθήκη με σπάνιες εκδόσεις που εμπλουτίζεται συνεχώς. Στο κτίριο στεγάζονται επίσης σύγχρονα εργαστήρια συντήρησης μεταλλικών αντικειμένων, κεραμικής και λίθου, εργαστήρια εκμαγείων και οργανικών υλών, καθώς και φωτογραφικό και χημικό

14 14 εργαστήριο. Στο Μουσείο υπάρχουν ακόμη αίθουσες περιοδικών εκθέσεων, αμφιθέατρο διαλέξεων και πωλητήριο του Ταμείου Αρχαιολογικών Πόρων Εφαρμογές νέων τεχνολογιών στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο: Περιγραφή και τοποθέτησή τους στις εκθέσεις στις οποίες εντάσσονται Η χρήση εφαρμογών νέων τεχνολογιών και η ένταξή τους σε εκθέσεις αποτελεί πια μια πραγματικότητα για πολλά μουσεία της Ελλάδας, μεταξύ των οποίων βρίσκεται και το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Στην παρούσα εργασία αξιολογήθηκαν οι εφαρμογές κινούμενης εικόνας που βρίσκονται σε τρεις από τις εκθέσεις του. Πρόκειται για τις εκθέσεις της Συλλογής της Θήρας, της Κυπριακής Συλλογής και της Συλλογής Βλαστού-Σερπιέρη, οι οποίες φιλοξενούνται σε αίθουσες του πρώτου ορόφου του Μουσείου (κάτοψη 1). Στη συνέχεια περιγράφονται οι παραπάνω αίθουσες, η ιστορία και το περιεχόμενο των συλλογών τους, οι εφαρμογές κάθε μίας από αυτές και η ένταξή τους στις αντίστοιχες εκθέσεις. Κάτοψη 1 - Κάτοψη του 1 ου ορόφου του Μουσείο στην οποία σημειώνονται οι αίθουσες που φιλοξενούν τις τρεις συλλογές 1. Αίθουσα 48 Συλλογή Θήρας 2. Αίθουσα 64 Κυπριακή Συλλογή 3. Αίθουσες 60, 61 Συλλογή Βλαστού-Σερπιέρη 6 Πληροφορίες σχετικά με τους χώρους και τις υπηρεσίες του ΕΑΜ είναι διαθέσιμες στην ιστοσελίδα του τελευταία επίσκεψη 8/2/2010.

15 Αίθουσα της Θήρας Η Συλλογή της Θήρας φιλοξενείται στην αίθουσα 48 του Μουσείου, η οποία βρίσκεται ακριβώς απέναντι από τη μνημειώδη σκάλα που οδηγεί από το ισόγειο στον όροφο του κτιρίου (κάτοψη 1, εικόνα 2). Τα εκθέματα που παρουσιάζονται στην αίθουσα αυτή προέρχονται στο μεγαλύτερο ποσοστό τους από τον οικισμό του Ακρωτηρίου στη Θήρα. Εικόνα 2 Η είσοδος στην Αίθουσα της Θήρας Λίγα λόγια για το Ακρωτήρι της Θήρας και τις ανασκαφές Η Θήρα είναι το νοτιότερο νησί των Κυκλάδων και βρίσκεται σε σχετικά μικρή απόσταση από την Κρήτη. Κατά τον 16 ο αιώνα π.χ. η καταστροφική έκρηξη του ηφαιστείου είχε ως αποτέλεσμα την καταβύθιση ενός μεγάλου μέρους του νησιού και το σχηματισμό μιας μεγάλης κοιλότητας, της καλδέρας, η οποία καλύφθηκε από την θάλασσα. Για την παρουσία του ανθρώπου στην περιοχή του Ακρωτηρίου κατά το

16 16 διάστημα της 5 ης χιλιετίας π.χ. υπάρχουν κάποιες λίγες αποσπασματικές πληροφορίες, ενώ ο οικισμός εξελίσσεται σ έναν ιδιαιτέρως ακμαίο πρωτοκυκλαδικό οικισμό (εικόνα 3) κατά την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού (3 η χιλιετία π.χ.) και συνεχίζει την ανάπτυξή του τόσο κατά τη Μεσοκυκλαδική Εποχή (αρχές 2 ης χιλιετίας π.χ.) όσο και κατά την Υστεροκυκλαδική Ι περίοδο (16 ος αιώνας π.χ.) (Ζαφειροπούλου 2004: 22). Εικόνα 3 Ο οικισμός του Ακρωτηρίου, όπως αποκαλύφθηκε στις ανασκαφές Οι ανασκαφές του Σπυρίδωνα Μαρινάτου 7 στο Ακρωτήρι της Θήρας, από το 1967 έως το 1974, έφεραν στο φως τον οικισμό του 16 ου π.χ. με πολυώροφα κτίρια και εντυπωσιακά κινητά ευρήματα, άριστα διατηρημένα κάτω από την ηφαιστειακή 7 Ο Σπυρίδων Μαρινάτος γεννήθηκε στο Ληξούρι της Κεφαλλονιάς το 1901 και πέθανε στον αρχαιολογικό χώρο του Ακρωτηρίου το Υπήρξε καθηγητής αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών από το 1939 έως το 1968, ενώ κατά τα έτη 1958 και 1959 διετέλεσε πρύτανης του ίδιου πανεπιστημίου. Το 1955 εκλέχτηκε τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, ενώ δίδαξε μεταξύ άλλων στα Πανεπιστήμια του Σίδνεϋ και της Ουτρέχτης. Εκτός από το Ακρωτήρι της Θήρας, πραγματοποίησε ανασκαφές και σε άλλες περιοχές, όπως η Κεφαλλονιά, η Πύλος, οι Μυκήνες, η Κρήτη και ο Μαραθώνας (Μουσείο Ιστορίας Πανεπιστημίου Αθηνών, επίσημη ιστοσελίδα: 1, τελευταία επίσκεψη 25/1/2010).

17 17 τέφρα που τα είχε καλύψει. Από το 1974 και το θάνατο του Σπυρίδωνα Μαρινάτου έως και σήμερα οι ανασκαφές συνεχίζονται από τον καθηγητή Χρήστο Ντούμα. Εικόνα 4 Ο Σπυρίδων Μαρινάτος στον αρχαιολογικό χώρο του Ακρωτηρίου Θήρας Πηγή: Μουσείο Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, fileid=1&exhibitsresourceid=2280&collectionid=25&source=1&so rt=title&offset=0&rpp=3&enlarge=1#resources Η Συλλογή της Θήρας 8 και η έκθεση Το 1971 ο Σπυρίδων Μαρινάτος (εικόνα 4) έφερε στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο ένα σύνολο επίλεκτων αντικειμένων από το Ακρωτήρι της Θήρας για να εκτεθούν σ αυτό. Η συλλογή αυτή εκτίθετο στην ίδια αίθουσα που εκτίθεται και σήμερα (αίθουσα 48) μέχρι το 1999, χρονιά κατά την οποία ο μεγάλος σεισμός της Αθήνας οδήγησε στο κλείσιμο όλου του ορόφου του Μουσείου για επισκευές. Την ίδια χρονιά ένα μέρος των τοιχογραφιών της συλλογής 9 έφυγε από το Μουσείο για να εκτεθεί σε αυτό της Προϊστορικής Θήρας στη Σαντορίνη. Το 2000 ένα ακόμη σύνολο περίπου 8 Η Συλλογή της Θήρας ανήκει στην ευρύτερη Συλλογή Προϊστορικών Αρχαιοτήτων του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου. 9 Πρόκειται μεταξύ άλλων για την Τοιχογραφία του Στόλου, την Τοιχογραφία Γυναικών και Παπύρων, την Τοιχογραφία Πιθήκων κ.α.

18 18 40 κινητών ευρημάτων προστέθηκε στη Συλλογή του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, εκ των οποίων τα περισσότερα συμπεριλήφθηκαν στην επανέκθεσή της, το έργο της οποίας ανέλαβαν η αρχαιολόγος Ελένη Παπάζογλου Μανιουδάκη και ο αρχιτέκτονας Αντώνης Μανιουδάκης. 10 Στην ειδικά για την επανέκθεση της συλλογής διαμορφωμένη αίθουσα, έκτασης 230 τ.μ., φιλοξενούνται ευρήματα που προέρχονται κυρίως από τον οικισμό του Ακρωτηρίου (εικόνα 5). Εικόνα 5 Η Αίθουσα της Θήρας Μεταξύ αυτών συγκαταλέγονται κάποιες από τις τοιχογραφίες που έφεραν στο φως οι ανασκαφές και, συγκεκριμένα, η εξαιρετικά καλά διατηρημένη «Τοιχογραφία της Άνοιξης» (εικόνα 6), που κοσμούσε τους τρεις τοίχους ενός δωματίου, καθώς και οι τοιχογραφίες των «Αντιλοπών» και των «Πυγμάχων» (εικόνα 7). Στην αίθουσα εκτίθενται, επίσης, αγγεία και σκεύη πήλινα, χάλκινα και λίθινα -, όπλα και εργαλεία, που δίνουν στοιχεία και όψεις της καθημερινής, εμπορικής και διοικητικής ζωής του οικισμού (εικόνα 8). 11 Η παράλληλη έκθεση στην αίθουσα επίλεκτων αντικειμένων από το ανάκτορο της Κνωσού, τη Μυκηναϊκή Ελλάδα και τη 10 Παπάζογλου Μανιουδάκη, Ε., Συνέντευξη από Ναταλία Ιορδανίδου. (Αθήνα, 13/11/2009). 11 Περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το περιεχόμενο της έκθεσης είναι διαθέσιμες στην ιστοσελίδα του ΕΑΜ τελευταία επίσκεψη 8/2/2010.

19 19 Φυλακωπή της Μήλου, δίνει μια εικόνα του ευρύτερου αιγιακού κόσμου και υπογραμμίζει τις σχέσεις της Θήρας με τη μινωική Κρήτη και την υπόλοιπη Ελλάδα. 12 Εικόνα 6 Η τοιχογραφία της Άνοιξης Εικόνα 7 Η τοιχογραφία των πυγμάχων Τα αντικείμενα πλαισιώνουν κείμενα, χάρτες, διαγράμματα, φωτογραφίες και τρεις εφαρμογές βίντεο που προβάλλονται στο χώρο και που λειτουργούν ως ερμηνευτικά μέσα της έκθεσης (εικόνα 9). Εικόνα 8 Πήλινα αγγεία Εικόνα 9 Άποψη της Αίθουσας της Θήρας 12 βλ. ο. π., υποσημειώσεις 10,11.

20 Οι εφαρμογές βίντεο Στην έκθεση προβάλλονται σε τρία διαφορετικά σημεία της αίθουσας τρία βίντεο με διαφορετικά θέματα (κάτοψη 2). Για την προβολή τους έχουν χρησιμοποιηθεί οθόνες τηλεοράσεων τοποθετημένες και οι τρεις στο ίδιο ύψος σε σχέση με τον επισκέπτη. Για λόγους ευκολίας δώσαμε στο καθένα από τα βίντεο μια κωδικοποίηση, η οποία σχηματίστηκε από το συνδυασμό των αρχικών της αίθουσας στην οποία βρίσκονται και του γράμματος Α, Β ή Γ. Παράλληλα, για λόγους συντομίας, τόσο στα ερωτηματολόγια και τις κατόψεις των αιθουσών όσο και σε ορισμένα σημεία του κειμένου στα οποία είναι σαφής η αίθουσα στην οποία αναφερόμαστε, χρησιμοποιήθηκαν μόνο τα αρχικά Α, Β ή Γ. 13 Έτσι, προέκυψαν το βίντεο ΑΘεφΑ ή βίντεο Α, το βίντεο ΑΘεφΒ ή βίντεο Β και το βίντεο ΑΘεφΓ ή βίντεο Γ. Κάτοψη 2 - Κάτοψη της Αίθουσας της Θήρας στην οποία σημειώνεται η θέση των τριών εφαρμογών βίντεο 1. Θέση Α : Βίντεο ΑΘεφΑ ή βίντεο Α 2. Θέση Β : Βίντεο ΑΘεφΒ ή βίντεο Β 3. Θέση Γ : Βίντεο ΑΘεφΓ ή βίντεο Γ 13 Η παρατήρηση αυτή ισχύει για τις εφαρμογές και των τριών αιθουσών.

21 21 Και τις τρεις εφαρμογές έχει φτιάξει ο σκηνοθέτης Δημήτρης Κουτσιαμπασάκος. Πρόκειται για ασπρόμαυρα βίντεο που αποτελούν κολάζ φωτογραφιών και αποσπασμάτων άλλων βίντεο, υλικού που προέρχεται ως επί το πλείστον από το αρχείο της Θήρας και παραχωρήθηκε από τον Χρήστο Ντούμα. 14 Ένα ακόμη κοινό χαρακτηριστικό τους είναι πως και από τα τρία απουσιάζει ο ήχος, είτε πρόκειται για μουσική επένδυση, είτε για ομιλία ή αφήγηση είτε για κάποιο φυσικό ήχο στην περίπτωση αποσπασμάτων συνεντεύξεων ή πλάνων από κλειστούς ή ανοιχτούς χώρους. Επίσης, και στα τρία βίντεο μικρά κείμενα με τη μορφή λεζάντας ή υπότιτλων, στην ελληνική και την αγγλική γλώσσα, εμφανίζονται στην οθόνη δίνοντας πληροφορίες γι αυτό που προβάλλεται κάθε φορά, ενώ τα βίντεο λειτουργούν διαρκώς (on a loop) καθώς, λίγα δευτερόλεπτα μετά το τέλος κάθε προβολής ξεκινά αυτόματα η επόμενη, χωρίς οι επισκέπτες να έχουν τη δυνατότητα παρέμβασης σ αυτό. Kαι τα τρία βίντεο καθώς εντάσσονται μέσα στην έκθεση και λειτουργούν ως ερμηνευτικά μέσα που συνοδεύουν τα εκθέματα δημιουργούν με το περιεχόμενό τους πλαίσια ανάδειξής τους, βοηθώντας τον επισκέπτη να τα τοποθετήσει σ αυτά και να τα αντιληφθεί με ποικίλους τρόπους (Μπούνια και Νικονάνου 2008: ). Ας δούμε κάθε ένα από τα τρία βίντεο αναλυτικά. Βίντεο ΑΘεφΑ ή βίντεο Α Σκηνοθέτης : Δημήτρης Κουτσιαμπασάκος Διάρκεια: 3 λεπτά και 23 δευτερόλεπτα Θέμα : Η Θήρα και το ηφαίστειο Περιεχόμενο : Η πρώτη λεζάντα που εμφανίζεται στο βίντεο, «Η Θήρα και το Ηφαίστειο», δηλώνει το θέμα και το περιεχόμενό του. Σε μια ακολουθία φωτογραφιών ο επισκέπτης έχει τη δυνατότητα να δει εικόνες από την έκρηξη του 14 βλ. ο. π., υποσημείωση 10.

22 22 ηφαιστείου το Οι εικόνες συνδυάζονται με πλάνα κάμερας από την περιοχή του ηφαιστείου και γενικότερα πλάνα του νησιού. Θέση στην έκθεση : Το βίντεο προβάλλεται στην οθόνη που βρίσκεται στη δεξιά πλευρά της εισόδου της αίθουσας (κάτοψη 2). 15 Στους τοίχους ακριβώς πίσω από την οθόνη υπάρχει χάρτης της Ελλάδας κατά την Εποχή του Χαλκού και κείμενο με τίτλο «Ιστορία της έρευνας», στο οποίο γίνεται λόγος για τις πρώτες ανασκαφές στη Θήρα και τις πρώτες παράνομες διακινήσεις ευρημάτων από το νησί (εικόνα 10). Επιπλέον, στον τοίχο που βρίσκεται ακριβώς πριν είναι τοποθετημένες δύο μεγάλες φωτογραφίες με τίτλους «Η τοιχογραφία της Άνοιξης και το εκμαγείο της κλίνης» και «Τα τοιχώματα της καλδέρας στη Θήρα». Μεταξύ αυτών μεσολαβεί κείμενο που αναφέρεται στη Θήρα και ειδικότερα στη δημιουργία και την εξέλιξη του οικισμού του Ακρωτηρίου. Θα μπορούσαμε επομένως να υποστηρίξουμε πως το σύνολο των ερμηνευτικών μέσων στο κομμάτι αυτό της αίθουσας αποτελεί μια εισαγωγική ενότητα της έκθεσης. Στην ενότητα αυτή ανήκει και το βίντεο Α (εικόνα 11). Εικόνα 10 Ερμηνευτικά μέσα στην Αίθουσα της Θήρας Εικόνα 11 Βίντεο Α 15 Κατά την τελευταία ημέρα διεξαγωγής της έρευνας στην Αίθουσα της Θήρας, στις , η θέση του βίντεο είχε αλλάξει και προβαλλόταν στη θέση Β, ενώ το βίντεο Α προβαλλόταν στη θέση Α.

23 23 Βίντεο ΑΘεφΒ ή βίντεο Β Σκηνοθέτης : Δημήτρης Κουτσιαμπασάκος Διάρκεια: 6 λεπτά και 30 δευτερόλεπτα Θέμα : Οι ανασκαφές στο Ακρωτήρι Περιεχόμενο : Και αυτό το βίντεο αποτελεί συρραφή στατικών εικόνων σε κίνηση και αποσπασμάτων βίντεο. Στο βίντεο προβάλλονται εικόνες από τις πρώτες ανασκαφές, που ξεκίνησε το 1967 ο καθηγητής Σπυρίδων Μαρινάτος, εικόνες της περιοχής του Ακρωτηρίου όπως ήταν την εποχή εκείνη και αμέσως μετά την έναρξη των ανασκαφών και εικόνες του αρχαιολογικού χώρου σε διάφορες φάσεις του, ενώ από τις τελευταίες δεν λείπουν και οι άνθρωποι που εργάστηκαν εκεί, αρχαιολόγοι, εργάτες, τεχνίτες, αρχιτέκτονες και συντηρητές. Τέλος, στο βίντεο παρουσιάζονται και εικόνες χαρακτηριστικών ευρημάτων που εκτίθενται στην αίθουσα. Θέση στην έκθεση : Το βίντεο προβάλλεται στην οθόνη που βρίσκεται στην αριστερή πλευρά της εισόδου της αίθουσας (κάτοψη 2, εικόνα 12). Εικόνα 12 Βίντεο Β Στον τοίχο που βρίσκεται ακριβώς πίσω και δίπλα από την οθόνη, υπάρχει κείμενο με τίτλο «Η ανασκαφή στο Ακρωτήρι της Θήρας», το οποίο παρουσιάζει με λίγα λόγια την ιστορία των ανασκαφών που διεξήγαγε ο καθηγητής Σπυρίδων Μαρινάτος

24 24 στον οικισμό και τις οποίες συνεχίζει από το θάνατό του και μετά ο καθηγητής Χρήστος Ντούμας. Ακριβώς κάτω από το κείμενο υπάρχει κάτοψη του οικισμού στην οποία σημειώνονται τα κτίρια στα οποία αποκαλύφθηκαν οι τοιχογραφίες που παρουσιάζονται στην έκθεση. Η φωτογραφία που βρίσκεται δίπλα, με πλάνο από τον αρχαιολογικό χώρο, θα μπορούσαμε να πούμε πως κλείνει μια δεύτερη ενότητα της έκθεσης με θέμα την παρουσίαση των ανασκαφών στο Ακρωτήρι. Το βίντεο Β που εντάσσεται σε αυτήν λειτουργεί ως δημιουργός πλαισίων των εκθεμάτων, καθώς παρουσιάζει το χώρο από τον οποίο αυτά προέρχονται εντάσσοντάς τα σε αυτόν (εικόνες 13, 14). Επιπλέον, αγγίζει και το θέμα των ίδιων των ανασκαφών παρουσιάζοντας σκηνές τυπικών εργασιών που πραγματοποιούνται σε κάθε αρχαιολογικό χώρο, συνδέοντας την παρουσία των εκθεμάτων στο μουσείο με την αρχαιολογική εργασία. Εικόνα 13 Βίντεο Β Εικόνα 14 Βίντεο Β Βίντεο ΑΘεφΓ ή βίντεο Γ Σκηνοθέτης : Δημήτρης Κουτσιαμπασάκος Διάρκεια: 5 λεπτά και 48 δευτερόλεπτα Θέμα : Οι τοιχογραφίες στο Ακρωτήρι Θήρας Περιεχόμενο : Το βίντεο συνθέτουν στατικές εικόνες σε κίνηση και λήψεις από εσωτερικούς και εξωτερικούς χώρους. Μέσω αυτών παρουσιάζεται η πορεία που

25 25 ακολουθούν στις περισσότερες περιπτώσεις οι τοιχογραφίες από τη στιγμή της αποκάλυψής τους μέχρι την έκθεσή τους στο μουσείο. Έτσι, εικόνες και αποσπάσματα βίντεο από το χώρο των ανασκαφών παρουσιάζουν στιγμές κατά τις οποίες τοιχογραφίες ήρθαν για πρώτη φορά στο φως, ενώ άλλα στιγμιότυπα από εργαστήρια συντήρησής τους φανερώνουν άλλη μια πολύ σημαντική πτυχή της πορείας τους. Τέλος, στο βίντεο έχουν περιληφθεί και εικόνες από το χώρο του Μουσείου και συγκεκριμένα από την έκθεση και την τοποθέτηση των τοιχογραφιών στην αίθουσα. Οι εικόνες και τα αποσπάσματα από τους διάφορους χώρους (αρχαιολογικό, εργαστηριακό και μουσειακό) μπλέκονται μεταξύ τους, χωρίς να ακολουθείται η χρονική σειρά της πορείας που μόλις αναφέρθηκε. Θέση στην έκθεση : Η οθόνη στην οποία προβάλλεται το βίντεο είναι τοποθετημένη στο βάθος της αίθουσας, ακριβώς στην «είσοδο» του χώρου στον οποίο εκτίθενται οι τοιχογραφίες (εικόνα 15). Το κείμενο που βρίσκεται στον τοίχο ακριβώς πίσω από το βίντεο περιλαμβάνει πληροφορίες σχετικά με αυτές, ενώ, μεταξύ άλλων, σε αυτό συνδέεται η έκρηξη του ηφαιστείου και της τέφρας, που ως επακόλουθο κάλυψε τον οικισμό, με τη διατήρηση και την άριστη κατάσταση στην οποία βρέθηκαν οι τοιχογραφίες. Εικόνα 15 Βίντεο Γ Στο σημείο αυτό της έκθεσης διακρίνεται άλλη μία ενότητά της, με θέμα τις τοιχογραφίες του Ακρωτηρίου. Ως ερμηνευτικά μέσα αυτής της ενότητας

26 26 λειτουργούν τόσο το κείμενο που μόλις περιγράφηκε όσο και το βίντεο, μέσω του οποίου τα εκθέματά της, δηλαδή οι τοιχογραφίες, τοποθετούνται σε διάφορα πλαίσια που βοηθούν τον επισκέπτη στη δόμηση πολλαπλών νοημάτων γύρω από αυτά. Επιπλέον ερμηνευτικά μέσα της συγκεκριμένης ενότητας αποτελούν και τα κείμενα που συνοδεύουν τις τοιχογραφίες στο χώρο που εκτίθενται και τα οποία μπορούν να τοποθετηθούν στην κατηγορία των κειμένων εκθεμάτων, καθώς κάθε ένα από αυτά αναφέρει σύντομες πληροφορίες για κάποια από αυτές. Ο επισκέπτης μπορεί να επιλέξει ποιο ή ποια από τα βίντεο ή ποια αποσπάσματα βίντεο ενδιαφέρεται να παρακολουθήσει, καθώς η παρακολούθησή τους δεν είναι υποχρεωτική στην πορεία του μέσα στην έκθεση. Παράλληλα, η θέση των εφαρμογών βίντεο στην αίθουσα επιτρέπει την ταυτόχρονη παρακολούθησή τους από μια ομάδα ατόμων, καθώς μπροστά και από τις τρεις υπάρχει ο απαιτούμενος γι αυτό χώρος. Οπότε, η εμπειρία της θέασης των βίντεο δεν είναι απαραίτητα ατομική, ενώ το στοιχείο της παράλληλης παρακολούθησης μπορεί να λειτουργήσει πολύ εποικοδομητικά αν αναλογιστούμε πως οι επισκέπτες έχουν τη δυνατότητα να σχολιάσουν και να συζητήσουν αυτό που βλέπουν. Τέλος, θα πρέπει να αναφερθεί πως κατά τη διάρκεια διεξαγωγής της έρευνας στην Αίθουσα της Θήρας παρατηρήθηκαν κάποια προβλήματα που αφορούν την προβολή των βίντεο της έκθεσης. Πιο συγκεκριμένα, υπήρξαν ημέρες που το βίντεο Α με θέμα τη Θήρα και το ηφαίστειο δε λειτουργούσε για τεχνικούς λόγους, ενώ διαπιστώθηκε και η αλλαγή της θέσης του συγκεκριμένου βίντεο με το βίντεο Β κατά την τελευταία ημέρα της αξιολόγησης στην αίθουσα.

27 Αίθουσα της Κυπριακής Συλλογής Η Κυπριακή Συλλογή φιλοξενείται στην αίθουσα 64 του ορόφου του Μουσείου, η οποία αποτελεί μία από τις αίθουσες της πτέρυγας που βρίσκεται στο χώρο στον οποίο στεγαζόταν το Νομισματικό Μουσείο (κάτοψη 1, εικόνα 16). Εικόνα 16 Η Αίθουσα της Κυπριακής Συλλογής Λίγα λόγια για τον αρχαίο πολιτισμό της Κύπρου Η Κύπρος είναι το ανατολικότερο νησί της Μεσογείου και το τρίτο σε έκταση μετά τη Σικελία και τη Σαρδηνία. Το νησί κατοικήθηκε κατά την Ύστερη Μυκηναϊκή εποχή από Αχαιούς αποίκους, που μετανάστευσαν από την Πελοπόννησο στα τέλη του 13 ου αιώνα π.χ. Λόγω της γεωγραφικής της θέσης, αλλά και των πλούσιων μεταλλείων χαλκού, εξελίχθηκε από πολύ νωρίς σε ισχυρό κέντρο διαμετακομιστικού εμπορίου. Παράλληλα, ο πολιτισμός που ανέπτυξε, αποτέλεσμα της ανάμιξης τόσο ελληνικών όσο και ανατολικών στοιχείων, παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον και αντιπροσωπεύεται στα δείγματα κάθε μορφής της κυπριακής τέχνης (Καλτσάς 2003: 12).

28 Η Συλλογή και η έκθεση Η Συλλογή Κυπριακών Αρχαιοτήτων του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου 16 περιλαμβάνει περίπου 850 έργα, τα οποία αντιπροσωπεύουν όλες τις περιόδους της κυπριακής τέχνης, από την Πρώιμη Χαλκοκρατία (περ π.χ.) έως τη ρωμαϊκή εποχή (4 ος αιώνας π.χ.). Τα περισσότερα από αυτά είναι πήλινα αγγεία και μικρά ειδώλια, ενώ υπάρχουν 160 λίθινα γλυπτά μικρών διαστάσεων και περίπου 55 χάλκινα μικροαντικείμενα (Καλτσάς 2003: 12). Η Συλλογή συγκροτήθηκε σταδιακά με την απόκτηση είτε μεμονωμένων είτε συνόλων αντικειμένων μέσω δωρεών, αγορών ή κατασχέσεων. Ήδη, τον 19 ο αιώνα, η Αρχαιολογική Εταιρεία παραχώρησε στο Μουσείο τα πρώτα πήλινα κυπριακά αγγεία και ειδώλια, τα οποία είχαν περιέλθει στην κατοχή της με αγορές ή δωρεές, ενώ στις 17 Φεβρουαρίου 1879 αγοράστηκε το πρώτο κυπριακό αγγείο από τον ιδιώτη Ε. Αγγελόπουλο, με σημερινό αριθμό ευρετηρίου του Μουσείου Μέχρι τα τέλη του 19 ου αιώνα, η Συλλογή εμπλουτίστηκε μέσω αγορών και παραχωρήσεων από την Αρχαιολογική Εταιρεία, αλλά και δωρεών συλλεκτών (1880, 1895, 1897). Πολύ σημαντική ήταν η απόκτηση, το 1897, της συλλογής Γ. Φιλήμωνος, η οποία αγοράστηκε πρώτα από την Αρχαιολογική Εταιρεία και παραχωρήθηκε στη συνέχεια στο Μουσείο (Καλτσάς 2003: 13). Στις αρχές του 20 ού αιώνα, η Συλλογή εμπλουτίστηκε με έργα που αγοράστηκαν και κατόπιν δωρήθηκαν στο Μουσείο από την Επιτροπή Κυπριακής Έκθεσης, καθώς και με έργα που παραδόθηκαν σ αυτό μέσω κάποιου προγράμματος ανταλλαγών. Ακολουθούν δύο ακόμη δωρεές, η πρώτη τον Απρίλιο του 1940 από την Ελένη χήρα Φίλιου Ζαννέτου και η δεύτερη το Φεβρουάριο του 1959 από τον καθηγητή Ιωάννη Ριβουάρ, ενώ το 1960 μια ακόμη δωρεά, από την Εθναρχία της Κύπρου, ήρθε να εμπλουτίσει την ήδη πολύ σημαντική Συλλογή του Μουσείου (Καλτσάς 2003: 13). 16 Για τη Συλλογή Κυπριακών Αρχαιοτήτων του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου διατίθενται πλήθος πληροφοριών στο βιβλίο του καθηγητή Βάσου Καραγιώργη με τίτλο Αρχαία Κυπριακή Τέχνη στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο που εξέδωσε το 2003 το Ίδρυμα Α. Γ. Λεβέντη και στο οποίο ο διευθυντής του ΕΑΜ, κύριος Νικόλαος Καλτσάς, περιγράφει την ιστορία της συγκεκριμένης συλλογής.

29 29 Εκτός των ομαδικών αποκτημάτων, υπήρξαν και περιπτώσεις απόκτησης μεμονωμένων αντικειμένων. Μεταξύ αυτών μια τριφυλλόσχημη οινοχόη, που το 1975 παραχωρήθηκε στο Μουσείο από τη Διδασκαλική Ομοσπονδία της Ελλάδας και μια οινοχόη γεωμετρικής εποχής, την οποία Κύπριοι φοιτητές είχαν δωρήσει στο 2 ο Σύνταγμα αλεξιπτωτιστών και την οποία παρέδωσε το 1981 στο Μουσείο ο ταγματάρχης Π. Καλογερόπουλος. Τέλος, τις τελευταίες δεκαετίες του 20 ού αιώνα προστέθηκαν στη Συλλογή του Μουσείου 28 συνολικά κυπριακά έργα που προέρχονταν από κατασχέσεις ως προϊόντα αρχαιοκαπηλίας (Καλτσάς 2003: 14). Από το σύνολο των έργων της Συλλογής, μέχρι το 2009, μόνο ορισμένα είχαν εκτεθεί ενταγμένα στη μόνιμη έκθεση των αγγείων του Μουσείου, ενώ 90 από αυτά είχαν συμπεριληφθεί το 1975 στην έκθεση με τίτλο «Αρχαία Κυπριακή Τέχνη», που διοργάνωσε το Υπουργείο Πολιτισμού και το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο (Καλτσάς 2003: 14). 17 Στη σημερινή έκθεση, την οποία επιμελήθηκαν η αρχαιολόγος μουσειολόγος Δέσποινα Καλεσοπούλου και οι αρχαιολόγοι Ελένη Κωνσταντινίδη-Συβρίδη, Ιωάννα Μέννενγκα, Έλενα Βλαχογιάννη, Γιώργος Μοστράτος και Ελένη Ζώση, 18 παρουσιάζονται 180 έργα της Κυπριακής Συλλογής του Μουσείου που σκιαγραφούν πτυχές του αρχαίου κυπριακού βίου, όπως η θρησκεία, η τέχνη και το εμπόριο. 19 Τα εκθέματα παρουσιάζονται σε προθήκες που περιτρέχουν τους τέσσερις τοίχους της αίθουσας και σε προθήκες που βρίσκονται στο κέντρο της (κάτοψη 3, εικόνες 17, 18). 17 Πρόκειται για 41 προϊστορικά και γεωμετρικά αγγεία από την Κύπρο που παραδόθηκαν τον Αύγουστο του 1928 στον τότε διευθυντή του Μουσείο, Π. Καστριώτη. 18 Για τον αρχιτεκτονικό και μουσειογραφικό σχεδιασμό της έκθεσης υπεύθυνη ήταν η Μπέσσυ Δρούγκα, Αρχιτέκτων, Προϊσταμένη Τμήματος Τεχνικής Υποστήριξης του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου. 19 Η έκθεση πραγματοποιήθηκε με δαπάνες του Ιδρύματος Α. Γ. Λεβέντη.

30 30 Κάτοψη 3 - Κάτοψη της Αίθουσας της Κυπριακής Συλλογής στην οποία σημειώνεται η θέση των τριών εφαρμογών βίντεο 1. Θέση Α : Βίντεο ΑΘεφΑ ή βίντεο Α 2. Θέση Β : Βίντεο ΑΘεφΒ ή βίντεο Β 3. Θέση Γ : Βίντεο ΑΘεφΓ ή βίντεο Γ Εικόνα 17 Προθήκες της Αίθουσας της Κυπριακής Συλλογής Εικόνα 18 - Προθήκες της Αίθουσας της Κυπριακής Συλλογής Στον τοίχο που βρίσκεται αριστερά της εισόδου της αίθουσας (όπως κοιτάμε την κάτοψη 3) υπάρχει ένα εισαγωγικό κείμενο, το περιεχόμενο του οποίου αφορά την Κυπριακή Συλλογή του Μουσείου και ακολουθεί ένα δεύτερο που αναφέρεται στην Κύπρο, καθώς και ένας χάρτης του νησιού στον οποίο σημειώνονται γνωστές θέσεις του. Επιπλέον, αναφέρονται χαρακτηριστικά κάθε εποχής και περιόδου του κυπριακού πολιτισμού από τη Νεολιθική Εποχή μέχρι τους ρωμαϊκούς χρόνους (εικόνα 19).

31 31 Εικόνα 19 Το εισαγωγικό κείμενο και ο χάρτης Η έκθεση ακολουθεί μια ειδολογική διάκριση και ταυτόχρονα μια χρονολογική σειρά. Με βάση τον τρόπο παρουσίασης των εκθεμάτων στην αίθουσα, θα μπορούσαμε να διακρίνουμε τις εξής ενότητες της έκθεσης: Κεραμική: στην ενότητα αυτή περιλαμβάνονται όλα τα πήλινα αντικείμενα της έκθεσης που παρουσιάζονται χρονολογικά στις προθήκες της αίθουσας που σχηματίζουν ένα Π (κάτοψη 3). Χαλκός και Εμπόριο: αυτή η ενότητα περιλαμβάνει αντικείμενα που εκτίθενται στην ίδια προθήκη με τα αντικείμενα της κεραμικής και μεσολαβούν μεταξύ αυτών, αλλά μέσω των κειμένων που τα συνοδεύουν διακρίνονται από αυτά ως ξεχωριστή ενότητα (κάτοψη 3). Πλαστική: τα αντικείμενα αυτή της ενότητας παρουσιάζονται στην κεντρική προθήκη της αίθουσας (κάτοψη 3). Η θρησκεία στην Κύπρο: στην ενότητα αυτή περιλαμβάνονται αντικείμενα που σχετίζονται με τη θρησκεία και βρίσκονται στις μικρές προθήκες δεξιά της εισόδου (όπως κοιτάμε την κάτοψη 3).

32 Οι εφαρμογές βίντεο Για την έκθεση έχουν σχεδιαστεί τρία βίντεο που μαζί με τα κείμενα και το χάρτη λειτουργούν ως ερμηνευτικά μέσα της έκθεσης. Προβάλλονται σε τρεις οθόνες, τοποθετημένες η μία δίπλα στην άλλη (κάτοψη 3, εικόνα 20). Σε κάθε οθόνη αντιστοιχούν δύο ζευγάρια ακουστικά, κρεμασμένα αριστερά και δεξιά της. Πρόκειται για έγχρωμα βίντεο με ήχο, τον οποίο ο επισκέπτης μπορεί να ακούσει φορώντας τα. Στο κάτω δεξί μέρος των οθονών υπάρχει ένδειξη του χρόνου διάρκειας των βίντεο, που κυλά αντίστροφα, καθώς αυτά προβάλλονται. Ο επισκέπτης δεν έχει τη δυνατότητα να επέμβει στη ροή των βίντεο, ενώ λίγα δευτερόλεπτα μετά το τέλος τους τα βίντεο ξεκινούν αυτόματα από την αρχή. Εικόνα 20 Οι εφαρμογές βίντεο στην Αίθουσα της Κυπριακής Συλλογής Όπως συνέβη και στην περίπτωση των εφαρμογών βίντεο της Αίθουσας της Θήρας, δόθηκε κι εδώ μια κωδικοποίηση στα βίντεο για λόγους ευκολίας. Έτσι, αναφερόμαστε στο βίντεο ΑΚεφΑ ή βίντεο Α, στο βίντεο ΑΚεφΒ ή βίντεο Β και τέλος, στο βίντεο ΑΚεφΓ ή βίντεο Γ (κάτοψη 3).

33 33 Ακολουθώντας τη διάκριση της έκθεσης σε ενότητες, την οποία επιχειρήσαμε παραπάνω, μπορούμε να πούμε πως τα βίντεο, αποτελούν μια ανεξάρτητη ενότητα της έκθεσης, καθώς το περιεχόμενό τους δεν αναφέρεται άμεσα σε κάποιο από τα αντικείμενα που εκτίθενται ούτε συνδέεται με κάποιο άλλο από τα ερμηνευτικά μέσα σχηματίζοντας μια κοινή ενότητα. Υπάρχει ένας κεντρικός άξονας γύρω από τον οποίο περιστρέφεται το περιεχόμενο των βίντεο, που αφορά γενικά την Κυπριακή Αρχαιολογία. Τρεις διαφορετικές όψεις του ίδιου αυτού θέματος αποτελούν το επιμέρους θέμα καθενός από τα τρία βίντεο. Η σχέση που συνδέει το περιεχόμενό τους και καθιστά το καθένα μέρος ενός συνόλου με κοινό σημείο αναφοράς υποδηλώνεται μέσω του τίτλου έναρξής τους. Έτσι, με την έναρξη των βίντεο εμφανίζεται στην οθόνη ο κοινός τίτλος «Κύπρος» κάτω από τον οποίο αναγράφονται οι λέξεις «Οι άνθρωποι», «Ο τόπος», «Τα ευρήματα», που αποτελούν τα επιμέρους θέματά τους. Ανάλογα με το βίντεο στο οποίο βρισκόμαστε φωτίζεται και προβάλλει μπροστά η λέξη που περιγράφει το περιεχόμενό του. Τέλος, μετά το τέλος κάθε βίντεο εμφανίζονται όλοι οι συντελεστές της παραγωγής. Βίντεο ΑΚεφΑ ή βίντεο Α Ομιλητής : Αρχαιολόγος Δρ. Βάσος Καραγιώργης Μουσική : Σταύρος Λάντσιας Σχεδιασμός : Εκδόσεις Καλειδοσκόπιο Μοντάζ : Ελευθέριος Κατσαρός Σκηνοθεσία : Άκης Σάφαρης Διάρκεια : 7 λεπτά και 42 δευτερόλεπτα Γλώσσα αφήγησης : Ελληνική Γλώσσα υποτίτλων : Αγγλική Θέμα : Κύπρος Οι άνθρωποι Περιεχόμενο : Κεντρική μορφή του βίντεο είναι ο ομιλητής, ο αρχαιολόγος Δρ. Βάσος Καραγιώργης, εμβληματική μορφή της Κυπριακής Αρχαιολογίας, ο οποίος αφηγείται την ιστορία της αρχαιολογίας στο νησί, η οποία σχετίζεται τόσο με την ιστορία των αρχαιολογικών ανασκαφών στο νησί, όσο και με την ιστορία των ευρημάτων που αυτές έφεραν στο φως (εικόνες 21, 22). Παράλληλα, θίγονται θέματα

34 34 που σχετίζονται με την αρχαιοκαπηλία και τη σημασία του πλαισίου για την κατανόηση των αντικειμένων. 20 Το βίντεο περιλαμβάνει υπότιτλους στην αγγλική γλώσσα, ενώ την αφήγηση πλαισιώνουν εικόνες και αποσπάσματα βίντεο από τους αρχαιολογικούς χώρους και από διάφορα μουσεία του εξωτερικού στα οποία εκτίθενται ευρήματα από την Κύπρο. Επίσης, προβάλλονται αποσπάσματα βίντεο στα οποία παρουσιάζεται ο ομιλητής τη στιγμή που μιλά για τα παραπάνω θέματα. Τέλος, ιδιαίτερα χαρακτηριστική είναι η μουσική του Σταύρου Λάντσια που επενδύει το βίντεο. Εικόνα 21 Βίντεο Α Εικόνα 22 Βίντεο Α 20 Μπούνια, Α., Συνέντευξη από Ναταλία Ιορδανίδου. (Αθήνα, 30/10/2009).

35 35 Βίντεο ΑΚεφΒ ή βίντεο Β Μουσική : Χρυσοπράσινο Φύλλο, Μίκης Θεοδωράκης Σχεδιασμός : Εκδόσεις Καλειδοσκόπιο Μοντάζ : Ελευθέριος Κατσαρός Σκηνοθεσία : Άκης Σάφαρης Τραγούδι : Χριστόφορος Σταμπόγλης Πιάνο : Τάσος Καρακατσάνης Διάρκεια : 3 λεπτά και 22 δευτερόλεπτα Γλώσσα υποτίτλων : Αγγλική Θέμα : Κύπρος Ο τόπος Περιεχόμενο : Το βίντεο αποτελεί μια συρραφή εικόνων από τοπία της Κύπρου, ενώ οι στίχοι από το κομμάτι του Μίκη Θεοδωράκη που ντύνει μουσικά το βίντεο συνδέονται με τις εικόνες που κάθε στιγμή προβάλλονται και με τη χρήση υποτίτλων μεταφράζονται στην αγγλική γλώσσα. Μέσω του βίντεο επιχειρείται η σύνδεση των ευρημάτων με το φυσικό τόπο τους, προσφέροντας έτσι διαφορετικά πλαίσια ανάδειξής τους που συμβάλλουν με τη σειρά τους στη διαδικασία ερμηνείας και κατανόησής των ευρημάτων από την πλευρά των επισκεπτών. Κάτι αντίστοιχο επιχειρείται άλλωστε και με το βίντεο Α. 21 Βίντεο ΑΚεφΓ ή βίντεο Γ Σχεδιασμός : Εκδόσεις Καλειδοσκόπιο Μοντάζ : Ελευθέριος Κατσαρός Σκηνοθεσία : Άκης Σάφαρης Διάρκεια : 5 λεπτά 21 βλ. ο. π., υποσημείωση 20.

36 36 Θέμα : Κύπρος Τα ευρήματα Περιεχόμενο : Το βίντεο αυτό αποτελεί μια διαδοχική παρουσίαση σημαντικών της Κυπριακής αρχαιολογίας, τα οποία βρίσκονται σε μουσεία του εξωτερικού. Στόχος της παρουσίασης είναι να συνδεθούν τα μάλλον ταπεινά ως προς την καλλιτεχνική τους αξία ευρήματα της αίθουσας με άλλα, ενδεχομένως αρτιότερα καλλιτεχνικά έργα, τα οποία δεν είναι δυνατόν να βρεθούν στον ίδιο χώρο, έτσι ώστε να υπάρχει μια «συνομιλία» τόσο μεταξύ των έργων όσο και μεταξύ των μουσείων που φιλοξενούν αυτά τα έργα. Δίπλα σε κάθε αντικείμενο υπάρχει σύντομη λεζάντα, στην ελληνική και αγγλική γλώσσα. Όπως και στην Αίθουσα της Θήρας, ο επισκέπτης μπορεί να επιλέξει ποιο ή ποια βίντεο επιθυμεί να παρακολουθήσει, καθώς ούτε και σε αυτήν την περίπτωση η δομή της έκθεσης υπαγορεύει την παρακολούθησή τους. Προαιρετική, φυσικά, είναι και η χρήση των ακουστικών, ενώ σε αντίθεση με την Αίθουσα της Θήρας, όπου έχουμε τη δυνατότητα της ομαδικής παρακολούθησης χωρίς ήχο, στη συγκεκριμένη αίθουσα μιλάμε για μία σαφώς πιο ατομική εμπειρία με παρουσία ήχου, εφόσον ουσιαστικά με δεδομένα τα ακουστικά, μόνον δύο άνθρωποι μπορούν να παρακολουθήσουν τα βίντεο κάθε φορά. 22 Τέλος, πρέπει, επίσης, να αναφερθεί πως λόγω τεχνικών προβλημάτων η προβολή του βίντεο Γ παρουσιάζει δυσκολίες. Για το λόγο αυτό η αξιολόγηση που πραγματοποιήθηκε αφορά μόνο τα δύο βίντεο της έκθεσης, το βίντεο Α και το βίντεο Β Αίθουσα της Συλλογής Βλαστού Σερπιέρη Στις δύο διαδοχικές αίθουσες 60 και 61 του ορόφου του Μουσείου φιλοξενείται η έκθεση της Συλλογής Βλαστού Σερπιέρη. Οι αίθουσες της έκθεσης ανήκουν στην πτέρυγα του Μουσείου στην οποία βρίσκεται και η Αίθουσα της Κυπριακής Συλλογής (κάτοψη 1). 22 Το θέμα αυτό αποτέλεσε αντικείμενο της έρευνας αξιολόγησης και αναλύεται στο σχετικό με την ανάλυση των δεδομένων τρίτο κεφάλαιο της παρούσας εργασίας.

37 Λίγα λόγια για τον συλλέκτη Μιχαήλ Π. Βλαστό Ο Μιχαήλ Π. Βλαστός γεννήθηκε στην Αθήνα το 1874, έζησε όμως το μεγαλύτερο μέρος του βίου του στις Ηνωμένες Πολιτείες, στη Μεγάλη Βρετανία και κυρίως στη Μασσαλία ως διευθυντής του μεγάλου αγγλικού εμπορικού οίκου των αδελφών Ράλλη. 23 Αν και ήταν αυτοδίδακτος, είχε ευρύτατη και βαθιά αρχαιολογική γνώση και παιδεία. Σημαντικό έργο του υπήρξε η μεθοδική κατάταξη της νομισματικής συλλογής των σπάνιων και δυσεύρετων ταραντινών νομισμάτων που είχε σχηματίσει και η δημοσίευση πολλών κα αξιόλογων νομισματικών μελετών. Πέρα από τη συλλογή νομισμάτων, ο Βλαστός ασχολήθηκε και με τη συλλογή αρχαιοτήτων από τον Τάραντα και την Ελλάδα. 24 Με την επιστροφή του στην Αθήνα, το 1933, εξελέγη τακτικός Εταίρος και μέλος του Συμβουλίου της Αρχαιολογικής Εταιρείας. Παράλληλα, ο ίδιος είχε την ιδέα για τη δημιουργία ενός Συλλόγου, ο οποίος θα βοηθούσε με δωρεές και αγορές το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο να αποκτήσει διάφορες αρχαιότητες και πρωτοστάτησε για την ίδρυσή του. Στην προσπάθειά του αυτή στράφηκε για οικονομική βοήθεια και υποστήριξη σε διάφορους Έλληνες και φιλέλληνες, τόσο της Ελλάδας όσο και του εξωτερικού. Έτσι, το 1934 ιδρύθηκε η Εταιρεία των Φίλων του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, της οποίας διετέλεσε πρώτος πρόεδρος μέχρι το θάνατό του το Πληροφορίες για τη ζωή του Μιχαήλ Π. Βλαστού είναι διαθέσιμες μεταξύ άλλων στην ιστοσελίδα της Εταιρείας Φίλων του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου τελευταία επίσκεψη 25/1/ βλ. ο. π., υποσημείωση βλ. ο. π., υποσημείωση 23.

38 Η Συλλογή Βλαστού Σερπιέρη και η έκθεση Ο Μιχαήλ Π. Βλαστός κατάφερε μέχρι το θάνατό του να σχηματίσει μια συλλογή αρχαιοτήτων, η οποία αριθμούσε περίπου 760 αντικείμενα, προερχόμενα από την Ελλάδα και τον Τάραντα. Από την εποχή του θανάτου του, το 1936, μέχρι και το 1988 η συλλογή ήταν στην κατοχή της οικογένειας Βλαστού Σερπιέρη, ενώ πρόσβαση στο σπίτι του Μιχαήλ Βλαστού και στο περιεχόμενό της παρεχόταν σε διάφορους μελετητές. Το 1988, η εγγονή του δώρισε τη συλλογή στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, πραγματοποιώντας την επιθυμία του συλλέκτη, όπως αυτή αναφερόταν στη διαθήκη του. Η Συλλογή Βλαστού Σερπιέρη παρέμεινε από τη χρονιά εκείνη και μέχρι το 2009 στις αποθήκες του Μουσείου. 26 Η έκθεση της Συλλογής, επιμελητές της οποίας ήταν οι αρχαιολόγοι Γιώργος Καββαδίας και Αναστασία Γκαδόγλου, εντάχθηκε στο πρόγραμμα των νέων εκθέσεων στην πτέρυγα του Μουσείου που καταλάμβανε μέχρι πριν τη μεταφορά του το Νομισματικό Μουσείο. Από τα περίπου 760 αντικείμενα της Συλλογής στις δύο αίθουσες της έκθεσης (αίθουσες 60 και 61) παρουσιάζονται 452 αντικείμενα που χρονολογούνται από την προϊστορική εποχή έως και τον 4 ο αιώνα π.χ. (εικόνα 23). Εικόνα 23 Οι αίθουσες 60 και 61 στις οποίες εκτίθεται μέρος της Συλλογής Βλαστού - Σερπιέρη 26 Καββαδίας, Γ., Συνέντευξη από Ναταλία Ιορδανίδου. (Αθήνα, 11/11/2009).

39 39 Η αίθουσα 60 (εικόνα 24) φιλοξενεί αντικείμενα της προϊστορικής εποχής ( π.χ.) προερχόμενα από την Αίγυπτο, την Κρήτη, τις Κυκλάδες και τη μυκηναϊκή Ελλάδα (προθήκη 1), αντικείμενα κεραμικής του κορινθιακού (προθήκη 2), του βοιωτικού (προθήκη 3) και του αττικού εργαστηρίου (προθήκες 5,6,7,8), που χρονολογούνται από τον 8 ο έως τον 5 ο αι. π.χ., πήλινα και χάλκινα αντικείμενα από διάφορες περιοχές (προθήκη 4) και μέρος του προσωπικού αρχείου του Μιχαήλ Βλαστού (προθήκη 9). Εικόνα 24 Η Αίθουσα 60 Το αρχείο του Μιχαήλ Βλαστού περιλαμβάνει σημειώσεις, σχέδια, φωτογραφίες, καθώς και την πλούσια αλληλογραφία του συλλέκτη με διακεκριμένους αρχαιολόγους (εικόνα 25). 27 Επίσης, σώζονται έγγραφα και αποκόμματα εφημερίδων με περιεχόμενο σχετικό με την ίδρυση και τις πρώτες δραστηριότητες της Εταιρείας των Φίλων του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου. Κεντρικό έκθεμα της προθήκης είναι ένας ανολοκλήρωτος τόμος του Corpus Vasorum Antiquorum, 27 Στην προθήκη που εκτίθενται το αρχείο του Μιχαήλ Βλαστού παρουσιάζεται η αλληλογραφία του με τους αρχαιολόγους P. Jacobstahl, G. Richter, J. Cook, A. Evans, H. Payne, H. Diepolder, E. Haspels και Sir J.D. Beazley.