ΚΕΝΤΡΟ ΣΤΗΡΙΞΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΔΗΜΟΥ ΑΘΗΝΑΙΩΝ

Transcript

1 ΚΕΝΤΡΟ ΣΤΗΡΙΞΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΔΗΜΟΥ ΑΘΗΝΑΙΩΝ ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ Β.5.9 Έρευνα Παρακολούθησης (4η έκδοση) ΚΟΙΝΟΠΡΑΞΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΚΕΝΤΡΟ ΣΤΗΡΙΞΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΑΘΗΝΑΙΩΝ Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων Οκτώβριος 2015

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Πλαίσιο εκπόνησης παραδοτέου Περιεχόμενο παραδοτέου ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΠΕΔΙΟΥ Δημογραφικά χαρακτηριστικά δείγματος Εκτιμήσεις και προσδοκίες επιχειρηματικής κοινότητας Πωλήσεις Εξαγωγική δραστηριότητα Απασχόληση Επενδυτικές δαπάνες Ρευστότητα Τιμές χρέωσης Είσπραξη Απαιτήσεων Εξόφληση Υποχρεώσεων Επιχειρηματικό κλίμα ΚΥΡΙΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 2

3 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 Πλαίσιο εκπόνησης παραδοτέου Το Παραδοτέο Β.5.9 «4 η Έρευνα παρακολούθησης της συγκυρίας και του επιχειρηματικού κλίματος» υποβάλλεται στο πλαίσιο της από Σύμβασης μεταξύ της Εταιρείας Ανάπτυξης και Τουριστικής Προβολής Αθηνών (ΕΑΤΑ ΑΕ) ως αναθέτουσας αρχής και της Κοινοπραξίας για το Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας του Δήμου Αθηναίων για την υλοποίηση του έργου «Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας του Δήμου Αθηναίων». Το έργο χρηματοδοτείται από το Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα ΑΤΤΙΚΗ Το παρόν παραδοτέο αποτελεί την ανανέωση των προηγούμενων αντίστοιχων εκδόσεων (Ιούλιος 2014, Δεκέμβριος 2014 και Μάιος 2015), καθώς βασίζεται αποκλειστικά στα δεδομένα της τέταρτης έρευνας παρακολούθησης και αποτύπωσης των εκτιμήσεων και των προσδοκιών των επιχειρήσεων που εδρεύουν εντός των διοικητικών ορίων του Δήμου Αθηναίων, σχετικά με την πορεία της δραστηριότητάς τους και το ευρύτερο επιχειρηματικό κλίμα. 1.2 Περιεχόμενο παραδοτέου Σε συνέχεια της προηγούμενης, η τέταρτη έρευνα πεδίου πραγματοποιήθηκε από τις αρχές Σεπτεμβρίου έως τις αρχές Οκτωβρίου του 2015 σε αντιπροσωπευτικό δείγμα επιχειρήσεων, με σκοπό την αποτύπωση των εκτιμήσεων των επιχειρήσεων σχετικά με την πορεία της δραστηριότητας τους το 2ο εξάμηνο του τρέχοντος έτους, καθώς και των προσδοκιών τους για το επόμενο εξάμηνο. Το δείγμα της τέταρτης έρευνας πεδίου αποτελείται συνολικά από 304 επιχειρήσεις και όπως και στην προηγούμενη έρευνα, είναι στρωματοποιημένο βάσει κλάδου οικονομικής δραστηριότητας, νομικής μορφής και μεγέθους επιχείρησης. Η κωδικοποίηση κατά κλάδο δραστηριότητας έγινε βάσει του αναθεωρημένου συστήματος NACE Rev. 2 (το οποίο κατατάσσει τις επιχειρήσεις σε κατηγορίες Κωδικών Αριθμών Δραστηριότητας) και πραγματοποιήθηκε σε διψήφιο επίπεδο ανάλυσης. Η ανάλυση βάσει νομικής μορφής αφορά κατά κύριο λόγο τις κατηγορίες ΑΕ, ΕΠΕ, ΟΕ, ΕΕ, ενώ η στρωματοποίηση βάσει μεγέθους αφορά την κατανομή των επιχειρήσεων σε Μεγάλες (L), Μεσαίες (M), Μικρές (S) και Πολύ Μικρές (XS). Η καταγραφή του επιχειρηματικού κλίματος εντός των διοικητικών ορίων του Δήμου Αθηναίων, επιδιώκεται μέσα από την εξέταση της πορείας μιας σειράς παραμέτρων, σημαντικών για την αξιολόγηση της δραστηριότητας έκαστης επιχείρησης. Οι παράμετροι αυτές περιλαμβάνουν: την αξία των πωλήσεων της επιχείρησης, το βαθμό εξωστρέφειας, το επίπεδο των επενδυτικών δαπανών, τις συνθήκες ρευστότητας, τον αριθμό των απασχολούμενων, τις τιμές χρέωσης, καθώς και το διάστημα είσπραξης απαιτήσεων και εξόφλησης υποχρεώσεων. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 3

4 Επίσης, περιλαμβάνονται ερωτήσεις για τον προσδιορισμό των σημαντικότερων περιοριστικών παραγόντων της επιχειρηματικής δραστηριότητας, καθώς και για τις εκτιμήσεις των επιχειρήσεων για τη μέχρι τώρα και μελλοντική πορεία του κλάδου στον οποίο δραστηριοποιούνται. Στις ενότητες που ακολουθούν παρουσιάζονται και αναλύονται τα κύρια αποτελέσματα της έρευνας συγκυρίας επιχειρηματικού κλίματος, ενώ στο παράρτημα Α παρουσιάζονται αναλυτικά οι πίνακες με τις ποσοστιαίες κατανομές των απαντήσεων των επιχειρήσεων ανά εξεταζόμενη κατηγορία. Στο παράρτημα Β επισυνάπτεται το ερωτηματολόγιο της έρευνας. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 4

5 2. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΠΕΔΙΟΥ 2.1 Δημογραφικά χαρακτηριστικά δείγματος Με σκοπό τη διαμόρφωση αντιπροσωπευτικού δείγματος επιχειρήσεων (με έδρα εντός των διοικητικών ορίων του δήμου Αθηναίων) η οποία θα επιτρέψει την ασφαλή γενίκευση των συμπερασμάτων της έρευνας στον ευρύτερο πληθυσμό, χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος της στρωματοποιημένης τυχαίας δειγματοληψίας (stratified random sampling) βάσει της οποίας ο πληθυσμός κατανέμεται σε ομάδες ιδίων χαρακτηριστικών των στρωμάτων (strata). Χαρακτηριστικότερες ομάδες είναι ο κλάδος άσκησης επιχειρηματικής δραστηριότητας, η νομική μορφή και το μέγεθος έκαστης επιχείρησης. Το δείγμα, το οποίο περιλαμβάνει 304 επιχειρήσεις κατανέμεται αναλογικά σε κάθε στρώμα προκειμένου να διασφαλιστεί η αντιπροσωπευτικότητά του, ενώ η επιλογή εντός του στρώματος πραγματοποιείται με τυχαία δειγματοληψία. Όπως και στις προηγούμενες έρευνες, η πλειοψηφία των επιχειρήσεων του δείγματος λειτουργεί υπό την νομική μορφή των Ανωνύμων Εταιρειών (Α.Ε.) και των Εταιρειών Περιορισμένης Ευθύνης (Ε.Π.Ε.), με τα σχετικά ποσοστά να διαμορφώνονται σε 33,6% και 33,9% αντίστοιχα. Ακολουθούν οι Ομόρρυθμες Εταιρίες (Ο.Ε.) με ποσοστό 18,4%, οι Ετερόρρυθμες Εταιρείες (Ε.Ε.) καλύπτουν το 9,2% του δείγματος, ενώ το υπόλοιπο 4,9% αντιστοιχεί σε λοιπές νομικές μορφές (ΙΚΕ, Κοινωνία Δικαίου, κ.λπ.). Διάγραμμα 2-1: Κατανομή επιχειρήσεων δείγματος ανά νομική μορφή Ε.Π.Ε.. 33,9% Ο.Ε.. 18,4% Α.Ε.. 33,6% Ε.Ε.. 9,2% Λοιπές. 4,9% Αναφορικά με το μέγεθος των επιχειρήσεων, όπως και στις προηγούμενες έρευνες ο προσδιορισμός γίνεται σύμφωνα με τον Κανονισμό (ΕΚ) 70/2001 και των ορίων που αυτός θέτει για την διάκριση μεταξύ μεγάλων, μεσαίων, μικρών και πολύ μικρών επιχειρήσεων. Τα όρια που τίθενται από τον εν Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 5

6 λόγω κανονισμό σχετίζονται με το απασχολούμενο προσωπικό, το ενεργητικό και τον κύκλο εργασιών της επιχείρησης και έχουν ως εξής: Πίνακας 2-1: Ορισμός μεγέθους εταιρειών Μέγεθος Απασχολούμενο Προσωπικό Κύκλος Εργασιών Σύνολο Ενεργητικού Μικρή >250 > 50 εκατ. > 43 εκατ. Μεσαία < εκατ. 43 εκατ. Μικρή <50 10 εκατ. 10 εκατ. Πολύ Μικρή <10 2 εκατ. 2 εκατ. Στο πλαίσιο αυτό, ο προσδιορισμός του μεγέθους των εταιρειών πραγματοποιήθηκε βάσει των σχετικών μεγεθών (απασχολούμενο προσωπικό και κύκλος εργασιών), σύμφωνα με τις αποκρίσεις των επιχειρήσεων στα σχετικά με τα μεγέθη αυτά ερωτήματα. Στο σημείο αυτό τονίζεται ότι, βάσει του ευρωπαϊκού κανονισμού, το απασχολούμενο προσωπικό εκφράζεται σε ετήσιες μονάδες απασχόλησης (ΕΜΕ), ωστόσο για τις ανάγκες της παρούσας μελέτης έχει ληφθεί υπόψη ο συνολικός αριθμός απασχολούμενων ατόμων. Βάσει των ανωτέρω, προκύπτει ότι η συντριπτική πλειοψηφία των επιχειρήσεων του δείγματος ανήκει στην κατηγορία των Πολύ Μικρών (XS) και Μικρών (S) επιχειρήσεων, με τα σχετικά ποσοστά να διαμορφώνονται σε 69,1% και 23,0% αντίστοιχα. Το 6,3% των επιχειρήσεων του δείγματος ανήκει στην κατηγορίας των μεσαίων (M), ενώ το υπόλοιπο 1,6% αντιστοιχεί στην κατηγορία των Μεγάλων επιχειρήσεων (L). Διάγραμμα 2-2: Κατανομή επιχειρήσεων ανά μέγεθος Μικρές (S). 23,0% Πολύ μικρές (ΧS). 69,1% Μεσαίες (M). 6,3% Μεγάλες (L). 1,6% Η κατανομή των επιχειρήσεων του δείγματος σε τομείς άσκησης οικονομικής δραστηριότητας, πραγματοποιείται βάσει του 2φήφιου NACE, οι οποίοι στη συνέχεια ομαδοποιούνται σε ευρύτερους τομείς δραστηριότητας, όπως αποτυπώνεται στον πίνακα που ακολουθεί: Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 6

7 Πίνακας 2-2: Ομαδοποίηση NACE ανά τομέα οικονομικής δραστηριότητας NACE 45: Χονδρικό και λιανικό εμπόριο επισκευή μηχανοκίνητων οχημάτων και μοτοσικλετών NACE 46: Χονδρικό εμπόριο, εκτός από το εμπόριο μηχανοκίνητων οχημάτων και μοτοσικλετών NACE 47: Λιανικό εμπόριο, εκτός από το εμπόριο μηχανοκίνητων οχημάτων και μοτοσικλετών NACE 41: Κατασκευές κτιρίων NACE 42: Έργα πολιτικού μηχανικού NACE 43: Εξειδικευμένες κατασκευαστικές δραστηριότητες NACE 68: Διαχείριση ακίνητης περιουσίας NACE 71: Αρχιτεκτονικές δραστηριότητες και δραστηριότητες μηχανικών τεχνικές δοκιμές και αναλύσεις NACE 64: Δραστηριότητες χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών, (εκτός ασφαλιστικών και συνταξιοδοτικών ταμείων NACE 66: Δραστηριότητες συναφείς προς τις χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες και τις ασφαλιστικές δραστηριότητες NACE 69: Νομικές και λογιστικές δραστηριότητες NACE 70: Δραστηριότητες κεντρικών γραφείων δραστηριότητες παροχής συμβουλών διαχείρισης NACE 82: Διοικητικές δραστηριότητες γραφείου, γραμματειακή υποστήριξη & άλλες δραστηριότητες υποστήριξης Τουρισμός (Καταλύματα - Εστιάση - Πρακτορεία) NACE 55: Καταλύματα NACE 56: Δραστηριότητες υπηρεσιών εστίασης NACE 79: Δραστηριότητες ταξιδιωτικών πρακτορείων, γραφείων οργανωμένων ταξιδιών & υπηρεσιών κρατήσεων NACE 10: Βιομηχανία τροφίμων(α.ν. 89/67) NACE 14: Κατασκευή ειδών ένδυσης NACE 18: Εκτυπώσεις και αναπαραγωγή προεγγεγραμμένων μέσων NACE 32: Άλλες μεταποιητικές δραστηριότητες NACE 58: Εκδοτικές δραστηριότητες NACE 62: Δραστηριότητες προγραμματισμού Η/Υ, παροχής συμβουλών και συναφείς δραστηριότητες NACE 73: Διαφήμιση και έρευνα αγοράς Εκπαίδευση - Υγεία NACE 85: Εκπαίδευση NACE 86: Δραστηριότητες ανθρώπινης υγείας Βάσει των ανωτέρω, προκύπτει ότι η σχετική πλειοψηφία των συμμετεχόντων στην έρευνα (39,8%) ασκεί εμπορική δραστηριότητα, ενώ ακολουθούν σε ποσοστό 23,7% οι επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στον τομέα των Κατασκευών και του Real Estate. Το 10,5% των επιχειρήσεων του δείγματος δραστηριοποιείται στον ευρύτερο τομέα των διοικητικών και επιστημονικών δραστηριοτήτων, ενώ με μερίδια κάτω του 10% ακολουθεί ο ευρύτερος τομέας της ς (8,2%), της Ενημέρωσης Επικοινωνίας (7,6%), του Τουρισμού (6,6%) και της Εκπαίδευσης & Υγείας (3,6%). Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 7

8 Διάγραμμα 2-3: Κατανομή επιχειρήσεων ανά τομέα οικονομικής δραστηριότητας 39,8% 23,7% 10,5% 8,2% Τουρισμός (Καταλύματα - Εστιάση - Πρακτορεία) Εκπαίδευση - Υγεία 3,6% 7,6% 6,6% Στο πλαίσιο και της παρούσας έρευνας, επιχειρήθηκε η συλλογή και επεξεργασία πρόσθετων ποιοτικών δεδομένων που αποτυπώνουν το προφίλ των συμμετεχόντων επιχειρηματιών, όπως το ηλικιακό κλιμάκιο στο οποίο κατατάσσονται καθώς και το κίνητρο για την άσκηση επιχειρηματικής δραστηριότητας. Σύμφωνα με την επεξεργασία των στοιχείων προκύπτει (όπως και στην προηγούμενη έρευνα) ότι η συντριπτική πλειοψηφία των συμμετεχόντων επιχειρηματιών (περίπου 3 στους 4) ξεπερνά το 45 ο έτος ζωής, με την ηλικιακή ομάδα να συγκεντρώνει το 40,1% και την ηλικιακή ομάδα το 32,7% των συμμετεχόντων. Άξιο αναφοράς χαρακτηρίζεται το γεγονός ότι μόλις το 4,4% των συμμετεχόντων στην έρευνα αποτελούν νέους (ηλικιακά) επιχειρηματίες. Διάγραμμα 2-4: Κατανομή επιχειρηματιών ανά ηλικιακή ομάδα ετών. 40,1% ετών. 32,7% ετών. 4,4% ετών. 22,9% Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 8

9 Σε αντιστοιχία με τα αποτελέσματα της προηγούμενης έρευνας, οι υφιστάμενες γνώσεις και ικανότητες που έχουν αναπτύξει καθώς και η αποκομισθείσα εμπειρία αναδεικνύονται ως το βασικότερο κίνητρο των συμμετεχόντων για την άσκηση επιχειρηματικής δραστηριότητας στην παρούσα συγκυρία. Η δυνατότητα αξιοποίησης υφιστάμενων επιχειρηματικών ευκαιριών αναδεικνύεται ως το 2 ο ισχυρότερο κίνητρο συγκεντρώνοντας το 16,4% των αποκρίσεων, ενώ με ποσοστό 15,5% ακολουθεί η έλλειψη εναλλακτικών επιλογών, ως συνέπεια της συνεχούς υποχώρησης των θέσεων απασχόλησης στην ελληνική οικονομία. Η επιχειρηματική δραστηριότητα ως καλή επιλογή σταδιοδρομίας συγκεντρώνει μόλις το 6,6% των αποκρίσεων, ενώ σε ακόμα πιο χαμηλά επίπεδα (μόλις 3,8%) διαμορφώνεται το κίνητρο της κοινωνικής καταξίωσης και του σεβασμού που απολαμβάνουν οι επιχειρηματίες. Τέλος, η προοπτική συνέχισης της επαγγελματικής δραστηριότητας των γονέων διατηρώντας την υφιστάμενη οικογενειακή επιχείρηση, αποτέλεσε κίνητρο μόλις για το 2,3% των συμμετεχόντων. Διάγραμμα 2-5: Κίνητρα άσκησης επιχειρηματικής δραστηριότητας Γνώσεις ικανότητα & εμπειρία επιχ/τας 55,4% Αξιοποίηση μιας επιχειρηματικής ευκαιρίας 16,4% Από ανάγκη - Έλλειψη άλλων επιλογών 15,5% Αποτελεί καλή επιλογή σταδιοδρομίας 6,6% Κοινωνική καταξίωση & σεβασμός στους επιτυχημένους επιχ/τίες 3,8% Διατήρηση οικογενειακής επιχείρησης 2,3% Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 9

10 2.2 Εκτιμήσεις και προσδοκίες επιχειρηματικής κοινότητας Η ανάλυση των απαντήσεων των επιχειρήσεων για το επιχειρηματικό κλίμα πραγματοποιείται μέσω της κατανομής τους ανά τομέα οικονομικής δραστηριότητας, νομική μορφή και μέγεθος επιχείρησης και στη συνέχεια μέσω του υπολογισμού των αντίστοιχων ισορροπιών τους. Επιπλέον, πραγματοποιείται σύγκριση των αποτελεσμάτων (ανά εξεταζόμενη κατηγορία επιχειρήσεων) της παρούσας έρευνας, με τα αντίστοιχα αποτελέσματα της προηγούμενης (2 ης ) έρευνας. Υπενθυμίζεται ότι, η ισορροπία απαντήσεων ισούται με τη διαφορά μεταξύ των σταθμισμένων μέσων όρων των θετικών και αρνητικών απαντημένων επιλογών, υπολογισμένες ως ποσοστά επί των συνολικών απαντήσεων. Συγκεκριμένα στην παρούσα μελέτη, ισορροπίες υπολογίζονται για όλες τις ερωτήσεις που παρέχουν τρεις επιλογές προς απάντηση, μία θετική (όπως «αύξηση», «ανοδική», «βελτίωση», «ανάπτυξη»), μία αρνητική (όπως «μείωση», «καθοδική», «επιδείνωση», «επιβίωση») και μία ουδέτερη (όπως «στάσιμη», «στασιμότητα», «σταθερή»). Αν υποθέσουμε ότι, οι ποσοστιαίες κατανομές των απαντημένων παραπάνω τριών επιλογών κωδικοποιούνται αντιστοίχως σε Θ (θετικές), Ο (ουδέτερες) και Α (αρνητικές) έτσι ώστε Θ + Ο + Α = 100, τότε η ισορροπία (Ι) για κάθε απάντηση υπολογίζεται ως εξής: Ι = Θ - Α Οι τιμές των ισορροπιών κυμαίνονται από -100, όταν όλοι επιλέγουν την αρνητικότερη απάντηση, μέχρι +100, όταν όλοι επιλέγουν τη θετικότερη απάντηση. Κατά συνέπεια, μικρές (θετικές ή αρνητικές) ισορροπίες υποδηλώνουν συνολικά ουδετερότητα. Η εν λόγω ουδετερότητα μπορεί να σημαίνει πολλές αρνητικές και θετικές απαντήσεις που αλληλοεξουδετερώνονται ή πολλές ουδέτερες απαντήσεις. Σημειώνεται ότι, μία θετική/αρνητική ισορροπία δεν ερμηνεύεται πάντα και ως μία ευνοϊκή/μη ευνοϊκή κατάσταση για την επιχείρηση. Η ερμηνεία της εξαρτάται από το πώς έχει τεθεί η ερώτηση, καθώς και από το ευρύτερο αντικείμενο της έρευνας Πωλήσεις Οι εκτιμήσεις των συμμετεχόντων στην έρευνα αναφορικά με την πορεία της επιχειρηματικής τους δραστηριότητας (σε όρους αξίας πωλήσεων) κατά το τρέχον εξάμηνο διαμορφώνονται ιδιαίτερα απαισιόδοξες, με το σχετικό δείκτη να λαμβάνει τη χαμηλότερη τιμή από τη στιγμή που ξεκίνησε να παρακολουθείται στο πλαίσιο των επαναλαμβανόμενων ερευνών της παρούσας μελέτης (ήτοι από το 1 ο εξάμηνο του 2014). Εξειδικεύοντας, οι επιχειρήσεις που εκτιμούν συρρίκνωση των πωλήσεων τους κατά το τρέχον εξάμηνο του έτους αποτελούν -για πρώτη φορά στο πλαίσιο των σχετικών ερευνών- την απόλυτη πλειοψηφία (52,3%), υπερτερώντας αισθητά έναντι αυτών που εκτιμούν ότι οι πωλήσεις τους σημείωσαν ανοδική Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 10

11 πορεία (14,1%), με αποτέλεσμα η σχετική τιμή ισορροπίας να διαμορφώνεται σε ιδιαίτερα αρνητικά επίπεδα (-38,2). Διάγραμμα 2-6: Εξέλιξη δραστηριότητας -σε όρους αξίας πωλήσεων- το 2ο εξάμηνο του 2015 (εκτιμήσεις) ΣΥΝΟΛΟ -38,2 Α.Ε Ε.Ε Ε.Π.Ε Ο.Ε Λοιπές -57,1-55, ,4-30,1 Μεγάλες (L) Μεσαίες (M) Μικρές (S) Πολύ Μικρές (XS) -46,7-21,1-21,4 2 Τουρισμός (Καταλύματα - Εστιάση - Πρακτορεία) Εκπαίδευση - Υγεία -56,0-47,1-34,8-30,6-28, ,2 Σε επίπεδο οικονομικής δραστηριότητας, αρνητικά διαμορφώνονται τα ισοζύγια απαντήσεων σχετικά με την πορεία των πωλήσεων κατά τη διάρκεια του τρέχοντος εξαμήνου για το σύνολο των υπό εξέταση κατηγοριών. Τις πλέον αρνητικές τιμές (-56,0) σημειώνει ο τομέας της ς, ενώ ακολουθούν οι τομείς του Εμπορίου και της Ενημέρωσης - Επικοινωνίας, με τα σχετικά ισοζύγια απαντήσεων να διαμορφώνονται σε -47,1 και -34,8 αντίστοιχα. Σε επίπεδο νομικής μορφής δεν εμφανίζονται σημαντικές αποκλίσεις καθώς το σύνολο των υπό εξέταση κατηγοριών εμφανίζει ιδιαίτερα αρνητικά ισοζύγια απαντήσεων, με τις κατηγορίες των Ε.Ε. και Ο.Ε. να εμφανίζουν τις πλέον αρνητικές τιμές ισορροπίας (-57,1 και -55,4 αντίστοιχα). Πιο έντονες διαφοροποιήσεις καταγράφονται σε επίπεδο μεγέθους, με την κατηγορία των Μεγάλων (L) να διαμορφώνει θετικό ισοζύγιο απαντήσεων, σε αντίθεση με τις λοιπές κατηγορίες επιχειρήσεων που διαμορφώνουν αρνητικές τιμές ισορροπίας (κυρίως η κατηγορία των Πολύ Μικρών (XS) επιχειρήσεων). Αντίστοιχα πρωτόγνωρο εύρημα στο πλαίσιο των επαναλαμβανόμενων ερευνών της παρούσας μελέτης, αποτελεί το γεγονός ότι και οι προσδοκίες των επιχειρήσεων για το επόμενο εξάμηνο χαρακτηρίζονται απαισιόδοξες, με το σχετικό ισοζύγιο απαντήσεων να διαμορφώνεται για πρώτη φορά σε -έστω και οριακά- αρνητικά επίπεδα (-1,6). Βασικό παράγοντα διαμόρφωσης αρνητικών Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 11

12 προσδοκιών για το 1 ο εξάμηνο του 2016, αποτελεί το γεγονός ότι οι επιχειρήσεις που αναμένουν περεταίρω μείωση των πωλήσεων το επόμενο εξάμηνο εξακολουθούν να υπερτερούν αριθμητικά έναντι αυτών που αναμένουν άνοδο (29% έναντι 27,3%). Ωστόσο, η σχετική πλειοψηφία των επιχειρήσεων (43,8%) έχει μετακινηθεί πλέον προς την ουδέτερη επιλογή της «στασιμότητας» των πωλήσεων, συμβάλλοντας στην αποκλιμάκωση της σχετικής τιμής ισορροπίας. Ανάλογη καταγράφεται η εικόνα και στις επιμέρους κατηγορίες (νομική μορφή, μέγεθος και κλάδο), με την επιλογή της «στασιμότητας» να αποτελεί την δημοφιλέστερη απόκριση. Ωστόσο έντονες διαφοροποιήσεις καταγράφουν τα αντίστοιχα ισοζύγια απαντήσεων, καθώς παρατηρούνται έντονες διακυμάνσεις μεταξύ των θετικών και των αρνητικών απαντήσεων. Διάγραμμα 2-7: Εξέλιξη δραστηριότητας -σε όρους αξίας πωλήσεων- το 1ο εξάμηνο του 2016 (προβλέψεις) ΣΥΝΟΛΟ -1,6 Α.Ε Ε.Ε Ε.Π.Ε Ο.Ε Λοιπές -21,4-25,0-4,9 13,3 17,6 Μεγάλες (L) Μεσαίες (M) Μικρές (S) Πολύ Μικρές (XS) -11,4 18,6 31,6 Τουρισμός (Καταλύματα - Εστιάση - Πρακτορεία) Εκπαίδευση - Υγεία -12,0-13,0-1,7-4,2-6,3 15,0 45,5 Επιχειρώντας τη συνολική σύγκριση των αποτελεσμάτων των δύο τελευταίων ερευνών (3ης και 4ης) σχετικά με την εξέλιξη των πωλήσεων, προκύπτει περεταίρω επιδείνωση των εκτιμήσεων αναφορικά με το παρόν (τρέχον εξάμηνο), καθώς και δυσμενής μεταστροφή των προσδοκιών για το άμεσο μέλλον (επόμενο εξάμηνο). Σε γενικές γραμμές, είναι εμφανές ότι τόσο οι εκτιμήσεις όσο και οι προσδοκίες των επιχειρήσεων διαμορφώνονται στα χαμηλότερα επίπεδα που έχουν καταγραφεί μέχρι σήμερα (στο πλαίσιο των τριών προηγούμενων ερευνών), επιτείνοντας ουσιαστικά την εδραίωση του αρνητικού κλίματος που είχε ήδη αρχίσει να διαφαίνεται από την προηγούμενη έρευνα (ήτοι από το 1 ο εξάμηνο του 2015). Ειδικότερα, αναφορικά με τις εκτιμήσεις, ιδιαίτερα ενισχυμένο καταγράφεται (μεταξύ των 2 ερευνών) το ποσοστό των επιχειρήσεων που εκτιμά συρρίκνωση των πωλήσεων κατά το τρέχον εξάμηνο Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 12

13 διεξαγωγής έκαστης έρευνας (από 36,3% σε 52,3%), με παράλληλη υποχώρηση τόσο των θετικών αποκρίσεων (από 20,7% σε 14,4%) όσο και των ουδέτερων (από 43,0% σε 33,6%). Ως αποτέλεσμα το σχετικό ισοζύγιο απαντήσεων από τα σχετικά ήπια επίπεδα του -15,7 λαμβάνει πλέον ιδιαίτερα αρνητική τιμή (-38,2). Αισθητά πιο περιορισμένες καταγράφονται (μεταξύ των 2 ερευνών) και οι προσδοκίες για την εξέλιξη των πωλήσεων στο άμεσο μέλλον, με τη σχετική ισορροπία απαντήσεων να διαμορφώνεται πλέον σε αρνητικά επίπεδα (από +4,0 στην 3η έρευνα σε -1,6). Καθοριστικό παράγοντα μεταστροφής των προσδοκιών αποτελεί η υποχώρηση των θετικών αποκρίσεων της «αύξησης των πωλήσεων το επόμενο εξάμηνο» (από 32,0% στην 3η έρευνα σε 27,3%), με παράλληλη ενίσχυση κυρίως των ουδέτερων αποκρίσεων (από 4% σε 43,8%). Διάγραμμα 2-8: Σύγκριση αποτελεσμάτων αναφορικά με την εξέλιξη της δραστηριότητας -σε όρους αξίας πωλήσεων- 3η έρευνα Εκτιμήσεις (1o εξάμηνο 2015) Προσδοκίες (2o εξάμηνο 2015) -15,7 4,0 4η έρευνα Εκτιμήσεις (2o εξάμηνο 2015) Προσδοκίες (1o εξάμηνο 2016) -38,2-1, Εξαγωγική δραστηριότητα Όπως προέκυψε και κατά την ανάλυση των αποτελεσμάτων των προηγούμενων ερευνών, ο εξαγωγικός προσανατολισμός των επιχειρήσεων του δείγματος εξακολουθεί να αξιολογείται ιδιαίτερα περιορισμένος, με τη συντριπτική πλειοψηφία των συμμετεχόντων στην έρευνα (περίπου 7 στους 10) να δηλώνει ότι δεν πραγματοποίησε πωλήσεις σε πελάτες του εξωτερικού κατά την τρέχουσα διαχειριστική χρήση (2015). Ο εσωστρεφής προσανατολισμός των αθηναϊκών επιχειρήσεων επιβεβαιώνεται λαμβάνοντας υπόψη και τα αποτελέσματα των προηγούμενων ερευνών, με το ποσοστό των επιχειρήσεων χωρίς εξαγωγική δραστηριότητα την τελευταία 2ετία ( ) να κυμαίνεται στα ίδια επίπεδα (~70%). Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 13

14 Οι επιχειρήσεις που παρουσιάζουν εξαγωγική δραστηριότητα κατανέμονται σε γενικές γραμμές ομοιόμορφα σε επίπεδο νομικής μορφής, με εξαίρεση την κατηγορία των Ε.Ε οι οποίες εμφανίζουν το χαμηλότερο επίπεδο εξωστρέφειας (17,9%). Αντίστοιχη ομοιομορφία καταγράφεται και σε επίπεδο μεγέθους επιχειρήσεων, με εξαίρεση την κατηγορία των πολύ μικρών (XS) επιχειρήσεων η οποία (όπως και στις προηγούμενες έρευνες) εμφανίζει το χαμηλότερο επίπεδο εξωστρέφειας (23,8%), γεγονός που και ερμηνεύεται τόσο λόγω έλλειψης εξαγωγικής κουλτούρας και της γενικής αδυναμίας ένταξης των πολύ μικρών επιχειρήσεων σε ένα ευρύτερο εξαγωγικό πλαίσιο, όσο και εξαιτίας των δομικών προβλημάτων, δικτύωσης και ανάπτυξης συνεργασιών που αντιμετωπίζουν για την τοποθέτηση των προϊόντων/ υπηρεσιών τους στις διεθνείς αγορές (δεξιότητες, χρηματοδότηση, χαμηλή ανταγωνιστικότητα, κλπ.). Σε επίπεδο τομέα οικονομικής δραστηριότητας, αισθητά υψηλότερο (συγκριτικά με το μέσο όρο) ποσοστό επιχειρήσεων με πωλήσεις σε πελάτες από το εξωτερικό συγκεντρώνει (όπως και στις προηγούμενες έρευνες) ο ευρύτερος τομέας του Τουρισμού (6%) και της ς (48,0%). Διάγραμμα 2-9: Εξαγωγική δραστηριότητα επιχειρήσεων (2015) ΣΥΝΟΛΟ 67,4% 32,6% Α.Ε Ε.Ε Ε.Π.Ε Ο.Ε Λοιπές 62,7% 82,1% 68,0% 69,6% 6% 37,3% 17,9% 32,0% 30,4% 4% Μεγάλες (L) Μεσαίες (M) Μικρές (S) Πολύ Μικρές (XS) 6% 47,4% 47,1% 76,2% 4% 52,6% 52,9% 23,8% Τουρισμός (Καταλύματα - Εστιάση - Πρακτορεία) Εκπαίδευση - Υγεία 64,5% 87,5% 56,3% 4% 52,0% 60,9% 10% 35,5% 12,5% 43,8% 6% 48,0% 39,1% Δεν πραγματοποίησαν εξαγωγές το 2015 Πραγματοποίησαν εξαγωγές το 2015 Παράλληλα, όπως αποτυπώνεται στο διάγραμμα που ακολουθεί και σε συνέχεια των αποτελεσμάτων των προηγούμενων ερευνών, ιδιαίτερα φτωχές χαρακτηρίζονται οι επιδόσεις των επιχειρήσεων του δείγματος που πραγματοποίησαν πωλήσεις σε πελάτες του εξωτερικού κατά την τρέχουσα διαχειριστική χρήση (2015). Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 14

15 Εξειδικεύοντας, για την συντριπτική πλειοψηφία των επιχειρήσεων που εμφάνισαν εξαγωγική δραστηριότητα (ήτοι το 32,6% του συνόλου των συμμετεχόντων), το μερίδιο των εξαγωγών επί των συνολικών πωλήσεων δεν ξεπέρασε το 20%. Το 5,3% των επιχειρήσεων καλύπτει μέσω των εξαγωγών το 20% - 50% του κύκλου εργασιών, ενώ περισσότερο από το μισό (>50%) του συνολικού κύκλου εργασιών καλύπτει μέσω εξαγωγών μόλις το 3,0% των επιχειρήσεων του δείγματος. Διάγραμμα 2-10: Εξαγωγικές επιδόσεις επιχειρήσεων (2015) ΣΥΝΟΛΟ 3,0% 24,3% 5,3% > 50% 1% - 20% 20% - 50% Α.Ε 2,0% 29,4% 5,9% Ε.Ε 17,9% Ε.Π.Ε 4,9% 23,3% 3,9% Ο.Ε 1,8% 23,2% 5,4% Λοιπές 6,7% 13,3% 2% Μεγάλες (L) 2% 2% Μεσαίες (M) 47,4% 5,3% Μικρές (S) 7,1% 35,7% 1% Πολύ Μικρές (XS) 1,9% 18,6% 3,3% 0,8% 30,6% 4,1% 8,3% 4,2% 6,3% 31,3% 6,3% Τουρισμός (Καταλύματα- Εστιάση - Πρακτορεία) 2% 3% 1% 8,0% 28,0% 12,0% Εκπαίδευση - Υγεία 34,8% 4,3% Εξετάζοντας την κατανομή των σχετικών απαντήσεων ανά εξεταζόμενη κατηγορία, σημαντικό μερίδιο πωλήσεων (άνω του 50%) σε πελάτες του εξωτερικού εμφανίζει η κατηγορία των Ε.Π.Ε. (σε ποσοστό 4,9%) και των μικρών επιχειρήσεων (σε ποσοστό 7,1%), ενώ βάσει τομέα οικονομικής δραστηριότητας τις καλύτερες επιδόσεις σημειώνει με διαφορά ο ευρύτερος τομέας του Τουρισμού με το 20% των επιχειρήσεων να καλύπτει περισσότερο από το μισό (>50%) του κύκλου εργασιών από πελάτες προερχόμενους από το εξωτερικό. Οι χαμηλές εξαγωγικές επιδόσεις των επιχειρήσεων κατά την τρέχουσα χρήση αποτυπώνονται ανάγλυφα και στις σχετικές εκτιμήσεις για την πορεία της εξαγωγικής τους δραστηριότητας κατά το τρέχον εξάμηνο (2 ο του 2015), οι οποίες για πρώτη φορά στο πλαίσιο των επαναλαμβανόμενων ερευνών της παρούσας μελέτης, διαμορφώνονται σε αρνητικά επίπεδα. Πιο ισχυρή διαμορφώνεται η Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 15

16 πεποίθηση για ενίσχυση της εξαγωγικής τους δραστηριότητας κατά το επόμενο εξάμηνο (1 ο του 2016), η οποία ωστόσο χαρακτηρίζεται αποδυναμωμένη συγκριτικά με τις αντίστοιχες πεποιθήσεις των προηγούμενων ερευνών. Σε κάθε περίπτωση, αξίζει να σημειωθεί ότι η στασιμότητα των πωλήσεων σε πελάτες του εξωτερικού αποτελεί την πλέον δημοφιλή απάντηση (46%) και για τις 2 υπό εξέταση χρονικές περιόδους. Εξειδικεύοντας, οι επιχειρήσεις που εκτιμούν συρρίκνωση των εξαγωγών τους κατά το τρέχον εξάμηνο υπερισχύουν αριθμητικά έναντι αυτών που εκτιμούν ενίσχυση (31,6% έναντι 22,5%), με αποτέλεσμα το σχετικό ισοζύγιο απαντήσεων να διαμορφώνεται σε αρνητικά επίπεδα (-9,2), ακυρώνοντας ουσιαστικά τις αισιόδοξες προβλέψεις της προηγούμενης έρευνας. Διάγραμμα 2-11: Εξέλιξη εξαγωγικής δραστηριότητας -σε όρους αξίας πωλήσεων- το 2ο εξάμηνο του 2015 (εκτιμήσεις) ΣΥΝΟΛΟ -9,2 Α.Ε Ε.Ε Ε.Π.Ε Ο.Ε Λοιπές -25, ,7-6,1-2,6 Μεγάλες (L) Μεσαίες (M) Μικρές (S) Πολύ Μικρές (XS) -10,8-10,2 Τουρισμός (Καταλύματα - Εστιάση - Πρακτορεία) Εκπαίδευση - Υγεία -35,7-33,3-11,6-8,3 25,0 25,0 Σε επίπεδο τομέα οικονομικής δραστηριότητας, έντονες διαφοροποιήσεις εμφανίζουν οι επιμέρους κλάδοι σχετικά με την πορεία των πωλήσεων σε πελάτες του εξωτερικού κατά τη διάρκεια του τρέχοντος εξαμήνου, με την πλειοψηφία ωστόσο των σχετικών ισοζυγίων απαντήσεων να διαμορφώνεται σε αρνητικά επίπεδα. Τις πλέον αρνητικές τιμές σημειώνει ο ευρύτερος τομέας των Διοικητικών Επιστημονικών δραστηριοτήτων και της Ενημέρωσης Επικοινωνίας (-35,7 και -33,3 αντίστοιχα), ενώ αντίθετα θετικές τιμές (+25,0) σημειώνει ο ευρύτερος τομέας του Τουρισμού και των Κατασκευών Real Estate. Λιγότερο έντονες διαφοροποιήσεις καταγράφονται τόσο σε επίπεδο νομικής μορφής όσο και σε επίπεδο μεγέθους, με τα σχετικά ισοζύγια απαντήσεων σχετικά με την πορεία της εξαγωγικής Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 16

17 δραστηριότητας κατά τη διάρκεια του τρέχοντος εξαμήνου να λαμβάνουν αρνητικές τιμές για το σύνολο των επιμέρους κατηγοριών. Σε αντίθεση με τις εκτιμήσεις για την πορεία των εξαγωγών κατά το τρέχον εξάμηνο του έτους, οι αντίστοιχες προσδοκίες για το επόμενο εξάμηνο διαμορφώνονται αισθητά πιο αισιόδοξες, με το σχετικό ισοζύγιο απαντήσεων να επανέρχεται σε θετικά επίπεδα (+13,3) ως αποτέλεσμα της μετακίνησης σημαντικού αριθμού επιχειρήσεων (περίπου 10% των συμμετεχόντων) από την αρνητική επιλογή της «μείωσης» στην θετική επιλογή της «αύξησης» των εξαγωγών. Σε κάθε περίπτωση ωστόσο, αξίζει να σημειωθεί ότι και σε αυτή την περίπτωση ο σχετικός δείκτης λαμβάνει τη χαμηλότερη τιμή από τη στιγμή που ξεκίνησε να παρακολουθείται στο πλαίσιο των επαναλαμβανόμενων ερευνών της παρούσας μελέτης (ήτοι από το 1ο εξάμηνο του 2014). Διάγραμμα 2-12: Εξέλιξη εξαγωγικής δραστηριότητας -σε όρους αξίας πωλήσεων- το 1ο εξάμηνο του 2016 (προβλέψεις) ΣΥΝΟΛΟ 13,3 Α.Ε Ε.Ε Ε.Π.Ε Ο.Ε Λοιπές 3,0 13,2 25,0 5 Μεγάλες (L) Μεσαίες (M) Μικρές (S) Πολύ Μικρές (XS) 4,1 18,9 4 Τουρισμός (Καταλύματα - Εστιάση - Πρακτορεία) Εκπαίδευση - Υγεία -12,5-11,1 14,3 16,7 16,7 20,9 Οι αισιόδοξες (έστω και αποδυναμωμένες) προσδοκίες των επιχειρήσεων σχετικά με την πορεία της εξαγωγικής τους δραστηριότητας το επόμενο εξάμηνο αποτυπώνονται ανάγλυφα και στη διαστρωματική ανάλυση, με το σύνολο των υπό εξέταση κατηγοριών να διαμορφώνουν θετικά ισοζύγια απαντήσεων. Εξαίρεση αποτελούν οι ευρύτεροι τομείς των Κατασκευών και της Ενημέρωσης Επικοινωνίας οι οποίοι διαμορφώνουν αρνητικές τιμές ισορροπίας. Επιχειρώντας μια συνολική σύγκριση των αποτελεσμάτων των δύο τελευταίων ερευνών (3ης και 4ης) σχετικά με την εξέλιξη των πωλήσεων σε πελάτες του εξωτερικού, προκύπτει περεταίρω ενίσχυση των αρνητικών εκτιμήσεων και προσδοκιών αναφορικά με την εξέλιξη των εξαγωγών, με το αίσθημα της «σταθερότητας» -που επικρατούσε στις δύο πρώτες έρευνες- να εξακολουθεί να χαρακτηρίζεται Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 17

18 4η έρευνα 3η έρευνα 4η Έρευνα Παρακολούθησης εξασθενημένο. Παρά την παρατηρούμενη εξασθένηση ωστόσο, η μετριοπαθής στάση (όπως αυτή εκφράζεται μέσω της ουδέτερης επιλογής της «σταθερότητας» των εξαγωγών) εξακολουθεί να υιοθετείται από την σχετική πλειοψηφία των συμμετεχόντων στην παρούσα έρευνα (45,9%). Ειδικότερα, αναφορικά με τις εκτιμήσεις, ιδιαίτερα ενισχυμένο καταγράφεται το ποσοστό των επιχειρήσεων που εκτιμά μείωση των εξαγωγών κατά το τρέχον εξάμηνο διεξαγωγής έκαστης έρευνας (3η έρευνα:19,4%, 4η έρευνα:31,6%), με ανάλογη υποχώρηση των θετικών αποκρίσεων της «αύξησης» των εξαγωγών (από 36,6% σε 22,5%). Ως αποτέλεσμα το σχετικό ισοζύγιο απαντήσεων από τα θετικά επίπεδα του +17,2 διαμορφώνεται για πρώτη φορά αρνητικό (-9,2). Ενισχυμένες καταγράφονται και οι προσδοκίες για περιορισμό των πωλήσεων σε πελάτες του εξωτερικού στο άμεσο μέλλον, με το ποσοστό των επιχειρήσεων που επιλέγουν τη «μείωση» να διαμορφώνονται από 14,3% (στην 3η έρευνα) σε 20,4%. Και σε αυτή την περίπτωση η ενίσχυση των αρνητικών αποκρίσεων προέρχεται από ανάλογη μείωση των θετικών αποκρίσεων (από 40,7% σε 33,7%), με συνέπεια το σχετικό ισοζύγιο απαντήσεων να σημειώνει και σε αυτή την περίπτωση αποκλιμάκωση (από +26,4 σε +13,3). Διάγραμμα 2-13: Σύγκριση αποτελεσμάτων αναφορικά με την εξέλιξη της εξαγωγικής δραστηριότητας -σε όρους αξίας πωλήσεων- Εκτιμήσεις (1o εξάμηνο 2015) 17,2 Προσδοκίες (2o εξάμηνο 2015) 26,4 Εκτιμήσεις (2o εξάμηνο 2015) -9,2 Προσδοκίες (1o εξάμηνο 2016) 13,3 Τέλος, εστιάζοντας στα μέσα διάθεσης των προϊόντων/ υπηρεσιών, προκύπτει ότι η εκμετάλλευση των δυνατοτήτων του διαδικτύου και ο παράγοντας των διαπροσωπικών επαφών, εξακολουθούν να αποτελούν (όπως προκύπτει και στις προηγούμενες έρευνες) τα πλέον δημοφιλή μέσα προσέγγισης πελατών από διεθνείς αγορές. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 18

19 Διάγραμμα 2-14: Κανάλια και μέσα προώθησης προϊόντων στις αγορές του εξωτερικού Εμπορικοί αντιπρόσωποι και εισαγωγείς; 25,5% Θυγατρικές, κοινοπραξίες, franchising; 5,1% Διαδίκτυο; 23,5% Πελάτες που ταξιδεύουν στην Ελλάδα; 20,4% Συνεταιρισμοί - clusters; 6,1% Προσωρινή παρουσία στελεχών; 19,4% Απασχόληση Στον τομέα της απασχόλησης αρκετά μετριοπαθείς χαρακτηρίζονται οι εκτιμήσεις και οι προσδοκίες των επιχειρήσεων, γεγονός που αποτυπώνεται και στους εθνικούς δείκτες συγκυρίας. Ωστόσο, αξίζει να σημειωθεί ότι και σε αυτή την περίπτωση, οι σχετικοί δείκτες τόσο για το τρέχον όσο και για το επόμενο εξάμηνο σημειώνουν τη χειρότερη επίδοση που έχει καταγραφεί στο πλαίσιο των τεσσάρων ερευνών που έχουν πραγματοποιηθεί μέχρι σήμερα. Εξειδικεύοντας, η συντριπτική πλειοψηφία των συμμετεχόντων (73,4%) τηρεί μετριοπαθή στάση, καθώς εκτιμά ότι ο αριθμός των θέσεων απασχόλησης της επιχείρησης δε έχει μεταβληθεί κατά το τρέχον εξάμηνο του έτους. Ωστόσο, το σχετικό ισοζύγιο απαντήσεων σημειώνει τη χειρότερη επίδοση που έχει καταγραφεί στο πλαίσιο των τριών προηγούμενων ερευνών (-9,5), εξαιτίας του ενισχυμένου αριθμού επιχειρήσεων (σχεδόν 2 στις 10) που δηλώνει ότι προχώρησε σε μείωση των θέσεων απασχόλησης κατά το τρέχον εξάμηνο. Ανάλογη καταγράφεται η εικόνα και στις επιμέρους κατηγορίες (νομική μορφή, μέγεθος και κλάδο), με την επιλογή της «στασιμότητας» να αποτελεί την δημοφιλέστερη απόκριση και την επιλογή της «μείωσης των θέσεων απασχόλησης» να καταγράφεται ενισχυμένη. Ως αποτέλεσμα, τα επιμέρους ισοζύγια απαντήσεων διαμορφώνονται κατά κύριο λόγο σε αρνητικά επίπεδα, σημειώνοντας παράλληλα έντονες διαφοροποιήσεις. Εστιάζοντας σε επίπεδο τομέα δραστηριότητας, σημαντική χαρακτηρίζεται η απόκλιση στον ευρύτερο τομέα της ς και της Εκπαίδευσης & Επικοινωνίας, με τις σχετικές ισορροπίες απαντήσεων Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 19

20 να διαμορφώνονται σε αισθητά πιο αρνητικά επίπεδα συγκριτικά με το μέσο όρο (-32,0 και -27,3 αντίστοιχα), ενώ αντίθετα σε θετικά επίπεδα διαμορφώνονται τα αντίστοιχα ισοζύγια απαντήσεων στους ευρύτερους τομείς του Τουρισμού και των Διοικητικών Επιστημονικών δραστηριοτήτων (+15,0 και +3,1 αντίστοιχα). Σε επίπεδο νομικής μορφής το σύνολο των επιμέρους κατηγοριών διαμορφώνει αρνητικά ισοζύγια απαντήσεων (κυρίως η κατηγορία των Ε.Ε.), ενώ σε επίπεδο μεγέθους μόνο οι Πολύ Μικρές (XS) επιχειρήσεις διαμορφώνουν απαισιόδοξες εκτιμήσεις σχετικά με την εξέλιξη των θέσεων απασχόλησης, με το σχετικό ισοζύγιο απαντήσεων να είναι αρνητικό (-17,1). Διάγραμμα 2-15: Εξέλιξη απασχόλησης το 2ο εξάμηνο του 2015 (εκτιμήσεις) ΣΥΝΟΛΟ -9,5 Α.Ε Ε.Ε Ε.Π.Ε Ο.Ε Λοιπές -21,4-12,6-10,7-13,3-2,0 Μεγάλες (L) Μεσαίες (M) Μικρές (S) Πολύ Μικρές (XS) -17,1 7,1 10,5 Τουρισμός (Καταλύματα - Εστιάση - Πρακτορεία) Εκπαίδευση - Υγεία -32,0-27,3-12,4-8,3-4,3 3,1 15,0 Αναφορικά με το επόμενο εξάμηνο, εξίσου ισχυρό διαμορφώνεται το ποσοστό των επιχειρήσεων που αναμένουν ότι δε θα μεταβληθεί ο αριθμός των θέσεων απασχόλησης (76%). Ωστόσο, το σχετικό ισοζύγιο απαντήσεων σημειώνει αποκλιμάκωση (-4,9), ως αποτέλεσμα της υποχώρησης των αρνητικών αποκρίσεων («μείωση θέσεων απασχόλησης») οι οποίες πλέον συγκεντρώνουν το 14,5% του συνόλου. Οι μετριοπαθείς προσδοκίες των επιχειρήσεων σχετικά με την εξέλιξη των θέσεων απασχόλησης το επόμενο εξάμηνο αποτυπώνονται ανάγλυφα και στη διαστρωματική ανάλυση, με τις σχετικές ισορροπίες απαντήσεων να σημειώνουν αισθητή αποκλιμάκωση για το σύνολο των υπό εξέταση κατηγοριών. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 20

21 Διάγραμμα 2-16: Εξέλιξη απασχόλησης το 1ο εξάμηνο του 2016 (προβλέψεις) ΣΥΝΟΛΟ -4,9 Α.Ε Ε.Ε -17,9 Ε.Π.Ε Ο.Ε Λοιπές -6,8-2,9 Μεγάλες (L) Μεσαίες (M) Μικρές (S) Πολύ Μικρές (XS) -10,5-6,2-1,4 2 Τουρισμός (Καταλύματα - Εστιάση - Πρακτορεία) Εκπαίδευση - Υγεία -9,9-6,3-5,0-8,0-9,1 4,2 Επιχειρώντας μια συνολική σύγκριση των αποτελεσμάτων των δύο τελευταίων ερευνών (3 ης και 4 ης ) σχετικά με την εξέλιξη των θέσεων απασχόλησης, η κλιμάκωση των αρνητικών τιμών ισορροπίας υποδηλώνει περεταίρω ενίσχυση της απαισιόδοξης στάσης τόσο για το παρόν όσο και για το άμεσο μέλλον. Σε κάθε περίπτωση ωστόσο, κοινό εύρημα τόσο της παρούσας όσο και της προηγούμενης έρευνας αποτελεί η ιδιαίτερα μετριοπαθής στάση των επιχειρήσεων, με τη συντριπτική πλειοψηφία να μην προτίθεται να μεταβάλει ουσιαστικά τον αριθμό των θέσεων απασχόλησης. Ειδικότερα, αναφορικά με τις εκτιμήσεις, σε σταθερά υψηλά επίπεδα καταγράφεται το ποσοστό των επιχειρήσεων που εκτιμά στασιμότητα των θέσεων απασχόλησης κατά το τρέχον εξάμηνο διεξαγωγής έκαστης έρευνας (3 η έρευνα:77,7%, 4 η έρευνα: 79,7%). Ωστόσο ενίσχυση σημειώνει η αρνητική επιλογή της «μείωσης της απασχόλησης» (από 12,7% στην 3η έρευνα σε 18,1%), με αποτέλεσμα το σχετικό ισοζύγιο απαντήσεων να διαμορφώνεται αισθητά πιο αρνητικό (από -3,0 σε -9,5). Ελαφρώς αποδυναμωμένες καταγράφονται και οι προσδοκίες για την εξέλιξη των θέσεων απασχόλησης στο άμεσο μέλλον, με τη σχετική ισορροπία απαντήσεων να διαμορφώνεται από -1,7 σε - 4,9. Το γεγονός ωστόσο ότι η σχετική τιμή ισορροπίας εξακολουθεί να διαμορφώνονται κοντά στο μηδέν, υποδηλώνει ότι η ουδέτερη επιλογή της «στασιμότητας των θέσεων απασχόλησης» εξακολουθεί να αποτελεί τη δημοφιλέστερη απάντηση (76%) για τους συμμετέχοντες στην έρευνα. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 21

22 Διάγραμμα 2-17: Σύγκριση αποτελεσμάτων αναφορικά με την εξέλιξη της απασχόλησης 3η έρευνα Εκτιμήσεις (1o εξάμηνο 2015) Προσδοκίες (2o εξάμηνο 2015) -3,0-1,7 4η έρευνα Εκτιμήσεις (2o εξάμηνο 2015) Προσδοκίες (1o εξάμηνο 2016) -9,5-4, Επενδυτικές δαπάνες Ο επενδυτικός προσανατολισμός των επιχειρήσεων του δείγματος χαρακτηρίζεται ικανοποιητικός, με τη συντριπτική πλειοψηφία των συμμετεχόντων στην έρευνα (περίπου 7 στους 10) να δηλώνει ότι πραγματοποίησε δαπάνες για την αγορά παγίων κατά την τελευταία κλεισμένη διαχειριστική χρήση (2014). Εστιάζοντας την ανάλυση σε επίπεδο οικονομικής δραστηριότητας, αισθητά υψηλότερο (συγκριτικά με το μέσο όρο) ποσοστό επιχειρήσεων με επενδυτική δραστηριότητα συγκεντρώνει ο ευρύτερος τομέας του Τουρισμού (83,3%) και των Διοικητικών Επιστημονικών Δραστηριοτήτων (76,7%), ενώ αίσθηση προκαλεί το γεγονός ότι το χαμηλότερο ποσοστό επιχειρήσεων με επενδυτική δραστηριότητα συγκεντρώνει ο τομέας της ς. Σημαντικές διαφοροποιήσεις εμφανίζονται τόσο σε επίπεδο νομικής μορφής, όσο και μεγέθους επιχείρησης, με την κατηγορία των Α.Ε. να συγκεντρώνει το υψηλότερο ποσοστό επιχειρήσεων που πραγματοποίησαν επενδυτικές δαπάνες κατά την τελευταία διαχειριστική χρήση (75,8%), ενώ αντίθετα αισθητά περιορισμένος (συγκριτικά με το μέσο όρο) χαρακτηρίζεται ο επενδυτικός προσανατολισμός των Πολύ Μικρών (XS) επιχειρήσεων (62,6%). Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 22

23 Διάγραμμα 2-18: Επενδυτική δραστηριότητα επιχειρήσεων (2014) Ωστόσο, παρά τον σαφή επενδυτικό προσανατολισμό των επιχειρήσεων, το ύψος των επενδυτικών δαπανών των επιχειρήσεων -ως ποσοστό επί του κύκλου εργασιών- χαρακτηρίζεται ιδιαίτερα περιορισμένο, όπως αποτυπώνεται στο διάγραμμα που ακολουθεί. Εξειδικεύοντας, για την συντριπτική πλειοψηφία των επιχειρήσεων που εμφάνισαν επενδυτική δραστηριότητα (ήτοι το 56% του συνόλου των συμμετεχόντων), το μερίδιο των επενδυτικών δαπανών ως ποσοστό επί των συνολικών πωλήσεων δεν ξεπέρασε το 10%. Για το 9,1% των επιχειρήσεων το ύψος των δαπανών για την αγορά παγίων δεν ξεπέρασε το 30% των πωλήσεων τους, ενώ τέλος μόλις το 3,3% των επιχειρήσεων πραγματοποίησε επενδυτικές δαπάνες οι οποίες ξεπερνούν το 30% του κύκλου εργασιών. Εξετάζοντας την κατανομή των σχετικών απαντήσεων ανά εξεταζόμενη κατηγορία δεν προκύπτουν σημαντικές διαφοροποιήσεις, με το σύνολο των επιμέρους κατηγοριών να εμφανίζει περιορισμένο ύψος των επενδυτικών δαπανών κατά την τελευταία κλεισμένη διαχειριστική χρήση (2014). Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 23

24 Διάγραμμα 2-19: Ύψος επενδυτικών δαπανών επιχειρήσεων (2014) ΣΥΝΟΛΟ 3,3% 9,1% 56,0% > 30% 11% - 30% 1% - 10% Α.Ε 4,4% 8,8% 62,6% Ε.Ε 6% Ε.Π.Ε 3,2% 11,7% 52,1% Ο.Ε 3,8% 5,7% 50,9% Λοιπές 5% Μεγάλες (L) 75,0% Μεσαίες (M) 13,3% 73,3% Μικρές (S) 1,5% 12,1% 66,7% Πολύ Μικρές (XS) 3,2% 8,9% 50,5% 1,8% 6,2% 6,6% 13,1% Τουρισμός (Καταλύματα - Εστιάση - Πρακτορεία) Εκπαίδευση - Υγεία 6,7% 6,7% 16,7% 4,3% 17,4% 55,8% 50,8% 63,3% 83,3% 41,7% 52,2% 66,7% Οι περιορισμένες επενδυτικές επιδόσεις των επιχειρήσεων αποτυπώνονται ανάγλυφα και στις ιδιαίτερα μετριοπαθείς εκτιμήσεις και προσδοκίες, με την πλειοψηφία να επιλέγει την ουδέτερη απάντηση της «στασιμότητας» των επενδυτικών δαπανών τόσο για το τρέχον όσο και για το επόμενο εξάμηνο. Ωστόσο, συγκριτικά με τις προηγούμενες έρευνες αξίζει να σημειωθεί ότι και σε αυτή την περίπτωση οι σχετικοί δείκτες τόσο για το τρέχον όσο και για το επόμενο εξάμηνο σημειώνουν τη χειρότερη επίδοση που έχει καταγραφεί από το 1 ο εξάμηνο του 2014, ως αποτέλεσμα της εντεινόμενης μετακίνησης σημαντικού αριθμού συμμετεχόντων από την ουδέτερη επιλογή της «στασιμότητας» στην αρνητική επιλογή της «μείωσης» των επενδυτικών δαπανών. Εξειδικεύοντας, αναφορικά με τις εκτιμήσεις των επιχειρήσεων για το τρέχον εξάμηνο, η πλειοψηφία των συμμετεχόντων στην έρευνα (51,3%) επιλέγει την ουδέτερη απόκριση της «στασιμότητας» των επενδυτικών δαπανών, με την επιλογή της «μείωσης» να αποτελεί τη δεύτερη πιο δημοφιλή απάντηση (36,8%). Ως αποτέλεσμα, το σχετικό ισοζύγιο απαντήσεων διαμορφώνεται σε αρνητικά επίπεδα (-25,0). Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 24

25 Διάγραμμα 2-20: Εξέλιξη επενδυτικών δαπανών το 2ο εξάμηνο του 2015 (εκτιμήσεις) ΣΥΝΟΛΟ -25,0 Α.Ε Ε.Ε Ε.Π.Ε Ο.Ε Λοιπές -28,6-28,2-30,4-26,7-17,6 Μεγάλες (L) Μεσαίες (M) Μικρές (S) Πολύ Μικρές (XS) -33,3-14,3 21,1 Τουρισμός (Καταλύματα - Εστιάση - Πρακτορεία) Εκπαίδευση - Υγεία - Μεταφορές -4-36,4-25,6-25,0-25,0-15,0-8,7 Σε αρνητικά επίπεδα διαμορφώνονται οι σχετικές ισορροπίες απαντήσεων και στις επιμέρους κατηγορίες επιχειρήσεων, παρουσιάζοντας ωστόσο σημαντικές αποκλίσεις ως προς την τελική τιμή ισορροπίας. Εξειδικεύοντας, σε επίπεδο νομικής μορφής ήπια (συγκριτικά με το μέσο όρο) τιμή ισορροπίας καταγράφει η κατηγορία των Α.Ε., ενώ σε επίπεδο μεγέθους η κατηγορία των Πολύ Μικρών (XS) επιχειρήσεων σημειώνει την χαμηλότερη τιμή ισορροπίας. Σε επίπεδο τομέα οικονομικής δραστηριότητας, ιδιαίτερα χαμηλή τιμή ισορροπίας (-4) σημειώνει ο ευρύτερος τομέας της ς, ο οποίος (όπως αποτυπώθηκε και ανωτέρω) αποτελεί τον τομέα με το χαμηλότερο ποσοστό επιχειρήσεων με επενδυτική δραστηριότητα. Σχετική αποκλιμάκωση σημειώνει το ισοζύγιο των απαντήσεων σχετικά με το ύψος των επενδυτικών δαπανών των επιχειρήσεων κατά το επόμενο εξάμηνο (-8,2), κυρίως εξαιτίας της μετακίνησης σημαντικού αριθμού συμμετεχόντων από την επιλογή της «μείωσης» των επενδυτικών δαπανών στην ουδέτερη επιλογή της «στασιμότητας». Ως αποτέλεσμα, ενισχύεται περεταίρω το ποσοστό των επιχειρήσεων που αναμένεται να τηρήσει ουδέτερη στάση ως προς τις επενδυτικές δαπάνες (64,1%) κατά το επόμενο εξάμηνο, με το ποσοστό των επιχειρήσεων που θα προβεί σε αύξηση να μην μεταβάλλεται ουσιαστικά (13,8%). Ανάλογη καταγράφεται η εικόνα και στις επιμέρους κατηγορίες (νομική μορφή, μέγεθος και κλάδο), με την επιλογή της «στασιμότητας» να αποτελεί την δημοφιλέστερη απόκριση. Ωστόσο έντονες διαφοροποιήσεις καταγράφουν τα αντίστοιχα ισοζύγια απαντήσεων, καθώς καταγράφονται έντονες διακυμάνσεις μεταξύ των θετικών και των αρνητικών απαντήσεων. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 25

26 Διάγραμμα 2-21: Εξέλιξη επενδυτικών δαπανών το 1ο εξάμηνο του 2016 (προβλέψεις) ΣΥΝΟΛΟ -8,2 Α.Ε Ε.Ε Ε.Π.Ε Ο.Ε Λοιπές -14,3-14,3-13,3-6,8-3,9 Μεγάλες (L) Μεσαίες (M) Μικρές (S) Πολύ Μικρές (XS) -11,9-1,4 2 Τουρισμός (Καταλύματα - Εστιάση - Πρακτορεία) Εκπαίδευση - Υγεία - Μεταφορές -11,1-12, ,0-9,1-6,6 8,7 Επιχειρώντας μια συνολική σύγκριση των αποτελεσμάτων των δύο τελευταίων ερευνών (3 ης και 4 ης ) σχετικά με την εξέλιξη των επενδυτικών δαπανών, η κλιμάκωση των αρνητικών τιμών ισορροπίας υποδηλώνει (όπως και κατά την εξέταση της απασχόλησης) περεταίρω ενίσχυση της απαισιόδοξης στάσης τόσο για το παρόν όσο και για το άμεσο μέλλον. Παρά την παρατηρούμενη επιδείνωση ωστόσο, η μετριοπαθής στάση (όπως αυτή εκφράζεται μέσω της ουδέτερης επιλογής της «σταθερότητας» των επενδυτικών δαπανών) εξακολουθεί να υιοθετείται από την πλειοψηφία των συμμετεχόντων στην παρούσα έρευνα (>50%). Ειδικότερα, αναφορικά με τις εκτιμήσεις, ενισχυμένο καταγράφεται (μεταξύ των 2 ερευνών) το ποσοστό των επιχειρήσεων που εκτιμά μείωση των επενδυτικών δαπανών κατά το τρέχον εξάμηνο διεξαγωγής έκαστης έρευνας (από 27,3% σε 36,8%), με ανάλογη υποχώρηση των ουδέτερων αποκρίσεων (από 57,3% σε 51,3%). Ως αποτέλεσμα το σχετικό ισοζύγιο απαντήσεων διαμορφώνεται αισθητά πιο αρνητικό (από -12,0 σε -25,0), σημειώνοντας τη χειρότερη επίδοση από τη στιγμή που ξεκίνησε να παρακολουθείται στο πλαίσιο των επαναλαμβανόμενων ερευνών της παρούσας μελέτης. Ελαφρώς αποδυναμωμένες καταγράφονται και οι προσδοκίες για την εξέλιξη των επενδυτικών δαπανών στο άμεσο μέλλον, με τη σχετική ισορροπία απαντήσεων να διαμορφώνεται σε ακόμα πιο αρνητικά επίπεδα (από -4,3 στην 3 η έρευνα σε -8,2), σημειώνοντας και σε αυτή την περίπτωση τη χειρότερη επίδοση από τη στιγμή που ξεκίνησε να παρακολουθείται (ήτοι από το 1 ο εξάμηνο του 2014). Καθοριστικό παράγοντα επιδείνωσης της τιμής ισορροπίας, αποτελεί η υποχώρηση των θετικών αποκρίσεων με αντίστοιχη ενίσχυση των ουδέτερων αποκρίσεων. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 26

27 Διάγραμμα 2-22: Σύγκριση αποτελεσμάτων αναφορικά με την εξέλιξη των επενδυτικών δαπανών 3η έρευνα Εκτιμήσεις (1o εξάμηνο 2015) Προσδοκίες (2o εξάμηνο 2015) -12,0-4,3 4η έρευνα Εκτιμήσεις (2o εξάμηνο 2015) Προσδοκίες (1o εξάμηνο 2016) -25,0-8, Ρευστότητα Η συντριπτική πλειοψηφία των συμμετεχόντων στην έρευνα χαρακτηρίζει επιδεινούμενες τις συνθήκες ρευστότητας της επιχείρησης κατά το τρέχον εξάμηνο, ενισχύοντας ακόμα περισσότερο το κλίμα απαισιοδοξίας που είχε αρχίσει να διαφαίνεται από την προηγούμενη έρευνα σχετικά με τις συνθήκες ρευστότητας. Ως αποτέλεσμα το σχετικό ισοζύγιο απαντήσεων διαμορφώνει τη χαμηλότερη τιμή ισορροπίας από τη στιγμή που ξεκίνησε να παρακολουθείται στο πλαίσιο των επαναλαμβανόμενων ερευνών της παρούσας μελέτης (ήτοι από το 1ο εξάμηνο του 2014). Για το επόμενο εξάμηνο ωστόσο, η επιλογή των «επιδεινούμενων συνθηκών ρευστότητας» υποχωρεί έναντι των «σταθερών συνθηκών ρευστότητας» (γεγονός που παρατηρείται στο σύνολο των προηγούμενων ερευνών), με αποτέλεσμα το σχετικό ισοζύγιο απαντήσεων να σημειώνει σημαντική αποκλιμάκωση, εξακολουθώντας ωστόσο να διαμορφώνεται σε αρνητικά επίπεδα. Εξειδικεύοντας, αναφορικά με τις εκτιμήσεις των επιχειρήσεων για το τρέχον εξάμηνο, η αρνητική επιλογή της «επιδείνωσης» των συνθηκών ρευστότητας συγκεντρώνει το 56,3% των αποκρίσεων. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με το ότι η «μη μεταβολή» των συνθηκών ρευστότητας αποτέλεσε τη δεύτερη δημοφιλή απάντηση (με 32,6%), έχει ως αποτέλεσμα το σχετικό ισοζύγιο απαντήσεων να διαμορφώνεται σε ιδιαίτερα αρνητικά επίπεδα (-45,1). Ανάλογη χαρακτηρίζεται σε γενικές γραμμές η εικόνα που προκύπτει και κατά την εξέταση των επιμέρους κατηγοριών (τομέας, νομική μορφή και μέγεθος), οι οποίες διαμορφώνουν σε γενικές γραμμές αρνητικές τιμές ισορροπίας. Ειδικότερα, σε επίπεδο νομικής μορφής καταγράφονται αρνητικές τιμές ισορροπίας σε όλες τις κατηγορίες, με το ποσοστό των αρνητικών απαντήσεων να κυμαίνεται μεταξύ 50% και 70%. Σε επίπεδο μεγέθους οι Πολύ Μικρές (XS) επιχειρήσεις διαμορφώνουν Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 27

28 την πλέον αρνητική τιμή ισορροπίας (-53,3), ενώ σε επίπεδο τομέα ιδιαίτερα αρνητικές διαμορφώνονται οι ισορροπίες στη (-6) και στις Κατασκευές (-48,6). Διάγραμμα 2-23: Συνθήκες ρευστότητας το 2ο εξάμηνο του 2015 (εκτιμήσεις) ΣΥΝΟΛΟ -45,1 Α.Ε Ε.Ε -64,3 Ε.Π.Ε Ο.Ε Λοιπές -55,4-40,2-38,8-46,7 Μεγάλες (L) Μεσαίες (M) Μικρές (S) Πολύ Μικρές (XS) -53,3-38,6 2 5,3 Τουρισμός (Καταλύματα - Εστιάση - Πρακτορεία) Εκπαίδευση - Υγεία -6-46,3-48,6-46,9-45, ,7 Αποκλιμάκωση σημειώνει η τιμή ισορροπίας κατά το επόμενο εξάμηνο, κυρίως εξαιτίας της μετακίνησης σημαντικού αριθμού επιχειρήσεων από την επιλογή της «επιδείνωσης» των συνθηκών ρευστότητας στην ουδέτερη επιλογή της «σταθερότητας», η οποία πλέον συγκεντρώνει την πλειοψηφία των αποκρίσεων (43,1%). Ωστόσο, δεδομένου ότι η αρνητική επιλογή της «επιδείνωσης» των συνθηκών ρευστότητας εξακολουθεί να αποτελεί τη 2 η πιο δημοφιλή επιλογή (34,5%), το σχετικό ισοζύγιο απαντήσεων εξακολουθεί να διαμορφώνεται σε αρνητικά επίπεδα (-12,2). Η υποχώρηση των αρνητικών προσδοκιών παρατηρείται και στις επιμέρους κατηγορίες (τομέας, νομική μορφή, μέγεθος), με τις σχετικές ισορροπίες απαντήσεων να σημειώνουν αισθητή αποκλιμάκωση ενώ σε πολλές περιπτώσεις διαμορφώνονται ακόμα και σε θετικά επίπεδα. Ειδικότερα, σε επίπεδο μεγέθους αρνητικό διαμορφώνονται πλέον το ισοζύγιο απαντήσεων μόνο στις Πολύ Μικρές (XS) επιχειρήσεις, ενώ σε επίπεδο νομικής μορφής είναι αισθητή η αποκλιμάκωση των τιμών ισορροπίας για το σύνολο των κατηγοριών. Έντονη καταγράφεται η αποκλιμάκωση των τιμών ισορροπίας και ανά τομέα οικονομικής δραστηριότητας, με τον ευρύτερο τομέα των Διοικητικών Επιστημονικών δραστηριοτήτων να διαμορφώνει πλέον (έστω και οριακά) θετικά ισοζύγια απαντήσεων. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 28

29 Διάγραμμα 2-24: Συνθήκες ρευστότητας το 1ο εξάμηνο του 2016 (προβλέψεις) ΣΥΝΟΛΟ -12,2 Α.Ε Ε.Ε Ε.Π.Ε Ο.Ε Λοιπές -32,1-28,6-10,7-6,7 Μεγάλες (L) Μεσαίες (M) Μικρές (S) Πολύ Μικρές (XS) -21,9 2,9 2 31,6 Τουρισμός (Καταλύματα - Εστιάση - Πρακτορεία) Εκπαίδευση - Υγεία -32, ,0-9,7-8,7 3,1 Επιχειρώντας μια συνολική σύγκριση των αποτελεσμάτων των δύο τελευταίων ερευνών (3 ης και 4 ης ) σχετικά με την εξέλιξη του επιπέδου ρευστότητας, προκύπτει περεταίρω ενίσχυση των εκτιμήσεων και προσδοκιών για επιδείνωση των συνθηκών ρευστότητας, με το αίσθημα της «σταθερότητας» -που επικρατούσε στις δύο πρώτες έρευνες- να εξακολουθεί να διαμορφώνεται εξασθενημένο. Ειδικότερα, αναφορικά με τις εκτιμήσεις, ενίσχυση σημειώνει (μεταξύ των 2 ερευνών) το ποσοστό των επιχειρήσεων που εκτιμά επιδείνωση των συνθηκών ρευστότητας κατά το τρέχον εξάμηνο διεξαγωγής έκαστης έρευνας (από 46,3% σε 56,3%), με ανάλογη υποχώρηση του ποσοστού των επιχειρήσεων που εκτιμά «σταθερότητα» (από 41,7% σε 32,6%). Ως αποτέλεσμα το σχετικό ισοζύγιο απαντήσεων από τα ήπια επίπεδα του -8,8 διαμορφώνεται πλέον σε ιδιαίτερα αρνητικά επίπεδα (-34,3). Ενισχυμένες εξακολουθούν να καταγράφονται (μεταξύ των 2 ερευνών) και οι προσδοκίες για επιδείνωση των συνθηκών ρευστότητας κατά το επόμενο εξάμηνο διεξαγωγής έκαστης έρευνας, με το σχετικό ποσοστό των αρνητικών αποκρίσεων να διαμορφώνεται σε 34,5% (33,7% στην 3 η έρευνα). Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με τη μικρή ενίσχυση της θετικής επιλογής της «βελτίωσης» των συνθηκών ρευστότητας (από 19,3% στην 3 η έρευνα σε 22,4%), έχει ως αποτέλεσμα το σχετικό ισοζύγιο απαντήσεων να εξακολουθεί να διαμορφώνεται σε αρνητικά επίπεδα, σημειώνοντας ωστόσο μικρή αποκλιμάκωση (από -14,3 σε -12,2). Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 29

30 Διάγραμμα 2-25: Σύγκριση αποτελεσμάτων αναφορικά με την εξέλιξη των συνθηκών ρευστότητας 3η έρευνα Εκτιμήσεις (1o εξάμηνο 2015) Προσδοκίες (2o εξάμηνο 2015) -34,3-14,3 4η έρευνα Εκτιμήσεις (2o εξάμηνο 2015) Προσδοκίες (1o εξάμηνο 2016) -45,1-12, Τιμές χρέωσης Όπως προκύπτει και από τις προηγούμενες έρευνες, για την πλειοψηφία των επιχειρήσεων οι τιμές χρέωσης των προϊόντων/υπηρεσιών παραμένουν σταθερές καθόλη τη διάρκεια της υπό εξέταση περιόδου, τόσο για τους εγχώριους πελάτες όσο και για τους πελάτες από το εξωτερικό (για τις επιχειρήσεις με εξαγωγική δραστηριότητα). Παράλληλα, σε συνέχεια των αποτελεσμάτων των προηγούμενων ερευνών, εξακολουθεί να ενισχύεται η τάση της μικρής αλλά σταδιακής μετακίνησης των επιχειρήσεων προς την πολιτική της μείωσης των τιμών στην εγχώρια αγορά. Τιμολογιακή Πολιτική σε πελάτες της εγχώριας αγοράς Εστιάζοντας στις τιμές χρέωσης των προϊόντων/υπηρεσιών προς πελάτες της εγχώριας αγοράς, προκύπτει ότι η πλειοψηφία των επιχειρήσεων (56,6%) εκτιμά ότι αυτές παρέμειναν σε σταθερά επίπεδα το δεύτερο μισό του τρέχοντος έτους. Ωστόσο, η σχετική ισορροπία διαμορφώνεται σε ιδιαίτερα αρνητικά επίπεδα (-34,9) καθώς σχεδόν όλες οι υπόλοιπες επιχειρήσεις (39,2%) δήλωσαν ότι ακολούθησαν πολιτική μείωσης των τιμών στην εγχώρια αγορά. Σε επίπεδο τομέα, νομικής μορφής και μεγέθους δεν σημειώνονται σημαντικές διαφοροποιήσεις, με το σύνολο των επιμέρους ισορροπιών να διαμορφώνονται σε αρνητικά επίπεδα. Ειδικότερα, σε επίπεδο νομικής μορφής σημαντικά πιο αρνητικές ισορροπίες -συγκριτικά με το σύνολο- διαμορφώνουν οι Ε.Ε. (-46,4), ενώ σε επίπεδο μεγέθους η κατηγορία των πολύ μικρών (XS) επιχειρήσεων διαμορφώνει την πλέον αρνητική τιμή ισορροπίας (-39,0). Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 30