Ακάρεα και άλλοι ζωικοί εχθροί της ελιάς

Transcript

1 Ακάρεα και άλλοι ζωικοί εχθροί της ελιάς Δρ Ν. Γ. Εμμανουήλ Καθηγητής Δρ Ε. Ν. Πάνου Ε.ΔΙ.Π. Εργαστήριο Γεωργικής Ζωολογίας & Εντομολογίας Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών

2

3 Εκτος των εντόμων, στο υπεργειο μέρος των ελαιοδέντρων έχει αναφερθεί - διεθνώς αλλά και στην Ελλάδα- ένας αριθμός φυτοφάγων ακάρεων, αλλά και άλλων ζωικών εχθρών (νηματώδεις σκώληκες, τρωκτικά, πτηνά)

4 Φυτοφάγα ακάρεα ελιάς Κατά σειρά σπουδαιότητας τα ακάρεα αυτά ανήκουν στις κάτωθι οικογένειες: Eriophyidae Tenuipalpidae Tetranychidae

5 Eriophyidae - Γενικά % ib»ppih5ib, Ι ^ Μ Η f l n t V i % M ^ A P ^ y ^ V v _.ϋλ/ ts r' t X w p a. ^ B K # m / *-v >feal '- '\ 3Β {Ϊ -. : ΡΡμ ^ Λ I», ~ϋίβ(λ τ~ ^ mif, ^511 ' rjrt jtev^^^eiolii Mi ΓΠ Περιλαμβάνει ένα αριθμό ειδών τα οποία μπορεί να προκαλέσουν σημαντικές ζημιές

6 Η οικογένεια περιλαμβάνει 6 υποοικογένειες Τα μικρότερα γνωστά φυτοφάγα ακάρεα, μεγέθους μ Σκωληκόμορφα, σώμα μαλακό, ασθενώς χιτινισμένο, 2 ζεύγη ποδών Αποκλειστικά φυτοφάγα είδη Εξειδίκευση ως προς τον ξενιστή, μονοφάγα ή ολιγοφάγα Προσβάλλουν όλα τα ζώντα φυτικά τμήματα πλην των ριζών Φορείς ιώσεων

7 Διάφοροι τύποι προνωτιαίων θυρεών ελληνικών ειδών Eriophyoidea Πηγή: Ε.Γ. Μαλανδράκη : Μορφολογία & Συστηματική των Eriophyoidea (Acari: Prostigmata) της Ελληνικής χλωρίδας Διδακτορική Διατριβή, 2012.

8 υποκινητής σταθερό στέλεχος S/! κινητό στέλεχος (β) (Υ) α) πλάγια όψη γναθοσώματος β) χηληκερατικά στιλέτα γ) στοματικό στιλέτο χηληκερατικά στιλέτα βοηθητικά στιλέτα χηληκερατικός χαλινός βάση ποδοπροσακτρίδων υποκινητής Νωτιαία όψη γναθοσώματος

9 Πηγή: Ε.Γ. Μαλανδράκη : Μορφολογία & Συστηματική των Eriophyoidea (Acari: Prostigmata) της Ελληνικής χλωρίδας Διδακτορική Διατριβή, 2012.

10 Βιολογικός κύκλος Ωό r ρονυμφη η λάρβα r Νύμφη

11 Πηγή: Ε.Γ. Μαλανδράκη : Μορφολογία & Συστηματική των Eriophyoidea (Acari: Prostigmata) της Ελληνικής χλωρίδας Διδακτορική Διατριβή, 2012.

12 Συμπτώματα ερινωσεις κηκίδες συστροφές φύλλων διογκώσεις οφθαλμών παραμορφώσεις βλάστησης (μικροφυλλία, βράχυνση μεσογονάτιων διαστημάτων, βλατομανία, «σκούπα μάγισσας») δερματώσεις, μεταχρωματισμοί & παραμορφώσεις βλαστών, φύλλων, καρπών Καταστροφή ανθέων και πρόωρη πτώση αυτών

13

14

15

16

17

18

19 Eriophyidae ελιάς Δύο υποοικογένειες ανευρίσκονται στα ελαιόδεντρα α) Eriophyinae Nalepa β) Phyllocoptinae Nalepa

20

21 50 I ί Eriophyinae

22 Phyllocoptinae

23 Eriophyinae ελιάς

24 Aceria oleae (Nalepa, 1900) Περιγράφηκε πρώτη φορά σε ελιά από την Κύπρο Στον ίδιο ξενιστή έχει ευρεθεί στην Αίγυπτο, Ιράν Αίγυπτο, Αλβανία, Ιταλία, Ισπανία, Μαρόκο Ν. Αφρική, Τουρκία, Ισραήλ, Ιορδανία, Λιβύη Στην Ελλάδα απαντάται σε όλη τη χώρα

25

26 Το πρώτο είδος Eriophyidae που αναφέρθηκε στην ελιά στην Ελλάδα Ιδιαίτερα επιζήμιο σε νεαρά και σε αυστηρά κλαδεμένα δέντρα Διαχειμάζει κάτω από τις αστεροειδείς τρίχες των φύλλων τις οποίες καταστρέφει Προσβάλλει την τρυφερή βλάστηση, τις ανθοταξίες και τους νεαρούς καρπούς Προκαλεί συστροφή, χλωρωτικές περιοχές, ανάγλυφη όψη, παραμόρφωση φύλλων, αποφύλλωση ανθόπτωση σχηματισμό παραμορφωμένων καρπών ή καρπόπτωση μεταχρωματισμούς και κηλιδώσεις καρπών ανάσχεση βλάστησης με συνέπεια την επίδραση στην παραγωγή του επόμενου έτους Ευνοείται από ήπιο χειμώνα και υγρό καλοκαίρι και μπορεί να εμφανίσει έως και 15 γενιές/έτος

27 Manu el Alvar a do hrrg://w w w.biodlv er stdadvimial.oi 5;

28

29

30

31 ^Σε σχέση με τα συμπτώματα υπό μορφή ύβων που παρατηρούνται στους καρπούς της ελιάς υπάρχει και η άποψη ότι αυτά οφείλονται σε άλλα αίτια (ιώσεις)

32

33 Διακύμανση της πληθυσμιακής πυκνότητας του Aceria oleae Number of m ite he variation in population density of Aceria oleae on six young olive tree leaves. Πηγή: Hatzinikolis E.N., 1971 : A contribution to the study of Aceria olea (Nalepa, 1900). (Acarina: Eriophyidae).

34 Ποσοστό του πληθυσμού του Aceria oleae Tabic 1. Percentage of the population of A ceria oleae oft olive tree Leaves F lowrr* Frail Mon ill* 1. s* Nymphs *» Pupae Adults Larvae ft* *w fc Nymph* Pupae ar. Tv Adults L a rv if Λ Nymphs % Pupae /I Adults January February Viirch 96? I 97 April May > June Λ n φ lu lr 6 } m M August Scptctllbc* 22 2? 51 October IS November IkoMdbef 5! Πηγή: Hatzinikolis E.N., 1971 : A contribution to the study of Aceria olea (Nalepa, 1900). (Acarina: Eriophyidae)

35 Aceria olivi (Zaher & Abou-Awad, 1980) Προκαλεί κοίλες κηλίδες στην κάτω επιφάνεια των φύλλων και παραμόρφωση των τρυφερών φύλλων Στην Ελλάδα η εξάπλωσή του είναι περιορισμένη

36 Aceria cretica Hatzinikolis, 1989 Στην κάτω επιφάνεια των φύλλων Προκαλεί ελλειψοειδείς μεταχρωματισμούς Η προσβολή ομοιάζει με αυτή από το Aceria oleae Έχει αναφερθεί μόνο στην Κρήτη

37 Διαφορές ανάμεσα στα είδη Aceria της ελιάς Aceria oleae Nalepa Aceria olivi Zaher & Abou-Awad Aceria cretica Hatzinikolis Ενδοπόδιο με 4 ζεύγη ακτινών Ενδοπόδιο με 4 ζεύγη ακτίνων Ενδοπόδιο με 5 ζεύγη ακτίνων Θυρεός με μέση, παράμεσες και ζεύγος πλευρικών γραμμώσεων, αμυδρά διακρινόμενες και μόνο στο δεύτερο μισό αυτού Θυρεός ελαφρώς κοίλος στο οπίσθιο τμήμα του Σωματικοί δακτύλιοι κανονικοί Θυρεός με παράμεσες γραμμώσεις, πλήρεις, κυματοειδείς και αποκλίνουσες Θυρεός με μικρή καρίνα σχήματος W στο οπίσθιο τμήμα του Σωματικοί δακτύλιοι κυματοειδείς Θυρεός επίπεδος στο οπίσθιο τμήμα του Σωματικοί δακτύλιοι κανονικοί Ισχία με διάσπαρτα κοκκία Ισχία )(ωρίς διάκοσμο Ισχία I με διάσπαρτα κοκκία Γεννητικό άνοιγμα με περίπου 12 κατακόρυφες γραμμώσεις Γεννητικό άνοιγμα με 8 κατακόρυφες γραμμώσεις διάκοσμο Πηγή: Ε.Γ. Μαλανδράκη : Μορφολογία & Συστηματική των Eriophyoidea (Acari: Prostigmata) της Ελληνικής χλωρίδας Διδακτορική Διατριβή, 2012.

38 Aculus benakii (Hatzinikolis, 1968) Στην κάτω επιφάνεια των φύλλων κάτω από τις γ r r r αστεροειδείς τρίχες τις οποίες καταστρέφει Προκαλεί υποκίτρινες κηλίδες στην άνω επιφάνεια και αντίστοιχες διογκώσεις στην κάτω Προσβάλλει τους οφθαλμούς, τα άνθη και τους νεαρούς καρπούς Βράχυνση μεσογονατίων διαστημάτων, παραμόρφωση φύλλων, παραμόρφωση και ξήρανση ανθοταξιών Έχει αναφερθεί κυρίως σε παράκτιες περιοχές, με ήπιο χειμώνα και υγρό θέρος Ιδιαίτερα επιζήμιο στη Δ. Ελλάδα, Κρήτη, Λέσβο

39 Aculus olearius Castagnoli, 1977 Στις ανθοταξίες και τους νεαρούς καρπούς Προκαλεί καφέ μεταχρωματισμό και μάρανση των ανθέων και των νεαρών καρπών Στη χώρα μας είναι περιορισμένης εξάπλωσης και δεν θεωρείται σοβαρός εχθρός

40 Phyllocoptinae ελιάς

41 Ditrymacus athiasella Keifer, 1960 Περιγράφηκε πρώτη φορά σε ελιά από την Αλγερία. Η Ελλάδα είναι η δεύτερη χώρα αναφοράς του είδους Στον ίδιο ξενιστή έχει ευρεθεί στην Αλβανία, Ιταλία, Ισπανία, Κροατία, Πορτογαλία, Χιλή Προσβάλλει τη νεαρή βλάστηση. Απαντάται στην άνω επιφάνεια των νεαρών φύλλων, τους ανθοφόρους οφθαλμούς και τους μικρούς καρπούς. Για μικρό διάστημα συναντάται και στις ανθοταξίες και τα παλαιότερα φύλλα Συνυπάρχει με άλλα Eriophyidae (Oxycenus maxwelli, Aceria oleae) Προκαλεί εμφάνιση υποκίτρινων στιγμάτων, παραμόρφωση και ανώμαλη υφή στην άνω επιφάνεια των φύλλων με ταυτόχρονη ύπαρξη οιδημάτων στην κάτω επιφάνεια Πτώση ανθοταξιών εξαιτίας της προσβολής των οφθαλμών Πτώση νεαρών καρπών Ζημιογόνο στην Πελοπόννησο

42 Ποσοστό του πληθυσμού του Ditrymacus athiasella Table 1 Percentages of the population ol D. athiasella on various organs ot the olive tree Months Leaves Buds Flowers Fruits L,N P A U N P A L,N P A UN P A January February ' March April May June July Λ0 August September October November December L larvae. N nym phs. P pupae, A adults

43 Διακύμανση της πληθυσμιακής πυκνότητας του D. athiasella

44 I able 2 Developmental time* of immature Mages. preoviposit ion and incubation peiiuds oi O. athiast'lla in days at 2D -4 C Keediiii Quiescent Tolal Stage N o Standard ohs. Max. Mm. Avg. Max. Min. Avg. Max. Min. Avg. deviation Egg Larva Nymph Egg to adult am m 14/) Preovi position 28 2» Oviposit ion period Incubation period T *» 0.3

45

46 Tegolophus hassani Keifer, 1959 Απαντάται και στις δύο επιφάνειες φύλλων Προκαλεί εμφάνιση σκωριόχρωων κηλιδώσεων, παραμόρφωση φύλλων ή και φυλλόπτωση Καθήλωση βλάστησης Ανθόπτωση, μικροκαρπία Αναπτύσσει μεγάλους πληθυσμούς και μπορεί να προκαλέσει μείωση της παραγωγής

47 Fig- 3. Balance de la population sur la premiere ou deuxieme paire de feuilles developpccs des jeunes pousses, cn 1969.

48 Oxycenus (Oxypleurites) maxwelli (Keifer, 1939) Απαντάται στην άνω επιφάνεια των ακραίων φύλλων Σε μεγάλες προσβολές εξαπλώνεται και στην κάτω καθώς και στους οφθαλμούς, άνθη, στελέχη Προκαλεί ανθόπτωση, εμφάνιση ασημόχρωων κηλιδώσεων και συστροφή νεαρών φύλλων Στη χώρα μας απαντάται συχνά στα ελαιόδεντρα όμως σε μικρούς πληθυσμούς και θεωρείται μικρής οικονομικής σημασίας

49 Fig 2 The olive hud mite, Oxycenus maxwelli: a) Live specimens on the upper leaf surface: b) Svmotoms on leaves.

50 Oxycenus niloticus Zaher & Abou-Awad, 1979 Απαντάται στην άνω επιφάνεια των ακραίων φύλλων γύρω από το κεντρικό νεύρο Προκαλεί κοίλες κηλίδες στην κάτω επιφάνεια των φύλλων και παραμόρφωση Η εξάπλωσή του στην Ελλάδα είναι περιορισμένη

51 Shevtchenkella (Tegonotus) oleae (Natcheff, 1966) Απαντάται και στις δύο επιφάνειες φύλλων Προσβάλλει φύλλα, κλάδους, οφθαλμούς και άνθη Προκαλεί ελαφρά παραμόρφωση Η εξάπλωσή του στην Ελλάδα είναι περιορισμένη σε μικρούς πληθυσμούς

52 Tenuipalpidae - Γενικά (ψευδοτετράνυχοι) Φυτοφάγα ακάρεα Η βιολογία και ο ρόλος τους στην ελιά δεν έχει μελετηθεί επαρκώς Διαχειμάζουν ως γονιμοποιημένα θηλυκά Απαντώνται σε όλα τα πράσινα μέρη του δέντρου (κλάδοι, φύλλα, οφθαλμοί, ταξιανθίες, καρποί) Συγκρινόμενα με τα Tetranychidae δεν αναπτύσσουν εύκολα μεγάλους πληθυσμούς Σε μεγάλους όμως πληθυσμούς μπορεί να προκαλέσουν κηλιδώσεις και σπανιότερα παραμορφώσεις ή ξηράνσεις

53

54

55 Tenuipalpidae ελιάς Στην Ελλάδα είναι γνωστά τα: Brevipalpus oleae Baker, 1941 B. olearius Sayed, 1951 B. olivicola Pegazzano & Castagnoli, 1972 B. atalantae Hatzinikolis, 1978 B. rotai Castagnoli & Pegazzano, 1979 B. hellenicus Hatzinikolis & Kolovos, 1981 B. macedonicus Hatzinikolis, 1983 B. chalkidicus Hatzinikolis, 1985 B. spaticus Hatzinikolis & Emmanouel, 1991 B. oleasteri Hatzinikolis & Panou, 1996 B. gortiniensis Hatzinikolis & Panou, 1996 Raoiella macfarlanei Pritchard & Baker, 1958 Tenuipalpus caudatus Duges, 1834

56 Fig. 11: Brevipulpusoleasteri sp. nov.. female: dorsum.

57 Fig. 12: Breripolptts oleaster! sp. novfemale: vetiier.

58 Raoiella macfarlanei Pritchard & Baker, 1958

59 Παρατηρείται στην κάτω επιφάνεια των φύλλων, κοντά στο κεντρικό νεύρο όπου προκαλεί καστανό μεταχρωματισμό, περιφερειακή παραμόρφωση και συστροφή φύλλων

60 V<ν * f Λ 1

61 «ΛΓ* -Λ. ; *va \ V? & 'i V Ϊ1 *31 % \ ** «% * ' 1 <* - &\ '.. :»..τ -..τ... : *,.. : '.» -. * i *Φ*}β Μ «12 > Τ 1 ^ r ^ / Λ. Λ*Τ 4» ^ * ν <** 4/f* a * *Α ϊ λ ; V *ν - > 4 w * *ν f ;* - ν - * Λ, *. W» Γ Ι* * ^ 1 J * I > t,, ; ν '* * * - -», Μ» * " > - * * - % * *. α.* t * * Ί * ; *;. Λ. Λw * + ft. Λ v r» % «. * - * ' I Μ- # ~ *** ν * " * I ^... Ί; W t ~ ' 1 ' / *. 1 A ^ If k % 4 ^ f Vy - 4 *.C l ν» > J u.. f ' <* *" m*. 1 J I I V ^ *

62 Tetranychidae ελιάς (Τετράνυχοι) Tetranychus urticae Koch, 1836 Bryobia attica Hatzinikolis & Emmanouel, 1990

63 Φυτοπαρασιτικοί νηματώδεις ελιάς

64

65 Οι νηματώδεις σκώληκες που έχουν αναφερθεί στην ελιά στην Ελλάδα ανήκουν στα γένη: Meloidogyne Pratylenchus Tylenchulus Longidorus Helicotylenchus Rotylenchus Psilenchus Tylenchus Criconemoides Criconema Radopholus Xiphinema Tylenchorhynchus

66 Helicotylenchus sp. Rotylenchus sp. S Σπειροειδείς νηματώδεις S Σε μεγάλους πληθυσμούς δημιουργούν προβλήματα στην εγκατάσταση και ανάπτυξη νεαρών δενδρυλίων

67 Rotylenchus sp

68 Helicotylenchus sp

69 Tylenchulus spp S Το Tylenchulus semipenetrans έχει αναφερθεί στην Ελλάδα κυρίως σε εσπεριδοειδή. Για την ελιά δεν υπάρχει κάποια αναφορά. Για τη Μεσογειακή λεκάνη έχει ευρεθεί παθότυπος που προσβάλλει την ελιά όπου όμως δεν μπορεί να συμπληρώσει το βιολογικό κύκλο του

70

71 Pratylenchus spp S Νηματώδης ριζικών εξελκώσεων S Συνήθως παρουσιάζουν συνεργισμό με βακτήρια και μύκητες S Είδη του γένους Pratylenchus έχουν αναφερθεί εκτός της ελιάς, σε αμπέλι, βαμβάκι, πατάτα, εσπεριδοειδή, καπνό, ροδακινιά κ.ά. S Τα είδη που έχουν βρεθεί στην Ελλάδα σε διάφορους ξενιστές είναι τα: P crenatus, P. goodeyi, P. neglectus, P. penetrans

72

73 Meloidogyne spp. S Έχει αναφερθεί το Meloidogyne javanica εκτός της ελιάς και σε πλήθος άλλων ξενιστών (αμυγδαλιά, δαμασκηνιά, ζαχαρότευτλα, καπνό, καρότα, κουνουπίδια, τομάτα, αγγούρι, πιπεριά, μελιτζάνα, μπάμια, κυκλάμινα, γαρδένια, πατάτα, ροδακινιά, σέλινο, συκιά, φασόλια, φιστικιά) S Προκαλεί όγκους στις ρίζες

74

75 Tylenchorhynchus spp S Είδη του γένους Tylenchorhynchus έχουν αναφερθεί εκτός της ελιάς, σε αμπέλι, αμυγδαλιά, εσπεριδοειδή, τομάτα, πατάτα, τριανταφυλλιά, φράουλα κ.ά. S Εκτοπαρασιτικός νηματώδης

76 .

77 Xiphinema spp S 5 είδη έχουν βρεθεί στην Ελλάδα, τα: X. index, X. americanum, X. pachtaicum, X. italiae, X. israeliae S Τα είδη του γένους Xiphinema έχουν αναφερθεί σε διάφορα φυτά όπως αμπέλι, εσπεριδοειδή, μηδική, συκιά, φυτώρια καλλωπιστικών κ.ά. S Στην ελιά έχουν αναφερθεί όλα τα παραπάνω είδη εκτός του X. americanum

78

79 Longidorus spp. S 3 είδη έχουν βρεθεί στην Ελλάδα στην ελιά, τα: L. closelongatus, L. cretensis, L. pseudoelongatus

80

81 Criconema sp. Criconemoides sp

82 Πτηνά

83 Sturnus vulgaris (οικ. Sturnidae) κν. ψαρόνι

84 Μεταναστευτικά. Έρχονται στην Ελλάδα το φθινόπωρο και φεύγουν την άνοιξη. Πολύ κοινό το χειμώνα στη Ν. Ελλάδα Μετά την περίοδο του ζευγαρώματος σχηματίζουν μεγάλα σμήνη που αλλάζουν πολύ γρήγορα και απότομα κατεύθυνση Σμήνη από χιλιάδες πουλιά κατακλύζουν δέντρα Αφήνουν τη φωλιά με την ανατολή του ήλιου, ταξιδεύουν ως και 10 km για ανεύρεση τροφής και επιστρέφουν στη φωλιά το βράδυ Ψάχνει για τροφή σε χωράφια, ελαιώνες κ.λπ. Φωλιάζουν σε δέντρα, καμπαναριά, τρύπες, χαραμάδες. Διώχνουν άλλα είδη από σχεδόν έτοιμες φωλιές Γεννούν 2 φορές το χρόνο, 4-5 αυγά κάθε φορά

85

86

87 Turdus philomelus (οικ. Turdidae) κν. τσίχλα

88 Κυρίως γνωστή ως χειμέριος επισκέπτης σε ανοιχτές δασωμένες περιοχές, ελαιώνες κλπ. Τρέφεται με χειμωνιάτικους καρπούς, έντομα, σκουλήκια, σαλιγκάρια

89 Turdus merula (οικ. Turdidae) κν. κότσυφας

90 Κυρίως επιδημητικός, αλλά και χειμερινοί επισκέπτες Τρέφεται με γαιοσκώληκες, καρπούς αρκετοί έντομα,

91 Γενικώς τα πτηνά θεωρούνται, ότι είναι οι σπουδαιότεροι και αναντικατάστατοι σύμμαχοι των γεωργών προς καταπολέμηση των επιβλαβών στις καλλιέργειες ζώων Πολλά πτηνά διατρέφονται με σπόρους και καρπούς καλλιεργούμενων φυτών χωρίς να προκαλούν αισθητές ζημιές Λόγω ελλείψεως της συνήθους τροφής εξ' αγρίων φυτών ή ζωικών οργανισμών, τρέφονται από τις καλλιέργειες όπως π.χ. παρατηρείται κατά τη διάρκεια του χειμώνα στην ελιά Μερικά, όταν αυξηθεί ο πληθυσμός τους, συνέπεια μετανάστευσης, διαχειμάσεως ή διαθερισμού, είναι δυνατό να επιφέρουν σοβαρές ζημιές σε καρπούς Ελαφρώς κατεστραμμένοι καρποί μπορούν να παρουσιάσουν δευτερογενείς προσβολές από μύκητες

92 Περιορισμός ζημιών από πτηνά Εκφοβισμός - Κανονάκι - Κραυγές αγωνίας Τα δολώματα απαγορεύονται

93 Τρωκτικά

94 33 είδη τρωκτικών στην Ελλάδα Επιζήμια κυρίως τα Arvicolidae Σχεδόν όλα μπορούν να ζημιώσουν, ιδιαίτερα τα νεαρά δενδρύλια Τρώνε δακτυλιωτά το φλοιό Καταστροφή αυτοφυούς βλάστησης - ζιζανιοκτονία Δολώματα με αντιπηκτικά του αίματος τρωκτικοκτόνα (απαραίτητες οι προφυλάξεις για τα αγροτικά ζώα)

95 Κορμός δένδρου αποφλοιωμένος από το Myodes (Clethrionomys) glareolus κν. ξανθοαρουραίου

96

97