Άσκηση, υγεία και ποιότητα ζωής: Πώς µπορεί να συνεισφέρει το σχολείο και η φυσική αγωγή;

Transcript

1 Άσκηση, υγεία και ποιότητα ζωής: Πώς µπορεί να συνεισφέρει το σχολείο και η φυσική αγωγή; Νικόλαος ιγγελίδης Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας ΤΕΦΑΑ Περιεχόµενα της συζήτησης Κατευθύνσεις των στρατηγικών παρέµβασης στη σχολική φυσική αγωγή Φορείς και θεµατολογία προγραµµάτων αγωγής υγείας Παρακολούθηση και αξιολόγηση προγραµµάτων αγωγής υγείας Τι εύχεστε στους φίλους σας κάθε χρόνο; ΥΓΕΙΑ ΕΥΤΥΧΙΑ ΕΙΡΗΝΗ «Ειρήνη δεν είναι το συναίσθηµα που επικρατεί µετά τον πόλεµο, αλλά το συναίσθηµα που µας αποτρέπει από το να τον αρχίσουµε» Ανώνυµος «Ιατρική και γυµναστική είναι δυο κλάδοι της ίδιας επιστήµης. Της επιστήµης της υγείας» Γαληνός «Υπέρτατος στόχος της παιδείας είναι η ευτυχία. Η ευτυχία κατακτιέται µέσα από την απόκτηση αρετών. Οι αρετές αποκτιόνται µέσα από την εκπαίδευση» Αριστοτέλης

2 Κάποιοι άλλοι γνωρίζουν Γνωρίζουµε σε ποιους απευθυνόµαστε; Ποια είναι τα χαρακτηριστικά τους; Ποιες είναι οι ανάγκες τους; Ο Άρθουρ Γεια σας παιδιά! Είµαι ένα αγόρι 8 χρονών από καλή οικογένεια και µε πολλούς φίλους ε λέω ποτέ όχι για ένα χάµπουργκερ, αλλά γι αυτό που τρελαίνοµαι είναι το κέικ. Λατρεύω να βλέπω παιδικές σειρές στην τηλεόραση. Είµαστε οι µόνοι που ενδιαφέρονται να παρέµβουν προς µια κατεύθυνση; «Η τσίκλα που προστατεύει τα δόντια» «Άλλη γεύση!» «Γιατί να τρέχετε όταν µπορείτε να κάθεστε;» «Αφήστε τη γυµναστική για τους άλλους» «Τώρα µπορείτε από το σπίτι σας» Είναι το σηµερινό σχολείο αποτελεσµατικό στην καλλιέργεια υγιεινών συµπεριφορών; Μπορεί να αλλάξει κάτι προς αυτή την κατεύθυνση χωρίς να αλλάξουµε κάτι στον τρόπο που λειτουργούµε ως εκπαιδευτικοί; Κατευθύνσεις των στρατηγικών παρέµβασης στη σχολική φυσική αγωγή

3 Πώς σχεδιάζεται ένα πρόγραµµα φυσικής αγωγής στον 21ο αιώνα; Μοντέλα αναλυτικών προγραµµάτων φυσικής αγωγής Η φυσική αγωγή θα πρέπει να σχεδιάζεται µε στόχο την προαγωγή της άσκησης και των υγιεινών συνηθειών για µια ζωή Μοντέλο της ανάπτυξης των σπορ (Siedentop, 1994) Μοντέλο ανάλυσης της κίνησης (Stanley, 1977) Αναπτυξιακό µοντέλο (Thompson, 1980; Gallahue, 1996) Μοντέλο της προσωπικής σηµασίας (Jewett, Bain & Ennis, 1995) Μοντέλο της δια βίου άσκησης (Fox & Whitehead, 1987; Corbin & Lindsey, 1985, 1990) Προαγωγή φυσικών δραστηριοτήτων και του υγιεινού τρόπου ζωής Προαγωγή φυσικών δραστηριοτήτων και του υγιεινού τρόπου ζωής Γνωστικό πεδίο: Κατανόηση του υγιεινού τρόπου ζωής Συναισθηµατικό πεδίο: Εκτίµηση της αξίας της δραστηριότητας σ' έναν υγιεινό τρόπο ζωής Γνωρίζει τα στοιχεία της υγείας Γνωρίζει εργαλεία για ανάπτυξη Γνωρίζει τρόπους αλλαγής της συµπεριφοράς Γνωρίζει τα χαρακτηριστικά του υγιεινού τρόπου ζωής Γνωρίζει τα λειτουργικά οφέλη της άσκησης Γνωρίζει τα ψυχολογικά οφέλη της άσκησης Μπορεί να αναλύσει δραστηριότητες ανάλογα µε τα οφέλη Είναι σε θέση να επιλέξει κατάλληλες δραστηριότητες Προσωπικές συνήθειες Έλεγχος άγχους Υγιεινή διατροφή Προληπτικές ιατρικές εξετάσεις Φυσική κατάσταση Αξιολόγηση Παρακίνηση Υποστήριξη Υπευθυνότητα Αυτο-παρακολούθηση Τρόποι αυτο-δέσµευσης έσµευση προς άλλους εξιότητες διαχείρισης χρόνου Χρήση προσωπικών υπενθυµίσεων Τρόποι αυτο-βοήθειας Ύπνος 7-8 ώρες Πρωινό γεύµα Τρώµε µε αυτοσυγκράτηση ιατήρηση κανονικού βάρους Λογική πόση αλκοόλ Όχι κάπνισµα Τακτική φυσική δραστηριότητα Μειωµένος κίνδυνος καρδιοαγγειακών προβληµάτων Φυσιολογικές προσαρµογές Χαµηλή αρτηριακή πίεση Καθυστέρηση εµφάνισης ασθενειών Μυική υπερτροφία Καλύτερη διάθεση Εµφάνιση σώµατος Μειωµένο άγχος Ευλυγισία Αντοχή Μυική δύναµη και αντοχή Σύνθεση σώµατος Τρέξιµο Ποδηλασία Κολύµπι Ασκηση µε βάρη Σχοινάκι Κυκλική προπόνηση Ανάπτυξη ευλυγισίας Προαγωγή φυσικών δραστηριοτήτων και του υγιεινού τρόπου ζωής Ανάπτυξη αντοχής Ψυχοκινητικό πεδίο: Ανάπτυξη φυσικής κατάστασης Ανάπτυξη µυικής δύναµης & αντοχής Βελτίωση σύνθεσης σώµατος Οι εκπαιδευτικοί είναι κατάλληλα εκπαιδευµένοι; Απαιτείται εκπαίδευση των εκπαιδευτικών που θα συµµετέχουν σε αντίστοιχα προγράµµατα Προθέρµανση Περιορισµοί Ασκησιολόγιο Τεχνικές διατάσεων Μέθοδοι ανάπτυξης αντοχής Σχεδιασµός Αρχές άσκησης µε βάρη Πρόγραµµα άσκησης µε βάρη Κυκλική προπόνηση Προβλήµατα που φέρνει το πρόσθετο βάρος Ιδανικό βάρος ιατροφικές ανάγκες Θερµίδες και φαγητό Μέθοδοι ελέγχου σωµατικού βάρους ίαιτα και έλεγχος βάρους

4 Ποιες στρατηγικές προάγουν τη σωµατική δραστηριότητα; Καθορισµός στρατηγικών που προάγουν τη σωµατική δραστηριότητα Επιµήκυνση ενός διαλείµµατος Να επιτρέψουµε τη χρήση αθλητικού υλικού και στο διάλειµµα Να ορίσουµε χώροοοποίοςθαχρησιµοποιείται ως γυµναστήριο Πώς θα προσελκύσουµε το ενδιαφέρον όλων των µαθητών; Χρειάζονται προγράµµατα που να καλύπτουν τις ανάγκες όλων των µαθητών Οργάνωση του µαθήµατος σε σταθµούς, δίνοντας επιλογές στους µαθητές µε ποικιλία δραστηριοτήτων Εξωσχολικές δραστηριότητες µπορούν να παρέχονται µε στόχο την κάλυψη των ενδιαφερόντων των µαθητών (σε συνδυασµό ενδεχοµένως µε κάποιο πρόγραµµα περιβαλλοντικής αγωγής) Συνεργασία µε εκπαιδευτικούς άλλων ειδικοτήτων Ποια µαθήµατα ή προγράµµατα συνδέονται µε την προαγωγή ενός υγιεινού τρόπου ζωής; Φυσική αγωγή Αγωγή υγείας Περιβαλλοντική αγωγή Μελέτη περιβάλλοντος Οικιακή οικονοµία Κυκλοφοριακή αγωγή Βιολογία Μέσα επικοινωνίας µε τους µαθητές Εφηµερίδα ή ιστοσελίδα του σχολείου Πίνακας ανακοινώσεων Ραδιοφωνικός (ιντερνετικός) σταθµός του σχολείου ιανοµή φυλλαδίων Αυτοκόλλητα, κονκάρδες, καρφίτσες, µπλουζάκια ιαφήµιση... «Άσκηση: κάντε την µέρος της ζωής σας» «Άσκηση: κάντε ακόµη έναβήµα» «Άσκηση: µπορείτε παντού» «Τρέξτε για την υγεία σας» Πρόβλεψη για τον περίγυρο και το περιβάλλον Το κοινωνικό και φυσικό περιβάλλον χρειάζεται να παρέχει ενθάρρυνση και να εξασφαλίζει ασφαλή και ευχάριστη φυσική δραστηριότητα Τι επίδραση ασκούµε όταν καπνίζουµε µπροστά στους µαθητές; Τι επίδραση ασκούµε µε την υποκινητική συµπεριφορά µας; Τι επίδραση ασκούµε όταν βάζουµε τις φωνές στα παιδιά που παίζουν έξω από το σπίτι µας;

5 Τι ρόλο µπορούν να παίξουν οι γονείς; Η συµβολή των γονέων είναι απαραίτητη στην υποστήριξη πλάνων παρέµβασης µε στόχο την προαγωγή της φυσικής δραστηριότητας Γράµµατα ενηµέρωσης γονέων Ειδικά σεµινάρια για γονείς Προγράµµατα αγωγής υγείας ή άσκησης για γονείς Τι άλλο µπορεί να βοηθήσει Συνεργασία µε ειδικότητες στον χώρο της υγείας Συνεργασία φορέων Ιατροί Νοσοκόµοι Φυσιοθεραπευτές Σχολείο ΑΕΙ, ΤΕΙ Κέντρο Προληπτικής ιατρικής Τοπική αυτοδιοίκηση Ιδιωτικές επιχειρήσεις Κινητοποίηση περισσότερων φορέων Οι υπηρεσίες υγείας θα πρέπει να ανακατευθυνθούν στο να περιλαµβάνουν παρεµβάσεις µε στόχο την προαγωγή της φυσικής δραστηριότητας και των υγιεινών συνηθειών Απαιτείται συντονισµός των προσπαθειών που γίνονται από διάφορους φορείς Φορείς υλοποίησης και θεµατολογία προγραµµάτων αγωγής υγείας στο σχολείο

6 Φορείς σχεδιασµού, υλοποίησης ή/και χρηµατοδότησης προγραµµάτων αγωγής υγείας ΥΠΕΠΘ Εθνικό Ίδρυµα Νεότητας Γενική Γραµµατεία Νέας Γενιάς Κέντρα Προληπτικής Ιατρικής Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Πανεπιστήµια Θεµατολογία προγραµµάτων αγωγής υγείας Εξαρτησιογόνες ουσίες : Ναρκωτικά - αλκοόλ - τσιγάρο ιαφυλλικές σχέσεις - Σεξουαλική αγωγή - Σεξουαλικώς µεταδιδόµενα νοσήµατα (AIDS-Ηπατίτιδα Β και C-Έρπης-Σύφιλή) ιαπροσωπικές σχέσεις µεταξύ µαθητών-καθηγητών-γονέων - Ψυχική υγεία Αντιµετώπιση άγχους (Σχολικού- Εργασιακού) Έκθεση σε τοξικές ουσίες - Υπερβολική ηλιακή ακτινοβολία Περιβάλλον και υγεία Καταστάσεις διαµονής και εργασίας Τραύµατα (Τροχαία ατυχήµατα-αυτοκτονίες- Ανθρωποκτονίες) Κυκλοφοριακή Αγωγή-Ατυχήµατα ιατροφή - ιατροφικές Συνήθειες - Γενετικά µεταλλαγµένα προϊόντα Προληπτική Οδοντιατρική - Στοµατική Υγιεινή Καρδιαγγειακά νοσήµατα Καρκίνος-Κάπνισµα- ιατροφή Μεσογειακή Αναιµία Εθελοντισµός (Εθελοντική Αιµοδοσία- ωρεά Ιστών και οργάνων-εθελοντής Σχολικός Τροχονόµος-Α' Βοήθειες) Νεανικός Σακχαρώδης ιαβήτης Κατανάλωση και Υγεία Φυσική άσκηση και πολλά άλλα θέµατα που αφορούν τον υγιεινό τρόπο διαβίωσης Αξιολόγηση των παρεµβάσεων Απαιτείται αξιολόγηση έτσι ώστε να παρακολουθείται η ποιότητα της διδασκαλίας, των προγραµµάτων Λόγοι αναξιοπιστίας της αξιολόγησης ενός Παρεµβάσεις πολιτικής σκοπιµότητας Έλλειψη προσοχής στο σχεδιασµό του Μη επαρκείς οικονοµικοί πόροι Απόκρυψη συµπερασµάτων ή επιλεκτική χρήση ιαπλοκή µελετών αξιολόγησης µε συµφέροντα οργανισµών και επιχειρήσεων

7 Προσεγγίσεις στην αξιολόγηση ιαµορφωτική αξιολόγηση: Βελτίωση της ποιότητας ή της αποτελεσµατικότητας ενός Απολογιστική αξιολόγηση: ιατύπωση κρίσεων ήπροτάσεωνπρος τα κέντρα αποφάσεων Σκοπός Κυρίως επωφελούµενοι Συλλογή δεδοµένων Κοινοποίηση αποτελεσµάτων ιαµορφωτική αξιολόγηση Βελτίωση της ποιότητας Εκπαιδευτικοί, µαθητές Συνεχής Εκθέσεις, συζητήσεις µε τους συντελεστές Απολογιστική αξιολόγηση ιατύπωση κρίσεων και προτάσεων ιαµορφωτές πολιτικής, επόπτες Σε συγκεκριµένες φάσεις Έκθεση αξιολόγησης ιαµορφωτική αξιολόγηση Πώς µπορεί να βελτιωθεί η ποιότητα του ; Με ποιο τρόπο οι επιµέρους ενέργειες του συνεισφέρουν στους σκοπούς; Ποια προβλήµατα αντιµετωπίζουν οι µαθητές και πώς θα λυθούν; Ποιες τροποποιήσεις είναι απαραίτητες; Ποια η πιθανή ανακατανοµή πόρων; Απολογιστική αξιολόγηση Πόσο αποτελεσµατικό ήταν το πρόγραµµα; Αξίζει να συνεχιστεί; Σε ποιο βαθµό συνεισφέρουν οι επιµέρους ενέργειες στους σκοπούς; Με ποιο τρόπο αντιµετωπίστηκαν τα προβλήµατα των µαθητών; Ποιες αποκλίσεις είχαµε απ τον αρχικό σχεδιασµό; Ποια η σχέση κόστουςαποδοτικότητας; Βασικές κατηγορίες για την αξιολόγηση προγραµµάτων 1. Οι γενικοί στόχοι της εκπαίδευσης ή της εκπαιδευτικής βαθµίδας 2. Οι συγκεκριµένοι στόχοι των διδακτικών ενοτήτων ή των µερών του 3. Το περιεχόµενο 4. Το εκπαιδευτικό υλικό (π.χ. βιβλίο µαθητή, βιβλίο καθηγητή, λογισµικό κλπ) 5. Μέθοδοι διδασκαλίας 6. Τα πραγµατικά αποτελέσµατα 1. Οι γενικοί στόχοι της εκπαίδευσης ή της εκπαιδευτικής βαθµίδας Η αξιολόγηση των γενικών στόχων της εκπαίδευσης είναι το δυσκολότερο καθήκον απ όλα καθώς οι διατυπώσεις είναι συνήθως πολύ γενικές Οι διατυπώσεις αυτές δεν παρέχουν συνήθως κάποια βάση για τον σχεδιασµό συγκεκριµένων µαθησιακών εµπειριών, αλλά οδηγούν συνήθως στη διατύπωση των επιµέρους σκοπών Σε σχέση µε τους γενικούς στόχους Είναισυναφείςοιστόχοιµε τηνόλη εκπαιδευτική φιλοσοφία του σχολείου

8 2. Οι συγκεκριµένοι στόχοι των διδακτικών ενοτήτων ή των µερών του Συγκεκριµένοι και σαφώς οροθετηµένοι στόχοι βοηθούν στην ανάπτυξη διαδικασιών αξιολόγησης Οι στόχοι αυτοί µπορεί να επιµερίζονται σε στόχους εκπαιδευτικής βαθµίδας, ετήσιους στόχους, στόχους τριµήνων, στόχους διδακτικών ενοτήτων κλπ Σε σχέση µε τους επιµέρους στόχους Έχει συγκεκριµένους και ξεκάθαρους µαθησιακούς στόχους Έχει ληφθεί υπόψη η αναπτυξιακή διάσταση του 3. Το περιεχόµενο Για πολλά χρόνια ήταν σχεδόν το µόνο αντικείµενο ενδιαφέροντος στον σχεδιασµό και, κατά συνέπεια, στην αξιολόγηση ενός Σε σχέση µε τοπεριεχόµενο Παρέχει ευκαιρίες για µάθηση σε όλους Παρέχει ευκαιρίες για ανάπτυξη της φυσικής κατάστασης και κινητικών δεξιοτήτων Είναι ελκυστικό για τους µαθητές Είναι καινοτόµο 4. Το εκπαιδευτικό υλικό Συνήθως περιλαµβάνεται η αξιολόγηση του περιγράµµατος του διδακτικού υλικού, τα παρεχόµενα σχέδια µαθηµάτων, τα βιβλία καθηγητή, βιβλία µαθητή, βιβλία εργασιών, βιβλία κριτηρίων, οπτικοακουστικά βοηθήµατα, εκπαιδευτικό λογισµικό κλπ Σε σχέση µε το εκπαιδευτικό υλικό Είναι σύγχρονο Προάγει τη δηµιουργικότητα Προάγει θετικές κοινωνικές σχέσεις

9 5. Μέθοδοι διδασκαλίας Οι µέθοδοι διδασκαλίας αφορούν το «πώς» θα διδαχθεί το πρόγραµµα και γι αυτό θεωρούνται ουσιώδεις Σε σχέση µε τιςµεθόδους διδασκαλίας Προτείνεται η χρήση σύγχρονων µεθόδων διδασκαλίας Προτείνεται ποικιλία µεθόδων διδασκαλίας Οι µέθοδοι διδασκαλίας είναι κατάλληλες, σε συνάρτηση µε τους στόχους και τη φιλοσοφία του 6. Τα πραγµατικά αποτελέσµατα Τι µαθαίνουν τελικά οι µαθητές σαν συνέπεια της διδασκαλίας του ; Σε σχέση µε τα πραγµατικά αποτελέσµατα Επιτυγχάνονται οι προκαθορισµένοι στόχοι του Παράγονται και µια σειρά άλλων αποτελεσµάτων Ανεξάρτητα από τα προγράµµατα αγωγής υγείας, τα κορυφαία θέµατα προς αξιολόγηση είναι Σωµατική δραστηριότητα Παχυσαρκία Κάπνισµα Χρήση ουσιών Υπεύθυνη σεξουαλική συµπεριφορά Ψυχική υγεία Ποιότητα περιβάλλοντος Ανοσοποίηση Πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας Ποιος είναι ο κοινός σκοπός; «Να βοηθήσουµε τα παιδιά να αναπτυχθούν φυσιολογικά, να αναπτύξουν δεξιότητες και αρετές χρήσιµες για τη ζωή τους και να γίνουν δραστήριοι ενήλικες»

10