ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ ΛΙΒΑΔΙΩΝ ΘΑΛΑΣΣΙΩΝ ΦΑΝΕΡΟΓΑΜΩΝ ΣΤΟ ΒΟΡΕΙΟ ΤΜΗΜΑ ΤΟΥ ΚΥΠΑΡΙΣΣΙΑΚΟΥ ΚΟΛΠΟΥ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ

Transcript

1 ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ ΛΙΒΑΔΙΩΝ ΘΑΛΑΣΣΙΩΝ ΦΑΝΕΡΟΓΑΜΩΝ ΣΤΟ ΒΟΡΕΙΟ ΤΜΗΜΑ ΤΟΥ ΚΥΠΑΡΙΣΣΙΑΚΟΥ ΚΟΛΠΟΥ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ Σπίνος Ε. 1,2, Ράμφος Α. 3,Τενεκετζής Κ. 4 1 Τμήμα Επιστημών της Θάλασσας, Σχολή Περιβάλλοντος, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, e.spinos@marine.aegean.gr 2 Τμήμα Αλιείας, Περιφερειακή Ενότητα Κεφαλληνίας 3 Τμήμα Υδατοκαλλιεργειών και Αλιευτικής Διαχείρισης, ΤΕΙ Μεσολογγίου, ramfos@teimes.gr 4 Ερευνητής Περιβάλλοντος, teneketzis@qbit.gr Περίληψη Τα λιβάδια Ποσειδωνίας (Posidonia oceanica) λόγω της σημαντικότητάς τους για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας, χαρακτηρίζονται ως «τύπος οικοτόπου προτεραιότητας» σύμφωνα με την Οδηγία 92/43/ΕΟΚ. Στο πλαίσιο εκπόνησης της Ειδικής Περιβαλλοντικής Μελέτης της θαλάσσιας περιοχής NATURA GR στον Κυπαρισσιακό Κόλπο, έγινε χαρτογράφηση των υποθαλάσσιων λιβαδιών των θαλάσσιων φανερόγαμων φυτών. Η περιοχή μελέτης καταλαμβάνει το βόρειο τμήμα της προστατευόμενης περιοχής, από το Ακρωτήριο Κατάκολο έως την εκβολή του Αλφειού ποταμού, έχει συνολική έκταση 42 km 2 και εκτείνεται μεταξύ των ισοβαθών 10-25m. Για τη χαρτογράφηση χρησιμοποιήθηκε ηχοβολιστικό όργανο αποτύπωσης πυθμένα από πλωτό μέσο και έγινε επιβεβαίωση με υποβρύχια συρόμενη κάμερα και στοχευμένες δειγματοληψίες με αρπάγη. Τα λιβάδια του είδους Cymodocea nodosa καλύπτουν το σημαντικότερο μέρος του πυθμένα της περιοχής μελέτης μεταξύ των ισοβαθών των 10m και 20m ενώ τα λιβάδια Ποσειδωνίας βρέθηκαν σε σχετικά περιορισμένη έκταση στο δυτικό τμήμα της περιοχής. Στην εργασία αναφέρονται προτάσεις διαχείρισης της περιοχής η οποία παρουσιάζει ιδιαίτερο οικολογικό ενδιαφέρον. Λέξεις Κλειδιά: Posidonia oceanica, Cymodocea nodosa, θαλάσσιοι οικότοποι, Κατάκολο, Αλφειός. MAPPING OF SEAGRASS MEADOWS IN THE NORTHERN PART OF KYPARISSIAKOS GULF & MANAGEMENT PLANS Spinos E. 1,2, Ramfos A 3, Teneketzis K. 4 1 Department of Marine Sciences, School of Environment, Aegean University, marine.aegean.gr 2 Department of Fisheries, Regional Section Cephalonia 3 Department of Aquaculture and Fisheries Management, TEI of Messolonghi, ramfos@teimes.gr 4 Environment Researcher, teneketzis@qbit.gr Abstract The Posidonia meadows are reported as "priority habitat" within the network NATURA 2000 due to their significant role in coastal ecosystems. The meadows of seagrass species were mapped in the context of a Special Environmental Study in the coastal area of Kyparissiakos Gulf (NATURA GR ). The study area occupies the northern part of the protected area from Cape Katakolon to the mouth of the Alfeios river. A total area of 42 km 2 was mapped extending between the isobaths of 10 and 25m. A remote acoustic sounder was used for the seabed classification and various substrate types were confirmed by an underwater camera and grab samples. Cymodocea nodosa meadows found to dominate in the study area between the isobaths of 10m and 20m. Posidonia oceanica meadows were found restricted only in the western part of the study area. The importance of the findings as well as some management plans are discussed concerning this coastal region of high ecological value. Keywords: Posidonia oceanica, Cymodocea nodosa, marine habitats, Katakolon, Alfeios. 1

2 1. Εισαγωγή Τα θαλάσσια φανερόγαμα φυτά είναι ιδιαίτερα σημαντικά στη λειτουργία των παράκτιων οικοσυστημάτων αφού αυξάνουν σημαντικά τη βιοποικιλότητα, προστατεύουν την ακτογραμμή από τη διάβρωση, δημιουργούν νέο υπόστρωμα, βελτιώνουν την ποιότητα του νερού και προσφέρουν πολύτιμες πρώτες ύλες (Terrados & Borum, 2004). Ειδικότερα ως προς τη βιώσιμη διαχείριση της αλιείας, τα λιβάδια παίζουν καθοριστικό ρόλο στην αναπαραγωγή των ψαριών. Ο «γόνος» των ψαριών βρίσκει καταφύγιο στα λιβάδια και η προστασία τους αποτελεί κρίσιμο παράγοντα για την ανανέωση των ιχθυο-αποθεμάτων (Deudero et al., 2008). Στο πλαίσιο του δικτύου NATURA 2000, η χώρα μας έως το έτος 2012, οφείλει να θέσει υπό καθεστώς αειφόρου διαχείρισης τουλάχιστον το 60% των λιβαδιών Ποσειδωνίας στις θάλασσές της. Επιπρόσθετα, η Σύμβαση για τη Βιολογική Ποικιλότητα έθεσε ως στόχο την κάλυψη του 10% των παράκτιων/θαλασσίων περιοχών με μέτρα προστασίας και διαχείρισης έως το Στην Ελλάδα έχουν χαρτογραφηθεί περίπου από τα εκτάρια Ποσειδωνίας που εκτιμάται ότι υπάρχουν (Παναγιωτίδης et al., 2010). Ιδιαίτερα σημαντική κρίνεται η χαρτογράφηση των λιβαδιών Ποσειδωνίας σε νέες θαλάσσιες περιοχές καθώς και η επικαιροποίηση των υφιστάμενων δεδομένων στις περιοχές του δικτύου NATURA. Στο πλαίσιο αυτό, εντάσσεται η παρούσα εργασία η οποία αφορά στη χαρτογράφηση των θαλάσσιων τύπων οικοτόπων του βορείου τμήματος του Κυπαρισσιακού Κόλπου. Ο Κυπαρισσιακός Κόλπος είναι μια περιοχή με εξαιρετικό οικολογικό ενδιαφέρον η οποία χρήζει μελέτης και συνεχούς ερευνητικής παρακολούθησης. Η υπό προστασία θαλάσσια περιοχή φιλοξενεί μία από τις μεγαλύτερες περιοχές ωοτοκίας της θαλάσσιας χελώνας Caretta caretta στη Μεσόγειο Θάλασσα (Margaritoulis & Rees, 2001), εμπλουτίζεται από τα νερά μεγάλων ποταμών όπως ο Αλφειός και νοτιότερα σχηματίζει σημαντικά οικοσυστήματα όπως η εκτεταμένη ζώνη αμμολόφων, η λιμνοθάλασσα Καϊάφα και το παράκτιο δάσος του Καϊάφα. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε κατά τη διάρκεια εκπόνησης της Ειδικής Περιβαλλοντικής Μελέτης Προστατευόμενων Περιοχών NATURA 2000 στη Θαλάσσια περιοχή του Κυπαρισσιακού Κόλπου: Ακρ. Κατάκολο-Κυπαρισσία (GR ). 2. Υλικά & Μέθοδοι Η χαρτογράφηση των λιβαδιών των θαλάσσιων φανερόγαμων στο βόρειο τμήμα του Κυπαρισσιακού Κόλπου (Δ. Πελοπόννησος) πραγματοποιήθηκε από 16 έως 19 Αυγούστου 2011 με το ηχοβολιστικό σύστημα ταξινόμησης πυθμένα RoxAnn GD-X. Ο αισθητήρας του συστήματος τοποθετήθηκε στο πλάι ενός σκάφους μήκους 5m σε βάθος περίπου 1m από την επιφάνεια, συνδέθηκε με φορητό Η/Υ και το GPS του σκάφους και ρυθμίστηκε σε συχνότητα 200 khz. Η συχνότητα καταχώρησης των μετρήσεων ρυθμίστηκε στις 30 μετρήσεις/λεπτό και η μέση ταχύτητα του σκάφους ήταν περίπου 5 κόμβοι. Συνολικά καλύφθηκε μια περιοχή επιφάνειας περίπου 42km 2 από 42 διατομές (πορείες) συνολικού μήκους 205 km (Εικ. 1). Η απόσταση μεταξύ των διατομών κυμάνθηκε μεταξύ 100 και 800m (Εικ. 1) και η αποτύπωση του πυθμένα πραγματοποιήθηκε μεταξύ των ισοβαθών των 10m και 25m (Εικ. 2). Η επιβεβαίωση και ταυτοποίηση των διαφόρων τύπων υποστρώματος πραγματοποιήθηκε με τη χρήση μικρού ROV τύπου «ROV-in-a-box» καθώς και αρπάγης σε βάθη από 4 έως 26m. Η ταυτόχρονη χρήση του ROV και του RoxAnn ακριβώς κάτω από το σκάφος επέτρεψε την πιστοποίηση του σήματος του συστήματος ταξινόμησης πυθμένα για κάθε τύπο υποστρώματος. 2

3 Επειδή ο στόχος της παρούσας μελέτης ήταν ο εντοπισμός των λιβαδιών θαλάσσιων φανερόγαμων, δόθηκε έμφαση στην ταυτοποίηση του σήματος του οργάνου στις περιοχές με φυτική κάλυψη. Ως εκ τούτου δεν πραγματοποιήθηκαν δειγματοληψίες ιζήματος για τον προσδιορισμό της κοκκομετρικής σύστασης του υποστρώματος και στην απεικόνιση αναφέρεται μόνο μια κατηγορία μαλακού υποστρώματος (μαλακό υπόστρωμα χωρίς βλάστηση). Τα είδη των φανερόγαμων αναγνωρίσθηκαν σύμφωνα με την κλείδα αναγνώρισης των Kuo & den Hartog, (2006). Εικόνα 1: Περιοχή μελέτης και απεικόνιση των διατομών στις οποίες πραγματοποιήθηκε η ταξινόμηση της σύστασης του πυθμένα (κόκκινες γραμμές) καθώς και τα σημεία στα οποία πραγματοποιήθηκε επιβεβαίωση του τύπου του υποστρώματος με τη χρήση κάμερας ή αρπάγης (κίτρινοι κύκλοι). Τα δεδομένα που συλλέχθηκαν αρχικά φιλτραρίσθηκαν, ούτως ώστε να αφαιρεθούν οι λανθασμένες τιμές που πιθανώς οφείλονταν στην παρουσία ψαριών στην υδάτινη στήλη ή φυσαλίδων στον αισθητήρα ή σε αδυναμία λήψης σωστής μέτρησης του οργάνου. Οι λανθασμένες αυτές τιμές συνοδεύονται σχεδόν πάντα από λανθασμένες ενδείξεις του βάθους (Greenstreet et al., 1997) με αποτέλεσμα το «φιλτράρισμά» τους να γίνεται εύκολα, με την αφαίρεση των τιμών στις οποίες η διαφορά του βάθους μεταξύ δύο διαδοχικών μετρήσεων ήταν μεγαλύτερη του 1m. Με τη διαδικασία αυτή αφαιρέθηκε περίπου το 8% των μετρήσεων ενώ διατηρήθηκαν τιμές οι οποίες χρησιμοποιήθηκαν για την απεικόνιση των τύπων του υποστρώματος και της βυθομετρίας. Για να αποφευχθεί η επίδραση σπάνιων ακραίων τιμών στην αποτύπωση των δεδομένων του υποστρώματος, οι τιμές των ενδείξεων του οργάνου (Ε1 & Ε2) εξομαλύνθηκαν με τη χρήση κινητού μέσου εύρους 20 τιμών. Ακολούθως, οι κατηγορίες του υποστρώματος απεικονίσθηκαν με το λογισμικό χαρτογράφησης Surfer v.9.0 (Golden Software Inc. USA) με τη χρήση του αλγόριθμου απεικόνισης Nearest neighbour. Η απεικόνιση της βυθομετρίας της περιοχής πραγματοποιήθηκε με τη χρήση του αλγόριθμου απεικόνισης Kriging. 3

4 3. Αποτελέσματα Η περιοχή μελέτης καλύπτεται σχεδόν ολόκληρη από μαλακό αμμώδες υπόστρωμα με μικρή κλίση (Εικ. 2) με εξαίρεση το τμήμα που βρίσκεται Ν-ΝΔ του λιμένα του Κατακόλου το οποίο καλύπτεται κυρίως από βραχώδες υπόστρωμα μέχρι το βάθος των 15 m. Από όλες τις δειγματοληψίες και τις οπτικές παρατηρήσεις που πραγματοποιήθηκαν, ταυτοποιήθηκαν δύο είδη θαλάσσιων φανερόγαμων το Cymodocea nodosa και το Posidonia oceanica. Το είδος C. nodosa εμφανίστηκε με την εντονότερη παρουσία στην περιοχή μελέτης καλύπτοντας το μεγαλύτερο τμήμα του υποστρώματος μεταξύ των ισοβαθών των 10m και 20m (Εικ. 3). Ως κατώτερο όριο εξάπλωσης του είδους βρέθηκε το βάθος των 4m στο ΒΔ τμήμα της περιοχής μελέτης αν και η παρουσία του φάνηκε να είναι εντονότερη βαθύτερα των 10m. Το Εικόνα 2: Απεικόνιση της βυθομετρίας (m) στην περιοχή μελέτης. βαθύτερο όριο εξάπλωσης του είδους στην περιοχή εντοπίσθηκε στα 21m. Σε βάθη μεγαλύτερα των 21m η περιοχή μελέτης καλυπτόταν από μαλακό αμμώδες υπόστρωμα χωρίς παρουσία βλάστησης (Εικ. 3). Ως γενική εικόνα, το λιβάδι του είδους C. nodosa στην περιοχή μελέτης εμφανίστηκε με τη μορφή «μπαλωμάτων» ιδιαίτερα στο Α-ΝΑ τμήμα πλησίον των εκβολών του Αλφειού ποταμού καθώς και στο Δ-ΒΔ τμήμα. 4

5 Η παρουσία του είδους P. oceanica στην περιοχή περιορίσθηκε Ν-ΝΔ του λιμένα του Κατακόλου (Εικ. 3). Πρόκειται για μια περιοχή με σκληρό βραχώδες υπόστρωμα και σχεδόν συνεχή κάλυψη από το είδος. Σε απόσταση περίπου 500 m από την ακτή και παράλληλα προς την ακτογραμμή, παρατηρείται απότομη κλίση του πυθμένα από τα 8m περίπου στα 16m όπου παρατηρήθηκε και το βαθύτερο όριο του είδους. Στην περιοχή αυτή, και σε βάθος μεγαλύτερο των 16m, ο πυθμένας αποτελείται κυρίως από μαλακό υπόστρωμα χωρίς φυτική κάλυψη και μόνο σε μερικά σημεία παρατηρήθηκε κάλυψη από το είδος C. nodosa (Εικ. 3). Το είδος P. oceanica εντοπίσθηκε επίσης σε μια πολύ περιορισμένη έκταση, στο ΒΔ τμήμα της περιοχής μελέτης σε βάθος περίπου 8 μέτρων επάνω σε βραχώδες υπόστρωμα (Εικ. 3). 4. Συμπεράσματα/Συζήτηση Τα λιβάδια Cymodocea nodosa κυριαρχούν στην περιοχή μελέτης, καλύπτοντας το μεγαλύτερο μέρος της περιοχής μελέτης μεταξύ των ισοβαθών των 10m και 20m. Η μορφή του λιβαδιού, όπως φάνηκε από τις οπτικές παρατηρήσεις με το ROV, ήταν «μωσαϊκού τύπου». Η δομή αυτού του τύπου αναφέρεται ως τυπική για το είδος (Papathanassiou et al., 2009). Η πυκνότητα του λιβαδιού παρουσίασε επίσης διαφορές (εμφανείς από την κάμερα) στην πυκνότητα των βλαστών καθώς και στο μήκος των φύλλων οι οποίες συνοδεύονταν από διακριτές τιμές στο σήμα του οργάνου ταξινόμησης πυθμένα. Θεωρείται όμως σκόπιμο να αναφερθεί ότι παρ ότι στην απεικόνιση παρουσιάζονται περιοχές με πυκνή και λιγότερη πυκνή παρουσία του είδους, η ακρίβεια της απεικόνισης είναι περιορισμένη σημειακά αφού προέρχεται από εκτίμηση μεταξύ των δεδομένων που συλλέχθηκαν κατά μήκος των διαδρομών (βλ. Εικ. 1). Η εκτεταμένη παρουσία του λιβαδιού στην περιοχή μελέτης κρίνεται ως ιδιαίτερα σημαντική. Το C. nodosa είναι ένα είδος που τα τελευταία χρόνια αναφέρεται όλο και συχνότερα ως χρήσιμος βιοδείκτης ανθρωπογενών παρεμβάσεων στην παράκτια ζώνη λόγω της ταχείας ανάπτυξής του και της παρουσίας του σε διαφορετικά περιβάλλοντα της παράκτιας ζώνης, όπως η υποπαραλιακή ζώνη και οι λιμνοθάλασσες (Orfanidis et al., 2009, Malea et al., 2011). Η βαθυμετρική κατανομή του είδους αναφέρεται από την ακτή έως τα 60 m βάθος (Borum & Greve, 2004), αν και η παρουσία του είναι εντονότερη μεταξύ των 5 και 10m βάθος (Papathanassiou et al., 2009). Στην περιοχή μελέτης εντοπίσθηκε το είδος κυρίως από τα 10 έως τα m βάθος. Αν και δεν στάθηκε δυνατή η ολοκληρωμένη χαρτογράφηση της περιοχής σε βάθη μικρότερα των 8 m, είναι πιθανό το είδος να εκτείνεται και ρηχότερα από τα 8 m σε κάποια σημεία της περιοχής. Η συνεχής παρουσία του είδους σε αυτό το εύρος βάθους (8-21 m), προσδίδει στην περιοχή καταλληλότητα για την εκπόνηση ερευνών σχετικά με τη φυσιολογία και τα μορφομετρικά του χαρακτηριστικά σε διαφορετικά βάθη. Τα λιβάδια Posidonia oceanica βρέθηκαν περιορισμένα κοντά στον λιμένα Κατακόλου και είναι μέρος εκτεταμένων λιβαδιών που συνεχίζονται προς το ακρωτήρι Κατακόλου και βορειότερα. Παρόλο που δεν καλύπτουν μεγάλη περιοχή, εκτιμάται ότι η παρουσία τους και η προστασία τους είναι σημαντικές για τη διατήρηση της οικολογικής ισορροπίας και της βιοποικιλότητας στην περιοχή. Ο πυθμένας του αβαθούς Κόλπου έχει τέτοια υφή που τον κάνει ευάλωτο στην αλιεία με συρόμενα κυρίως αλιευτικά εργαλεία η οποία διενεργείται με μεγάλη ευκολία και ενίοτε παρανόμως, εντός των ορίων όπου απαγορεύεται η δραστηριότητά τους. Κρίνεται λοιπόν απαραίτητη η λήψη διαχειριστικών μέτρων, ένα από τα οποία μπορεί να είναι η κατασκευή και εγκατάσταση τεχνητών υφάλων (Τ.Υ.) στην περιοχή με σκοπό την προσέλκυση ψαριών και 5

6 άλλων θαλάσσιων οργανισμών αλλά και για την προστασία της από την παράνομη δραστηριότητα των συρόμενων αλιευτικών εργαλείων. Με τη χρήση και εγκατάσταση Τ.Υ. επιδιώκεται η αύξηση του όγκου και της πολυπλοκότητας του βυθού της περιοχής ώστε να προσελκυστούν πληθυσμοί που κινούνται στα όρια της προστατευόμενης ζώνης που θα δημιουργηθεί. Οι Τ.Υ. με την προστατευόμενη περιμετρική ζώνη, θα εμποδίζουν την παράνομη αλιεία με δυναμικά αλιευτικά εργαλεία (μηχανότρατα) η οποία εξακολουθεί να ασκείται στην περιοχή. Σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία (ΙΝΑΛΕ, 2011) τα κυριότερα κριτήρια που πρέπει να πληροί η περιοχή πόντισης Τ.Υ. είναι ο κατάλληλος τύπος υποστρώματος ο οποίος πρέπει να είναι αμμώδης ή αμμοϊλυώδης ώστε να επιτρέπει την ασφαλή έδραση των τεχνητών στοιχείων, βάθος που δεν πρέπει να ξεπερνάει τα 40m, κατάλληλες φυσικοχημικές παραμέτρους της γύρω θαλάσσιας περιοχής, με παρουσία θρεπτικών συστατικών, αλλά όχι έντονου ευτροφισμού, κατάλληλα ρεύματα, και θέση του υφάλου ως προς το θερμοκλινές ώστε τουλάχιστον το επιφανειακό του μέρος να βρίσκεται μέσα σε αυτό. Ο τύπος υποστρώματος στην περιοχή είναι κατάλληλος για την πόντιση Τ.Υ Ο τύπος των Τ.Υ., η περιοχή και το βάθος στο οποίο θα τοποθετηθούν, θα προκύψουν από την μελέτη σκοπιμότητας ενός τέτοιου έργου, έτσι ώστε να μην υπάρξουν αρνητικές επιπτώσεις για το θαλάσσιο περιβάλλον. Σε κάθε περίπτωση, μια τέτοιου τύπου παρέμβαση θα πρέπει να γίνει εκτός των γνωστών ορίων των λιβαδιών και σε βάθος μεγαλύτερο των 25 m. Επιπρόσθετα για τη διατήρηση των λιβαδιών θαλάσσιων φανερόγαμων στο βόρειο τμήμα του Εικόνα 3: Απεικόνιση της ταξινόμησης πυθμένα στην περιοχή. Κίτρινο: Μαλακό υπόστρωμα χωρίς βλάστηση. Ανοιχτό Πράσινο: Μαλακό υπόστρωμα με αραιή κάλυψη από το φανερόγαμο Cymodocea nodosa. Σκούρο Πράσινο: Μαλακό υπόστρωμα με πυκνότερη κάλυψη από το φανερόγαμο Cymodocea nodosa. Ροζ: Σκληρό ή μαλακό υπόστρωμα με κάλυψη από το φανερόγαμο Posidonia oceanica. 6

7 Κυπαρισσιακού Κόλπου απαιτείται η επικαιροποίηση των δεδομένων για την προστατευόμενη θαλάσσια περιοχή, με πιθανή διεύρυνση των ορίων της ώστε να περιλάβει λιβάδια Posidonia σε μεγαλύτερα βάθη. Η προώθηση της Ειδικής Περιβαλλοντικής Μελέτης Προστατευόμενων Περιοχών NATURA 2000 στη Θαλάσσια περιοχή του Κυπαρισσιακού Κόλπου: Ακρωτήριο Κατάκολο-Κυπαρισσία (GR ), θα συμβάλλει καθοριστικά στην κατεύθυνση της ολοκλήρωσης του θεσμικού πλαισίου διαχείρισης. 5. Βιβλιογραφικές αναφορές Borum, J. & Greve, T.M., 2004: The four European seagrass species p.1-7. In: European seagrasses: an introduction to monitoring and management. J. Borum, C.M. Duarte, D. Krause-Jensen & T.M. Greve (Eds), The M&MS Project Publisher. Den Hartog, C. & Kuo, J., 2006: Taxonomy and Biogeography of Seagrasses. P In:.Seagrasses: Biology, Ecology and Conservation. Larkum, A.W.D., Orth, R.J. & Duarte, C.M., (Eds), Springer, Dordrecht, The Nederlands. Deudero, S., Morey, G., Frau, A., Moranta, J. & Moreno, I., Temporal trends of littoral fishes at deep Posidonia oceanica seagrass meadows in a temperate coastal zone. Journal of Marine Systems, 70: Greenstreet, S.P.R., Tuck, I.D, Grewar, G.N., Armstrong, E., Reid, D.G. & Wright, P.J., An assessment of the acoustic survey technique, RoxAnn, as a means of mapping seabed habitat. ICES Journal of Marine Science, 54: Malea, P. & Zikidou, C., Temporal variation in biomass partitioning of the seagrass Cymodocea nodosa at the Gulf of Thessaloniki, Greece. Journal of Biological Research Thessaloniki, 15: Margaritoulis, D. & Rees, A.F., The Loggerhead Turtle, Caretta caretta, population nesting in Kyparissia Bay, Peloponnesus, Greece: Results of beach surveys over seventeen seasons and determination of the core nesting habitat. Zoology in the Middle East, 24: Orfanidis, S., Papathanasiou, V., Gounaris, S. & Theodosiou, Th., Size distribution approaches for monitoring and conservation of coastal Cymodocea habitats. Aquatic Conservation: Marine and Freshwater Ecosystems, 20: Papathanasiou, V., Vafeiadou, A.M. & Orfanidis, S., A spatial-scale based distribution pattern of the seagrass Cymodocea nodosa at Thermaikos Gulf. Proceedings of 9th Panhellenic Congress of Oceanography and Fisheries, p Patra, May 13-16, 2009 Terrados, J. & Borum, J., 2004: Why are seagrasses important? Goods and services provided by seagrass meadows p In: European seagrasses: an introduction to monitoring and management. J. Borum, C.M. Duarte, D. Krause- Jensen & T.M. Greve (Eds), The M&MS Project Publisher. Παναγιωτίδης Π., Δρακοπούλου Π. & Ορφανίδης Σ., Ο τύπος οικοτόπου 1120 «υποθαλάσσια λιβάδια Ποσειδωνίας». Πρακτικά. Ημερίδα Εργασίας για την Αναγνώριση Νέων Θαλάσσιων Περιοχών Natura /12/2010, Αθήνα :4-5. Τεχνική έκθεση Μελέτης Σκοπιμότητας Κατασκευής Τεχνητού υφάλου σε παράκτια περιοχή νήσου Κεφαλονιάς Ινστιτούτο Αλιευτικής Έρευνας, Νέα Πέραμος Καβάλα. 7