Παίζοντας Ρωσική Ρουλέτα µε την Ενεργειακή Πολιτική της Ευρώπης

Transcript

1 Μάιος 2014 Παίζοντας Ρωσική Ρουλέτα µε την Ενεργειακή Πολιτική της Ευρώπης Ενηµερωτικό δελτίο, Μάιος 2014 Οι δραµατικές εξελίξεις στην Ουκρανία (ξανά)έφεραν το πρόβληµα της ενεργειακής ασφάλειας ψηλά στην ατζέντα των κρατών-µελών της Ε.Ε. Η απόσχιση της Κριµαίας και τα δηµοψηφίσµατα στην ανατολική Ουκρανία απειλούν µε γενικότερη αποσταθεροποίηση την περιοχή και καθιστούν εξαιρετικά επισφαλή την ενεργειακή τροφοδοσία της Ευρώπης. Υπό τη σκιά των κλιµακούµενων εξελίξεων στην Ουκρανία, οι Υπουργοί Ενέργειας της Ε.Ε. συναντιούνται στην Αθήνα στο πλαίσιο του άτυπου συµβουλίου Υπουργών, µε βασικό αντικείµενο συζήτησης την ενεργειακή ασφάλεια, αλλά και τους κλιµατικούς στόχους της Ε.Ε. για το Το αποτέλεσµα των συνοµιλιών στην Αθήνα θα συµβάλλει στη διαµόρφωση της τελικής ατζέντας που θα συζητηθεί στη Σύνοδο Κορυφής των κρατών-µελών στις Ιουνίου µε την ολοκλήρωση της Ελληνικής Προεδρίας. Οι αποφάσεις της ΕΕ είναι εξαιρετικά κρίσιµες για το µέλλον: θα καθορίσουν το βαθµό εξάρτησης της ευρωπαϊκής οικονοµίας από τα εισαγόµενα ορυκτά καύσιµα και τις προοπτικές βιώσιµης οικονοµικής ανάπτυξης. Εξίσου σηµαντικά, η στάση της Ε.Ε. θα κρίνει σε µεγάλο βαθµό αν θα επιτευχθεί αποτελεσµατική παγκόσµια συµφωνία για την αντιµετώπιση των κλιµατικών αλλαγών στην κρίσιµη Σύνοδο του ΟΗΕ στο Παρίσι, το Το ενεργειακό πρόβληµα της Ευρώπης Η εξάρτηση της Ευρώπης από ρωσικές ενεργειακές εισαγωγές (πετρέλαιο, φυσικό αέριο, άνθρακα, πυρηνική τεχνογνωσία) αποτελεί όλο και µεγαλύτερο πρόβληµα για την Ε.Ε. Συνολικά η Ευρώπη ξοδεύει κάθε χρόνο 545 δισ. (2012) σε ενεργειακές εισαγωγές, µε τη Ρωσία να καλύπτει περίπου το ένα τρίτο αυτών των εισαγωγών πετρελαίου, άνθρακα και φυσικού αερίου [1]. Η Ρωσία στέλνει στην Ευρώπη έως και το 75% των συνολικών εξαγωγών του φυσικού αερίου της [2], ενώ η Ε.Ε. καλύπτει το 30% των αναγκών της σε φυσικό αέριο από τη Ρωσία [3]. Η µεγάλη εξάρτηση από ρωσικές πηγές έχει δηµιουργήσει ουκ ολίγα προβλήµατα στην Ευρώπη στο πρόσφατο παρελθόν. Το 2006 και το 2009 η Ρωσία διέκοψε την παροχή αερίου στην Ουκρανία προκαλώντας σοβαρά προβλήµατα σε ευρωπαϊκές χώρες όπως η Γερµανία, η Ιταλία και η Γαλλία που είδαν την πίεση στους αγωγούς να πέφτει κατά 30%. Στη Βουλγαρία, η παροχή διεκόπη εντελώς µε αποτέλεσµα να κλείσουν οι βιοµηχανικές µονάδες της χώρας, ενώ στη Σλοβακία κηρύχτηκε κατάσταση έκτακτου κινδύνου.

2 Παλαιότερα, το 1973, η πετρελαϊκή κρίση δηµιούργησε σοβαρές ελλείψεις στον εφοδιασµό πετρελαίου στην Ευρώπη µε αποτέλεσµα να εφαρµοστούν περιορισµοί στην κατανάλωση. Οι ενεργειακές εισαγωγές απειλή για την ειρήνη Την ίδια στιγµή, οι πολίτες στην Ουκρανία βρίσκονται στη µέση µίας ενεργειακής διένεξης µεταξύ Ρωσίας και Δύσης. Μπορεί τα βαθύτερα αίτια της Ουκρανικής κρίσης να προκύπτουν από τους κοινωνικούς, ιστορικούς και εθνικούς δεσµούς που συνδέουν τους δύο λαούς, ωστόσο είναι σαφές ότι οι ιδιαίτερες γεωπολιτικές συνθήκες της χώρας λειτουργούν ως καταλύτης και καθιστούν την Ουκρανία πεδίο αντιπαραθέσεων ανάµεσα σε Ρωσία και Δύση: Από την Ουκρανία περνούν τα 2/3 του ρωσικού αερίου που κατευθύνεται στην Ευρώπη [4]. Οι ιδιαίτερες αυτές γεωπολιτικές συνθήκες καθιστούν το ουκρανικό κράτος όµηρο των διεθνών εξελίξεων και πεδίο αντιπαραθέσεων ανάµεσα σε Ρωσία και Δύση. Η Ρωσία πρόσφατα απείλησε εκ νέου να διακόψει τον εφοδιασµό αερίου στην Ουκρανία εφόσον δεν καταβληθούν τα χρωστούµενα στην Gazprom. Κάτι τέτοιο θα είχε σοβαρές συνέπειες για τον Ουκρανικό λαό αλλά και για την Ευρώπη.

3 Άτυπο Συµβούλιο Υπουργών και κρίση στην Ουκρανία Με φόντο την κρίση στην Ουκρανία οι ηγέτες των κρατών µελών της Ε.Ε. ζήτησαν από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να παρουσιάσει, µέχρι την πραγµατοποίηση της Συνόδου Κορυφής του Ιουνίου, σχέδιο για τη βελτίωση της ενεργειακής ασφάλειας της Ευρώπης. Η εξάρτηση της Ευρώπης από τις ενεργειακές εισαγωγές (πετρέλαιο, άνθρακας, φυσικό αέριο) έχει αυξηθεί σταδιακά από 43% το 1995 σε 53% το 2011 [5]. Σύµφωνα µάλιστα µε ανάλυση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, αυτή η εξάρτηση θα παραµείνει σε επίπεδα άνω του 50% ως το 2050, εφόσον η Ευρώπη δεν εφαρµόσει συγκεκριµένες πολιτικές [6]. Δεν υπάρχει ενεργειακή ασφάλεια χωρίς εγχώριες και ανεξάντλητες πηγές ενέργειας Αρκετές επιλογές βρίσκονται την παρούσα στιγµή υπό εξέταση, όπως εναλλακτικές οδοί για τον εφοδιασµό φυσικού αερίου, πυρηνική ενέργεια και εκµετάλλευση εγχώριων κοιτασµάτων σχιστολιθικού αερίου. Ωστόσο, πολλές από αυτές τις επιλογές δεν θα ήταν σε θέση να συµβάλλουν ικανοποιητικά στη µείωση των ενεργειακών εισαγωγών, παρά τις δραµατικές επιπτώσεις στο περιβάλλον και το υψηλό επενδυτικό τους κόστος. Αντιθέτως, µία µακροπρόθεσµη στρατηγική που θέτει ως προτεραιότητα την ανάπτυξη των ανανεώσιµων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ) καθώς και την εξοικονόµηση ενέργειας, θα µπορούσε να µειώσει αισθητά την εξάρτηση της Ευρώπης από την εισαγόµενη ενέργεια. Σύµφωνα µε τα στοιχεία της ίδιας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής [7], ένας µετριοπαθής στόχος ανάπτυξης των ΑΠΕ 35% ως το 2030 µαζί µε πολιτικές εξοικονόµησης ενέργειας θα µπορούσαν να µειώσουν στο µισό τις συνολικές ενεργειακές εισαγωγές της Ευρώπης ως το Σε αυτό το σενάριο, το φυσικό αέριο µειώνεται κατά 29% το 2030 και 54% ως το Μεγαλύτερη φιλοδοξία σε στόχους ΑΠΕ και εξοικονόµησης ως το 2030 θα µπορούσαν να µειώσουν δραµατικά τις εισαγωγές ενέργειας και ουσιαστικά να ανεξαρτητοποιήσουν την Ευρώπη. Η Ευρώπη διαθέτει τεράστιο δυναµικό καθαρής ενέργειας. Σύµφωνα µε έρευνες, η ανανεώσιµη ενέργεια θα µπορούσε να καλύψει σχεδόν το µισό της ενεργειακής ζήτησης στην Ευρώπη ως το 2030 [8]. Ήδη από το 2000, οι ΑΠΕ αντιστοιχούν σε περισσότερο από το 50% της εγκατεστηµένης ισχύος στην Ευρώπη [9]. Έρευνα του Frauenhofer Institute εκτιµάει ότι βελτίωση της ενεργειακής αποδοτικότητας κατά 40% ως το 2030 είναι εφικτή ποσοστό που αντιστοιχεί στο σύνολο της τρέχουσας εισαγωγής φυσικού αερίου από τη Ρωσία [10]. Έκθεση του Διεθνούς Οργανισµού Ενέργειας (International Energy Agency, IEA) υποστηρίζει ότι τα µέτρα

4 βελτίωσης της ενεργειακής απόδοσης εξοικονόµησαν περισσότερη ενέργεια το 2010 σε σχέση µε το σύνολο παραγωγής ενέργειας από οποιαδήποτε άλλη ενεργειακή πηγή σε παγκόσµιο επίπεδο [11]. Νέες οδοί εφοδιασµού φυσικού αερίου; Οι πιθανές προτάσεις για εισαγωγή αερίου από άλλες χώρες θα µετακινούσαν απλά ένα ποσοστό των εισαγωγών σε άλλους συχνά αναξιόπιστους εµπορικούς εταίρους µε σηµαντικό κόστος. Για παράδειγµα, ο νότιος διάδροµος µεταφοράς φυσικού αερίου (Southern Gas Corridor), ο οποίος θα συνδέει την Ευρώπη µε χώρες όπως το Τουρκµενιστάν, το Ιράν και το Αζερµπαϊτζάν, προβλέπεται αρχικά να µεταφέρει 10 δισ. κυβικά µέτρα (billion cubic meters, bcm) το χρόνο και πιθανώς 20 bcm αερίου κάθε χρόνο µακροπρόθεσµα [12]. Για σύγκριση, αναφέρεται πως η Ευρώπη εισάγει περίπου 130 bcm φυσικού αερίου από τη Ρωσία κάθε χρόνο. Το αέριο θα µπορούσε να µεταφερθεί από πιο µακρινές περιοχές, όπως η Αυστραλία και οι ΗΠΑ, µέσω της χρήσης τεχνολογίας υγροποιηµένου φυσικού αερίου (liquefied natural gas, LNG), ωστόσο χρειάζονται πολλά χρόνια µέχρι να κατασκευαστούν οι απαιτούµενες εγκαταστάσεις [13]. Επιπλέον, όπως αναφέρει το πρακτορείο ειδήσεων Bloomberg, η αντικατάσταση των εισαγωγών φυσικού αερίου µέσω αγωγών µε LNG θα διπλασίαζε τις ευρωπαϊκές τιµές χονδρικής πώλησης αερίου, καθώς η Ευρώπη θα ήταν αναγκασµένη να ανταγωνιστεί τις υψηλές τιµές χονδρικής πώλησης αερίου στην Ασία [14]. Ορυκτά καύσιµα; Στην πρόσφατη έκκλησή του για µία Ενεργειακή Ευρωπαϊκή Ένωση [15], ο πρωθυπουργός της Πολωνίας κ. Donald Tusk παρότρυνε την «αποκατάσταση» της χρήσης άνθρακα στην Ευρώπη. Ωστόσο, µία αύξηση σε άνθρακα δεν θα ήταν συµβατή µε τους κλιµατικούς στόχους της Ευρώπης, ούτε µε τις δραµατικές εκκλήσεις της επιστήµης για ταχύτατη απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιµα και µείωση των εκποµπών αερίων του θερµοκηπίου. Επιπλέον, θα είχε σηµαντική αύξηση των επιπτώσεων στην υγεία των Ευρωπαίων πολιτών λόγω της ατµοσφαιρικής ρύπανσης [16]. Σηµειώνεται ότι η βιοµηχανία άνθρακα της Πολωνίας, αν και έλαβε 40,5 δισ. σε δηµόσιες χρηµατοδοτικές ενισχύσεις µεταξύ του 1990 και του 2012 [17], η εγχώρια εξόρυξη άνθρακα συνεχίζει να µειώνεται [18]. Σήµερα, η Ευρώπη εισάγει περίπου το 27% του άνθρακα που χρησιµοποιεί από τη Ρωσία, ενώ σηµαντικά ποσοστά των εισαγωγών αυτών καταλήγουν στην Πολωνία, τη Γερµανία και το Ηνωµένο Βασίλειο. Οι κυβερνήσεις του Ηνωµένου Βασιλείου και της Πολωνίας υποστηρίζουν πως η εκµετάλλευση εγχώριων κοιτασµάτων σχιστολιθικού αερίου θα µπορούσε να συµβάλει στη µείωση της εξάρτησης. Ωστόσο, µία έρευνα του ινστιτούτου Pöyry συµπέρανε πως το φυσικό αέριο θα έχει σχεδόν µηδενική επιρροή στην εισαγωγή αερίου από τη Ρωσία στην Ευρώπη µέχρι το 2030 ακόµα και υπό συνθήκες οικονοµικής ευηµερίας [19], ενώ έρευνα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής επισηµαίνει τον κίνδυνο δηµιουργίας σοβαρών προβληµάτων στο περιβάλλον καθώς και στην υγεία των πολιτών [20]. Πυρηνική ενέργεια; Η πυρηνική ενέργεια συνδέεται µε εξαιρετικά υψηλό κόστος, µεγάλη πιθανότητα ατυχήµατος και πολλές καθυστερήσεις. Σήµερα, το 44% των πυρηνικών αντιδραστήρων που λειτουργούν στην Ευρώπη εγκαταστάθηκε πριν από τουλάχιστον 30 χρόνια και θα πρέπει σταδιακά να αποσυρθεί. Η παράταση της χρήσης των αντιδραστήρων αυτών θα

5 προκαλούσε νέους κινδύνους ασφαλείας [21]. Παράλληλα, οι λίγοι νέοι αντιδραστήρες που βρίσκονται υπό κατασκευή στην Ευρώπη έχουν ξεπεράσει κατά πολύ τον προϋπολογισµό τους παρουσιάζοντας παρατεταµένες καθυστερήσεις και τεχνικά προβλήµατα. Το κόστος του πυρηνικού εργοστασίου στο Olkiluoto της Φινλανδίας ανήλθε από 3 δισ. σε 8,5 δισ., ενώ ο χρόνος λειτουργίας έχει αναβληθεί από το 2009 στο το νωρίτερο [22]. Η Greenpeace ζητάει από τους υπουργούς ενέργειας της Ε.Ε.: Να θέσουν τις ΑΠΕ και την ενεργειακή απόδοση στη βάση των αποφάσεων για την ευρωπαϊκή ενεργειακή ασφάλεια. Εφόσον η Ε.Ε. θέλει να εκµεταλλευτεί το δυναµικό των τεχνολογιών αυτών, οφείλει να δεσµευτεί ότι έως το 2030 η καθαρή ενέργεια θα ανέλθει σε 45%, η ενεργειακή απόδοση σε 40% και οι εγχώριες εκποµπές CO 2 θα µειωθούν τουλάχιστον κατά 55%. Να δηµιουργήσουν ένα κοινό χρηµατοδοτικό εργαλείο της Ε.Ε. που θα συµβάλει στην κινητοποίηση επενδύσεων και στη µείωση του κόστους επένδυσης στα κράτη-µέλη της µε χαµηλότερο εισόδηµα. Παραποµπές: [1] European Commission, 22 January 2014: Energy Economic Developments in Europe. [2] US Energy Information Administration, Russia. [3] Reuters, 3 March 2014, Gazprom says Europe to depend more on Russian gas in years to come. [4] Business Insider, 3 March 2014, This Is The Gas Pipeline Map That Shows Why The Crisis In Ukraine Affects All Of Europe. [5] Eurostat: EU energy in figures - statistical pocketbook [6] Commission staff working document, 22 January 2014: Impact assessment for a 2030 climate and energy policy framework. [7] Commission staff working document, 22 January 2014: Impact assessment for a 2030 climate and energy policy framework. [8] Greenpeace, 24 October 2012: Energy [R]evolution a sustainable EU 27 energy outlook. [9] European Wind Energy Association, February 2014: Wind in power 2013 European statistics. [10] Fraunhofer ISI, 4 October 2013: Analysis of a European Reference Target System for [11] International Energy Agency, 16 October 2013: Energy Efficiency Market Report. [12] Platts, 19 September 2013: Presentation Opening the Southern Gas Corridor. [13] Platts, 1 April 2014: Backers of US LNG exports want to weaken Russia s hold, but it may not matter. [14] Bloomberg 12 November, 2013: Regional Gas Price Differences Will Remain Beyond 2035, IEA Says. [15] Financial Times, 21 April 2014: A united Europe can end Russian energy stranglehold. [16] Health and Environment Alliance, 7 March 2013: The Unpaid Health Bill. [17] Warsaw Institute for Economic Studies, 8 April 2014: Summary briefing (Greenpeace). [18] Xinhua, 29 April 2014: Poland coal company reduces production due to falling sales. [19] Pöyry, November 2013: Macroeconomics of European shale gas production. [20] European Commission, September 2012: Potential Risks for the Environment and Human Health Arising from Hydrocarbons Operations Involving Hydraulic Fracturing in Europe.

6 [21] Greenpeace, March 2014: Lifetime extension of ageing nuclear plants: Entering a new era of risk. [22] Reuters, 28 February 2014: Finnish nuclear plant delayed again as Areva, TVO bicker.