ATEI ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ

Transcript

1 ATEI ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ Καραλή Ελένη - Ηλιοπούλου Σοφία Επιβλέπων: Τσέκος Θεόδωρος ΚΑΛΑΜΑΤΑ, 2009

2 ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΤΥΧΙΑΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΛΙΑΧΕΙΡΗΣΗ ΛΠΟΡΙΜΜΑ ΤΩΝ ΑΠΟ ΤΟΥΣ Ο ΤΑ Καραλη Ελένη - Ηλιοπουλου Σόφια Επιβλέπουν: Τσεκος Θεόδωρός Τα απορρίμματα αποτελούν σήμερα, ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα της σύγχρονης ελληνικής αλλα και παγκόσμιας κοινωνίας.οι κυριοτεροι λογοι που οδήγησαν στην ανάπτυξη και μεγέθυνση του προβλήματος αυτου είναι: i*i Η αστικοποίηση, η συγκέντρωση δηλαδη μεγάλου μέρους του ελληνικού πληθυσμού στα μεγάλα αστικά κέντρα ϋ η κοινωνική και τεχνολογική ανάπτυξη η οποία συνεπάγεται και βελτίωση του βιοτικού επίπεδου των πολιτών και αρα την χρηση περισσότερων κταναλωτικων αγαθών l i Η αλλαγή των καταναλωτικών συνηθειών η οποία επιβάλει την χρηση συσκευασμένων τυποποιημένων προϊόντων αντί των φρέσκων και χύμα τα οποία απαιτούν μικρότερες εως ελάχιστες συσκευασιες. Τα συμπεράσματα τα οποία εξαγαμε από την εργασία αυτή είναι τα έξης: Ίίΐ Υπάρχει απόλυτη αναγκη για την δραστηριοποιηση όλων στο θέμα της διαχείρισης των αποριμματων. m Θα πρεπει να γίνει οσο το δυνατόν μεγαλύτερη προβολή του πιο πάνω θέματος από ολους τους αρμοδίους φορείς έτσι ώστε ολοι οι πολίτες να πειστούν για την αναγκη της ορθής διαχείρισης των αποριμματων τους, fiiiii Να δοθεί επαρκής πληροφόρηση για τον σωστό τροπο και την αναγκη ύπαρξης της ανακύκλωσης έτσι ώστε να απαλλαγούμε από το 1/3 των σκουπιδιων μας όχι μονο χωρίς να επιβαρύνουμε το περιβάλλον αλλα και αποκομίζοντας οφέλη όπως εξοικονόμηση ενεργειας, εξοικονόμηση χρημάτων, εξοικονόμηση πρωτων υλών και αύξηση των θεσεων εργασίας. ΐί Οι αρμόδιοι φορείς να οργανώσουν οσο το δυνατόν καλιτερα τον τομέα της ανακύκλωσης (συλλογή, επεξεργασία κλπ) ϋϊ Να δοθεί επαρκής πληροφόρηση για τον σωστό τροπο και την αναγκη ύπαρξης της οικιακής κομποστοποιησης (βιοαποικοδομηση) έτσι ώστε να απαλλαγούμε από το άλλο 1/3 των σκουπιδιων μας όχι μονο χωρίς να επιβαρύνουμε το περιβάλλον αλλα και αποκομίζοντας οφέλη όπως βελτίωση της ποιότητας των εδαφών μας, εξοικονόμηση χρημάτων κλπ. ϋΐΐ Να προχωρήσουν οι τοπικοί φορείς στην ανάπτυξη δομών καταλλήλων να διαχειριστούν κεντρικά και σε μεγάλη κλίμακα τα κομποστοποιησιμα αποριμματα.

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ A Κεφαλαιο: ΓΕΝΙΚΑ ΠΕΡΙ ΤΩΝ ΑΠΟΡΙΜΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΜΕΘΟΔΩΝ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΟΥΣ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 2. ΑΠΟΡΙΜΜΑΤΑ 2.1 Ανάλυση υπαρχουσας κατάστασης 2.2 Ορισμός αποβλήτων 2.3 Ορισμοί για τα υλικά συσκευασιας Μεταλλικά υλικά συσκευασιας Υλικά Συσκευασιας από χαρτί Πλαστικά προϊόντα συσκευασιας Γυάλινα προϊόντα συσκευασιας Ξύλινα προϊόντα συσκευασιας Σύμμεικτα 2.4 Ενναλακτικη διαχείριση αποριμματων 3. ΜΕΘΟΔΟΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ-ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΑΠΟΡΙΜΜΑΤΩΝ 3.1 Ανακύκλωση αποριμματων Γενικά Ωφέλειες από την ανακύκλωση Ανακύκλωση Χαρτιού Ανακύκλωση Γυαλιού Ανακύκλωση Αλουμινίου Ανακύκλωση Πλαστικού 3.2 Λιπασματοποιηση Εισαγωγή Composting : μια φυσική βιολογική διεργασία Βασικοί παράγοντες του composting Μεθοδολογία επεξεργασίας και ζύμωσης οικιακών απορριμμάτων Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα του composting Κριτήρια επιλογής του composting για τη διάθεση των οικιακών απορριμμάτων. 3.3 Υγειονομική ταφή (Υ.Τ.) Γενικά Ορισμός Υγειονομικής Ταφής Απορριμάτων Στραγγίσματα Βιοαέριο Πλεονεκτήματα της Υγειονομικής Ταφής Μειονεκτήματα της Υγειονομικής Ταφής 3.4 Καύση Γενικά Τα Προϊόντα της Καύσης Περιγραφή της διαδικασίας της καύσης Πλεονεκτήματα - μειονεκτήματα Β Κεφαλαίο: Γ Κεφαλαίο: Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ ΕΡΕΥΝΑ-ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ Δ. Κεφαλαίο: ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ - ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Σελ. 2 από 75

4 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΠΟΡΙΜΜΑ ΤΩΝ A κεφαλαίο ΓΕΝΙΚΑ ΠΕΡΙ ΤΩΝ ΑΠΟΡΙΜΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΜΕΘΟΔΩΝ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΟΥΣ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ'11 Τα απορρίμματα αποτελούν σήμερα, ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα της σύγχρονης ελληνικής αλλα και παγκόσμιας κοινωνίας. Οι κυριοτεροι λογοι που οδήγησαν στην ανάπτυξη και μεγέθυνση του προβλήματος αυτου είναι: Η αστικοποίηση, η συγκέντρωση δηλαδη μεγάλου μέρους του ελληνικού πληθυσμού στα μεγάλα αστικά κέντρα η κοινωνική και τεχνολογική ανάπτυξη η οποία συνεπάγεται και βελτίωση του βιοτικού επίπεδου των πολιτών και αρα την χρηση περισσότερων κταναλωτικων αγαθών Η αλλαγή των καταναλωτικών συνηθειών η οποία επιβάλει την χρηση συσκευασμένων τυποποιημένων προϊόντων αντί των φρέσκων και χύμα τα οποία απαιτούν μικρότερες εως ελάχιστες συσκευασιες. Τα απορρίμματα αποτελούν λοιπον σήμερα, ένα από τα πολύ σοβαρα προβλήματα της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας. Πρόκειται για ένα πρόβλημα το οποίο παρουσιάζει πλήθος αρνητικών περιβαλλοντικών επιπτώσεων οι οποίες γίνονται αντιληπτές μονο στο τελευταίο του στάδιο, αυτό δηλαδη της διάθεσης των απορριμμάτων. Τα υγειονομικά προβλήματα τα οποία δημιουργούν τα απορρίμματα είναι σημαντικά, τόσο από άποψη της υγιεινής του περιβάλλοντος, όσο και της δημόσιας υγείας και επιδημιολογίας. Για τους λογους αυτους εχει ιδιαίτερη σημασία η σωστή διάθεσή τους καθώς και η έγκαιρη και σωστή αποκομιδή τους. Στη χώρα μας η διάθεση των αποριμματων έχει προσλάβει εφιατικες διαστάσεις, λογω της έλλειψης μέχρι τώρα οποιοσδήποτε περιβαλλοντικής ευαισθησίας και μέριμνας και της απουσίας μιας σύγχρονης ολοκληρωμένης πολιτικής για την διαχείρισης τους. Σήμερα στην Ελλαδα λειτουργούν περίπου σκουπιδότοποι, 1 Βουδρισλής Ν-, (1998), Το πρόβλημα των απορριμμάτων και ol λύσεις του. Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Σουφλιου, διαθέσιμο σε users.otenet.gr/ ~kpesoufli/garbage.htm Σελ. 3 από 75

5 από τους οποίους τα 2/3 τουλάχιστον χωρίς την απαιτουμενη άδεια και χωρίς να τηρούν ούτε καν τους στοιχειώδεις κανόνες υγειονομικής ταφής. Η αυθαίρετη και ανεξέλεγκτη λειτουργία αυτών των χωματερών οδηγεί βεβαίως συχνά σε ρύπανση του υπεδάφους και των υπογείων νερών, ενώ η καύση των σκουπιδιών ηθελημένη η όχι η οποία πολλές φορές λαμβάνει χωρά στις ανεξελεγκτες χωματερές έχει ως αποτέλεσμα τη ρύπανση του αέρα και συχνά γίνεται αιτία δασικών πυρκαγιών. Το λάθος βέβαια εμφανίζεται όταν επικεντρώσει κανείς την προσοχή του στο ζήτημα των απορριμμάτων παραμελώντας το ζητημα της παραγωγής τους, περιορίζοντας κατ αυτόν τον τροπο τον πολίτη στον ρόλο του παθητικού καταναλωτή ενώ πρωτιστως η συμπεριφορά του καταναλωτή είναι εκείνη η οποία δημιουργεί το τεράστιο μεγεθος του προβλήματος ενώ αντιστροφως είναι σε θέση να το περιορίσει σημαντικά αν ο πολίτης ενημερωθεί καταλληλα και ευαισθητοποιηθεί. Παραβλέπεται ακόμα και η οποία αναίτια σπατάλη των πρώτων υλών και ενέργειας καθώς και η ρύπανση του εδάφους, του νερού και του αέρα. Για να μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε βιώσιμα το πρόβλημα της διάθεσης των αποριμματων σε βάθος χρονου και περιβαλλοντικά αποδεκτά θα πρεπει να εφαρμοστούμε κατάλληλες μέθοδοι εναλλακτικής διαχείρισης απορριμμάτων. 2. ΑΠΟΡΙΜΜΑΤΑ 2.1 Ανάλυση υττάρχουσας κατάστασης 1 Οι ποσότητες των απορριμμάτων στη χώρα μας αυξάνονται με μεγάλο ρυθμό, αφού από το 1987 μέχρι το 1994 εχουμε αύξηση αυτών κατά τόνους το χρόνο. Έτσι σήμερα οι ποσότητες των οικιακών απορριμμάτων ανέρχονται σε τόνους περίπου το χρόνο. Η σύνθεσή τους είναι η εξής: Χαρτί 20%, μέταλλα 4,5%, γυαλί 4,5%, πλαστικό 8,5%, ύφασμα, ξύλο,λάστιχο 5%, αδρανή 3%, Σελ. 4 από 75

6 ζυμώσιμα 49% και υπόλοιπα 5,5%. Η ανυπαρξία οποιουδηποτε έλεγχου και η απουσία κυρώσεων για τους όρους λειτουργίας των χωματερών είναι κάτι εντελω φυσιολογικό. Μόνο στην Αττική υπάρχουν 29 ανεξέλεγκτοι σκουπιδότοποι ενώ στην επαρχία η διαθεση-αποριψη των σκουπιδιων γίνεται σε βουνοπλαγιές η ρέματα χωρίς οι γύρω κοινότητες να ενδιαφέρονται για το τι θα απογίνουν. Όμως με τον τροπο αυτό της ανεξέλεγκτης απόρριψης των σκουπιδιών προκαλούνται πολλές και σοβαρές επιπτώσεις τόσο στον άνθρωπο, όσο και στο περιβάλλον. Τα ίδια τα απορρίμματα αποτελούν σοβαρό κίνδυνο για τα ζώα παγιδεύοντας, τραυματίζοντας ή και σκοτώνοντας διάφορα είδη όπως χελώνες, φώκιες, δελφίνια, πουλιά, ψάρια, κλπ. Το χαρακτηριστικότερο μέγεθος το οποίο περιγράφει την παραγωγή απορριμμάτων είναι η Μοναδιαία Παραγωγή Απορριμμάτων (Μ.Π.Α.), η οποία εκφράζεται από το βάρος των απορριμμάτων (Kg) που παράγει ένα άτομο (per) σε μια ημέρα (day). Η τιμή της Μ.Π.Α. για την Ελλάδα κυμαίνεται από 0,6 Kg/per/day για τις αγροτικές περιοχές ως 1,4 Kg/per/day για τις οικονομικά ακμαίες αστικές περιοχές. 2.2 Ορισμός αστικών-οικιακων αποβλήτων Σαν αστικά απορρίμματα τα οποία διαχειρίζονται οι φορείς αποκομιδής ορίζονται τα: Κατάλοιπα κάθε φύσης, όπως οικιακά απορρίμματα, φύλλα, σκουπίσματα, χαρτιά που τοποθετούνται μέσα στις πλαστικές σακούλες. Απορρίμματα από εμπορικές εγκαταστάσεις και βιοτεχνίες και κτίρια γραφείων. Κοπριές, αφυδατωμένες ιλύες, προϊόντα από καθαρισμούς δρόμων και δημοσίων χώρων. Κατάλοιπα από χώρους εκθέσεων, αγορές, εορτές, κλπ. Απορρίμματα από σχολεία, στρατιωτικές εγκαταστάσεις, νοσοκομεία (πλην των μολυσματικών) που συγκεντρώνονται σε ειδικούς χώρους. Ογκώδη αντικείμενα Δεν περιλαμβάνονται στα αστικά απορρίμματα: Σελ. 5 από 75

7 Αδρανή δομικά υλικά (από κατεδαφίσεις, αποξηλώσεις κλπ) και κατάλοιπα δημοσίων έργων. Βιομηχανικές στάχτες, σκουριές, μολυσματικά νοσοκομείων, υπολείμματα σφαγείων. Πολύ ογκώδη αντικείμενα που απαιτούν εδικό τρόπο μεταφοράς. 2.3 Ορισμοί για τα Υλικά Συσκευασιας111[21 Τα υλικά συσκευασιας αποτελούν μεγάλο ποσοστο των αστικών αποριμματων. Σύμφωνα με το Νόμο 2939/01 «συσκευασία ορίζεται κάθε προϊόν, κατασκευασμένο από οποιοδήποτε είδος υλικού από πρώτες ύλες μέχρι επεξεργασμένα υλικά και προοριζόμενο να χρησιμοποιείται για να περιέχει αγαθά με σκοπό την προστασία, τη διακίνηση, τη διάθεση και την παρουσίασή τους από τον παραγωγό μέχρι τον χρήστη ή τον καταναλωτή. Ως συσκευασίες θεωρούνται όλα τα είδη μιας ή πολλαπλής χρήσης που χρησιμοποιούνται για τον ίδιο σκοπό». Ανάλογα με το υλικό κατασκευής τους μπορούμε να ορίσουμε τους τύπους των προϊόντων συσκευασιας ως έξης: 1. Μεταλλικά υλικά συσκευασιας 2. Υλικά Συσκευασιας από χαρτί 3. Πλαστικά προϊόντα συσκευασιας 4. Γυάλινα προϊόντα συσκευασιας 5. Ξύλινα προϊόντα συσκευασιας 6. Σύμμεικτα Μεταλλικά υλικά συσκευασιας Δοχεία open top Τα δοχεία open top είναι διαφόρων μεγεθών και παράγονται είτε από λευκοσίδηρο είτε από αλουμίνιο. Κύριο χαρακτηριστικό της χρήσης τους είναι ότι ανοίγεται μια 1 Ταγκαλάκης I., Διαχείριση απορριμμάτων - Περιβαλλοντικό Πρόγραμμα, διαθέσιμο σε aporimata/aporimatl.htm 2 Ελληνική Εταιρεία Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων, Τεχνικές Διαχείρισης Αστικών Αποβλήτων, διαθέσιμο σε Σελ. 6 από 75

8 φορά και το περιεχόμενο τους πρέπει να καταναλωθεί σε σύντομο χρονικό διάστημα. Ανάλογα με τη διαδικασία παραγωγής, τα δοχεία open top διακρίνονται σε δοχεία δύο ή τριών τεμαχίων. Τα δοχεία τριών τεμαχίων διαφοροποιούνται ανάλογα με τον τρόπο συγκόλλησης, όπως κασσιτεροκόλληση, ηλεκτροσυγκόλληση ή συγκόλληση με ακτίνες laser. Τα δοχεία open top δύο τεμαχίων παράγονται από μεταλλικούς δίσκους με τη χρήση πρέσας. Τα δοχεία δύο τεμαχίων δεν απαιτούν συγκόλληση. Σωληνάρια Τα μεταλλικά σωληνάρια χρησιμοποιούνται ιδιαίτερα για τη συσκευασία ημίρρευστων προϊόντων (χαρακτηριστικό παράδειγμα οι παλαιές συσκευασίες οδοντόκρεμας). Για την παραγωγή μεταλλικών σωληνάριων στην πράξη χρησιμοποιείται μόνο το αλουμίνιο. Τα μεταλλικά σωληνάρια είναι διαφόρων μεγεθών και παράγονται με την ίδια μέθοδο αν έχουν αντικατασταθει σε μεγάλο βαθμό πλέον από τα αντίστοιχα σωληνάριά από πλαστικό. Φιάλες Στην κατηγορία αυτή περιλαμβάνονται οι φιάλες που χρησιμοποιούνται για τη συσκευασία αέριων προϊόντων υπό πίεση, όπως το βουτάνιο και το προπάνιο. Επίσης περιλαμβάνονται δοχεία για αεροζόλ όπως τα αποσμητικά χώρου, τα εντομοκτόνα, κ.λπ. Οι φιάλες συσκευασίας αυτές παράγονται είτε από λευκοσίδηρο είτε από αλουμίνιο. Δοχεία απλής γενικής χρήσης Στην κατηγορία αυτή περιλαμβάνονται τα μεταλλικά βαρέλια που χρησιμοποιούνται για ορυκτέλαια, λάδια μηχανών, καύσιμα και γενικώς προϊόντα πετρελαίου. Τα δοχεία αυτά κατασκευάζονται με μεθόδους ανάλογες με τα open top. Η βασική διαφορά τους είναι ότι τα δοχεία γενικής χρήσης μπορούν να επαναπωματιστούν και το περιεχόμενο να καταναλωθεί σταδιακά (όπως τα δοχεία που περιέχουν χρώματα). Το σχήμα των δοχείων αυτών μπορεί να είναι ορθογώνιο παραλληλεπίπεδο ή κυλινδρικό και παράγονται σε διάφορα μεγέθη. Συμπληρωματικά με τους μεταλλικούς περιέκτες πρέπει να αναφερθούν και άλλα μεταλλικά προϊόντα που χρησιμοποιούνται στη συσκευασία. Αυτά είναι: Πώματα Τα μεταλλικά πώματα που χρησιμοποιούνται στη συσκευασία παρασκευάζονται κυρίως από αλουμίνιο και προορίζονται για την πωμάτωση οινοπνευματωδών ποτών, αναψυκτικών κ.λπ. Διακρίνονται σε διάφορα είδη ανάλογα με το κύριο προϊόν για το οποίο προορίζονται. Παράγονται επίσης και πώματα (τύπου Crown) από Σελ. 7 από 75

9 σίδηρο τα οποία χρησιμοποιούνται σχεδόν αποκλειστικά σε ορισμένους τύπους ποτών (π.χ. μπύρα) Μια ιδιαίτερη κατηγορία πωμάτων είναι αυτά που αποτελούνται από πολύ λεπτά φύλλα αλουμινίου που χρησιμοποιούνται για το άσηπτο κλείσιμο πλαστικών περιεκτών τροφίμων (όπως το γιαούρτι). Κατασκευάζονται αποκλειστικά από αλουμίνιο και το πάχος τους και το μέγεθος τους εξαρτάται από την κύρια συσκευασία. Τσέρκια Τα μεταλλικά τσέρκια χρησιμοποιούνται κυρίως στην τριτογενή συσκευασία για το δέσιμο χαρτοκιβωτίων ή άλλων μεγάλων φορτίων. Οι διαστάσεις και το υλικό παραγωγής ποικίλλει. Εύκαμπτη μεταλλική συσκευασία Στην κατηγορία εύκαμπτη μεταλλική συσκευασία περιλαμβάνονται τα λεπτά φύλλα αλουμινίου που έχουν υποστεί επεξεργασία (επικάλυψη) με πλαστικό ή κερί. Η διαδικασία αυτή συνίσταται στην απόκτηση μηδενικής διαπερατότητας του υλικού από αέρα, υγρασία, ακτινοβολία κ.λπ. Η εύκαμπτη μεταλλική συσκευασία χρησιμοποιείται για τη συσκευασία αρτοποιημάτων και προϊόντων ζαχαροπλαστικής όπως σοκολάτες, κρουασάν, σνακς, κ.λπ Υλικά Συσκευασίας από χαρτί Χαρτοκιβώτια Τα χαρτοκιβώτια, με βάση τα χαρακτηριστικά τους, διακρίνονται στα χαρτοκιβώτια RSC και στα χαρτοκιβώτια DIE. RSC χαρακτηρίζονται όλα τα απλά ορθογώνια χαρτοκιβώτια κλειστού τύπου. Τα RSC χρησιμοποιούνται στη δευτερογενή και τριτογενή συσκευασία τροφίμων, ποτών, χρωμάτων, απορρυπαντικών, φαρμάκων, καλλυντικών κ.α. DIE θεωρούνται όλα τα χαρτοκιβώτια ειδικού τύπου, δηλαδή χαρτοκιβώτια με διάφορα χαρακτηριστικά όπως ανοιχτά, με χειρολαβές, με οπές κ.α. Τα DIE χρησιμοποιούνται στη δευτερογενή συσκευασία μπύρας, αναψυκτικών και τροφίμων, που φυλάσσονται σε ψυγεία ή καταψύκτες (γαλακτομικά, αλλαντικά, κ.α). Επίσης, βρίσκουν μεγάλη εφαρμογή στη συσκευασία αγροτικών προϊόντων (χαρτοτελάρα), περιορίζοντας τη ξύλινη και πλαστική συσκευασία στο συγκεκριμένο χώρο. Κατασκευαστικά, τα RSC και τα DIE χαρτοκιβώτια αποτελούνται από κυματοειδές Σελ. 8 από 75

10 χαρτόνι τριών φύλλων, όπου το εσωτερικό φύλλο είναι ημιχημικό χαρτόνι και τα εξωτερικά φύλλα είναι χαρτόνι κραφτ. Σε περιπτώσεις όπου απαιτείται μεγάλη ανθεκτικότητα, όπως στη συσκευασία αγροτικών προϊόντων, χρησιμοποιείται κυματοειδές χαρτόνι πέντε φύλλων, όπου συνδυάζονται εναλλάξ κραφτ και ημιχημικό. Ως πρώτη ύλη, στην παραγωγή των RSC χρησιμοποιείται σε μεγάλο ποσοστό το ανακυκλωμένο χαρτί, ενώ στην παραγωγή των DIE προτιμάται το χαρτί από χημική χαρτομάζα. Χαρτοκυτία Τα χάρτινα κουτιά χρησιμοποιούνται στην πρωτογενή και δευτερογενή συσκευασία τροφίμων, ποτών, απορρυπαντικών, καλλυντικών, φαρμάκων, τσιγάρων, ενδυμάτων, χαρτιών υγιεινής κ.ά. Παράγονται σε μία μεγάλη ποικιλία σχημάτων και διαστάσεων, από συμπαγές χαρτόνι κραφτ ή από κυματοειδές microwelle χαρτόνι. Στην κυτιοποιία, ανάλογα με την ποιότητα του προϊόντος χρησιμοποιείται και ανακυκλωμένο χαρτί. Η κυτιοποιία συνδέεται άμεσα με την τέχνη της εκτύπωσης χάρτινων κουτιών, καθώς η ελκυστική εμφάνιση του κουτιού έχει έντονη επίδραση στην εμπορική επιτυχία του συσκευασμένου προϊόντος. Χάρτινες τσάντες Οι χάρτινες τσάντες χρησιμοποιούνται κυρίως στα καταστήματα λιανικής πώλησης για την συσκευασία ενδυμάτων, υποδημάτων, καλλυντικών, ειδών δώρων, αλλά και στα καταστήματα έτοιμου φαγητού. Διακρίνονται σε πολλές κατηγορίες ανάλογα με το εάν είναι πλαστικοποιημένες ή όχι, ανάλογα με το χερούλι που διαθέτουν (κορδόνι ή χάρτινο) και τέλος ανάλογα με το εάν φέρουν τη φίρμα ή όχι του πελάτη. Παράγονται σε διάφορες διαστάσεις και είναι συνήθως από παρθένο χαρτί κραφτ. Χαρτοσακούλες Οι χάρτινες σακούλες χρησιμοποιούνται στην πρωτογενή συσκευασία ειδών αρτοποιίας, ζαχαροπλαστικής, μαναβικής, ξηρών καρπών και έτοιμου φαγητού. Οι διαστάσεις τους ποικίλλουν ανάλογα με τη χρήση από 8,5 X 21 εκ. έως 17 X 40 εκ. και στην παραγωγή τους χρησιμοποιείται χαρτί κραφτ. Χαρτόσακοι Οι χαρτόσακοι χρησιμοποιούνται στην πρωτογενή συσκευασία τσιμέντου, δομικών υλικών, αλευριού, ζάχαρης και ζωοτροφών. Χαρτί συσκευασίας Σελ. 9 από 75

11 Το χαρτί συσκευασίας χρησιμοποιείται για την συσκευασία προϊόντων σε αρτοποιία, ζαχαροπλαστεία, κρεοπωλεία, τυροπωλεία, καταστήματα μαναβικής και καταστήματα με είδη δώρων. Ειδικά στη συσκευασία τροφίμων, εκτός από το απλό χαρτί, χρησιμοποιείται και το πλαστικοποιημένο, όπου η εσωτερική πλευρά του χαρτιού είναι καλυμμένη με φιλμ πλαστικού. Οι διαστάσεις και το βάρος του χαρτιού συσκευασίας που χρησιμοποιείται για την περιτύλιξη τροφίμων καθορίζονται ανάλογα με το βάρος του προϊόντος Πλαστικά προϊόντα συσκευασίας Λόγω των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του πλαστικού υπάρχει σήμερα ένας μεγάλος αριθμός προϊόντων συσκευασίας με συνηθέστερα τα προϊόντα από: Πολυαιθυλένιο Πολυπροπυλένιο Χλωριούχο πολυβινύλιο Πολυστυρένιο Τερεφθαλικό πολυαιθυλένιο Με βάση την πρώτη ύλη που χρησιμοποιείται παράγονται διαφοροποιημένα τελικά προϊόντα. Το πολυμερή του αιθυλενίου (ΡΕ) Χωρίζονται σε: Πολυαιθυλένιο χαμηλής πυκνότητας που χρησιμοποιείται για την παραγωγή σάκων, φιαλών και άλλων περιεκτών διαφόρων προϊόντων και σε πολυαιθυλένιο υψηλής πυκνότητας που χρησιμοποιείται για την παραγωγή φιαλών (π.χ. λαδιού, τυριού, νερού), μεμβρανών (films) για περιτύλιξη παλετών (τριτογενής συσκευασία) και πολλών άλλων προϊόντων. Πολυμερή του προπυλενίου (ΡΡ) Χρησιμοποιείται ευρέως στη βιομηχανία συσκευασίας για την παραγωγή σχετικά σκληρών (βιδωτών κυρίως) καπακιών στη συσκευασία αναψυκτικών, καφέ κ.α. Επίσης χρησιμοποιείται για την παραγωγή δοχείων για συσκευασία γαλακτοκομικών προϊόντων, φιαλών και άλλων προϊόντων. Πολυμερή του χλωριούχου βινυλίου (PVC) Είναι το δεύτερο πλέον διαδεδομένο υλικό στην παραγωγή πλαστικών συσκευασιών Σελ. 10 από 75

12 μετά το πολυαιθυλένιο (αν και τα τελευταία χρόνια αντικαθίσταται σταδιακά από το ΡΕΤ). Χρησιμοποιείται για τη συσκευασία φιαλών νερού, βρώσιμων λαδιών, καθώς και υπό μορφή βάζων για την συσκευασία διαφόρων άλλων τροφίμων. Ακόμη χρησιμοποιείται ευρέως για την παραγωγή film για τη συσκευασία νωπού κρέατος και οπωροκηπευτικών και σε διάφορες άλλες χρήσεις. Πολυμερή του στυρολίου (PS) Το πολυστυρόλιο χρησιμοποιείται κυρίως σε περιέκτες γιαουρτιού, μαργαρίνης, παγωτών, μελιού, σιροπιών καθώς και για θήκες τοποθέτησης ποικιλίας καταναλωτικών προϊόντων. Τερεφθαλικό πολυαιθυλένιο (ΡΕΤ) Το ΡΕΤ χρησιμοποιείται κυρίως στις φιάλες νερού, αναψυκτικών κ.α. Λόγω των βελτιωμένων χαρακτηριστικών του τείνει να αντικαταστήσει τα τελευταία χρόνια τα συσκευασίες από PVC. Τα πλαστικά είδη συσκευασίας αποτελούν τόσο εναλλακτικές λύσεις προς τις λοιπές συσκευασίες, π.χ. πλαστικές φιάλες για υγρά τρόφιμα, έναντι των γυάλινων, όσο και συμπληρωματικές λύσεις π.χ. επίστρωση εσωτερικής επιφάνειας συσκευασίας από άλλα υλικά (σύμμεικτα). Οι κυριότερες συσκευασίες από πλαστικό μπορούν να διαχωριστούν στις εξής κατηγορίες: Φιάλες Οι πλαστικές φιάλες κατασκευάζονται, ανάλογα με τη χρήση τους, από πολυαιθυλένιο, πολυβινυλοχλώριο και τερεφθαλικό πολυαιθυλένιο. Χρησιμοποιούνται για την εμφιάλωση νερού, αναψυκτικών, χυμών, καθώς και για τη συσκευασία ειδών προσωπικής υγιεινής (σαμπουάν, καλλυντικά, κ.λπ) και χημικών απορρυπαντικών, λιπαντικών και ποικιλίας άλλων προϊόντων. Σάκοι Οι πλαστικοί σάκοι είναι συνήθως μεγάλων διαστάσεων και χωρητικότητας (20-50 kgr) και χρησιμοποιούνται για τη συσκευασία λιπασμάτων, οικοδομικών υλικών (π.χ. ασβέστη) και άλλων βιομηχανικών προϊόντων. Σακούλες Η συνηθέστερη χρήση των σακουλών από πλαστικό είναι για τη συλλογή Σελ. 11 από 75

13 απορριμμάτων. Είναι διαφόρων τύπων (π.χ. με κορδόνι) και διαστάσεων και παράγονται σε μεγάλο ποσοστό από την ανακύκλωση του scrap διαφόρων πλαστικών προϊόντων. Τσάντες Πλαστικές τσάντες χρησιμοποιούνται από τα διάφορα καταστήματα λιανικής πώλησης και τις υπεραγορές. Μπιτόνια Τα πλαστικά μπιτόνια χρησιμοποιούνται κυρίως για τη συσκευασία τροφίμων και ποτών αλλά και για τη συσκευασία ορυκτελαίων. Για την παραγωγή τους χρησιμοποιείται κυρίως πολυαιθυλένιο ενώ τα τελευταία χρόνια παράγονται και μπιτόνια από ΡΕΤ που η χωρητικότητας τους κυμαίνεται από 1 έως 35 λίτρα. Κιβώτια Πλαστικά κιβώτια συνήθως χρησιμοποιούνται για τη μεταφορά ή συσκευασία τροφίμων και κυρίως αγροτικών προϊόντων και γυάλινων φιαλών. Ως πρώτη ύλη χρησιμοποιείται το πολυαιθυλένιο υψηλής πυκνότητας (HDPE). Βαρέλια Τα πλαστικά βαρέλια χρησιμοποιούνται για τη συσκευασία και μεταφορά τροφίμων. Η χωρητικότητα των βαρελιών μπορεί να κυμαίνεται από 3 έως 220 λίτρα. Ως πρώτη ύλη χρησιμοποιείται το πολυαιθυλένιο (ΡΕ) Δοχεία Συνήθως κατασκευάζονται από πολυπροπυλένιο (ΡΡ) και χρησιμοποιούνται για τη συσκευασία κυρίως γαλακτομικών προϊόντων και άλλων τροφίμων. Μεμβράνες (Films) συσκευασίας Η κατηγορία αυτή έχει αναπτυχθεί τα τελευταία χρόνια και αποτελεί μια από τις καινοτόμες λύσεις στη συσκευασία. Πρόκειται για λεπτές μεμβράνες από πλαστικές ύλες (ΡΕ) με τις οποίες συσκευάζονται τρόφιμα και χρησιμοποιούνται ως συρρικνωμένες συσκευασίες. Στην περίπτωση αυτή το προϊόν τοποθετείται στη σακούλα πολυαιθυλενίου, η οποία με ελαφρά θέρμανση συρρικνώνεται παίρνοντας τη μορφή και το σχήμα του προϊόντος. Επίσης τέτοιου είδους μεμβράνες μεγαλύτερου πάχους και σκληρότητας χρησιμοποιούνται και ως τριτογενές συσκευασία για την περιτύλιξη των προϊόντων των παλετών, και χαρτοκιβωτίων προκειμένου να επιτυγχάνεται η ευκολότερη μεταφορά τους σε διαδρομές μεγάλων αποστάσεων. Διχτυωτή συσκευασία Η διχτυωτή συσκευασία έχει τη μορφή σάκων διαφόρων διαστάσεων και Σελ. 12 από 75

14 χρησιμοποιείται για τη συσκευασία αγροτικών προϊόντων. Τσέρκια Πλαστικά τσέρκια χρησιμοποιούνται στην τριτογενή συσκευασία, για το δέσιμο χαρτοκιβωτίων ή άλλων μεγάλων φορτίων. Παράγονται κυρίως από ΡΡ ή ΡΕΤ Γυάλινα προϊόντα συσκευασίας Το γυαλί είναι από τις παλαιότερες συσκευασίες και παρουσιάζει σημαντικά πλεονεκτήματα αλλά και μειονεκτήματα συγκριτικά με τα άλλα υλικά συσκευασιών. Παρόλο που η χρήση του έχει σχετικά περιοριστεί ακόμα και σε προϊόντα που παραδοσιακά χρησιμοποιούνταν, όπως το γάλα, το κρασί, η μπύρα και άλλα οινοπνευματώδη, το γυαλί εξακολουθεί να κατέχει ένα σημαντικό μερίδιο της αγοράς των συσκευασιών. Τα προϊόντα συσκευασίας από γυαλί μπορούν χωριστούν σε τρεις μεγάλες κατηγορίες: τις φιάλες, τα βάζα και τις αμπούλες. Φιάλες Τα κυριότερα προϊόντα γυαλιού είναι οι φιάλες που χρησιμοποιούνται για τη συσκευασία τροφίμων και ποτών. Υπάρχει μεγάλη ποικιλία ποιότητας, μορφών, χρωμάτων και χωρητικότητας των γυάλινων φιαλών που χρησιμοποιούνται. Τα κυριότερα προϊόντα που συσκευάζονται σε φιάλες είναι κρασί, μπύρα, ποτά, αναψυκτικά, χυμοί, λάδια και τρόφιμα σε ημιστερεά μορφή όπως τοματοχυμοί, σάλτσες, κ.λπ. Βάζα Τα βάζα χρησιμοποιούνται κυρίως για τη συσκευασία τροφίμων, όπως για παράδειγμα για τη συσκευασία γλυκών και μαρμελάδας ενώ περιορισμένη εφαρμογή βρίσκουν και στη συσκευασία καλλυντικών και φαρμάκων. Αμπούλες Οι αμπούλες είναι συνήθως κυλινδρικού σχήματος και μικρής χωρητικότητας (μέχρι 50ml). Προορίζονται κυρίως για τη συσκευασία ιδιαίτερα ευαίσθητων από μικροβιολογική και χημική άποψη προϊόντων. Σε αμπούλες συσκευάζονται κυρίως φαρμακευτικά προϊόντα και καλλυντικά Ξύλινα προϊόντα συσκευασίας Το ξύλο είναι ένα υλικό που χρησιμοποιείται ευρύτατα για τη συσκευασία αγροτικών προϊόντων κυρίως φρούτων και λαχανικών. Τα πλεονεκτήματα αυτού του είδους της συσκευασίας είναι η μεγάλη ανθεκτικότητα και η σωστή διατήρηση των προϊόντων Σελ. 13 από 75

15 που περιέχει. Οι ξύλινες συσκευασίες έχουν τη δυνατότητα να αντέχουν κάτω από τις δύσκολες συνθήκες μεταφοράς. Για το λόγο αυτό προτιμάται σε μεγάλο ποσοστό για τη μεταφορά ευαίσθητων και εύθραυστων προϊόντων, ενώ τα τελευταία χρόνια η αισθητική των ξύλινων κιβωτίων έχει βελτιωθεί σε μεγάλο βαθμό. Μεγάλο ρόλο σ' αυτή την αλλαγή έχει παίξει η χρησιμοποίηση ειδικών προϊόντων ξυλείας, όπως το κόντρα πλακέ στην κατασκευή κιβωτίων. Με το υλικό αυτό παρέχεται η δυνατότητα κατασκευής πιο εύχρηστων και πιο καλαίσθητων προϊόντων συσκευασίας. Εκτός από τη χρησιμοποίηση του ξύλου για την κατασκευή τελάρων, χρησιμοποιείται ευρύτατα ως τριτογενές συσκευασία με τη μορφή παλετών. Το είδος αυτής της συσκευασίας χρησιμοποιείται για την ευκολότερη μεταφορά και αποθήκευση διαφόρων προϊόντων. Οι επιφάνειες αυτές φόρτωσης είναι ένα προϊόν συσκευασίας το οποίο χρησιμοποιείται ευρύτατα σε όλους του τομείς της βιομηχανίας καθώς δεν υπάρχει κάποιο αντίστοιχο προϊόν από άλλο υλικό, που να μπορεί να το αντικαταστήσει. Επιπλέον το ξύλο χρησιμοποιείται ως υλικό για τη συσκευασία (περιτύλιξη) καλωδίων. Η μορφή της συσκευασίας αυτής είναι κυλινδρική διαφόρων διαστάσεων και αποτελείται από την ένωση πολλών παραλληλογράμμων κομματιών ξύλου. Το είδος αυτής της συσκευασίας χρησιμοποιείται κυρίως για την περιτύλιξη καλωδίων μεγάλου πάχους και μήκους και καθιστά ευκολότερη την χρησιμοποίηση τους Σύμμεικτα Οι βασικές ανάγκες που καλείται να καλύψει η συσκευασία αυτή, είναι η μέγιστη δυνατή προστασία του προϊόντος από τις συνθήκες περιβάλλοντος (οξυγόνο, υγρασία, ακτινοβολία, θερμοκρασιακές μεταβολές, κλπ) και τις μηχανικές καταπονήσεις κατά τη μεταφορά, την αποθήκευση και την έκθεση του προϊόντος, με στόχο την καλύτερη διατήρηση και την επιμήκυνση του χρόνου ζωής του προϊόντος. Οι συνεχώς αυξανόμενες απαιτήσεις για συσκευασία που εκτός από τη μέγιστη δυνατή προστασία προσφέρουν πρόσθετα πλεονεκτήματα που σχετίζονται με την εμφάνιση και βοηθούν στην καλύτερη προώθηση του προϊόντος, οδήγησαν τα τελευταία χρόνια στην ανάπτυξη σύνθετων συσκευασιών. Τα υλικά αυτά είναι συνδυασμοί δύο ή τριών βασικών συσκευασιών, του φύλλου αλουμινίου, του χαρτιού, και του πλαστικού. Η βασική παραγωγική διαδικασία που ακολουθείται για την παραγωγή σύμμεικτων συσκευασιών είναι η υγρή ή ξηρή συναρμογή φύλλου αλουμινίου με φύλλο πλαστικού ή φύλλου χαρτιού. Σελ. 14 από 75

16 Τα σύμμεικτα υλικά που παράγονται και χρησιμοποιούνται είναι διαφόρων ειδών και τύπων ανάλογα με το είδος που προορίζονται να συσκευάσουν. 2.4 Εναλλακτική διαχείριση απορριμμάτων Η Εναλλακτική Διαχείριση Αποβλήτων στην Ελλάδα ξεκίνησε ουσιαστικά τον Αύγουστο του 2001, όπου ψηφίστηκε από την Ελληνική Βουλή ο Νόμος 2939/01 (ΦΕΚ 179Α «Συσκευασίες και εναλλακτική διαχείριση των συσκευασιών και άλλων προϊόντων - Ίδρυση Εθνικού Οργανισμού Εναλλακτικής Διαχείρισης Συσκευασιών και άλλων προϊόντων (Ε.Ο.Ε.Δ.Σ.Α.Π.)». Σκοπός του Νόμου είναι η προώθηση συστημάτων ανακύκλωσης με βάση τις αρχές «ο ρυπαίνων πληρώνει» και της ευθύνης όλων των εμπλεκόμενων στη διαχείριση συσκευασιών / άλλων προϊόντων. Παράλληλα επιδιώκεται η βελτίωση των περιβαλλοντικών επιδόσεων όλων των φορέων που συμμετέχουν στον κύκλο ζωής των προϊόντων, παραγωγών διανομέων, καταναλωτών, διαχειριστών αποβλήτων, ΟΤΑ και πολιτείας. Η εφαρμογή του νόμου αφορά: Τις βιομηχανίες - βιοτεχνίες που παράγουν ή διαθέτουν υλικά (πρωτογενή ή δευτερογενή) για την κατασκευή των συσκευασιών/άλλων προϊόντων Τους παραγωγούς ή μετατροπείς των συσκευασιών/άλλων προϊόντων (κατασκευαστές) Τους εισαγωγείς (προμηθευτές) Αυτούς που θέτουν τα προϊόντα σε συσκευασίες (συσκευαστές - εμφιαλλωτήρια) Αυτούς που διαθέτουν προϊόντα στην αγορά (εισαγωγείς και διακινητές) Τους καταναλωτές Τις δημόσιες αρχές Τους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης Τους διαχειριστές των αποβλήτων Οι βασικές αρχές της εναλλακτικής διαχείρισης των συσκευασιών και των άλλων προϊόντων είναι οι εξής: 1 Εναλλακτική διαχείριση αποβλήτων στην Ελλάδα. Μια σύντομη αλλά χρήσιμη ματιά, Econews ηλεκτρονικό περιοδικό, διαθέσιμο σε 2 Σκορδίλης Αδαμάντιος, Εναλλακτική Διαχείριση Συσκευασιών καί άλλων Προϊόντων-Νόμος 2939/01, διαθέσιμο σε http ://www. ekke. gr/estia/cooper/ 01okl_Diax_Apor/Enall_Diax_Sysk.htm - 108k - Σελ. 15 από 75

17 Πρόληψη της δημιουργίας αποβλήτων από τη διαχείριση των συσκευασιών / άλλων προϊόντων Επαναχρησιμοποίηση - ανακύκλωση Ανάκτηση ενέργειας Η αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει» Η αρχή της ευθύνης όλων των εμπλεκομένων στη διαχείριση των συσκευασιών/άλλων προϊόντων Η αρχή της δημοσιότητας προς τους χρήστες και καταναλωτές. Η αρχή της μη διάκρισης των συσκευασιών/άλλων προϊόντων Τα προιοντα στα οποία εφαρμόζεται μέχρι τώρα η εναλλακτική διαχείριση είναι τα ακόλουθα: Συσκευασίες και τα απόβλητα συσκευασιών Ηλεκτρικές στήλες και συσσωρευτές Οχήματα στο τέλος του κύκλου ζωής τους Χρησιμοποιημένα λιπαντέλαια Παλαιά ελαστικά Ηλεκτρικό και ηλεκτρονικό εξοπλισμό Απόβλητα των εκσκαφών, κατασκευών και υλικών Έντυπο υλικό Η σχετική νομοθεσία για την εναλλακτική διαχείριση αποβλήτων συσκευασιών & «άλλων προϊόντων» εχει ως έξης: - Ν. 2939/2001 (ΦΕΚ179Α) «Συσκευασίες και εναλλακτική διαχείριση των συσκευασιών και άλλων προϊόντων - Ίδρυση Εθνικού Οργανισμού Εναλλακτικής Διαχείρισης Συσκευασιών και Άλλων Προϊόντων (ΕΟΕΔΣΑΠ) και άλλες διατάξεις» - Από τα Προεδρικά Διατάγματα σχετικά με τους όρους και τις προϋποθέσεις της εναλλακτικής διαχείρισής, για τα εξής υλικά : Οχήματα στο τέλος κύκλου ζωής (ΠΔ 116, ΦΕΚ 81Α/5.3.04) Απόβλητα ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού (ΠΔ 117, ΦΕΚ 82Α/5.3.04) Απόβλητα λιπαντικών ελαίων (ΠΔ 82, ΦΕΚ 64Α/2.3.04) Χρησιμοποιημένες ηλεκτρικές στήλες και συσσωρευτές (ΠΔ 115, ΦΕΚ 80Α/5.3.04) Χρησιμοποιημένα ελαστικά οχημάτων (ΠΔ 109, ΦΕΚ 75Α/5.3.04) Σελ. 16 από 75

18 Το σχέδιο Προεδρικού Διατάγματος για τα «Απόβλητα υλικών εκσκαφών, κατασκευών και κατεδαφίσεων» είναι στη διαδικασία των υπογραφών. Παράλληλα η νομοθεσία συμπληρώνεται με την ΚΥΑ οικ / (ΦΕΚ 849Β) «Καθορισμός ύψους ανταποδοτικών τελών από ατομικά ή συλλογικά συστήματα εναλλακτικής διαχείρισης συσκευασιών / άλλων προϊόντων (όπως αυτά ορίζονται στο άρθρο 2, παρ. 4, του Ν. 2939/2001) σε εφαρμογή των άρθρων 7 (παρ. Β1, εδ. α3 και παρ. Β2, εδ. α5) και του άρθρου 17 του Ν. 2939/ » όπως επίσης και με τις ακόλουθες Υπουργικές Αποφάσεις έγκρισης συστημάτων: 1 ) Σύστημα Συλλογικής Εναλλακτικής Διαχείρισης Συσκευασιών ΣΣΕΔ - Ανακύκλωση (Υ.Α. οικ /2003, ΦΕΚ 391 Β/ ) 2) Σύστημα Συλλογικής Εναλλακτικής Διαχείρισης Συσκευασιών Ορυκτελαίων ΚΕΠΕΔ. (Υ.Α. οικ , ΦΕΚ 391 Β/ )) 3) Ατομικό σύστημα εναλλακτικής διαχείρισης συσκευασιών της Ιδιωτικής Ετικέτας και Εισαγωγής Προϊόντων «AB ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΣ» (Υ.Α. οικ , ΦΕΚ 1108Β/ ) 4) Σύστημα Συλλογικής Εναλλακτικής Διαχείρισης Αποβλήτων Λιπαντικών Ελαίων ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Α.Ε - ΕΛ.ΤΕ.ΠΕ. ΑΕ (Υ.Α. οικ , ΦΕΚ 905Β/ ) 5) Συλλογικό Σύστημα Εναλλακτικής Διαχείρισης Αποβλήτων Ηλεκτρικού και Ηλεκτρονικού εξοπλισμού «ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ ΣΥΣΚΕΥΩΝ Α.Ε» (Υ.Α. οικ , ΦΕΚ 905Β/ ) 6) Συλλογικό Σύστημα Εναλλακτικής Διαχείρισης Φορητών Ηλεκτρικών Στηλών και Συσσωρευτών - ΣΣΕΔΦΗΣΣ (Υ.Α. οικ , ΦΕΚ 1056 Β/ ) 7) Σύστημα Εναλλακτικής Διαχείρισης Συσσωρευτών - ΣΥ.ΔΕ.ΣΥΣ ΑΕ (Υ.Α. οικ , ΦΕΚ 1124 Β/ ) 8) Συλλογικό Σύστημα Εναλλακτικής Διαχείρισης Μεταχειρισμένων Ελαστικών «ECO - ELASTICA» ΑΕ (Υ.Α. οικ , ΦΕΚ 1145 Β/ ) Σελ. 17 από 75

19 9) Συλλογικό Σύστημα Εναλλακτικής Διαχείρισης Οχημάτων Ελλάδας με το διακριτικό τίτλο «ΕΔΟΕ Α.Ε» (Υ.Α. οικ , ΦΕΚ 907 Β/ ) Το ανωτέρω νομοθετικό πλαίσιο για την εναλλακτική διαχείριση συμπληρώνεται από την ευρύτερη νομοθεσία σχετικά με την περιβαλλοντική αδειοδότηση και τη διαχείριση των στερεών αποβλήτων. Σελ. 18 από 75

20 3. ΜΕΘΟΔΟΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ-ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ Οι ττιο συνηθισμένες μέθοδοι διαχειρισης-επεξεργασιας αποριμματων είναι οι έξης: 1. Ανακύκλωση 2. Λιπασματοποιηση (κομποστοττοιηση) 3. Υγειονομική Ταφή 4. Καύση 3.1 Ανακύκλωση απορριματων Γενικά Ανακύκλωση είναι η διαδικασία της συλλογής και διαχωρισμού συγκεκριμένων υλικών από τα απορρίμματα και η επαναφορά στην παραγωγική διαδικασία. Η ανακύκλωση αποτελεί μια πολύ ουσιαστική διέξοδο για τη διαχείριση των απορριμμάτων και πρέπει να αντιμετωπίζεται σαν αποτελεσματική μέθοδος και όχι σαν πρόσκαιρη μόδα. Η ανακύκλωση αποτελεί σύγχρονη απαίτηση και αναπόσπαστο συστατικό της διαχείρισης των απορριμμάτων. Στη χώρα μας δυστυχώς γίνεται σε πολύ χαμηλά ποσοστά και διεξάγεται περιοριστικά σε αντίθεση με άλλες χώρες που έχουν πετύχει μεγάλη μείωση των απορριμμάτων τους (Γερμανία, Αυστρία κλπ). Σε ορισμένες ανεπτυγμένες Ευρωπαϊκές χώρες 8 στους 10 πολίτες συμμετέχουν σήμερα ενεργά όχι μόνο στη διαλογή και ανακύκλωση υλικών όπως χαρτί, γυαλί και μέταλλα, αλλά και οργανικών υλικών (κομποστοποιηση-λιπασματοποιηση). Στην Ελλάδα παρατηρείται καθυστέρηση και αργή επέκταση τέτοιων προγραμμάτων και μικρή αύξηση των ποσοστών της ανακύκλωσης. Στη χώρα μας γίνεται ανακύκλωση: αλουμινίου σε ποσοστό 30% 1 Ταγκαλάκης I., Διαχείριση απορριμμάτων - Περιβαλλοντικό Πρόγραμμα, διαθέσιμο σε / aporimata/aporimatl.htm 2 Βουδρισλής N., (1998), Το πρόβλημα των απορριμμάτων και οι λύσεις του, Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Σουφλιου, διαθέσιμο σε users.otenet.gr/ ~kpesoufli/ garbage.htm 3 Περιβαλλοντικός Σύλλογος Ρέθυμνου, Πρόταση για τη διαχείριση των στερεών απορριμμάτων στο Ρέθυμνο, ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ μηνιαίο ηλεκτρονικό περιοδικό, διαθέσιμο σε News2005/0186.html 4 Ανακύκλωση : η πρόκληση του μέλλοντος διαθέσιμο σε ttp:// main.php?cat=42&art=419 5 Σταμέλλος Στέφανος, Καύση σκουπιδιών ή σωστή διαχείριση;, διαθέσιμο σε 6 Ελληνική Εταιρεία Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων, Τεχνικές Διαχείρισης Αστικών Αποβλήτων, διαθέσιμο σε Σελ. 19 από 75

21 γυαλιού σε ποσοστό 26% χαρτιού σε ποσοστό 35% πλαστικού σε ποσοστό 5% Ωφέλειες από την ανακύκλωση 1. Με την ανακύκλωση η ποσότητα των απορριμμάτων η οποία είναι διαθέσιμη για ταφή η καύση μειώνεται σημαντικά και συνεπώς εχουμε μικρότερη ρύπανση των νερών και του αέρα στην χωματερή η στο χώρο καύσης στα οποία αυτά διατίθενται. 2. Επίσης παρατείνεται ο χρόνος λειτουργίας των χωματερών, και αντιμετωπίζεται έτσι η τεράστια δυσκολία εξεύρεσης νέων χωρων ταφής και μειώνεται ταυτόχρονα το κόστος συλλογής και διάθεσης των απορριμμάτων. 3. Με την επαναφορά των χρήσιμων υλικών στην παραγωγική διαδικασία, μειώνονται οι εισαγωγές σκραπ από το εξωτερικό και αυτά τα υλικά επανεισέρχονται στη βιομηχανία χωρίς την ανάγκη κατασπατάλησης πρώτων υλών. 4. Χρησημοποιωντας ανακυκλωμένα αποριμματα για την κατασκευή προϊόντων, έχουμε σαν αποτέλεσμα μεγάλη εξοικονόμηση ενέργειας καθώς και μείωση της ρύπανσης κατά τη διαδικασία επεξεργασίας και κατασκευής. Το ενεργειακό όφελος από την ανακύκλωση διαφόρων υλικών είναι πολύ μεγάλο. Η ενέργεια που καταναλώνεται για την παραγωγή προϊόντων από ανακυκλωμένο υλικό είναι σε σχέση με αυτήν που καταναλώνεται για την παραγωγή τους από πρωτογενή υλικά: 23-77% λιγότερη για το χαρτί 31 % λιγότερη για το γυαλί 95% λιγότερη για το αλουμίνιο 85-90% λιγότερη για τα πλαστικά Οι λόγοι οι οποίοι επιβάλλουν την προσπάθεια για εξοικονόμηση ενέργειας είναι: η μείωση του κόστους των προϊόντων η μείωση των εισαγωγών πετρελαίου και η εξάρτηση μας από αυτό η μη εξάντληση των εγχώριων ορυκτών καυσίμων Σελ. 20 από 75

22 η μείωση των καύσεων και επομένως του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα (φαινόμενό του θερμοκηπίου) και της επιπλέον ατμοσφαιρικής ρύπανσης 5. Με την ανακύκλωση μπορούμε να επιτύχουμε εξοικονόμηση πρωτων υλών για τις οποίες υπάρχει ηδη αυξανόμενη έλλειψη στη φύση καθώς και αυξημένο κόστος αυτών. Το χαρτί παράγεται από τους κορμούς των δένδρων 2200 κιλά κορμών δένδρου δίνουν 1000 κιλά χαρτί. Το γυαλί παράγεται από άμμο, άσβεστο και σόδα 1100 κιλά αυτών των υλικών δίνουν 1000 κιλά γυαλί. Το αλουμίνιο παράγεται από το ορυκτό βωξίτη 4000 κιλά βωξίτη δίνουν 1000 κιλά αλουμίνιο 6. Εξοικονομούμαι μεγάλα ποσά από τα έξοδα μεταφοράς των απορριμμάτων προς τις χωματερές που είναι αρκετά μακριά από τις κατοικημένες περιοχές διότι οι τελικες ποσότητες που χρειάζονται να αποριφθουν είναι πολύ μικρότερες. 7. Η εφαρμογή της ανακύκλωσης με τη μορφή της ΔσΠ (διαλογή στην πηγη) μειώνει το κόστος συλλογής των απορριμμάτων, επειδή παρεμβαίνει και επηρεάζει τη διαδικασία συλλογής και μεταφοράς τους. 8. Τέλος για την λειτουργία της ανακύκλωσης απαιτείται η απασχόληση προσωπικού στα διάφορα στάδια υλοποίησής τους. Από στατιστικά στοιχεία προκύπτει ότι με τη ΔσΠ δημιουργούνται περισσότερες θέσεις απασχόλησης σε σχέση με την Υγειονομική Ταφή σε αναλογία 5: Ανακύκλωση Χαρτιού Στην Ελλάδα καταναλώνουμε περίπου τόνους χαρτί το χρόνο. Από αυτή την ποσότητα το χαρτί συσκευασίας αποτελεί περίπου το 50% και ακολουθεί το χαρτί γραφής και εκτύπωσης (35%) και το χαρτί υγείας και καθαριότητας (15%). Το χαρτί αποτελεί το 20-30% των σκουπιδιών μας. Για να παράγουμε εναν τόνο χαρτιού χρειάζομασται: στρέμματα δάσους (15-20 δέντρα, κιλά κορμών) κυβικά μέτρα νερού κιλοβατώρες ενέργεια Σελ. 21 από 75

23 Το χαρτί κατασκευάζεται από υψηλά συμπυκνωμένες ίνες κυτταρίνης. Τα χαρτινα αποριμματα τα οποία ανακυκλώνουμε συνήθως είναι οι εφημερίδες, οι χαρτοσακκούλες, τα κουτιά από χαρτόνι και το χαρτί γραφείου. Με την ανακύκλωση υποβαθμίζονται οι ίνες του χαρτιού, π.χ. η ανάμειξη και επεξεργασία του με το νερό τις σπάει και τις κονταίνει. Για το λόγο αυτό το χαρτί δεν μπορεί να επανα-ανακυκλωθεί άπειρες φορές λόγω της φθοράς που υφίστανται οι ίνες. Στις βιομηχανίες το χαρτί αναμειγνύεται με νερό σχηματίζοντας τον χαρτοπολτό, ο υδροπολτοποιητής διαχωρίζει τις ίνες του χαρτιού. Οι ίνες μαζί με νερό δημιουργούν το μίγμα από το οποίο κατόπιν απομακρύνονται τα μέταλλα και οι διάφορες προσμίξεις. Στο μίγμα προστίθενται χημικά για απομελάνωση, επειδή όμως παραμένει αρκετό μελάνι σε αυτό, το τελικό προϊόν έχει χρώμα φαιό. Ο καθαρός πολτός μπορεί να μετατραπεί σε 100% προϊόν ανακυκλωμένου χαρτιού, ή μπορεί να αναμειχθεί με ξυλοπολτό ή παρθένες ίνες για την παραγωγή χαρτιού ή χαρτονιού που εν μέρει αποτελούνται από ανακυκλωμένες ίνες. Οι ελληνικές χαρτοβιομηχανίες χρησιμοποιούν κυρίως τις εξής ποιότητες εγχώριων αποριμματων : α) εφημερίδες και περιοδικά, β) χαρτοκιβώτια, γ) σχολικά βιβλία και τετράδια (χωρίς το εξώφυλλο), δ) ανάμικτα διάφορα. Αντίστοιχα εισάγουμε από το εξωτερικό ειδικές ποιότητες αποριμματων (λευκά, κραφτ κ.α.) που δεν υπάρχουν καθόλου ή σε μικρές ποσότητες στη χώρα μας. Σήμερα στην Ελλάδα γίνεται ανακύκλωση τόνοι χαρτί, δηλαδή το 35% του χαρτιού που καταναλώνουμε. Για να παραχθει η ποσότητα αυτή του χαρτιού θα χρειάζονταν 12 εκατομμύρια στρέμματα δάσους 100 εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού 1,5-2 δισεκατομμύρια κιλοβατώρες Η ανακύκλωση αυτής της ποσότητας χαρτιού: σώζει τα δέντρα εξοικονομεί νερό και εξοικονομεί ενέργεια Ανακύκλωση Γυαλιού Το γυαλί υπάρχει τα απορρίμματα σε ποσοστο 3%. Σελ. 22 από 75

24 Στις ελληνικές χωματερές καταλήγουν κάθε χρόνο περίπου τόνοι γυαλί, για την κατασκευή του οποίου έχουν καταναλωθεί περίπου τόνοι πρώτες ύλες. Τα γυαλινα αντικείμενα τα οποία ανακυκλωνωνται είναι μπουκάλια, γυάλινα δοχεία, τζάμια, πιάτα, γυαλιά υψηλής αντοχής σε θερμότητα, κρύσταλλα κ.α. Το πλεονέκτημα που παρουσιάζει το γυαλί σε αντίθεση με το χαρτί, είναι ότι: μπορεί να ανακυκλωθεί πολλές φορές χωρίς να αλλοιωθεί και χαρακτηρίζεται από μηδενική διαπίδυση προς το περιεχόμενό του δηλαδη για παράδειγμα ένα αναψυκτικό σε γυάλινη συσκευασια δεν αλλζει η γεύση του και η οσμή του λογω του γυαλιου ενώ αυτό ακριβώς συμβαίνει στην πλαστική συσκευασια οπού αλλοιώνεται η γεύση και η οσμή του αναψυκτικού λογω του πλαστικού που το περιβάλλει. Για τους λόγους αυτούς, το γυαλί θεωρείται για πολλές χρήσεις το φιλικότερο προς το περιβάλλον υλικό όπως επίσης και εξαιρετικά υγειινο σαν υλικό συσκευασιας. Ομως η διαφορετική χημική σύσταση των φιαλών, ο διαφορετικός χρωματισμός τους και το κόστος μεταφοράς περιορίζουν την αύξηση της ποσότητας ανακύκλωσης του γυαλιού. Το γυαλί υποδιαιρείται σε κατηγορίες, λευκό, πράσινο, καφέ. Γυαλί καφέ χρώματος χρησιμοποιείται για μπουκάλια μπύρας και φαρμάκων τα οποία είναι χημικά ευαίσθητα στο φως και πράσινου χρώματος για τα μπουκάλια κρασιού και αναψυκτικών. Κατά τη συλλογή του θραύεται για να μειωθεί ο όγκος του -και να μπορεί να μεταφερεται εύκολα και φτηνά- και δημιουργείται το υαλόθραυσμα. Στις βιομηχανίες το υαλόθραυσμα καθαρίζεται και τεμαχίζεται σε πολύ μικρά κομμάτια που έχουν τη μορφή άμμου. Κατόπιν αναμιγνύεται με πυριτική άμμο και θραύσματα ασβεστόλιθου και τήκεται για παραγωγή νέου γυαλιού. Τα τελικά προϊόντα της ανακύκλωσης γυαλιού μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε υαλοβάμβακες, fiberglass, σήματα στους δρόμους κλπ. Στην Ελλαδα το ποσοστό ανακύκλωσης είναι περίπου 26%, πολύ χαμηλότερο σε σχέση με άλλες χώρες της ΕΕ που φτάνει έως και 80%. Τα περιβαλλοντικά οφέλη από την ανακύκλωση του γυαλιού είναι: η μείωση της απαιτούμενης ενέργειας για την παραγωγή προϊόντων κατά 25-31%, η εξοικονόμηση πρώτων υλών η μείωση του όγκου των απορριμμάτων και η μείωση της ρύπανσης της ατμόσφαιρας. Σελ. 23 από 75

25 Για κάθε ένα τόνο ανακυκλωμένου γυαλιού εξοικονομούνται 1,1 τόνοι πρώτων υλών (άμμος, άσβεστος και σόδα) και ενέργεια αντίστοιχη με 135 λίτρα πετρελαίου Ανακύκλωση Αλουμινίου Τα αλουμινένια αντικείμενα τα οποία ανακυκλώνονται είναι κύριως τα κουτιά αναψυκτικών και μπύρας, καθώς και υδροροές, πλαίσια οικοδομικών κουφωμάτων, έπιπλα κήπου και εξαρτήματα αυτοκινήτων. Κατά τη ανακύκλωσή τους, τα κουτιά αλουμινίου πρέπει να διαχωρίζονται από τα σιδηρούχα και τα διμεταλλικά, κάτι που επιτυγχάνεται με την χρήση μαγνητικού διαχωριστή. Στη βιομηχανία, τα κουτιά εισάγονται σε φούρνο για αποβερνίκωση, αποσμάλτωση και απομάκρυνση χρωματικών επιγραφών. Το καθαρό αλουμίνιο εισάγεται σε φούρνο για τήξη και μορφοποίηση σε ράβδους, που όταν ψηχθούν θα διαμορφωθοθν σε φύλλα ή ρολλά που θα δώσουν τελικά τα νέα κουτιά. Με την ανακύκλωση του αλουμινίου έχουμε τεράστιο οικονομικό όφελος, αφού εξοικονομείται το 95% της ενέργειας που χρειάζεται για την παραγωγή του από πρώτες ύλες. Η ενέργεια όμως για την παραγωγή αλουμινένιων προϊόντων αντιστοιχεί στο 25-30% του συνολικού κόστους παραγωγής αυτών και αντιλαμβάνεται εύκολα κανείς το μεγάλο οικονομικό όφελος από την ανακύκλωσή του. Ταυτόχρονα, η ανακύκλωση ενός τόνου αλουμινίου οδηγεί στην εξοικονόμηση : 4 τόνων βωξίτη (πρώτη υλη από την οποία προέρχεται το αλουμίνιο) 500 κιλών σόδας 100 κιλών ασβεστόλιθου 700 κιλών πετρελαίου 25 κιλών κρυολίτη 35 κιλών φθοριούχου αλουμινίου Υπολογίζεται ότι το 1991 στην Ελλάδα καταναλώθηκαν 700 εκατομμύρια κουτιά αλουμινίου. Από αυτά, σύμφωνα με στοιχεία της Ελληνικής Ένωσης Αλουμινίου, το 25% ανακυκλώθηκε Ανακύκλωση Πλαστικού Τα πλαστικά είναι υλικά υψηλής ποιότητας, χαμηλής τιμής και πολύ πρακτικά και χρήσιμα για τη συσκευασία πολλών προϊόντων. Η εκτεταμένη όμως χρήση τους και η Σελ. 24 από 75

26 αργή αποδόμησή τους τα καθιστά ένα από τα βασικά συστατικά ρύπανσης του φυσικού περιβάλλοντος. Πρόσφατες μελέτες έχουν δείξει ότι πάνω από πουλιά βρίσκουν το θάνατο σε παγκόσμιο επίπεδο εξαιτίας των πλαστικών, ενώ ψάρια πεθαίνουν στη Μεσόγειο εξαιτίας των πλαστικών και άλλων μικροαντικειμένων που καταλήγουν στη θάλασσα. Κάθε χρόνο στην Ελλάδα καταλήγουν περίπου τόνοι πλαστικό στις χωματερές ή ανεξέλεγκτα στο περιβάλλον, από τις σακούλες των σούπερ-μάρκετ. Για να φτιαχτούν αυτές οι πλαστικές σακούλες που χρησιμοποιούνται χρειάζονται τόνοι πλαστικό. Επίσης ένα μεγάλο ποσοστό αναψυκτικών κυκλοφορεί σε πλαστικά μπουκάλια που δεν επιστρέφονται, ενώ οι περισσότερες εταιρείες εμφιαλώνουν το νερό σε πλαστική φιάλη μιας χρήσης. Οι βασικοί τύποι των πλαστικών που χρησιμοποιούνται στη συσκευασία είναι: Το χαμηλής πυκνότητας πολυαιθυλένιο (LDPE Το υψηλής πυκνότητας πολυαιθυλένιο (HDPE). Το πολυπροπυλένιο (ΡΡ). Το πολυβινυλοχλωρίδιο (PVC). Το πολυστυρένιο (PS). Ο πολυεστέρας του τερεφθαλικού πολυαιθυλενίου (ΡΕΤ). Από όλα τα παραπάνω είδη πλαστικών το φιλικότερο προς το περιβάλλον είναι το ΡΕΤ λόγω της καθαρότητας του υλικού του, της μηδενικής διαπίδυσης ουσιών από το περιεχόμενο στον περιέκτη και αντίστροφα, του ενεργειακού κέρδους και της μεγαλύτερης ευκολίας ανακύκλωσης. Τα άλλα είδη πλαστικών είναι λιγότερο φιλικά, εξαιτίας του τρόπου παραγωγής τους και ανακυκλώνονται πιο δύσκολα, λόγω των πρόσθετων ουσιών που περιέχουν. To PVC είναι αναμφίβολα το πιο επικίνδυνο, για το περιβάλλον και τον άνθρωπο, πλαστικό. Πολλές από τις ενώσεις που χρησιμοποιούνται στην παραγωγή του PVC είναι τοξικές. Τα μπουκάλια από PVC που καίγονται ανεξέλεγκτα στις χωματερές αποτελούν τη σημαντικότερη αιτία για την έκλυση στο περιβάλλον διοξίνης, που είναι ένα πολύ επικίνδυνο αέριο για την ανθρώπινη υγεία. Τα πλαστικά απορροφούν για την παραγωγή τους το 4% της παγκόσμιας κατανάλωσης πετρελαίου (2% τα πλαστικά συσκευασίας και 2% τα άλλα πλαστικά) και τεράστια ποσά ενέργειας. Σελ. 25 από 75

27 Η ανακύκλωση του πλαστικού γίνεται σήμερα σε ένα πολύ μικρό ποσοστό, σχεδόν ασήμαντο. Το μεγαλύτερο πρόβλημα στην ανακύκλωση των πλαστικών είναι η ποικιλία των πλαστικών υλών και η δυσκολία στην αξιοποίησή τους, αν δεν προηγηθεί ένα δαπανηρό στάδιο διαχωρισμού. Το ποσοστό ανακύκλωσης των πλαστικών συσκευασιών στη χώρα μας είναι περίπου 5% εως 10% και αφορά κατά κύριο λόγο στην ανακύκλωση που κάνουν οι ίδιες οι βιομηχανίες παραγωγής πλαστικών στα απορρίμματά τους και όχι στην ανακύκλωση πλαστικών συσκευασιών από τα οικιακά απορρίμματα. Το ίδιο χαμηλό ποσοστό έχει και η Ε.Ε. με εξαίρεση τη Γερμανία (43%). Η χρήση του πλαστικού ως υλικό συσκευασίας θα πρέπει να μειωθεί, η δε χρήση του PVC να απαγορευθεί για περιβαλλοντικούς λόγους. Σήμερα υπάρχει η τεχνολογία παραγωγής ΡΕΤ πολλαπλών χρήσεων για μπουκάλια. Οι συσκευασίες μπορούν μετά την πρώτη τους χρήση να γίνουν ξανά μπουκάλια, αφού η καθαρότητα του υλικού εγγυάται ένα προϊόν που θα έχει την ίδια και όχι υποβαθμισμένη χρήση. Η λειτουργία μιας μονάδας ανακύκλωσης πλαστικών ΡΕΤ απαιτεί μια ελάχιστη ποσότητα τόνων ΡΕΤ το χρόνο. Στη χώρα μας καταναλώνουμε ετησίως 400 εκατομμύρια πλαστικά μπουκάλια ΡΕΤ για αναψυκικά και άλλα τόσα για εμφιαλωμένο νερό. Το συνολικό τους βάρος υπολογίζεται σε τόνους πλαστικού. Σελ. 26 από 75

28 3.2 Λιπασματοττοιηση Γενικά111, Η λιπασματοττοιηση ή composting είναι μια από τις μεθόδους διάθεσης των απορριμμάτων και η οποία αντιμετωπίζει ικανοποιητικά και το πρόβλημα της υποβάθμισης του περιβάλλοντος από τα στερεά υπολείμματα, αλλά και υλοποιεί την ανακύκλωση παράγοντας ένα χρησιμότατο προιον σαν τελικό αποτέλεσμα. Έτσι εκτός από την ανακύκλωση των μετάλλων, του χαρτιού, των γυαλιών και των ελαστικών, που σε κάποιο ικανοποιητικό βαθμό μπορούμε να επιτύχουμε, με τη διαδικασία της λιπασματοποίησης, ανακυκλώνουμε ουσιαστικά και τα οργανικά αποριμματα, και τα επαναφέρουμε στο χώμα με φυσικό τροπο για να μπορέσει το τελευταίο να συνεχίσει να παράγει διατηρώντας την γονιμότητά του Ορισμός κομποστοποιησης Η αποσύνθεση της οργανικής ύλης (κομποστοποιηση) είναι μια φυσική βιολογική διεργασία η οποία συμβαίνει στη φύση χωρίς διακοπή από την εμφάνιση της ζωής, πάνω στη γη. Η φύση κατορθώνει να ανακυκλώνει την ύλη και να διατηρεί συνεχώς και να ανανεώνει τη ζωή. Το τελικό υπόλειμμα αυτής της διεργασίας (κομποστοποιησης) ονομάζεται compost κι είναι ένα σχετικά παρόμοιο υλικό με εκείνο που φυσιολογικά σχηματίζεται στο χώμα μετά τη φυσική βιολογική αποδόμηση της νεκρής οργανικής ύλης που καταλήγει σε αυτό. Επομένως με τον όρο composting μπορούμε να ορίσουμε την αερόβια βιολογική αποδόμηση των οργανικών υλικών κάτω από ελεγχόμενες συνθήκες εξασφαλίζοντας: α) αντιμετώπιση της περιβαλλοντικής υποβάθμισης από τα στερεά οργανικά υπολείμματα και β) ανακύκλωση της οργανικής ύλης και μετατροπή της σε μια μορφή εξαιρετικά χρησιμη για την γονιμότητα του εδάφους. 1 Περιβαλλοντικός Σύλλογος Ρέθυμνου, Πρόταση για τη διαχείριση των στερεών απορριμμάτων στο Ρέθυμνο, ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ μηνιαίο ηλεκτρονικό περιοδικό, διαθέσιμο σε http :// 2 Σταμέλλος Στέφανος, Καύση σκουπιδιών ή σωστή διαχείριση;, διαθέσιμο σε 3 Ελληνική Εταιρεία Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων, Τεχνικές Διαχείρισης Αστικών Αποβλήτων, διαθέσιμο σε Σελ. 27 από 75

29 3.2.3 Βασικοί παράγοντες του composting Οι βασικοί παράγοντες από τους οποίους εξαρταται η σωστή και γρήγορη αποδομηση (κομποστοποιηση) των οργανικών υλικών είναι οι: α) το οξυγονο, β) η υγρασία, γ) η σχέση άνθρακα προς άζωτο (C/N), δ) το μέγεθος των τεμαχιδίων των προς κομποστοποιηση υλικού, ε) η θερμοκρασία κομποστοποιησης και στ) το ph. Ο περιοδικός αερισμός του ζυμούμενου υλικού είναι απαραίτητος για να παρέχεται η απαιτούμενη ποσότητα οξυγόνου στους αερόβιους μικροοργανισμούς που πραγματοποιούν τη ζύμωση του υλικού. Όταν η περιεκτικότητα σε οξυγόνο του ατμοσφαιρικού αέρα μέσα στη ζυμούμενη μάζα πέσει κάτω του 5% περίπου, τότε αρχίζουν να επικρατούν αναερόβιες συνθήκες που επιβραδύνουν τη ζύμωση και προκαλούν την παραγωγή δύσοσμων αερίων. Η οξυγόνωση των απορριμμάτων γίνεται, είτε με ρεύμα αέρα (κλίβανοι χωνεύσεως), είτε με γύρισμα των σωρών, ανά ορισμένα χρονικά διαστήματα, ανάλογα με τον προγραμματισμένο χρόνο λιπασματοποιήσεως (κάθε 2-3 ημέρες ή περισσότερο). Η παρουσία νερού στο ζυμούμενο υλικό είναι απαραίτητη για την ανάπτυξη και διαβίωση των μικροοργανισμών. Η συνολική ποσότητα υγρασίας που απαιτείται για την ομαλή πορεία της ζύμωσης εξαρτάται από τη φύση του υλικού (υδατοϊκανότητα) και συνήθως κυμαίνεται μεταξύ του 55% και 65% σε υγρή βάση. Περίσσεια όμως νερού κλείνει τους πόρους εισόδου του αέρα και την τροφοδότηση σε οξυγόνο. Η σχέση C/N επηρεάζει αποφασιστικά την ταχύτητα της βιολογικής αποδόμησης του υλικού γιατί από τη διαθέσιμη ποσότητα του βασικού στοιχείου Ν στους μικροοργανισμούς, εξαρτάται η ταχύτητα της αποδόμησης των οργανικών ενώσεων του C για τον προσδιορισμό από αυτούς της απαιτούμενης ποσότητας C και ενέργειας. Το μέγεθος των τεμαχιδίων του υλικού επηρεάζει την ποσότητα του νερού και αέρα που μπορεί το υλικό να συγκροτήσει κατά τη ζύμωση αλλά και ταυτόχρονα τη διαθέσιμη συνολική επιφάνεια που προσφέρεται στους μικροοργανισμούς για προσβολή. Μια ορισμένη κοκκομετρική σύσταση του υλικού από τεμαχίδια με διάμετρο λίγων χιλιοστών μέχρι και πέντε εκατοστών περίπου θεωρείται ικανοποιητική. Σελ. 28 από 75

30 Η θερμοκρασία κομποστοποιησης του υλικού εξασφαλίζει την ανάπτυξη της κατάλληλης μικροχλωρίδας και ταυτόχρονα τη νέκρωση διάφορων παθογόνων του ανθρώπου και των φυτών όπως επίσης και των σπόρων διάφορων ανεπιθύμητων ζιζανίων και φυτών. Η αποδόμηση των οργανικών ουσιών είναι γενικά εξώθερμη αντίδραση, με αποτέλεσμα να ανεβαίνει αρχικά η θερμοκρασία του σωρού (στους oc) και προοδευτικά να ελαττώνεται, με όριο τη θερμοκρασία του περιβάλλοντος, όταν ολοκληρωθεί πρακτικά η αποδόμηση και απομείνει η ωρίμανση. Τα απορρίμματα είναι συνήθως ουδέτερα (ρη=7). Στην αρχική φάση της χώνευσης επικρατούν όξινες συνθήκες, ενώ αργότερα γίνονται αλκαλικές Μεθοδολογία επεξεργασίας και κομποστοποιησης οικιακών απορριμμάτων Στην περίπτωση που δεν εχει γίνει ξεδιαλεγμα στην πηγη των οργανικών αποριμματων η διαδικασία της κομποστοποιησης σε μια μονάδά κομποστοποιησης οικιακών αποριμματων εχει συνοπτικά ως έξης: 1. Παραλαβή σκουπιδιών : Τα αυτοκίνητα που μεταφέρουν τα αποριμματα αδειάζουν το φορτίο τους Οε ανοικτό υπεδάφιο σιλό από μπετόν χωρητικότητας ίσης περίπου με το διπλάσιο του όγκου των σκουπιδιών που επεξεργάζεται το εργοστάσιο. Η επιπλέον χωρητικότητα του σιλό εχει σαν σκοπο το να υπάρχει η δυνατότητα αποθήκευσης των σκουπιδιών στην περίπτωση που θα παρουσιαστεί κάποια ζημιά. 2. Τεμαχισμός σκουπιδιών : Ο τεμαχισμός των σκουπιδιών γίνεται συνήθως χωρίς καμιά προηγούμενη διαλογή. Η τροφοδοσία των μύλων γίνεται με μεταφορική ταινία που είτε μόνη της παραλαμβάνει τα σκουπίδια από τον πυθμένα κατάλληλα διαμορφωμένου σιλό είτε με τη βοήθεια γερανού με αρπάγη. 3. Διαχωρισμός μεταλλικών αντικειμένων : Τα σκουπίδια μετά τον τεμαχισμό τους περνούν από συγκροτήματα μαγνητών όπου και γίνεται ο διαχωρισμός των μεταλλικών αντικειμένων. Τα μεταλλικά αυτά αντικείμενα οδηγούνται είτε σε πρέσα συμπίεσης όπου μετασχηματίζονται σε μεγάλους κύβους, είτε οδηγούνται έξω από το κτιριακό συγκρότημα και αδειάζονται σε containers. Στη συνέχεια τόσο οι κύβοι όσο και το περιεχόμενο των containers μεταφέρονται και διαθέτονται σε μεταλλουργικές βιομηχανίες. 4. Διαχωρισμός πλαστικών : Σελ. 29 από 75

31 Μετά την απομάκρυνση των μεταλλικών αντικειμένων τα σκουπίδια μεταφέρονται σε κυλινδρικό συνήθως περιστρεφόμενο κόσκινο. Τα διάφορα υλικά με διάμετρο μεγαλύτερη των 5 ή 7 οπι που δεν μπορούν να περάσουν από τις αντίστοιχες οπές του κόσκινου, πέφτουν σε μεταφορική ταινία που τα μεταφέρει έξω από το κτιριακό συγκρότημα του εργοστασίου. Τα υλικά αυτά είναι κατά το μεγαλύτερο μέρος πλαστικά και ακολουθούν χαρτιά, υφάσματα κ.λ.π. που δεν τεμαχίστηκαν στο μύλο. Έτσι τα αποριμματα αυτά μπορούν να χρησημοποιηθουν σαν καύσιμο υλικό και διαθέτονται σε βιομηχανίες που όμως απαραίτητα πρέπει να έχουν κατάλληλα φίλτρα για την προστασία του περιβάλλοντος. 5. Προσθήκη λάσπης -ομογενοποίηση: Η προσθήκη λάσπης βιολογικού καθαρισμού των λυμάτων των πόλεων έχει δύο στόχους. Ο πρώτος είναι να μικραίνει τη σχέση C/N των σκουπιδιών με την αυξημένη περιεκτικότητα του στερεού κλάσματος σε Ν (10% σε ξερή βάση) και ο δεύτερος να ανεβάσει το επίπεδο υγρασίας στα επιθυμητά όρια. Η προσθήκη της λάσπης δεν εφαρμόζεται πάντα, είτε γιατί δεν υπάρχει αυτή, όπως είναι σε επαρχιακά εργοστάσια πολλών μαζί κοινοτήτων, όπου δεν υπάρχουν μονάδες βιολογικού καθαρισμού, είτε γιατί θέλουν να μειώσουν το κόστος κατασκευής του εργοστασίου με τον αποκλεισμό του μηχανολογικού εξοπλισμού που απαιτείται για την προσθήκη λάσπης (σιλό, τανκ, αντλητικό συγκρότημα, ομογενοποιητής). Αυτό όμως έχει ως αποτέλεσμα να παρατείνεται η περίοδος ζύμωσης και να παράγεται compost χαμηλότερης ποιότητας. 6. Ζύμωση : Μετά την ανωτέρω προετοιμασία των σκουπιδιών ακολουθεί η ζύμωση τους που είναι η σημαντικότερη και η μεγαλύτερη σε διάρκεια φάση στη χουμοποίηση των σκουπιδιών. Η ζύμωση σε συνήθη θερμοκρασία στην επιφάνεια του εδάφους οφείλεται σε δραστηριοποίηση των μεσόφιλων μικροοργανισμών με διάσπαση υδατανθράκων και πρωτεϊνών. Όταν η ζύμωση γίνει σε κλειστό μονωμένο σύστημα, η θερμότητα που παράγεται διατηρείται με συνέπεια την αύξηση της θερμοκρασίας μέχρι τους 75 C. Η ζύμωση των σκουπιδιών μπορεί να πραγματοποιηθεί είτε στατικά, χωρίς ανατάραξη, αλλά με την εφαρμογή τεχνητού αερισμού για την εξασφάλιση των αερόβιων συνθηκών, ή με περιοδική ανατάραξη (γυρίσματα). Και στις δύο ανωτέρω μεθόδους είναι δυνατή η χρησιμοποίηση ζυμωτήρα (μεγάλο περιστρεφόμενο μεταλλικό τύμπανο) στο οποίο γίνεται η ανάμειξη των σκουπιδιών με τη λάσπη αλλά και ταυτόχρονα το προετοιμασμένο υλικό παραμένει μέσα στο ζυμωτήρα για ένα ή δύο 24ωρα οπότε και αρχίζει η ζύμωση. Στη συνέχεια το υλικό Σελ. 30 από 75

32 μεταφέρεται στο υπόστεγο όπου και εφαρμόζεται η μία ή η άλλη από τις ανωτέρω μεθόδους. Η χρησιμότητα του ζυμωτήρα είναι αμφιλεγόμενη και παράλληλα το κόστος κατασκευής του πολύ μεγάλο δεδομένου ότι η χωρητικότητα του πρέπει να είναι τέτοια που να χωρά τα σκουπίδια μιας ή δύο ημερών. 7. Ωρίμανση : Με την ολοκλήρωση της ταχείας φάσης της ζύμωσης η οποία γίνεται αντιληπτή με την πτώση της θερμοκρασίας ζύμωσης στην θερμοκρασία περιβάλλοντος, δεν σημαίνει ότι το υλικό αυτό είναι έτοιμο για να χρησιμοποιηθεί, τουλάχιστον σε ευαίσθητες γεωργικές καλλιέργειες όπως είναι τα κηπευτικά και τα άνθη. Είναι απαραίτητο να περάσει ακόμη το στάδιο της ωρίμανσης κατά την οποία συνεχίζεται φυσικά η ζύμωση σε ήπιο τόνο και το υλικό απαλλάσσεται από διάφορες τοξικές ουσίες που παράγονται κατά τη φάση της ταχείας ζύμωσης. Η ωρίμανση γίνεται στο χώρο ζύμωσης (υπόστεγο ή ύπαιθρο) με ελάχιστο αερισμό ή γυρίσματα, πριν από το ραφινάρισμα. Μπορεί όμως ακόμη να γίνει και μετά το ραφινάρισμα στο αντίστοιχο υπόστεγο. 8. Ραφινάρισμα : Το ραφινάρισμα μπορεί να χαρακτηριστεί σαν μία από τις περισσότερο σημαντικές εργασίες για την παρασκευή compost υψηλής ποιότητας κυρίως όσον αφορά την απαλλαγή του από γυαλιά. Η εργασία απαλλάσσει από τα γυαλιά και τα υπολείμματα των πλαστικών το κομποστ και επιτυγχάνεται είτε με φυγοκεντριστες οποτε γίνεται ο διαχωρισμός των υλικών λογω του διαφορετικού ειδικού τους βάρους, είτε και με το πέρασμα του ζυμωμένου υλικού μεταξύ δύο αντίστροφα και σε επαφή περιστρεφόμενων μεταλλικών κυλίνδρων οπότε τα τεμαχίδια του γυαλιού αλευροποιούνται. 9. Διάθεση : Το compost προσφέρεται στην αγορά σε κατάσταση χύμα και σε πλαστικούς σάκους των 25 KG ή και μικρότερου βάρους, χωρίς καμιά προσθήκη ή μετά από την προσθήκη χημικών λιπασμάτων. Σε κατάσταση χύμα μεταφέρεται σε φορτηγά αυτοκίνητα στις διάφορες γεωργικές επιχειρήσεις, ενώ το ενσακισμένο compost διαθέτεται στην αγορά κυρίως για ερασιτέχνες κηπουρούς και τους οικογενειακούς ανθόκηπους. Η τιμή διάθεσης κυμαίνεται σε ευρύτατα όρια και εξαρτάται βασικά από την ποιότητα του προϊόντος Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα του composting To composting ως μέθοδος διάθεσης των απορριμμάτων για την αντιμετώπιση των Σελ. 31 από 75

33 περιβαλλοντικών προβλημάτων που προκαλούν, μπορεί να θεωρηθεί ως η περισσότερο κατάλληλη, σε σχέση με τις δύο άλλες μεθόδους που κυρίως χρησιμοποιούνται, δηλαδή την υγειονομική ταφή και την καύση, για δύο κυρίως λόγους: α) γιατί είναι, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, μια φυσική βιολογική διεργασία και δεν προκαλεί καμιά διαταραχή και σε κανένα οικοσύστημα και β) γιατί παρέχει τη δυνατότητα επιστροφής της οργανικής ύλης στο έδαφος και συμβάλλει έτσι στη διατήρηση της γονιμότητας των εδαφών κι ακόμη τη μείωση της διάβρωσης σε επικλινείς αναδασωτέες περιοχές. Έχει όμως κι αυτή τα μειονεκτήματά της από τα οποία τα κυριότερα είναι: α) το μεγάλο κόστος της και β) η ανάγκη ταφής τουλάχιστο ενός μέρους από το μη ζυμώσιμο κλάσμα των σκουπιδιών. Το κόστος της λιπασματοποίησης ανά τόνο σκουπιδιών είναι σημαντικά μεγαλύτερο από το αντίστοιχο κόστος της ελεγχόμενης απόρριψης, ενώ δεν διαφέρει σημαντικά από την απλή καύση. Δεδομένου όμως ότι ένα μέρος της δαπάνης καλύπτεται από τη διάθεση του παραγόμενου compost το τελικό κόστος της λιπασματοποίησης των οικιακών απορριμμάτων, σε πολλές περιπτώσεις, είναι μικρότερο της καύσης αλλά πάντα μεγαλύτερο της ελεγχόμενης απόρριψης. Ως προς το κλάσμα των σκουπιδιών, που με την εφαρμογή της λιπασματοποίησης οδηγείται τελικά σε ταφή, σημειώνεται ότι προέρχεται βασικά από το μη ζυμωμένο κλάσμα (ανόργανα υλικά) και επομένως το ύψος του εξαρτάται: α) από τη σύνθεση των σκουπιδιών και β) από τη δυνατότητα που υπάρχει ή όχι στην περιοχή για τη διάθεση των διαχωριζόμενων μετάλλων, γυαλιών κ.λ.π σε αντίστοιχες βιομηχανίες. Επομένως, μπορούμε να πούμε ότι αυτό το ποσοστό είναι σχετικά χαμηλό και μηδενικής σχεδόν ρυπαντικής ικανότητας. Θετικά και αρνητικά στοιχεία του compost Το παραγόμενο compost από τη λιπασματοποίηση των οικιακών απορριμμάτων είναι ένα οργανοχημικό υλικό που η προσθήκη του στο χώμα βελτιώνει τα φυσικά (πορώδες, υδατοϊκανότητα) και χημικά (CEC, ph) χαρακτηριστικά του τελευταίου. Ακόμη, η περιεκτικότητά του σε θρεπτικά στοιχεία για τα φυτά, έστω και χαμηλή, και η βραδεία απόδοσή τους αποτελεί ένα ακόμη αγρονομικό στοιχείο θετικό, που συμβάλλει στην αύξηση των αποδόσεων των καλλιεργειών. Σελ. 32 από 75

34 To compost όμως έχει και αρνητικά στοιχεία που έχουν σαν αποτέλεσμα να καθιστούν τουλάχιστο σε μερικές περιπτώσεις προβληματική τη διάθεσή του. Ένα από αυτά είναι η περιεκτικότητά του σε τεμαχίδια γυαλιού, μετάλλων και πλαστικών που καθιστούν δύσκολο το χειρισμό του και επικίνδυνες τις διάφορες επεμβάσεις, με τα χέρια. Το πρόβλημα όμως αυτό φαίνεται ότι συνεχώς μειώνεται με την ανάπτυξη της σχετικής τεχνολογίας του οδηγεί στην παραγωγή όλο και περισσότερο καθαρού compost αλλά φυσικά με μεγαλύτερο κόστος. Ένα άλλο πρόβλημα του compost των οικιακών απορριμμάτων αλλά και του compost της λάσπης του βιολογικού καθαρισμού των λυμάτων των πόλεων, είναι η περιεκτικότητά τους σε βαριά μέταλλα. Η περιεκτικότητα αυτή εξαρτάται από την ποιοτική σύσταση των σκουπιδιών και ο έλεγχός τους είναι δυνατός και απαραίτητος πριν από την επιλογή της λιπασματοποίησης αλλά και περιοδικά μετά από αυτήν Κριτήρια επιλογής του composting για τη διάθεση των οικιακών απορριμμάτων. Πριν από τη λήψη απόφασης εγκατάστασης μονάδας λιπασματοποίησης των οικιακών απορριμμάτων μιας δεδομένης περιοχής ή πόλης, θα πρέπει να εξεταστούν ορισμένοι παράγοντες που έχουν σχέση με τα απορρίμματα και την περιοχή. Οι σημαντικότεροι από αυτούς τους παράγοντες είναι: α) οι ανάγκες της πλησιέστερης αγροτικής ή δασικής περιοχής ή του πράσινου της πόλης σε εδαφοβελτιωτικό compost και οι δυνατότητες διάθεσής του. Περιοχές ξηροθερμικές, όπως π.χ. είναι η Ν.Α. νησιωτική Ελλάδα, έχουν πάντα αυξημένες ανάγκες σε οργανικά εδαφοβελτιωτικό. Ταυτόχρονα η ανάπτυξη στις περιοχές αυτές εκτός εποχής προστατευόμενων (θερμοκήπια) καλλιεργειών αυξάνει τη ζήτηση. β) η μηχανική σύνθεση των απορριμμάτων. Η αυξημένη περιεκτικότητά τους σε οργανικά υλικά (υπολείμματα τροφών) αυξάνει την απόδοση των σκουπιδιών σε compost και μειώνει το κόστος παραγωγής κατά χιλιόγραμμο προϊόντος. γ) η χημική σύσταση των απορριμμάτων. Η χαμηλή περιεκτικότητά τους σε βαριά μέταλλα σημαίνει και χαμηλή περιεκτικότητα σε αυτά του compost που θα παράγεται. Σε περίπτωση αυξημένης περιεκτικότητας σε βαριά μέταλλα μπορεί να γίνει σχετική έρευνα για τον εντοπισμό της προέλευσής τους και να εξεταστεί η περίπτωση αποφυγής της ρύπανσης των απορριμμάτων απ αυτά. δ) η ημερήσια ποσότητα των απορριμμάτων. Αυτή θα πρέπει να είναι γύρω στους 130 τόνους την ημέρα, ή πολλαπλάσιο του 130, για την οικονομική λειτουργία της μονάδας ή των πολλών γραμμών που μπορούν να εγκατασταθούν. Σελ. 33 από 75

35 ε) η ύπαρξη άλλων υπολειμμάτων (γεωργικής παραγωγής, γεωργικών βιομηχανιών κ.λ.π) στην περιοχή δεδομένου ότι η προσθήκη τους στο ζυμώσιμο κλάσμα αυξάνει την απόδοση σε compost, μειώνει το κόστος παραγωγής και βελτιώνει σημαντικά την ποιότητα. Σελ. 34 από 75

36 3.3 Υ γειονομική ταφή Γενικα[1] 2'Ι2] Το μεγαλύτερο μέρος των σκουπιδιών καταλήγει σε χώρους υγειονομικής ταφής (ΧΥΤΑ) ή σε πολλές περιοχές της χώρας μας, σε χωματερές και μάλιστα παράνομες. Σήμερα πολλοί από αυτούς τους χώρους έχουν γεμίσει και η εύρεση νέων δεν είναι εύκολη, καθώς υπάρχει έντονη αντίδραση από τους κατοίκους των γειτονικών περιοχών. Η δυσκολία χωροθέτησης νέων ΧΥΤΑ καθώς και το αυξημένο κόστος κατασκευής τους, προκειμένου να διασφαλιστεί η προστασία της δημόσιας υγείας και του περιβάλλοντος, αυξάνουν δραματικά το κόστος διαχείρισης των απορριμμάτων και μπορεί να αναγκάσουν τους Δήμους σε αύξηση των δημοτικών τελών για την κάλυψη αυτού του κόστους Ο ρ ισ μ ό ς Υγειονομικής Ταφής Α π ο ρ ρ ιμ ά τω ν Υγειονομική Ταφή είναι η μέθοδος της ελεγχόμενης και οργανωμένης διάθεσης των αποβλήτων στο έδαφος, στους χώρους υγειονομικής ταφής αποβλήτων (ΧΥΤΑ). Οι ΧΥΤΑ δεν θα πρέπει να συγχέονται με τις υπάρχουσες χωματερές όπου δεν υπάρχει κατάλληλη υποδομή και η απόρριψη των αποβλήτων είναι συχνά ανεξέλεγκτη. Πριν την υγειονομική ταφή θα πρεπει να γίνεται διαλογή και ένα μεγάλο ποσοστό από αυτά όπως γυαλί, χαρτί, μέταλλα, πλαστικά να ξεχωρίζονται και να διαθετονται για ανακύκλωση. Επίσης θα πρεπει να διαλέγονται ξεχωριστά όλα τα οργανικά αποριμματα τα οποία μπορεί να λιπασματοποιηθουν. Τα απορριματα τα οποία απομένουν στην συνεχεία θα μπορούν να διατίθενται για υγειονομική ταφή και η οποία περιλαμβάνει ένα σύνολο μέτρων και διαδικασιών, που λαμβάνονται στους χώρους τελικής διάθεσης των απορριμμάτων. Αυτά είναι: Στεγανοποίηση του χώρου διάθεσης (πυθμένας, τοιχώματα), για την αποφυγή διαρροών των στραγγισμάτων Διασωλήνωση του χώρου ταφής, για την ασφαλή διοχέτευση του παραγόμενου βιοαερίου, το οποίο είτε καίγεται είτε αξιοποιείται για την παραγωγή ενέργειας Ταφή των απορριμμάτων με το σύστημα των κυψελίδων, αντί για ανοικτά μέτωπα σ ολόκληρη την έκταση του χώρου Κάλυψη των απορριμμάτων με χώμα 1 Καζακου Μαρία, Τι είναι οι ΧΥΤΑ, διαθέσιμο σε 2 Ελληνική Εταιρεία Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων, Τεχνικές Διαχείρισης Αστικών Αποβλήτων, διαθέσιμο σε Σελ. 35 από 75

37 Επεξεργασία των υγρών στραγγισμάτων πριν τη διάθεσή τους στο περιβάλλον Συγκέντρωση και αξιοποίηση του βιοαερίου Μέτρα προστασίας της υγείας των εργαζομένων Έργα αποκατάστασης (φύτευση, κ.λ.π.) κάθε τμήματος που φτάνει σε κορεσμό. Τα σκουπίδια λοιπόν θάβονται σε στρώσεις και στη συνέχεια σαπίζουν και διαλύονται. Τότε βγάζουν κάποια υγρά που λέγονται «στραγγίσματα» και μίγμα από αέριο που λέγεται «βιοαέριο». Τα στραγγίσματα και το βιοαέριο μαζεύονται σε σωλήνες και επεξεργάζονται με ειδικούς τρόπους. Έτσι τα στραγγίσματα δεν περνάνε στο υπέδαφος και δεν υπάρχει κίνδυνος να μολύνουν τα υπόγεια ή τα επιφανειακά νερά, ούτε το βιοαέριο φεύγει ελεύθερα στην ατμόσφαιρα, όπου μπορεί να προκαλέσει πολλά προβλήματα και κινδύνους. Παρ' όλα αυτά για να αποκλειστεί η παραμικρή πιθανότητα να καταλήξουν στην θάλασσα υγρά απόβλητα, από μια πιθανή βλάβη του συστήματος αποστράγγισης, απαγορεύεται να εγκατασταθεί εργοστάσιο επεξεργασίας απορριμμάτων σε απόσταση μικρότερη των 5 χιλιομέτρων από την θάλασσα. Ο σχεδιασμός, η τεχνολογία και οι τεχνικές διαχείρισης των ΧΥΤΑ έχουν βελτιωθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια και η εξέλιξη συνεχίζεται. Για την επιλογή του χώρου πρέπει να εξετάζονται τα υδρογεωλογικά στοιχεία της περιοχής, ώστε να μη δημιουργηθεί κίνδυνος ρύπανσης του υδροφόρου ορίζοντα. Οι σύγχρονοι ΧΥΤΑ πρέπει να έχουν επικάλυψη στον πυθμένα τους από φυσικά ή τεχνητά υλικά κατάλληλα για στεγανοποίηση. Κατά την υγειονομική ταφή τα απορρίμματα διαστρώνονται, συμπιέζονται, και στο τέλος της ημέρας σκεπάζονται με αδρανές υλικό (χώμα, μπάζα, κομπόστ κλπ). Έτσι μειώνεται στο ελάχιστο ο κίνδυνος από τη διασπορά των απορριμμάτων και οι δυσάρεστες οσμές. Στο τέλος της εκμετάλλευσης ενός χώρου πρέπει να τοποθετείται μια αργιλική στρώση και από πάνω ένα στρώμα χώματος κατάλληλο για δενδροφύτευση, ώστε να αποκαθίσταται το τοπίο Σ τρ α γ γ ίσ μ α τα Τα στραγγίσματα είναι υγρά που δημιουργούνται στον ΧΥΤΑ από την αποσύνθεση του οργανικού μέρους των απορριμμάτων και από τη διείσδυση στη μάζα τους των νερών της βροχής. Κατά την πορεία των υγρών μέσα από τη μάζα των Σελ. 36 από 75

38 απορριμμάτων διαλύονται και παρασύρονται διάφορες ουσίες και έτσι μπορούν να μολύνουν τα επιφανειακά και υπόγεια νερά. Η διαδικασία αυτή συνεχίζεται για πολλά χρόνια μετά το κλείσιμο του ΧΥΤΑ. Κατά την κατασκευή ενός νέου ΧΥΤΑ πρέπει να εγκατασταθούν συστήματα συλλογής και επεξεργασίας των στραγγισμάτων, ώστε να προστατευτούν τα επιφανειακά και υπόγεια νερά Β ιο α έρ ιο Τα οργανικά υλικά που ενταφιάζονται στον ΧΥΤΑ αποσυντίθενται σταδιακά απουσία οξυγόνου (αναερόβια ζύμωση). Η διαδικασία αυτή εκλύει διάφορα αέρια που αποκαλούνται συλλογικά βιοαέριο. Το βιοαέριο αποτελείται κατά κύριο λόγο (>90%) από περίπου ίσα μέρη μονοξειδίου του άνθρακα και μεθανίου, ενώ σε μικρές ποσότητες περιλαμβάνει αμμωνία, διοξείδιο του άνθρακα, υδρογόνο, υδρόθειο, άζωτο και οξυγόνο. Η ανεξέλεγκτη παραγωγή βιοαερίου μπορεί να αποτελέσει κίνδυνο έκρηξης και πυρκαγιάς, ενώ το μεθάνιο συνεισφέρει σημαντικά στο φαινόμενο του θερμοκηπίου. Αντίθετα, αν συγκεντρωθεί με κατάλληλα συστήματα, το βιοαέριο μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή ενέργειας από τα σκουπίδια Π λεο νεκτή μ α τα της Υγειονομικής Ταφής Κατάλληλη για τα περισσότερα είδη απορριμμάτων. Σχετικά χαμηλό κόστος. Υπάρχουν κατάλληλοι χώροι σε πολλές περιοχές. Παραγωγή βιοαερίου, το οποίο είναι ανανεώσιμη πηγή ενέργειας για θέρμανση και παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος. Η ανάπλαση μετά το κλείσιμο του ΧΥΤΑ προσφέρει κατάλληλους χώρους για πάρκα, αθλητικές εγκαταστάσεις και άλλες χρήσεις. Ένας καλοσχεδιασμένος ΧΥΤΑ δεν αλλοιώνει την ευρύτερη περιοχή Μ ειο ν εκ τή μ α τα της Υγειονομικής Ταφής Μετά το κλείσιμο του ΧΥΤΑ, η γη μπορεί να είναι ακατάλληλη για κάποιες χρήσεις, λόγω ρύπανσης. Ανεξαρτήτως σχεδιασμού, υπάρχει πάντα ένας μικρός κίνδυνος ρύπανσης από τη λειτουργία των ΧΥΤΑ. Σελ. 37 από 75

39 Το βιοαέριο, αν δεν τεθεί υπό έλεγχο, μπορεί να είναι επικίνδυνο (πυρκαγιά, έκρηξη, συνεισφορά στο φαινόμενο του θερμοκηπίου). Η ανάκτηση ενέργειας από ΧΥΤΑ δεν είναι ιδιαίτερα αποδοτική. Μπορεί να υπάρξει όχληση λόγω θορύβου, οσμών, διέλευσης οχημάτων και αισθητικής υποβάθμισης, όπως με όλες τις εγκαταστάσεις επεξεργασίας απορριμμάτων. Η αναπόφευκτη οσμή από υδρόθειο Η μη αντιμετώπιση των τοξικών αποβλήτων που υπάρχουν στα απορρίμματα Η δυσκολία εξεύρεσης νέων χώρων ταφής, με δεδομένο των ανταγωνισμό μεταξύ των διαφόρων χρήσεων γης και της άρνησης των πολιτών να δεχτούν έστω και ένα οργανωμένο χώρο υγειονομικής ταφής κοντά τους. Σελ. 38 από 75

40 [1],[2], [3],[4]],[5] 3.4 Καύση Γενικά Η καύση των απορριμμάτων αποτελεί μία σημαντική εναλλακτική περίπτωση διαχείρισηςαπορριμμάτων, η οποία δεν έχει τύχει ακόμη καμιάς εφαρμογής στην Ελλάδα. Με τον όρο "Καύση Απορριμμάτων" δεν εννοείται βέβαια η ανεξέλεγκτη καύση διαφόρων ειδών απορριμμάτων σε ανεξέλεγκτες χωματερές ή υπαίθριους χώρους. Εννοείται η θερμική καταστροφή των καταλλήλων προς καύση απορριμμάτων σε ειδικές εγκαταστάσεις με ταυτόχρονη εκμετάλλευση της παραγόμενης θερμότητας.σε πολλές Ευρωπαϊκές Χώρες, και όχι μόνο, η καύση αποτελεί βασική μέθοδο επεξεργασίας απορριμμάτων και μάλιστα κερδίζει ολοένα και περισσότερουςυποστηρικτές. Γενικά, τα απορρίμματα από την πλευρά της δυνατότητας καύσης τους μπορούν να καταταγούν σε δύο κατηγορίες: αυτά που μπορούν να καούν όπως τα ζυμώσιμα υλικά,πλαστικό, χαρτί, ξύλο, ελαστικά, δέρμα, υφάσματα, κ.α., και αυτά που δεν καίγονταιόπως το γυαλί, τα μέταλλα, τα αδρανή, κ.α. Η περιεκτικότητα των απορριμμάτων σε υγρασία και τέφρα, καθώς και σε καύσιμη ύλη,εξαρτώνται από τη σύσταση των απορριμμάτων, το είδος δηλαδή των διαφόρων υλικών που περιέχονται σε αυτά. Η καύση και γενικότερα η ενεργειακή αξιοποίηση των απορριμμάτων, συνδέεται με το ποσό της θερμότητας που μπορεί να εκλυθεί κατά την καύση τους. Σημαντικές παραμέτρους για τη δυνατότητα καύσης ενός υλικού, αποτελούν η περιεκτικότητά του σε υγρασία και τέφρα. Η υγρασία (στην ουσία το νερό ) που περιέχεται στα απορρίμματα αποτελεί εμπόδιο για την εύκολη καύση τους επειδή απαιτεί σημαντικό ποσό ενέργειας για να απομακρυνθεί ώστε να μπορέσουν τα απορρίμματα να καούν και να αποδώσουν το θερμικό φορτίο που περιέχουν. Από την άλλη, η τέφρα αποτελείται από ανόργανα συστατικά που περιέχονται στα απορρίμματα (μέταλλα, γυαλί, και άλλα αδρανή όπως χώμα) τα οποία δε μπορούν να καούν, και επιπρόσθετα θα πρέπει να απομακρυνθούν από το χώρο στον οποίο γίνεται η καύση των απορριμμάτων. 1 Ψωμάς Στέλιος, (Νοέμβριος 2005),Καύση αποβλήτων - Ακριβή - Αναποτελεσματική - Επικίνδυνη Μία έκθεση του ελληνικού γραφείου της Greenpeace, διαθέσιμο σε 2 Φάμελλου Σωκράτη,(13/11/2007),Καύση απορριμμάτων, διαθέσιμο σε cat08/art08_ htm 3 Περιβαλλοντικός Σύλλογος Ρεθύμνου, Πρόταση για τη διαχείριση των στερεών απορριμμάτων στο Ρέθυμνο, ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ μηνιαίο ηλεκτρονικό περιοδικό, διαθέσιμο σε Σταμέλλος Στέφανος, Καύση σκουπίδιων ή σωστή διαχείριση;, διαθέσιμο σε 5 Ελληνική Εταιρεία Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων, Τεχνικές Διαχείρισης Αστικών Αποβλήτων, διαθέσιμο σε Σελ. 39 από 75

41 Τη διαδικασία της θερμικής επεξεργασίας των απορριμμάτων επηρεάζουν οι ακόλουθοι παράμετροι : η ομοιογένεια, το μέγεθος των κόκκων ή τεμαχίων καθώς και η κατανομή τους, η ειδική επιφάνειά τους, η θερμική τους αγωγιμότητα, η θερμοκρασία ανάφλεξης, η δυνατότητα αποθήκευσης, το ειδικό βάρος, η θερμογόνος δύναμη της καύσιμης ύλης, η ποσοτική σύνθεση της καύσιμης ύλης, τέφρα και νερό, η περιεκτικότητα σε πτητικά, η περιεκτικότητα σε επικίνδυνες ουσίες και το σημείο τήξης της τέφρας Τα Προϊόντα της Καύσης Τα προϊόντα της διαδικασίας αποτέφρωσης είναι τα ακόλουθα : απαέρια (με υδρατμούς ) που μετά τον καθαρισμό τους είναι κατάλληλα για διάθεση στην ατμόσφαιρα, ανόργανη τέφρα από την οποία με περαιτέρω επεξεργασία μπορεί να γίνει ανάκτηση υλικών. Το σκραπ που είναι δυνατόν να ανακτηθεί είναι περίπου το 2,5% της ποσότητας των τροφοδοτούμενων απορριμμάτων. Η τελικά προκύπτουσα τέφρα χρησιμοποιείται ως αδρανές υλικό για δομικές χρήσεις, όπως για παράδειγμα στην οδοποιία, τσιμεντοβιομηχανία, είτε οδεύει προς υγειονομική ταφή, υγρό απόβλητο αποτέλεσμα των διαδικασιών σβέσης της τέφρας και ψύξης των αερίων και θερμότητα που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή ατμού ή ηλεκτρικήςενέργειας Περιγραφή της διαδικασίας της καύσης Η διαδικασία ξεκινά με την εκφόρτωση των απορριμμάτων από τα απορριμματοφόρο στον χώρο αποθήκευσης (σιλό). Από το σιλό μέσω του εναέριου γερανού τα απορρίμματα εισέρχονται στη χοάνη παροχής που ρυθμίζει μια συνεχή ροή απορριμμάτων στις σειόμενες κινούμενες εσχάρες όπου γίνεται παροχή θερμού αέρα Σελ. 40 από 75

42 καύσης μέσω ενός φυσητήρα, κάτω αττό την εσχάρα μεταφοράς με αποτέλεσμα, με τη βοήθεια της ακτινοβολίας από τα αντανακλαστικά τοιχώματα του κλιβάνου, την αφαίρεση ενός μεγάλου μέρους από την υγρασία των απορριμμάτων που πρόκειται να καούν (φάση ξήρανσης σε θερμοκρασία 100 C). Ακολουθεί η φάση της εξαερίωσης των πτητικών αερίων σε θερμοκρασία 250 C. Κατόπιν μέσω των κινούμενων σχαρών τα απορρίμματα οδηγούνται στην εστία όπου αναμειγνύονται με την κατάλληλη ποσότητα αέρα, αναφλέγονται (σε θερμοκρασίες C). Η θεωρητική ποσότητα του αέρα καύσης μπορεί να υπολογιστεί από αναλύσεις που γίνονται στα απορρίμματα. Συνήθως όμως χρειάζεται μεγάλη περίσσεια αέρα για να πραγματοποιηθεί τέλεια καύση και να αποφευχθεί η διάβρωση του λέβητα. Η καύση συντηρείται από μόνη της λόγω της υψηλής θερμογόνου δύναμης των απορριμμάτων ή με την προσθήκη μικρών ποσοτήτων βοηθητικού καυσίμου. Η θερμοκρασία στο χώρο καύσης είναι συνήθως μεταξύ C. Μεγαλύτερες θερμοκρασίες αποφεύγονται γιατί προκαλείται μερική τήξη της στάχτης που επικολλάται πάνω στα τοιχώματα και δημιουργούν προβλήματα σκωρίας. Η εστία του κλιβάνου έχει συνήθως ανθεκτικά πυρίμαχα ανακλαστικά τοιχώματα. Νεότεροι τύποι κλιβάνου διαθέτουν υδάτινα τοιχώματα με άμεση μεταφορά θερμότητας από το χώρο καύσης στο νερό των σωλήνων. Διαφορετικά, μετά την πυρίμαχη εστία υπάρχει ο ατμολέβητας που τα καυσαέρια αποδίδουν ένα μεγάλο μέρος της θερμότητας των προς παραγωγή ατμών. Η διαφορετική σύνθεση των απορριμμάτων από εποχή σε εποχή ή ακόμη και από περιοχή σε περιοχή ως και η ποσότητα τους μέσα στο θάλαμο καύσης έχουν σαν αποτέλεσμα τον διαφορετικό χρόνο παραμονής τους. Για να γίνει πλήρης καύση, τα απορρίμματα πρέπει να παραμείνουν στο θάλαμο καύσης από μία μέχρι 3 ώρες και 30 λεπτά. Επειδή πολλές από τις οργανικές ενώσεις που περιέχουν τα απορρίμματα είναι οργανικά ασταθείς, ελευθερώνονται πολλά επιβλαβή αέρια. Αυτά σε μοντέρνες εγκαταστάσεις μετά την κύρια εστία καύσης και πριν τον ατμολέβητα διέρχονται από ένα μετακαυστήρα για να εξασφαλιστεί η πλήρης καύση τους. Κατά τη διάρκεια της καύσης εκπέμπονται αέρια, παράγεται τέφρα καθώς επίσης και υγρά απόβλητα, τα οποία προέρχονται από τον καθαρισμό των αερίων. Τα εκπεμπόμενα αέρια αποτελούνται από αιωρούμενα σωματίδια, προϊόντα καύσης και οργανικά σώματα που δεν έχουν καεί. Στα αιωρούμενα σωματίδια περιλαμβάνονται ανόργανα σωματίδια καθώς και τέφρα. Το μέγεθος τους ποικίλει από λιγότερο του ενός μικρού μέχρι και το μέγεθος της άμμου. Τα αιωρούμενα σωματίδια θεωρούνται πολύ επικίνδυνα διότι μπορεί να μεταφέρουν οργανικές ουσίες επικίνδυνες για τον Σελ. 41 από 75

43 άνθρωπο, προκαλώντας αναπνευστικά προβλήματα. Η εκπομπή μπορεί να αντιμετωπισθεί μειώνοντας την ταχύτητα του αέρα κατά την είσοδό του ή με ανάμιξη των απορριμμάτων, αλλά αυτό πιθανώς να δημιουργήσει προβλήματα στην καύση. Η πλέον επιτυχημένη μέθοδος είναι να απομακρυνθούν τα αιωρούμενα σωματίδια με τη χρήση ηλεκτροστατικών φίλτρων ή με μηχανικό διαχωρισμό. Κατά την καύση παράγονται και οργανικές ουσίες, πολλές από τις οποίες είναι καρκινογόνες και μπορούν να μειωθούν με μια καλύτερη καύση. Επίσης η τέφρα που παράγεται περιέχει πολλά μέταλλα, αδρανή υλικά και πιθανών μερικά οργανικά. Η συνηθισμένη διάθεσή της γίνεται με ταφή. Τα αέρια που εκπέμπονται κατά την καύση διέρχονται από το σύστημα καθαρισμού όπου καθαρίζονται με καταιονισμό νερού. Κατά τον καθαρισμό των αερίων απομακρύνονται τα όξινα αέρια όπως το HCI, που παράγονται κατά την καύση των χλωριωμένων υδρογονανθράκων και χλωριωμένων πλαστικών, καθώς και μικρά οργανικά σωματίδια. Τα καυσαέρια κατόπιν διοχετεύονται στα ηλεκτροστατικά φίλτρα, τα οποία συγκρατούν τα ανόργανα αιωρούμενα σωματίδια και την αιωρούμενη τέφρα. Για να χρησιμοποιηθούν τα ηλεκτροστατικά φίλτρα αυτά, η θερμοκρασία των καυσαερίων πρέπει να βρίσκεται περίπου στους 400 C. Έτσι τα αέρια διαβιβάζονται σε εναλλάκτη θερμότητας με σύγχρονη παραγωγή ατμού. Κατόπιν οδηγούνται στην καμινάδα όπου συνήθως ένας ισχυρός ανεμιστήρας εξασφαλίζει τον αναγκαίο αερισμό. Τα υπολείμματα καύσης (τέφρα και άκαυστο υλικό ψύχονται με νερό στα λουτρά ψύξης και ακολούθως μεταφέρονται με ταινίες σε οπαστήρα και μετά στην εγκατάσταση διαλογής όπου με μαγνήτες έλκονται τα μεταλλικά αντικείμενα προς ανακύκλωση τους. Από ένα άνοιγμα στη βάση του θαλάμου καύσης απομακρύνεται η ιπτάμενη τέφρα. Τα υπολείμματα της καύσης μετά τους μαγνητικούς διαχωριστές καθώς και ιπτάμενη τέφρα οδηγούνται πλέον για ταφή, ενώ τελευταία γίνονται προσπάθειες αξιοποίησής τους, σαν αδρανή υλικά στην οδοποιία ή στην τσιμεντοβιομηχανία. Τέλος, τα υγρά απόβλητα από την έκπλυση των ρύπων στα διάφορα στάδια της καύσης, οδηγούνται σε εγκαταστάσεις επεξεργασίας υγρών αποβλήτων Π λεο νεκτή μ α τα - μειονεκτήματα Η καύση αποτελεί μια από τις δημοφιλέστερες μεθόδους διάθεσης αστικών αποβλήτων εδώ και πολλά χρόνια, ενώ έχει εφαρμοστεί σε πολλές χώρες και αυτό λόγω των σημαντικών πλεονεκτημάτων της, τα οποία απαριθμούνται παρακάτω : Σελ. 42 από 75

44 1. Με την καύση των οικιακών απορριμμάτων επιτυγχάνεται μείωση του αρχικού όγκου τους κατά 70-80% και του αρχικού βάρους κατά 40% επιτυγχάνοντας σε ικανοποιητικό βαθμό έναν από τους βασικούς στόχους όλων των μεθόδων ανάκτησης υλικών ή ενέργειας από τα απορρίμματα, την ελαχιστοποίηση δηλαδή των απορριμμάτων που οδηγούνται προς ταφή. Αυτό οδηγεί στο να θεωρείται η καύση ως η πιο ενδεδειγμένη μέθοδος σε ορισμένες πυκνοκατοικημένες (αλλά χωρίς προβλήματα ατμοσφαιρικής ρύπανσης) περιοχές του εξωτερικού όπου είναι δύσκολο να ευρεθεί χώρος υγειονομικής ταφής ακόμα και μακριά από κατοικημένες περιοχές. 2. Πέρα απ αυτό η καύση, με ορισμένες παραλλαγές ως προς την προαναφερθεί-σα είναι η μόνη ενδεδειγμένη και υποχρεωτική μέθοδος ασφαλούς διάθεσης του πλέον μολυσματικού μέρους των αστικών απορριμμάτων, των μολυσματικών δηλαδή νοσοκομειακών απορριμμάτων τα οποία σύμφωνα και με την ισχύουσα νομοθεσία πρέπει να συλλέγονται και να διατίθενται χωριστά από τα υπόλοιπα αστικά απορρίμματα. 3. Η παραγωγή ενέργειας (από την ανάκτηση της θερμότητας των παραγόμενων καυσαερίων) είναι επίσης ένα από τα πολύ θετικά στοιχεία της μεθόδου προς την κατεύθυνση επίλυσης των ενεργειακών προβλημάτων του πλανήτη. Ωστόσο, η μέθοδος της καύσης των απορριμμάτων, παρουσιάζει και αρκετά μειονεκτήματα, τα οποία είναι ιδιαίτερα σημαντικά, όπως : 1. Το μεγαλύτερο μειονέκτημα των εγκαταστάσεων καύσης και το οποίο περιορίζει σημαντικά της δυνατότητες εφαρμογής της, είναι η ατμοσφαιρική ρύπανση. Τα ποιοτικά και ποσοτικά χαρακτηριστικά των ρυπαντών εξαρτώνται βέβαια από τη σύσταση των οικιακών απορριμμάτων που ποικίλει από χώρα σε χώρα. Κατά μέσο όρο όμως και σε ότι αφορά το HCI και τα αιωρούμενα σωματίδια, αυτά βρίσκονται σε αισθητά μεγαλύτερες συγκεντρώσεις από τις ποσότητες που εκλύονται από την καύση θερμικά ισοδύναμης ποσότητας άνθρακα. Το υδροχλώριο οφείλεται στην παρουσία του PVC στα απορρίμματα και εκτός από τα προβλήματα ρύπανσης, δημιουργεί και διάβρωση της εγκατάστασης. Επίσης, από την καύσητου PVC εκλύονται και οι διοξίνες που είναι τοξικότατες ουσίες. Η σκόνη, αν και βρίσκεται σε μικρότερη αρχική συγκέντρωση στα καυσαέρια, χαρακτηρίζεται από περιεκτικότητα μεγάλου ποσοστού βαρέων μετάλλων και είναι δύσκολο να συγκρατηθεί αποτελεσματικά, λόγω του μεγέθους των σωματιδίων. Τα οξείδια του αζώτου και του θείου βρίσκονται συνήθως σε συγκεντρώσεις ίσες ή μικρότερες από τις αντίστοιχες Σελ. 43 από 75

45 των συμβατικών καυσίμων. Πρέπει επίσης να τονισθεί ότι η υψηλή τοξικότητα της ιπτάμενης τέφρας αναγνωρίζεται πλέον σήμερα ακόμα και από τους πιο ένθερμους υποστηρικτές της καύσης, ενώ τα υπολείμματα της καύσης στην πράξη αντιμετωπίζονται ως επικίνδυνα απόβλητα από τους διαχειριστές των χώρων ταφής όπου καταλήγουν. Για την κατασκευή λοιπόν μιας σύγχρονης εγκατάστασης καύσης που να περιλαμβάνει όλα τα απαραίτητα μέσα, για τον περιορισμό σε ανεκτά επίπεδα όλων αυτών των αέριων ρυπογόνων εκπομπών, μέσα στα αυστηρότατα πλαίσια που καθορίζονται από την Οδηγία 2000/76/ΕΕ της Ευρωπαϊκής Ένωσης, προκύπτουν τεράστιες δαπάνες εγκατάστασης και λειτουργίας. 2. Η μέση περιεκτικότητα των Ελληνικών αστικών απορριμμάτων σε υγρασία, κυμαίνεται από 55% και τους θερινούς μήνες φτάνει στο 65%, ενώ σε στερεές καύσιμες ύλες μετά βίας φτάνει το 30%. Το μεγάλο αυτό ποσοστό υγρασίας και η μικρή θερμογόνος δύναμη των απορριμμάτων αυτών ( kcal/kgr), απαιτούν την καύση μεγάλων αναλογικά ποσοτήτων πετρελαίου για να επιτευχθεί η καύση των απορριμμάτων, με αποτέλεσμα να καθιστούν τη μέθοδο ασύμφορη τουλάχιστο για την ανάκτηση ενέργειας. 3. Μια μονάδα καύσης, όσο καλά κι αν κατάφερνε να προσαρμοστεί στις ελληνικές συνθήκες, πέρα από το σημαντικό υλικό κόστος λειτουργίας, θα είχε και προβλήματα από την πολύ έντονη εποχιακή διακύμανση της φυσικής σύνθεσης των απορριμμάτων. 4. Επίσης, είναι απαραίτητη η ύπαρξη έκτασης γης κοντά στο χώρο των εγκαταστάσεων καύσης για την υγειονομική ταφή της τέφρας με, ανάλογα της τοξικότητάς της, μέτρα ασφαλούς διάθεσης. Ο χώρος αυτός θα πρέπει να μπορεί να δέχεται και ολόκληρη την ποσότητα των απορριμμάτων σε περίπτωση βλάβης της εγκατάστασης. 5. Οι πιθανότητες βλάβης της εγκατάστασης καύσης είναι αρκετά μεγάλες εξαιτίας του χαρακτήρα του καυσίμου (διαβρωτικό, ογκώδες κλπ), γεγονός που συνεπάγεται πρόσθετη οικονομικά επιβάρυνση για τη συντήρηση και τις επισκευές της. Σελ. 44 από 75

46 Β κεφαλαίο H ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ Προκειμενου να κατανοήσουμε την κατασταση του Δήμου Καλαματας σε σχέση με την διαχείριση των αστικών αττοριμματων προχωρήσαμε σε εκτενή συνέντευξη με τον Προϊστάμενο του Συνεργείου Καθαριότητας του Δήμου ο οποίος εχει και πληρη γνώση των σχετικών θεμάτων. Στην συνεχεία παρουσιάζουμε τις ερωτήσεις και τις αντίστοιχες απαντήσεις που λαβαμε. 1) Τι κάνει (πως διαχειρίζεται) ο Δήμος Καλαμάτας τα σκουπίδια. Τα σκουπίδια του Δήμου Καλαματας αποκομίζονται και μεταφερονται στη θέση Μαραθόλακα όπου ευρισκεται ο υφιστάμενος Χώρος Υγειονομικής Ταφής Αποριμματων (ΧΥΤΑ)και εκεί λαμβάνει χωρά η Υγειονομική Ταφή τους. Σε αναμονή είναι η λειτουργία της Μονάδάς Λιπασματοποιησης Αποριμματων Καλαματας (Μ.Ο.Λ.Α.Κ.) η οποία θα διαχειρίζεται όλα τα οργανικά και βιοαποικοδομισιμα αποριμματα καθώς επίσης βρίσκεται σε αναμονή και η κατασκευή του νέου Χ.Υ.Τ.Α. στο Παλιοροβούνι στο Δήμο Οιχαλίας. Τα ανακυκλώσιμα απορρίμματα (γυαλί, αλουμίνιο, πλαστικά και χαρτί) οδηγούνται στο Κέντρο Διαλλογης Ανακυκλωσιμων Υλικών (Κ.Δ.Α.Υ.) όπου γίνεται με το χέρι ο διαχωρισμός τους και οδηγούνται κατά περίπτωση για ανακύκλωση. Το Κ.Δ.Α.Υ. έχει κατασκευαστεί από την Ελληνική Εταιρία Αξιοποίησης Ανακύκλωσης (Ε.Ε.Α.Α.) και έχει και την ευθύνη της λειτουργίας του. Τα απορριμματοφόρο που συγκεντρώνουν τα ανακυκλώσιμα υλικά είναι δωρεά της Ε.Ε.Α.Α. προς το Δήμο Καλαμάτας και έχουν την ευθύνη της συντήρησης καυσίμων και του πληρώματος. 2) Τι υποδομή υπάρχει στην υπηρεσία καθαριότητας του Δήμου Καλαματας, πόσα οχήματα, και τι προσωπικό; Στην υπηρεσία καθαριότητας του Δήμου Καλαματας υπάγονται δυο τμήματα: 1. Τμημα αποκομιδής αποριμματων 2. Τμήμα επεξεργασίας αποριμματων 1. ΤΜΗΜΑ ΑΠΟΚΟΜΙΔΗΣ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ Καταγραφή υφιστάμενης κατάστασης Σελ. 45 από 75

47 α. Προσωπικό Το προσωπικό του τμήματος αποκομιδής αποριμματων αποτελειται από τις έξης κατηγορίες εργαζόμενων: Ενας (1) υπάλληλος Π.Ε. Δυο (2) υπάλληλοι Δ.Ε (Διοικητική υποστήριξη - επιστασία συνεργείων) Πενήντα (50) υπάλληλοι Υ.Ε (εργάτες καθαριότητας) Εικοσιεξι (26) υπάλληλοι Δ.Ε (οδηγοί και χειριστές μηχανημάτων) που δεν ανήκουν αποκλειστικά στο τμήμα μας. β. Αρμοδιότητες Οι αρμοδιότητες του προσωπικού του τμήματος αποκομιδής αποριμματων είναι οι έξης: Η συλλογή των αστικών απορριμμάτων από τους προκαθορισμένους χώρους. Η καθαριότητα των κοινόχρηστων χώρων και ακτών. Η λειτουργία των διαφορετικών ρευμάτων ανακύκλωσης, (προετοιμασία οργάνωσής τους, υποστήριξη της εφαρμογής τους). y. Επίπεδο Μηχανογράφησης Το επίπεδο μηχανογράφησης του τμήματος αποκομιδής αποριμματων εχει ως έξης - 4 Η/Υ στην υπηρεσία της διοίκησης υποστήριξης του τμήματος. Οι 2 με εφαρμογές του προγράμματος GENESIS. 1 Η/Υ στην υπηρεσία υποστήριξης του προγράμματος των συνεργείων του τμήματος. Πέραν των παραπάνω 5 μονάδων MA', υπάρχουν σε κοινή χρήση με τα υπόλοιπα Τμήματα της Διεύθυνσης: - Ένα (1) φωτοτυπικό, - Ένα (1) φαξ, - Ένα (1) σκάνερ. δ. Λοιποο Υλικοτεγνικόο Εξοπλισυόο: Ο βασικός υλικοτεχνικός εξοπλισμός του τμήματος αφορά στα σχήματά του που αναλυτικά είναι: Σελ. 46 από 75

48 14 απορριμματοφόρο συμβατικών απορριμμάτων, - 2 απορριμματοφόρο ανακυκλούμενων απορριμμάτων, - 2 πλυντήρια κάδων, - 1 φορτηγό βυτιοφόρο, - 7 φορτηγά ανατρεπόμενα, - 1 ημιφορτηγό ανοιχτό, - 1 ημιφορτηγό κλειστό, - 2 φορτηγά βραχιονοφόρα, - 1 φορτηγό με γερανό και αρπάγη, - 1 όχημα μεταφοράς CONTAINERS - 1 πολυμηχάνημα, - 3 φορτοτές, - 2 φορτωτάκια, - 1 εκσκαφέας φορτωτής, - 1 ανάμεικτης σκυροδέρματος, - 4 αυτοκινούμενα σάρωθρα, - 2 λεωφορία, - 20 κάδοι 8 κυβ. μέτρων, 1750 κάδοι 1100 λίτρων, 160 κάδοι μεταλλικοί 660 λίτρων, κάδοι πλαστικοί 1100 λίτρων. Βέβαια ένας μικρός αριθμός από τα παραπάνω οχήματα χρησιμοποιούνται και από άλλα τμήματα του Δήμου όπως το Τμήμα Γεωτεχνικών Υπηρεσιών, το Τμήμα Έργων Αυτεπιστασίας- Συντήρησης Κτιριακών Εγκαταστάσεων, το Τμήμα Συντήρησης Η/Μ Εγκαταστάσεων και Εξοπλισμού κ.λ.π. ε. Εγκαταστάσεις - Χώροι στένασης: - 2 γραφεία (δωμάτια) στο ισόγειο του κτιρίου της οδού Παπατσώνη 4, όπου εργάζονται 4 υπάλληλοι της διοικητικής-οργανωτικής υποστήριξης του τμήματος. Σελ. 47 από 75

49 - 1 γραφείο (δωμάτιο) στο χώρο των συνεργείων, βόρεια της Κεντρικής Αγοράς, όπου στεγάζονται ο επικεφαλής των συνεργείων καθαριότητας και οι επιστάτες όταν επιστρέφουν από τους εξωτερικούς ελέγχους. - Ο χώρος των συνεργείων όπου σταθμεύουν τα οχήματα της καθαριότητας. Πλεονεκτήματα - Θετικά Σημεία Βασικό πλεονέκτημα για την αποτελεσματική λειτουργία του Τμήματος αποτελεί η ριζική ανανέωση του στόλου των οχημάτων που πραγματοποιή-θηκε και συνεχίζει να πραγματοποιείται από το 2005 έως σήμερα. Αδυναμίες - Μειονεκτήματα - Προβλήματα Τα βασικότερα προβλήματα τα οποία αντιμετωπίζει το τμήμα αποκομιδής αποριμματων είναι τα έξης: - Η χρησιμοποίηση έκτακτου προσωπικού για την κάλυψη μονίμων και διαρκών αναγκών. - Η τάση των εργαζόμενων να μην τηρούν το θεσμοθετημένο ωράριο. 2. ΤΜΗΜΑ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΊΑΣ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ Καταγραφή υφιστάμενης κατάστασης α. Προσωπικό: Το προσωπικό του τμήματος επεξεργασίας αποριμματων αποτελειται από τις έξης κατηγορίες εργαζόμενων: Ενας (1) Πολιτικός Μηχανικός Τ.Ε. Ενας (1) Ηλεκτρολόγος Μηχανικός Τ.Ε. Ενας (1 ) Χημικός Μηχανικός. β. Αρροδιότητες: Σελ. 48 από 75

50 Οι αρμοδιότητες του προσωπικού του τμήματος επεξεργασίας αποριμματων είναι οι έξης: Επεξεργασία απορριμμάτων μετά από την περισυλλογή τους και πριν από την τελική τους διάθεσης Λειτουργία εργοστασίου λιπασματοποίησης Παρακολούθησης της επεξεργασίας των ανακυκλούμενων υλικών Παρακολούθησης των σύγχρονων μεθόδων επεξεργασίας και τελικής διάθεσης των απορριμμάτων. V. Επίπεδο Μηγανονράφησης: και οι 2 υπάλληλοι διαθέτουν Η/Υ και δεν εφαρμόζουν το ενιαίο πρόγραμμα Genesis.'Ooov αφορά στον ένα χρήστη η μη εφαρμογή Genesis ήταν απαραίτητη λόγω χρήσης του internet (ADSL εκτός δικτύου) που είναι απαραίτητο για επιστημονική έρευνα. δ. Υλικοτεχνικός Εξοπλισμός: Δυο (2) μονάδες Η/Υ και από κοινού με τα υπόλοιπα τμήματα: Ένα (1) σκάνερ Έναν (1) εκτυπωτή Μια (1) φωτογραφική μηχανή Έναν (1) εκτυπωτή φωτογραφιών Ένα (1) φαξ. ε. Εγκαταστάσεις - Χώροι στένασης: 1 γραφείο στο δημοτικό κτίριο της οδού Παπατσώνη και ο χώρος του διοικητηρίου στη Μονάδα Λιπασματοποίη-σης Απορριμμάτων. Οι χώροι δεν θεωρούνται ικανοποιητικοί για το προσωπικό. Δεν υπάρχει υλικοτεχνική υποδομή για τη λειτουργία του Τμήματος στο χώρο των εγκαταστάσεων επεξεργασίας απορριμμάτων. Γενικά σγόλια σχετικά υε τη λειτουρνία του Τυήυατος: Σελ. 49 από 75

51 Το Τμήμα Επεξεργασίας Απορριμμάτων είναι ένα νεοσύστατο Τμήμα το οποίο προέκυψε από την τροποποίηση του ΟΕΥ που έγινε το 2006 και η δημιουργία του είχε ως στόχο να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά την εναλλακτική διαχείριση των απορριμμάτων στο Δήμο Καλαμάτας, όπως αυτή επιβάλλεται από την Ευρωπαϊκή και την Ελληνική νομοθεσία. Ο Δήμος έχει εντός της διοικητικής του περιφέρειας δύο μονάδες επεξεργασίας απορριμμάτων: - το Κέντρο Διαλογής Ανακυκλώσιμων Υλικών (Κ.Δ.Α.Υ.) - τη Μονάδα Λιπασματοποίησης Απορριμμάτων (ΜΟ.Λ.Α.Κ) Με την λειτουργία των δυο παραπανω μονάδων επεξεργασίας απορριματων ο Δήμος Καλαματας καλύπτει πλήρως τις απαιτήσεις της νομοθεσίας αφου θα είναι σε θέση να ανακυκλώνει τα ανακυκλωσιμα απορριματα-συσκευασιες (περίπου 1/3 του συνολικού ογκου απορριματων), να λιπασματοποιει τα βιοαποικοδομησιμα-οργανικα απορριματα (περίπου 1/3 του συνολικού ογκου απορριματων) και να διαθετει προς υγειονομική ταφή μονο το 1/3 των συνολικά παραγομενων απορριματων προστατεύοντας έτσι το περιβάλλον διότι απαιτείται πολύ μικρότερος χώρος υγειονομικής ταφής αλλα, διότι θα εξοικονομεί πρώτες ύλες από τα ανακυκλωσιμα απορριματα και διότι θα παραγει εξαιρετικής ποιότητας λίπασμα. Κέντρο Διαλογής Ανακυκλωσιυων Υλικών - λειτουονια Στο κέντρο διαλογής ανακυκλωσιμων υλικών συγκεντρώνονται τα ανακυκλώσιμα υλικά συσκευασίας όπως: χαρτί, αλουμίνιο, πλαστικό γυαλί και αφού προηγηθεί η διαλογής τους με το χέρι, δεματοποιούνται και αποστέλλονται στις αντίστοιχες μονάδες επεξεργασίας που βρίσκονται εκτός του Νομού Μεσσηνίας. Η ευθύνη για τη λειτουργία του Κέντρου Διαλογής ανήκει στην Ελληνική Εταιρεία Ανακύκλωσης Αξιοποίησης με την οποία συνεργάζεται ο Δήμος Καλαμάτας. Στο πλαίσιο αυτής της συνεργασίας έχουν παραχωρηθεί από την Ε.Ε.Α.Α.. Α.Ε. στο Δήμο απορριμματοφόρο οχήματα και κάδοι συγκέντρωσης ανακυκλώσιμων υλικών (υλικά συσκευασίας). Ο Δήμος από την πλευρά του έχει την ευθύνη της αποκομιδής των ανακυκλώσιμων υλικών και της εναπόθεσης τους στο Κ.Δ.Α.Υ., επίσης έχει παραχωρήσει στην Ε.Ε.Α.Α. το χώρο στον οποίο κατασκευάστηκε το Κ.Δ.Α.Υ. Ο Δήμος επιβάλλεται να επιβλέπει τη λειτουργία της συγκεκριμένης μονάδας, ιδίως έπειτα από την επέκταση της ανακύκλωσης των ειδών συσκευασίας στους γειτονικούς δήμους της Καλαμάτας. Σελ. 50 από 75

52 Μονάδα Λιπασματοποίησης Απορριμμάτων Η μονάδά λιπασματοποίησης αποριμματων Καλαματας ήταν η πρώτη που κατασκευάστηκε στην Ελλάδα, από κοινοτικούς πόρους, ως επί το πλείστον. Λόγω έλλειψης εμπειρίας και λανθασμένων χειρισμών η μονάδα έπειτα από τέσσερα χρόνια λειτουργίας έπαψε να δέχεται απορρίμματα. Από τότε δεν επαναλειτούργησε καθώς είχε υποστεί σοβαρές ζημιές και επικράτησε σκεπτικισμός σχετικά με τον τρόπο και τις συνθήκες λειτουργίας που θα έπρεπε να υιοθετηθούν προκειμένου τα αποτελέσματα να είναι τα αναμενόμενα. Τα επόμενα χρόνια εκδόθηκε η άδεια λειτουργίας της μονάδας, επισκευάσθηκαν οι βλάβες, έγινε αναβάθμιση στον εξοπλισμό και εγκαταστάθηκε μονάδα μπαλοποίησης του αδρανούς υπολείμματος. Όλες οι παραπάνω παρεμβάσεις έγιναν διότι η κοινοτική και εθνική νομοθεσία επιβάλλει την υποχρεωτική επεξεργασίαλιπασματοποιηση των αποικοδομίσιμων απορριμμάτων, αλλά και με στόχο να μειωθεί ο όγκος των απορριμμάτων τα οποία θα οδευουν προς τελική διάθεση στον Χ.Υ.Τ.Α η στον Χ.Υ.Τ.Υ (Χώρος Υγειονομικής Ταφής Υπολειματων) όπως πρόκειται να διαμορφωθούν τελικά. Σήμερα ο Δήμος Καλαματας βρίσκεται εν αναμονή υπογραφής σύμβασης με τον ανάδοχο που θα λειτουργήσει τη μονάδα. Στην περίπτωση λειτουργίας αυτής της μονάδας ο Δήμος θα ασκεί επίβλεψη διαθέτοντας το τεχνικό προσωπικό του τμήματος: Ηλεκτρολόγο Μηχανικό Τ.Ε. και Χημικό Μηχανικό και τους χειριστές του ζυγιστηρίου και της γερονογέφυρας. Πλεονεκτήματα - Θετικά Σημεία Θετικό σημείο για την σωστή επαναλειτουργία του εργοστασίου λιπασματοποίησης, αποτελεί η απόφαση να πραγματοποηθει η παρακολούθηση και επίβλεψη της λειτουργίας του, από ειδικευμένο τεχνικό προσωπικό και θα έχει ως στόχο τόσο τη σωστή λειτουργία της εγκατάστασης, όσο και την εξασφάλιση σταθερής και υψηλης ποιότητας του παραγόμενου κόμποστ, ώστε να είναι δυνατή στη συνέχεια η ασφαλής και οικονομικά συμφερουσα διάθεσή του. Ενώ επίσης θετικό κρίνετε το γεγονός της αναβάθμισης των εγκαταστάσεων της μονάδας λιπασματοποίησης, της επέκτασης με τη δημιουργία μονάδας μπαλοποίησης των αδρανών υπολειμμάτων, καθώς και ο Σελ. 51 από 75

53 εξοπλισμός και η λειτουργία χημείου που θα επιτρέπει τον συνεχή έλεγχο των συνθηκών λειτουργίας της μονάδας. 3)Ποιο είναι το πρόγραμμα αποκομιδής, πόσο συχνά, κάδοι ανακύκλωσης. Εάν έχει μπει ο Δήμος σε πρόγραμμα ανακύκλωσης και εναλλακτικής διαχείρισης απορριμμάτων. Εάν ναι τι πρόγραμμα είναι. Ποιοι άλλοι φορείς μετέχουν; Για τους γκρι κάδους (συμβατικοί) η αποκομιδή είναι καθημερινή στο μεγαλύτερο μέρος της περιοχής και μέρα παρά μέρα σε ένα μικρό μέρος της περιοχής. Για τους μπλε κάδους (ανακύκλωσης) η αποκομιδή είναι καθημερινή στο κέντρο και στην παραλία ενώ γίνεται κάθε δεύτερη ημέρα στην περιμετρική περιοχή. Κατα την παραπανω διαδικασία αποκομιδής συλλεγονται όλα τα απορριματα εκτός από τα μπάζα για τα οποία έχει ξεκινήσει συζήτηση εν αναμονή του αντίστοιχου Προεδρικού Διατάγματος για την διαχείριση τους. Αλλοι φορείς οι οποίοι μετέχουν στην εναλλακτική διαχείριση των απορριματων είναι οι οικολογικές οργανώσεις της πόλης και του Νομού, καθώς και επαγγελματίες που δραστηριοποιούνται αντίστοιχα. Επίσης σημαντικό ρολο διαδραματίζει και το Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης με το οποίο αναπτύσσεται κοινή δράση ενημέρωσης των σχολείων για την απόκτηση περιβαλλοντικής συνείδησης των μαθητών. 4) Τι προβλέπει δηλαδή τι δράσεις περιλαμβάνει, εάν έχει χρηματο-δότηση για το Δήμο και τι δραστηριότητα έχει αναπτύξει ο Δήμος στα πλαίσια αυτού του προγράμματος. Οι άλλες δράσεις τις οποίες εχει αναπτύξει ο Δήμος είναι: η δημιουργία πεζοπόρου τμήματος οδοκαθαριστών, μηχανοκίνητες σκούπες, καλαθάκια σε όλη την πόλη και στην παραλία τους καλοκαιρινούς μήνες, τα οποία ελέγχονται και αδειάζονται καθημερινά. Δεν υπάρχει δυστυχώς κάποια συγκεκριμένη και σταθερή χρηματοδότηση αλλα ο Δήμος ψάχνει διαρκώς για προγράμματα που μπορεί να εντάξει κάποιες δραστηριότητες του. Σελ. 52 από 75

54 Βασικά όλες οι διαδικασίες της καθαριότητας είναι ανταποδοτικές δηλαδή φορολογούνται οι πολίτες και έτσι ώστε να τους παρέχονται οι υπηρεσίες καθαριότητας. 5)Υπαρχουν στατιστικά στοιχεία, τα ποσοστά ( πόσο χαρτί, γυαλί, αλουμίνιο); Το Κέντρο Διαλογής Ανακυκλώσιμων Υλικών (ΚΔΑΥ) της Καλαμάτας θα καλύψει τις ανάγκες του νομού Μεσσηνίας, του οποίου ο πληθυσμός ανέρχεται περίπου στους κατοίκους. Η πληθυσμιακή εξέλιξη της περιοχής περιγράφεται στον πίνακα Πληθυσμός ί Πίνακας 6.1. Εξέλιξη Πληθυσμού Ν. Μεσσηνίας Πίνακας 6.2 Ποσοτικά χαρακτηριστικό απορριματων Ποσοστά (%) ΥΛΙΚΑ Ανακτωμένων υλικών Συνολικού εισερχ. Ρεύματος Εφημ. - Περιοδικά 62,7 43,5 - Χαρτόνι μικρό TETRAPAK 0,8 0,6 Λευκό Χαρτί 1,3 0,8 Χαρτόνι 20,4 14,1 ΡΕΤ 1,6 1,1 PVC 0,1 0,5 ΡΕ 2,1 1,4 PP/PS 0,2 0,1 ALU 0,4 0,3 Fe 4,0 2,8 Γυαλί 6,1 4,3 Σελ. 53 από 75

55 Οργανικό - 0,0 30,7 Υπόλειμμα Ποσοτικά χαρακτηριστικά Εισερχόμενου Ρεύματος Με βάση τα στοιχεία που έχουμε από τις υπηρεσίες καθαριότητας του Δ. Καλαμάτας, συλλέγονται 2.266,53 ton/μήνα Αστικά Στερεά Απορρίμματα (Α.Σ.Α.). Λαμβάνοντας υπόψη μας τον πληθυσμό του Δ. Καλαμάτας έχουμε τους παρακάτω υπολογισμούς: Πληθυσμός Καλαμάτας Αστικά Στερεά Απόβλητα ton τον μήνα Μέσος όρος ΑΣΑ την ημέρα ανά κάτοικο 1,26 kg Για το σχεδίασμά του ΚΔΑΥ Καλαμάτας λαμβάνονται υπόψη οι παρακάτω παραδοχές: 1.Μέσος όρος ΑΣΑ την ημέρα ανά κάτοικο νομού Μεσσηνίας: 1,26 kg 2. Ποσοστό ανακυκλωσιμων υλικών: 24,5% των ΑΣΑ 3. Συμμετοχή στο πρόγραμμα ανακύκλωσης: 40% 4. Ποσοστό υπολείμματος στο εισερχόμενο ρεύμα: 30% Με βάση τις παραπάνω παραδοχές γίνονται οι εξής υπολογισμοί - παράμετροι για τον σχεδίασμά της μονάδας. Μέσος όρος παραγώμενων απορριμμάτ. αναημερα 231,87 (τον.) Ποσοστό ανακυκλώσιμων υλικών 24,5% Ποσοστό υλικών στόχων την ημέρα (τον.) 56,81 Δείκτης Συμμετοχής 40% Αναμενόμενη ποσότητα ανακυκλ. Υλικού (τον./ημέρα) 22,72 Απορρίμματα στον κάδο (τον./ημέρα) 6,82 Συλλεγόμενη ποσότητα την ημέρα (τον.) 29,54 Συλλεγόμενη ποσότητα τον μήνα (τον.) 886,20 Σελ. 54 από 75

56 Συλλεγόμενη ποσότητα τον χρόνο (τον.) ,37 Λαμβάνοντας υπόψη την αύξηση του πληθυσμού κατά 2% ετησίως και την αύξηση της συμμετοχής κατά 2,5% ετησίως, προκύπτουν οι παρακάτω ποσότητες μέχρι το έτος Στον πίνακα 6.3. παρουσιάζεται η ποσοτική ανάλυση του εισερχόμενου ρεύματος. Πίνακας 6.3 Ποσοτική Ανάλυση του Εισερχόμενου Ρεύματος Συλλεγ. Ποσότητα 29,54 30,88 32,29 33,76 35,29 την ημέρα (τον.) Συλλεγ. Ποσότητα 886,20 926,52 968, , ,83 τον μήνα (τον.) Συλλεγ. Ποσότητα τον χρόνο (τον.) , , , , ,9 7 6) Τι σχέδια έχει ο Δήμος για την εναλλακτική διαχείριση απορριμμάτων π.χ αν προβλέπεται να γίνουν Χώροι Υγειονομικής Ταφής Υπολειμμάτων( Χ.Υ.Τ.Υ.). Η τελική διάθεση των αποριμματων γίνεται αυτή την χρονική περίοδο σε Χ.Υ.Τ.Α. αλλά για να γίνει η διάθεση σε Χ.Υ.Τ.Υ όπως προβλεπεται από την σχετική νομοθεσία πρέπει πρώτα να γίνει επεξεργασία των απορριμμάτων έτσι ώστε να αφαιρεθεί το οργανικό τους μέρος το οποίο στην συνεχεία να λιπασματοποιηθει. Αυτό θα μπορούσε βέβαια να επιτευχθεί και κάνοντας διαλογή στην πηγη του οργανικού μέρους των αποριμματων δηλαδη να διαχωρίζονται και αποκομίζονται σε διαφορετικούς κάδους τα λιπασματοποιησιμα αποριμματα και να οδηγούνται μονο αυτά στο εργοστάσιο λιπασματοποιησης έτσι ώστε να είναι πιο εύκολη η διαδικασία λιπασματοποιησης των απορριματων και πολύ καλύτερη η ποιότητα του παραγομενου κομποστ. 7) Ποια προβλήματα αντιμετωπίζει ο Δήμος στη διαχείριση απορριμμάτων. Ο Δήμος αντιμετωπίζει προβλήματα έλλειψης προσωπικού και επίσης αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα με τον τρόπο που διαχειρίζονται οι δημότες τα απορρίμματα (μη σωστή διαλογή στην πηγη). Σελ. 55 από 75

57 Επίσης είναι σε εξέλιξη η εγκατάσταση συστήματος GPS πάνω στα οχήματα που αφορούν διαχείριση απορριμμάτων το οποίο σύστημα θα δίνει τη δυνατότητα να ξέρουμε που βρίσκεται ανα πάσα στιγμή το κάθε όχημα, θα μας δίνει στοιχεία για βελτίωση διαδρομών, θα δίνει αυτόματη αποτύπωση στις θέσεις των κάδων και βελτίωση των θέσεων ( και για μπλε και για γκρι κάδους) και θα έχουμε περιθώριο ενδοεπικοινωνίας με τον οδηγό. Προσωπικό: Υπάρχουν 72 οργανικές θέσεις από τις οποίες είναι κενές 30. Έχουμε τη δυνατότητα να παίρνουμε 30 εποχιακούς κάθε έτος και 10 οδηγούς εποχιακούς. Με αυτό το προσωπικό διαχειρίζεται όλη τη διαδικασία αποκομιδής. Σελ. 56 από 75

58 Γ κεφαλαίο ΕΡΕΥΝΑ-ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ Προκειμενου να αξιολογήσουμε την κατασταση ενημέρωσης των πολιτών της πόλης της Καλαματας σχετικά με την ανακύκλωση, δημιουργήσαμε και διανείμαμε το ερωτηματολόγιο της επόμενης σελίδας. Ο αριθμός των ερωτηματολογίων που διανεμήθηκαν ήταν σε σύνολο 67 και κατανεμονται κατά ηλικίες όπως πιο κάτω: Ηλικία εως 20 ετών: Ηλικία από 21 εως 40 ετών: Ηλικία από 41 εως 60 ετών: Ηλικία πάνω από 60 ετών: 14 ερωτηματολόγια 27 ερωτηματολόγια 22 ερωτηματολόγια 4 ερωτηματολόγια Στην συνεχεία τα ερωτηματολόγια επεξεργασθηκαν και δημιουργηθηκαν γραφικές παραστάσεις ως έξης: Όπως φαινεται στο Δ κεφαλαίο, σε κάθε σελίδα εγινε η επεξεργασία των αποτελεσμάτων της κάθε ερώτησης. Εχουν δημιουργηθει 4 διαγραμματα (ένα για κάθε ηλικιακη ομαδα). Σε κάθε διαγραμμα φαίνονται οι απαντήσεις οι οποίες δοθήκαν, καθώς και το ποσοστο συμμέτοχης της κάθε απάντησης στο σύνολο των απαντήσεων. Μετά το κάθε διαγραμμα ακολουθεί ο σχολιασμός του. Στο τέλος του Δ κεφαλαίου υπαρχουν και τα συνολικά συμπεράσματα. Σελ. 57 από 75

59 ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ Παρακαλώ να απαντήσετε σε όλα τα ερωτήματα σημειώνοντας X. Ευχαριστώ για την συνεργασία σας. ΜΕΡΟΣ A ΑΡΣΕΝΙΚΟ ΘΗΛΥΚΟ ΗΛΙΚΙΑ: ΜΕΧΡΙ ΜΕΧΡΙ ΜΕΧΡΙ 60 ΠΑΝΩ ΑΠΟ 60 ΜΕΡΟΣ Β 1. Γνωρίζετε τι είναι ανακύκλωση; Ναι Ό χι 2. Ποιό από τα ποιο κάτω υλικά χρησιμοποιούμε για ανακύκλωση; Χαρτί Γ υαλί Αλουμίνιο Πλαστικό Δέρμα Ορυκτό 3. Πιστεύετε ότι είναι αναγκαία η ανακύκλωση; Ναι Ό χι Σελ. 58 από 75

60 4.Για ποιους λόγους είναι χρήσιμη η ανακύκλωση; Για εξοικονόμηση ενέργειας Προστασία περιβάλλοντας Εξοικονόμηση χρημάτων Αύξηση τουρισμού ΜΕΡΟΣ Γ 1.Συμμετέχετε σε πρόγραμμα ανακύκλωσης; Ναι Ό χι 2.Σε τι υλικά από τα παρακάτω κάνετε ανακύκλωση; Γυαλί Αλουμίνιο Χαρτί 3. Υπάρχουν κάδοι ανακύκλωσης στη γειτονιά σας; Ναι Ό χι 4. Θα προτιμούσατε: Μεγάλους και λίγους κάδους Μικρούς και πολλούς 5. Αν στη γειτονιά σας γινόταν πρόγραμμα ανακύκλωσης θα λαμβάνατε μέρος; Ναι Ό χι 6. Πιστεύετε ότι χρειάζεται να γίνετε ενημέρωση για την ανακύκλωση; Ναι Σελ. 59 από 75

61 Ό χι 7. Πιστεύετε ότι αυτή η ενημέρωση είναι καλύτερα να γίνετε απο: Τοπικοί Φορείς Κεντρική Διοίκηση M M E 8. Είστε πρόθυμοι να βοηθήσετε στην ενημέρωση των Δημοτών για την ανακύκλωση; Ναι Ό χι Ίσως Σελ. 60 από 75

62 Δ κεφαλαίο ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ - ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Συμπεράσματα από το A κεφαλαίο. Σύμφωνα με οσα παρουσιάστηκαν στο πρώτο μέρος της παρούσας εργασίας συμπεραίνουμε ότι μας για την διαχειρηση των αστικών αποριμματων πρεπει να γίνεται ως έξης: Αρχικά θα πρεπει να δημιουργηθουν οι καταληλοι χώροι τελικής διάθεσης των αποριμματων στους οποίους να διατίθεται μονο το μέρος εκείνο των αποριμματων τα οποία δεν είναι δυνατόν να υποστουν επιπλέον επεξεργασία δηλαδη να είναι της μορφής ΧΎ.Τ.Υ. (Χώροι Υγειονομικής Ταφής Υπολειματων). Αρα λοιπον θα πρεπει να αναπτυχθεί οσο το δυνατόν περισσότερό: 1. Η διαδικασία ανακύκλωσης των αποριμματων (η οποία βεβαίως εχει προωθηθεί στο μεγαλύτερο μέρος της Ελλαδας) 2. Η διαδικασία της κομποστοποιησης η οποία δεν εχει προωθηθεί καθολου σε κανένα μέρος της Ελλαδας. Εφοσον πραγματοποιηθούν τα πιο πάνω τότε θα προκυψει και η σωστή λειτουργία των Χ.Υ.Τ.Υ. και θα είμαστε σε θέση να υποστηρίξουμε ότι εχει γίνει ότι είναι δυνατόν για την διάσωση του περιβάλλοντος σε σχέση βέβαια με την διαχειρηση των αστικών αποριμματων. Φυσικά θα πρεπει πριν από όλα να αλλάξουμε τον τροπο σκέψης μας και να μειώσουμε οσο μπορούμε περισσότερό τον ογκο των αποριμματων που αποριπτουμε προσπαθώντας να χρησημοποιυμε οσο το δυνατόν λιγοτερο συσκευασιας μιας χρησεως. Ευνοητο είναι ότι σε καμία περίπτωση και για κανένα λογο δεν θα πρεπει να δημιουργηθει κανένα εργοστάσιο καύσης αποριμματων διότι οι εκπομπές των αέριων ρύπων είναι ακρως επιβλαβείς για την κοινωνική υγεία αλλα και διότι δημιουργειται σαν στερεό υπολλειμα η τέφρα, η διάθεση της οποίας δεν είναι δυνατόν να γίνει χωρίς να υπάρξει υποβαθμιση του περιβάλλοντος επίσης λογω της τοξικότητας της. Συμπεράσματα από το ερευνητικό μέρος Τα συμπεράσματα αυτά τα εξαγαμε από την μελετη των διαγραμμάτων όπως αυτά φαίνονται στις επόμενες σελίδες της παρούσας εργασίας. Λογω της μορφής και του περιεχομένου του ερωτηματολογίου οι συγκρίσεις μας γίνονται αναμεσα στις Σελ. 61 από 75

63 ηλικιακες ομάδες για κάθε ερώτηση. Ακολούθως παρουσιάζονται τα διαγραμματα και οσχολιασμος των αποτελεσμάτων αυτών: Σελ. 62 από 75

64 Γνωρίζετε για την ανακύκλωση; Απαντήσεις για ηλικες... εως εως εως και ΝΑΙ ΌΧΙ

65 1.Γνωριζετε για την ανακύκλωση; Παρατηρούμε ευχάριστά ότι όλες οι ηλικιακες ομάδες είναι ενήμερες για το θέμα της ανακύκλωσης. Εξαίρεση αποτελεί η απάντηση από ένα μονο άτομο εκ των τεσαρων της τέταρτης ηλικιακης ομάδάς. Δεδομένου όμως του μικρού πλήθους της ομάδάς, δεν θεωρούμε ότι η εξαίρεση αυτή είναι σημαντική. Σελ. 63 από 75

66 Ποιο από τα πιο κάτω υλικά χρησημοποιουμε για ανακύκλωση; (χαρτί, γυαλί, αλουμίνιο, πλαστικό, δέρμα) Α π α ν τ ή σ ε ις για ηλικίες... ε ω ς ε ω ς ε ω ς και Χ Α Ρ Τ Ι Γ Υ Α Λ Ι Α Λ Ο Υ Μ ΙΝ ΙΟ Π Λ Α Σ Τ ΙΚ Ο Δ Ε Ρ Μ Α σ ύ ν ο λ α εως60 ετών ΔΕΡΜΑ πάνω απο 60 ετών

67 2. Ποιο από τα πιο κάτω υλικά χρησημοποιουμε για ανακύκλωση; (χαρτί, γυαλί, αλουμίνιο, πλαστικό, δέρμα). Και σε αυτή την ερώτηση παρατηρούμε ότι οι απαντήσεις ήταν σωστές δεδομένου ότι μονο μικρό ποσοστο των ηλικιακων ομάδων (από 0% εως 6%) απαντησαν ότι το δέρμα είναι ανακυλωσιμο υλικό ενώ απάντησην σωστά για όλα τα υπόλοιπα υλικά. Σελ. 64 από 75

68 Πιστεύετε ότι είναι αναγκαία η ανακύκλωση; Α π α ν τ ή σ ε ις για ηλικες... ε ω ς ε ω ς ε ω ς και Ν Α Ι Ό Χ Ι

69 3. Πιστεύετε ότι είναι αναγκαία η ανακύκλωση; Ευχάριστά παρατηρούμε και εδώ ότι η απάντηση ήταν θετική για το σύνολο του πληθυσμού όλων των ηλικιακων ομάδων έκτος από ένα πολύ μικρό ποσοστο (3%) για την 3η ηλικιακη ομαδα. Σελ. 65 από 75

70 Για ποιους λογους είναι χρησιμη η ανακύκλωση; (Προστασία περιβάλλοντος, Εξοικονόμηση ενεργειας, Εξοικονόμηση χρημάτων, Αύξηση τουρισμού) Α π α ν τ ή σ ε ις για ηλικες... ε ω ς ε ω ς ε ω ς κα ι ΠΡΟΣΤ ΠΕΡΙΒΑΛ ΞΞΟΙΚ ΕΝΕΡΓ ΞΞΟΙΚ ΧΡ Η Μ Α Τ ΑΥΞΗΣΗ ΤΟ ΥΡΙΣΜ τ υ ν ο λ α Εως 20 ετών Μ εως60 ετών

71 4. Για ποιους λογους είναι χρησιμη η ανακύκλωση; (Προστασία περιβάλλοντος, Εξοικονόμηση ενεργειας,εξοικονόμηση χρημάτων, Αύξηση τουρισμού) Παρατηρούμε ότι όλες οι ηλιακές ομάδες έκτος της τρίτης θεωρουν ότι ο κυριοτερος λογος εναι η προστασία του περιβάλλοντος και στην συνεχεία η εξοικονόμηση ενεργειας και η εξοικονόμηση χρημάτων, πραγμα το οποίο είναι και το πιο λογικο, ενώ η τρίτη ηλικιακη ομαδα (από 41 εως 60 ετών) θεωρεί ότι ότι η ανακύκλωση γίνεται πρωτιστως για την εξοικονόμηση ενεργειας και δευτερευοντως για την προστασία του περιβάλλοντος. Το γεγονος αυτό θεωρείται λίγο παράδοξο και μπορεί να ερμηνευτεί ίσως από ελλειψη σωστής ενημέρωσης διότι αυτή η ηλικιακη ομαδα απεχει από τις σχολικές ηλικίες και φοιτητικές στις οποίες δίνεται πιο εύκολα η πληροφόρηση σε τέτοια ζητήματα περιβαλλοντικά. Σελ. 66 από 75

72 Συμμετεχετε σε πρόγραμμα ανακύκλωσης; Α π α ν τ ή σ ε ις για ηλικες... ε ω ς ε ω ς ε ω ς και JAI )Χ Ι

73 5. Συμμετεχετε σε πρόγραμμα ανακύκλωσης; Παρατηρούμε ότι στην 4η ηλιακη ομαδα (ηλικίες πάνω από 60 ετών), το ποσοστο συμμέτοχης είναι παρα πολύ μικρό. Αυτό είναι απολύτως φυσιολογικό διότι στιες ηλικίες αυτές δεν είναι εύκολο να υπάρχει κατάλληλη ενημέρωση σχετικά με τα θέματα προστασίας του περιβάλλοντος. Θεωρούμε ότι η πληροφόρηση σε τέτοια θέματα διέρχεται κυρίως μέσα από το σχολικο περιβάλλον και για τον λογο αυτό παρατηρούμε ότι την μεγαλύτερη συμμέτοχη σε προγράμματα ανακύκλωσης (με ποσοστο 73%) την έχουν ατομα στην 3η ηλικιακη ομαδα. Στην ομαδα αυτή συμπεριλαμβανονται μάλλον ατομα που έχουν δημιουργήσει οικογένεια και έχουν παιδια σχολικής ηλικίας και ανω και αρα δέχονται την πληροφόρηση και την ενημέρωση και μεσω των παιδιών. Σελ. 67 από 75

74 Σε τι υλικά από τα παρακατω κάνετε ανακύκλωση; (γυαλί, αλουμίνιο, χαρτί) Α π α ν τ ή σ ε ις για η λικες... ε ω ς ε ω ς ε ω ς και Γ Υ Α Λ Ι Α Λ Ο Υ Μ ΙΝ ΙΟ Χ Α Ρ Τ Ι σ ύ ν ο λ α

75 6. Σε τι υλικά από τα παρακατω κάνετε ανακύκλωση; (γυαλί, αλουμίνιο, χαρτί) Βλέπουμε ότι σε όλες σχεδόν τις ηλικιακες ομάδες υπάρχει η γνώση ότι και τα τρία υλικά ανακυκλωνωνται. Σελ. 68 από 75

76 Υ π άρχουν κάδοι ανακύκλω σης στην γειτονιά σας; Α π α ν τ ή σ ε ις για η λικες... ε ω ς ε ω ς ε ω ς και Ν Α Ι Ό Χ Ι

77 7. Υπαρχουν κάδοι ανακύκλωσης στην γειτονιά σας; Παρατηρούμε ότι αν εξαιρέσουμε τη 4ηηλικιακη ομαδα η οποία εχει μονο 4 ατομα σαν πληθυσμό και αρα δεν αποτελεί αντιπροσωπευτικό δείγμα για τις ηλικίες αυτές, υπάρχει ένα σχετικά μεγάλο ποσοστο (19%) στην 2η ηλικιακη ομαδα, το οποίο δηλώνει ότι δεν υπαρχουν κάδοι ανακύκλωσης στην γειτονιά του. Αυτό είναι ένα θέμα το οποίο χρηζει προσοχής από τους αρμοδίους φορείς. Σελ. 69 από 75

78 Τι είδους κάδους ανακύκλωσης θα προτιμούσατε; (μεγάλους και λίγους, μικρούς και πολλούς) μεγάλους Α π α ν τ ή σ ε ις για ηλικες... ε ω ς ε ω ς ε ω ς και και λίγους μικρούς και π ολλούς

79 8. Τι είδους κάδους ανακύκλωσης θα προτιμούσατε; (μεγάλους και λίγους, μικρούς και πολλούς) Στις δυο πρώτες ομάδες οι δυο απαντήσεις είναι ισοδύναμες περίπου ενώ στις δυο επόμενες υπερτερεί η πρώτη απάντηση. Θεωρούμε ότι είναι πιο λογική η απάντηση αυτή δεδομένου ότι τα ανακυκλουμενα υλικά όπως το χαρτόνι προέρχονται από συσκευασιες συσκευων-αγαθων που είναι ογκώδεις πολλές φορές και έτσι οι μικροί κάδοι δεν θα εξυπηρετούσαν καθολου. Σελ. 70 από 75

80 Α ν στην γειτονιά σας γινόταν πρόγραμμα ανακύκλω σης θα λαμβανατε μέρος; Α π α ν τ ή σ ε ις για η λικες... ε ω ς ε ω ς ε ω ς και ΝΑΙ ΟΧΙ

81 9. Αν στην γειτονιά σας γινόταν πρόγραμμα ανακύκλωσης θα λαμβανατε μέρος; Παρατηρούμε ότι το μεγαλύτερο ττοσοστο των απαντήσεων είναι βεβαίως θετικες πραγμα το οποίο είναι πολύ ενθαρυντικο για την πορεία της ανακύκλωσης σαν τροπος προστασίας του περιβάλλοντος. Σελ. 71 από 75

82 Π ιστεύετε ότι χρειάζεται να γίνει ενημέρω ση για την ανακύκλω ση; Α π α ν τ ή σ ε ις για ηλικες... ε ω ς ε ω ς ε ω ς και ΝΑΙ ΟΧΙ

83 10. Πιστεύετε ότι χρειάζεται να γίνει ενημέρωση για την ανακύκλωση; Η απάντηση είναι σχεδόν καθολικά θετική. Από αυτό αντιλαμβανόμαστε και την διάθεση του πληθυσμού να δεχτεί την οποία πληροφόρηση σε θέματα ανακύκλωσης και γενικότερα προστασίας του περιβάλλοντος. Και αυτή η απάντηση χρηζει προσοχής από τους αρμοδίους φορείς. Σελ. 72 από 75

84 Πιστεύετε ότι αυτή η ενημέρωση είναι καλιτερα να γίνεται αττο; (Τοπικούς φορείς, Κεντρική διοίκηση, MME) Α π α ν τ ή σ ε ις για ηλικες... ε ω ς ε ω ς ε ω ς και Τ Ο Π Φ Ο Ρ Ε ΙΣ Κ Ε Ν Τ Ρ Δ ΙΟ ΙΚ M M E σ ύ ν ο λ α

85 11. Πιστεύετε ότι η ενημέρωση αυτή είναι καλιτερα να γίνεται απο; (Τοπικούς φορείς, Κεντρική διοίκηση, MME) Το μεγαλύτερο σχεδόν μέρος των πολιτών που ρωτήθηκαν, προτείνουν ότι η ενημέρωση θα πρεπει να γίνεται κυρία από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης (MME), στην συνεχεία από τοπικούς φορείς και τέλος από την κεντρική διοίκηση. Οι απαντήσεις κρινονται ως λογικές διότι τα μέσα μαζικής ενημέρωσης έχουν ευρεια απηχηση στον πληθυσμό. Επιπλέον το πρόβλημα της ανακύκλωσης είναι πολύ αμμεσο και κοντινο μας και για τον λογο αυτό οι τοποικοι φορείς είναι αυτοί που θα πρεπει να αναλαβουν την ενημέρωση των πολιτών πολύ περισοτερο από την απομακρυσμένη κεντρική διοίκηση. Σελ. 73 από 75

86 Είστε πρόθυμοι να βοηθήσετε στην ενημέρωση τω ν δημοτώ ν για τη ν ανακύκλω ση; Α π α ν τ ή σ ε ις για ηλικες... ε ω ς ε ω ς ε ω ς και ΝΑΙ ΟΧΙ ΙΣΩΣ Σύνολο