ΑΝΗΡ ANIR ΕΠΙΣΗΜΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΑΝΔΡΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ OFFICIAL JOURNAL OF THE HELLENIC SOCIETY OF ANDROLOGY

Transcript

1 ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ ΚΑΙ ΣΥΝΤΑΞΗ-ΕΚΔΟΤΗΣ: ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΝΔΡΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ Ενδοκρινολογικό Τμήμα Νοσοκομείου ΕΛΕΝΑ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ Πλατεία Ε. Βενιζέλου 2 - Αθήνα Τηλ.: Fax : Copyright - Ελληνική Ανδρολογική Εταιρεία Συντετμημένος Τίτλος: ΑΝΗΡ ISSN ΕΚΔΟΤΗΣ: Δ.Α. Αδαμόπουλος Τριμηνιαία έκδοση Εκδίδεται σε 2000 αντίτυπα. Επιμέλεια εκτύπωσης, σελιδοποίηση: MEDLINE ANIR is published quarterly as the official Journal of the Hellenic Society of Andrology Copyright: Hellenic Society of Andrology Short title: ANIR ISSN Correspondance: D.A. Adamopoulos, MD, Endocrine Department Elena Venizelou Hospital, 2, E. Venizelou Square, Athens, Greece Tel : , , Fax : hel-soc-andro@ath.forthnet.gr ΑΝΗΡ ANIR ΚΩΔΙΚΟΣ: 4310 ΕΠΙΣΗΜΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΑΝΔΡΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ OFFICIAL JOURNAL OF THE HELLENIC SOCIETY OF ANDROLOGY Το περιοδικό ΑΝΗΡ είναι τριμηνιαία έκδοση της Ελληνικής Ανδρολογικής Εταιρείας. Σκοπό έχει την ενημέρωση των ιατρών πάνω σε θέματα που αφορούν την Ανδρολογία. Τα άρθρα που δημοσιεύονται αφορούν τον ευρύ τομέα του ενδιαφέροντός της, από τη μοριακή και γενετική πλευρά ως το νεοαναδυόμενο πεδίο των προβλημάτων στον γηράσκοντα άνδρα. Στα περιεχόμενα θα περιλαβάνονται ανασκοπήσεις, άρθρα σύνταξης, ερευνητικές εργασίες, ενδιαφέροντα περιστατικά αλλά και παρουσιάσεις δραστηριοτήτων της Εταιρείας με κείμενα συμποσίων, στρογγύλων τραπεζών, διαλέξεων, που θα διοργανώνει η Εταιρεία. Τέλος, ( μέσω του περιοδικού) θα προβάλλονται αξιόλογες εργασίες δημοσιευμένες σε διεθνή περιοδικά ενώ θα γίνεται και ενημέρωση για γεγονότα και εκδηλώσεις που αφορούν την Ανδρολογία στον Ελληνικό και διεθνή χώρο. COPYRIGHT Τα δημοσιευμένα άρθρα είναι ιδιοκτησία του περιοδικού ΑΝΗΡ και απαγορεύεται μερική ή ολική αναδημοσίευσή τους χωρίς την έγγραφη συγκατάθεση του Διευθυντού Σύνταξης. Για την αναπαραγωγή εικόνων, σχεδίων και πινάκων απαιτείται επίσης σχετική έγκριση και αναφορά της πηγής. ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ Ε. Βενάκη, Ενδοκρινολογικό Τμήμα Νοσοκομείου ΕΛΕΝΑ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ ΔΙΑΦΗΜΙΣΕΙΣ Για την καταχώρηση διαφημίσεων οι ενδιαφερόμενοι παρακαλούνται να επικοινωνούν με την Εταιρία MEDLINE, Τηλ: , , FAX: , medline@otenet.gr (Υπεύθυνη: Χριστίνα Τσαρούχα)

2 58 ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΑΝΔΡΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΠΡΟΕΔΡΟΣ: ΑΝΤΙΠΡΟΕΔΡΟΣ: ΓΕΝΙΚΟΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ: ΕΙΔΙΚΟΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ: ΤΑΜΙΑΣ: ΜΕΛΗ: Ρωξάνη Αγγελοπούλου, Ιστολόγος, Εμβρυολόγος Ευαγγελία Ανδρέου, Ενδοκρινολόγος Δημήτριος Γ. Γουλής, Ενδοκρινολόγος Βασιλική Συρίου, Ενδοκρινολόγος Κωνσταντίνος Μαυρομμάτης, Μαιευτήρας-Γυναικολόγος Νικόλαος Σοφικίτης, Ουρολόγος Παύλος Ασλάνης, Ουρολόγος ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ: Δ.Α. Αδαμόπουλος, Ενδοκρινολόγος ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΕΣ: Χ. Ασβέστης, Ουρολόγος Ε. Κούκκου, Ενδοκρινολόγος ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΥΛΗΣ: Ε. Βενάκη, Ενδοκρινολόγος Δ. Γουλής, Ενδοκρινολόγος Κ. Μαυρομμάτης, Μαιευτήρας-Γυναικολόγος ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΥΣΕΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ-ΣΧΟΛΙΑ: Σ.Χ. Νικοπούλου, Ενδοκρινολόγος Ε. Ανδρέου, Ενδοκρινολόγος Ε. Σπυρόπουλος, Ουρολόγος ΔΙΟΡΘΩΣΕΙΣ: Α. Δεσύπρης, Κλνικός Βιοχημικός Αλεβιζάκη Μαρία Αρβανίτη Ήβη Αργυρίου Αναστάσιος Βαϊδάκης Νικόλαος Βλασσοπούλου Βαρβάρα Γεωργόπουλος Νεοκλής Γιαννακόδημος Γεώργιος Γκέκας Αριστομένης Δάκου Αικατερίνη Διαμάντη-Κανδαράκη Ε. Ζεγκινιάδου θεοδοσία Θωμόπουλος Ανδρέας Καλλιπολίτης Γεώργιος Κανακά Χριστίνα Λυμπερόπουλος Γεώργιος Μαυρομμάτης Κωνσταντίνος Μαυρουδής Κωνσταντίνος Μητρόπουλος Διονύσιος Μπαρμπαλιάς Γεώργιος Μπουρούνης Μιχαήλ Παπαδήμας Ιωάννης Πανίδης Δημήτριος Σοφικίτης Νικόλαος Τουρνής Συμεών Ενδοκρινολόγος Παθολογοανατόμος Βιολόγος Ψυχίατρος Ενδοκρινολόγος Ενδοκρινολόγος Μαιευτήρας-Γυναικολόγος Ουρολόγος Ενδοκρινολόγος Παίδων Ενδοκρινολόγος Βιολόγος Ενδοκρινολόγος Μαιευτήρας-Γυναικολόγος Ενδοκρινολόγος Παίδων Βιολόγος-Βιοχημικός Μαιευτήρας-Γυναικολόγος Ενδοκρινολόγος Ουρολόγος Ουρολόγος Ουρολόγος Ενδοκρινολόγος Ενδοκρινολόγος Ουρολόγος Ενδοκρινολόγος

3 59 ΟΔΗΓΙΕΣ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ Το περιοδικό ΑΝΗΡ, έκδοση της Ελληνικής Ανδρολογικής Εταιρείας έχει στόχο τη συνεχή επιμόρφωση των ασχολούμενων στο χώρο της Ανδρολογίας και την προαγωγή του γνωστικού αντικειμένου της στον ελληνικό χώρο. Για την πραγμάτωση αυτού του σκοπού δημοσιεύονται στο περιοδικό: 1. Άρθρα Σύνταξης. Σύντομες ανασκοπήσεις σε επίκαιρα και αμφιλεγόμενα θέματα, που γράφονται με προτροπή της συντακτικής επιτροπής. Όταν εκφράζουν συλλογικά τη Σύνταξη του περιοδικού, είναι ανυπόγραφα. Στις άλλες περιπτώσεις είναι ενυπόγραφα. 2.Γενικά Θέματα. Σχετιζόμενα με την Ανδρολογία. 3. Ανασκοπήσεις. Ολοκληρωμένες αναλύσεις ιατρικών θεμάτων, στις οποίες υπογραμμίζονται οι σύγχρονες απόψεις. Γίνονται δεκτές ανασκοπήσεις μέχρι δύο συγγραφέων. 4. Ερευνητικές εργασίες. Κλινικές δοκιμές ή μη πειραματικές έρευνες προοπτικού ή αναδρομικού χαρακτήρα, που πραγματοποιήθηκαν με βάση το ερευνητικό πρωτόκολλο, το οποίο να περιγράφεται αναλυτικά στη μεθοδολογία. Περιέχουν πρωτοδημοσιευμένα αποτελέσματα. 5. Ενδιαφέρουσες περιπτώσεις. Γίνονται δεκτά άρθρα εφόσον αφορούν νέα και πολύ σπάνια νοσήματα ή νοσήματα εμφανίζοντα ιδιαιτερότητες ως προς την κλινική τους εκδήλωση ή τη διερευνητική τους προσπέλαση ή έχει ακολουθηθεί νέα θεραπευτική μεθόδευση με ελεγμένο αποτέλεσμα. Επίσης στα άρθρα αυτά μπορούν να παρουσιασθούν πρωτότυπες περιπτώσεις προς συζήτηση με τους αναγνώστες του περιοδικού. 6. Επίκαιρα θέματα. Σύντομη περιγραφή των τελευταίων απόψεων σε συγκεκριμένα θέματα. 7. Πρακτικά από σεμινάρια και στρογγυλά τραπέζια ή κείμενα από διαλέξεις. 8. Περίληψη άρθρων της διεθνούς βιβλιογραφίας συνοδευόμενη από σύντομο σχόλιο. Δημοσιεύονται ενυπόγραφα. 9. Γράμματα προς τη Σύνταξη. Περιέχουν κρίσεις για δημοσιευμένα άρθρα, πρόδρομα αποτελέσματα εργασιών, παρατηρήσεις για ανεπιθύμητες ενέργειες, κρίσεις για το περιοδικό κλπ. Δημοσιεύονται ενυπογράφως. Προηγούμενη ταυτόχρονη δημοσίευση. Τα άρθρα που υποβάλλονται στο περιοδικό ΑΝΗΡ δεν μπορεί να έχουν υποβληθεί ταυτόχρονα για δημοσίευση σε άλλα περιοδικά. Το γεγονός πρέπει να βεβαιώνεται από επιστολή - δήλωση του πρώτου συγγραφέα προς τον Διευθυντή Σύνταξης. Όμως επιτρέπεται η υποβολή εργασιών μέρος των οποίων έχει δημοσιευθεί ή παρουσιασθεί με μορφή περίληψης σε Ελληνικό ή Διεθνές Συνέδριο. Όλα τα χειρόγραφα συνοδεύονται από επιστολή που υπογράφεται από τον υπεύθυνο για την αλληλογραφία συγγραφέα. Η συνοδευτική επιστολή πρέπει να περιλαμβάνει δήλωση ότι τα χειρόγραφα έχουν εγκριθεί και από όλους τους υπόλοιπους συγγραφείς οι οποίοι και συνυπογράφουν την επιστολη Προετοιμασία του χειρόγραφου. Η γλωσσική ομοιομορφία των άρθρων είναι απαραίτητη. Τα άρθρα που υποβάλλονται για δημοσίευση πρέπει να είναι γραμμένα στη δημοστιή και με το μονοτονικό σύστημα. Το περιοδικό ΑΝΗΡ έχει αποδεχθεί το σύστημα Vancouver και εφαρμόζει το εληνικό πρ τυπο γραφής βιοιατρικών κειμένων. Τα άρθρα πρέπει να είναι δακτυλογραφημένα με διπλό διάστημα σε λευκό χαρτί, από τη μια πλευρά των σελίδων, με περιθώρια τουλάχιστον 2,5 cm. Τα εξής κεφάλαια αρχίζουν σε ιδιαίτερη σελίδα: η σελίδα με τον τίτλο, η περίληψη και οι έξεις ευρετηρίου, το κείμενο, οι ευχαριστίες, η αγγλική περίληψη, οι βιβλιογραφικές παραπομπές, οι πίνακες, οι εικόνες και οι υπότιτλοι των εικόνων. Όλες οι σελίδες αριθμούνται, αρχίζοντας από τη σελίδα τίτλου. Σελίδα τίτλου. Περιλαμβάνει (α) τον τίτλο του άρθρου, ο οποίος πρέπει να είναι σύντομος (μέχρι 12 λέξεις), (β) το όνομα και τον τίτλο του συγγραφέα (-ων), (γ) το ίδρυμα ή το εργαστήριο, από το οποίο προέρχεται η εργασία και η προέλευση του συγγραφέα, (δ) το όνομα, τη διεύθυνση και το τηλέφωνο του συγγραφέα για αλληλογραφία και ανάτυπα, (ε) πηγές που ενδεχομένως ενίσχυσαν και βοήθησαν στην πραγματοποίηση της εργασίας, (στ) αν υπάρχουν διαφωνούντες με την εργασία. Περίληψη και λέξεις ευρετηρίου. Η περίληψη δεν πρέπει να υπερβαίνει τις 300 λέξεις, ενώ για τα επίκαιρα θέματα και τις περιγραφές περιπτώσεων ασθενών τις 200 λέξεις. Για τις ανασκοπήσεις πρέπει να εφαρμόζονται οι περιγραφικές περιλήψεις (descriptive), που αναφέρουν συνοπτικά όλα τα κεφάλαια που περιέχει το άρθρο και σημαντικά συμπεράσματα. Οι περιλήψεις των ερευνητικών εργασιών πρέπει να χωρίζονται σε τέσσερις παραγράφους, οι οποίες φέρουν κατά σειρά την ακόλουθη επικεφαλίδα. Σκοπός, Υλικό-Μέθοδος, Αποτελέσματα, Συμπεράσματα. Μετά την περίληψη παρατίθενται 3-10 λέξεις κλειδιά. Οι λέξεις αυτές πρέπει να αντιστοιχούν στους διεθνείς όρους που χρησιμοποιεί το Index Medicus. Κείμενο. Οι ερευνητικές εργασίες αποτελούνται συνήθως από την Εισαγωγή, Υλικό και Μέθοδοι, Αποτελέσματα και Συζήτηση. Η εισαγωγή περιλαμβάνει τις απαραίτητες βιβιογραφικές παραπομπές και αναφέρει το λόγο για τον οποίο πραγματοποιήθηκε η εργασία. Στη μεθοδολογία περιγράφεται το πρωτόκολλο, με βάση το οποίο εξελίχθηκε η έρευνα. Αναφέρονται λεπτομερώς ο τρόπος επιλογής ασθενών ή οποιουδήποτε υλικού, καθώς και η μέθοδος που εφαρμόσθηκε, ώστε η ίδια έρευνα να μπορεί να αναπαραχθεί από μελλοντικούς ερευνητές. Στην περίπτωση ερευνών που αφορούν ανθρώπους, πρέπει να τονίζεται ότι η έρευνα πραγματοποιήθηκε με βάση την Υπουργική απόφαση Αριθ. Α6/10983/1 {ΦΕΚ 886/Β } για τη Διεξαγωγή Κλινικών Δοκιμών φαρμάκων και την προστασία του ανθρώπου και η οποία παραπέμπει στη Διακήρυξη του Ελσίνκι (1975). Οι φαρμακευτικές ουσίες που χρησιμοποιήθηκαν στη μελέτη πρέπει να αναφέρονται με την κοινόχρηστη ονομασία τους. Περιγράφεται το υλικό που αξιολογήθηκε κατά τη διάρκεια της μελέτης και το κεφάλαιο ολοκληρώνεται με τα στατιστικά κριτήρια που χρησιμοποιήθηκαν. Τα αποτελέσματα παρουσιάζονται ολοκληρωμένα και σύντομα. Όσα αναφέρονται σε πίνακες, δεν επαναλαμβάνονται στο κείμενο. Στη συζήτηση περιγράφονται οι προοπτικές που διανοίγονται με τα αποτελέσματα της μελέτης, καθώς και τα τελικά συμπεράσματα. Δεν επαναλαμβάνονται όσα έχουν αναφερθεί στα αποτελέσματα. Επίσης, μπορεί να γίνει σύγκριση με τα αποτελέσματα άλλων ομοειδών εργασιών. Συνδέονται τα αποτελέσματα με τους στόχους της μελέτης, αποφεύγονται όμως αυθαίρετα συμπεράσματα, που δεν προκύπτουν από τα αποτελέσματα της εργασίας. Ευχαριστίες. Απευθύνονται μόνο προς τα άτομα, που έχουν βοηθήσει ουσιαστικά. Στα υπόλοιπα είδη άρθρων, το κείμενο διαμορφώνεται ανάλογα με τις απαιτήσεις και τους στόχους του συγραφέα. Στις ενδιαφέρουσες περιπτώσεις ασθενών προηγείται η εισαγωγή και ακολουθούν η περιγραφή της περιπτώσεως και η συζήτηση. Βιβλιογραφικές παραπομπές. Αριθμούνται στο κείμενο με αύξοντα αριθμό, ανάλογα με τη σειρά που εμφανίζονται. Σε περίπτωση αναφοράς σε ονόματα συγγραφέων στο κείμενο, εφόσον είναι ξένοι, μετά το επώνυμο του πρώτου συγγραφέα ακολουθεί η συντομογραφία et al, ενώ στους Έλληνες συγγραφείς και συν. Εφόσον οι συγγραφείς είναι δύο, μεταξύ των επωνύμων τοποθετείται η λέξη και.

4 60 Όλες οι βιβλιογραφικές παραπομπές του κειμένου - και μόνον αυτές - πρέπει να υπάρχουν στο βιβλιογραφικό κατάλογο. Ο αριθμός των βιβλιογραφικών παραπομών πρέπει να περιορίζεται στον τελείως απαραίτητο. Στις ανασκοπήσεις, οι βιβλιογραφικές παραπομπές πρέπει να είναι μέχρι 200. Στα άρθρα επικαιρότητας (επίκαιρα θέματα, άρθρα Σύνταξης) θα πρέπει να αναφέρονται μόνο 5-6 άρθρα ή μονογραφίες, για τα οποία ο συγγραφέας πιστεύει ότι είναι απαραίτητα για την ολοκληρωμένη πληροφόρηση του αναγνώστη στο θέμα. Η σύνταξη του βιβλιογραφικού καταλόγου γίνεται αριθμητικώς, με βάση τον αύξοντα αριθμό και τη σειρά των βιβλιογραφικών παραπομπών στο κείμενο. Αναφέρονται τα επώνυμα και τα αρχικά των ονομάτων όλων των συγγραφέων μέχρι έξι (όταν είναι περισσότεροι ακολουθεί η ένδειξη et al), ο τίτλος της εργασίας, η συντομογραφία του τίτλου του περιοδκού, το έτος, ο τόμος, η πρώτη και η τελεταία σελίδα της δημοσιεύσεως π.χ. You CH, Lee KY, Chey WY, Menguy R. Electrogastrographic study of patients with unexplained nausea. Gastroenterology 1980, 79: Σε περίπτωση που δεν αναφέρεται όνομα συγγραφέως, σημειώνεται η λέξη Ανώνυμος (για ελληνική δημοσίευση) ή Anonymous π.χ. Anonymous. Coffe drinking and cancer of the pancreas (Editorial). Br Med J 1981; 283:628. Παραπομπές που αναφέρονται σε εργασίες που δημοσιεύονται σε συμπληρώματα (supplements) εκδόσεων, πρέπει να συνοδεύονται με τον αριθμό του συμπληρώματος, που σημειώνεται σε παρένθεση, μετά τον τόμο. Π.χ. Blood, 54 (Suppl 1):26. Οι συντμήσεις των τίτλων των περιοδκών πρέπει να γίνονται με βάση το Index Medicus. Δεν τοποθετούνται τελείες στα ακρώνυμα των συγγραφέων και στις συντμήσεις των περιοδικών. Στη βιβλιογραφία των επίκαιρων θεμάτων, παραλείπονται οι τίτλοι των εργασιών. Για την καταχώρηση συγγραμμάτων ή μονογραφιών στο βιβλιογραφικό κατάλογο, αναφέρονται στη σειρά τα επώνυμα και τα αρχικά των συγγραφέων, ο τίτλος, ο αριθμός εκδόσεως, ο εκδότης, η πόλη εκδόσεως, το έτος και οι σελίδες της αναφοράς. Η αναφορά σε κεφάλαιο βιβλίου πρέπει να γίνεται με τον ακόλουθο τρόπο: Παπαβασιλείου ΙΘ. Πρωτόζωα. Στο: Παθογόνοι μύκητες και παράσιτα. ΒΗΤΑ, Αθήνα, 1983: Αν η βιβλιογραφική παραπομπή αποτελεί κεφάλαιο συγγράμματος που έχει γραφτεί από άλλον συγγραφέα, η αναφορά γ νεται ως εξής: Weinstein L, Swartz MN. Pathogenic properties of invading microorganisms. In: (Στο): Sodeman WA ed Pathologic Physiology. Saunders, Philadelphia, 1987: Μη δημοσιευμένες εργασίες καθώς και προσωπικές επικοινωνίες δεν χρησιμοποιούνται ως βιβλιογραφιές παραπομπές. Άρθρα, που έχουν γίνει δεκτά για δημοσίευση, μπορούν να περιληφούν στη βιβλιογραφία. Στην τελεταία περίπτωση, μετά τη συντομογραφία του περιοδικού σημειώνεται η ένδειξη υπό δημοσίευση. Αγγλική περίληψη. Περιλαμβάνει τα ονόματα των συγγραφέων και την ιδιότητά τους, τον τίτλο της εργασίας και το ίδρυμα ή το εργαστήριο από το οποίο προέρχεται η εργασία. Η περίληψη δεν πρέπει να υπερβαίνει τις 300 λέξεις, ενώ για τα επίκαιρα θέματα και τις περιγραφές περιπτώσεων ασθενών τις 200 λέξεις. Για τις ανασκοπήσεις πρέπει να εφαρμόζονται οι περιγραφικές περιλήψεις (descriptive), που αναφέρουν συνοπτικά όλα τα κεφάλαια που περιέχει το άρθρο και σημαντικά συμπεράσματα. Οι περιλήψεις των ερευνητικών εργασιών πρέπει να χωρίζονται σε πέντε παραγράφους, οι οποίες φέρουν κατά σειρά την ακόλουθη επικεφαλίδα. Aim, Material, Methods, Results, Coclusions. Μετά την περίληψη παρατίθενται 3-10 λέξεις, απαραίτητες για τη σύνταξη των ευρετηρίων του περιοδικού (Key words). Η ποιότητα των αγγλικών περιλήψεων πρέπει να είναι αρκετά ικανοποιητική, επειδή αποτελεί σημαντικό κριτήριο αποδοχής του περιοδικού στους διεθνείς καταλόγους βιοιατρικών περιοδικών (Index Medicus). Αρίθμηση κεφαλαίων σε ανασκοπήσεις, επίκαιρα θέματα. Όλα τα κεφάλαια αριθμούνται με αραβικούς αριθμούς: 1, 2, 3 κλπ. Τα υποκεφάλαια φέρουν τον αριθμό του αρχικού κεφαλαίου, τελεία και ακολουθεί ο αριθμός του υποκεφαλαίου: 1.1., 1.2 ή , κ.ο.κ. Πίνακες. Δακτυλογραφούνται με διπλό διάστημα, σε χωριστή σελίδα. Αριθμούνται με τη σειρά που εμφανίζονται στο κείμενο, με αραβικούς αριθμούς. Πρέπει να φέρουν περιεκτική και σύντομη επεξήγηση, ώστε για την κατανόησή τους να μην είναι απαραίτητο να καταφύγει ο αναγνώστης στο κείμενο. Κάθε στήλη φέρει επεξηγηματική και σύντομη επικεφαλίδα. Οι επεξηγήσεις των συντομογραφιών καθώς και οι λοιπές διευκρινίσεις γίνονται στο τέλος του πίνακα. Εικόνες. Τα σχήματα, σχεδιασμένα με σινική μελάνη και οι φωτογραφίες πρέπει να στέλνονται στο πρωτότυπο, ώστε να είναι κατάλληλα για άμεση φωτογραφική αναπαραγωγή και εκτύπωση. Στο πίσω μέρος τους να γράφονται με μολύβι ο αριθμός της εικόνας, ένα βέλος που να δείχνει το άνω μέρος και οι συγγραφείς. Τοποθετούνται σε φάκελο, ανάμεσα σε δύο σκληρά χαρτόνια, για να μην τσακιστούν στη μεταφορά. Οι τίτλοι των εικόνων πρέπει να αναγράφονται με τον αριθμό που αντιστοιχεί στην εικόνα σε χωριστό χαρτί. Επεξηγήσεις σχετικές με τις εικόνες μπορούν να αναφερθούν στον τίτλο. Για το μέγεθος των εικόνων συμβουλευθείτε το σχήμα του περιοδικού. Εφόσον χρησιμοποιούνται φωτογραφίες ασθενών, το πρόσωπο δεν πρέπει να φαίνεται. Στην αντίθετη περίπτωση επιβάλλεται έγγραφη συγκατάθεση του ασθενούς για τη δημοσίευση της φωτογραφίας. Όλες οι εικόνες αναφέρονται στο κείμενο και αριθμούνται με αραβικούς αριθμούς. Ονοματολογία. Οι συγγραφείς πρέπει να χρησιμοποιούν τους παγκοσμίως παραδεκτούς τίτλους. Για την επιλογή των όρων και των ονομάτων (ουσιών, οντοτήτων, οργανισμών, νοσημάτων κλπ), κρίνεται σκόπιμο οι συγγραφείς να συμβουλεύονται το Λεξιλόγιο Βιοιατρικής Ορολογίας MeSH-ΕΛΛΑΣ. Έκδοση IATPOTEK, Αθήνα, Μετρήσεις. Μετρήσεις μήκους, ύψους, βάρους και όγκου πρέπει να αναφέρονται σε μετρικές μονάδες (μέτρο, χιλ., λίτρο) ή στις υποδιαιρέσεις τους. Οι θερμοκρασίες πρέπει να δίνονται σε βαθμούς Κελσίου. Οι αρτηριακές πιέσεις πρέπει να δίνονται σε χιλιοστά στήλης υδραργύρου.. Διόρθωση τυπογραφικών δοκιμίων. Πραγματοποιείται μία φορά από τους συγγραφείς. Εκτεταμένες μεταβολές δεν γίνονται δεκτές. Ανάτυπα. Απαγορεύεται η φωτοτυπική αναπαραγωγή των δημοσιευμένων εργασιών. Η προμήθεια από τους συγγραφείς ανατύπων γίνεται αποκλειστικά από την εταιρία MEDLINE. Οι συγγραφείς επιβαρύνονται με το κόστος τους. Τα ανάτυπα παραγγέλλονται κατά τη διόρθωση των δοκιμίων. Χειρόγραφα εργασιών που δημοσιεύονται, δεν επιστρέφονται στους συγγραφείς. Υποβολή χειρογράφου: Τα χειρόγραφα αποστέλλονται στη διεύθυνση: Δ.Α. ΑΔΑΜΟΠΟΥΛΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΑΝΗΡ ΕΝΔΟΚΡΙΝΟΛΟΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ - ΠΓΝ ΜΑΙΕΥΤΗΡΙΟ ΕΛΕΝΑ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ Πλ. Ε. Βενιζέλου ΑΘΗΝΑ Η εργασία ταχυδρομείται σε φάκελο από χοντρό χαρτί, εσωκλείοντας τις φωτογραφίες και τη δισκέττα (εφ όσον υπάρχει) μέσα σε σκληρό χαρτόνι. Εάν η αποστολή γ νεται μέσω των Ελληνικών ταχυδρομείων να μην ακολουθείται συστημένη διαδικασία.

5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 62.Σημείωμα Σύνταξης 63.8 Πανελλήνιο Ανδρολογικό Συνέδριο Πρόγραμμα Συνεδρίου 67.Διαλέξεις 67 Challenges in Andrology in the New Era, A. Meinhardt, H.-C. Schuppe, C. Mallidis 71 Διαγνωστική και Θεραπευτική Προσέγγιση του Υπογόνιμου Άνδρα, Ι. Παπαδήμας 74 Ανδρογόνα στον Άνδρα - Παραγωγή, Φυσιολογία και Υποκατάσταση, Δ. Πανίδης 77 Κιρσοκήλη, Θερμοκρασία Όρχεως και Δυναμική Υγρών της Εξωκυττάριας Θεμέλιας Ουσίας, Ν. Σοφικίτης 78 PSA - Οριοθέτηση της Σημασίας του για την Προστατική Νόσο, Λ. Κοντογιώργος 80 Το Φύλο: Καθορισμός και Διμορφισμός, Ρ. Αγγελοπούλου 86 Συγκριτική των Διαταραχών του Καθορισμού του Φύλου, Π. Μανωλάκου, Ρ. Αγγελοπούλου 89.Στρογγυλές Τράπεζες 89 Η Τεστοστερόνη καθορίζει Γονιμότητα και Σεξουαλικότητα: πόσο και ως πότε;, Δ.Γ. Γουλής 93 Είναι η Τεκνοποίηση μια Σεξουαλική Δοκιμασία για τον Άνδρα;, Σ. Παπαχαρίτου 98 Οι Παθήσεις του Προστάτη επηρεάζουν τη Στύση και τη Γονιμότητα;, Α. Φώτας, Κ. Χατζημουρατίδης 102.Προφορικές Ανακοινώσεις 136.Αναρτημένες Ανακοινώσεις

6 62 ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΣΥΝΤΑΞΗΣ Το ανά χείρας τεύχος του περιοδικού είναι αφιερωμένο στο 8ο Πανελλήνιο Ανδρολογικό Συνέδριο, που διεξάγεται στην Αθήνα Σεπτεμβρίου 2008 και περιλαμβάνει, όπως συνήθως, τις περιλήψεις των ελεύθερων ανακοινώσεων καθώς και εκτενείς παρουσιάσεις των διαλέξεων μερικών από τους προσκεκλημένους ομιλητές. Ο θεσμός του Πανελληνίου Συνεδρίου έχει πλέον ωριμάσει στην συνείδηση των ενδιαφερομένων συναδέλφων και ανανεώνεται με τον ενθουσιασμό των νεότερων αλλά και τη συμβολή των παλαιοτέρων μελών της Εταιρείας. Την φορά αυτή, το συνέδριο πλουτίζεται από μια εξειδικευμένη μετεκπαιδευτική εκδήλωση με θέμα «Το μεταβολικό σύνδρομο στην Ανδρολογία». Το σεμινάριο αυτό είχε προγραμματισθεί προ τριετίας με στόχο την πραγματοποίησή του ένα χρόνο μετά την εξαιρετικής επιτυχίας και αποδοχής εκδήλωση για την «Στυτική λειτουργία», αλλά τελικά πραγματοποιείται τώρα με τροποποιημένη μορφή και προηγείται του επίσημου συνεδρίου της τρέχουσας περιόδου. Τις εισηγήσεις των μετεχόντων την φορά αυτή θα φιλοξενήσει ειδικό τεύχος του περιοδικού ΑΝΗΡ. Περιδιαβάζοντας τις περιλήψεις των ελεύθερων ανακοινώσεων του παρόντος συνεδρίου, μπορεί κανείς να αφουγκρασθεί τις κινήσεις και να αντιληφθεί τα ενδιαφέροντα των σχετικών με την Ανδρολογία συναδέλφων, όλων των επί μέρους κλάδων, αλλά και να διαπιστώσει το ζωηρό ενδιαφέρον που προκαλεί το αντικείμενο αυτό. Την συνολική αυτή εικόνα της Ελληνικής Ανδρολογίας επιχειρεί να αποτυπώσει το περιοδικό μέσα από τις επί μέρους συμβολές των μελών της Εταιρείας, των προσκεκλημένων της αλλά και των συναδέλφων που με τη συμμετοχή τους στηρίζουν την προσπάθεια αυτή. Με την ευκαιρία αυτή, ευχόμαστε καλό συνέδριο, επιστημονικές επαφές και κοινωνικές συναντήσεις σε κλίμα επιστημονικής μέθεξης αλλά και φιλικής ατμόσφαιρας, που αποτελούσαν πάντοτε και είναι και σήμερα τα χαρακτηριστικά του συνεδρίου μας. Με συναδελφικούς χαιρετισμούς, Για την Εκδοτική Ομάδα Δημήτρης Α. Αδαμόπουλος

7 ΑΝΗΡ (2), ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΑΝΔΡΟΛΟΓΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ Αθήνα, Σεπτεμβρίου 2008 ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Παρασκευή 19/09/ :30 Τελετή Έναρξης Εναρκτήρια Διάλεξη Προκλήσεις στην Ανδρολογία στην καινούρια εποχή Εισηγητής: A. Meinhardt 20:30 Δεξίωση Υποδοχής Σάββατο 20/09/ :00-11:00 Συνεδρία 1 Τεχνικές Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής (ART) Προεδρείο: Π. Βασιλόπουλος, Θ. Ζεγκινιάδου Διάλεξη Η φαρμακογενετική και το μέλλον της ART Εισηγητής: Δ. Λουτράδης ΕΛΕΥΘΕΡΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ 1 ΕΑ01 Sperm DNA damage: correlation to semen abnormalities and age Zeginiadou Th., Moskovtsev S.I., Brendan J., Mullen M. ΕΑ02 Περίσσεια αντιγραφών του DNA στο χρωμόσωμα 1 σε υπογόνιμους άνδρες με φυσιολογικό καρυότυπο: ανάλυση με συγκριτικό γενωμικό υβριδισμό υψηλής ευκρίνειας Ιακωβάκη Δ., Γουργουβέλη Ε., Βέντης Σ., Παπασάββα Β., Δρέττας Π., Παλλαντζάς Α., Τράγκα Θ., Μπάρδη Γ., Κωνσταντινίδης Κ. ΕΑ03 Καρυοτυπικές ανωμαλίες και μικροελλείψεις του χρωμοσώματος Υ σε υπογόνιμους άνδρες: Η συχνότητα και ο τύπος ανωμαλιών Γουργουβέλη Ε., Ιακωβάκη Δ., Βέντης Σ., Παπασάββα Β., Τσίρκας Γ., Δρέττας Π., Τράγκα Θ., Μπάρδη Γ., Πεδιαδίτη Ε., Κωνσταντινίδης Κ.

8 64 8 Πανελλήνιο Ανδρολογικό Συνέδριο ΕΑ04 Seminal plasma, creatin kinase and sperm morphology Durutovic O., Lalic N., Micic S. ΕΑ05 Η επίδραση του κερματισμένου DNA των σπερματοζωαρίων στην ποιότητα των ανθρώπινων εμβρύων Μαντάς Δ., Λυράκου Σ., Μσαουέλ Π., Τζεφεράκος Α., Μπάκα Σ., Χασιάκος Δ. ΕΑ06 Σύγκριση του δείκτη κερματισμού του DNA (DFI) των σπερματοζωαρίων με τη βασική ανάλυση σπέρματος Αγγελοπούλου Ρ. ΕΑ07 Συγκριτική μελέτη της ακεραιότητας της χρωματίνης σε σπερματοζωάρια υπογόνιμων ασθενών Κατσίκη Ε., Αγγελοπούλου Ρ. 11:00-11:30 Διάλειμμα καφέ 11:30-13:30 Συνεδρία 2 Κλινική Ανδρολογία Προεδρείο: Χ. Αλαμανής, Δ.Γ. Γουλής Διάλεξη: Διαγνωστική και θεραπευτική προσέγγιση του υπογόνιμου άνδρα Εισηγητής: Ι. Παπαδήμας ΕΛΕΥΘΕΡΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ 2 ΕΑ08 The seminal elastase in infertile men with and without silent genital tract infection Micic S. ΕΑ09 Αγγειακές, ορμονικές και ψυχογενείς παράμετροι υπερτασικών με στυτική δυσλειτουργία Βενετίκου Μ.Σ., Λάμπου Θ., Γκιζάνη Δ. ΕΑ10 Διαγνωστική προσέγγιση στη στυτική δυσλειτουργία Βενετίκου Μ.Σ., Λάμπου Θ., Γκιζάνη Δ. ΕΑ11 Tύπος έναρξης βαθμός και διάρκεια στυτικής δυσλειτουργίας Βενετίκου Μ.Σ., Λάμπου Θ., Γκιζάνη Δ. ΕΑ12 Penile prosthesis and the lue procedure: The southwest experience Tsafrakidis P., Pearcy R., Persad R. ΕΑ13 Η ανασταλτίνη Β και η ανασταλτική ορμόνη των πόρων του Μüller δεν είναι ανώτερες της FSH στην πρόβλεψη ανεύρεσης σπερματοζωαρίων κατά τη βιοψία των όρχεων με λεπτή βελόνη σε αζωοσπερμικούς άνδρες Ηλιάδου Π.Κ., Τσαμέτης Χ., Καραγκούνης Σ., Τσιτλακίδης Δ., Γουλής Δ.Γ., Παπαδήμας Ι. ΕΑ14 Τα βασικά επίπεδα της ανασταλτικής ορμόνης των πόρων του Μüller διαφέρουν μεταξύ υπογόνιμων και γόνιμων ανδρών, όχι όμως και μεταξύ υπογόνιμων ανδρών με διαφορετικά αίτια υπογονιμότητας Τσαμέτης Χ., Ηλιάδου Π.Κ., Κανταρτζή Π.-Δ., Πολυχρόνου Π., Γουλής Δ.Γ., Παπαδήμας Ι. ΕΑ15 Υπογοναδισμός και υπογονιμότητα σε ασθενείς με β-ομόζυγη μεσογειακή αναιμία Ρομπόπουλος Γρ., Τόλης Γ. 13:30-15:00 Μεσημεριανό διάλειμμα 14:00-15:00 Συζήτηση Αναρτημένων Ανακοινώσεων Προεδρείο: Δ.Α. Αδαμόπουλος, Ε. Κούκκου, Ι. Παπαδήμας ΑΝΑΡΤΗΜΕΝΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ ΑΑ01 Ολιγοσπερμία και τεχνικές υποβοηθούμενης αναπαραγωγής Σιούλας B., Σαλαμαλέκης Γ., Αναγνωστοπούλου Χ., Γράψας Σ., Πατσούρας Κ., Κασσάνος Δ. ΑΑ02 Κιρσοκήλη και μεταβολιτές του νεφρού και του επινεφρίδιου: υπάρχει συσχέτιση; Κολιάκος Ν., Γουλής Δ.Χ., Γέρου Σ., Χατζημουρατίδης Κ., Κατσίκας Β., Χατζηχρήστου Δ. ΑΑ03 Η παρουσία του υπογοναδισμού σε πάσχοντες από στυτική δυσλειτουργία που δεν ανταποκρίνονται σε PDE 5 αναστολείς και ο ρόλος της ανδρογονικής υποκατάστασης στη θεραπευτική τους προσέγγιση Ανδρεαδάκης Σ., Κωνσταντινίδης Χ., Χλιουνάκης Ε., Καρτσακλής Π., Θωμάς Χ., Καλογερόπουλος Ν., Γκέκας Α. ΑΑ04 Η χρήση τοπικού αναισθητικού σαν πρώτης γραμμής θεραπεία στην αντιμετώπιση της

9 8 Πανελλήνιο Ανδρολογικό Συνέδριο πρόωρης εκσπερμάτισης Ανδρεαδάκης Σ., Κωνσταντινίδης Χ., Χλιουνάκης Ε., Καρτσακλής Π., Θωμάς Χ., Καλογερόπουλος Ν., Γκέκας Α. ΑΑ05 Χρόνια προστατίτιδα και στυτική δυσλειτουργία Σωλήνης Ι., Σπούνος Μ., Καλαϊτζίδου Ρ., Γιαννάκη Α. ΑΑ06 Η επίπτωση της τανταλαφίλης στους ασθενείς με αρτηριακή υπέρταση Σωλήνης Ι., Σπούνος Μ., Καλαϊτζίδου Ρ., Γιαννάκη Α. ΑΑ07 Επιδημιολογική μελέτη της κιρσοκήλης σε Ικάρους της Πολεμικής Αεροπορίας Κουσούλης Π., Σκρεπέτης Κ., Ευθυμίου Ι., Σταθούρος Γ. ΑΑ08 Φαρμακευτική αντιμετώπιση της ιδιοπαθούς ανδρικής υπογονιμότητας Παρανυχιαννάκης Γ., Σκρεπέτης Κ., Βουρδούμης Α., Κουσούλης Π., Σταθούρος Γ. ΑΑ09 Ορχικό παρέγχυμα και στυτική δυσλειτουργία Κοριτσιάδης Γ., Αλαμανής Χ., Στραυοδήμος Κ., Κυριάκη Δ., Παπασπύρου Σ., Λούμος Σ., Τόκας Θ., Ζέρβας Α. ΑΑ10 Αίτια προσέλευσης ασφαλισμένων στο ΙΚΑ για βασική ανάλυση σπέρματος Καρκαλούσος Π., Αράπη Β., Ηλιάδου Ε. ΑΑ11 Κλινικοί παράγοντες καρδιαγγειακού κινδύνου σε άνδρες Αλεξανδράκη Κ., Αντωνίου Σ., Αποστολόπουλος Ν., Μωυσίδης Α., Νικολάου Α., Θωμάς Δ., Ζήλος Α., Καλτσάς Γ., Συρίου Β. ΑΑ12 Δείκτης πολλαπλασιασμού επιθηλιακών κυττάρων στον προστάτη γηραιού αρουραίου μετά την στέρηση ανδρογόνων Πασχάλης Γ., Μανωλάκου Π., Αγγελοπούλου Ρ. 15:00-16:30 Συνεδρία 3 Στεροειδή του φύλου Οι ορμόνες στην Ανδρολογία Προεδρείο: Σ.Χ. Νικοπούλου, Ε. Κούκκου 16:30-17:00 Διάλειμμα 65 Διάλεξη Ανδρογόνα στον άνδρα: παραγωγή, φυσιολογία και υποκατάσταση Εισηγητής: Δ. Πανίδης ΕΛΕΥΘΕΡΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ 3 ΕΑ16 O αναπαραγωγικός άξονας στους άνδρες υπό την επίδραση της υπεριώδους ακτινοβολίας Tσεκούρας A., Σαλταμαύρος Α., Μυλωνάς Π., Λαμπροπούλου Ε., Αργυρίου Α., Μάρκου Κ.Β., Γεωργόπουλος Ν.Α. ΕΑ17 Body-mass index vis-à-vis total sperm number in attendees of a single Αndrology clinic: Preliminary observations Nicopoulou S.C., Alexiou M., Michalakis K., Ilias I., Venaki E., Koukkou E., Mitios G., Billa E., Adamopoulos D.A. ΕΑ18 Παράγοντες κινδύνου για οστεοπόρωση στους άνδρες Αλεξανδράκη Κ., Αντωνίου Σ., Αποστολόπουλος Ν., Κανάκης Γ., Νικολάου Α., Θωμάς Δ., Καλτσάς Γ., Συρίου Β. ΕΑ19 R831X μετάλλαξη του ανδρογονικού υποδοχέα σε σύνδρομο πλήρους αντίστασης στα ανδρόγονα με αμαρτωματώδεις όρχεις Ηλιάδου Π.Κ., Παπανικολάου Α., Γεωργίου Ι., Χατζηκυριακίδου Α., Γέρου Σ., Παυλίδου Β., Γουλής Δ.Γ., Παπαδήμας Ι. 17:00-18:00 Συνεδρία 4 Κιρσοκήλη Προεδρείο: Α. Γκέκας, Κ. Μαυρομάτης Διάλεξη Κιρσοκήλη, θερμοκρασία όρχεως και δυναμική υγρών της εξωκυττάριας θεμέλιας ουσίας Εισηγητής: Ν. Σοφικίτης ΕΛΕΥΘΕΡΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ 4 ΕΑ20 Η ανασταλτίνη Β και η ανασταλτική ορμόνη των πόρων του Μüller στο περιφερικό αίμα και τη σπερματική φλέβα υπογόνιμων ανδρών με κιρσοκήλη Γουλής Δ.Χ., Κολιάκος Ν., Παπαδημητρίου Κ., Γέρου Σ., Χατζημουρατίδης Κ., Γουλής Δ.Γ., Παπαδήμας Ι.

10 66 8 Πανελλήνιο Ανδρολογικό Συνέδριο ΕΑ21 Αξιολόγηση της απόπτωσης σε σπερματοζωάρια υπογόνιμων ανδρών με φλεγμονή Κατσίκη Ε., Αγγελοπούλου Ρ., Αλαμανής Χ., Ζανιώτη Κ. 18:00-20:00 Στρογγυλό Τραπέζι Σεξ και γονιμότητα: 4 ερωτήματα μόνο για άνδρες Συντονιστής: Κ. Χατζημουρατίδης Η τεστοστερόνη καθορίζει γονιμότητα και σεξουαλικότητα: πόσο και ως πότε; Εισηγητής: Δ.Γ. Γουλής Είναι η τεκνοποίηση μια σεξουαλική δοκιμασία για τον άνδρα; Σ. Παπαχαρίτου Υπάρχουν φάρμακα που βοηθούν τη στύση και το σπέρμα; Δ. Γιαννάκης Οι παθήσεις του προστάτη επηρεάζουν τη στύση και τη γονιμότητα; Κ. Χατζημουρατίδης Κυριακή 21/09/ :00-10:30 Συνεδρία 5 Προστάτης Προεδρείο: Χ. Ασβέστης, Α. Κυρούδη Διάλεξη PSA: oριοθέτηση της σημασίας του για την προστατική νόσο Εισηγητής: Λ. Κοντογεώργος Διάλεξη 6 Ορμονικοί χειρισμοί και προστάτης: Μοριακή προσέγγιση Εισηγήτρια: Π. Μουτσάτσου ΕΛΕΥΘΕΡΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ 5 ΕΑ22 Ιστολογική εκτίμηση νευροενδοκρινικής διαφοροποίησης και έκφρασης υποδοχέων ανδρογόνων στο τυχαίως ανιχνευόμενο καρκίνωμα του προστάτη αδένα Λάζαρης Α.X., Θεοδωρόπουλος Β.Ε., Καραντάνος Θ., Τσίγκα Α. ΕΑ23 Συσχέτιση της μιτωτικής δραστηριότητας των επιθηλιακών κυττάρων με τη μείωση του βάρους του προστάτη μετά την αμφοτερόπλευρη ορχεκτομή Μανωλάκου Π., Πασχάλης Γ., Αγγελοπούλου Ρ. 10:30-11:00 Διάλειμμα καφέ 11:00-12:30 Συνεδρία 6 Καθορισμός του φύλου - Διαταραχές Προεδρείο: Β. Συρίου, E. Βενάκη Διάλεξη Το φύλο: Καθορισμός και διμορφισμός Εισηγήτρια: Ρ. Αγγελοπούλου Διάλεξη Συγκριτική των διαταραχών καθορισμού του φύλου Εισηγήτρια: Π. Μανωλάκου ΕΛΕΥΘΕΡΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ 6 ΕΑ24 Περίπτωση πολλαπλών διαμαρτιών της ουρογεννητικής οδού ευσπερμικού γόνιμου άρρενος Βενάκη E., Mητιός Γ., Νικοπούλου Σ.Χ., Κούκκου Ε., Ηλίας Ι., Μιχαλάκης Κ., Αλεξίου Μ., Αδαμόπουλος Δ.Α. ΕΑ25 Ο δείκτης πολλαπλασιασμού των κυττάρων Sertoli και των γεννητικών κυττάρων στον αναπτυσσόμενο όρχι του αρουραίου Μπαλλά Μ., Μανωλάκου Π., Μανδελενάκη Δ., Αγγελοπούλου Ρ. ΕΑ26 Άνδρας με αμφίβολα έξω γεννητικά όργανα, 45,Χ/46,ΧΥ μωσαϊκό καρυότυπο και μικροελλείψεις του μακρού σκέλους του Υ χρωματοσώματος Ηλιάδου ΠΚ, Παπανικολάου Α, Τσαμέτης Χ, Γιαννούλη Χ, Κανταρτζή Π-Δ, Γουλής ΔΧ, Πολυχρόνου Π, Γουλής ΔΓ, Παπαδήμας Ι 12:30-13:00 Τελετή Λήξης Απονομή Βραβείων και Επαίνων 13:15-14:30 Γενική Συνέλευση ΕΑΕ

11 ΑΝΗΡ (2), LECTURE CHALLENGES IN ANDROLOGY IN THE NEW ERA ANDREAS MEINHARDT 1, HANS-CHRISTIAN SCHUPPE 2, CON MALLIDIS 3 1 DEPARTMENT OF ANATOMY AND CELL BIOLOGY, UNIT OF REPRODUCTIVE BIOLOGY, JUSTUS-LIEBIG UNIVERSITY OF GIESSEN, GERMANY 2 CENTRE OF DERMATOLOGY AND ANDROLOGY, JUSTUS-LIEBIG UNIVERSITY OF GIESSEN, GERMANY 3 DEPARTMENT OF OBSTETRICS AND GYNAECOLOGY, QUEEN'S UNIVERSITY BELFAST, UK Summary Over the two past decades Andrology has developed in a interdisciplinary medical discipline and gained the position of an established clinical speciality. It can now offer evidence based treatments in male factor fertility problems, erectile dysfunction and hypogonadism. In an effort to improve the availability and quality of andrological treatment in Europe the European Academy of Andrology has accredited training centres and works towards a unified European curriculum in conjunction with other disciplines. Beyond a structured education the future holds many challenges in andrology such as falling fertility rates, the high percentage of idiopathic infertility, lack of a marketable male pharmaceutical contraceptive, the need for better diagnostics, fertility reserves and recently discovered genetic as well as epigenetic alterations of spermatozoa of oligozoopermic men. Future success can only be achieved by the concerted activities of basic researchers, trained clinicians and pharmaceutical companies. Historical aspects Until recently Andrology was considered a side clinical interest and as such was dealt with mainly by other disciplines. In Germany, early andrology developed within the field of dermato-venerology and was considered as counterpart to gynaecology (Schirren, 2005). Urologists were consulted for matters of impotence, genital tract obstruction and surgical contraception (vasectomy); Endocrinologists were responsible for any hormonal problems and Gynaecologists interested in fertility would investigate the male as part of the diagnostic regiment of a couple seeking assistance for infertility. This situation persisted until the accumulation of knowledge in spermatogenesis, sperm maturation/function and micro surgery (to name just a few) over the past 20 years brought andrology out of the shadows of the more established disciplines and necessitated a reevaluation of its position. Today, andrology represents a truly interdisciplinary medical specialty, both at the European and international level. The statutes of the European Academy of Andrology (EAA) define andrology as the branches of science and medicine dealing with reproductive functions of the male under physiological and pathological conditions. Included in this definition shall be all related specialized branches of science and medicine. From its origins as a small discipline, andrology now encompasses all aspects of male infertility, hypogonadism, erectile dysfunction, male contraception and senescence (aging male). Not surprisingly, it is now acknowledged as a distinct entity and as a consequence is on the brink of becoming a recognized clinical subspecialty in many countries. In fact, Germany was a frontrunner in this development in 2003 with the Federal Chamber of Physicians deciding that Dermatologists, Endocrinologists, and Urologists can henceforth hold a supplementary qualification, that of Andrologist. This decision presents a challenge to those working in reproductive medicine, as it necessitates centres capable of providing specialized training in male reproductive health. However, it also promises to drastically improve the level of medical care provided to infertile couples requiring assisted reproductive technologies, as it lifts the onus of care from Gynaecologists, providing them with competent partners for consultation and assistance during treatment of infertility. The EAA was established with the aim of improving the availability and quality of andrological treatment in Europe. To this end it, in combination with numerous European countries, is working for the full establishment of andrology as a recognised clinical subspecialty through out Europe. As a first step, EAA certified training centres were accredited with their num-

12 68 A. Meinhardt, H-C Schuppe, C. Mallidis ber exceeding 20 to date. Moreover, a uniform set of training standards are currently being developed, refined and honed which will soon provide the framework for the training of scholars and clinical residents. Challenges of the new era Beyond competent and structured education, the next decade promises to be exciting providing many challenges and opportunities for andrology and andrologists. The new status as a sub-speciality is a recognition of the advancements of the past but also comes with the proviso that progress can only be achieved through the stringent application of a scientific and clinically based rationale not empirically derived observation. The following represent the subjective view of the authors on some of the challenges and opportunities andrology faces in the future. Recently much has been written about falling fertility rates in industrialized countries (Hamilton and Ventura, 2006). Various theories have sought to explain this phenomenon including social, lifestyle (e.g. smoking, obesity, diet) and environmental (e.g. pollutants, phytoestrogens) factors (Aitken et al., 2004; Carlsen et al., 1992; Morgan, 2003; Skakkebaek et al., 2006). Clearly, some of the responsibility falls with couples delaying childbirth (Bewley and Rymer, 2005) However, there is increasing, but not undisputed evidence that semen quality is getting poorer over time, particularly in both sperm count and quality, and this is also considered as a significant contributory factor (de Kretser, 1996; Jensen et al., 2002). The precise cause for the phenomenon is unknown. Recent reports on rising testicular cancer rates linked this observation. Reports on a rising incidence of testicular cancer pointed to strong associations with other impairments of testicular function such as congenital abnormalities, i.e. cryptorchidism and hypospadia and infertility leading to the suggestion of a testicular dysgenesis syndrome with a common origin in fetal life (Skakkebaek et al., 2007). Male contraceptive Efforts to develop a safe, reversible hormonal contraceptive for men that would supplement the existing methods (condoms and vasectomy) have not yet reached the market. The most promising and best studied efforts use the administration of exogenous testosterone (T) derivates to inhibit the secretion of pituitary gonadotropins and thereby suppress spermatogenesis. Clinical studies have shown the effectiveness of the design, however, the results were dependant on ethnicity (asian population achieved azoospermia whilst in caucasians men only two-third responded), modalities of application suffered little compliance by patients as combinations of T derivatives with progestins or GnRH antagonists are required and consequently, some companies withdrew from these activities (Kamischke and Nieschlag, 2004; Waites, 2003). Further reasons given for the decision included common prejudice for male contraception, it was primarily given as an injection, insecurity about the size of the market and the expectancy of the consumer of a contraceptive that is a better product than the female hormonal contraceptives, i.e. no side effects whatsoever. With much already achieved the final breakthrough needs the combined efforts of clinicians, basic researchers, pharmaceutical companies and a continued strong commitment of the WHO (Waites, 2003). Diagnosis The oldest and most common form of investigation into male reproductive function has been and remains routine semen analysis. Comprising the light microscopic assessment of sperm number, motility and morphology it has formed the main investigative tool for the andrologist. The WHO manual with specific guidelines for the correct performance of semen analysis is now prepared in its 5th edition. However, whether manually or computer assisted (CASA), it is becoming increasingly clear that although semen analysis can definitely identify nature and degree of abnormalities it is a poor predictor of fertility potential. The complete absence of sufficiently motile and morphologically normal sperm can diminish (or in extreme cases, rule out) the chances of achieving a pregnancy. However their presence does not insure a successful outcome. Consequently, we face the phenomenon of idiopathic male infertility which constitutes one third of all patients (de Kretser, 1997; Dohle et al., 2005; Nieschlag and Behre, 2000; WHO, 1987). These patients and the underlying causes of their infertility represent one of, if not, the main challenges facing andrology. Silent chronic inflammatory/infection based testicular impairment is another condition where an understanding of cause is missing. Non-invasive tests do not exist that indicate inflammatory lesions that usually are only found when testicular biopsies are part of the diagnostic and/or therapeutic work-up, i.e. in patients with azoospermia (Schuppe and Meinhardt, 2005; Schuppe et al., 2008). ICSI and male factor The development of ICSI in 1993 was a huge development

13 Challenges in Andrology in the New ERA 69 in artificial reproductive techniques (ARTs). Circumventing many of the problems associated with poor sperm quality that hampered normal IVF, it drastically improved opportunities to treat the infertile male. With ICSI a single sperm retrieved from oligozoospermic ejaculates or even azoospermic male following TESE or MESA a pregnancy could be achieved by direct injection to the oocyte. However despite high fertilisation rates (~80 85% in most clinics), have not resulted in drastically improved take home baby rates which hover around the 25% rate. The advent of newer analytical techniques in particular molecular biology, have provided researchers with new avenues to investigate these apparently paradoxical sequentae. We now know that sperm with fragmented nuclear DNA will fertilise an oocyte, but that the damage is associated with decreased embryo quality, lower implantation rates, a higher miscarriage rate and some childhood cancers (Henkel et al., 2003; Lewis and Aitken, 2005; Morris et al., 2002). As increased levels of fragmented sperm nuclear DNA and its consequences, has been associated with a number of apparently disparate conditions (e.g. smoking, varicocele, men over the age of 40, diabetes), it is not surprising to note the availability of a variety of commercial diagnostic kits. As yet, none have been shown to be reliable or trustworthy. Only once the precise cause and mechanism responsible for the damage is elucidated and understood can true diagnostic and therapeutic options be provided. Recently various glycation dependant modifications which accumulate from birth and are dependant on the above mentioned conditions have been identified in the male genital tract, gives rise to the possibility that they may influence DNA integrity (Mallidis et al., 2007; Mallidis et al., 2008). Moreover, recent progress in epigenetics, combined with the first epidemiological studies seem to indicate that pregnancies achieved by ICSI are more susceptible to genetic risks than those naturally conceived (Georgiou et al., 2006; Ludwig et al., 2005). Assisted reproductive techniques may have an impact on epigenetic and imprinting features of the male germ cells and early embryonic development showing how vulnerable genetic reprogramming may become to external factors after bypassing all natural boundaries during fertilisation. Future trends The need for a causative treatment and hence research to understand the underlying fundamental processes of male germ cell differentiation is further emphasised by the fact that 3-15% of azoospermic men carry Y chromosome microdeletions in regions essential for successful spermatogenesis (Krausz, 2005; Simoni, 2001; Simoni et al., 2004). Thus sperm of such men will almost certainly propagate infertility to their male offspring resulting in a new generation of men requiring help from assisted reproductive technologies. Despite the introduction and clinical use of various procedures, which assess Yq11 microdeletions, a definitive molecular tool for the diagnosis of genetically acquired male infertility is still not at hand. Beyond Yq11, which is a large tract of DNA harboring at least 15 gene families only some of which have been shown to be necessary for spermatogenesis, there are chromosomal translocations, aneuploidies and a growing list of autosomal genes where mutations are known to adversely affect spermatogenic activity, all which require investigation (Ma et al., 2000). The discovery of sperm RNA and its nature as an archive of gene expression together with innovations in gene microarray technology and genomic analysis have opened the possibility of more precise indications of the genetic requirements for sperm production and function. The first investigations employing this new approach have already be undertaken and have resulted in the acquisition of new information on the mechanisms underlying teratozoospermia (Platts et al., 2007). What further insights the method has to offer are unknown. Finally, there are studies underway that provide hope for patients once thought beyond help. Testicular grafts have been successfully used in animal models resulting in the initiation and progression of spermatogenesis in testes that were rendered devoid of spermatogenic cells by irradiation or chemical treatment (Jahnukainen et al., 2006). The utilisation of such a method for men who have previously undergone chemotherapy is evident, however, the possibility that the graft may reintroduce malignant cells has been raised in animal models (Jahnukainen et al., 2001). A variation of the procedure, the introduction of a testicular graft into a patient with Sertoli Cell only, may be a means for these men to produce their own sperm. More adventurous are studies, which aim at obtaining viable, functional sperm from stem cells. A number of immortalised spermatogonial stem cell lines have been obtained from mice, from these, cells have developed into mature spermatids which in turn using ICSI resulted in the birth of live young (Nayernia et al., 2006). Although encouraging this work is still in the very early stages and much needs to be done before a human trial is contemplated. Similarly audacious is the recent presentation of a study using of male pronucleii as a gamete. Healthy blastocysts were obtained using embryos devoid of a female pronucleus, fertilised by TESE retrieved sperm and matured to the eight cell stage (called androgenic octets), thus

14 70 A. Meinhardt, H-C Schuppe, C. Mallidis creating mirror copies of the genome of a single sperm and providing the possibility of simultaneous pre implantation genetic screening (Takeuchi et al., 2008). The practicality of this approach, however, in the face of substantial legal and ethical questions it invokes is doubtful. References 1. Aitken RJ, Koopman P, Lewis SE. Seeds of concern. Nature 2004, 432: Bewley S, Rymer J. Who should be the guardians of women's "sacred space"? Am J Obstet Gynecol 2005, 192, 655; author reply Carlsen E, Giwercman A, Keiding N, Skakkebaek NE. Evidence for decreasing quality of semen during past 50 years. BMJ 1992, 305: de Kretser DM. Declining sperm counts. BMJ 1996, 312: de Kretser DM. Male infertility. Lancet 1997, 349: Dohle GR, Colpi GM, Hargreave TB, Papp GK, Jungwirth A, Weidner W. EAU guidelines on male infertility. Eur Urol 2005, 48: Georgiou I, Syrrou M, Pardalidis N, et al. Genetic and epigenetic risks of intracytoplasmic sperm injection method. Asian J Androl 2006, 8: Hamilton BE, Ventura SJ. Fertility and abortion rates in the United States, Int J Androl 2006, 29: Henkel R, Kierspel E, Hajimohammad M, et al. DNA fragmentation of spermatozoa and assisted reproduction technology. Reprod Biomed Online 2003, 7: Jahnukainen K, Ehmcke J, Soder O, Schlatt S. Clinical potential and putative risks of fertility preservation in children utilizing gonadal tissue or germline stem cells. Pediatr Res 2006, 59:40R-47R. 11. Jahnukainen K, Hou M, Petersen C, Setchell B, Soder O. Intratesticular transplantation of testicular cells from leukemic rats causes transmission of leukemia. Cancer Res 2001, 61: Jensen TK, Carlsen E, Jorgensen N, et al. Poor semen quality may contribute to recent decline in fertility rates. Hum Reprod 2002, 17: Kamischke A, Nieschlag E. Progress towards hormonal male contraception. Trends Pharmacol Sci 2004, 25: Krausz C. Y chromosome and male infertility. Andrologia 2005, 37: Lewis SE, Aitken RJ. DNA damage to spermatozoa has impacts on fertilization and pregnancy. Cell Tissue Res 2005, 322: Ludwig M, Katalinic A, Gross S, Sutcliffe A, Varon R, Horsthemke B. Increased prevalence of imprinting defects in patients with Angelman syndrome born to subfertile couples. J Med Genet 2005, 42: Ma K, Mallidis C, Bhasin S. The role of Y chromosome deletions in male infertility. Eur J Endocrinol 2000, 142: Mallidis C, Agbaje I, Rogers D, et al. Distribution of the receptor for advanced glycation end products in the human male reproductive tract: prevalence in men with diabetes mellitus. Hum Reprod 2007, 22: Mallidis C, Agbaje IM, Rogers DA, et al. Advanced glycation end products accumulate in the reproductive tract of men with diabetes. Int J Androl, Morgan SP. Is low fertility a twenty-first-century demographic crisis? Demography 2003, 40, Morris ID, Ilott S, Dixon L, Brison DR. The spectrum of DNA damage in human sperm assessed by single cell gel electrophoresis (Comet assay) and its relationship to fertilization and embryo development. Hum Reprod 2002, 17: Nayernia K, Nolte J, Michelmann HW, et al. In vitro-differentiated embryonic stem cells give rise to male gametes that can generate offspring mice. Dev Cell 2006, 11: Nieschlag E, Behre HM. Andrology. Male Reproductive Health and Dysfunction. Springer, Berlin, Platts AE, Dix DJ, Chemes HE, et al. Success and failure in human spermatogenesis as revealed by teratozoospermic RNAs. Hum Mol Genet 2007, 16: Schirren C. History of the term 'andrology'. Andrologia 2005, 37: Schuppe HC, Meinhardt A. Immune privilege and inflammation of the testis. Chem Immunol Allergy 2005, 88: Schuppe HC, Meinhardt A, Allam JP, Bergmann M, Weidner W, Haidl G. Chronic orchitis: a neglected cause of male infertility? Andrologia 2008, 40: Simoni M. Molecular diagnosis of Y chromosome microdeletions in Europe: state-of-the-art and quality control. Hum Reprod 2001, 16: Simoni M, Bakker E, Krausz C. EAA/EMQN best practice guidelines for molecular diagnosis of y-chromosomal microdeletions. State of the art Int J Androl 2004, 27: Skakkebaek NE, Jorgensen N, Main KM, et al. Is human fecundity declining? Int J Androl 2006, 29: Skakkebaek NE, Rajpert-De Meyts E, Jorgensen N, et al. Testicular cancer trends as 'whistle blowers' of testicular developmental problems in populations. Int J Androl 2007, 30: Takeuchi T, Neri QV. Offspring generated from androgenic 'octets". Human Reprod 2008, (Suppl 23):O Waites GM. Development of methods of male contraception: impact of the World Health Organization Task Force. Fertil Steril 2003, 80: WHO. Towards more objectivity in diagnosis and managment of male infertility. Int J Androl, 1987(Suppl 7).

15 ΑΝΗΡ (2), ΔΙΑΛΕΞΗ ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ ΥΠΟΓΟΝΙΜΟΥ ΑΝΔΡΑ ΙΩΑΝΝΗΣ ΠΑΠΑΔΗΜΑΣ ΜΟΝΑΔΑ ΕΝΔΟΚΡΙΝΟΛΟΓΙΑΣ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗΣ, Α ΜΑΙΕΥΤΙΚΗ - ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΑΠΘ Ορισμοί Η υπογονιμότητα είναι συχνό πρόβλημα, καθώς ταλανίζει το 17% περίπου των ζευγαριών. Ορίζεται ως η μη επίτευξη εγκυμοσύνης μέσα σε διάστημα δύο ετών μετά από συστηματικές επαφές. Ουσιαστικά, η υπογονιμότητα αποτελεί ένα ευρύ φάσμα που εκτείνεται από εκείνες τις περιπτώσεις όπου είναι εντελώς αδύνατη η αυτόματη επίτευξη εγκυμοσύνης, οι οποίες ορίζονται ως στειρότητα, έως τις περιπτώσεις όπου το μόνο που απαιτείται είναι ένα μικρό επιπρόσθετο χρονικό περιθώριο. Αίτια Συχνό αίτιο υπογονιμότητας στη γυναίκα αποτελούν οι διαταραχές της ωοθυλακιορρηξίας. Στον άνδρα αντίστοιχα αίτια είναι η ιδιοπαθής ανεπάρκεια του σπερματικού επιθηλίου, η κιρσοκήλη, η κρυψορχία και οι λοιμώξεις των επικουρικών γεννητικών αδένων. Στη μεγάλη πλειοψηφία των περιπτώσεων η υπογονιμότητα οφείλεται σε αίτια που μπορούν να αντιμετωπισθούν με τις δυνατότητες που προσφέρει η σημερινή πρόοδος της επιστήμης. Ωστόσο, σε μεγάλο αριθμό περιπτώσεων δεν είναι δυνατόν να εντοπισθεί το αίτιο που προκαλεί την υπογονιμότητα (ιδιοπαθής ανεπάρκεια του σπερματικού επιθηλίου). Τα περιστατικά αυτά τυγχάνουν αντικείμενο εκτεταμένης μελέτης στην εποχή μας, με αποτέλεσμα τη διαρκή ανεύρεση νέων αιτίων υπογονιμότητας, ιδίως σε γενετικό επίπεδο. Διερεύνηση Η διερεύνηση της ανδρικής υπογονιμότητας αποτελεί ταχέως εξελισσόμενο πεδίο της κλινικής Ανδρολογίας, ιδιαίτερα κατά την τελευταία πενταετία. Η διαγνωστική μελέτη του υπογόνιμου άνδρα για να θεωρείται ολοκληρωμένη δεν θα πρέπει να βασίζεται μόνο στο σπερμοδιάγραμμα, αλλά να περιλαμβάνει επίσης τη λήψη ιστορικού, την κλινική εξέταση και τον πλήρη εργαστηριακό έλεγχο. Τα στοιχεία στα οποία δίνεται ιδιαίτερη προσοχή κατά τη λήψη του ιστορικού είναι: (1) η σεξουαλική ωρίμανση, (2) η σεξουαλική δραστηριότητα, (3) παθήσεις, τραύματα ή εγχειρήσεις σχετικές με το ανδρικό γεννητικό σύστημα, (4) η λήψη φαρμάκων που είναι δυνατό να επηρεάσουν τη σπερματογένεση, τη σεξουαλική ορμή ή την ικανότητα του άνδρα, (5) χρόνιες γενικές παθήσεις και (6) η πιθανή έκθεση σε βλαπτικούς παράγοντες εξαιτίας του επαγγέλματος. Η κλινική εξέταση του υπογόνιμου άνδρα περιλαμβάνει τη γενική κλινική εξέταση και την ειδική εξέταση των επικουρικών γεννητικών αδένων. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δίνεται στα κλινικά κριτήρια τα οποία σε συνδυασμό με την τιμή της τεστοστερόνης στο πλάσμα θέτουν τη διάγνωση του ανδρικού υπογοναδισμού. Τα κριτήρια αυτά είναι: (1) η κατανομή της δευτερογενούς τρίχωσης, (2) η σωματική διάπλαση, (3) η ανάπτυξη των έξω γεννητικών οργάνων, (4) η παρουσία ευνουχοειδικών αναλογιών και (5) το μέγεθος των όρχεων. Η σύγχρονη εργαστηριακή προσέγγιση περιλαμβάνει μια σειρά σπερμοδιαγραμμάτων (τουλάχιστον δύο έως τρία στιγμιότυπα), τον υπερηχογραφικό έλεγχο, τον βασικό ορμονικό έλεγχο (FSH, LH, προλακτίνη, ολική τεστοστερόνη), τον ειδικό ορμονικό έλεγχο (ανασταλτίνη-β, ανασταλτική ορμόνη των πόρων του Müller - AMH), τη βιοψία όρχεων (ανοικτή βιοψία και αναρροφητική δια λεπτής βελόνης - FNA), και τον γενετικό έλεγχο, ο οποίος περιλαμβάνει τον καρυότυπο και την αλυσιδωτή αντίδραση πολυμεράσης (PCR). Η τελευταία μέθοδος χρησιμοποιείται για τον έλεγχο των μικροελλείψεων

16 72 Ι. Παπαδήμας του μακρού σκέλους του χρωμοσώματος Υ (Yq), των μεταλλάξεων του γονιδίου της κυστικής ίνωσης και του αριθμού των επαναλήψεων CAG του ανδρογονικού υποδοχέα. Η ανασταλτίνη-β (Inh-B), ένα ετεροδιμερές που αποτελείται από μία α και μία ββ υπομονάδα, παράγεται στον άνδρα κατά κύριο λόγο στα κύτταρα Sertoli και ελέγχει με αρνητικό παλίνδρομο μηχανισμό την έκκριση της FSH. Στον ενήλικα η παραγωγή της Inh-B συσχετίζεται θετικά τόσο με την FSH, όσο και με την σπερματογένεση, αν και δεν είναι απόλυτα γνωστός ο μηχανισμός με τον οποίο τα κύτταρα του σπερματικού επιθηλίου επηρεάζουν στην παραγωγή της ορμόνης. Η Inh-B αυξάνει μετά τον τοκετό φθάνοντας μια μέγιστη τιμή στους 4-12 μήνες, ακολουθεί ελάττωση των επιπέδων της ως το τέλος της παιδικής ηλικίας, παρουσιάζει ένα δεύτερο μέγιστο στο τέλος της εφηβείας, ενώ τέλος ακολουθεί μία σταδιακή μείωση των επιπέδων της με την πρόοδο της ηλικίας. Κατά την ενήλικη ζωή, τα χαμηλά επίπεδα της Inh-B συνήθως αντανακλούν διαταραχές στη σπερματογένεση. Παρ ότι η Inh-B φαίνεται να αποτελεί καλύτερο προγνωστικό δείκτη της σπερματογένεσης από την FSH, απαιτούνται περισσότερες μελέτες για να προσδιορισθεί ο ρόλος της ως διαγνωστικού και προγνωστικού παράγοντα στην ανδρική υπογονιμότητα. H ΑΜΗ είναι γλυκοπρωτεΐνη, που ανήκει στην ευρύτερη οικογένεια του μετατρεπτικού αυξητικού παράγοντα τύπου β (TGF-β). Στον άνδρα συντίθεται και εκκρίνεται αποκλειστικά από τα κύτταρα Sertoli και αποτελεί ένα πρώιμο ορμονικό δείκτη της λειτουργίας τους. Η σύνθεση και έκκριση της ορμόνης από τους όρχεις επηρεάζεται από μεταγραφικούς παράγοντες, την τεστοστερόνη, την FSH και τα σπερματοκύτταρα που έχουν εισέλθει στη πρόφαση της πρώτης μειωτικής διαίρεσης. Η χαρακτηριστική της δράση έγκειται στην μη αναστρέψιμη υποστροφή των πόρων του Μüller του άρρενος εμβρύου. Οι έρευνες όμως των τελευταίων ετών έδειξαν ότι η ΑΜΗ συμμετέχει και σε πλειάδα άλλων λειτουργιών όπως η κάθοδος των όρχεων, η ανάπτυξη του πνεύμονα, η ανάπτυξη και λειτουργία των όρχεων πριν και μετά τη γέννηση, καθώς και η ρύθμιση της υποφυσιακής λειτουργίας και της αύξησης του προστάτη. Τα επίπεδα της ΑΜΗ στο πλάσμα είναι ένας ευαίσθητος δείκτης της ύπαρξης λειτουργικών κυττάρων Sertoli και ένα χρήσιμο διαγνωστικό εργαλείο για τη διερεύνηση παιδιών με κρυψορχία και διαταραχές διαφοροποίησης του φύλου. Κύριες ενδείξεις της FNA αποτελούν η αποφρακτική αζωοσπερμία, η συνύπαρξη απόφραξης και κιρσοκήλης και η συνύπαρξη πρωτοπαθούς ορχικής βλάβης και κιρσοκήλης. Ειδική ένδειξη εφαρμογής με επίπτωση στη θεραπευτική προσέγγιση αποτελεί η ανεύρεση σπερματοζωαρίων σε περιπτώσεις αζωοσπερμίας. Η FNA όρχεων εμφανίζει μια σειρά από πλεονεκτήματα έναντι της ανοικτής βιοψίας, όπως η πρακτικότητα και η ελάχιστη παρεμβατικότητα. Η αξιολόγηση του υλικού της FNA γίνεται με δύο κυτταρολογικές μεθόδους κατά Foresta και κατά Meng. Στην Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή, στις περιπτώσεις αποφρακτικής αζωοσπερμίας είναι δυνατόν με την FNA να βρεθούν σπερματοζωάρια σε όλες τις περιπτώσεις. Στις περιπτώσεις αδυναμίας εκσπερμάτισης ο συνδυασμός FNA και μικρογονιμοποίησης είναι δυνατό να εφαρμοσθεί με επιτυχία ως εναλλακτική λύση στην εκσπερμάτιση με ηλεκτρική διέγερση. Τέλος, στις περιπτώσεις μη αποφρακτικής αζωοσπερμίας απαιτείται είτε FNA, είτε ανοικτή βιοψία για την ανεύρεση σπερματοζωαρίων για μικρογονιμοποίηση, κάτι που επιτυγχάνεται στο 50% περίπου των περιπτώσεων. Συνεκτίμηση διαγνωστικών παραμέτρων Η ακριβής διάγνωση των αιτίων της υπογονιμότητας απαιτεί τη συνεκτίμηση πολλών κλινικών και εργαστηριακών πληροφοριών από έμπειρο και εξειδικευμένο ιατρό. Πολύ σπάνια μία και μόνο εξέταση μπορεί να θέσει τη διάγνωση. Μερικές διαγνωστικές δοκιμασίες έχουν αποδείξει τη σχέση τους με τη γονιμότητα, όπως το σπερμοδιάγραμμα. Αντίθετα, έχει Σχήμα 1. Τυποποιημένο σχήμα μελέτης του υπογόνιμου άνδρα Επί μέρους έλεγχοι Κλινικός Σπέρμα Ορμονικός Ιστολογικός Απεικόνιση Γενετικός Επί μέρους διαγνώσεις Κλινική Σπέρμα Ιστολογική Αιτιολογική κατάταξη

17 Διαγνωστική και Θεραπευτική Προσέγγιση του Υπογόνιμου Άνδρα 73 αποδειχθεί ότι εξετάσεις όπως ο προσδιορισμός των αντισπερματικών αντισωμάτων έχει περιορισμένη αξία, ενώ η εκτίμηση της κιρσοκήλης δίδει ελάχιστες πληροφορίες όσον αφορά στο αναπαραγωγικό δυναμικό του άνδρα. Ο πλήρης ορμονικός έλεγχος και η FNA όρχεων έχουν αλλάξει σημαντικά τη διαγνωστική προσέγγιση της ανδρικής υπογονιμότητας. Οι πλέον πρόσφατες αυτές προσθήκες στο οπλοστάσιο του ανδρολόγου, αποκτούν μεγαλύτερη σημασία αν συνειδητοποιηθεί ότι, παρά την εφαρμογή της μεθόδου της ενδοωαριακής έγχυσης σπερματοζωαρίων (ICSI) που άλλαξε ριζικά τις θεραπευτικές δυνατότητες, η αιτιολογική κατάταξη των περιστατικών παραμένει ο ακρογωνιαίος λίθος στην αντιμετώπιση της ανδρικής υπογονιμότητας. Η κωδικοποίηση αυτής της διαγνωστικής προσέγγισης γίνεται με ένα τυποποιημένο σχήμα μελέτης, που παρουσιάζεται στo Σχήμα 1. Συμπεράσματα Τα γενικά συμπεράσματα όσον αφορά στη διαγνωστική προσέγγιση της υπογονιμότητας μπορούν να συνοψισθούν στα ακόλουθα: Η υπογονιμότητα είναι συχνό πρόβλημα, καθώς ταλανίζει το 17% περίπου των ζευγαριών Απαιτείται ομάδα ιατρών για την αντιμετώπιση του ζευγαριού ως ενιαίας μονάδας (ενδοκρινολόγος, μαιευτήρας - γυναικολόγος, ουρολόγος, εργαστηριακός) Απαιτείται συνεργασία με άλλους επαγγελματίες της υγείας Μεγάλη σημασία έχει η ακριβής διάγνωση τόσο στη γυναίκα, όσο και στον άνδρα ώστε να επιλεγεί η κατάλληλη θεραπεία Το τετράπτυχο «πληροφόρηση συνεργασία με το ζευγάρι σε όλα τα βήματα απάντηση στα ερωτήματα που αναφύονται ψυχολογική στήριξη» είναι κεφαλαιώδους σημασίας για την αντιμετώπιση της υπογονιμότητας Βιβλιογραφία Ανασταλτίνη Β 1. Goulis DG, Polychronou P, Mikos Th, Grimbizis G, Gerou S, Pavlidou V, Papanikolaou A, Tarlatzis BC, Bontis IN, Papadimas I. Serum inhibin-b and FSH in predicting the presence of sperm in testicular FNA aspirate in men with azoospermia. Hormones 7: , ΑΜΗ 2. Goulis DG, Iliadou PK, Tsametis Ch, Gerou S, Tarlatzis BC, Bontis J, Papadimas J. Serum anti-müllerian hormone levels differentiate control from subfertile men but not men with different causes of subfertility. Gynecological Endocrinology, 24: , Goulis DG, Tsametis Ch, Iliadou PK, Polychronou P, Kantartzi P-D, Tarlatzis BC, Bontis J, Papadimas J. Serum inhibin B and anti-müllerian hormone are not superior to follicular stimulating hormone as predictors of the presence of sperm in testicular Fine Needle Aspiration in men with azoospermia. Fertility and Sterility, 2008 [Epub ahead of printing]. FNA 4. Mikos Th, Goulis DG, Polichronou P, Grimbizis G, Bontis JN, Papadimas J. Testicular Fine Needle Aspiration Biopsy in male infertility: A review of the indications, the advantages and the clinical applications. Aristotle University Medical Journal, 34:9-16, Grimbizis G, Mikos Th, Pantazis C, Athanassiou E, Sevastiadou P, Papanicolaou A, Polychronou P, Goulis DG, Tarlatzis BC, Bontis JN, Papadimas J. ThinPrep are superior to conventional smears in the cytological diagnosis of subfertile men by testicular Fine-Needle Aspiration. Diagnostic Cytopathology, 36:1-7, Έλεγχος σπέρματος 6. Loutradi KE, Tarlatzis BC, Goulis DG, Zepiridis L, Pagou Th, Chatziioannou E, Gribizis G, Papadimas J. The effects of sperm quality on embryo development after intracytoplasmic sperm injection. Journal of Assisted Reproduction and Genetics, 23:69-74, Γενετικός έλεγχος 7. Papanikolaou AD, Goulis DG, Giannouli Ch, Gounioti Ch, Bontis JN, Papadimas J. Intratubular germ cell neoplasia in a man with ambiguous genitalia, 45,X/46,XY mosaic karyotype and Y chromosome microdeletions. Endocrine Pathology 14: , Giannouli Ch, Goulis DG, Lambropoulos A, Lissens W, Tarlatzis BC, Bontis JN, Papadimas J. Idiopathic non-obstructive azoospermia or severe oligozoospermia: a cross-sectional study in 61 Greek men. International Journal of Andrology 27: , Papadimas J, Goulis DG, Giannouli Ch, Papanicolaou A, Tarlatzis BC, Bontis JN. Ambiguous genitalia, 45,Χ/46,ΧΥ mosaic karyotype and Y chromosome microdeletions. Fertility and Sterility 76: , Διαγνωστική προσέγγιση 10. Giannouli Ch, Goulis DG, Lambropoulos A, Lissens W, Tarlatzis BC, Bontis JN, Papadimas J. Idiopathic non-obstructive azoospermia or severe oligozoospermia: a cross-sectional study in 61 Greek men. International Journal of Andrology 27: , Mikos Th, Pantazis K, Goulis DG, Maglaveras N, Bontis JN, Papadimas N. The use of Data Mining in the categorization of patients with Azoospermia. Hormones 4: , Kantartzi P-D, Goulis DCh, Goulis DG, Papadimas J. Male infertility and varicocele: myths and reality. Hippokratia, 11:99-104, Kantartzi P-D, Goulis DG, Bontis JN, Papadimas J. Infertile men with varicocele alone and varicocele with coexistent non-obstructive azoospermia have completely different clinical, hormonal and sperm profiles. Aristotle University Medical Journal, 34:37-44, 2008.

18 74 ΑΝΗΡ (2), ΔΙΑΛΕΞΗ AΝΔΡΟΓΟΝΑ ΣΤΟΝ ΑΝΔΡΑ: ΠΑΡΑΓΩΓΗ, ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΥΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΠΑΝΙΔΗΣ ΜΟΝΑΔΑ ΕΝΔΟΚΡΙΝΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗΣ, Β ΜΑΙΕΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΑΠΘ Τα ανδρογόνα στον άνδρα παράγονται από τα κύτταρα Leydig του όρχι και από τα κύτταρα της δικτυωτής ζώνης του φλοιού των επινεφριδίων. Το κύριο ανδρογόνο των όρχεων είναι η τεστοστερόνη (Τ), ενώ από το φλοιό των επινεφριδίων παράγονται πρόδρομα στεροειδή με ασθενή ανδρογονική δράση, όπως η ανδροστενδιόνη (Δ4Α), η δεϋδροεπιανδροστερόνη (DHEA) και η θειική δεϋδροεπιανδροστερόνη (DHEA- S). Η πρώτη ύλη για τη βιοσύνθεση των ανδρογόνων είναι η χοληστερόλη, η οποία προέρχεται είτε από πρόσληψη της κυκλοφορούσας στο πλάσμα χαμηλής πυκνότητας χοληστερόλης (LDL) από το κύτταρο Leydig ή από υδρόλυση εστέρων της χοληστερόλης, που είναι αποθηκευμένοι στα σταγονίδια λιπιδίων, ή από de novo σύνθεσή της από το οξικό οξύ στο λείο ενδοπλασματικό δίκτυο του κυττάρου. Η ρύθμιση της έκκρισης των ανδρογόνων επιτυγχάνεται, κατά κύριο λόγο, από την ωχρινοτρόπο ορμόνη (LH), η οποία εκκρίνεται από τα γοναδοτρόπα κύτταρα του προσθίου λοβού της υπόφυσης, κατά εκκριτικά επεισόδια, ως αποτέλεσμα των εκκριτικών ώσεων της εκλυτικής των γονοδατροπινών υποθαλαμικής ορμόνης (GnRH). Πλήθος παραγόντων τροποποιούν θετικά ή αρνητικά τη δράση της LH στον όρχι, ρυθμίζοντας τη στεροειδογένεση. Στους παράγοντες αυτούς περιλαμβάνονται ορμόνες (ινσουλίνη, προλακτίνη και αυξητική ορμόνη), βιοδραστικά πεπτίδια και αυξητικοί παράγοντες, που δρουν με αυτοκρινικό ή παρακρινικό τρόπο. Η ημερήσια παραγωγή Τ από τους όρχεις ανέρχεται σε 6-7 mg, που αντιστοιχεί στο 95% της συνολικά παραγόμενης Τ στον ενήλικα άνδρα, ενώ τα επινεφρίδια και το ήπαρ έχουν μικρή συμμετοχή στην παραγωγή της. Από τους όρχεις παράγονται, επίσης, μικρές ποσότητες ασθενών ανδρογόνων, όπως η Δ4Α και η DHEA, καθώς και μικρή ποσότητα ( μg / ημέρα) του πολύ ισχυρού ανδρογόνου διϋδροτεστοστερόνης (DHT). Η Τ διέρχεται με διάχυση την κυτταρική μεμβράνη και εισέρχεται στον διάμεσο χώρο, όπου σύμφωνα με τη διαφορά συγκέντρωσης και τον ρυθμό ροής του φλεβικού αίματος, ο οποίος είναι κατά πολύ υψηλότερος της ροής του υγρού που κατακλύζει τον διάμεσο χώρο, διαχέεται και εγκαταλείπει τον όρχι, μέσω του φλεβικού δικτύου. Τα επίπεδα της Τ του ορού στους άνδρες, τα οποία κυμαίνονται από 300 έως 1100 ng/dl, παρουσιάζουν διακυμάνσεις κατά τη διάρκεια της ημέρας, με τις υψηλότερες τιμές (peak) το πρωί (08.00) και τις χαμηλότερες (nadir) το βράδυ (22.00). Ο εικοσιτετράωρος ρυθμός έκκρισης της Τ ακολουθεί την κατά ώσεις έκκριση της LH. Κάτω από φυσιολογικές συνθήκες, τo 30% της Τ, που κυκλοφορεί στο αίμα, είναι συνδεδεμένο πολύ ισχυρά με μια β- σφαιρίνη, τη σφαιρίνη που δεσμεύει τις ορμόνες του φύλου (SHBG), το 68%, περίπου, συνδέεται με μικρότερη συγγένεια με λευκωματίνες και μόλις το 2% κυκλοφορεί σε ελεύθερη μορφή (FT). Το ελεύθερο κλάσμα της Τ και εκείνο που συνδέεται χαλαρά με λευκωματίνες αποτελούν τη βιοδιαθέσιμη τεστοστερόνη (bt), ενώ το κλάσμα που είναι συνδεδεμένο με την SHBG αποτελεί απόθεμα Τ στην κυκλοφορία του αίματος. Το μεγαλύτερο ποσοστό της T (90-95%), που υπάρχει στην κυκλοφορία, μεταβολίζεται, κυρίως, στο ήπαρ, αλλά και στο νεφρό, στο λιπώδη ιστό και στους μυς, σε ανενεργούς μεταβολίτες με τη δράση οξειδωτικών ενζύμων. Τα κυριότερα προϊόντα του μεταβολισμού της είναι τα 17-κετοστεροειδή, η

19 Ανδρογόνα στον Άνδρα: Παραγωγή, Φυσιολογία και Υποκατάσταση 75 ανδροστερόνη και η αιτιοχολανολόνη, τα οποία αφού συνδεθούν με θειικό ή γλυκουρονικό οξύ στις θέσεις C3 και C17, καθίστανται υδατοδιαλυτά και απεκκρίνονται στα ούρα. Ένα μικρό μέρος της T εκκρίνεται στην χολή, αλλά επαναρροφάται από το έντερο και εισέρχεται εκ νέου στην κυκλοφορία. Μικρό ποσοστό της T μετατρέπεται σε δραστικούς μεταβολίτες: 4% σε DHT, 1-5% σε οιστραδιόλη (Ε2) και, περίπου, 2% σε Δ4Α. Η DHT, που είναι ο βιολογικά δραστικός μεταβολίτης της T σε ορισμένους ιστούς-στόχους, προκύπτει από την δράση του ενζύμου 5α-αναγωγάση (αναγωγή στη θέση C4-C5 του διπλού δεσμού της T). Η 17β-οιστραδιόλη προκύπτει από αρωματοποίηση της T με τη δράση του μικροσωμιακού ενζύμου κυτόχρωμα P450 αρωματάση. Η T, με απλή διάχυση, εισέρχεται στο κύτταρο-στόχο, όπου ανάλογα με τον ιστό είτε ασκεί από μόνη της την ανδρογονική δράση (μυϊκός και λιπώδης ιστός, οστά, αιμοποιητικό σύστημα, επιδιδυμίδες, σπερματικοί πόροι, σπερματοδόχες κύστεις) ή ανάγεται από την 5α-αναγωγάση στο δραστικό μεταβολίτη της, τη DHT (προστάτης, πέος, όσχεο, ουρήθρα, δέρμα). Η Τ και η DHT εντός του κυττάρου-στόχου συνδέονται με τον ανδρογονικό υποδοχέα (AR), ο οποίος έχει μεγαλύτερη συγγένεια προς τη DHT παρά προς την T. Το σύμπλοκο ανδρογόνου-υποδοχέα εισέρχεται στον πυρήνα, όπου συνδέεται σε ειδικές περιοχές του DNA, υποβοηθούμενο πιθανώς από επικουρικές πρωτεΐνες. Το γεγονός αυτό οδηγεί στην πυροδότηση της μεταγραφής συγκεκριμένων γονιδίων, που καταλήγει στη σύνθεση πρωτεϊνών, οι οποίες συντελούν στην εμφάνιση της ανδρογονικής δράσης στο κύτταρο-στόχο. Οι δράσεις των ανδρογόνων μπορεί να διαιρεθούν σε δύο μεγάλες κατηγορίες: σε εκείνες που αφορούν το γεννητικό σύστημα, συμπεριλαμβανομένης της σπερματογένεσης, και σε εκείνες που αφορούν τα περιφερικά όργανα-στόχους (οστά, μυϊκό σύστημα, λάρυγγας, καρδιαγγειακό σύστημα, λιπώδης ιστός, δέρμα, αιμοποιητικό και κεντρικό νευρικό σύστημα). Η ανεπάρκεια των ανδρογόνων και ο συνακόλουθος υπογοναδισμός οφείλονται στην ελαττωμένη παραγωγή T από τους όρχεις και διακρίνονται σε πρωτοπαθή και δευτεροπαθή. Ο πρωτοπαθής υπογοναδισμός οφείλεται σε νοσήματα των όρχεων και σε χρόνια συστηματικά νοσήματα, ενώ ο δευτεροπαθής υπογοναδισμός προκύπτει από νοσήματα του άξονα υποθάλαμος υπόφυση. Η εργαστηριακή επιβεβαίωση του υπογοναδισμού περιλαμβάνει την ανεύρεση ελαττωμένων επιπέδων ολικής T (ΤΤ) ορού (< 200 ng/dl). Μέτρηση της FT και της SHBG απαιτείται σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως η παχυσαρκία, όπου ελαττώνεται η σύνδεση της Τ με την SHBG, με αποτέλεσμα την ελάττωση της ΤΤ, χωρίς να επηρεάζεται η FT, καθώς και το γήρας, όπου αυξάνεται η SHBG, με αποτέλεσμα την ελάττωση της FT, σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από εκείνη της ΤΤ. Αναγκαία κρίνεται, επίσης, η μέτρηση των γοναδοτροπινών, για διαχωρισμό του πρωτοπαθούς από τον δευτεροπαθή υπογοναδισμό. Σε αντίθεση με τις γυναίκες, στις οποίες η αναπαραγωγική ηλικία διακόπτεται οξέως κατά την εμμηνόπαυση, λόγω παύσης της ωοθηκικής λειτουργίας, στον άνδρα επέρχεται σταδιακή έκπτωση της γοναδικής λειτουργίας με το γήρας. Είναι γενικά αποδεκτό ότι με την πάροδο της ηλικίας παρατηρείται βαθμιαία ελάττωση των ανδρογόνων, που αφορά και την ΤT και την FT. Η ΤT ορού μειώνεται σημαντικά ύστερα από την ηλικία των 55 ετών (ετήσια πτώση 0,8%), με αποτέλεσμα στην ηλικία των 75 ετών η μέση τιμή της να αντιστοιχεί στο 60% της μέσης τιμής των ανδρών ηλικίας 30 ετών. Πιο σημαντική είναι η πτώση της FT, δεδομένου ότι αρχίζει σε μικρότερη ηλικία και υπολογίζεται στο 1,4% για κάθε έτος, με αποτέλεσμα στην ηλικία των 75 ετών η μέση τιμή της να αντιστοιχεί στο 40% της μέσης τιμής των ανδρών ηλικίας 30 ετών. Επιπλέον, με το γήρας παρατηρείται βαθμιαία αύξηση της SHBG, ενώ καταργείται ο εικοσιτετράωρος ρυθμός έκκρισης της T. Τα επίπεδα της DHT, της Ε2 και της οιστρόνης (Ε1) του ορού παραμένουν αμετάβλητα με την πάροδο της ηλικίας. Παράλληλα, με τη πάροδο της ηλικίας, παρατηρείται μείωση του αριθμού και της δραστικότητας των κυττάρων Leydig. Άλλοι παράγοντες, που επηρεάζουν τα επίπεδα των ανδρογόνων και οδηγούν σε πτώση της Τ, είναι τα χρόνια νοσήματα (σακχαρώδης διαβήτης, μεταβολικό σύνδρομο, χρόνια νεφρική ανεπάρκεια, χρόνια πνευμονοπάθεια, χρόνια λοίμωξη, χρόνιες φλεγμονώδεις νόσοι), το κάπνισμα, το αλκοόλ, η χρήση φαρμάκων (αναβολικά στεροειδή, γλυκοκορτικοειδή), ο καθιστικός τρόπος ζωής και η παχυσαρκία. Ο υπογοναδισμός όψιμης έναρξης (LOH) αποτελεί σύνδρομο, που χαρακτηρίζεται από μερική ανεπάρκεια των ανδρογόνων με την πάροδο της ηλικίας. Διάφορα ονόματα είχαν προταθεί στο παρελθόν για τη βαθμιαία έκπτωση των ανδρογόνων με την ηλικία, όπως ανδρική κλιμακτήριος, ανδρόπαυση, ανδροπενία, ανδρογονοπενία, μερικός υπογοναδισμός και μερική ανεπάρκεια ανδρογόνων στο γηράσκοντα άνδρα. Η εργαστηριακή επιβεβαίωση του LOH είναι απαραίτητη και για το σκοπό αυτό απαιτείται ο προσδιορισμός των επιπέδων της ΤΤ ορού (ΤΤ < 200 ng/dl). Σε περίπτωση οριακών τιμών (ΤΤ > 200 ng/dl έως ΤΤ < 350 ng/dl), η μέτρηση της ΤΤ πρέπει να επαναλαμβάνεται και να προσδιορίζονται η βιοδιαθέσιμη Τ (bt) ορού, η FΤ, και η υπολογιζόμενη ελεύθερη T (cft).

20 76 Δ. Πανίδης Η θεραπεία υποκατάστασης με T στον άνδρα ενδείκνυται και στον πρωτοπαθή και στο δευτεροπαθή υπογοναδισμό, αλλά και στον κλινικά διαπιστωμένο και εργαστηριακά επιβεβαιωμένο LOH. Η θεραπεία υποκατάστασης με T αντενδείκνυται απόλυτα σε: α) ισχυρή υποψία καρκίνου του προστάτη ή του μαστού, β) πολυκυτταραιμία (Ht > 52%), γ) σύνδρομο άπνοιας ύπνου και δ) καλοήθη υπερπλασία του προστάτη, με σοβαρή συμπτωματολογία απόφραξης του κατώτερου ουροποιητικού. Σημειώνεται ότι η ηλικία του ατόμου, από μόνη της, δεν αποτελεί ικανή αντένδειξη χορήγησης Τ. Σήμερα, είναι διαθέσιμος μεγάλος αριθμός εναλλακτικών σκευασμάτων Τ. Ο στόχος της αντιμετώπισης του υπογοναδισμού είναι να αποκατασταθούν τα επίπεδα της Τ στα φυσιολογικά όρια, με τις λιγότερες δυνατές παρενέργειες και με την καταλληλότερη οδό χορήγησης, εξατομικευμένη για κάθε ασθενή. Τα σκευάσματα με βάση την μοριακή δομή της δραστικής ουσίας διακρίνονται σε: α) φυσική Τ, β) αλκυλιωμένα παράγωγα της Τ (μεθυλοτεστοστερόνη, μεστερολόνη, φλουοξυμεστερόνη) και γ) εστέρες της Τ (ενανθική, συπιονική, προπιονική, ενδεκανοϊκή). Εξάλλου, με βάση την οδό χορήγησης, τα σκευάσματα διακρίνονται σε: α) από του στόματος δισκία, β) ενδομυϊκά ενέσιμα σκευάσματα, γ) διαβλεννογόνια (υπογλώσσια) σκευάσματα, δ) υποδόρια εμφυτεύματα και ε) διαδερμικά σκευάσματα (γέλη, διαδερμικά οσχεϊκά επιθέματα, διαδερμικά μη οσχεϊκά επιθέματα, διαδερμικά εμφυτεύματα). Είναι γενικά αποδεκτό ότι η θεραπεία υποκατάστασης πρέπει να παρέχει στον οργανισμό επίπεδα Τ ανάλογα με τη φυσιολογική ημερήσια παραγωγή της ορμόνης (3-10 mg / ημέρα), να επαναφέρει τα επίπεδα των Τ, DHT, και Ε2 στα φυσιολογικά όρια, και να μιμείται το φυσιολογικό εικοσιτετράωρο ρυθμό έκκρισης της ορμόνης. Επιπλέον, η θεραπεία υποκατάστασης πρέπει να είναι καλά ανεκτή, χωρίς παρενέργειες, και «φιλική» προς τον ασθενή. Βιβλιογραφία 1. Gray A, Feldman H, McKinley J, et al. Age, disease and changing hormones levels in middle-age men: results of the Massachusetts Male Aging Study. J Clin Endocrinol Metab 1991, 73: Nieschlag E, Wang C, Handelsman DJ, et al. Guidelines for the use of Androgens. WHO, Focko F, Rommerts G. Testosterone: An overview of biosynthesis, transport, metabolism and non genomic actions. In: E. Nieschlag, H.M. Behre. (Eds) Testosterone: Action, Deficiency, Substitution, 2nd Edition, Springer 1998: Sternbach H. Age associated testosterone decline in men: clinical issues for psychiatry. Am J Psychiatr 1998, 155: Basaria S, Dobs AS. Hypogonadism and testosterone replacement in elderly men. Am J Med 2001, 110: Howell S, Shalet S. Testosterone deficiency and replacement. Horm Res 2001, 56: Tremblay R. Practical consequences of a mathematical model in assessment of partial androgen deficiency in the aging male, using bioavailable testosterone. Aging Male 2001, 4: Marbury T, Hamill E, Bachand R, et al. Evaluation of the pharmacokinetic profiles of new testosterone topical gel formulation, Testim compared to Andrgel. Drug Dispos 2003, 24: Collaborative group ISA, ISAAM and EAU. Investigation, treatment and monitoring of late-onset hypogonadism in males. European Association of Urology Guidelines 2007: Haddad RM, Kennedy CC, Caples SM, et al. Testosterone and Cardiovascular Risk in Men: A systematic review and meta-analysis of randomized placebo controlled trials. Mayo Clinic Proc 2007, 82:29-39.