Η αποτύπωση του αστικού ηχοτοπίου ως βοήθηµα στη κινητικότητα και στο προσανατολισµό των ατόµων µε πρόβληµα όρασης

Transcript

1 Η αποτύπωση του αστικού ηχοτοπίου ως βοήθηµα στη κινητικότητα και στο προσανατολισµό των ατόµων µε πρόβληµα όρασης Κωνσταντίνος Παπαδόπουλος : Επ. καθηγητής, Πανεπιστήµιο Μακεδονίας Κίµων Παπαδηµητρίου : Δρ Αγρ. και Τοπογράφος Μηχανικός, Διδάσκον (ΠΔ 407), ΑΠΘ Δηµήτρης Μαϊόγλου : Φοιτητής, Τµ. Βιολογίας, ΑΠΘ Ευαγγελία Δράκου : Υπ. διδάκτωρ, Τµ. Βιολογίας, ΑΠΘ Aθανάσιος Κουτσοκλένης : Κάτοχος Μεταπτυχιακού Διπλώµατος (ΜΑ), στην Συνεκπαίδευση Ατόµων µε και χωρίς Ειδικές Εκπαιδευτικές Ανάγκες, Υπ. διδάκτωρ, Πανεπιστήµιο Μακεδονίας Γιώργος Χατζηγιαννίδης: Φοιτητής, Τµ. Βιολογίας, ΑΠΘ Ιωάννης Δ. Παντής : Αν. Καθηγητής, Τµήµα Βιολογίας, ΑΠΘ

2 Κατανόηση του χώρου Η νοητική χαρτογράφηση του χώρου και των διαδροµών κίνησης είναι βασική για την ανάπτυξη αποτελεσµατικών δεξιοτήτων προσανατολισµού και κινητικότητας. Οι περισσότερες από τις πληροφορίες που απαιτούνται για τη νοητική χαρτογράφηση αποκτώνται µέσω της όρασης. Τα τυφλά άτοµα θα πρέπει να χρησιµοποιήσουν αντισταθµιστικά αισθητήρια κανάλια και εναλλακτικές µεθόδους εξερεύνησης. Προσλαµβάνουν ηχητικές, απτικές και οσφρητικές πληροφορίες καθώς κινούνται Συνδέουν τις σταθερές αισθητήριες και αντιληπτικές εµπειρίες µε τις θέσεις/τοποθεσίες κατά µήκος µιας πορείας.

3 Η συµβολή της ακοής Τα άτοµα µε οπτική εξασθένιση µπορούν σε κάποιο βαθµό να κατανοήσουν το χώρο που τους περιβάλλει, εκτιµώντας την απόσταση, την κατεύθυνση και το υψόµετρο των ηχητικών πηγών σε σχέση µε τον εαυτό τους. Οι πληροφορίες που αποκτώνται απ όλες τις αισθήσεις, µπορούν να προστεθούν στα χωρικά ορόσηµα για να παράγουν την αίσθηση της σειράς/τακτοποίησης, η οποία οδηγεί στην αίσθηση της ασφάλειας και την ικανότητα της αναγνώρισης και της χρήσης ενός περιβάλλοντος. ο προσανατολισµός και η κινητικότητα των ατόµων µε πρόβληµα όρασης στηρίζεται στην αναγνώριση και τον εντοπισµό ιδιαίτερων ηχητικών γεγονότων που σχετίζονται µε έναν χώρο ή τον χαρακτηρίζουν

4 Ηχητικές πληροφορίες και βοηθήµατα προσανατολισµού και κινητικότητας Όλα τα παραπάνω µπορούν να έχουν άµεση εφαρµογή στο πεδίο της δηµιουργίας βοηθηµάτων προσανατολισµού και κινητικότητας για τα άτοµα µε οπτική εξασθένιση. Για παράδειγµα, οι κατασκευαστές των χαρτών αφής θα µπορούν να παράγουν αποτελεσµατικότερα βοηθήµατα εάν αποκτήσουν ηχητικές πληροφορίες για το τι µπορούν να αντιληφθούν οι χρήστες των χαρτών σε ένα τόπο/περιοχή. Μπορούµε λοιπόν να υποστηρίξουµε την ενσωµάτωση των ηχητικών πληροφοριών στην διαδικασία της παραγωγής βοηθηµάτων προσανατολισµού και κινητικότητας. Η αποτύπωση του ηχοτοπίου µιας περιοχής και η ενσωµάτωσή του σε βοηθήµατα προσανατολισµού και κινητικότητας µπορεί να συµβάλει σηµαντικά στην αποτελεσµατικότερη χωρική αντίληψη µιας περιοχής, από τα άτοµα µε οπτική εξασθένιση.

5 Ακουσµατική Περιγραφή του Χώρου - Ηχοτοπίο Για την µελέτη ενός συστήµατος υπό το πρίσµα της ακουστικής οικολογίας, η έννοια του χώρου (τοπίου) εµπλουτιζόµενη µε τον ήχο, επαναπροσδιορίζεται ως ηχοτοπίο. Με τη Χαρτογραφική απόδοση του ηχοτοπίου επιτυγχάνεται η περιγραφή του σε αντιπαράθεση µε τις µορφές και τις ιδιότητες ενός χώρου. Η διαδικασία περιγραφής του ηχητικού περιβάλλοντος συναρτήσει των γεωγραφικών χαρακτηριστικών, στηρίζεται στη καταγραφή ηχητικών πληροφοριών σε επιλεγµένες θέσεις και στην επεξεργασία τους σε περιβάλλον χαρτογραφικής απεικόνισης. Η βασική ιδέα στην οποία στηρίζεται το µοντέλο απόδοσης του ηχοτοπίου µιας πόλης, είναι ότι το αστικό τοπίο (δηλ. τα χαρακτηριστικά που το περιγράφουν) αποτελεί το σκηνικό όπου διαδραµατίζονται πρωταγωνιστικά γεγονότα (δηλ. λειτουργίες και δραστηριότητες οι οποίες παράγουν συγκεκριµένους ήχους).

6 Ιδιότητες του Ηχοτοπίου Το ακουστικό φάσµα ενός ηχοτοπίου µπορεί να διαχωριστεί (ταξινοµηθεί) σε τρία µέρη ανάλογα µε την προέλευση των ήχων: τους ανθρώπινους ήχους (Anthropophony) ήχους που οφείλονται σε ανθρώπινες δραστηριότητες (από µηχανές, την οµιλία, κτλ) τους βιολογικούς ήχους (Biophony) ήχους που δηµιουργούν οι ζωντανοί οργανισµοί του περιβάλλοντος (όπως πουλιά, ζώα, έντοµα κ.α.) και τους υπόλοιπους γεωφυσικούς ήχους (Geophony) ήχους που παράγονται από το φυσικό περιβάλλον (όπως ο αέρας, το νερό που κυλάει κτλ). και σε δυο κατηγορίες, ανάλογα µε τη σηµασία των ηχητικών γεγονότων, σε: ήχους υποβάθρου (που χαρακτηρίζουν το ακουστικό σκηνικό ) και ήχους επιφανείας (οι οποίοι πρωταγωνιστούν ) Λαµβάνοντας υπόψη την παραπάνω ποιοτική κατηγοριοποίηση, ένα ηχητικό περιβάλλον προσδιορίζεται (ταυτοποιείται) από τους συνδυασµούς επιµέρους ηχητικών κατηγοριών.

7 Πειραµατική διερεύνηση Στόχοι της έρευνας που παρουσιάζεται είναι: α) η καταγραφή των ηχητικών γεγονότων που αντιλαµβάνονται τα άτοµα που κινούνται στο χώρο της πανεπιστηµιούπολης του Α.Π.Θ., β) η δηµιουργία χαρτών για την αναπαράσταση του αντιλαµβανόµενου ηχοτοπίου στην εν λόγω περιοχή, γ) η αντιπαράθεση των χαρτογραφικών αποτυπωµάτων του ηχοτοπίου και δ) ο εντοπισµός ιδιαίτερων ηχητικών γεγονότων που θα µπορούσαν να χρησιµοποιηθούν ως ηχητικά ορόσηµα (µελλοντικά).

8 Περιοχή µελέτης Ως πιλοτική περιοχή µελέτης επιλέχθηκε ένα τµήµα της Πανεπιστηµιούπολης του ΑΠΘ.

9 Περιοχή µελέτης Γενικά Χαρακτηριστικά ο χώρος του ΑΠΘ εντάσσεται στην ευρύτερη περιοχή του κέντρου της πόλης, η συγκεκριµένη περιοχή αποτελεί ένα ήπιο αστικό περιβάλλον (σε σχέση µε άλλες κεντρικές περιοχές της πόλης) χαρακτηρίζεται από διαρκή παρουσία ανθρώπων (προσωπικού, φοιτητών και επισκεπτών) οι οποίοι κινούνται µέσα σ' αυτόν είτε πεζοί είτε µε οχήµατα (αυτοκίνητα, µοτοσυκλέτες), υπάρχουν αρκετοί πυρήνες πρασίνου (δένδρα και πάρκα) που φιλοξενούν κάποια ζωικά είδη (π.χ. πουλιά, σκυλιά, κτλ.). Βασικοί παράγοντες διαµόρφωσης του ηχοτοπίου.

10 Συµµετέχοντες ΤΥΦΛΟΙ Συµµετείχαν 6 τυφλά άτοµα (5 άνδρες και 1 γυναίκα), χωρίς ΒΛΕΠΟΝΤΕΣ Συµµετείχαν 11 εθελοντές - φοιτητές (5 άνδρες και 6 γυναίκες). γνώση της περιοχής µελέτης. Από τους 6 συµµετέχοντες, οι 4 τυφλώθηκαν σε ηλικία µεγαλύτερη 3 επιπλέον άτοµα, εργάστηκαν ως συνοδοί καταγραφείς και 1 ως ηχολήπτης (ηχογράφηση). ή ίση των 10 ετών και οι 2 σε ηλικία µικρότερη των 6 ετών. Οι περισσότεροι από τους συµµετέχοντες (5 άτοµα) δήλωσαν ότι κινούνται µόνοι (αυτόνοµα). Για όλους τους συµµετέχοντες ήταν η πρώτη φορά που αποτυπώναν το ηχοτοπίο της περιοχής µελέτης

11 Μεθοδολογία Συλλογή Δεδοµένων Ο εντοπισµός των ηχητικών γεγονότων που χαρακτηρίζουν την περιοχή µελέτης έγινε σε 6 προκαθορισµένες θέσεις. Η κάθε καταγραφή έχει δειγµατοληπτικό χαρακτήρα µε σκοπό τον προσδιορισµό των ποσοτικών (πλήθος-ποικιλία) και των ποιοτικών (προέλευση και σηµασία) ιδιοτήτων του αντιλαµβανόµενου ηχοτοπίου (εκτίµηση αντιλαµβανόµενης έντασης). Η δειγµατοληψία στο κάθε σηµείο διήρκεσε 7' λεπτά και πραγµατοποιήθηκε 2 φορές (διαφορετικές µέρες). Το κάθε άτοµο µε τύφλωση συνοδευόταν από ένα άτοµο µε κανονική όραση, το οποίο κατέγραφε τις παρατηρήσεις (του τυφλού) σε τυποποιηµένη φόρµα. Ταυτόχρονα ηχογραφήθηκαν τα ηχητικά γεγονότα και χρησιµοποιήθηκαν ωςυλικό τεκµηρίωσης των παρατηρήσεων.

12 Μεθοδολογία Προετοιµασία Τα δεδοµένα που καταγράφηκαν στο πεδίο µεταφέρθηκαν σε ψηφιακή µορφή σε ένα κατάλληλα διαµορφωµένο λογιστικό φύλλο (ένα για κάθε παρατηρητή). Το σύνολο των ηχητικών γεγονότων (n=33) που καταγράφηκαν, απ' όλους τους παρατηρητές και σε όλους τους χρόνους και θέσεις καταγραφής, χρησιµοποιήθηκε για τη δηµιουργία µιας λίστας ηχητικών γεγονότων, Τα ηχητικά γεγονότα κατηγοριοποιήθηκαν (στα λογιστικά φύλλα), ανάλογα µε τη προέλευσή τους, σε «ανθρωπογενή», «βιολογικά» και «γεωφυσικά» (όπως αναγνωρίστηκαν από τους παρατηρητές), Τα ηχητικά γεγονότα διαχωρίστηκαν επίσης σε «ήχους υποβάθρου» και «ήχους επιφανείας» (όπως αναγνωρίστηκαν από τους παρατηρητές).

13 Μεθοδολογία Επεξεργασία Υπολογίστηκαν για κάθε θέση καταγραφής τα παρακάτω στοιχεία: α) ο αριθµός των διαφορετικών ηχητικών γεγονότων που έγιναν αντιληπτά (πλήθος) β) για τις κατηγορίες «υπόβαθρο» και «επιφάνεια»: 1) το πλήθος των εµφανίσεων κάθε ηχητικού γεγονότος (συχνότητα εµφάνισης) 2) η συνολική αντιλαµβανόµενη ένταση του κάθε ηχητικού γεγονότος (ως ποσοστό συµµετοχής στη διαµόρφωση του αντιλαµβανόµενου ηχοτοπίου) γ) για τις κατηγορίες των ανθρωπογενών, βιολογικών και γεωφυσικών ήχων, το συνολικό άθροισµα της αντιλαµβανόµενης έντασης (ως δείκτης προσδιορισµού της προέλευσης του ηχοτοπίου). Τέλος, δηµιουργήθηκε µια λίστα για τον κάθε παρατηρητή, η οποία περιείχε τους ήχους που αναγνώρισε συνολικά ο κάθε παρατηρητής και στις 6 θέσεις.

14 Μεθοδολογία Απόδοση Για τον εντοπισµό των διαφοροποιήσεων στις αποτυπώσεις των αντιλαµβανόµενων ηχοτοπίων χρησιµοποιήθηκαν 3 τρόποι: α) δηµιουργία πινάκων µε τα ηχητικά γεγονότα, στους οποίους φαίνονται συγκριτικά τα αποτελέσµατα των διαφορετικών παρατηρητών, σε κάθε µια από τις 6 θέσεις καταγραφής, β) χαρτογραφική απόδοση και σύγκριση των χωρικών διακυµάνσεων στη σύσταση του ηχοτοπίου, µε βάση τις κατεγραµµένες κατηγορίες προέλευσης (ανθρωπογενείς, βιολογικοί, γεωφυσικοί) από κάθε παρατηρητή, γ) σύγκριση των χαρτών που αποδίδουν τη σηµασία του ηχοτοπίου (υποβάθρου και επιφανείας) για κάθε παρατηρητή.

15 Πλήθος ηχητικών γεγονότων που αναγνωρίστηκαν (ανάλογα µε τη σηµασία τους)

16 Διαφορετικοί ήχοι που καταγράφηκαν από τους τυφλούς (πρώτη µέρα)

17 Πλήθος ηχητικών γεγονότων που αναγνωρίστηκαν (ανάλογα µε τη σηµασία τους)

18 Διαφορετικοί ήχοι που καταγράφηκαν από τους τυφλούς (δεύτερη µέρα)

19 Οι ήχοι που αναγνωρίστηκαν και τις δύο µέρες (33 συνολικά) Αεροπλάνο Αυτοκίνητο Βήµατα Βήξιµο Βοή δρόµου Γέλια Έντοµο Ήχος από µεταλλικό αντικείµενο Θόρυβος από µηχανικές εργασίες Καρότσι Κινητό Κλειδιά Κλείδωµα/ξεκλείδωµα αυτοκινήτου Κόρνα Λεωφορείο Μοτοσυκλέτα Μουσική Οµιλίες Ποδήλατο Πουλιά Σειρήνα Σιντριβάνι Σκύλος (γάβγισµα) Σκύλος (περπάτηµα) Σπάσιµο Συναγερµός Σύρσιµο πόρτας Σφύριγµα Φρενάρισµα Φτάρνισµα Φωνές Χτύπος Alarm

20 Από τα συνολικά αθροίσµατα για την αντιλαµβανόµενη ηχητική ένταση των ανθρωπογενών, βιολογικών και γεωφυσικών ήχων δηµιουργήθηκαν θεµατικοί χάρτες, που αποδίδουν τις χωρικές µεταβολές των παραγόντων διαµόρφωσης του ηχοτοπίου (ένας χάρτης για κάθε παρατηρητή). κόκκινο= ανθρωπογενές, πράσινο= βιολογικό, στις περιοχές µε έντονο µπλε απουσιάζουν οι γεωφυσικοί ήχοι µπλε= γεωφυσικό 220 Αντιλαµβανόµενη Ένταση s1 s2 s3 s4 Θέσεις Καταγραφής s5 s6

21 ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ ΤΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΤΟΥ ΑΝΤΙΛΑΜΒΑΝΟΜΕΝΟΥ ΗΧΟΤΟΠΙΟΥ (για κάθε τυφλό) στις περιοχές µε έντονο µπλε απουσιάζουν οι γεωφυσικοί ήχοι ενώ µε έντονο πράσινο, απουσιάζουν οι βιολογικοί

22 Από τις τιµές για την αντιλαµβανόµενη ηχητική ένταση που αντιστοιχεί στις κατηγορίες «υπόβαθρο» και «επιφάνεια», υπολογίστηκε ο µεταξύ τους λόγος και δηµιουργήθηκαν θεµατικοί χάρτες, που αποδίδουν τη χωρική διακύµανση της σηµασίας των ηχητικών γεγονότων (ένας χάρτης για κάθε παρατηρητή). µπλε = υπόβαθρο, πράσινο = επιφάνειας Αντιλαµβανόµενη Ένταση s1 s2 s3 s4 Θέσεις Καταγραφής s5 s6

23 ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ ΤΗΣ ΣΗΜΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΑΝΤΙΛΑΜΒΑΝΟΜΕΝΟΥ ΗΧΟΤΟΠΙΟΥ (για κάθε τυφλό) µπλε = υπόβαθρο, πράσινο = επιφάνειας

24 Συµπεράσµατα Σε γενικές γραµµές, το ηχοτοπίο προσδιορίστηκε ως ανθρωπογεννές. Όλοι αναγνώρισαν περιοχές χωρίς παρουσία γεωφυσικών ήχων. 'Ενας αναγνώρισε περιοχή χωρίς παρουσία βιολογικών ήχων. Φάνηκαν διαφοροποιήσεις µεταξύ των παρατηρητών ως προς την αντιλαµβανόµενη ένταση κάθε κατηγορίας (ανθρώπινοι, βιολογικοί, γεωφυσικοί). Όλοι οι συµµετέχοντες ανέφεραν µεγαλύτερο αριθµό ηχητικών γεγονότων επιφανείας παρά υποβάθρου. Ο κάθε παρατηρητής φαίνεται να δίνει διαφορετική σηµασία στα ηχητικά γεγονότα (άσχετα µε το πλήθος που αναγνώρισε).

25 Προοπτικές Επανάληψη καταγραφών µε µεγαλύτερο δείγµα τυφλών In Vitro αξιολόγηση του ηχοτοπίου µέσα από τις ηχογραφήσεις (από τυφλούς και βλέποντες) Σύγκριση µε τις καταγρφές των βλεπόντων Εντοπισµός περιοχών µε ήπιες ακουστικές συνθήκες (hi-fi = χαµηλής έντασης υπόβαθρο, εύκολη αναγνώριση ήχων επιφανείας) Επιλογή κοινά αποδεκτών ηχητικών ορόσηµων. Άσκηση πιέσων για εξασφάλιση φιλικών ακουστικών συνθηκών σε περιοχές που δραστηριοποιούνται οι τυφλοί Ενσωµάτωση ηχητικών πληροφοριών σε χάρτες αφής.

26 Η αποτύπωση του αστικού ηχοτοπίου ως βοήθηµα στη κινητικότητα και στο προσανατολισµό των ατόµων µε πρόβληµα όρασης Κωνσταντίνος Παπαδόπουλος : Επ. καθηγητής, Πανεπιστήµιο Μακεδονίας Κίµων Παπαδηµητρίου : Δρ Αγρ. και Τοπογράφος Μηχανικός, Διδάσκον (ΠΔ 407), ΑΠΘ Δηµήτρης Μαϊόγλου : Φοιτητής, Τµ. Βιολογίας, ΑΠΘ Ευαγγελία Δράκου : Υπ. διδάκτωρ, Τµ. Βιολογίας, ΑΠΘ Aθανάσιος Κουτσοκλένης :ΜΑ στην Συνεκπαίδευση Ατόµων µε και χωρίς Ειδικές Εκπαιδευτικές Ανάγκες, Υπ. διδάκτωρ, Πανεπιστήµιο Μακεδονίας Γιώργος Χατζηγιαννίδης: Φοιτητής, Τµ. Βιολογίας, ΑΠΘ Ιωάννης Δ. Παντής : Αν. Καθηγητής, Τµήµα Βιολογίας, ΑΠΘ