ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕΛΕΤΗ ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗΣ ΣΥΣΣΩΡΕΥΤΩΝ ΚΑΙ ΚΑΙΝΟΤΟΜΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ A STUDY ON THE RECYCLING OF ACCUMULATORS AND INNOVATIVE PROPOSALS

Transcript

1 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΤΜΗΜΑ ΗΛΕΚΤΡΟΛΟΓΙΑΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕΛΕΤΗ ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗΣ ΣΥΣΣΩΡΕΥΤΩΝ ΚΑΙ ΚΑΙΝΟΤΟΜΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ A STUDY ON THE RECYCLING OF ACCUMULATORS AND INNOVATIVE PROPOSALS ΜΑΚΡΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Α.Ε.Μ.: 2391 ΚΟΥΠΙΔΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ Α.Ε.Μ.: 2573 ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: ΚΟΓΙΑ ΓΡ. ΦΩΤΕΙΝΗ Καβάλα, Νοέμβριος 2012

2 Πρόλογος ΠΡΟΛΟΓΟΣ Καθώς οι ανάγκες του ανθρώπου για αναζήτηση ενέργειας αυξάνονται, η χρησιμοποίηση των ηλεκτρικών στηλών και των συσσωρευτών φαντάζει απαραίτητη για τη καθημερινή του ζωή. Από την πιο απλή συσκευή όπως τα παιδικά παιχνίδια και το ρολόι, μέχρι και το αυτοκίνητο ή τη μοτοσυκλέτα. Παρόλα αυτά, η χρησιμοποίηση των ηλεκτρικών στηλών και συσσωρευτών και πιο συγκεκριμένα η ανακύκλωσή τους, αν δεν ακολουθεί κάποιους συγκεκριμένους κανόνες, εγκυμονεί κινδύνους τόσο για τον άνθρωπο, όσο και για το περιβάλλον. Τα περιβαλλοντικά προβλήματα που σχετίζονται με ηλεκτρικές στήλες και συσσωρευτές οφείλονται κυρίως στα υλικά που περιέχουν. Οι κυριότερες περιβαλλοντικές επιπτώσεις σημειώνονται κατά τα στάδια της παραγωγής και της διαχείρισης των αποβλήτων. Το πρόβλημα της διαχείρισης των στερεών αποβλήτων στις σύγχρονες κοινωνίες με το πολύ υψηλό βιοτικό επίπεδο, έχει λάβει εκρηκτικές διαστάσεις, προκαλώντας ποικίλες περιβαλλοντικές, κοινωνικές και αισθητικές επιβαρύνσεις. Είναι πλέον ξεκάθαρο ότι η αντιμετώπιση του προβλήματος έχει σε πολύ μεγάλο βαθμό να κάνει με την πρόληψη της ρύπανσης, δηλαδή την αποφυγή της παραγωγής στερεών αποβλήτων στην πηγή της γέννησής τους. Πάνω σε αυτό τον άξονα θα κινηθεί και συγγραφή της συγκεκριμένης εργασίας. Στο 1 ο κεφάλαιο γίνεται μια εισαγωγική αναφορά για τις ηλεκτρικές στήλες και τους συσσωρευτές. Κάποιες γενικές πληροφορίες αλλά και τι τύποι υπάρχουν. Στη συνέχεια και στα κεφάλαια 2 ο και 3 ο, επιχειρείται να γίνει μια ανάλυση των επιπτώσεων στην ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον από την μη σωστή ανακύκλωση των ηλεκτρικών στηλών και συσσωρευτών, λόγω των υλικών και των στοιχείων που περιέχονται μέσα τους. Επίσης παρουσιάζονται και τα οφέλη που δημιουργεί η σωστή ανακύκλωση. Στο 4 ο κεφάλαιο παρουσιάζεται η νομοθεσία που διέπει τις ενέργειες γύρω από την ανακύκλωση των ηλεκτρικών στηλών και συσσωρευτών, σε Ευρωπαϊκό, Εθνικό, αλλά και παγκόσμιο επίπεδο, με τη συνακόλουθη παρουσίαση αρκετών στατιστικών στοιχείων γύρω από την ανακύκλωση σε αρκετές χώρες του κόσμου. Επίσης, διάφορες διατάξεις που αφορούν τις επιχειρήσεις ανακύκλωσης και τους ΚΟΥΠΙΔΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ 2573 Σελίδα 2

3 Πρόλογος ιδιοκτήτες και οι ποσοτικοί στόχοι ανακύκλωσης που πρέπει να επιτευχθούν από τη χώρα μας αλλά και στην Ευρώπη. Στο 5 ο κεφάλαιο παρατίθεται ουσιαστικά ένας οδηγός σχεδιασμού και οργάνωσης ενός συστήματος ανακύκλωσης μπαταριών και συσσωρευτών. Από τη διαδικασία αδειοδότησης ενός τέτοιου συστήματος, μέχρι και τις προδιαγραφές που πρέπει να τηρούνται κατά τη διαδικασία μεταφοράς ή αποθήκευσης των μπαταριών και των συσσωρευτών. Στο 6 ο και τελευταίο κεφάλαιο, παρουσιάζονται διάφορα συμπεράσματα και διαπιστώσεις γύρω από την μελέτη που προηγήθηκε. Επίσης δίδονται κάποιες προτάσεις για επίλυση ορισμένων προβλημάτων που συνεχίζουν να υπάρχουν σε Εθνικό και όχι μόνο επίπεδο και τα οποία είναι σημαντικά για την συνέχιση και τον έλεγχο ενός σωστού τρόπου ανακύκλωσης των ηλεκτρικών στηλών και των συσσωρευτών, που θα έχει όφελος σε όλους μας. ΚΟΥΠΙΔΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ 2573 Σελίδα 3

4 Περιεχόμενα ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ 2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 4 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ: ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ ΕΙΚΟΝΩΝ, ΣΧΗΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΠΙΝΑΚΩΝ 7 ΠΕΡΙΛΗΨΗ 8 ABSTRACT 9 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 Γενικά Συσσωρευτές Γενικές Πληροφορίες Τύποι Συσσωρευτών Διαδικασία Ανακύκλωσης 15 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 : ΤΑ ΕΙΔΗ ΚΑΙ ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΗΛΕΚΤΡΙΚΩΝ ΣΤΗΛΩΝ ΚΑΙ ΣΥΣΣΩΡΕΥΤΩΝ ΣΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΥΓΕΙΑ 2.1 Είδη ηλεκτρικών στηλών και συσσωρευτών Πρωτογενείς μπαταρίες Δευτερογενείς μπαταρίες Επιπτώσεις των ηλεκτρικών στηλών και συσσωρευτών στην ανθρώπινη υγεία 23 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΣΥΣΣΩΡΕΥΤΕΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 3.1 Περιβαλλοντικές επιπτώσεις Μόλυβδος Κάδμιο Φυσικοχημικά χαρακτηριστικά χρησιμοποιούμενων συσσωρευτών μολύβδου οξέος Φυσικοχημικά χαρακτηριστικά χρησιμοποιούμενων συσσωρευτών νικελίου καδμίου Οι δυσμενείς επιδράσεις των χρησιμοποιούμενων συσσωρευτών Μολύβδου οξέος και νικελίου καδμίου στην ανθρώπινη υγεία και το Περιβάλλον Δράσεις καρκινογένεσης 32 ΚΟΥΠΙΔΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ 2573 Σελίδα 4

5 Περιεχόμενα Περιβαλλοντικές επιδράσεις Οφέλη ανακύκλωσης Κύκλος ζωής της μπαταρίας Προστασία περιβάλλοντος Μείωση σπατάλης ενέργειας Μείωση όγκου απορριμμάτων και νέες θέσεις εργασίας 38 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 : ΚΟΙΝΟΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΓΙΑ ΜΠΑΤΑΡΙΕΣ ΚΑΙ ΣΥΣΣΩΡΕΥΤΕΣ 4.1 Το θεσμικό πλαίσιο της ανακύκλωσης των ηλεκτρικών στηλών και συσσωρευτών στην Ευρωπαϊκή ένωση Εθνική νομοθεσία Η Επισήμανση αναφέρεται στα ακόλουθα Συλλογή και ανακύκλωση των ηλεκτρικών στηλών και συσσωρευτών παγκοσμίως 45 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 : ΣΧΕΔΙΑΖΟΝΤΑΣ ΕΝΑ ΣΥΣΤΗΜΑ ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗΣ ΜΠΑΤΑΡΙΩΝ ΚΑΙ ΣΥΣΣΩΡΕΥΤΩΝ : ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ 5.1 Σχεδιασμός οργάνωσης ενός συστήματος συλλογής και ανακύκλωσης μπαταριών και συσσωρευτών Διαδικασία αδειοδότησης ενός συστήματος διαχείρισης μπαταριών και συσσωρευτών Τεχνικές προδιαγραφές και καλές πρακτικές για την διαχείριση των αποβλήτων Καλές πρακτικές για την πρωτογενή αποθήκευση των μπαταριών και συσσωρευτών Προδιαγραφές, απαιτήσεις και καλές πρακτικές για την συλλογή και μεταφορά των μπαταριών και συσσωρευτών Απαιτήσεις ADRγια την μεταφορά των συσσωρευτών μολύβδου Απαιτήσεις ADR για τις μικρές μπαταρίες Ειδική Διάταξη Οδηγία συσκευασίας Ρ ΚΟΥΠΙΔΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ 2573 Σελίδα 5

6 Περιεχόμενα Οδηγία συσκευασίας Ρ903α Καλές πρακτικές για την συλλογή, μεταφορά και προσωρινή αποθήκευση Καλές πρακτικές για την διαχείριση των συσσωρευτών Συσσωρευτές μολύβδου Αέριοι ρύποι Υγρά απόβλητα Στερεά απόβλητα Μικρές μπαταρίες 67 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 : ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ 69 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 72 ΚΟΥΠΙΔΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ 2573 Σελίδα 6

7 Παράρτημα ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ : ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ ΕΙΚΟΝΩΝ, ΣΧΗΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΠΙΝΑΚΩΝ Νο Εικόνα σελίδα 2.1 Πρωτογενείς και δευτερογενείς μπαταρίες Μπαταρία και ανακύκλωση Η ανακύκλωση μειώνει την σπατάλη ενέργειας Επισήμανση σε κάδους Ανακύκλωση μπαταρίας Σήμανση επικίνδυνου φορτίου Συσκευασίες από πρόγραμμα συλλογής μικρών μπαταριών 65 Νο Πίνακας σελίδα 2.1 Σημαντικά συμπτώματα στην ανθρώπινη υγεία από την έκθεση σε υδράργυρο Σημαντικά συμπτώματα στην ανθρώπινη υγεία από την έκθεση σε κάδμιο Σημαντικά συμπτώματα στην ανθρώπινη υγεία από την έκθεση σε μόλυβδο Συμβουλές για σωστή χρήση μπαταριών Στοιχεία και περιεκτικότητα σε λίθιο 62 Νο Σχήμα σελίδα 1.1 Δομή στοιχείου Κατασκευή κέλυφους μπαταρίας Διαλογή θραύση διαχωρισμός των συσσωρευτών Κύκλος ζωής της μπαταρίας Ροη συσσωρευτών, μπαταριών και χρημάτων Σχεδιασμός και υλοποίηση συστημάτων συλλογής και ανακύκλωσης συσσωρευτών 52 ΚΟΥΠΙΔΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ 2573 Σελίδα 7

8 Περίληψη ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στη σύγχρονη κοινωνία, οι ηλεκτρικές στήλες και οι συσσωρευτές αποτελούν σημαντική πηγή ενέργειας. Χρησιμοποιούνται σε ένα ευρύ φάσμα προϊόντων και συσκευών από μεγάλο αριθμό καταναλωτών και επαγγελματιών. Η παγκόσμια αγορά ηλεκτρικών στηλών παρουσιάζει αύξηση του τζίρου σχεδόν 9% από το 1989 και η τάση αυτή προβλέπεται να συνεχιστεί, λόγω της ανάπτυξης νέων καταναλωτικών ηλεκτρονικών συσκευών. Επίσης, η παγκόσμια ζήτηση ηλεκτρικών στηλών και συσσωρευτών προβλέπεται να αυξάνεται κατά 5% τα επόμενα χρόνια. Τα περιβαλλοντικά προβλήματα που σχετίζονται με ηλεκτρικές στήλες και συσσωρευτές, οφείλονται κυρίως στα υλικά που περιέχουν. Οι κυριότερες περιβαλλοντικές επιπτώσεις σημειώνονται κατά τα στάδια της παραγωγής και της διαχείρισης των αποβλήτων. Το πρόβλημα της διαχείρισης των στερεών αποβλήτων στις σύγχρονες κοινωνίες με το πολύ υψηλό βιοτικό επίπεδο έχει λάβει εκρηκτικές διαστάσεις προκαλώντας ποικίλες περιβαλλοντικές, κοινωνικές και αισθητικές επιβαρύνσεις. Είναι πλέον ξεκάθαρο ότι η αντιμετώπιση του προβλήματος έχει σε πολύ μεγάλο βαθμό να κάνει με την πρόληψη της ρύπανσης, δηλαδή την αποφυγή της παραγωγής στερεών αποβλήτων στην πηγή της γέννησής τους. Αυτή είναι άλλωστε και η σύγχρονη αντίληψη για τη διαχείριση του περιβάλλοντος, όπως άλλωστε απεικονίζεται και στη νομοθεσία της Ε.Ε. Στην Ελλάδα, η παραγωγή συσσωρευτών μολύβδου-οξέος αρχίζει να ακολουθεί τις οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σκοπός της οδηγίας αυτής είναι η ολοκληρωμένη πρόληψη και έλεγχος της ρύπανσης του περιβάλλοντος. Η εξάντληση των φυσικών πόρων, η χρήση ενέργειας και οι επιπτώσεις στο περιβάλλον είναι οι βασικοί λόγοι που οδήγησαν στην υλοποίηση αυτής της πτυχιακής εργασίας. Σκοπός της είναι, να προσπαθήσει να παρουσιάσει μια μελέτη γύρω από την ανακύκλωση των ηλεκτρικών στηλών και των συσσωρευτών καθώς επίσης να σημειώσει και την επικινδυνότητα των υλικών που περιέχονται μέσα τους, δείχνοντας τα αποτελέσματα και τις επιπτώσεις που μπορούν να υπάρξουν στον άνθρωπο και το περιβάλλον από την μη σωστή ανακύκλωσή τους. ΚΟΥΠΙΔΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ 2573 Σελίδα 8

9 Abstract ABSTRACT In modern society, batteries and accumulators are an essential energy source. Used in a wide range of products and devices by a large number of consumers and professionals. The global market for batteries is increasing its turn over almost 9% from 1989 and this trend is expected to continue, due to the development of new consumer electronics devices. Also, the global demand of batteries and accumulators is projected to grow by 5% in the coming years. The environmental problems associated with batteries and accumulators are mainly due to the materials they contain. The main environmental impacts occur during the stages of production and waste management. The problem of solid waste management in modern societies with very high standard of living has been exploded causing various environmental, social and aesthetic burdens. It is now clear that addressing the problem has largely to do with the prevention of pollution, namely the avoidance of solid waste at the source of their birth. Besides, this is the modern management concept for the environment, as also illustrate din EU legislation. In Greece, the production of lead-acid batteries is beginning to follow the directives of the European Union. The purpose of this directive is to achieve integrated prevention and control of environmental pollution. The depletion of natural resources, energy use and environmental impact are the main reasons that led to the realization of this study. Its purpose is to try to present a study about the recycling of batteries and accumulators and also to mention the hazards of the materials contained in them, by showing the results and effects that can occur in humans and the environment from the improper recycling. ΚΟΥΠΙΔΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ 2573 Σελίδα 9

10 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 : ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 Γενικά Όπως γίνεται στην Ευρώπη έτσι και στην Ελλάδα, θα πρέπει οι πολίτες να μάθουν να ανακυκλώνουν τις χρησιμοποιημένες μπαταρίες (όπως και τόσα άλλα υλικά που χρησιμοποιούν στην καθημερινή τους ζωή), από την μια μεριά για να μη στερούνται πολύτιμες πρώτες ύλες από τη διαδικασία αναπαραγωγής κι από την άλλη για να σταματήσει η μόλυνση του περιβάλλοντος από τις χημικές ουσίες των διαβρωμένων ηλεκτρικών στηλών και συσσωρευτών, σε περίπτωση που πεταχτούν μαζί με τα κοινά οικιακά απορρίμματα. Οι συνέπειες για τις επόμενες γενιές από τη διακοπή του κύκλου ζωής μιας μπαταρίας είναι σοβαρές. Αυτό συμβαίνει διότι τα χημικά που υπάρχουν μέσα σε αυτές, περνάνε στον υδροφόρο ορίζοντα και σαν αποτέλεσμα αυτού μπορούν να καταστούν πολύ επικίνδυνες για την ανθρώπινη υγεία. Το σημείο μηδέν για τους συσσωρευτές όπου αρχίζει και η ρύπανσή τους προς το περιβάλλον, είναι από τη στιγμή που κάποιος θα τους πετάξει σε σημεία μη ενδεδειγμένα, όπως χωράφια, παραλίες, στις άκρες των οδών κ.α. Για το λόγο αυτό η ασφαλής συλλογή και σωστή επεξεργασία των χρησιμοποιημένων συσσωρευτών θα επιτρέψει μια μείωση των επικίνδυνων αποβλήτων προς το περιβάλλον κατά 75%, από την απλή εγκατάλειψή τους σε διάφορα σημεία. Επιπρόσθετα η ανακύκλωση των συσσωρευτών αποτελεί και εξοικονόμηση ενέργειας, σε σχέση με την κατανάλωση ενέργειας που απαιτείται για την παραγωγή ισοδύναμου πρωτογενούς μολύβδου, κατά 70%. Κατά τη διαδικασία της ανακύκλωσης των χρησιμοποιημένων συσσωρευτών ένα ποσοστό κατά βάρος 70-75% ανακυκλώνεται ενώ μια ποσότητα 20-25% αποτελεί τα επικίνδυνα και μη, απόβλητα της επεξεργασίας των συσσωρευτών μολύβδου - οξέως. Για όλους αυτούς τους λόγους, εδώ και αρκετά χρόνια, έχει απαγορευθεί η χρήση ενώσεων μολύβδου στα καύσιμα κίνησης των οχημάτων, που ανά λίτρο βενζίνης ήταν περίπου 2 gr ( ΚΟΥΠΙΔΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ 2573 Σελίδα 10

11 1.2 Συσσωρευτές Γενικές Πληροφορίες Οι μπαταρίες των αυτοκινήτων αποτελούν συστοιχίες επαναφορτιζόμενων στοιχείων. Είναι αρκετά συχνά μολύβδου - θειικού οξέος, και σε κάποιες περιπτώσεις είναι χάλυβα - αλκαλίου ή νικελίου - αλκαλίου. Η μπαταρία αποτελείται από έξι στοιχεία των 2V, συνδεδεμένα σε σειρά έτσι ώστε να μπορεί να έχει στους ακροδέκτες της διαφορά δυναμικού 12V. Η πραγματική τάση της μπαταρίας δεν είναι πάντα η ονομαστική των 12V. Αν είναι πλήρως φορτισμένη είναι στα 14,5V και τελείως αφόρτιστη στα 10,8V. Τα βασικά χαρακτηριστικά μιας μπαταρίας είναι τα εξής : Επαναφορτίζεται αφού έχει καταναλώσει έστω και μια μικρή ποσότητα ηλεκτρικής ενέργειας. Η εσωτερική της αντίσταση είναι χαμηλή και έτσι μπορεί χωρίς να υπάρχει ιδιαίτερη πτώση τάσεως, να δίνει υψηλό ρεύμα για την εκκίνηση της μίζας. Ο ηλεκτρολύτης της είναι αραιωμένο θειικό οξύ και καθώς είναι διαβρωτικό πρέπει να μην του επιτρέπεται να έρθει σε επαφή με τα μάτια, το δέρμα, τα ρούχα ή τα εξαρτήματα και τα μέρη του αυτοκινήτου. (Σε περίπτωση που πέσει κάπου οξύ πρέπει να το ξεβγάλουμε με άφθονο νερό). Στην περιοχή φόρτισης της μπαταρίας πρέπει να αποφεύγονται αυστηρά τσιγάρα, σπινθήρες ή φλόγα. Καθώς ο ηλεκτρολύτης παράγει κατά την φόρτισή του ένα εκρηκτικό μίγμα αερίων από υδρογόνο και οξυγόνο. Μέρος του νερού που διαλύει το θειικό οξύ εξατμίζεται κατά την εκφόρτιση και χρειάζεται αναπλήρωση με αποσταγμένο ή απιονισμένο νερό. Για να υπάρξει παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας αλλά και χημική αποθήκευση, χρειάζεται να βρίσκονται μέσα σε αγώγιμο υγρό, δηλαδή τον ηλεκτρολύτη, δύο διαφορετικά μεταξύ τους αγώγιμα υλικά σε όχι μεγάλη απόσταση. Στις μπαταρίες των αυτοκινήτων χρησιμοποιούνται πλάκες κράματος μολύβδου - ΚΟΥΠΙΔΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ 2573 Σελίδα 11

12 αντιμονίου καλυμμένες με πάστα οξειδίου του μολύβδου. Σε κάθε στοιχείο υπάρχουν αρκετές πλάκες. Μετά την φόρτιση υπάρχει μεταβολή του οξειδίου του μολύβδου σε διοξείδιο του μολύβδου (το οποίο έχει σοκολατί χρώμα) στις θετικές πλάκες και σε πορώδη μόλυβδο (με γκρι χρώμα) στις αρνητικές πλάκες. Έτσι όταν η μπαταρία είναι σε πλήρη φόρτιση έχουμε δύο διαφορετικά υλικά (διοξείδιο του μολύβδου και πορώδη μόλυβδο) βυθισμένα σε αραιό θειικό οξύ. Όσο η μπαταρία αποφορτίζεται τότε οι επιφάνειες των πλακών μετατρέπονται σε θειικό μόλυβδο. Ανάμεσα στις πλάκες υπάρχουν χημικά αδρανή διαχωριστικά. Σχ 1.1 Δομή στοιχείου Πηγή: Παλιότερα ήταν ξύλινα ή από πορώδες ελαστικό, αλλά σήμερα χρησιμοποιούνται πιο μοντέρνα υλικά όπως το ανόργανο υλικό Kieselguhr (KG) με ενίσχυση από ίνες υαλοϋφάσματος. Τα διαχωριστικά πρέπει να είναι ανθεκτικά, γιατί κατά τη διάρκεια της φορτίσεως και της εκφορτίσεως (ειδικά σε υψηλά ρεύματα) οι πλάκες ζεσταίνονται και φεύγουν από τη θέση τους. Επίσης πρέπει να είναι πορώδη έτσι ώστε να επιτρέπουν τη διέλευση του ηλεκτρολύτη. Αν οι πόροι τους είναι μικροί τότε αυξάνεται η εσωτερική αντίσταση της μπαταρίας και πέφτει η τάση στους ακροδέκτες της. Οι πλάκες είναι ομαδοποιημένες και είναι έτσι διευθετημένες ώστε στην αρχή και στο τέλος της ομάδας να υπάρχουν πάντα αρνητικές πλάκες έτσι ώστε ΚΟΥΠΙΔΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ 2573 Σελίδα 12

13 να είναι πάντα περισσότερες από τις θετικές. Τα διαχωριστικά είναι έτσι τοποθετημένα ώστε η πλευρά τους η οποία έχει νεύρα να είναι προς τις θετικές πλάκες. Έτσι ο ηλεκτρολύτης συγκεντρώνεται στις θετικές πλάκες (Σχ1.1).Τα κελύφη των μπαταριών παλιότερα φτιάχνονταν με πίσσα και αμίαντο, αλλά σήμερα φτιάχνονται από πολυπροπυλένιο (Σχ 1.2) το οποίο είναι ημιδιαφανές και έτσι φαίνεται η στάθμη του ηλεκτρολύτη. Επίσης έχει μεγάλη αντοχή και μικρό βάρος ( Σχ1.2 Κατασκευή μπαταρίας από προπυλένιο Πηγή: Τύποι Συσσωρευτών Υπάρχουν διάφοροι τύποι συσσωρευτών όπως: Οι συσσωρευτές εκκίνησης (οχήματα, μοτοσικλέτες, αγροτικός εξοπλισμός, σκάφη θαλάσσης ) Συσσωρευτές ερμητικά κλεισμένοι (για συναγερμούς, ειδικές εγκαταστάσεις κλπ.) Οι συσσωρευτές έλξης (βιομηχανικά ανυψωτικά μηχανήματα, μηχανήματα μεταφοράς κ.ά.) Οι στατικοί συσσωρευτές (τροφοδοσίας τηλεφωνικών εγκαταστάσεων, UPS κ.ά.) Οι συσσωρευτές νικελίου - καδμίου, οι οποίοι χρησιμοποιούνται κυρίως, λόγω της υψηλής τους αντοχής σε δυσμενείς περιβαλλοντικές συνθήκες. ΚΟΥΠΙΔΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ 2573 Σελίδα 13

14 Οι παραπάνω τύποι συσσωρευτών χωρίζονται σε τρεις κύριες κατηγορίες: Συσσωρευτές χωρητικότητας Αh<30 Συσσωρευτές χωρητικότητας μεταξύ 30<Αh<90 Συσσωρευτές χωρητικότητας Αh>90 Οι συσσωρευτές της πρώτης κατηγορίας = Αh<30, χρησιμοποιούνται ως επί το πλείστον ως συσσωρευτές εκκίνησης για μοτοσικλέτες, μικρής ισχύος αγροτικού εξοπλισμού, ειδικές εγκαταστάσεις, συναγερμούς, στατικοί συσσωρευτές και ιατρικές εγκαταστάσεις. Οι συσσωρευτές δεύτερης κατηγορίας = 30<Αh<90, χρησιμοποιούνται ως επί το πλείστον ως συσσωρευτές εκκίνησης για οχήματα, σκάφη και μέσης ισχύος αγροτικό εξοπλισμό. Οι συσσωρευτές της τρίτης κατηγορίας = Αh>90, χρησιμοποιούνται βασικά ως συσσωρευτές εκκίνησης για μεγάλα βιομηχανικά οχήματα, ως συσσωρευτές έλξης, ως στατικοί συσσωρευτές και για βιομηχανικές εγκαταστάσεις. Τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια άνοδος στη χρήση συσσωρευτών οχημάτων της δεύτερης κατηγορίας 30<Αh<90 και επίσης αυτών της τρίτης Αh>90. Συγχρόνως παρατηρείται μια μείωση στον ρυθμό χρησιμοποίησης συσσωρευτών της πρώτης κατηγορίας, και αυτό συμβαίνει λόγω της μείωσης στην πώληση μοτοσυκλετών και μοτοποδηλάτων ( 1.4 Διαδικασία Ανακύκλωσης Στην Ελλάδα υπάρχουν για την ανακύκλωση των συσσωρευτών μολύβδου οξέος, τέσσερις εγκαταστάσεις. Όλες αυτές οι εταιρίες επεξεργάζονται χιλιάδες τόνους, με μια απόδοση 50% περίπου, σε μεταλλικό μόλυβδο και κράματα μολύβδου. Το ποσοστό του μολύβδου που ανακτάται από αυτόν που υπάρχει στους συσσωρευτές, ανέρχεται σε 99%.Από τον μόλυβδο που παράγεται, το 70% περίπου ξαναχρησιμοποιείται για την κατασκευή καινούργιων συσσωρευτών. Με αυτό τον τρόπο κλείνει ο κύκλος διεργασίας στην ανακύκλωση του μολύβδου. Το ποσοστό που περισσεύει αξιοποιείται για την παραγωγή πηγμένων, σκαγιών, επενδύσεων για ηλεκτρικά καλώδια, φύλλα μολύβδου κλπ. ΚΟΥΠΙΔΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ 2573 Σελίδα 14

15 Η διαδικασία της ανακύκλωσης των συσσωρευτών και η ανάκτηση του μολύβδου βασίζεται στην πυρομεταλλουργική διεργασία. Η εγκατάσταση σχηματικά ορίζεται σε τρεις τομείς, οι οποίοι είναι : I. Διαλογή - θραύση - διαχωρισμός των συσσωρευτών. II. Τήξη και αναγωγή των μεταλλικών ενώσεων. III. Καθαρισμός και επεξεργασία του ηλεκτρολύτη στις εγκαταστάσεις ανακύκλωσης. Υπάρχει μεγάλο ποσοστό εξοικονόμησης ενέργειας κατά τη διαδικασία ανακύκλωσης των συσσωρευτών, περίπου 70%,που το ποσοστό αυτό επίσης ισοδυναμεί και με την παραγωγή πρωτογενούς μολύβδου. Αντίστοιχο είναι και το όφελος από την ανακύκλωση των πλαστικών υλικών της συσκευασίας των συσσωρευτών. Στο σχήμα 1.3 αποτυπώνονται οι βασικές φάσεις επεξεργασίας των χρησιμοποιημένων συσσωρευτών, σε δευτερογενή μόλυβδο ( I. Διαλογή - θραύση - διαχωρισμός των συσσωρευτών Κατά την πρώτη φάση της ανακύκλωσης, οι άχρηστοι συσσωρευτές μεταφέρονται για έλεγχο και μια πρώτη ματιά σε κατάλληλους χώρους των μονάδων ανακύκλωσης. Αυτή η διαδικασία είναι απαραίτητη για την απομάκρυνση πιθανών μη συμβατών υλικών (συσσωρευτές νικελίου - καδμίου, σιδηρούχα εξαρτήματα, διάφορα απορρίμματα). Μετά από αυτό οι εναπομείναντες συσσωρευτές φορτώνονται σε μεταφορικές ταινίες και μέσω χοάνης, αποστέλλονται σε χώρους θραύσης και τεμαχισμού τους ( ΚΟΥΠΙΔΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ 2573 Σελίδα 15

16 Σχ1.3 Διαλογή - θραύση - διαχωρισμός των συσσωρευτών Πηγή: Στη συνέχεια απομακρύνεται ο ηλεκτρολύτης και γίνεται διαχωρισμός και έκπλυση των πλαστικών μερών και του μολυβδούχου μέρους των συσσωρευτών. Στο τέλος της φάσης αυτής, υπάρχει η πάστα μολύβδου, πλέγματα διαχωριστικού, οι πόλοι του συσσωρευτή, mix πολυπροπυλενίου και πλαστικού. Η πάστα μολύβδου σε μορφή λάσπης, ανακτάται στη μονάδα φιλτροπρεσών. ΚΟΥΠΙΔΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ 2573 Σελίδα 16

17 Η ποσότητα συγκέντρωσης του μολύβδου σε μεταλλική μορφή είναι σχεδόν 99% και η ανάκτησή του γίνεται σε κυλινδρικούς φούρνους τήξης μέσω της διαδικασίας της οξειδοαναγωγής. Το διαχωριστικό πλέγμα και οι πόλοι οδηγούνται στο φούρνο τήξης. Το πολυπροπυλένιο στην έξοδο από το διαχωριστή, ανακτάται μέσω αεροδιαχωρισμού και επίπλευσης και αποστέλλεται για θρυμματισμό. Από το mix του πλαστικού, ένα μέρος του μετά από έκπλυση, καθαρό και χωρίς υπολείμματα υλικών, πωλείται ως προϊόν στους κατασκευαστές πλαστικών. Ενώ όσο απομένει, στο μεγαλύτερο μέρος πολυαιθυλένιο, ανακτάται ή αποστέλλεται για εναπόθεση ( II. Τήξη και αναγωγή των μεταλλικών ενώσεων Ο μόλυβδος και οι σκουριές, εξάγονται σε συνεχή ροή από τον φούρνο τήξης και αναγωγής. Οι διεργασίες που λαμβάνουν μέρος σε αυτή την φάση, περιγράφονται πιο κάτω: Αναγωγή των οξειδίων και του θειικού μολύβδου, με άνθρακα. Ελευθέρωση του μολύβδου, ο οποίος βρίσκεται ως θειικός μόλυβδος, με χρήση ανθρακικού νατρίου και σιδήρου. Η θερμοκρασία λειτουργίας σε αυτή την φάση είναι μεγαλύτερη των C και επιτυγχάνεται με προσθήκη υγρού οξυγόνου, φυσικού αερίου ή πετρελαίου. III.Καθαρισμός Κατά την έξοδό του από το φούρνο, ο μόλυβδος έχει θερμοκρασία 9000 C και πρέπει να καθαρισθεί για να αποκτήσει τον επιθυμητό βαθμό καθαρότητας. Για να παρθεί ως κράμα, δηλαδή στην απαιτούμενη σύσταση, πρέπει να προστεθούν κάποια μέταλλα. Οι τελικές διεργασίες που αναπτύσσονται σε αυτή τη φάση είναι : Απομάκρυνση των επιφανειακών οξειδίων. Μερική ή ολική αφαίρεση του χαλκού. ΚΟΥΠΙΔΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ 2573 Σελίδα 17

18 Μερική ή ολική αφαίρεση του κασσίτερου. Μερική ή ολική αφαίρεση του αντιμονίου. Ελεγχόμενη προσθήκη μεταλλικών στοιχείων για την επιθυμητή σύσταση κραμάτων. Επεξεργασία του ηλεκτρολύτη στις εγκαταστάσεις ανακύκλωσης Για την επεξεργασία του ηλεκτρολύτη των συσσωρευτών ακολουθείται η εξής διεργασία : Συλλογή ηλεκτρολύτη συσσωρευτών και όξινων διαλυμάτων παραγωγής. Εξουδετέρωση διαλυμάτων. Επεξεργασία. Διαχωρισμός (οι λάσπες προωθούνται στους φούρνους ανάκτησης μολύβδου). Κατακάθηση σε φίλτρα άμμου. Κλάσμα ως απόβλητο και οι υπόλοιπες ποσότητες οδεύουν προς επαναχρησιμοποίηση στην εγκατάσταση. Σύμφωνα με τον όγκο και την οργάνωση της εργασίας που είναι απαραίτητη για την ανακύκλωση των συσσωρευτών αλλά και για την προστασία από την αέρια και υγρή ρύπανση, λειτουργούν οι μονάδες ανακύκλωσης. Η λειτουργία τους αυτή, χωρίζεται επίσης και σε αντίστοιχες φάσεις ( ΚΟΥΠΙΔΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ 2573 Σελίδα 18

19 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 : ΤΑ ΕΙΔΗ ΚΑΙ ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΗΛΕΚΤΡΙΚΩΝ ΣΤΗΛΩΝ ΚΑΙ ΣΥΣΣΩΡΕΥΤΩΝ ΣΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΥΓΕΙΑ Από το 1780, όταν και κατασκευάσθηκε η πρώτη μπαταρία από τον φυσικό Alessandro Cont di Volta, μέχρι και τις μέρες μας, οι μπαταρίες και οι συσσωρευτές έχουν εξελιχθεί σε πολύ μεγάλο βαθμό, ακολουθώντας επίσης την πρόοδο της τεχνολογίας αλλά και τη συνακόλουθη ανάγκη για αποθήκευση ενέργειας. Οι μπαταρίες σήμερα χρησιμοποιούνται σε τέτοιο βαθμό, που δε θα ήταν πλέον δυνατό να σκεφτούμε τη καθημερινή μας ζωή χωρίς αυτές. Από το κινητό τηλέφωνο μέχρι το ρολόι χειρός, από το αυτοκίνητο και τη μοτοσικλέτα μέχρι τα παιδικά παιχνίδια και από τον φορητό υπολογιστή μέχρι το τηλεκοντρόλ, οι μπαταρίες αποτελούν τον απαραίτητο ενεργειακό τροφοδότη χιλιάδων καθημερινών εφαρμογών και συσκευών. Έτσι, ανάλογα με τη χρήση και τον τύπο υπάρχουν διάφορες μπαταρίες και συσσωρευτές (ISWA, 2003). 2.1 Τα είδη των ηλεκτρικών στηλών και των συσσωρευτών Οι ηλεκτρικές στήλες διακρίνονται ανάλογα με τους χρήστες, τις τεχνολογίες και ορισμένες ιδιότητες όπως η δυνατότητα επαναφόρτισης ή το μέγεθος. Γενικώς, η αγορά ηλεκτρικών στηλών και συσσωρευτών διαιρείται σε δύο βασικές ομάδες: i. Την ομάδα των «φορητών», όπου οι ηλεκτρικές στήλες έχουν βάρος συνήθως λιγότερο από 1kgκαι ii. Την ομάδα των ηλεκτρικών στηλών βιομηχανίας και αυτοκινήτων, όπου οι στήλες έχουν βάρος συνήθως περισσότερο από 1kg. Υπάρχουν δύο κυρίως διαφορετικά είδη φορητών στηλών και συσσωρευτών, οι πρωτογενείς και οι δευτερογενείς μπαταρίες. (BioIntelligence, 2003) ΚΟΥΠΙΔΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ 2573 Σελίδα 19

20 2.1.1 Πρωτογενείς μπαταρίες Το μεγαλύτερο ποσοστό των πρωτογενών μπαταριών έχουν προσαρμόσιμο σχήμα και μέγεθος σε συσκευές παντός τύπου. Έχουν σχήμα κυλινδρικό, επίπεδο, ή σχήμα κουμπιού, με χωρητικότητα κάτω των 20Ah. Η χρήση τους είναι εύκολη και απλή και η συντήρηση τους δεν απαιτεί ιδιαιτερότητες. Είναι αξιόπιστες και έχουν χαμηλό κόστος σε σχέση με τη διάρκεια ζωής τους. Εικόνα 2.1 Πρωτογενείς και δευτερογενείς μπαταρίες Πηγή: Κυριότεροι τύποι πρωτογενών μπαταριών Οι κυριότεροι τύποι πρωτογενών μπαταριών είναι: Ψευδαργύρου / Άνθρακα (Zn/C): οι λεγόμενες από όλους μας, απλές μπαταρίες. Για τις πιο απλές χρήσεις και με την μικρότερη διάρκεια ζωής. Ψευδαργύρου / Χλωριδίου (Zn/Cl): έχουν λίγο μεγαλύτερη διάρκεια ζωής. Συνήθως χρησιμοποιούνται εκεί όπου υπάρχουν πιο μεγάλες απαιτήσεις σε ενέργεια. Αλκαλικές Μαγγανίου: έχουν πιο μεγάλη διάρκεια ζωής και από τα δύο προηγούμενα είδη. Επίσης είναι φιλικότερες για το περιβάλλον. ΚΟΥΠΙΔΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ 2573 Σελίδα 20

21 Αργύρου: συνήθως κομβιόσχημες, περιέχουν οξείδιο του αργύρου, και χρησιμοποιούνται κυρίως σε ρολόγια. Λιθίου: μεγάλης διάρκειας ζωής, περιέχουν μεταλλικό λίθιο και χρησιμοποιούνται ευρέως στον φωτογραφικό εξοπλισμό και στα κινητά τηλέφωνα. Ψευδαργύρου - αέρα: επίσης κομβιόσχημες, έχουν την καινοτομία ότι αντί θετικού πόλου, χρησιμοποιείται το ατμοσφαιρικό οξυγόνο. Υδραργύρου: με οξείδιο του υδραργύρου, χρησιμοποιούνται κυρίως σε ιατρικές συσκευές, όπως ακουστικά βαρηκοΐας. Δυστυχώς, ο υδράργυρος που περιέχουν είναι επικίνδυνος για το περιβάλλον (MorrowH, 1997) Δευτερογενείς μπαταρίες Το χαρακτηριστικό αυτού του είδους των μπαταριών είναι ότι μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν πολλές φορές αφού έχουν την δυνατότητα να επαναφορτίζονται. Κυριότεροι τύποι δευτερογενών μπαταριών Οι κυριότεροι τύποι δευτερογενών μπαταριών είναι : Με επαναφορτιζόμενο σύστημα νικελίου - καδμίου (Ni-Cd): Αυτές είναιοι πρώτες μπαταρίες επαναφόρτισης που φτιάχτηκαν. Χρησιμοποιούνται σε ηλεκτρικά εργαλεία, φορητά τηλέφωνα, φορητούς υπολογιστές, παιχνίδια, κλπ., με διάρκεια ζωής 4-5 χρόνια. Δυστυχώς το κάδμιο είναι επιβλαβές. Έτσι γίνονται προσπάθειες να απομακρυνθεί αυτό το είδος μπαταρίας από την αγορά, και όπου είναι δυνατόν να αντικατασταθεί εντελώς. Με επαναφορτιζόμενο σύστημα μολύβδου (Pb): Η πλειοψηφία των μπαταριών αυτοκινήτου ανήκουν σε αυτή την κατηγορία μπαταριών, και η έλευση τους στην αγορά έφερε τα πάνω κάτω στην αυτοκινητοβιομηχανία. ΚΟΥΠΙΔΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ 2573 Σελίδα 21

22 Δυστυχώς ο μόλυβδος όσο και το κάδμιο που προαναφέρθηκε, είναι και αυτός επικίνδυνος για το περιβάλλον, γι αυτό γίνεται ήδη προσπάθεια να συλλέγονται οι άδειες μπαταρίες από τα συνεργεία αυτοκινήτων, και να στέλνονται για ανακύκλωση. Με σύστημα νικελίου - μετάλλου υδριδίου (NiMH): Οι μπαταρίες αυτού του τύπου, είναι φιλικότερες προς το περιβάλλον από τις Ni-Cd με μεγαλύτερη διάρκεια ζωής και τείνουν να αντικατασταθούν. Πλεονεκτήματα δευτερογενών μπαταριών Τα πλεονεκτήματα δευτερογενών μπαταριών είναι πολλά, τόσο οικονομικά όσο και τεχνολογικά. Η απόσβεση από το κόστος αγοράς τους γίνεται πολύ γρήγορα, καθώς η ίδια μπαταρία μπορεί και χρησιμοποιείται περισσότερες από μια φορές. Έχουν τη δυνατότητα να λειτουργούν σε υψηλές και χαμηλές θερμοκρασίες αντίστοιχα και έχουν πολύ υψηλή απόδοση στο μεγαλύτερο μέρος της λειτουργικής τους ζωής. Γενικότερα, επειδή η κατηγοριοποίηση των μπαταριών δεν είναι εύκολη υπόθεση, αντίστοιχα δεν είναι και εύκολο να παρουσιαστούν στοιχεία για τη συλλογή και τη διαχείριση τους σε ποσοστά. Στις μικρού μεγέθους μπαταρίες περιλαμβάνονται ηλεκτρικές στήλες και συσσωρευτές που χρησιμοποιούνται κυρίως σε συσκευές οικιακής χρήσης όπως ρολόγια, παιχνίδια, κινητά τηλέφωνα, κλπ. Στις μπαταρίες αυτές δεν περιλαμβάνονται οι συσσωρευτές αυτοκινήτου όπως και οι μπαταρίες και συσσωρευτές βιομηχανικής χρήσης. Τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας, ο τρόπος διαχωρισμού των μπαταριών και των ηλεκτρικών στηλών γίνεται για ευκολία σύμφωνα με το βάρος τους. Σαν αποτέλεσμα ως μικρές μπαταρίες ή φορητές ηλεκτρικές στήλες θεωρούνται αυτές με βάρος <1kg, ενώ οι μπαταρίες με βάρος μεγαλύτερο, περιλαμβάνουν κυρίως τους συσσωρευτές αυτοκινήτου και τους συσσωρευτές βιομηχανικής χρήσης (BioIntelligence, 2003). ΚΟΥΠΙΔΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ 2573 Σελίδα 22

23 2.2 Οι επιπτώσεις των ηλεκτρικών στηλών και των συσσωρευτών στην ανθρώπινη υγεία Αν και η χρησιμότητα όσο και η αναγκαιότητα των μπαταριών στη ζωή μας είναι μεγάλη, σε περίπτωση που δεν αντιμετωπιστούν με το σωστό τρόπο μετά το τέλος της ζωής τους, μπορούν να γίνουν επικίνδυνες για την υγεία. Οι χημικές ουσίες που περιέχονται μέσα στους συσσωρευτές όσο και στις ηλεκτρικές στήλες είναι δυνατόν να δημιουργήσουν σημαντικά προβλήματα στην ανθρώπινη υγεία όταν δεν ακολουθούνται συγκεκριμένοι κανόνες κατά την απόρριψή τους. Οι συσσωρευτές περιέχουν διαβρωτικές ύλες (θειικό οξύ) και ενώσεις μολύβδου και άλλων βαρέων μετάλλων ενώ από τα ξηρά στοιχεία επικίνδυνες θεωρούνται οι μπαταρίες νικελίουκαδμίου και υδραργύρου λόγω της περιεκτικότητας σε βαρέα μέταλλα. Πιο συγκεκριμένα, λόγω των βαρέων μετάλλων που βρίσκονται στις μπαταρίες και τους συσσωρευτές, στα σημεία που απορρίπτονται αυξάνονται τα επίπεδα τοξικότητας. Λόγω των βαρέων μετάλλων, προκαλείται μόλυνση στον υπόγειο υδροφόρο ορίζοντα, το έδαφος ή τα επιφανειακά νερά, με αποτέλεσμα την εισαγωγή τους στην τροφική αλυσίδα με σημαντικές επιπτώσεις στον άνθρωπο (δηλητηρίαση, καρκινογενέσεις, προβλήματα στην όραση κτλ). Αντίστοιχα είναι και τα αποτελέσματα σε περιπτώσεις τυχαίας απόρριψης των μπαταριών και των συσσωρευτών σε ανεξέλεγκτους χώρους ή σε υδάτινους αποδέκτες όπως λίμνες ή ακόμα και στη θάλασσα. Συνεπώς για τη σωστή όσο και οικολογική διαχείριση των μπαταριών η ευθύνη είναι συλλογική, των καταναλωτών, της πολιτείας, της τοπικής αυτοδιοίκησης, αλλά και των επιχειρηματιών για να προστατευθεί έτσι το περιβάλλον όσο και η υγεία των ανθρώπων. Παρακάτω δίνονται σε πίνακες τα πιο σημαντικά συμπτώματα στην ανθρώπινη υγεία από την έκθεση σε ορισμένα βαρέα μέταλλα (Fricke&Knudsen, 2002). ΚΟΥΠΙΔΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ 2573 Σελίδα 23

24 Πίνακας 2.1 Σημαντικά συμπτώματα στην ανθρώπινη υγεία από την έκθεση σε υδράργυρο Πηγή : (Program of green batteries, 2006) Έκθεση : Απορρόφηση και συσσώρευση: Συμπτώματα : Υδράργυρος Μέσω της εισπνοής, κατάποσης, επαφής με το δέρμα. Σε όλα τα ανθρώπινα όργανα περιλαμβάνοντας τον εγκέφαλο, νευρικό σύστημα, συκώτι και νεφρά. Εκνευρισμός επιπτώσεις στην όραση και την ακοή, δυσκολία στην κίνηση, ανορεξία, εμετός, πνευμονικές παθήσεις. Πίνακας 2.2 Σημαντικά συμπτώματα στην ανθρώπινη υγεία από την έκθεση σε κάδμιο Πηγή : (Program of green batteries, 2006) Έκθεση : Απορρόφηση και συσσώρευση: Συμπτώματα : Κάδμιο Κυρίως μέσω της κατάποσης (τροφική αλυσίδα) αλλά και της εισπνοής. Κυρίως στα νεφρά, στο συκώτι, στο θυρεοειδή αδένα και στα οστά. Πρόκληση σοβαρών παθήσεων καρκινογένεση. ΚΟΥΠΙΔΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ 2573 Σελίδα 24

25 Πίνακας 2.3 Σημαντικά συμπτώματα στην ανθρώπινη υγεία από την έκθεση σε μόλυβδο Πηγή : (Program of green batteries, 2006) Έκθεση : Απορρόφηση και συσσώρευση: Συμπτώματα : Μόλυβδος Μέσω της εισπνοής, κατάποσης και επαφής. Κυρίως στα νεφρά. Προβλήματα στα νεφρά, εγκεφαλικές βλάβες, σημαντικές επιπτώσεις σε παιδιά (δυσκολία μάθησης, νευρική συμπεριφορά) και σε εγκύους. ΚΟΥΠΙΔΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ 2573 Σελίδα 25

26 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΣΥΣΣΩΡΕΥΤΕΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 3.1 Περιβαλλοντικές επιπτώσεις Υπάρχουν προϊόντα για τα οποία χρειάζεται κάποια προσοχή κατά τη διάρκεια της χρήσης τους. Στα προϊόντα αυτά ανήκουν οι ηλεκτρικές στήλες όσο και οι συσσωρευτές όπου επίσης χρειάζεται προσοχή τόσο στον τρόπο που θα αποθηκευτούν για μια μελλοντική χρήση, όσο και στις μεθόδους απόρριψής τους όταν δεν είναι πια σε κατάσταση για να χρησιμοποιηθούν. Αυτό συμβαίνει επειδή τα περισσότερα συστατικά τους είναι τοξικά, προκαλώντας πολλά προβλήματα στο περιβάλλον. Αν η αποθήκευσή τους, η χρήση τους και η απόρριψή τους δεν είναι σωστές θα υπάρξει διαρροή και τα συστατικά τους θα απελευθερωθούν στο περιβάλλον. Το κάθε συστατικό έχει πολλά διαφορετικά αποτελέσματα, δυστυχώς όλα τους αρνητικά, τόσο στο περιβάλλον, όσο και στον άνθρωπο και αυτά πολλαπλασιάζονται όσο αυξάνονται οι απορριπτόμενες ποσότητές τους. Παρακάτω παρουσιάζονται κάποια από αυτά τα συστατικά πιο αναλυτικά και τα προβλήματα που μπορούν να προκαλέσουν αν δεν ληφθούν τα απαραίτητα μέτρα ( Μόλυβδος O μόλυβδος (Pd), σε συγκέντρωση μεγαλύτερη από τα επιτρεπτά όρια, είναι τοξικός για τον ανθρώπινο οργανισμό. Η συνεχιζόμενη ή υπερβολική έκθεση στον μόλυβδο μπορεί να προκαλέσει σοβαρά και σωρευτικά προβλήματα υγείας. Επηρεάζει ζωτικά όργανα του ανθρωπίνου σώματος καθώς επίσης και το κεντρικό νευρικό και κυκλοφοριακό σύστημα. Ειδικότερα στις μικρές ηλικίες, λόγω της δυνατότητας που έχουν τα παιδιά να απορροφούν πιο εύκολα τον μόλυβδο σε σχέση με τους ενήλικες, η έκθεσή τους σε αυτόν μπορεί να προκαλέσει σοβαρά προβλήματα καθώς είναι και σαφώς πιο ευαίσθητα. Επίσης κατά τη περίοδο της εγκυμοσύνης στις γυναίκες, και πιο ειδικά ΚΟΥΠΙΔΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ 2573 Σελίδα 26

27 τους τρεις τελευταίους μήνες, μπορεί να επηρεαστεί το έμβρυο, καθώς ο μόλυβδος μπορεί και εισχωρεί μέσα στο σώμα. Ο μόλυβδος, λόγω ακριβώς της μη ορθής διαχείρισής του, έχει αρνητικές επιπτώσεις στο οικοσύστημα, συμπεριλαμβανομένης της επέμβασης στην ανάπτυξη και την παραγωγικότητα της θαλάσσιας ζωής, και στην τοξικότητα των ιχθύων. Βάσει της οδηγίας 67/548/ΕΟΚ, οι ενώσεις μολύβδου γενικώς ταξινομούνται ως: Repr. Cat.1, R61 - Ουσία τοξική για την αναπαραγωγή κατηγορίας 11/ Πιθανή βλάβη σε αγέννητα παιδιά. Repr. Cat. 3, R62 - Πιθανή βλάβη σε αγέννητα παιδιά 32 / Πιθανός κίνδυνος μειωμένης γονιμότητας. Xn R20/22 - Επιβλαβείς σε περίπτωση εισπνοής ή κατάποσης. R33 - Κίνδυνος σωρευτικών επιπτώσεων. N R Επικίνδυνες για το περιβάλλον / Πολύ τοξικές για τους υδρόβιους οργανισμούς, μπορεί να προκαλέσουν δυσμενείς μακροπρόθεσμες επιδράσεις στο υδάτινο περιβάλλον (European Commission DG Environment, Final Report-Battery capacity determination and labeling, September 2008). Σύσταση Ένας συσσωρευτής εκτός συστήματος ανακύκλωσης είναι : 100% απόβλητο (μέσο βάρος 13kg) 20% καθαρού βάρους είναι ηλεκτρολύτης ελεύθερος = 2,6 kg 7% καθαρού βάρους είναι ηλεκτρολύτης εμποτισμένος = 0,91kg 10% καθαρού βάρους είναι πλαστικά υλικά = 1,3 kg Ένας συσσωρευτής κατά την ανακύκλωσή του παράγει 25% καθαρού βάρους απόβλητα που αντιστοιχούν σε 3,25kg, από τα οποία : 80% καθαρού βάρους της παραπάνω (3,25 Kg) είναι επικίνδυνα απόβλητα = 2,2 kg σκωρίες μολύβδου 20% καθαρού βάρους πλαστικά υλικά = 0,65 kg ΚΟΥΠΙΔΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ 2573 Σελίδα 27

28 Επιπτώσεις Ένα χημικό στοιχείο που προκαλεί μόλυνση στα επιφανειακά όσο και στα υπόγεια ύδατα και περιέχεται στους συσσωρευτές, είναι το θειικό οξύ. Η τοξικότητά του επηρεάζει άμεσα την αμφίβια ζωή και μπορεί να προκαλέσει το θάνατο στα ψάρια αλλά και σε κάθε άλλου είδους ζωή. Το πόσο δραστικό θα είναι το θειικό οξύ στον υδάτινο κόσμο, εξαρτάται βέβαια και από τη συγκέντρωση στην οποία θα βρεθεί. Η συγκέντρωση του θεϊκού οξέως καθαρού βάρους στον ηλεκτρολύτη των συσσωρευτών είναι της τάξης 12-25%. Η διάχυση του θειικού οξέως περιλαμβάνεται στις ουσίες που στην Αμερική περιλαμβάνονται στο Emergency Planning And Community Right - to - KnowAct. Για διαχύσεις πάνω από 0,45kg στο περιβάλλον πρέπει να ανακοινώνονται ετησίως και περιλαμβάνονται στις τοξικές εκπομπές (ΤRI). Τιμές για την κατηγοριοποίηση των υπόγειων υδάτινων όγκων Οι τιμές για την κατηγοριοποίηση των υπόγειων υδάτινων όγκων είναι οι παρακάτω: Κατηγορία 1 (μηδενική επίδραση στο άνθρωπο) <25mg/lt Κατηγορία 2-3 <250 mg/lt Κατηγορία 4 (σημαντική επίδραση στον άνθρωπο) >250mg/lt Παίρνοντας ως δεδομένο τις τιμές πιο πάνω, είναι δυνατό να εκτιμηθεί η περιβαλλοντική επίδραση του θειικού οξέος σε ύδατα τα οποία προορίζονται για ανθρώπινη χρήση: Το θειικό οξύ που περιέχεται στον ηλεκτρολύτη ενός χρησιμοποιημένου συσσωρευτή μπορεί να μολύνει περί τα 1200 lt υπογείων πόσιμων υδάτων, πλέον των ορίων της μέγιστης συγκέντρωσης που είναι αποδεκτή. Το θειικό οξύ που περιέχεται ως ελεύθερο σε όλους τους συσσωρευτές που συγκεντρώνονται ετησίως στην Ελλάδα, μπορεί να δηλητηριάσει περίπου ΚΟΥΠΙΔΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ 2573 Σελίδα 28

29 m 3 υπογείων πόσιμων υδάτων, εκτός των ορίων της μέγιστης αποδεκτής συγκέντρωσης( Κάδμιο Το Κάδμιο (Cd) συγκαταλέγεται στις τοξικές όσο και καρκινογόνες ουσίες. Ο Διεθνής Οργανισμός Έρευνας για τον Καρκίνο θεωρεί το Cd ως γνωστό καρκινογόνο για τον άνθρωπο. Ο καρκίνος των πνευμόνων είναι ένα από τα αποτελέσματα που έδειξαν επιδημιολογικές μελέτες που πραγματοποιήθηκαν σε εργαζομένους που εκτίθενται στο κάδμιο. Το κυριότερο μη καρκινικό τελικό σημείο ανησυχίας είναι βλάβη στους νεφρούς. Επίσης, σε υψηλά επίπεδα έκθεσης παρατηρήθηκαν διαταραχές στα οστά και αιματολογικές διαταραχές. Ευρύτερο φάσμα τοξικότητας των οργάνων αποδείχτηκε στα ζώα. Βάσει της οδηγίας 67/548/ΕΟΚ, οι ενώσεις καδμίου γενικώς ταξινομούνται ως: XnR20/21/22 - Επιβλαβείς σε περίπτωση εισπνοής, επαφής με το δέρμα ή κατάποσης NR Πολύ τοξικές για τους υδρόβιους οργανισμούς, μπορεί να προκαλέσουν δυσμενείς μακροπρόθεσμες επιδράσεις στο υδάτινο περιβάλλον. Με βάση τα αποτελέσματα της αξιολόγησης κινδύνου που διενεργήθηκε στο πλαίσιο του κανονισμού 793/93/ΕΟΚ, προτείνεται η ακόλουθη ταξινόμηση του καδμίου και του οξειδίου του καδμίου για την 29η ΠΤΠ της οδηγίας 67/548/ΕΟΚ: TR48/23/25 - Τοξικό: κίνδυνος σοβαρής βλάβης για την υγεία σε περίπτωση παρατεταμένης έκθεσης μέσω εισπνοής και σε περίπτωση κατάποσης. CT+R26 - Πολύ τοξικό σε περίπτωση εισπνοής. CarcCat. Κατ. 2, R45 - καρκινογόνος ουσία της κατηγορίας 2 «Ουσία που πρέπει να θεωρείται καρκινογόνος για τον άνθρωπο». ΚΟΥΠΙΔΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ 2573 Σελίδα 29

30 Muta. Cat. 3, R68 - Μεταλλαξιογόνος ουσία της κατηγορίας 3 «Ουσία που προκαλεί ανησυχία για πιθανά μεταλλαξιογόνα αποτελέσματα» / Πιθανός κίνδυνος μη αναστρέψιμων αποτελεσμάτων. Repr. Cat. R Ουσία τοξική για την αναπαραγωγή της κατηγορίας 3 «Ουσία που προκαλεί τοξικότητα της ανάπτυξης στον άνθρωπο και προκαλεί ανησυχία λόγω πιθανών τοξικών επιπτώσεων στην ανάπτυξη» / Πιθανός κίνδυνος μειωμένης γονιμότητας και πιθανή βλάβη σε αγέννητα παιδιά. N R Επικίνδυνο για το περιβάλλον / Πολύ τοξικό για τους υδρόβιους οργανισμούς. Προκαλεί δυσμενείς μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στο υδάτινο περιβάλλον ( Φυσικοχημικά χαρακτηριστικά χρησιμοποιημένων συσσωρευτών μολύβδου - οξέος Οι χρησιμοποιημένοι συσσωρευτές μολύβδου - οξέως, αποτελούνται από μεταλλικό μόλυβδο, οξείδια του μολύβδου, θειικό μόλυβδο, ηλεκτρολύτη και πολυπροπυλένιο, που αποτελεί τον περιέκτη των προαναφερθέντων υλικών. Ο ηλεκτρολύτης (το θειικό οξύ) είναι ένα υγρό διαφανές, ελαιώδους υφής και άοσμο. Είναι εξόχως διαβρωτικό και διαλύεται στο νερό. Το συμπυκνωμένο θειικό οξύ όταν αναμιγνύεται με νερό αντιδρά έντονα, με παραγωγή θερμότητας. Επίσης, το συμπυκνωμένο θειικό οξύ μπορεί να προκαλέσει έκρηξη ή ανάφλεξη όταν έρθει σε επαφή με μέταλλα, ακετόνη ή αλκοόλες. Εάν θερμανθεί μπορεί να προκαλέσει τοξικούς ατμούς με υψηλή περιεκτικότητα σε τριοξείδιο του θείου (Shapek, 1995) Φυσικοχημικά χαρακτηριστικά χρησιμοποιημένων συσσωρευτών νικελίου καδμίου Ένα άλλο ηλεκτροχημικό σύστημα το οποίο συγκρίνεται με εκείνο του μολύβδου είναι οι συσσωρευτές νικελίου - καδμίου. ΚΟΥΠΙΔΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ 2573 Σελίδα 30

31 Το θετικό ηλεκτρόδιο αποτελείται από Οξύ-υδροξείδιο του Νικελίου, (Nickel Oxyhy droxide, NiOOH), ενώ το αρνητικό ηλεκτρόδιο αποτελείται από Κάδμιο (Cd). Κατά την εκφόρτιση, το οξύ-υδροξείδιο του Νικελίου μεταπίπτει σε Υδροξείδιο του Νικελίου, Ni(OH) 2 και το Κάδμιο οξειδώνεται σε Υδροξείδιο του Καδμίου Cd(OH) 2. Κατά την φόρτιση συμβαίνει το αντίθετο. Τα λεπτά και πλατειά φύλλα των ηλεκτρόδιων τοποθετούνται το ένα επάνω στο άλλο, με ένα λεπτό πορώδες μονωτικό φύλλο ανάμεσά τους και τυλίγονται σε ρολό. Πριν κλείσει τελείως το στοιχείο εγχέεται μέσα του ηλεκτρολύτης (υδροξείδιο του καλίου). Επειδή η όλη κατασκευή καταλήγει να έχει πολύ μικρή εσωτερική αντίσταση, μπορούν να περάσουν μεγάλα ρεύματα. Αν βραχυκυκλωθεί ένα στοιχείο 600 mah μπορεί να δώσει στιγμιαία 50 A. Στα μειονεκτήματα των μπαταριών αυτών συγκαταλέγονται, η χαμηλή πυκνότητα ενέργειας που διαθέτουν και για το λόγο αυτό απαιτούν πλήρεις κύκλους φόρτισης εκφόρτισης γιατί έχουν φαινόμενα μνήμης και το ότι είναι πολύ τοξικές ( Οι δυσμενείς επιδράσεις των χρησιμοποιημένων συσσωρευτών μολύβδου - οξέος και νικελίου - καδμίου στην ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον Η απελευθέρωση υλικών όπως τα παραπάνω στο περιβάλλον και ειδικότερα ο μόλυβδος και οι ενώσεις του, το υδροξείδιο του καδμίου και ο ηλεκτρολύτης (διάλυμα θειικού οξέως) μπορούν να προκαλέσουν σημαντικότατες επιδράσεις στο ανθρώπινο όσο και φυσικό περιβάλλον. Το θειικό οξύ είναι ένα στοιχείο διαβρωτικό. Μπορεί να προκαλέσει ερεθισμό στο δέρμα, στα μάτια, στην αναπνευστική οδό αλλά και στο πεπτικό σύστημα. Η έκθεση αυτή βέβαια για να προκαλέσει τα συγκεκριμένα προβλήματα θα πρέπει να γίνει σε περιβάλλον με αυξημένη συγκέντρωση θειικού οξέως και να έχει σχετικά μακρά διάρκεια. Σε περίπτωση που έρθει σε επαφή με το δέρμα, μπορεί να προκαλέσει εγκαύματα, ο βαθμός των οποίων θα εξαρτηθεί από την συγκέντρωση σε θειικό οξύ ΚΟΥΠΙΔΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ 2573 Σελίδα 31

32 που θα έχει το διάλυμα, αλλά και τη διάρκεια που αυτό θα παραμείνει πάνω στο δέρμα. Πολύ εκτεταμένα εγκαύματα μπορούν να αποβούν μέχρι και θανατηφόρα. Οι υψηλές συγκεντρώσεις σε ατμούς, του θειικού οξέως μπορούν να προκαλέσουν τα παραπάνω φαινόμενα. Εάν έρθει σε επαφή με τα μάτια μπορεί να προκαλέσει μέχρι και τύφλωση. Σε περίπτωση δε κατάποσης, το θειικό οξύ μπορεί να προκαλέσει εγκαύματα στην γλώσσα, το λαιμό, τον οισοφάγο και το στομάχι. Τα συμπτώματα μπορούν να κυμανθούν από την πρόκληση ναυτίας και εμετού, έως καρδιακής ανακοπής. Το θειικό οξύ σε περίπτωση που έρθει σε επαφή με τους πνεύμονες κατά διάρκεια εμετού ή με την από λάθος κατάποση, ακόμα και σε μικρές ποσότητες, μπορεί να επιφέρει στον άνθρωπο πολύ σοβαρές βλάβες, ακόμα και το θάνατο. Η εισπνοή διαλύματος θειικού οξέως, σε περίπτωση που για κάποιο λόγο απελευθερωθεί στο περιβάλλον σε αέρια μορφή, εξαιτίας και της χαμηλής πτητικότητας του στοιχείου αυτού, μπορεί να είναι πολύ επικίνδυνο. Εξαιτίας δε της διαβρωτικής ικανότητας που διαθέτει, εάν εισπνευσθεί μπορεί να προκαλέσει σημαντικές ζημιές. Τέλος, μεταξύ των πιο έντονων συμπτωμάτων αναφέρονται οι επικίνδυνες βλάβες που προκαλούνται στους πνεύμονες και ακόμη εάν υπάρξει κάποια συγκέντρωση υγρού (ηλεκτρολύτη) μπορεί να προκαλέσει οίδημα το οποίο είναι πολύ πιθανό να αποβεί και θανατηφόρο. Δοκιμές έκθεσης σε όξινους ατμούς με συγκεντρώσεις μεταξύ 21-39mg/mc έχουν προκαλέσει συμπτώματα βαρέων εγκαυμάτων στην άνω αναπνευστικό οδό και ενδείξεις αναστολής της πνευμονικής λειτουργίας. Η OSHA (Occupational Safety and Health Administration - USA) έχει προσδιορίσει το όριο έκθεσης TWA (Time Weighted Average) σε 1 mg/mc( ΚΟΥΠΙΔΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ 2573 Σελίδα 32

33 3.1.6 Δράσεις καρκινογένεσης Σύμφωνα με τη διεθνή εταιρεία για την έρευνα του καρκίνου (IARC) υπάρχουν αρκετές ενδείξεις ότι η παρατεταμένη έκθεση σε συγκεντρώσεις θειικού οξέως σε ομίχλη ή αεροζόλ (σε περιβάλλον εργασίας) είναι καρκινογόνος για τον άνθρωπο. Αυτές οι ταξινομήσεις εφαρμόζονται στην αέρια μορφή διαλύματος θειικού οξέως και όχι για το θειικό οξύ ή για υδατικό διάλυμα θειικού οξέως. Παθολογικά συμπτώματα εμφανίζονται κυρίως στον λάρυγγα και σε μικρότερο ποσοστό στους πνεύμονες ( Περιβαλλοντικές επιδράσεις Όπως έχει αναφερθεί και πιο πριν, το θειικό οξύ μπορεί να προκαλέσει αλλοίωση των επιφανειακών και υπογείων υδάτων. Η επίδραση του στην αμφίβια ζωή είναι άμεση με πρόκληση θανάτου στα ψάρια και σε κάθε άλλου είδους ζωή. Ο βαθμός επίδρασής του βέβαια, εξαρτάται από την συγκέντρωση που θα σημειωθεί στο υδάτινο περιβάλλον. Η διάχυση του θειικού οξέως συγκαταλέγεται στις ουσίες που στην Αμερική περιλαμβάνονται στο Emergency Planning And Community Right - to - KnowAct. Για διαχύσεις πάνω από 0,45kg στο περιβάλλον, αυτές πρέπει να ανακοινώνονται ετησίως και περιλαμβάνονται στις τοξικές εκπομπές (ΤRI)( 3.2 Οφέλη ανακύκλωσης Η περιβαλλοντική ρύπανση που προκαλούν οι συσσωρευτές, αρχίζει από την στιγμή που αφήνονται από τους κατόχους τους, σε σημεία όπως κατά μήκος των οδών, στα χωράφια, στις ακρογιαλιές κ.ά. Σαν αποτέλεσμα, μια ασφαλής συλλογή και αργότερα επεξεργασία των χρησιμοποιημένων συσσωρευτών για το περιβάλλον, θα επιτρέψει την μείωση των επικίνδυνων αποβλήτων κατά 75%.Επίσης ένα ακόμη όφελος από την ανακύκλωση ΚΟΥΠΙΔΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ 2573 Σελίδα 33

34 των ηλεκτρικών στηλών και συσσωρευτών είναι η εξοικονόμηση ενέργειας, που έχει να κάνει με την κατανάλωση ενέργειας για την παραγωγή ισοδύναμου πρωτογενούς μολύβδου, κατά 70%. Κατά τη διαδικασία της ανακύκλωσης των χρησιμοποιημένων συσσωρευτών ένα ποσοστό κατά βάρος 70-75% ανακυκλώνεται ενώ μια ποσότητα 20-25% αποτελεί τα επικίνδυνα και μη, απόβλητα της επεξεργασίας των συσσωρευτών μολύβδου - οξέως. Για λόγους όπως αυτούς που αναφέρθηκαν πιο πάνω, το 1991 απαγορεύθηκε η χρήση ενώσεων μολύβδου στα καύσιμα κίνησης των οχημάτων, στα οποία περιέχονταν περίπου 2 gr/lt βενζίνης(espinosa&bernades&tenorio, 2004). Εικόνα 3.1 Μπαταρία και ανακύκλωση. Πηγή: ΚΟΥΠΙΔΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ 2573 Σελίδα 34

35 3.2.1 Κύκλος ζωής της μπαταρίας Όλες οι μπαταρίες έχουν τον «κύκλο ζωής» τους, ο οποίος ξεκινάει από το εργοστάσιο κατασκευής και τελειώνει με τον τρόπο που θα επιλέξει ο καταναλωτής που την έχει στα χέρια του. Αφού η μπαταρία αδειάσει και πεταχτεί από κάποιον χρήστη στα σκουπίδια, ο κύκλος ζωής της θα διακοπεί απότομα, θα χαθούν πολύτιμες πρώτες ύλες και κατά συνέπεια ενέργεια, ενώ κάποια στοιχεία της μπορεί να περάσουν στον υδροφόρο ορίζοντα με επικίνδυνες επιπτώσεις για την υγεία του ανθρώπου. Από την άλλη πλευρά, εάν η μπαταρία αυτή πεταχτεί σε ένα ειδικό κάδο συλλογής, το αποτέλεσμα θα είναι να συνεχιστεί ο κύκλος ζωής της και τα βασικά στοιχεία της να ανακυκλωθούν και με αυτό τον τρόπο να καταλήξουν για την παραγωγή νέων μπαταριών ή άλλων προϊόντων ( Σχ 3.1 Κύκλος ζωής της μπαταρίας Πηγή: ΚΟΥΠΙΔΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ 2573 Σελίδα 35

36 3.2.2 Προστασία του περιβάλλοντος Η εποχή που ζούμε είναι η εποχή των μεγάλων επιτευγμάτων της τεχνολογίας. Όμως λόγω των αυξανόμενων αναγκών του ανθρώπου σε πρώτες ύλες, ο κίνδυνος για την καταστροφή του περιβάλλοντος συνεχώς μεγαλώνει. Ένας μεγάλος αριθμός μετάλλων που χρησιμοποιούνται από τον άνθρωπο στην καθημερινή του ζωή, αποτελούν επίσης συστατικά του φλοιού της γης και όχι συνθετικά παρασκευασμένες χημικές ουσίες και για το λόγο αυτό δεν διασπώνται. Οι ζωντανοί οργανισμοί τα απορροφούν με το νερό, τον αέρα και την τροφή και δύσκολα μπορούν να τα αποβάλλουν. Αυτό το φαινόμενο ονομάζεται βίοσυσσώρευση, και προκαλεί μεγάλο προβληματισμό στους περιβαλλοντολόγους. Αρκετές δηλητηριάσεις έχουν κατά καιρούς καταγραφεί σε διάφορες χώρες στο παρελθόν με αιτία τα βαρέα μέταλλα, και κάποια από αυτά, όπως το κάδμιο που θεωρούνται και καρκινογόνα. Η εξόρυξη των βαρέων μετάλλων από τον φλοιό της γης θα συνεχίζεται, για την κατασκευή όχι μόνο μπαταριών, αλλά και πολλών άλλων προϊόντων. Ανακυκλώνοντας τις μπαταρίες και όποια άλλα υλικά είναι δυνατόν να ανακυκλωθούν, περιορίζεται απόρριψη επικίνδυνων λυμάτων στις χωματερές. Πολύ συχνά στις χωματερές συμβαίνουν ατυχήματα, όπως πυρκαγιές, από τα εύφλεκτα απορρίμματα. Τα μέταλλα αφού εξαερωθούν κατά την καύση των απορριμμάτων, στην συνέχεια καταλήγουν με την βροχή στο νερό και το έδαφος. Επίσης, μεγάλα προβλήματα προκύπτουν από την αποστράγγιση των χωματερών, καθώς με αυτό τον τρόπο μολύνεται ο υδροφόρος ορίζοντας. Με την ανακύκλωση των μπαταριών, εμποδίζονται όλες οι παραπάνω δυσάρεστες επιπτώσεις της απόρριψής τους στις χωματερές, με αποτέλεσμα την αποδοτικότερη προστασία του περιβάλλοντος. Επιπρόσθετα, τα διαβρωτικά οξέα είναι ακόμα ένα συστατικό των μπαταριών που θα μπορούσε να επαναχρησιμοποιηθεί, εκτός από βαρέα μέταλλα. Επειδή βέβαια τα οξέα αυτά είναι βλαβερά για τον άνθρωπο, ιδιαίτερα για τα μάτια και το δέρμα, εάν συνεχιστεί η απόρριψη μπαταριών σε χωματερές, η απελευθέρωση τέτοιων ΚΟΥΠΙΔΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ 2573 Σελίδα 36

37 στοιχείων στο περιβάλλον θα είναι πολύ πιο εύκολη (Salomone&Mondello&Lanuzza&Μicali, 2005) Μείωση σπατάλης ενέργειας Η ανακύκλωση είναι μία διαδικασία που πρέπει να γίνει πλέον μέρος της ζωής του ανθρώπου, όχι μόνο για τις μπαταρίες και τους συσσωρευτές φυσικά. Η προστασία του περιβάλλοντος από τις ρυπογόνες ουσίες είναι ο πρωταρχικός στόχος, ένα ακόμη όμως σημαντικό όφελος είναι και ο περιορισμός της σπατάλης των πρώτων υλών. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση έχει ήδη θεσπιστεί σχετική νομοθεσία για τον περιορισμό της αλόγιστης χρήσης βαρέων μετάλλων: απαγορεύτηκε από την 1/1/1993 η εμπορία μπαταριών με ποσότητα υδραργύρου άνω του 0,005% κατά βάρος, και ήδη έχουν θεσπιστεί τα ανώτερα όρια των βαρέων μετάλλων στο νερό, την ατμόσφαιρα και το έδαφος, και οι σχετικές κυρώσεις για τους παραβάτες. Μια όμως από τις πιο σοβαρές και πολύτιμες ενέργειες ήταν η νομοθεσία για την έναρξη των συστημάτων εναλλακτικής διαχείρισης σε όλες της χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ο ανάλογος φορέας στην Ελλάδα για τις φορητές μπαταρίες είναι η ΑΦΗΣ. Εικόνα 3.2 Η ανακύκλωση μειώνει τη σπατάλη ενέργειας. Πηγή: Με τη διαδικασία της ανακύκλωσης, μπαίνουν πάλι στη παραγωγική διαδικασία τα υλικά των μπαταριών που μπορούν να ξαναχρησιμοποιηθούν. Πιο ΚΟΥΠΙΔΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ 2573 Σελίδα 37

38 συγκεκριμένα τα μέταλλα ανήκουν στην κατηγορία των υλικών που ανακυκλώνονται σχετικά εύκολα. Επίσης μέσω κάποιων βιομηχανικών μεθόδων υπάρχει η δυνατότητα για τον διαχωρισμό τους, εν συνεχεία το λιώσιμο τους και τέλος η κατασκευή νέων προϊόντων. Κατά την εξόρυξη των μετάλλων, σπαταλιέται ενέργεια σε ηλεκτρικό, και αέριο, τόσο για την εξόρυξή τους όσο και για την επεξεργασία των μεταλλευμάτων. Ένα σεβαστό ποσοστό ενέργειας καταναλώνεται για την μετατροπή αυτών των μεταλλευμάτων σε μέταλλα κατάλληλα για την παρασκευή προϊόντων. Υπολογίζεται πως για κάθε τεμάχιο μπαταρίας που ανακυκλώνεται, το ποσοστό της ενέργειας που εξοικονομείται φτάνει έως και το 80% (Almeida&Xara&Delgado&Costa, 2006) Μείωση όγκου απορριμμάτων Νέες θέσεις εργασίας Η μείωση του όγκου των απορριμμάτων είναι ακόμη ένα μεγάλο κοινωνικό όφελος της ανακύκλωσης γενικά. Οι ήδη παραφορτωμένοι χώροι υγειονομικής ταφής θα δεχόντουσαν καθημερινά πολύ λιγότερα σκουπίδια αν η ανακύκλωση ήταν συνήθεια σε όλους τους πολίτες. Με την ανακύκλωση δίνεται η δυνατότητα στον κάθε πολίτη να μπορεί πλέον ενεργά να προστατεύει το περιβάλλον και να διατηρήσει τουλάχιστον την πόλη στην οποία κατοικεί καθαρή. Ακόμη, ένα άλλο σοβαρό πρόβλημα που προκύπτει στους χώρους υγειονομικής ταφής είναι τα ατυχήματα. Η ύπαρξη σπασμένων γυαλιών και διαβρωμένων μπαταριών αποτελούν μεγάλο πρόβλημα για τους υπάλληλους στους χώρους υγειονομικής ταφής. Αυτό συμβαίνει γιατί κάποιες μπαταρίες είναι εύφλεκτες ή ακόμη χειρότερα προκαλούν εκρήξεις αν διαβρωθούν και στοιβαχτούν στις συνθήκες υψηλής θερμοκρασίας και υγρασίας που δυστυχώς υπάρχουν στις χωματερές το καλοκαίρι. Τέλος, ένα ακόμη κοινωνικό όφελος της ανακύκλωσης είναι η δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Καθώς οι υπεύθυνοι φορείς για την ανακύκλωση στελεχώνονται, νέες ευκαιρίες δημιουργούνται για τους νέους στον τομέα της ανακύκλωσης( ΚΟΥΠΙΔΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ 2573 Σελίδα 38

39 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 : ΚΟΙΝΟΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΓΙΑ ΜΠΑΤΑΡΙΕΣ ΚΑΙ ΣΥΣΣΩΡΕΥΤΕΣ Για τον σχεδιασμό ενός οποιουδήποτε συστήματος ατομικής ή συλλογικής εναλλακτικής διαχείρισης μπαταριών και συσσωρευτών, αλλά και για την επιτυχή εφαρμογή του, πρέπει κάποιος απαραίτητα να γνωρίζει τις βασικές αρχές και διατάξεις της νομοθεσίας που αφορούν την επιχείρησή του. Πρέπει να γίνει γνωστό ότι η περιβαλλοντική νομοθεσία γενικά διαμορφώνεται κατά πρώτο λόγο σε κοινοτικό επίπεδο, με την υιοθέτηση οδηγιών, κανονισμών και αποφάσεων. Στη συνέχεια, δίνεται στα κράτη μέλη ένα χρονικό περιθώριο για την συμμόρφωσή τους με τις κοινοτικές διατάξεις. Στον τομέα της διαχείρισης των ηλεκτρικών στηλών και συσσωρευτών, έχουν υιοθετηθεί από την Ε.Ε. συγκεκριμένες οδηγίες, οι οποίες παρουσιάζονται πιο κάτω, οι οποίες περαιτέρω ενσωματώθηκαν στο Ελληνικό δίκαιο με την ψήφιση των αντίστοιχων νομοθετικών κειμένων. Σημειώνεται ότι η Ελλάδα έχει εναρμονίσει πλήρως την Εθνική της νομοθεσία με τις αντίστοιχες Κοινοτικές διατάξεις. 4.1 Το θεσμικό πλαίσιο της ανακύκλωσης των ηλεκτρικών στηλών και συσσωρευτών στην Ευρωπαϊκή ένωση Στην Ευρωπαϊκή Ένωση υπάρχει η οδηγία 2006/66/ΕΚ της 6 ης Σεπτεμβρίου 2006 για τη διαχείριση των ηλεκτρικών στηλών και συσσωρευτών. Αυτή την οδηγία πρέπει να υιοθετήσουν όλα τα κράτη-μέλη και να ορίσουν το θεσμικό τους πλαίσιο με βάση τους στόχους που θέτει και τους νόμους που ορίζει. Πιο αναλυτικά περιλαμβάνει την απαγόρευση της διάθεσης στην αγορά συγκεκριμένων ηλεκτρικών στηλών και συσσωρευτών λόγω της πολύ μεγάλης επικινδυνότητας τους. Παράλληλα, ορίζει όσα κράτη διαθέτουν κατασκευαστές στην επικράτειά τους να προωθούν την έρευνα και τις βελτιώσεις στις συνολικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις των ηλεκτρικών στηλών και συσσωρευτών σε ολόκληρο τον κύκλο ζωής τους και την ανάπτυξη νέων με μικρότερες ποσότητες επικίνδυνων ουσιών. Ακόμα θέτει τους κεντρικούς άξονες στους οποίους θα πρέπει να κινηθεί η ανάπτυξη των συστημάτων ΚΟΥΠΙΔΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ 2573 Σελίδα 39

40 συλλογής ηλεκτρικών στηλών και συσσωρευτών, ενώ περιλαμβάνει τα βασικά σημεία για την επεξεργασία και ανακύκλωσή τους. Επίσης, περιέχει τους στόχους που πρέπει να επιτύχουν τα κράτη-μέλη και δίνει μεγάλη σημασία στην ενημέρωση που θα πρέπει να έχουν οι τελικοί χρήστες σε όλα όσα αφορούν στις ηλεκτρικές στήλες και συσσωρευτές. Στο τέλος, υπάρχει μια αναλυτική περιγραφή για τη σήμανση που θα πρέπει να έχουν οι ηλεκτρικές στήλες και οι συσσωρευτές και αναφέρονται οι κυρώσεις για τους παραβάτες. Το θεσμικό αυτό πλαίσιο εμπλουτίστηκε αργότερα με την οδηγία 2008/12/ΕΚ της 11 ης Μαρτίου Αυτή η νέα οδηγία τροποποίησε κάποια άρθρα και εισήγαγε την απογραφή, έναν τρόπο καταγραφής όλων των παραγωγών ηλεκτρικών στηλών και συσσωρευτών στα κράτη-μέλη. Τέλος, το θεσμικό πλαίσιο για την διαχείριση ηλεκτρικών στηλών και συσσωρευτών της Ευρωπαϊκής Ένωσης εμπλουτίστηκε με την οδηγία 2008/103/ΕΚ της 19 ης Νοεμβρίου Με την οδηγία αυτή, τα κράτημέλη υποχρεώθηκαν να ακολουθήσουν το θεσμικό πλαίσιο που έθεσε η Ευρωπαϊκή Ένωση μέσα σε συγκεκριμένο χρονικό διάστημα και όταν το τροποποιήσει σύμφωνα με τις οδηγίες να το κοινοποιήσει στην Ευρωπαϊκή Ένωση ( 4.2 Εθνική νομοθεσία O Νόμος 2939/2001 (ΦΕΚ 159 Α), με τίτλο «Συσκευασίες και εναλλακτική διαχείριση των συσκευασιών και άλλων προϊόντων Ίδρυση Εθνικού Οργανισμού Εναλλακτικής Διαχείρισης Συσκευασιών και άλλων προϊόντων (ΕΟΕΔΣΑΠ) και άλλες «διατάξεις» εγκαθιστά το πλαίσιο διαχείρισης όχι μόνο για τις συσκευασίες αλλά και για τα «άλλα προϊόντα», μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται και οι ηλεκτρικές στήλες και οι συσσωρευτές. Το άρθρο 17 του Νόμου, προβλέπει την οργάνωση συστημάτων εναλλακτικής διαχείρισης ηλεκτρικών στηλών και συσσωρευτών από τους υπόχρεους διαχειριστές και εξουσιοδοτεί για την έκδοση Προεδρικού Διατάγματος το οποίο θα καθορίζει τους ειδικότερους όρους και προϋποθέσεις καθώς και κάθε αναγκαία λεπτομέρεια για την εναλλακτική διαχείριση τους. ΚΟΥΠΙΔΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ 2573 Σελίδα 40

41 Πράγματι το 2004 ψηφίστηκε το Προεδρικό Διάταγμα (Π.Δ.) 115/2004 (ΦΕΚ 80Α/2004)Αντικατάσταση της 73537/1438/1995 ΚΥΑ Διαχείριση των ηλεκτρικών στηλών και συσσωρευτών που περιέχουν ορισμένες επικίνδυνες ουσίες (Β 781) και 19817/2000 ΚΥΑ τροποποίηση της 73537/1995 κοινής υπουργικής απόφασης κλπ.» (Β 963) «Μέτρα, όροι και πρόγραμμα για την εναλλακτική διαχείριση των χρησιμοποιούμενων ηλεκτρικών στηλών και συσσωρευτών», εναρμονίζοντας την Ελληνική νομοθεσία με τις Κοινοτικές Οδηγίες που ισχύουν. Σύμφωνα με τον παραπάνω Νόμο εφαρμόζεται η αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει» γεγονός που σημαίνει ότι τίθενται συγκεκριμένες υποχρεώσεις στους παραγωγούς και τους εισαγωγείς των διαφόρων προϊόντων στα οποία περιλαμβάνονται και οι μπαταρίες και οι συσσωρευτές (Zabaniotou&Kouskoumvekaki&Sanopoulos, 1999). Οι γενικές αρχές της εναλλακτικής διαχείρισης των ηλεκτρικών στηλών και συσσωρευτών είναι οι ακόλουθες : 1) Πρόληψη της δημιουργίας αποβλήτων από τη διαχείριση των ηλεκτρικών στηλών και συσσωρευτών. 2) Αξιοποίηση ανακύκλωση. 3) Η αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει». 4) Η αρχή της ευθύνης όλων των εμπλεκομένων στη διαχείριση των ηλεκτρικών στηλών και συσσωρευτών. 5) Η αρχή της δημοσιότητας προς τους χρήστες και καταναλωτές. 6) Η αρχή της μη διάκρισης των ηλεκτρικών στηλών και συσσωρευτών. Παρακάτω, θα πρέπει να σημειωθεί η εφαρμογή του Νόμου όσο και του Προεδρικού Διατάγματος που αφορά τους ακόλουθους εμπλεκόμενους φορείς: Τους «κατασκευαστές», δηλαδή τους παραγωγούς ηλεκτρικών στηλών και συσσωρευτών. Τους «εισαγωγείς», όσους δηλαδή εισάγουν ηλεκτρικές στήλες και συσσωρευτές. Τους «διακινητές», όσους δηλαδή διαθέτουν ηλεκτρικές στήλες και συσσωρευτές στην αγορά. ΚΟΥΠΙΔΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ 2573 Σελίδα 41

42 Τους «ανακυκλωτές», δηλαδή αυτούς οι οποίοι επανεπεξεργάζονται σε διαδικασία παραγωγής τις χρησιμοποιημένες ηλεκτρικές στήλες και συσσωρευτές. Τους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Τους τελικούς χρήστες / καταναλωτές. Τις δημόσιες αρχές. Όσους εκτελούν εργασίες εναλλακτικής διαχείρισης, δηλαδή εργασίες συλλογής, μεταφοράς, μεταφόρτωσης, προσωρινής αποθήκευσης και ανακύκλωσης των χρησιμοποιημένων ηλεκτρικών στηλών και συσσωρευτών. Το Σεπτέμβριο του 2006 δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα της Ε.Ε. η νέα οδηγία 2006/66/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 6ης Σεπτεμβρίου 2006, σχετικά με τις ηλεκτρικές στήλες και τους συσσωρευτές και τα απόβλητα ηλεκτρικών στηλών και συσσωρευτών, η οποία και κατήργησε την οδηγία 91/157/ΕΟΚ (Οδηγία 91/157/ΕΟΚ της 18ης Μαρτίου 1991 σχετικά με τις ηλεκτρικές στήλες και τους συσσωρευτές που περιέχουν ορισμένες επικίνδυνες ουσίες). Η νέα οδηγία ισχύει για όλους τους τύπους ηλεκτρικών στηλών και συσσωρευτών, ανεξάρτητα από το σχήμα, τον όγκο, το βάρος, τη σύνθεση του υλικού ή τη χρήση τους. Η Οδηγία επιβάλει στα κράτη μέλη τους ακόλουθους ποσοτικούς στόχους συλλογής: α) 25 %, έως τις 26 Σεπτεμβρίου 2012 β) 45 %, έως τις 26 Σεπτεμβρίου Τα κράτη μέλη από τις 26 Σεπτεμβρίου του 2012 πρέπει να επιτυγχάνουν τις ακόλουθες ελάχιστες αποδόσεις ανακύκλωσης: α) ανακύκλωση του 65% κατά µέσο βάρος των ηλεκτρικών στηλών και συσσωρευτών μολύβδου-οξέος, β) ανακύκλωση του 75% κατά µέσο βάρος των ηλεκτρικών στηλών και συσσωρευτών νικελίου - καδµίου, ΚΟΥΠΙΔΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ 2573 Σελίδα 42

43 γ) ανακύκλωση του 50% κατά µέσο βάρος των άλλων αποβλήτων ηλεκτρικών στηλών και συσσωρευτών. Αρχικώς είχε δημοσιευτεί λανθασμένα στην επίσημη εφημερίδα της Ε.Ε. ότι οι ανωτέρω στόχοι θα πρέπει να προσεγγιστούν ως το 2010 και για το λόγο αυτό δημοσιεύτηκε διορθωτικό κείμενο. Τα κράτη µέλη όφειλαν να θέσουν σε ισχύ τις νομοθετικές, κανονιστικές και διοικητικές διατάξεις που είναι αναγκαίες για να συμμορφωθούν µε την οδηγία έως τις 26 Σεπτεμβρίου Σύμφωνα με το Προεδρικό Διάταγμα, οι κατασκευαστές, εισαγωγείς και ανακυκλωτές των ηλεκτρικών στηλών και συσσωρευτών είναι υποχρεωμένοι είτε να οργανώσουν ατομικά συστήματα εναλλακτικής διαχείρισης είτε να συμμετέχουν σε συλλογικά συστήματα εναλλακτικής διαχείρισης. Για την οργάνωση κάθε συστήματος ατομικής ή συλλογικής εναλλακτικής διαχείρισης απαιτείται η χορήγηση έγκρισης από τον ΕΟΕΔΣΑΠ (Ν. 2939/01 «Συσκευασίες και εναλλακτική διαχείριση των συσκευασιών και άλλων προϊόντων - Ίδρυση εθνικού Οργανισμού Εναλλακτικής Διαχείριση Συσκευασιών και Άλλων Προϊόντων (ΕΟΕΔΣΑΠ) και άλλες διατάξεις»,φεκ 179Α/ ). Η συμμετοχή στα συστήματα συλλογικής εναλλακτικής διαχείρισης συνοδεύεται από την καταβολή στο σύστημα εκ μέρους του υπόχρεου παραγωγού, εισαγωγέα και ανακυκλωτή χρηματικής εισφοράς. Ο παραγωγός ή εισαγωγέας με την συμμετοχή του στο σύστημα απαλλάσσεται από την ευθύνη συλλογής και ανακύκλωσης σύμφωνα με το συγκεκριμένο νόμο και μπορεί να επισημαίνει τα προϊόντα του με ειδικό σήμα. Σύμφωνα με τις διατάξεις του Προεδρικού Διατάγματος απαγορεύεται η συλλογή, προσωρινή αποθήκευση, μεταφορά και διάθεση των χρησιμοποιημένων ηλεκτρικών στηλών και συσσωρευτών από κοινού με τα οικιακά απόβλητα. Η χωριστή συλλογή των χρησιμοποιημένων ηλεκτρικών στηλών και συσσωρευτών είναι υποχρεωτική και πραγματοποιείται: Για τις χρησιμοποιημένες ηλεκτρικές στήλες σε ειδικούς κάδους σε δημοτικά σημεία συλλογής που καθορίζονται από τα συστήματα εναλλακτικής διαχείρισης σε συνεργασία με τους ΟΤΑ ή σε ΚΟΥΠΙΔΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ 2573 Σελίδα 43

44 καταστήματα λιανικού εμπορίου, εξειδικευμένα καταστήματα και supermarkets. Για τους χρησιμοποιημένους συσσωρευτές οχημάτων, στους κάδους προσωρινής αποθήκευσης απαραιτήτως με τον περιεχόμενο ηλεκτρολύτη τους στις επιχειρήσεις που έχουν άδεια πώλησης συσσωρευτών και αντικατάστασης χρησιμοποιημένων. Τα συστήματα οφείλουν να συνεργάζονται με αδειοδοτημένους συλλέκτες, οι οποίοι προβαίνουν σε εργασίες εναλλακτικής διαχείρισης (συλλογή, μεταφορά, προσωρινή αποθήκευση, μεταφόρτωση) από την πρωτογενή συλλογή μέχρι την παράδοση σε εγκεκριμένες μονάδες ανακύκλωσης των χρησιμοποιημένων ηλεκτρικών στηλών και συσσωρευτών. (Π.Δ. 115/04 «Μέτρα, όροι και πρόγραμμα για την εναλλακτική διαχείριση ηλεκτρικών στηλών και συσσωρευτών» (ΦΕΚ 80/Α/ ) Τέλος, το Προεδρικό Διάταγμα εισάγει συγκεκριμένες υποχρεώσεις σχετικά με την επισήμανση ηλεκτρικών στηλών και συσσωρευτών. Οι ηλεκτρικές στήλες, οι συσσωρευτές και ενδεχομένως οι συσκευές στις οποίες είναι ενσωματωμένοι, διατίθενται προς πώληση μόνο εφόσον φέρουν κατάλληλη επισήμανση. Η επισήμανση αυτή είναι εμφανής δήλωση, ευδιάκριτη, ευανάγνωστη και ανεξίτηλη και διενεργείται από τον κατασκευαστή ή τον αντιπρόσωπό του στην Ελλάδα ή σε άλλη περίπτωση από τον υπεύθυνο για την κυκλοφορία των ηλεκτρικών στηλών και συσσωρευτών στην αγορά Η επισήμανση αναφέρεται στα ακόλουθα α) Την χωριστή συλλογή και συνίσταται σε κυλιόμενο κάδο διαγραμμένο με σταυρό, σύμφωνα με ένα από τα ακόλουθα σύμβολα: β) Την περιεκτικότητα σε βαρέα μέταλλα που συνίσταται στο χημικό σύμβολο του μετάλλου, δηλαδή Hg (υδράργυρος), Cd (κάδμιο), Pb (μόλυβδος), ανάλογα με την κατηγορία των ηλεκτρικών στηλών και συσσωρευτών. γ) Ενδεχομένως ειδική σήμανση συστήματος. ΚΟΥΠΙΔΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ 2573 Σελίδα 44

45 Εικόνα 4.1Επισήμανσησεκάδους Πηγή : (Program of green batteries, 2006) 4.3Συλλογή και ανακύκλωση των ηλεκτρικών στηλών και συσσωρευτών παγκοσμίως Κάθε χρόνο στην Ευρώπη πωλούνται πάνω από tn επαναφορτιζόμενων ηλεκτρικών στηλών. Η βιομηχανία ηλεκτρικών στηλών στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής κατέγραψε πωλήσεις 3 δισεκατομμυρίων ηλεκτρικών στηλών το χρόνο, ενώ στην Ευρώπη το 2000 παράχθηκαν 5 δισεκατομμύρια ηλεκτρικές στήλες. Αποτελέσματα ερευνών έδειξαν ότι στην Γερμανία, την Ολλανδία και το Βέλγιο, ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού (80-90%) γνωρίζει για τα συστήματα συλλογής και ανακύκλωσης, αλλά μόνο ένα μικρό μέρος του πληθυσμού (30-50%) τα χρησιμοποιεί. Σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες, η συλλογή, ο διαχωρισμός και η ανακύκλωση ηλεκτρικών στηλών υπάρχει εδώ και 12 χρόνια και το 2000 τα ποσοστά συλλογής κυμαίνονταν μεταξύ 32% και 54%. Το 2007, μέλη του European Battery Recycling Association (EBRA) ανακύκλωσαν tn ηλεκτρικών στηλών και συσσωρευτών. Συγκριτικά με το 2005 υπήρξε μια αύξηση του 0,7% (το 2006 είχαν ανακυκλωθεί tn). Έχει μετρηθεί ότι περίπου tn μπαταριών αυτοκινήτων, tnβιομηχανικών μπαταριών και tn ηλεκτρικών στηλών εισέρχονται κάθε χρόνο στην Ευρώπη. Το Βέλγιο συλλέγει 59% των χρησιμοποιημένων ηλεκτρικών στηλών, η Σουηδία το 55%, η Αυστρία το 44%, η Γερμανία το 39%, η Ολλανδία 32% ΚΟΥΠΙΔΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ 2573 Σελίδα 45

46 και η Γαλλία το 16%. Στην Ελβετία ενώ το 2002 η ανακύκλωση των ηλεκτρικών στηλών και συσσωρευτών βρισκόταν στο 61%, το 2004 αυξήθηκε σε 67%. Το 2002, 236 εκατομμύρια ηλεκτρικές στήλες και συσσωρευτές υπήρχαν στην πολωνική αγορά, δηλαδή περίπου 6500 tn. Στην Ιταλία ο συνολικός όγκος των βιομηχανικών μπαταριών και εκκίνησης που παράγονται είναι tn. Στην Ιταλία φαίνεται να λειτουργεί το σύστημα ανακύκλωσης πολύ καλά, καθώς το 90% των χρησιμοποιημένων ηλεκτρικών στηλών ανακυκλώνεται. Επίσης, στις αρχές του 2000 πωλούνταν κάθε χρόνο tn ηλεκτρικών στηλών. Αντίθετα, ο αριθμός κατανάλωσης ηλεκτρικών στην Σαγκάη αγγίζει τα 10 εκατομμύρια ηλεκτρικές στήλες. Το ποσοστό συλλογής ηλεκτρικών στηλών το 2004 ήταν 2%. Στην Κίνα το ποσοστό ανακύκλωσης των χρησιμοποιημένων ηλεκτρικών στηλών φτάνει το 80-85% (Rogulski & Czerwinski, 2006). Στην Αμερική η απαραίτητη ποσότητα μολύβδου που απαιτείται για χρήση σε ηλεκτρικές στήλες παρουσίασε άνοδο από tn το 1995 σε tn το 2002, αυτό σημαίνει μια αύξηση ύψους 18% μέσα σε διάστημα οκτώ ετών και του 2.25% ετήσιας αύξησης. Επίσης η ποσότητα του μολύβδου που περιέχεται στις εισαγόμενες ηλεκτρικές στήλες αυξήθηκε στο 118%, μια τιμή πολύ πιο υψηλή από την ποσότητα του μολύβδου που περιέχεται στις εξαγόμενες ηλεκτρικές στήλες, που είναι 37%. Στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής λόγω του ότι θα υπήρχε χρέωση (5 με 10 δολάρια) για τον χρήστη που δε θα επέστρεφε την χρησιμοποιημένη μπαταρία, η συλλογή μπαταριών μολύβδου αυξήθηκε από 95% σε 99%. Στην Ευρώπη και την Αμερική το ποσοστό ανακύκλωσης των χρησιμοποιημένων ηλεκτρικών στηλών είναι αξιοθαύμαστο, καθώς ξεπερνά το 95%. Μια τυπική Αμερικάνικη οικογένεια χρησιμοποιεί 35 με 90 ηλεκτρικές στήλες το χρόνο, κάτι που μεταφράζεται σε tn απορριπτόμενων ηλεκτρικών στηλών (Hansmann&Loukopoulos&Scholz, 2009). ΚΟΥΠΙΔΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ 2573 Σελίδα 46

47 Εικόνα 4.2 Ανακύκλωση μπαταριών Πηγή: acheloidahellenic.blogspot.gr Στην Τουρκία κάθε χρόνο καταναλώνονται 250 εκατομμύρια ηλεκτρικές στήλες με έσοδα 30 εκατομμύρια δολάρια. Η κατανάλωση ηλεκτρικών στηλών ανά κάτοικο είναι 3 με 4 το χρόνο ενώ στην Ευρώπη 10. Στην Κωνσταντινούπολη υπάρχουν 1000 περίπου σημεία συλλογής ηλεκτρικών στηλών και κάθε χρόνο συλλέγονται 12 μετρικοί τόνοι χρησιμοποιημένων ηλεκτρικών στηλών. Πιο αναλυτικά συλλέγονται περίπου 250 kg/εβδομάδα, δηλαδή ένας μετρικός τόνος το μήνα. Για τη συλλογή των χρησιμοποιημένων ηλεκτρικών στηλών κατασκευάστηκαν το 1998 δύο θάλαμοι διαστάσεων 5x7x5 m. Ένα απογοητευτικό ποσοστό δείχνει ότι αν και συνολικά πάνω από μετρικών τόνων χρησιμοποιημένων ηλεκτρικών στηλών απορρίπτονται, μόνο το 1,2% από αυτές ανακυκλώνονται (Akta & Sirkeci & Açma, 2004). Παράλληλα, στο Ιράν όλες σχεδόν οι χρησιμοποιημένες ηλεκτρικές στήλες απορρίπτονται μαζί με τα υπόλοιπα στερεά απόβλητα, χωρίς κανένα σύστημα διαχωρισμού ή συλλογής. Η εισαγωγή ηλεκτρικών στηλών και συσσωρευτών το 1995 αντιστοιχούσε σε 117 μετρικούς τόνους και το 2004 τους 3969 μετρικούς τόνους, δηλαδή αυξήθηκε περίπου 34 φορές. Τέλος, το 1990 το 85% των χρησιμοποιημένων ΚΟΥΠΙΔΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ 2573 Σελίδα 47

48 ηλεκτρικών στηλών παγκοσμίως ανακυκλώθηκε, από το σύνολο, το 47% της συνολικής παραγωγής μολύβδου προερχόταν από επαναχρησιμοποιημένο μόλυβδο (δηλαδή, που είχε ανακυκλωθεί ) και το 1996 ανακυκλώθηκε το 97% του συνολικού μολύβδου των ηλεκτρικών στηλών (Genaidy&Sequeira&Tolaymat&Kohler&Rinder, 2008). Στην Ελλάδα μέσα στο 2009 συλλέχθηκαν 629 τόνοι ηλεκτρικών στηλών, δηλαδή περίπου τεμάχια και 648 tn εστάλησαν για ανακύκλωση σε εργοστάσια του εξωτερικού. Αυτοί οι 629 tn που συλλέχθηκαν αντιστοιχούν περίπου στο 31% των ηλεκτρικών στηλών που διακινήθηκαν στην Ελληνική αγορά το Επίσης, το 2009 παρελήφθησαν ηλεκτρικές στήλες, σημειώνοντας μια αύξηση της τάξεως του 26% σε σύγκριση με το 2008 και 108% σε σύγκριση με το Ο μέσος όρος κιλών συλλογής ηλεκτρικών στηλών ανά σημείο συλλογής ήταν το ,5 kg, όσο δηλαδή και το 2008 αλλά ήταν μειωμένος σε σχέση με το μέσο όρο των 35,9 kg του 2007 λόγω της εκτεταμένης διεύρυνσης των κάδων σε απομακρυσμένες περιοχές. Στην Ελλάδα υπάρχουν 6650 σημεία συλλογής λόγω του ΣΥ.ΔΕ.ΣΥΣ. Μέσα στο 2009 συλλέχτηκαν tn συσσωρευτών, από τους οποίους τους 617,2 tn συνέλεξε το ΣΥ.ΔΕ.ΣΥΣ. και τους 12388,05 tn συνέλλεξαν αυτοτελώς οι αδειοδοτημένοι συλλέκτες. Επίσης, το ΣΥ.ΔΕ.ΣΥΣ. συνέλεξε 2,7 tn συσσωρευτών νικελίου-καδμίου. Στα ελληνικά νησιά συλλέχθηκαν από το ΣΥ.ΔΕ.ΣΥΣ. 194 συσσωρευτές το 2009.(Α.Φ.Η.Σ., Απολογιστική Έκθεση για την περίοδο 1/01/ /12/2009) Σύμφωνα με όλα όσα αναφέρθηκαν πιο πάνω, γίνεται αντιληπτή η παγκόσμια προσπάθεια που γίνεται με σκοπό την όσο το δυνατό μεγαλύτερη μείωση των περιβαλλοντικών προβλημάτων που προκαλούν οι ηλεκτρικές στήλες και οι συσσωρευτές, καθώς επίσης και τη μέγιστη ανάκτηση υλικών από αυτούς. Δυστυχώς βέβαια τα ποσοστά συλλογής που έχει θέσει η Ευρωπαϊκή Ένωση σε όλες τις χώρες δεν έχουν επιτευχθεί και μάλιστα σε κάποιες από αυτές τα ποσοστά είναι μηδαμινά. Ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια το ζήτημα των ηλεκτρικών στηλών έχει ελκύσει την προσοχή της πολιτείας και το φαινόμενο της μηδενικής ή ελάχιστης συλλογής ηλεκτρικών στηλών και συσσωρευτών αντιμετωπίζεται σοβαρά και υπεύθυνα. Στην ΚΟΥΠΙΔΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ 2573 Σελίδα 48

49 Ελλάδα τα ποσοστά συλλογής που έχει θέσει η Ευρωπαϊκή Ένωση έχουν επιτευχθεί από τα συστήματα Α.Φ.Η.Σ. και ΣΥ.ΔΕ.ΣΥΣ. σε εξαιρετικό βαθμό, αφού βρίσκεται στις υψηλότερες θέσεις συλλογής σε σχέση με άλλες χώρες. ΚΟΥΠΙΔΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ 2573 Σελίδα 49

50 Σχεδιάζοντας ένα Σύστημα Ανακύκλωσης Μπαταριών και Συσσωρευτών: Απαιτήσεις και Καλές Πρακτικές ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 : ΣΧΕΔΙΑΖΟΝΤΑΣ ΕΝΑ ΣΥΣΤΗΜΑ ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗΣ ΜΠΑΤΑΡΙΩΝ ΚΑΙ ΣΥΣΣΩΡΕΥΤΩΝ: ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ 5.1 Σχεδιασμός οργάνωσης ενός συστήματος συλλογής και ανακύκλωσης μπαταριών και συσσωρευτών Σύμφωνα με όλα τα προηγούμενα που έχουν αναφερθεί, έχει γίνει κατανοητό ότι οι ηλεκτρικές στήλες και οι συσσωρευτές ανήκουν στις επικίνδυνες συσκευές λόγω των αποβλήτων τους. Για να σχεδιαστεί και να οργανωθεί ένα σύστημα διαχείρισης αυτών των αποβλήτων δεν είναι εύκολη υπόθεση καθώς αποτελεί μια πολύπλοκη διαδικασία η οποία εξαρτάται από πολλές παραμέτρους με σημαντικότερη παράμετρο την σωστή διαχείριση και οργάνωση των εμπλεκόμενων φορέων. Οι φορείς που εμπλέκονται σε όλο αυτό το σύστημα διακίνησης και διαχείρισης ηλεκτρικών στηλών και συσσωρευτών είναι πολλοί και ο καθένας από αυτούς αντιπροσωπεύει διαφορετικά και συχνά αντικρουόμενα συμφέροντα. Ο εντοπισμός, η καταγραφή και η ανάλυση των εμπλεκομένων φορέων καθώς και των συμφερόντων και νοοτροπιών που ενσωματώνουν έχουν ιδιαίτερη σημασία για τον σωστό σχεδιασμό αλλά και την αποτελεσματική λειτουργία κάθε συστήματος εναλλακτικής διαχείρισης. Η ανάλυση των εμπλεκομένων φορέων θα πρέπει πάντα να συνοδεύεται από προσπάθεια ενεργητικής ανάμειξής τους στον σχεδιασμό κάθε συστήματος, καθώς από αυτό εξαρτάται άμεσα ο βαθμός αποτελεσματικότητας, βιωσιμότητας και επίτευξης των ποσοτικών στόχων του συστήματος. Οι κυριότεροι εμπλεκόμενοι φορείς στην αλυσίδα διακίνησης και διαχείρισης μπαταριών, έτσι όπως καταγράφηκαν και αναλύθηκαν στα πλαίσια ενός προγράμματος, είναι: Οι παραγωγοί και εισαγωγείς μπαταριών Το δίκτυο λιανικής πώλησης (καταστήματα ηλεκτρικών, supermarket, ηλεκτρολογεία, βενζινάδικα κλπ) Το υφιστάμενο δίκτυο συλλογής (π.χ. παλαιοπώλες) ΚΟΥΠΙΔΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ 2573 Σελίδα 50

51 Σχεδιάζοντας ένα Σύστημα Ανακύκλωσης Μπαταριών και Συσσωρευτών: Απαιτήσεις και Καλές Πρακτικές Οι εταιρίες ανακύκλωσης Οι εταιρίες μεταφοράς Οι καταναλωτές Το κοινό Γενικά, για την πιο σωστή κατανόηση του γενικού πλαισίου λειτουργίας κάθε συστήματος, δίνεται το παρακάτω σχεδιάγραμμα (σχήμα 5.1), το οποίο απεικονίζει την ροή μπαταριών/συσσωρευτών αφενός και χρημάτων αφετέρου μεταξύ των βασικών εμπλεκομένων μερών στην διαχείριση μπαταριών συσσωρευτών. Σχ5.1 Ροή συσσωρευτών μπαταριών και χρημάτων Πηγή : (Program of green batteries, 2006) Για την ανάπτυξη ενός συλλογικού συστήματος εναλλακτικής διαχείρισης ένα από τα πρώτα και βασικά βήματα αποτελεί η εξασφάλιση της συνεργασίας με τους εμπλεκόμενους φορείς και ιδιαίτερα της συμμετοχής των υπόχρεων διαχειριστών ΚΟΥΠΙΔΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ 2573 Σελίδα 51

52 Σχεδιάζοντας ένα Σύστημα Ανακύκλωσης Μπαταριών και Συσσωρευτών: Απαιτήσεις και Καλές Πρακτικές όπως ορίζονται από την νομοθεσία οι οποίοι αποτελούν τον ακρογωνιαίο λίθο για τη σύσταση και λειτουργία του συστήματος (Dell, 2000). Μετά τη διασφάλιση της ενεργητικής συμμετοχής όλων των εμπλεκομένων φορέων θα πρέπει να ακολουθήσει ο σχεδιασμός και η ανάπτυξη του συστήματος, που περιλαμβάνει μια εκτεταμένη σειρά αλληλοεξαρτώμενων ενεργειών και σταδίων. Σχ 5.2 Σχεδιασμός και υλοποίηση συστήματος συλλογής και ανακύκλωσης μπαταριών και συσσωρευτών Πηγή : (Program of green batteries, 2006) ΚΟΥΠΙΔΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ 2573 Σελίδα 52

53 Σχεδιάζοντας ένα Σύστημα Ανακύκλωσης Μπαταριών και Συσσωρευτών: Απαιτήσεις και Καλές Πρακτικές Στο Σχ 5.2 δίνεται σχηματική απεικόνιση των βασικών σταδίων και των ενεργειών που θα πρέπει να ακολουθηθούν για την ανάπτυξη και εφαρμογή ενός συστήματος όπως αυτό. 5.2 Διαδικασία αδειοδότησης ενός συστήματος διαχείρισης μπαταριών και συσσωρευτών Οι ηλεκτρικές στήλες και οι συσσωρευτές περιλαμβάνονται στα επικίνδυνα απόβλητα του Ευρωπαϊκού καταλόγου αποβλήτων σύμφωνα με την ΚΥΑ 13588/7235/2006 (ΦΕΚ383Β/ ) και συνεπώς η συλλογή, μεταφορά και διαχείρισή τους διέπεται από τη συγκεκριμένη νομοθεσία. Η διαδικασία αδειοδότησης για τη διαχείριση των επικίνδυνων αποβλήτων όπως είναι οι συσσωρευτές και οι μπαταρίες και για την ανάπτυξη ενός συστήματος εναλλακτικής διαχείρισης μπαταριών και συσσωρευτών έχει τροποποιηθεί αρκετές φορές τα τελευταία χρόνια. Υπάρχει απαίτηση για έγκριση περιβαλλοντικών όρων για τις εργασίες της αποθήκευσης, επεξεργασίας και τις άλλες εργασίες αξιοποίησης και διάθεσης. Αντίθετα, για την συλλογή και μεταφορά των αποβλήτων δεν απαιτείται έγκριση περιβαλλοντικών όρων. Άδεια διαχείρισης επικίνδυνων αποβλήτων απαιτείται: - Για την επεξεργασία, αξιοποίηση και διάθεση των επικίνδυνων αποβλήτων. - Για την συλλογή μεταφορά ή/και αποθήκευση επικίνδυνων αποβλήτων. Το στάδιο αυτό αποτελεί επόμενο στάδιο από την έγκριση περιβαλλοντικών όρων, στις περιπτώσεις που απαιτείται. Για χορηγηθεί άδεια επεξεργασίας, αξιοποίησης, συλλογής ή αποθήκευσης απαιτείται η κατάθεση Μελέτης με όλα τα απαραίτητα στοιχεία και η ύπαρξη ασφαλιστήριου συμβολαίου για τις εργασίες διαχείρισης επικίνδυνων αποβλήτων. Παράλληλα, εάν υπάρχει η δυνατότητα μεταφοράς των αποβλήτων στο εξωτερικό θα χρειαστεί άδεια διασυνοριακής μεταφοράς αποβλήτων. Η ανάπτυξη ΚΟΥΠΙΔΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ 2573 Σελίδα 53

54 Σχεδιάζοντας ένα Σύστημα Ανακύκλωσης Μπαταριών και Συσσωρευτών: Απαιτήσεις και Καλές Πρακτικές συλλογικού συστήματος εναλλακτικής διαχείρισης αποβλήτων πραγματοποιείται με βάση τις προδιαγραφές του Προεδρικού Διατάγματος 115/2004 (ΦΕΚ80Α2004) αντικατάσταση της 73537/1438/1995 ΚΥΑ «Διαχείριση των ηλεκτρικών στηλών και συσσωρευτών που περιέχουν ορισμένες επικίνδυνες ουσίες» (Β 781) και 19817/2000 ΚΥΑ «τροποποίηση της 73537/1995 κοινής υπουργικής απόφασης κλπ.» (Β 963). «Μέτρα, όροι και πρόγραμμα για την εναλλακτική διαχείριση των χρησιμοποιούμενων ηλεκτρικών στηλών και συσσωρευτών». Για να χορηγηθεί έγκριση συλλογικού συστήματος απαιτείται η κατάθεση φακέλου στον ΕΟΕΔΣΑΠ ο οποίος θα περιλαμβάνει στοιχεία όπως: Καταστατικό του νομικού προσώπου που οργανώνει το σύστημα και την μετοχική σύνθεση. Στοιχεία που αφορούν τους συμμετέχοντες εισαγωγείς - παραγωγούς και ανακυκλωτές ηλεκτρικών στηλών και συσσωρευτών. Σκοπός - στόχοι του συλλογικού συστήματος Εμβέλεια του συστήματος Επιλογή / περιγραφή των μεθόδων εναλλακτικής διαχείρισης Τεχνικοοικονομική μελέτη του συστήματος, Προσύμφωνα του συστήματος με τρίτα μέρη που συμμετέχουν στον κύκλο εργασιών διαχείρισης (αδειοδοτημένες εγκαταστάσεις επεξεργασίας, Ο.Τ.Α. κ.λπ.) Προσύμφωνα των συμμετεχόντων παραγωγών και εισαγωγέων ηλεκτρικών στηλών και συσσωρευτών, στο υπό έγκριση σύστημα Προγράμματα ενημέρωσης - ευαισθητοποίησης χρηστών - κοινού, τα οποία προτίθεται να οργανώσει το σύστημα. Ο φάκελος εξετάζεται από τον ΕΟΕΔΣΑΠ και στην συνέχεια αποφασίζει μια επιτροπή στην οποία συμμετέχουν μέλη συνδέσμων των διαχειριστών / υπόχρεων όλων των αποβλήτων που εμπίπτουν στο Νόμο 2939/2001(Πρόγραμμα Life GreenBatteries, Οδηγός καλής πρακτικής, Σεπτέμβριος (2006)). ΚΟΥΠΙΔΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ 2573 Σελίδα 54

55 Σχεδιάζοντας ένα Σύστημα Ανακύκλωσης Μπαταριών και Συσσωρευτών: Απαιτήσεις και Καλές Πρακτικές 5.3 Τεχνικές προδιαγραφές και καλές πρακτικές για την διαχείριση των αποβλήτων Η διαχείριση των συγκεκριμένων αποβλήτων βασίζεται στην τήρηση συγκεκριμένων προδιαγραφών για: Τη σωστή πρωτογενή αποθήκευση τους (για παράδειγμα κατάλληλη αποθήκευση των συσσωρευτών, στις δραστηριότητες εκείνες που ασχολούνται με την αντικατάστασή τους έτσι ώστε να μην υπάρχει διαρροή οξέων και οξειδίων του μολύβδου στο περιβάλλον). Στη σωστή περιβαλλοντικά συλλογή και μεταφορά των αποβλήτων από τις δραστηριότητες αυτές έτσι ώστε να ελαχιστοποιούνται οι κίνδυνοι ατυχημάτων και διαρροών. Στην προσωρινή αποθήκευση τους σε χώρο με κατάλληλες προδιαγραφές. Στην ορθή περιβαλλοντικά ανακύκλωση ή τελική διαχείριση τους ( Καλές πρακτικές για την πρωτογενή αποθήκευση των μπαταριών και συσσωρευτών Οι συσσωρευτές, και πιο συγκεκριμένα οι συσσωρευτές εκκίνησης (όπως οι μπαταρίες αυτοκινήτου), θα πρέπει να διαχειρίζονται με ιδιαίτερη προσοχή, όταν φτάσουν στο τέλος του κύκλου ζωής τους. Η διαδικασία που πρέπει να ακολουθεί ένας χρήστης σχετικά με την μπαταρία του αυτοκινήτου του είναι σχετικά απλή: Αλλαγή της μπαταρίας του αυτοκινήτου θα πρέπει να γίνεται μόνο σε συνεργεία που διαθέτουν κάδο ανακύκλωσης και συμμετέχουν σε συλλογικό σύστημα ανακύκλωσης συσσωρευτών. Σε περίπτωση που η μπαταρία αντικατασταθεί από τον ίδιο το κάτοχο του αυτοκινήτου, θα πρέπει η παλιά να επιστραφεί στο συνεργείο το οποίο και θα την δώσει για ανακύκλωση. ΚΟΥΠΙΔΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ 2573 Σελίδα 55

56 Σχεδιάζοντας ένα Σύστημα Ανακύκλωσης Μπαταριών και Συσσωρευτών: Απαιτήσεις και Καλές Πρακτικές Εκεί, η μπαταρία του αυτοκινήτου θα αποθηκευτεί προσωρινά σε ειδικό κάδο που θα βρίσκεται στο συνεργείο. Στη συνέχεια θα συλλεχθεί από το Σύστημα και θα οδηγηθεί στο εργοστάσιο ανακύκλωσης. Όσοι διατηρούν κατάστημα που διαχειρίζεται συσσωρευτές, θα πρέπει να ακολουθούν τις ακόλουθες οδηγίες: Για την τοποθέτηση των συσσωρευτών θα πρέπει να υπάρχουν και να γίνονται μέσω ειδικών κάδων οι οποίοι θα βρίσκονται μέσα στην μονάδα ή στο κατάστημά, μαζί με τον περιεχόμενο ηλεκτρολύτη. Να μην διακινούνται συσσωρευτές που δεν είναι εντεταγμένοι σε σύστημα εναλλακτικής διαχείρισης. Οι συσσωρευτές να αποθηκεύονται: i. Σε εσωτερικό χώρο έτσι ώστε να αποφεύγεται η διαρροή των υγρών λόγω των καιρικών συνθηκών (σπάσιμο της μπαταρίας λόγω αλλαγής της θερμοκρασίας ή διαρροή των υγρών λόγω βροχής). ii. Μέσα σε κάδους που δεν διαβρώνονται από τα υγρά των συσσωρευτών, έτσι ώστε να μην υπάρχουν διαρροές. Οι μπαταρίες να τοποθετούνται σε όρθια θέση σε στοίβες έτσι ώστε να μην χύνονται τα υγρά τους. Να μην μπαίνουν πάνω από 5 μπαταρίες σε κάθε στοίβα. Οι κάδοι να ελέγχονται συχνά για σπασίματα ή διαρροές υγρών. Σε περίπτωση διαρροής υγρών στο δάπεδο, τα διαβρωτικά υγρά να μην πετιούνται στην αποχέτευση. Θα πρέπει να εξουδετερώνονται με καυστική σόδα ή υδράσβεστο πριν την απόρριψη. Οι συσσωρευτές είναι καλό να αποστέλλονται για ανακύκλωση τουλάχιστον μία φορά κάθε έξι μήνες. Επίσης, το κατάστημα να διατηρεί βιβλίο διακίνησης συσσωρευτών (Kreusch&Ponte&Ponte&Kaminari&Marino&Mymrin, 2007). Στον παρακάτω πίνακα (πίνακας5.1), δίνονται κάποιες χρήσιμες συμβουλές για την σωστή και μη χρήση των μπαταριών. ΚΟΥΠΙΔΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ 2573 Σελίδα 56

57 Σχεδιάζοντας ένα Σύστημα Ανακύκλωσης Μπαταριών και Συσσωρευτών: Απαιτήσεις και Καλές Πρακτικές Πίνακας 5.1 Συμβουλές για τη σωστή χρήση των μπαταριών Πηγή : (Program of green batteries, 2006) Σωστό Χρήση όσο το δυνατόν περισσότερο επαναφορτιζόμενων μπαταριών. Απόρριψη των απλών μπαταριών στους πλησιέστερους ειδικούς κάδους ανακύκλωσης. Να αφαιρούνται πάντοτε οι μπαταρίες από συσκευές οι οποίες πρόκειται να αποθηκευτούν, καθώς οι πόλοι των μπαταριών είναι δυνατόν να παρουσιάσουν διαρροή, καταστρέφοντας έτσι τη συσκευή. Να αφαιρούνται πάντα οι μπαταρίες από χαλασμένες συσκευές, ρολόγια, υπολογιστές ή παιχνίδια, τα οποία πρόκειται να πεταχτούν, και να γίνεται η απόρριψη τους στους ειδικούς κάδους ανακύκλωσης. Αγορά τόσων μπαταριών όσων χρειάζονται κάθε φορά, καθώς η διάρκεια ζωής των μπαταριών είναι περιορισμένη. Να γίνεται καλός καθαρισμός στα σημεία επαφής όταν τοποθετούνται οι μπαταρίες, ώστε να αποφεύγεται διαρροή ενέργειας. Οι οδηγίες φόρτισης που παρέχει ο κατασκευαστής να τηρούνται αυστηρά, τόσο για την πρώτη φόρτιση, όσο και για Λάθος Να μην φορτίζεται μια μπαταρία η οποία δεν είναι επαναφορτιζόμενη. Να μην χρησιμοποιούνται συγχρόνως καινούριες και παλιές μπαταρίες, γιατί κάτι τέτοιο μειώνει τη διάρκεια ζωής της καινούργιας μπαταρίας. Να αποφεύγεται η τοποθέτηση μπαταριών, ή συσκευών με μπαταρίες σε σημεία όπου μπορεί να προκληθεί υπερθέρμανση, καθώς η ζέστη θα επιταχύνει τη χημική αντίδραση και θα μειώσει τη διάρκεια ζωής της μπαταρίας. Να μην τοποθετούνται μπαταρίες μαζί με μεταλλικά αντικείμενα, όπως κλειδιά ή κέρματα, γιατί μπορεί να προκληθεί βραχυκύκλωμα. Να αποφεύγεται η ρίψη μπαταριών στο νερό. Να μην τοποθετούνται ανάποδα όσον αφορά την πολικότητα, τις μπαταρίες στις διάφορες συσκευές ή στον φορτιστή. Να μην μπερδεύονται διαφορετικοί τύποι μπαταριών και να μην χρησιμοποιούνται επαναφορτιζόμενες μαζί με κοινές ΚΟΥΠΙΔΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ 2573 Σελίδα 57

58 Σχεδιάζοντας ένα Σύστημα Ανακύκλωσης Μπαταριών και Συσσωρευτών: Απαιτήσεις και Καλές Πρακτικές κάθε επόμενη. Αυτό βοηθά να επιτύχετε τη βέλτιστη δυνατή απόδοση της μπαταρίας. Η επαναφόρτιση των μπαταριών να γίνεται σε θερμοκρασία δωματίου επειδή η χωρητικότητα της φόρτισης μειώνεται σημαντικά σε περίπτωση υψηλών θερμοκρασιών. Η επαναφόρτιση των μπαταριών να γίνεται όταν αυτές έχουν σχεδόν πλήρως αποφορτιστεί. Η απόρριψη των επαναφορτιζόμενων Μπαταριών να γίνεται στους ειδικούς κάδους ανακύκλωσης όταν δεν μπορούν πλέον να επαναφορτιστούν. μπαταρίες στην ίδια συσκευή. Μπορεί να καταστραφεί η συσκευή, να μειωθεί η διάρκεια ζωής των μπαταριών, ή να προκληθεί ακόμη και έκρηξη. Να μην γίνεται απόρριψη συσκευών ή αντικειμένων τα οποία λειτουργούν με μπαταρίες, αφήνοντας τις μπαταρίες μέσα. Να αφαιρούνται πρώτα οι μπαταρίες και έπειτα να ρίχνονται στους ειδικούς κάδους ανακύκλωσης. Απαγορεύεται η ρίψη μπαταριών σε φωτιά. Να μην μένουν σε μια συσκευή οι μπαταρίες όταν αυτές έχουν πλήρως αποφορτιστεί Προδιαγραφές, απαιτήσεις και καλές πρακτικές για την συλλογή και μεταφορά των μπαταριών και συσσωρευτών Οι προδιαγραφές για την οργάνωση ενός συστήματος συλλογής και μεταφοράς επικίνδυνων ουσιών όπως αυτές που περιέχουν οι συσσωρευτές και οι μπαταρίες, καθορίζονται σε μεγάλο βαθμό από τις προδιαγραφές της ADR ("Ευρωπαϊκή Συμφωνία για την Ασφάλεια στις Διεθνείς Οδικές Μεταφορές Επικινδύνων Εμπορευμάτων") όπως έχει εναρμονιστεί στην Ελληνική νομοθεσία με την Υπουργική ΑπόφασηΦ2/21099/1700/ΦΕΚ 509Β'/ όπως και από την νομοθεσία για τα επικίνδυνα απόβλητα (73537/1438/1995, ΠΔ 115/2004). ΚΟΥΠΙΔΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ 2573 Σελίδα 58

59 Σχεδιάζοντας ένα Σύστημα Ανακύκλωσης Μπαταριών και Συσσωρευτών: Απαιτήσεις και Καλές Πρακτικές Οι γενικές προδιαγραφές για την μεταφορά επικίνδυνων αποβλήτων περιλαμβάνουν : -Ειδικές προδιαγραφές για το όχημα (μονωτική πλατφόρμα με αντιθερμαντικές ιδιότητες, σύστημα πέδησης με προστασία από κλείδωμα ABS, μηχανισμό περιορισμού ταχύτητας). -Ύπαρξη πυροσβεστήρων. -Διάφορος εξοπλισμός (κιβώτιο εργαλείων, τάκος, 2 κίτρινα φώτα, απαραίτητος εξοπλισμός για τη λήψη των άμεσων μέτρων ασφαλείας π.χ. γιλέκο, γυαλιά, γάντια, φτυάρι κλπ.). -Ο οδηγός πρέπει να διαθέτει άδεια οδήγησης επικίνδυνων ουσιών. -Ύπαρξη πινακίδων σήμανσης του φορτηγού όπου ο επάνω αριθμός είναι ο χαρακτηριστικός αριθμός κινδύνου και ο κάτω είναι ο χαρακτηριστικός αριθμός ύλης. Η ετικέτα/ πινακίδα πρέπει να έχει διαστάσεις τουλάχιστον100 Χ 100 mm. Εικόνα 5.1 Σήμανση επικίνδυνου φορτίου. Πηγή : (Program of green batteries, 2006) - Σύναψη συνεργασίας με συλλογικό σύστημα εναλλακτικής διαχείρισης. - Σύμβαση με ασφαλιστική εταιρεία για αστική ευθύνη και κάλυψη ζημιών προς τρίτους και προς το περιβάλλον. - Ύπαρξη συνοδευτικών εγγράφων μεταφοράς με αναφορά στα παρακάτω: Απόβλητα, κωδικός UN, κλάση Επίσης αναφορά: o Περιγραφή μεταφερόμενων αντικειμένων και αριθμός. ΚΟΥΠΙΔΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ 2573 Σελίδα 59