ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ H ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ TOY ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ. Αναστασία Στρατηγέα. Υπεύθυνη Μαθήματος

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΣΧΟΛΗ ΑΓΡΟΝΟΜΩΝ ΚΑΙ ΤΟΠΟΓΡΑΦΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ H ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ TOY ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ Πηγή: Γενικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης, 2008 Υπεύθυνη Μαθήματος Αναστασία Στρατηγέα 1

2 ΑΔΕΙΕΣ ΧΡΗΣΗΣ Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδεια χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς στο τέλος του εγγράφου 2

3 ΣΤΑΔΙΑ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ Διερεύνηση του προβλήματος Καθορισμός επιστημονικής μεθόδου και διαδικασίας λήψης απόφασης Διατύπωση στόχου προς επίτευξη Μελέτη υπάρχουσας κατάστασης Δυναμική υπάρχουσας κατάστασης Δόμηση εναλλακτικών λύσεων / σεναρίων Αξιολόγηση εναλλακτικών λύσεων / σεναρίων Λήψη απόφασης ΕΠΙΛΟΓΗ εναλλακτικής λύσης Εφαρμογή 3

4 H ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ Άτομα/Φορείς που εμπλέκονται Καθορισμός Προβλήματος Καθορισμός Στόχου Υπάρχουσα Κατάσταση Δυναμική (Προβολές) Υπάρχουσα Εμπειρία & Πρακτική Υποστόχος 1 Υποστόχος 2 Υποστόχος n Δόμηση Εναλλακτικών Λύσεων/Σεναρίων Εναλλακτική 1... Εναλλακτική m Αξιολόγηση Εναλλακτικών Λύσεων/Σεναρίων Κριτήρια Αξιολόγησης Επιλογή Λήψη Απόφασης Εφαρμογή Έργα Μέτρα πολιτικής 4

5 ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ Τρία βασικά συστατικά κατά τον Khakee Η διαδικασία μάθησης (learning process) Η διαδικασία αξιολόγησης (evaluation process) Η διαδικασία δράσης/εφαρμογής (action process) Khakee,

6 Η ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ Άτομα/Φορείς που εμπλέκονται Διαδικασία Μάθησης Καθορισμός Προβλήματος Καθορισμός Στόχου Υπάρχουσα Κατάσταση Δυναμική (Προβολές) Υπάρχουσα Εμπειρία & Πρακτική Υποστόχος 1 Υποστόχος 2 Υποστόχος n Διαδικασία Αξιολόγησης Δόμηση Εναλλακτικών Λύσεων/Σεναρίων Εναλλακτική 1... Εναλλακτική m Αξιολόγηση Εναλλακτικών Λύσεων/Σεναρίων Κριτήρια Αξιολόγησης Διαδικασία Δράσης Επιλογή Λήψη Απόφασης Μέτρα πολιτικής Εφαρμογή Έργα 6

7 Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ 7

8 ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ Ως χώρος παρέμβασης του σχεδιασμού 8

9 ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ? ΦΥΣΙΚΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ή ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΟ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΜΑ? 9

10 ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ? ΔΥΟ ΣΧΟΛΕΣ Η ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΗ Πραγματική οντότητα μπορεί να ταυτοποιηθεί και να χαρτογραφηθεί - φυσική περιφέρεια Η ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΗ Η περιφέρεια σαν εργαλείο ταξινόμησης του χώρου - Μέσο για την επίτευξη ενός στόχου 10

11 ΤΥΠΟΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΟΜΟΙΟΓΕΝΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΣΧΕΔΙΑΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ 11

12 ΟΜΟΙΟΓΕΝΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ Η περιφέρεια η οποία εμφανίζει ομοιογένεια ως προς κάποια χαρακτηριστικά / κριτήρια Εμφανίζει χωρική συνέχεια π.χ. νομός 12

13 ΟΜΟΙΟΓΕΝΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ Κριτήρια Καθορισμού Γεωγραφικά χαρακτηριστικά Μορφολογία εδάφους, κλιματολογικές συνθήκες, διαμόρφωση χλωρίδας, γεωλογία κ.λπ. Οικονομικά χαρακτηριστικά Διάρθρωση παραγωγής, καταναλωτικά πρότυπα, ανεργία, απασχόληση, βαθμός ανάπτυξης, κατά κεφαλήν εισόδημα κ.λπ. Κοινωνικοπολιτικά χαρακτηριστικά Κοινωνικές τάσεις, πολιτικές θέσεις πληθυσμού, ιστορία περιοχής, βαθμός αστικοποίησης, γεννητικότητα, κοινωνικός εξοπλισμός κ.λπ. 13

14 ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ Σχηματίζεται στη βάση των λειτουργικών σχέσεων ανάμεσα στα επιμέρους τμήματά της Δεν εμφανίζει χωρική συνέχεια ΜΕΛΕΤΗ: ΡΟΕΣ ΣΕ ΔΙΚΤΥΑ Σχήμα 3.1: Λειτουργική περιφέρεια Πηγή: Γενικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης,

15 ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ Λειτουργική Περιφέρεια (functional region) ή Κομβική Περιφέρεια (nodal region) ή Περιφέρεια Πόλωσης (polarized region) Εμφανίζονται σχέσεις συνάφειας και αλληλεπίδρασης ανάμεσα στα στοιχεία που την απαρτίζουν Μπορεί να περιλαμβάνει: Μητροπόλεις, πόλεις και χωριά, τα οποία συνδέονται μέσω λειτουργικών σχέσεων που αποτυπώνονται με τη μορφή ροών πάνω σε δίκτυα 15

16 ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ Σχήμα 3.2: Παράδειγμα λειτουργικής περιφέρειας Πηγή: Γενικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης, 2008 Σύστημα, με εσωτερική ιεραρχία και λειτουργική αλληλεξάρτηση Ύπαρξη πυρήνα ή πόλου και περιοχής που τον περιβάλλει (περιοχή επιρροής) Η περιφέρεια αποτελείται από ανομοιογενείς χωρικές ενότητες, οι οποίες μέσα από μία πολωτική διαδικασία συνδέονται με τον πόλο έλξης της περιφέρειας 16

17 ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ σύστημα με ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΙΕΡΑΡΧΙΑ ΣΧΕΣΕΙΣ ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗΣ Σχήμα 3.3: Λειτουργική περιφέρεια 17

18 ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΣΧΕΣΗ ΠΟΛΗΣ ΥΠΑΙΘΡΟΥ Χωρικές ενότητες βασισμένες στην αλληλεπίδραση αστικών, ημιαστικών και λοιπών οικισμών Σχήμα 3.4: Εταιρική σχέση πόλης-υπαίθρου Πηγή: Γενικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης,

19 ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ Εξαρτημένη από τη διοικητική διάρθρωση της χώρας Χωρική ενότητα με θεσμική υπόσταση Σχήμα 3.5: Διοικητικές περιφέρειες Πυρήνας για: Λήψη αποφάσεων Κατανομή πόρων Ανάλυση περιφερειακών προβλημάτων Γεωγραφική μονάδα, με βάση την οποία συλλέγονται τα στατιστικά δεδομένα 19

20 ΣΧΕΔΙΑΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ Η περιφέρεια που καθορίζεται με βάση τις ανάγκες επίλυσης συγκεκριμένου σχεδιαστικού προβλήματος στο χώρο 20

21 ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΟΠΟΙΗΣΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ Η διαδικασία ποικίλει ανάλογα με: το ΣΤΟΧΟ της περιφερειοποίησης τα ΚΡΙΤΗΡΙΑ που χρησιμοποιούνται τη ΔΙΑΘΕΣΙΜΟΤΗΤΑ των στοιχείων 21 21

22 ΜΕΘΟΔΟΙ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ ΟΜΟΙΟΓΕΝΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ Μέθοδος σταθμικού δείκτη (Weighted index number method) Μέθοδος παραγοντικής ανάλυσης (factor analysis) ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ Ανάλυση ροών Μοντέλα βαρύτητας (gravity models) 22

23 ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ 23

24 H ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ Άτομα/Φορείς που εμπλέκονται Καθορισμός Προβλήματος Καθορισμός Στόχου Υπάρχουσα Κατάσταση Δυναμική (Προβολές) Υπάρχουσα Εμπειρία & Πρακτική Υποστόχος 1 Υποστόχος 2 Υποστόχος n Δόμηση Εναλλακτικών Λύσεων Εναλλακτική 1... Εναλλακτική m Αξιολόγηση Εναλλακτικών Λύσεων Επιλογή Εφαρμογή Μέτρα πολιτικής Έργα Κριτήρια Αξιολόγησης 24

25 ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ Σαν πρόβλημα ορίζεται μία κατάσταση στην οποία ένα άτομο ή ομάδα ατόμων διαπιστώνει μία ΑΠΟΚΛΙΣΗ ανάμεσα στην υπάρχουσα και την επιθυμητή κατάσταση 25

26 ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ Διαδικασία Μάθησης Άτομα/Φορείς που εμπλέκονται Καθορισμός Προβλήματος Καθορισμός Στόχου Υπάρχουσα Εμπειρία & Πρακτική Υποστόχος 1 Υποστόχος 2 Υποστόχος n 26

27 ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ η διαθεσιμότητα πληροφορίας ΣΥΜΒΑΛΛΕΙ: στην ενημέρωση ή αναθεώρηση αποφάσεων που έχουν ήδη ληφθεί ΕΠΙΤΡΕΠΕΙ τη διάγνωση του προβλήματος πριν από τη θεραπεία του ΚΑΙ Την κατανόησή του πριν από την ανάληψη δράσης 27

28 ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΣΤΟΧΟΥ & ΥΠΟΣΤΟΧΩΝ 28

29 H ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ Άτομα/Φορείς που εμπλέκονται Καθορισμός Προβλήματος Καθορισμός Στόχου Υπάρχουσα Κατάσταση Δυναμική (Προβολές) Υπάρχουσα Εμπειρία & Πρακτική Υποστόχος 1 Υποστόχος 2 Υποστόχος n Δόμηση Εναλλακτικών Λύσεων Εναλλακτική 1... Εναλλακτική m Αξιολόγηση Εναλλακτικών Λύσεων Επιλογή Εφαρμογή Μέτρα πολιτικής Έργα Κριτήρια Αξιολόγησης 29

30 ΔΙΑΤΥΠΩΣΗ ΣΤΟΧΟΥ Συντελεστές που υπεισέρχονται στη διατύπωση των στόχων Πολιτικός Σχεδιαστής Κοινό Συγκρούσεις που εμφανίζονται κατά τη διατύπωση των στόχων και υποστόχων Μεταξύ του κοινού Μεταξύ των σχεδιαστών Μεταξύ των πολιτικών 30

31 ΔΙΑΤΥΠΩΣΗ ΣΤΟΧΟΥ ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ - προτεραιότητες ΣΧΕΔΙΑΣΤΗΣ - μετάφραση σε τεχνικές λύσεις ΚΟΙΝΟ - κοινωνικό σύστημα ΡΟΛΟΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΙΣ ΜΕΤΑΞΥ ΚΟΙΝΟΥ - απόκλιση συμφερόντων ΜΕΤΑΞΥ ΣΧΕΔΙΑΣΤΩΝ - διαφορετικές αντιλήψεις ΜΕΤΑΞΥ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ - μεταβαλλόμενη σύνθεση κυρίαρχης πολιτικής ομάδας αλλαγή προτεραιοτήτων 31

32 ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΔΙΑΤΥΠΩΣΗΣ ΣΤΟΧΟΥ Προσδιορισμός κοινού που απευθύνεται Προσδιορισμός αξιών του κοινού Ιεράρχηση στόχων Chadwick, 1974 Καθορισμός κριτηρίων αξιολόγησης των στόχων Αξιολόγηση των στόχων Έκφραση προβλημάτων σχεδιασμού Σχεδιαμός μέτρωνμέσων για την επίτευξη του στόχου Εκτίμηση επιπτώσεων των μέτρων-μέσων 32

33 ΣΤΟΧΟΣ - ΥΠΟΣΤΟΧΟΙ Καθορισμός Στόχου Υποστόχος 1 Υποστόχος 2 Υποστόχος n Ο στόχος έχει μία γενική διατύπωση Οι υποστόχοι αποτελούν εξειδίκευση του στόχου 33

34 ΥΠΟΣΤΟΧΟΙ Αποτελούν άξονες παρέμβασης για την επίτευξη του στόχου Πρέπει να είναι σαφώς διατυπωμένοι και να σχετίζονται με το στόχο Εντάσσονται κάτω από το πλαίσιο στόχων υποστόχων ανωτέρων επιπέδων σχεδιασμού 34

35 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΣΤΟΧΟΥ-ΥΠΟΣΤΟΧΩΝ Οι υποστόχοι αποτελούν την εξειδίκευση του στόχου Η υλοποίησή τους οδηγεί στην επίτευξη του στόχου Αποκεντρωτικό πρότυπο τουριστικής δραστηριότητας Εναλλακτικές μορφές τουρισμού Ποιοτικός τουρισμός Ολοκλήρωση Παραγωγικών Τομέων ΣΤΟΧΟΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΚΡΗΤΗΣ Δίκτυα υποδομής Πολιτισμός Λαογραφία Φυσικό Περιβάλλον Αναβάθμιση ανθρώπινου δυναμικού 35

36 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΣΤΟΧΟΥ-ΥΠΟΣΤΟΧΩΝ Οι υποστόχοι αποτελούν την εξειδίκευση του στόχου Η υλοποίησή τους οδηγεί στην επίτευξη του στόχου Ανάπτυξη ήπιων μορφών τουριστικής δραστηριότητας Ανάπτυξη μεταποιητικής δραστηριότητας Ανάπτυξη αγροτικού τομέα Ανάπτυξη ανθρώπινου δυναμικού Εξωστρέφεια περιοχής ΣΤΟΧΟΣ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Ν. ΚΙΛΚΙΣ Διασύνδεση παραγωγικών τομέων Αναβάθμιση δικτύων μεταφορών επικοινωνιών Χωρική οργάνωση παραγωγικών δραστηριοτήτων 36

37 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΣΤΟΧΟΥ-ΥΠΟΣΤΟΧΩΝ Οι υποστόχοι αποτελούν την εξειδίκευση του στόχου Η υλοποίησή τους οδηγεί στην επίτευξη του στόχου Προβολή τουριστικού προϊόντος Αναβάθμιση τουριστικών υποδομών & υπηρεσιών Άρση εποχικότητας Διασπορά τουριστικής δραστηριότητας Ανάπτυξη εναλλακτικού τουρισμού ΣΤΟΧΟΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Β. ΕΥΒΟΙΑΣ Ολοκλήρωση τουριστικού τομέα με άλλους τομείς Βελτίωση πρόσβασης 37

38 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΣΤΟΧΟΥ-ΥΠΟΣΤΟΧΩΝ Οι υποστόχοι αποτελούν την εξειδίκευση του στόχου Η υλοποίησή τους οδηγεί στην επίτευξη του στόχου Ενίσχυση ανταγωνιστικότητας παραγωγικού συστήματος Αναβάθμιση υποδομών - υπηρεσιών προσπελασιμότητας Ψηφιακή σύγκλιση και επιχειρηματικότητα Ισόρροπη ανάπτυξη δραστηριοτήτων ΣΤΟΧΟΣ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΑΝ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ & ΘΡΑΚΗΣ Αξιοποίηση θέσης της περιφέρειας στη ΝΑ Ευρώπη 38

39 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Chadwick, G. (1974), A Systems View of Planning, Pergamon Press London. Khakee, A. (1998). Evaluation and Planning: Inseparable Concepts, TPR 69(4), pp

40 ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα ΕΜΠ» έχει χρηματοδοτήσει μόνο την αναδιαμόρφωση του υλικού Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους 40