Το δικαίωµα πρόσβασης στα διοικητικά στοιχεία σε συνάρτηση µε το δικαίωµα προστασίας των προσωπικών δεδοµένων

Transcript

1 ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ : Το δικαίωµα πρόσβασης στα διοικητικά στοιχεία σε συνάρτηση µε το δικαίωµα προστασίας των προσωπικών δεδοµένων Επιβλέπουσα καθηγήτρια: Α. Μαρκαντωνάτου-Σκαλτσά Τµήµα: ηµόσιας ιοίκησης του Παντείου Πανεπιστηµίου Κοινωνικών και Πολιτικών Σπουδών. Μεταπτυχιακό πρόγραµµα σπουδών- Κατεύθυνση : «Νοµικός Πολιτισµός» ΝΕΚΤΑΡΙΟΣ ΠΑΠΑΚΟΣΜΟΠΟΥΛΟΣ

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ... 1 Α.) ΠΡΟΛΟΓΟΣ... 4 Β.) ΤΟ ΙΚΑΙΩΜΑ ΠΡΟΣΒΑΣΗΣ ΣΤΑ ΙΟΙΚΗΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ....5 α)εισαγωγή...5 β) Νοµική Θεµελίωση του ικαιώµατος...7 β1) Στο Σύνταγµα... 7 β1α) Στα άρθρα 14 1 και β1β) Στα άρθρα 2 και β1γ) Στα άρθρα 5 Α και β1δ) Στο άρθρο β2) Στην Κοινοτική Νοµοθεσία β3) Στην Ελληνική Νοµοθεσία β3α) περαιτέρω χρήση των πληροφοριών του ηµόσιου Τοµέα...34 Γ.) ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ...39 α) Έννοια του δικαιώµατος...39 β) Φορείς, υπόχρεοι και τρόπος άσκησης του δικαιώµατος...42 γ) όρια του δικαιώµατος...45 δ) Οι επελθείσες αλλαγές όσον αφορά την πρόσβαση στα έγγραφα, µε την εισαγωγή του Κώδικα ιοικητικής ιαδικασία...48 ε) Η ικαστική προστασία διοικουµένου σε σχέση µε την άρνηση της ιοίκησης να χορηγήσει διοικητικά έγγραφα

3 ) ΝΟΜΟΛΟΓΙΑΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ δ1) Νοµολογία του ΣτΕ...60 δ2) Γνωµοδοτήσεις Νοµικού Συµβουλίου του Κράτους...66 δ3) Συνήγορος του Πολίτη...69 δ4) ιοικητική Πρακτική...75 Ε) ΤΟ ΙΚΑΙΩΜΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΠΡΟΣΩΠΙΚΩΝ Ε ΟΜΕΝΩΝ ) Εισαγωγή ) Η συνταγµατική θεµελίωση του δικαιώµατος α) Θεµελίωση στο άρ. 9 Α α1) Το δικαίωµα του πληροφοριακού αυτοκαθορισµού β) Θεµελίωση στα άρθρα 5 1, 9 1, 2 1 και ) Ο Νόµος 2472/ α) Εισαγωγικά β) Αντικείµενο του νόµου γ) Πεδίο εφαρµογής του ν. 2472/ ΣΤ) Η ΣΧΕΣΗ ΤΟΥ ΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ ΠΡΟΣΒΑΣΗΣ ΣΤΑ ΙΟΙΚΗΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΜΕ ΤΟ ΙΚΑΙΩΜΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΠΡΟΣΩΠΙΚΩΝ Ε ΟΜΕΝΩΝ ) Σχέση σύγκρουσης ή αλληλοσυµπλήρωσης ) Ερµηνευτικά βοηθήµατα λύσης της σύγκρουσης Ζ) ΝΟΜΟΛΟΓΙΑΚΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΙΟΛΟΓΙΑ

4 Η)ΕΠΙΛΟΓΟΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

5 Α) ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η παρούσα εργασία πραγµατεύεται το δικαίωµα πρόσβασης των διοικουµένων στα διοικητικά στοιχεία. Αυτός είναι και ο πυρήνας της έρευνας µας. Η έρευνα,όµως, γύρω από το συγκεκριµένο ζήτηµα, δε θα µπορεί να είναι ολοκληρωµένη, αν δεν υπάρχει αναφορά και αντιπαραβολή µε ένα άλλο θεµελιώδες δικαίωµα, όπως αυτό της προστασίας των προσωπικών δεδοµένων. Η αντιπαραβολή αυτή κρίνεται άµεσα αναγκαία, γιατί η σύγχρονη κοινωνική ζωή το επιβάλει και επιπλέον, η πλήρης νοµική κατοχύρωση και των δύο αυτών δικαιωµάτων. Μεγαλύτερο πλήθος στοιχείων στα «χέρια» της διοίκησης εξαιτίας διαφόρων παραγόντων, όπως της αύξησης του µεγέθους του δηµοσίου τοµέα, ίσως και διόγκωσης αυτού, των περισσότερων δηµόσιων διαγωνισµών, µε περισσότερους υποψηφίους, αλλά και πέρα από αυτά, της χρήσης της τεχνολογίας σε µεγάλο εύρος, του πλήθους των διαδυκτιακών χώρων, που κάνει ακόµα πιο ευρεία τη διασπορά στοιχείων. Η µελέτη αυτή σε ένα πρώτο µέρος θα παρουσιάσει το δικαίωµα πρόσβασης στα διοικητικά στοιχεία και σε ένα δεύτερο το δικαίωµα προστασίας των προσωπικών δεδοµένων, διαµορφώνοντας µια εικόνα τελικά, αν αυτά τα δύο, συνταγµατικά κατοχυρωµένα πλέον, δικαιώµατα συγκρούονται, αλληλοσυµπληρώνονται ή και ίσως τελικά αλληλοαναιρούνται. Η µελέτη θα γίνει µε βάση τη νοµοθεσία εγχώρια και διεθνή αλλά και µε αναφορά στη νοµολογία, µε αποφάσεις δικαστηρίων και αρχών. Σκοπός είναι να φτάσουµε σε ένα συµπέρασµα που θα αναδεικνύει τη αληθινή σχέση, αυτών των δύο θεµελιωδών δικαιωµάτων. 4

6 Β) ΤΟ ΙΚΑΙΩΜΑ ΠΡΟΣΒΑΣΗΣ ΣΤΑ ΙΟΙΚΗΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ α) ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το δικαίωµα αυτό, όπως και αναφέρεται, είναι η δυνατότητα των πολιτών να µπορούν ύστερα από αίτηση τους να λάβουν γνώση κάποιων διοικητικών εγγράφων ή και ακόµα να λάβουν αντίγραφα αυτών. Σκοπός του δικαιώµατος είναι η δυνατότητα των πολιτών µέσω αυτών των εγγράφων να εξυπηρετήσουν αλλά και συνάµα να υπερασπιστούν τα διαφόρων ειδών συµφέροντα και δικαιώµατα τους. Με το περιεχόµενο αυτό, το ευρύτερο δικαίωµα της πληροφόρησης εξειδικεύεται στην αντίστοιχη υποχρέωση των διοικητικών οργάνων να επιτρέπουν τη γνώση αλλά και τη χορήγηση εγγράφων, σχετιζόµενων µε υποθέσεις των διοικουµένων, αναγκαίων για την εξυπηρέτηση, είτε δια της δικαστικής οδού είτε δια της διοικητικής, των συµφερόντων τους. 1 Το δικαίωµα λοιπόν αυτό, το οποίο είναι ένα δικαίωµα διαδικασίας, είναι µια πτυχή του ατοµικού δικαιώµατος της πληροφόρησης. Είναι, µάλιστα, η παθητική οπτική αυτού του δικαιώµατος όπου ο φορέας του δικαιώµατος µπορεί, όχι να πληροφορήσει ο ίδιος, αλλά να δεχτεί τις πληροφορίες (ελευθερία του πληροφορείσθαι) 2 και µάλιστα αυτές τις πληροφορίες, οι οποίες βρίσκονται στα «χέρια» της διοίκησης και όχι ανάµεσα σε ιδιώτες αλλά ανάµεσα στην κρατική εξουσία και το διοικούµενο σε όποιες µορφές και να διαθέτει η κρατική αυτή εξουσία και διοίκηση συγκεκριµένα στοιχεία. Είναι ένα δικαίωµα που έχει ατοµικό χαρακτήρα αφού καθένα άτοµο µπορεί να είναι φορέας του, όπως θα δούµε παρακάτω, κοινωνικό αφού υπόχρεος είναι η διοίκηση αλλά και πολιτικό αφού µε αυτό γίνεται άνοιγµα του ελέγχου της δηµόσιας εξουσίας και εν µέρει επιτρέπεται η συµµετοχή σε αυτή, όπως αναφέρεται και στην επόµενη παράγραφο. Το δικαίωµα αυτό παρουσιάζεται στην πιο εξελιγµένη µορφή του τα 1 Μαρκαντωνάτου Σκάλτσα Α. Η προστασία του διοικούµενου, Βασική αρχή της διοικητικής δράσεως. Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλας Αθήνα Κοµοτηνή, 2000 σελ 167 επ 2 Χαρ. Χρυσανθάκης Η σχέση κράτους πολίτη. Μία ασύµπτωτη σχέση. Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα Αθήνα Κοµοτηνή 1996 σελ 28 5

7 τελευταία περίπου είκοσι χρόνια στο χώρο της διοίκησης από τη στιγµή που άρχισε να καθιερώνεται ρητώς και νοµοθετικά (νόµος 1599/1986 άρθρο 16, 2690/1999 άρθρο 5, Κ.. ιαδ.), επειδή προηγουµένως η διοίκηση ήταν πιο κλειστή απέναντι στον πολίτη και µε το πρόσχηµα του δηµοσίου συµφέροντος απαγόρευε στο διοικούµενο να έχει πρόσβαση στα διοικητικά στοιχεία. Μέχρι την ψήφιση του νόµου 1599/1986, η πρόσβαση στα διοικητικά στοιχεία ρυθµιζόταν από το άρθρο 72 του υπαλληλικού κώδικα και από τη γενική ρήτρα του άρθρου 902 ΑΚ 3. Ειδικότερα γινόταν δεκτό, βάσει του άρθρου 902 ΑΚ, ότι ο διοικούµενος είχε δικαίωµα να πληροφορηθεί το περιεχόµενο διοικητικού εγγράφου µόνο εφόσον: 1) το έγγραφο είχε συνταχθεί για το συµφέρον αυτού που το ζητούσε, 2) πιστοποιούσε έννοµη σχέση που αφορούσε αυτόν, 3) σχετιζόταν µε διαπραγµατεύσεις που είχαν γίνει σχετικά µε τέτοια έννοµη σχέση 4. Όµως τις τελευταίες δεκαετίες µε αφορµή την διαφάνεια 5 η οποία ως τάση έχει επικρατήσει τόσο στο εγχώριο αλλά και στο διεθνές πεδίο, γενικά την απαίτηση για συµµετοχή του πολίτη στην κρατική δράση αλλά επιπλέον και την προσπάθεια να δηµιουργηθεί µια σχέση εµπιστοσύνης ανάµεσα στα κρατικά όργανα και τον πολίτη, άρχισε να δίνεται η κατευθυντήρια γραµµή ώστε να επιτραπεί στους διοικουµένους να µπορούν να µετέχουν εν µέρει του χώρου της δηµόσιας διοικήσεως, µε το να έχουν πρόσβαση σε διοικητικά στοιχεία. Η διαφάνεια, λοιπόν, περιλαµβάνει, σε ένα µέρος της, την υποχρέωση της διοίκησης να πληροφορεί τους πολίτες και αυτή η πληροφόρηση των πολιτών µετουσιωµένη σε δικαίωµα γνώσης των διοικητικών εγγράφων αποτελεί εκσυγχρονισµό της διοίκησης 6. Στην αρχή της µελέτης µας, όσον αφορά στο δικαίωµα αυτό, θα κάνουµε µια παράθεση της νοµικής κατοχύρωσης αυτού που γίνεται τόσο µέσω του Εθνικού µας συντάγµατος και νοµοθεσίας όσο και του κοινοτικού δικαίου. Υστέρα θα δούµε την έννοια του ως άνω δικαιώµατος, τους φορείς και τους υπόχρεους αυτού, τις εξαιρέσεις που υπάρχουν στη δυνατότητα 3 Απόστολος Γέροντας, τα δικαιώµατα του ανθρώπου, τα Νο 7/2000 σελ Τάχος Α. Ελληνικό ιοικητικό ίκαιο, Εκδόσεις Σάκκουλα Αθήνα Θεσσαλονίκη σελ Που κατά τον Βλαχόπουλο, στο διαφάνεια της κρατικής δράσης και προστασία προσωπικών δεδοµένων: Η διαφάνεια είναι έννοια που δύσκολα µπορεί να οριστεί αφού µπορεί να αποκτήσει διαφορετική σηµασία ανάλογα µε το εκάστοτε κανονιστικό πλαίσιο που εµφανίζεται. 6 Π. Κουρνούτος, Η συµµετοχή του πολίτη στη διοικητική διαδικασία, Αρχείο Νοµολογίας, ΝΕ 2004 σελ

8 πρόσβασης σε αυτά τα στοιχεία αλλά και την προστασία που έχει ο πολίτης σε περίπτωση άρνησης της διοίκησης να χορηγήσει κάποιο έγγραφο. Σε αυτή µας την παρουσίαση, θα παρατεθούν και αποφάσεις δικαστηρίων και αρχών που σχετίζονται µε την άσκηση αυτού του δικαιώµατος. β) ΝΟΜΙΚΗ ΘΕΜΕΛΙΩΣΗ ΤΟΥ ΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ β1) ΣΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ Το δικαίωµα της πρόσβασης στα διοικητικά στοιχεία, πριν την συνταγµατική αναθεώρηση του 2001 δεν κατοχυρωνόταν ρητά σε κάποιο άρθρο του συντάγµατος, αλλά µπορούσε να θεωρηθεί ότι κατοχυρωνόταν παρεµπιπτόντως µέσα από άλλα άρθρα του συντάγµατος, όπως το άρθρο 14 1 αλλά και το άρθρο Μετά την αναθεώρηση του 2001 εισήχθη το καινούριο άρθρο 5 Α το οποίο αφορά την προστασία της πληροφόρησης, όπου το δικαίωµα πρόσβασης στα διοικητικά στοιχεία είναι µέρος αυτής, αλλά και µε την αλλαγή του άρθρου 10 3 όπου προβλέπεται πλέον µια επιταγή προς τη διοίκηση για χορήγηση εγγράφων. Πέραν των ανωτέρω άρθρων υπάρχουν και άλλα άρθρα του εθνικού µας συντάγµατος που µπορεί να τεκµηριωθεί γενικά η προστασία αυτού του δικαιώµατος, όπως το άρθρο 2 1, το 5 1 και το 20, τα οποία αναλύονται εν συνεχεία. 1 α ) Στα άρθρα και Αρ. 14 Σ: 1) Καθένας µπορεί να εκφράζει και να διαδίδει προφορικά, γραπτά και δια του τύπου τους στοχασµούς του τηρώντας τους νόµους του Κράτους. 8 Αρ. 15 Σ: 2) Η ραδιοφωνία και η τηλεόραση υπάγονται στον άµεσο έλεγχο του Κράτους. Ο έλεγχος και η επιβολή των διοικητικών κυρώσεων υπάγονται στην αποκλειστική αρµοδιότητα του Εθνικού Συµβουλίου Ραδιοτηλεόρασης που είναι ανεξάρτητη αρχή, όπως νόµος ορίζει. Ο άµεσος έλεγχος του Κράτους, που λαµβάνει και τη µορφή του καθεστώτος της προηγούµενης άδειας, έχει ως σκοπό την 7

9 Όπως προαναφέρθει πριν την αναθεώρηση του Συντάγµατος του 2001, το εξεταζόµενο δικαίωµα της πρόσβασης των διοικουµένων στα στοιχεία της διοίκησης καλυπτόταν µόνο παρεµπιπτόντως µέσα από τα άρθρα 14 1 και Το άρθρο 14, είναι το συνταγµατικό άρθρο που κατοχύρωσε την ελευθερία του τύπου. Αυτό το άρθρο είναι συγκεκριµένο και αναφέρεται στην ελευθερία του τύπου, αλλά µέσα από ανάλυση µπορούµε να πλησιάσουµε τη σχέση του µε το εδώ εξεταζόµενο δικαίωµα. Πρώτον, στο άρθρο αυτό στην παράγραφο 1 όταν ο συντακτικός νοµοθέτης αναφέρει την έννοια τύπος, αυτή διαχωρίζεται από την έννοια του άρθρου 14 παρ. 2 εδ. 1 όπου περιλαµβάνει όλα τα έντυπα που είναι κατάλληλα και προορισµένα για διάδοση. Αντιθέτως, τύπος εδώ κατά την έννοια του άρθρου 14 παρ. 1 σηµαίνει κάθε µέθοδο εκτυπώσεως του λόγου, της γραφής και της εικόνας ανεξάρτητα από το σκοπό της διαδόσεως. Παρόλο που σε αυτά τα έντυπα δε θα µπορούσαµε να θεωρήσουµε ότι προστατεύονται από την ελευθερία του τύπου, όπως αυτή ορίζεται σε αυτό το άρθρο, και τα έντυπα των δηµοσίων υπηρεσιών ή οργανισµών, µπορούµε µε µία ενδελεχέστερη ανάλυση να δούµε πως µπορούσε αυτό το άρθρο να περιέχει το δικαίωµα πρόσβασης στα διοικητικά έγγραφα. Η ελευθερία του τύπου ως προστατευόµενο αγαθό είναι µια ευρεία έννοια και εγκωλπίζει αρκετές µικρότερες προστατευόµενες πτυχές, όπως την εδώ ενδιαφέρουσα ελευθερία, της µε νόµιµο τρόπο συλλογής πληροφοριών, φωτογραφικών, ηχητικών ή άλλων στοιχείων από το εσωτερικό ή το εξωτερικό, καθώς και την ελευθερία επιλογής πηγής πληροφοριών. 10 Για την ολοκλήρωση, λοιπόν, αυτού του δικαιώµατος, ο δηµοσιογράφος θα µπορεί απρόσκοπτα να συµµετέχει σε συνεντεύξεις αντικειµενική και µε ίσους όρους µετάδοση πληροφοριών και ειδήσεων, καθώς και προϊόντων του λόγου και της τέχνης, την εξασφάλιση της ποιοτικής στάθµης των προγραµµάτων που επιβάλλει η κοινωνική αποστολή της ραδιοφωνίας και της τηλεόρασης και η πολιτιστική ανάπτυξη της Χώρας, καθώς και το σεβασµό της αξίας του ανθρώπου και την προστασία της παιδικής ηλικίας και της νεότητας. Νόµος ορίζει τα σχετικά µε την υποχρεωτική και δωρεάν µετάδοση των εργασιών της Βουλής και των επιτροπών της, καθώς και προεκλογικών µηνυµάτων των κοµµάτων από τα ραδιοτηλεοπτικά µέσα 9 Σε αυτά τα άρθρα στηριζόταν και συναγόταν ερµηνευτικά το δικαίωµα πληροφόρησης πριν την αναθεώρηση του Π.. αγτόγλου Συνταγµατικό δίκαιο Ατοµικά ικαιώµατα Α εύτερη αναθεωρηµένη έκδοση εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα σε. 543 επ. 8

10 τύπου, και να λαµβάνει τα αντίστοιχα δελτία και να αξιώνει πρόσβαση σε δηµόσια προσιτές συγκεντρώσεις, όπως δικαστικές ή κοινοβουλευτικές συνεδριάσεις ή συγκεντρώσεις κοµµάτων και να λαµβάνει τα αντίστοιχα έγγραφα. Αυτή η ελευθερία που διδόταν στο δηµοσιογράφο ήταν ένα ψήγµα της δυνατότητας να έχει το κοινό πρόσβαση σε στοιχεία της δηµόσιας διοίκησης, αφού µέσα από τον τύπο θα δινόταν η ευκαιρία για γνώση αυτών. Φυσικά πριν από τη συνταγµατική κατοχύρωση του εξεταζόµενου εδώ δικαιώµατος, το εύρος της πρόσβασης ήταν πολύ περιορισµένο αφού υπήρχαν πολλές εξαιρέσεις από την ενηµέρωση, αλλά και η δυνατότητα πρόσβασης από τον τύπο υπόκειντο σε πάρα πολλούς περιορισµούς. Το άρθρο 15 παράγραφος 2 δηµιούργησε µια ανεξάρτητη αρχή, η οποία είναι το Εθνικό Συµβούλιο Ραδιοτηλεόρασης, σκοπός της οποίας είναι η άσκηση του άµεσου ελέγχου του Κράτους επί της ραδιοφωνίας και της τηλεόρασης. Αυτή η ανεξάρτητη αρχή είναι ο αποκλειστικός κρατικός φορέας ελέγχου επί της ραδιοτηλεόρασης. Άρα, ορώντας την δηµιουργία αυτής της αρχής, θα µπορούσαµε να συνάγουµε ότι µόνο προς την πλευρά της ανοικτής διοίκησης, όσον αφορά στα στοιχεία της δεν τείνει αυτή η συνταγµατική επιταγή, µε τη δηµιουργία µίας ανεξάρτητης µεν αλλά ασκούσας κρατική εποπτεία αρχής δε. Αντιθέτως, φαίνεται να τείνει στον έλεγχο των µέσων µαζικής ενηµέρωσης αλλά και σε πιθανά φαινόµενα λογοκρισίας. Τα πράγµατα δεν πρέπει να ληφθούν όπως αρχικά φαίνονται, γιατί το ΕΣΡ δηµιουργήθηκε µία εποχή που δεν υπήρχε ρητή συνταγµατική κατοχύρωση του δικαιώµατος που εδώ εξετάζεται. Συνεπώς, η δυνατότητα του διοικούµενου για ενηµέρωση για τα της διοίκησης µέσω της λήψης των στοιχείων που αυτή κατέχει ήταν παντελώς ελλιπής ή ακόµα και ανύπαρκτη. Το ΕΣΡ, λοιπόν, πέρα από τον αποκλειστικό κρατικό έλεγχο στα µέσα ενηµέρωσης δεν έπαυε να είναι µία ανεξάρτητη αρχή που σκοπός της ήταν εκτός των άλλων η πολυφωνία, η αντικειµενικότητα, η πληρότητα και η επικαιρότητα της πληροφόρησης. Άρα, η επιταγή προς πληροφόρηση του διοικούµενου έπαιρνε µε την δηµιουργία του ΕΣΡ ένα αρχικό πλαίσιο κάλυψης, πριν φτάσουµε σε δηµιουργία αµιγώς συνταγµατικού άρθρου προστασίας της πληροφόρησης. 9

11 Έτσι, έστω και επιφανειακά καλυπτόταν µια πτυχή του δικαιώµατος πρόσβασης αφού και αυτό, όπως ειπώθηκε, είναι µια πλευρά του γενικού δικαιώµατος στην πληροφόρηση. Το ά 15 2 ολοκληρώθηκε µε µία προσθήκη που είναι σηµαντική αφού έδωσε την επιταγή στον κοινό νοµοθέτη να «ορίσει τα σχετικά µε την υποχρεωτική και δωρεάν µετάδοση των εργασιών της βουλής και των επιτροπών της, καθώς και προεκλογικών µηνυµάτων των κοµµάτων από τα ραδιοτηλεοπτικά µέσα» γεγονός που σηµατοδοτούσε την αρχή και την τάση για διαφάνεια και άνοιγµα της διοίκησης προς τον διοικούµενο και την ευρύτερη πληροφόρηση αυτού. 1β ) Στα άρθρα 2 11 και 5 12 Το δικαίωµα της πρόσβασης των διοικουµένων στα στοιχεία της διοίκησης, είναι µέρος του δικαιώµατος του πληροφορείσθαι από τις αρχές (Σ ά 10 3) το οποίο µε τη σειρά του είναι ειδικό σε σχέση µε το δικαίωµα για ελευθερία της πληροφόρησης (5 Α ), τα οποία εξετάζονται στην επόµενη υποενότητα. Εδώ θα δούµε δύο πιο γενικά άρθρα σε σχέση µε αυτά. Στα άρθρα 2 και 5 αξιώνεται ο σεβασµός και η προστασία της αξίας του ανθρώπου αλλά και η ανάπτυξη της προσωπικότητας του µε την απρόσκοπτη συµµετοχή του σε όλες τις εκφάνσεις που µπορεί να πάρει η ανθρώπινη ζωή µέσα στα πλαίσια της χώρας, σύµφωνα όµως πάντα µε τους νόµους και το σύνταγµα, γιατί όπως είναι λογικό δεν µπορεί να υπάρχει αξίωση για συµµετοχή στην παρανοµία. Στο δικαίωµα του άρθρου 5 περιλαµβάνεται και το δικαίωµα της πληροφόρησης, η οποία τώρα κατοχυρώνεται µε το νέο 11 Αρ. 2 Σ: 1) Ο σεβασµός και η προστασία της αξίας του ανθρώπου αποτελούν την πρωταρχική υποχρέωση της πολιτείας. 12 Αρ. 5 Σ: 1) Καθένας έχει δικαίωµα να αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητα του και να συµµετέχει στην κοινωνική, οικονοµική και πολιτική ζωή της χώρας εφόσον δεν προσβάλει τα δικαιώµατα των άλλων και δεν παραβιάζει το σύνταγµα και τα χρηστά ήθη. 10

12 άρθρο 5 Α 13. Πάντως µέσα από τον συνδυασµό των άρθρων 2 1, 5 1 και 5 Α το δικαίωµα γνώσης των εγγράφων εισάγει ένα είδος λαϊκής αγωγής στη διοικητική διαδικασία. 14 Για να αποκτήσει νόηµα η συνταγµατική επιταγή των ως άνω άρθρων δε θα µπορούσε να νοηθεί µία διοίκηση κλειστή, απόµακρη σε σχέση µε τις ανάγκες του διοικούµενου και αρνητική στην πρόσβαση σε στοιχεία που αυτή κατέχει. Αυτό είναι εύλογο γιατί τις περισσότερες φορές ο αιτών από την διοίκηση στοιχεία και γενικά διοικητικές πληροφορίες, δεν πράττει για χάρη κάλυψης της ανθρώπινης περιέργειας, αλλά γιατί αυτά τα στοιχεία θα αποτελούν γι αυτόν πολύτιµο εργαλείο ώστε να εκπληρώσει αυτά που ακριβώς επιτάσσει το σύνταγµα. ηλαδή να αναπτύξει την προσωπικότητα του και να συµµετάσχει στην οικονοµική, κοινωνική και πολιτική ζωή της χώρας αλλά και να αξιώσει σεβασµό της ζωής του µε το να χρησιµοποιήσει τα αιτούµενα έγγραφα για να υπερασπιστεί εν γένει τα συµφέροντα του. 1γ ) Στα άρθρα 5 Α και 10 3 Το δικαίωµα προστατεύεται από το άρθρο του συντάγµατος και συγκεκριµένα στην παράγραφο 3, το οποίο έχει ειδικότερο περιεχόµενο από το εδώ συνεξεταζόµενο άρθρο 5 Α του Συντάγµατος. Ο συνταγµατικός νοµοθέτης µε την αναθεώρηση του 2001 διαµόρφωσε το άρθρο αυτό ώστε 13 Π.. αγτόγλου Συνταγµατικό δίκαιο Ατοµικά ικαιώµατα Α εύτερη αναθεωρηµένη έκδοση εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα σελ 524 επ. 14 Αν. Τάχος Ερµηνεία Κώδικα ιοικητικής ιαδικασίας, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα Θεσσαλονίκη 2009 σελ Αρ. 10 Σ : 1) καθένας ή πολλοί µαζί έχουν το δικαίωµα, τηρώντας του νόµους του Κράτους, να αναφέρονται εγγράφως στις αρχές, οι οποίες είναι υποχρεωµένες να ενεργούν σύντοµα κατά τις κείµενες διατάξεις και να απαντούν αιτιολογηµένα σε εκείνον που υπέβαλε την αναφορά, σύµφωνα µε το νόµο 2) Μόνο µετά της τελικής απόφασης της αρχής στην οποία απευθύνεται η αναφορά, και µε την άδεια της, επιτρέπεται η δίωξη εκείνου που την υπέβαλε για παραβάσεις που τυχόν υπάρχουν σε αυτή. 3) Η αρµόδια υπηρεσία ή αρχή υποχρεούται να απαντά στα αιτήµατα για παροχή πληροφοριών και χορήγηση εγγράφων ιδίως πιστοποιητικών, δικαιολογητικών και βεβαιώσεων µέσα σε ορισµένη προθεσµία, όχι µεγαλύτερη των 60 ηµερών όπως νόµος ορίζει. Σε περίπτωση παρόδου άπρακτης της προθεσµίας αυτής ή παράνοµης άρνησης, πέραν των άλλων τυχόν κυρώσεων και έννοµων συνεπειών, καταβάλλεται και ειδική χρηµατική ικανοποίηση στον αιτούντα. 11

13 ευθέως να δίνει τη δυνατότητα στον πολίτη να ζητάει έγγραφα από τις αρχές και µάλιστα έταξε προθεσµία το ίδιο το σύνταγµα, η οποία είναι 60 ηµερών, ώστε οι αρχές να απαντούν στο αίτηµά του. Μπορεί δηλαδή να άφησε στον κοινό νοµοθέτη την εξειδίκευση του θέµατος (ακόµα και ως προς τους φορείς του αφού δεν υπάρχει εξειδίκευση στο συνταγµατικό άρθρο) και την επιβολή κυρώσεων, οι οποίες προβλέπονται από το επόµενο εδάφιο, αλλά ο συνταγµατικός νοµοθέτης έθεσε την υποχρέωση της 60ηµερης προθεσµίας ως την ανώτερη που θα έχει τη νόµιµη ευχέρεια να απαντήσει η διοίκηση. Ναι µεν υπάρχει η δυνατότητα αίτησης πληροφοριών συνταγµατικά κατοχυρωµένη αλλά η υποχρέωση προς απάντηση δεν είναι άνευ άλλων όρων αλλά εξαρτάται από τη νοµοθετική πρόβλεψη. Ο νόµος που θα εκδοθεί δυνάµει αυτής της Συνταγµατικής εξουσιοδότησης είναι οιονεί οργανικός νόµος 16. Έτσι µε αυτήν την τροποποιηµένη παράγραφο στο άρθρο 10 πέρα από το δικαίωµα του αναφέρεσθαι που ορίζεται στις δύο προηγούµενες παραγράφους του άρθρου, δόθηκε απευθείας αξίωση στον πολίτη για παροχή στοιχείων και µάλιστα σε περίπτωση που παρέλθει άπρακτη η προθεσµία των 60 ηµερών που το ίδιο τάσσει, να έχει δικαίωµα να ικανοποιηθεί ακόµα και χρηµατικά. Άρα, η παράγραφος 3 αυτού του άρθρου είναι ένα είδος αναφοράς και η σχέση της µε την παράγραφο 1 αυτού του άρθρου είναι γενικό προς ειδικό, κάτι που αναδεικνύει την αρµονικότητα της τοποθέτησής της στο πνεύµα όλου του άρθρου 17. Βλέπουµε δηλαδή µε την προσθήκη αυτής της παραγράφου ότι το δικαίωµα καθίσταται τέλειο, και είναι ευθεία προσταγή προς τη διοίκηση και όχι απλά υπόδειξη. Επιπροσθέτως, έδωσε το δικαίωµα του προληπτικού ελέγχου στο διοικούµενο απέναντι στη διοικητική δράση, διότι το δικαίωµα γνώσης στην ουσία είναι ο προληπτικός έλεγχος νοµιµότητας και σκοπιµότητας µιας διοικητικής πράξης που έχει ή πρόκειται να εκδοθεί Οργανικός νόµος είναι ο εκτελεστικός νόµος του Συντάγµατος που έχει το ιδιάζον χαρακτηριστικό ότι αναφέρεται στη συγκρότηση και δράση των οργάνων του Κράτους και γενικότερα την άσκηση των λειτουργιών, και των οποίων νόµων η κατάργηση δεν είναι νοητή χωρίς ταυτόχρονη αντικατάσταση τους από άλλο οργανικό νόµο, γιατί κάτι τέτοιο θα συνεπαγόταν την παράλυση τµήµατος της λειτουργίας του πολιτεύµατος. 17 Μαρκαντωνάτου Σκάλτσα Α. Η προστασία του διοικούµενου, Βασική αρχή της διοικητικής δράσεως. Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλας Αθήνα Κοµοτηνή, 2000 σελ Τάχος Α. Ελληνικό ιοικητικό ίκαιο, Εκδόσεις Σάκκουλα Αθήνα Θεσσαλονίκη σελ

14 Το έτερο συνταγµατικό άρθρο στο οποίο κατοχυρώνεται µετά την αναθεώρηση του 2001, το δικαίωµα για πρόσβαση στα διοικητικά στοιχεία είναι το νέο άρθρο 5 Α, το οποίο δίνει νέα διάσταση στο δικαίωµα της πληροφόρησης στον κόσµο που συνεχώς εξελίσσεται. Πριν από τη θέσπιση αυτού του άρθρου το δικαίωµα της πληροφόρησης κατοχυρωνόταν γενικά στα άρθρα 2 και 5 του συντάγµατος, όπως αναφέρθηκε ανωτέρω, που εκεί αξιώνεται ο σεβασµός και η προστασία της αξίας του ανθρώπου αλλά και η ανάπτυξη της προσωπικότητας του. Όµως, µε αυτό το νέο άρθρο 5 Α 19 γίνεται ειδική πλέον κατοχύρωση του δικαιώµατος στην πληροφόρηση. Αυτό το δικαίωµα είναι γενικότερο από αυτό του άρθρου 10 3 και δίνει τη δυνατότητα στο πολίτη να µετέχει όλων των πληροφοριών, που ανήκουν στην αρµοδιότητα της διοίκησης, σε ένα κόσµο που εξελίσσεται ραγδαία τεχνολογικά, φυσικά µε την επιφύλαξη των εκάστοτε εξαιρέσεων. Αυτό το δικαίωµα είναι προς δύο κατευθύνσεις, δεν είναι µόνο δικαίωµα σε σχέση µε τον πολίτη να πληροφορείται αλλά και υποχρέωση από το κράτος το οποίο πρέπει να εξυπηρετεί τη δυνατότητα πληροφόρησης του πολίτη. Φυσικά, όπως ειπώθηκε, υπάρχουν και κάποιοι περιορισµοί στο ως άνω κατοχυρωµένο δικαίωµα ως προς την προστασία της εθνικής ασφάλειας και υπέρτερων συµφερόντων και δικαιωµάτων άλλων πολιτών (τρίτων). Το ως άνω άρθρο, λοιπόν, αναγνώρισε την αξία που αποκτά η πληροφόρηση στο σύγχρονο κόσµο και στις κοινωνίες και αποφάσισε να την προστατέψει ως ανεξάρτητο αγαθό δίνοντας της ολοκληρωµένη και κατοχυρωµένη µορφή προστασίας. 1δ ) Στο άρθρο Αρ. 5 Α Σ : 1) καθένας έχει δικαίωµα στην πληροφόρηση, όπως νόµος ορίζει. Περιορισµοί στο δικαίωµα αυτό είναι δυνατόν να επιβληθούν µε νόµο µόνο εφόσον είναι απολύτως αναγκαίοι και δικαιολογούνται για λόγους εθνικής ασφάλειας, καταπολέµησης του εγκλήµατος ή προστασίας δικαιωµάτων και συµφερόντων τρίτων 2) καθένας έχει δικαίωµα συµµετοχής στην Κοινωνία της Πληροφορίας. Η διευκόλυνση της πρόσβασης στις πληροφορίες που διακινούνται ηλεκτρονικά, καθώς και της παραγωγής, ανταλλαγής και διάδοσης τους αποτελεί υποχρέωση του Κράτους, τηρούµενων πάντοτε των εγγυήσεων των άρθρων 9, 9 Α και

15 Η επόµενη συνταγµατική κατοχύρωση του δικαιώµατος πρόσβασης στα διοικητικά στοιχεία έρχεται έµµεσα από το δικαίωµα παροχής έννοµης προστασίας και από το δικαίωµα ακροάσεως που κατοχυρώνεται στο άρθρο του συντάγµατος. Αυτό συµβαίνει, γιατί για να µπορέσει ο πολίτης να ασκήσει το δικαίωµα του για νοµική προστασία, πρέπει να έχει στη διάθεση του, τόσο έγγραφα που κατέχουν τρίτοι και τον αφορούν, όσο και έγγραφα που έχει η ίδια η διοίκηση. Γιατί πως γίνεται να έχουµε αποτελεσµατική δικαστική προστασία όταν δεν δίνουµε τη δυνατότητα στο διοικούµενο να έχει πρόσβαση στα ουσιώδη έγγραφα που τον αφορούν για την εξέλιξη της υποθέσεως του. 21 ικαίωµα δικαστικής προστασίας και πρόσβαση στα διοικητικά στοιχεία είναι δύο αλληλένδετα δικαιώµατα του διοικούµενουπολίτη. 22 Το άρθρο 20 στην παράγραφο 1 κατοχυρώνει ένα θεµελιώδες δικαίωµα που συνίσταται στην παροχή έννοµης προστασίας από τα δικαστήρια και στη δυνατότητα του φορέα του, που µπορεί να είναι ο καθένας, να αναπτύξει του ισχυρισµούς του και τις απόψεις του όσον αφορά στα έννοµα συµφέροντα και δικαιώµατά του. ηλαδή στα πλαίσια κάθε ένδικης διαδικασίας, διοικητικής, πολιτικής ή ποινικής, η πρόσβαση του φορέα καθίσταται αναγκαία ώστε να µπορέσει να αντλήσει πληροφορίες αλλά και το κρίσιµο αυτό αποδεικτικό υλικό ώστε αποτελεσµατικά να υπερασπιστεί τα δικαιώµατα και συµφέροντα του. Στην παράγραφο 2 του εξεταζόµενου συνταγµατικού άρθρου η προστασία των εννόµων συµφερόντων και δικαιωµάτων περιορίζεται στο πλαίσιο της διοικητικής διαδικασίας. Εδώ ο φορέας είναι αντιµέτωπος µε µία διοικητική πράξη, για την οποία πρέπει να προτείνει τις αντιρρήσεις του και να δώσει εναλλακτικές λύσεις πριν αυτή εκδοθεί εις βάρους του. Προϋπόθεση για να ασκήσει όλα αυτά είναι η προηγούµενη επαρκής ενηµέρωση, γεγονός που περικλείει και τη δυνατότητα πρόσβασης στα στοιχεία και αρχεία της 20 Αρ 20 Σ : 1) καθένας έχει δικαίωµα στην παροχή έννοµης προστασίας από τα δικαστήρια και µπορεί να αναπτύξει σε αυτά τις απόψεις του για τα δικαιώµατα ή συµφέροντα του, όπως νόµος ορίζει 2) το δικαίωµα της προηγούµενης ακρόασης του ενδιαφεροµένου ισχύει και για κάθε διοικητική ενέργεια ή µέτρο που λαµβάνεται σε βάρος των δικαιωµάτων ή συµφερόντων του. 21 αγτόγλου Π. Γενικό ιοικητικό ίκαιο, Αντ. Ν. Σάκκουλας, Αθήνα Κοµοτηνή 2004, σελ Μαρκαντωνάτου Σκάλτσα Α. Η προστασία του διοικούµενου, Βασική αρχή της διοικητικής δράσεως. Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλας Αθήνα Κοµοτηνή, 2000 σελ 169 επ. 14

16 διοίκησης αλλά και των εν γένει πληροφοριών που είναι ουσιαστικές για να ασκήσει το δικαίωµα της προηγούµενης ακρόασης γιατί αλλιώς αυτή θα είναι κενή περιεχοµένου. «ίχως πρόσβαση στα διοικητικά στοιχεία ο διοικούµενος δε µπορεί να ασκήσει αποτελεσµατικά το δικαίωµα ακρόασης κατά το άρθρο ίχως προηγούµενη ακρόαση του διοικουµένου η διοίκηση εκπληρώνει κατ ανάγκη ελλιπώς την υποχρέωση της να αιτιολογεί µε πληρότητα, επάρκεια και σαφήνεια τις διοικητικές της πράξεις. Και η ανεπαρκής αιτιολογία µε τη σειρά της µειώνει δραστικά τη δυνατότητα του ιδιώτη για αποτελεσµατική δικαστική προστασία. Πρόσβαση στα διοικητικά στοιχεία, ακρόαση, αιτιολογία και αποτελεσµατική δικαστική προστασία συνιστούν ένα τετράπτυχο στο οποίο θεµελιώνεται κάθε δικαιοκρατική και δικονοµική διαδικασία» 23. β2)στη ΚΟΙΝΟΤΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ Το δικαίωµα πρόσβασης στα έγγραφα, θεµελιώνεται και προστατεύεται τόσο από τη διεθνή όσο και από την κοινοτική νοµοθεσία. Πριν αναφερθούµε στην εξέλιξη του θεσµού στο πρωτογενές και δευτερογενές δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, θα κάνουµε µια αναφορά σε άλλα κείµενα όπου προστατεύεται το δικαίωµα. Στο άρθρο 10 της ΕΣ Α που αποτέλεσε και κατευθυντήρια βάση στη δοµή του ν. 2690/ Στο άρθρο 23 Λαζαράτος Πάνος., Το δικαίωµα πρόσβασης στα διοικητικά στοιχεία, ίκη 1994, σελ 445 επ. 24 Μαρκαντωνάτου Σκάλτσα Α. Η προστασία του διοικούµενου, Βασική αρχή της διοικητικής δράσεως. Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλας Αθήνα Κοµοτηνή, 2000 σελ 168, άρθρο 10 ΕΣ Α: Παv πρόσωπov έχει δικαίωµα εις τηv ελευθερίαv εκφράσεως. Τo δικαίωµα τoύτo περιλαµβάvει τηv ελευθερίαv γvώµης ως και τηv ελευθερίαv λήψεως ή µεταδόσεως πληρoφoριώv ή ιδεώv, άvευ επεµβάσεως δηµoσίωv αρχώv και ασχέτως συvόρωv. Τo παρόv άρθρov δεv κωλύει τα Κράτη από τoυ vα υπoβάλωσι τας επιχειρήσεις ραδιoφωvίας, κιvηµατoγράφoυ ή τηλεoράσεως εις καvovισµoύς εκδόσεως αδειώv λειτoυργίας. 2. Η άσκησις τωv ελευθεριώv τoύτωv, συvεπαγoµέvωv καθήκovτα και ευθύvας δύvαται vα υπαχθή εις ωρισµέvας διατυπώσεις, όρoυς, περιoρισµoύς ή κυρώσεις, πρoβλεπoµέvoυς υπό τoυ vόµoυ και απoτελoύvτας αvαγκαία µέτρα εv δηµoκρατική κoιvωvία δια τηv εθvικήv ασφάλειαv, τηv εδαφικήv ακεραιότηταv ή δηµoσίαv ασφάλειαv, τηv πρoάσπισιv της τάξεως και πρόληψιv τoυ εγκλήµατoς, τηv πρoστασίαv της υπoλήψεως ή τωv δικαιωµάτωv τωv τρίτωv, τηv παρεµπόδισιv της κoιvoλoγήσεως εµπιστευτικώv πληρonoριώv ή τηv διασφάλσισιv τoυ κύρoυς και αµερoληψίας της δικαστικής εξoυσία 15

17 42 του ΧΘ ΕΕ 25 και στο άρθρο 19 της Παγκόσµιας διακήρυξης των δικαιωµάτων του ανθρώπου του 1948 του Οργανισµού Ηνωµένων Εθνών. 26 Το δικαίωµα προβλεπόταν ρητώς και σε άρθρο του Ευρωπαϊκού Συντάγµατος, το οποίο δεν τέθηκε ποτέ σε εφαρµογή αφού καταψηφίστηκε από τους Γάλλους και του Ολλανδούς. Η πορεία προς την κατοχύρωση του δικαιώµατος στην Ευρωπαϊκή ένωση υπήρξε µακρά. Στο παρόν κεφάλαιο θα αναφερθούµε στις εξελίξεις και τα νοµοθετήµατα που έγιναν στους κόλπους της Ευρωπαϊκής Ένωσης τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Η πρώτη οδηγία που εµφανίστηκε και είχε σχέση µε το δικαίωµα πρόσβασης σε έγγραφα ήταν η οδηγία 90/313, η οποία είχε να κάνει µε την πρόσβαση στις πληροφορίες σχετικά µε το περιβάλλον, κατόπιν αίτησης του ενδιαφερόµενου. Η οδηγία αυτή λειτούργησε ικανοποιητικά για µια και µισή δεκαετία, προσφέροντας πολύτιµη γνώση σε όσους µάχονταν για τη προστασία του περιβάλλοντος, πριν αντικατασταθεί µε την οδηγία 2003/4 µε το ίδιο περιεχόµενο 27 Το επόµενο κείµενο ήταν, ύστερα από συµφωνία της Επιτροπής και του Συµβουλίου των Ευρωπαϊκών κοινοτήτων ένας κώδικας συµπεριφοράς ως προς την πρόσβαση του κοινού στα έγγραφα. Ο κώδικας αυτός προωθούσε την ευρύτερη δυνατή πρόσβαση του κοινού στα συνταχθέντα, όχι όµως και στα παραληφθέντα από τα δύο κοινοτικά όργανα έγγραφα, ρύθµιση που καθιερώθηκε να αποκαλείται «κανόνας του συντάκτη». Επιπλέον, η εξέταση των αιτηµάτων πρόσβασης καθιερωνόταν σε δύο στάδια, ένα αρχικό και σε περίπτωση ανάγκης σε ένα επιβεβαιωτικό. Καθιερώθηκε δυνατότητα άσκησης προσφυγής ενώπιον του ικαστηρίου ή 25 Κάθε πολίτης της ένωσης ή κάθε φυσικό ή νοµικό πρόσωπο που κατοικεί ή έχει την καταστατική του έδρα σε ένα κράτος µέλος έχει δικαίωµα πρόσβασης στα έγγραφα του Ευρωπαικού κοινοβουλίου της Επιτροπής και του Συµβουλίου 26 Χ. Χάρακας, Κράτος- Νόµος- ιοίκησης, τόµος προς τιµή του Επαµεινώνδα Σπηλιωτόπουλου, 2001 σελ 787, Kαθένας έχει το δικαίωµα της ελευθερίας της γνώµης και της έκφρασης, που σηµαίνει το δικαίωµα να µην υφίσταται δυσµενείς συνέπειες για τις γνώµες του, και το δικαίωµα να αναζητεί, να παίρνει και να διαδίδει πληροφορίες και ιδέες, µε οποιοδήποτε µέσο έκφρασης, και από όλο τον κόσµο. 27. Λεντζής Η πρόσβαση στα έγγραφα των κοινοτικών οργάνων, εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα Θεσσαλονίκη, 2008 σελ 87 επ. 16

18 υποβολής καταγγελίας στον ιαµεσολαβητή, εάν η διαδικασία εξέτασης κατέληγε στην έκδοση αρνητικής απόφασης επί του αιτήµατος πρόσβασης. Στο ως άνω κώδικα συµπεριφοράς αναγνωριζόταν η υποχρέωση άρνησης πρόσβασης σε έγγραφα, η κοινολόγηση των οποίων θα µπορούσε να αποβεί σε βάρος της προστασίας του δηµοσίου και ιδιωτικού συµφέροντος, καθώς και η ευχέρεια άρνησης για την εξασφάλιση του απορρήτου των διαβουλεύσεων των κοινοτικών οργάνων. Ο κώδικας αυτός συµπεριφοράς από νοµικής φύσεως αποτελεί ένα µέτρο ήπιου δικαίου, µία διοργανική συµφωνία, µία από τις πολλές που καταρτίσθηκαν την περίοδο αµέσως µετά τη θέση σε ισχύ της ΣΕΕ και οι οποίες αναπτύσσουν δεσµευτικά έννοµα αποτελέσµατα µόνο για τα κοινοτικά όργανα που τις συνοµολογούν. 28 Για την µετατροπή του κώδικα αυτού σε δεσµευτικό δίκαιο και τηρώντας τη δέσµευση τους για εφαρµογή των αρχών του, το Συµβούλιο και η Επιτροπή, εξέδωσαν από δύο αποφάσεις αντίστοιχα. Η µεν επιτροπή υιοθέτησε την απόφαση 94/90/ΕΚΑΧ,ΕΚ,Ευρατοµ, την οποία αποσαφήνισε περαιτέρω µε την ανακοίνωση 94/C 67/03 και την τροποποίησε όσον αφορά στα τέλη που οφείλουν να πληρώνουν οι ενδιαφερόµενοι για τα έγγραφα που τους κοινοποιούνται µε την απόφαση 96/567/ΕΚΑΧ,ΕΚ,Ευρατοµ. Το Συµβούλιο θέσπισε την απόφαση 93/731/ΕΚ. Επίσης, θέσπισε µια µικρότερης σηµασίας απόφαση την 93/662/ΕΚ µε την οποία τροποποιούσε κάποιες διατάξεις του εσωτερικού του κανονισµού. Εν συνεχεία, το συµβούλιο συµπλήρωσε το προβλεπόµενο µηχανισµό διαφάνειας υιοθετώντας την απόφαση 2000/23/ΕΚ µε την οποία οργανώνεται το µητρώο Εγγράφων του Συµβουλίου. Σύµφωνα µε τις δύο αυτές αποφάσεις, ο οποιοσδήποτε και όχι µόνο ο πολίτης της ΕΕ έχει τη δυνατότητα πρόσβασης στα έγγραφα των κοινοτικών οργάνων. Έγγραφο νοείται κάθε γραπτό κείµενο ανεξάρτητα τον χρησιµοποιούµενο υλικό φορέα. Η αίτηση πρέπει να απευθύνεται εγγράφως και να είναι σαφής και ακριβής όσον αφορά στα αιτούµενα έγγραφα. Η πρόσβαση στα έγγραφα γίνεται είτε µε παράδοση επί τόπου είτε µε την 28. Λεντζής Η πρόσβαση στα έγγραφα των κοινοτικών οργάνων, εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα Θεσσαλονίκη, 2008 σελ 98 17

19 παράδοση αντιγράφου µε έξοδα του αιτούντος που δεν πρέπει να ξεπερνούν τα εύλογα όρια. Όπως αναφέρθηκε και για τον κώδικα συµπεριφοράς, η αίτηση πρέπει να απευθύνεται στον συντάκτη του εγγράφου. Ο αιτών ενηµερώνεται γραπτώς εντός µηνός για την τύχη του αιτήµατος του. Σε περίπτωση πρόθεσης αρνητικής απάντησης πρέπει να γνωστοποιείται στο αιτούντα ότι διαθέτει προθεσµία ενός µηνός για την υποβολή της επαναληπτικής αίτησης. Σε περίπτωση εκ νέου αρνητικής απάντησης πρέπει να γνωστοποιείται αυτή στον αιτούντα το ταχύτερο δυνατό εγγράφως και πρέπει να είναι πλήρως αιτιολογηµένη και να αναφέρει τα ένδικα µέσα που έχει, δηλαδή δυνατότητα άσκησης προσφυγής ενώπιον του ικαστηρίου ή υποβολής καταγγελίας στον ιαµεσολαβητή 29. Οι δύο αυτές αποφάσεις είχαν ως νοµική βάση τα άρθρα και ΣυνθΕΚ, περί εσωτερικού κανονισµού της Επιτροπής και του Συµβουλίου, αντίστοιχα. Η εν λόγω απόφαση της επιτροπής αρκείται στο να προσδώσει υποχρεωτική ισχύ στον Κώδικα Συµπεριφοράς, γι αυτό προσαρτεί το κείµενο του στην απόφαση της, ενώ η απόφαση του Συµβουλίου αποτελεί αυτοτελές νοµοθέτηµα διεπόµενο από τις ίδιες αρχές. Η ως άνω απόφαση του Συµβουλίου προκάλεσε αντιδράσεις µε αποτέλεσµα την προσφυγή εναντίον της ενώπιον του ικαστηρίου, των Κάτω Χωρών συνεπικουρούµενες από το Ευρωπαϊκό κοινοβούλιο, οι οποίες πρόβαλαν δύο επιχειρήµατα. Αφενός µεν ότι ο κώδικας συµπεριφοράς που συµφωνήθηκε µεταξύ Επιτροπής και Συµβουλίου πλήττει τη λεγόµενη «θεσµική ισορροπία» αφού δε λήφθηκε υπ όψη το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, αφετέρου δε, ότι δε γίνεται το Συµβούλιο, επικαλούµενο µία διάταξη της Συνθήκης σχετική µε τον εσωτερικό του κανονισµό να υιοθετεί µέτρα που επηρεάζουν την έννοµη κατάσταση τρίτων. Το ΕΚ απέρριψε συνολικά την αίτηση ακυρώσεως αναγνωρίζοντας ότι η αρχή της διαφάνειας αποτελεί γενική αρχή του κοινοτικού δικαίου, κοινή στις συνταγµατικές ή νοµοθετικές παραδόσεις των κρατών µελών και αναγνωρισµένη από το Συµβούλιο της Ευρώπης. Έκρινε, συνεπώς, ότι για όσο χρόνο ο κοινοτικός νοµοθέτης δεν έχει λάβει τα απαραίτητα γενικού περιεχοµένου µέτρα για την εξασφάλιση της 29 Α. Γέροντας, τα δικαιώµατα πρόσβασης στα διοικητικά έγγραφα, τα, Νο 7, 2000 σελ

20 αυτόν. 31 Πλέον σηµαντικά είναι δύο άρθρα της συνθήκης των κοινοτήτων, τα αρχής αυτής, κάθε Όργανο οφείλει να την εφαρµόζει µε τα µέσα που διαθέτει 30. Χαρακτηριστική σε όλη αυτή την διαδικασία ήταν η στάση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου που παρέλειψε να προβεί στη λήψη οποιουδήποτε µέτρου εφαρµογής του Κώδικα Συµπεριφοράς ή οποιουδήποτε άλλου µέτρου που να επιτρέπει την πρόσβαση του κοινού στα έγγραφά του. Η στάση του αυτή ίσως εξηγείται από το ότι αγνοήθηκε εντελώς από το Συµβούλιο και την Επιτροπή κατά την εκπόνηση του, µια συµπεριφορά που µεταβλήθηκε το 1997 υπό την πίεση του Ευρωπαίου ιαµεσολαβητή. Εξέδωσε, λοιπόν, την απόφαση 97/632/ΕΚΑΧ/ΕΚ/ΕΚΑΕ, σχετικά µε την πρόσβαση του κοινού στα έγγραφα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, η οποία αργότερα συµπληρώθηκε µε την απόφαση 98/306/ΕΚΑΧ/ΕΚ/ΕΚΑΕ. Ως πρότυπο για τις εν λόγω αποφάσεις χρησιµοποιήθηκε ο Κώδικας Συµπεριφοράς αλλά επιµελώς παραλείφθηκε οποιαδήποτε αναφορά σε άρθρα και Το άρθρο 255 κατοχυρώνει πλέον συντακτικά το δικαίωµα των πολιτών για πρόσβαση στα έγγραφα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενώ παράλληλα προβλέπει ότι τα σχετικά µέτρα πρέπει να λαµβάνονται µε τη διαδικασία της συναπόφασης. Το δεύτερο άρθρο είναι σηµαντικό επειδή οι εξαιρέσεις που έχουν θέσει τα όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης στη πρόσβαση στα έγγραφα είναι πολλές και πρέπει αυτές να ερµηνεύονται 30 Β. Χατζόπουλος. Η αρχή της διαφάνειας και το δικαίωµα πρόσβασης των πολιτών στα έγγραφα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 31, 2000 σελ Λεντζής Η πρόσβαση στα έγγραφα των κοινοτικών οργάνων, εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα Θεσσαλονίκη, 2008 σελ Αρ. 255 Συνθ ΕΚ : 1) κάθε πολίτης της ένωσης και κάθε φυσικό ή νοµικό πρόσωπο το οποίο κατοικεί ή έχει καταστατική έδρα του σε ένα κράτος µέλος, έχει δικαίωµα πρόσβασης σε έγγραφα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, του συµβουλίου και της επιτροπής, µε την επιφύλαξη των αρχών και των προϋποθέσεων που θα καθοριστούν σύµφωνα µε τις παρ. 2 και 3. 2) Οι γενικές αρχές και τα όρια, εκ λόγων δηµοσίου ή ιδιωτικού συµφέροντος, που διέπουν αυτό το δικαίωµα πρόσβασης σε έγγραφα, καθορίζονται από το συµβούλιο σύµφωνα µε τη διαδικασία του άρθρου 251, εντός διετίας από την έναρξη ισχύος της συνθήκης του Άµστερνταµ. 3) Καθένα από τα ανωτέρω αναφερόµένα όργανα εισάγει, στον εσωτερικό του κανονισµό, ειδικές διατάξεις για την πρόσβαση στα δικά του έγγραφα. Αναφορικά η παράγραφος 1 είναι ταυτόσηµη µε το άρθρο 42 του Χάρτη Θεµελιωδών ικαιωµάτων. 33 Αρ 253 ΣυνθΕΚ : Οι κανονισµοί, οι οδηγίες και οι αποφάσεις που εκδίδονται από κοινού από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συµβούλιο, καθώς και οι κανονισµοί, οι οδηγίες και οι αποφάσεις του Συµβουλίου ή της Επιτροπής, πρέπει να αιτιολογούνται και να αναφέρονται στις προτάσεις ή γνώµες που απαιτούνται κατά την παρούσα συνθήκη. 19

21 συσταλτικά ώστε να µην αναιρείται αυτό το σπουδαίο δικαίωµα.έτσι σε κάθε περίπτωση οι αποφάσεις αυτές των οργάνων πρέπει να σταθµίζουν τα αντικρουόµενα συµφέροντα και να αιτιολογούνται επαρκώς σύµφωνα µε το άρθρο 253. Η υλοποίηση των προβλεπόµενων στις παραγράφου 2 και 3 του άρθρου 255 ΣυνθΕΚ σήµανε την εγκαθίδρυση ενός δευτέρου συστήµατος πρόσβασης του κοινού στα έγγραφα των κοινοτικών οργάνων. Ειδικότερα το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συµβούλιο συγκαθόρισαν, έπειτα από πρόταση της Επιτροπής, τις γενικές αρχές και τα όρια άσκησης του δικαιώµατος εκδίδοντας τον κανονισµό 1049/2001. Στη συνέχεια, καθένα από τα τρία αυτά όργανα εισήγαγαν στον εσωτερικό τους κανονισµό διατάξεις για την πρόσβαση στα δικά τους έγγραφα 34 Ο κανονισµός έχει ως στόχο να διευκολύνει την πρόσβαση στα έγγραφα των ευρωπαϊκών θεσµικών οργάνων. Προβλέπει ότι µπορεί να κοινοποιηθεί στους πολίτες κάθε είδος εγγράφων, υπό τους όρους που προβλέπει ο κανονισµός και εντός των ορίων των προβλεπόµενων εξαιρέσεων. Τούτο εφαρµόζεται σε όλα τα έγγραφα που έχει το θεσµικό όργανο, τα οποία έχουν εκπονηθεί ή ληφθεί από αυτό και βρίσκονται στην κατοχή του, σε όλους τους τοµείς δραστηριότητας της Ευρωπαϊκής Ένωσης. ικαιούχοι είναι όλοι οι πολίτες της ΕΕ και όποια φυσικά ή νοµικά πρόσωπα κατοικούν ή έχουν την έδρα τους σε κράτος µέλος. Εξαιρέσεις και δικαιώµατα τρίτων: Τα θεσµικά όργανα αρνούνται την πρόσβαση σε έγγραφο στην περίπτωση που η διάδοση µπορεί να θίξει την προστασία: του δηµόσιου συµφέροντος, όσον αφορά στη δηµόσια ασφάλεια, την άµυνα, τις διεθνείς σχέσεις και τη χρηµατοδοτική, νοµισµατική ή οικονοµική πολιτική της Κοινότητας ή κράτους µέλους, του δηµόσιου βίου και της σωµατικής ακεραιότητας ενός ατόµου, ιδίως σύµφωνα µε την κοινοτική νοµοθεσία όσον αφορά στην προστασία των δεδοµένων προσωπικού χαρακτήρα, των εµπορικών συµφερόντων προσώπου, των δικαιοδοτικών 34. Λεντζής Η πρόσβαση στα έγγραφα των κοινοτικών οργάνων, εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα Θεσσαλονίκη, 2008 σελ

22 διαδικασιών και των νοµικών γνωµοδοτήσεων, των στόχων των δραστηριοτήτων εποπτείας, έρευνας και ελέγχου. Τα ευρωπαϊκά θεσµικά όργανα, µπορούν, εφόσον αυτό δικαιολογείται από ανώτερο δηµόσιο συµφέρον, να αρνηθούν να διαδώσουν κάποιο συγκεκριµένο έγγραφο. Η πρόσβαση σε έγγραφο που έχει συνταχθεί από θεσµικό όργανο για την εσωτερική του χρήση αποτελεί αντικείµενο άρνησης, µόνο στην περίπτωση που η διάδοση θίγει σοβαρά τη διαδικασία λήψης αποφάσεως του εν λόγω θεσµικού οργάνου, µε εξαίρεση την περίπτωση που ανώτερο δηµόσιο συµφέρον δικαιολογεί τη διάδοση του συγκεκριµένου εγγράφου. Στην περίπτωση εγγράφων τρίτων, το θεσµικό όργανο τους συµβουλεύεται για να καθορίσει κατά πόσον είναι δυνατή η εξαίρεση. Όταν σε ένα κράτος µέλος υποβάλλεται αίτηση σχετικά µε έγγραφο που βρίσκεται στην κατοχή του, προερχόµενη από θεσµικό όργανο, το κράτος µέλος συµβουλεύεται το συγκεκριµένο θεσµικό όργανο, ώστε να λάβει απόφαση που να µην θέτει σε κίνδυνο την υλοποίηση των στόχων του παρόντος κανονισµού. Μπορεί αντ αυτού να υποβάλει αίτηση στο θεσµικό όργανο. Οι αιτήσεις πρόσβασης στα έγγραφα διατυπώνονται γραπτά, ακόµα και µε ηλεκτρονικά µέσα, σε µια από τις γλώσσες της ΕΕ. Ο αιτών δεν υποχρεούται να δικαιολογήσει την αίτησή του. Οι αιτήσεις πρόσβασης στα έγγραφα αντιµετωπίζονται πάραυτα. Στον αιτούντα αποστέλλεται απόδειξη παραλαβής. Εντός προθεσµίας 15 εργάσιµων ηµερών από την καταχώριση της αίτησης, το θεσµικό όργανο δίνει θετική ή αρνητική απάντηση σχετικά µε την πρόσβαση στο αιτηθέν έγγραφο. Σε περίπτωση πλήρους ή µερικής άρνησης, ο αιτών µπορεί να απευθύνει, εντός προθεσµίας 15 ηµερών µετά τη λήψη της απάντησης από το θεσµικό όργανο, επιβεβαιωτική αίτηση µε σκοπό το θεσµικό όργανο να αναθεωρήσει τη θέση του. Η πρόσβαση στα έγγραφα πραγµατοποιείται είτε µέσω επιτόπιας εξέτασης είτε µε τη χορήγηση αντιγράφου. 21

23 ιαχείριση ευαίσθητων εγγράφων: Τα ευαίσθητα έγγραφα είναι τα έγγραφα που προέρχονται από τα θεσµικά όργανα ή τους οργανισµούς που αυτά έχουν ιδρύσει, από τα κράτη µέλη, από τις τρίτες χώρες ή από τους διεθνείς οργανισµούς, που έχουν χαρακτηριστεί ως «TRES SECRET/TOP SECRET», «SECRET» ή «CONFIDENTIEL». Οι αιτήσεις πρόσβασης στα ευαίσθητα έγγραφα αντιµετωπίζονται αποκλειστικά από άτοµα εξουσιοδοτηµένα να αναλάβουν γνώση του περιεχοµένου των εγγράφων αυτών. Τα ευαίσθητα έγγραφα δεν εγγράφονται στο µητρώο ή χορηγούνται κατόπιν συµφωνίας µε την εκδούσα αρχή. Προς διευκόλυνση της πρόσβασης στα έγγραφα, κάθε θεσµικό όργανο παρέχει πρόσβαση σε ένα µητρώο εγγράφων. Το µητρώο παρέχεται και σε ηλεκτρονική µορφή. Τα κράτη µέλη συνεργάζονται µε τα θεσµικά όργανα προς ενηµέρωση των πολιτών. Τα θεσµικά όργανα αναπτύσσουν ορθές διοικητικές πρακτικές για να διευκολύνουν την άσκηση του δικαιώµατος πρόσβασης που εξασφαλίζει ο παρών κανονισµός. Συνιστούν διοργανική επιτροπή, η οποία αναλαµβάνει τη µελέτη των καλύτερων πρακτικών, την αντιµετώπιση των ενδεχόµενων διαφορών και την πρόβλεψη των εξελίξεων στον τοµέα της πρόσβασης του κοινού στα έγγραφα. Στην Επίσηµη Εφηµερίδα, δηµοσιεύονται τα ακόλουθα έγγραφα: οι προτάσεις της Επιτροπής, οι κοινές προτάσεις που εκδίδονται βάσει των άρθρων 251 και 252 της συνθήκης ΕΚ, οι αποφάσεις-πλαίσια, οι αποφάσεις και οι συµβάσεις που προβλέπονται στο άρθρο 34 της συνθήκης ίδρυσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), οι συµβάσεις που υπογράφονται µεταξύ των κρατών µελών βάσει του άρθρου 293 της συνθήκης ΕΚ, οι διεθνείς συµφωνίες που συνάπτονται από την Ευρωπαϊκή Κοινότητα ή σύµφωνα µε το άρθρο 24 της συνθήκης ΕΕ. Κάθε θεσµικό όργανο δηµοσιεύει ετήσια έκθεση για το παρελθόν έτος στην οποία αναφέρεται ο αριθµός αρνήσεων πρόσβασης σε έγγραφα από µέρους του θεσµικού οργάνου, οι λόγοι των αρνήσεων αυτών, καθώς και ο αριθµός των ευαίσθητων εγγράφων που δεν είναι εγγεγραµµένα στο µητρώο. Ορισµοί του κανονισµού: α) Έγγραφο: Οποιοδήποτε περιεχόµενο 22

24 ανεξάρτητα από το χρησιµοποιηθέν υπόθεµα (γραµµένο σε χαρτί ή αποθηκευµένο υπό ηλεκτρονική µορφή, ή µε ηχητική, οπτική ή οπτικοακουστική εγγραφή) που αφορά στις πολιτικές, στις δράσεις και στις αποφάσεις αρµοδιότητας του θεσµικού οργάνου, β) Τρίτος: Κάθε φυσικό ή νοµικό πρόσωπο ή οντότητα εκτός του αρµόδιου θεσµικού οργάνου, συµπεριλαµβανοµένων των κρατών µελών, άλλων κοινοτικών ή εξωκοινοτικών θεσµών και φορέων και των τρίτων. Μετά από αυτόν τον κανονισµό εκδόθηκε ο κανονισµός 1367/2006 της 6ης Σεπτεµβρίου 2006 για τη σύµβαση του Århus και άρχισε δηµόσια διαβούλευση σχετικά µε την αναθεώρηση του κανονισµού 1049/2001. Ο Κανονισµός 1367/2006 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου αποσκοπούσε στην εφαρµογή στα θεσµικά όργανα και στους οργανισµούς της Ευρωπαϊκής Κοινότητας των διατάξεων της Σύµβασης του Arhus σχετικά µε την πρόσβαση στις πληροφορίες, τη συµµετοχή του κοινού στη λήψη αποφάσεων και την πρόσβαση στη δικαιοσύνη για περιβαλλοντικά θέµατα. Οι διατάξεις που κρίθηκαν απαραίτητες για την εφαρµογή της Σύµβασης του Arhus στους θεσµικούς φορείς και στα όργανα της Κοινότητας εµπεριέχονταν στον κανονισµό. Πρόκειται για διατάξεις οι οποίες: 1) εγγυώνται στο κοινό,ένα ή περισσότερα φυσικά ή νοµικά πρόσωπα καθώς και τις ενώσεις, τις οµάδες ή τις οργανώσεις αυτών, δικαίωµα πρόσβασης στις περιβαλλοντικές πληροφορίες που διαθέτουν τα θεσµικά όργανα και οι φορείς της Κοινότητας. 2)προβλέπουν τη διάθεση των πληροφοριών σχετικά µε το περιβάλλον στο κοινό µέσω ηλεκτρονικών βάσεων δεδοµένων µεριµνώντας ώστε να είναι εύκολα προσπελάσιµες. 3) θεσπίζουν τη συµµετοχή του κοινού στην επεξεργασία των κοινοτικών σχεδίων και προγραµµάτων που αφορούν στο περιβάλλον. 4) εγγυώνται την πρόσβαση του κοινού στη δικαιοσύνη στον τοµέα του περιβάλλοντος σε κοινοτικό επίπεδο. Πριν από την έγκριση του κανονισµού, ο κανονισµός 1049/2001 κάλυπτε ήδη κάθε αίτηση για πρόσβαση στις περιβαλλοντικές πληροφορίες 23

25 που διαθέτουν τα θεσµικά όργανα και οι φορείς της Κοινότητας, αδιακρίτως υπηκοότητας, ιθαγένειας, τόπου διαµονής ή επίσηµης έδρας των αιτούντων. Πέραν της τήρησης των διατάξεων του εν λόγω κανονισµού, τα θεσµικά όργανα και οι οργανισµοί της Κοινότητας οφείλουν να µεριµνούν για την οργάνωση των πληροφοριακών στοιχείων που αφορούν το περιβάλλον στον τοµέα της αρµοδιότητάς τους καθώς και για τη συστηµατική διαθεσιµότητα των πληροφοριών αυτών εκ µέρους του κοινού, ιδίως µέσω βάσεων δεδοµένων διαθέσιµων µέσω ηλεκτρονικών και πληροφοριακών τεχνολογιών των τηλεπικοινωνιών. Οι εν λόγω βάσεις δεδοµένων ή τα αντίστοιχα αρχεία επιβάλλεται να περιλαµβάνουν: 1) τις εκθέσεις σχετικά µε την εφαρµογή των Συνθηκών, των συµβάσεων ή των διεθνών συµφωνιών, της κοινοτικής, εθνικής ή τοπικής νοµοθεσίας, των µέτρων, των σχεδίων και των προγραµµάτων που σχετίζονται µε το περιβάλλον. 2) τις εκθέσεις για την κατάσταση του περιβάλλοντος. 3) τα δεδοµένα που έχουν συγκεντρωθεί από την επιτήρηση των δραστηριοτήτων που επηρεάζουν το περιβάλλον. 4) τις άδειες που επηρεάζουν το περιβάλλον. 5) τις µελέτες επιπτώσεων στο περιβάλλον και αξιολόγησης των κινδύνων. Οι πληροφορίες σχετικά µε το περιβάλλον στις οποίες έχει πρόσβαση το κοινό θα πρέπει να είναι επίκαιρες, ακριβείς και συγκρίσιµες. Σε περίπτωση υποβολής αντίστοιχης αίτησης, τα κοινοτικά θεσµικά όργανα και φορείς οφείλουν να ενηµερώνουν το κοινό σχετικά µε τα µέσα πρόσβασης στις πληροφορίες για τις µεθόδους ανάλυσης, δειγµατοληψίας, µέτρησης και χειρισµού των πληροφοριών. Εφόσον ένα θεσµικό όργανο ή οργανισµός της Κοινότητας λαµβάνει αίτηση χορήγησης πληροφοριών που δε διαθέτει, γνωστοποιεί το ταχύτερο δυνατό στον αιτούντα ποιο είναι το θεσµικό όργανο, ο οργανισµός ή η δηµόσια αρχή που διαθέτει τις εν λόγω πληροφορίες. Το θεσµικό όργανο που 24

26 παραλαµβάνει την αίτηση δύναται, επίσης, να τη διαβιβάσει άµεσα στην αρµόδια αρχή. Σε περίπτωση άµεσης απειλής για την υγεία των πολιτών ή το περιβάλλον, τα θεσµικά όργανα ή οι οργανισµοί της Κοινότητας συνεργάζονται µε τις δηµόσιες αρχές θέτοντας τάχιστα στη διάθεση του κοινού κάθε πληροφορία που θα µπορούσε να αποφύγει ή να µειώσει τις ζηµίες από την εκάστοτε απειλή. Τουλάχιστον ανά τετραετία δηµοσιεύεται υποχρεωτικά έκθεση για την κατάσταση του περιβάλλοντος σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Η έκθεση αυτή επιβάλλεται να περιλαµβάνει πληροφορίες σχετικά µε την ποιότητα του περιβάλλοντος, καθώς και όσον αφορά στους αντιστοίχως υφιστάµενους περιορισµούς. Ύστερα µε την Πράσινη Βίβλο δροµολογήθηκε µία δηµόσια διαβούλευση για την πρόσβαση στα έγγραφα των θεσµικών οργάνων. Η Επιτροπή προέβη σε απολογισµό της εφαρµογής των σχετικών κανονιστικών ρυθµίσεων. Πρότεινε την επανεξέταση των υφιστάµενων κανόνων µέσω της υιοθέτησης µιας πιο δραστήριας πολιτικής για τη διάδοση των εγγράφων, της ενσωµάτωσης των περιβαλλοντικών εξελίξεων στο γενικό καθεστώς πρόσβασης στα έγγραφα και της επίτευξης ικανοποιητικής ισορροπίας µεταξύ των δικαιωµάτων του κοινού και της προστασίας των δηµόσιων και ιδιωτικών συµφερόντων. Τέλος, ήλθε η Πρόταση κανονισµού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου για την πρόσβαση του κοινού στα έγγραφα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, του Συµβουλίου και της Επιτροπής. Σκοπός της οποίας πρότασης ήταν η τροποποίηση του Κανονισµού 1049/2001 στα πλαίσια της πρότασης ψηφίσµατος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 4ης Απριλίου 2006 σχετικά µε την πρόσβαση στα κείµενα των θεσµικών οργάνων, του κανονισµού 1367/2006 για τη σύµβαση του Århus, και της δηµόσιας διαβούλευσης σχετικά µε την αναθεώρηση του κανονισµού 1049/2001. Η πρόταση στηρίζει τις τροποποιήσεις ως προς τα παρακάτω άρθρα: 25

27 Ο σκοπός του κανονισµού, που είναι να επιτρέπει την πρόσβαση του κοινού στα έγγραφα των θεσµικών οργάνων. Οι δικαιούχοι του κανονισµού, οι οποίοι µπορούν να είναι κάθε φυσικό ή νοµικό πρόσωπο, ανεξάρτητα από την υπηκοότητα ή το κράτος κατοικίας. Το πεδίο εφαρµογής του κανονισµού, το οποίο δεν περιλαµβάνει έγγραφα που υποβάλλονται στα ικαστήρια από τρίτα µέρη. Επίσης, το πεδίο εφαρµογής δεν περιλαµβάνει έγγραφα που σχετίζονται µε έρευνα, εφόσον η έρευνα δεν έχει ολοκληρωθεί ή η σχετική απόφαση δεν έχει οριστικοποιηθεί. Ο ορισµός της έννοιας του εγγράφου, που υποδεικνύει ότι το έγγραφο έχει διαβιβαστεί επίσηµα στον αποδέκτη ή τους αποδέκτες του, έχει κυκλοφορήσει το πλαίσιο του θεσµικού οργάνου ή έχει καταγραφεί µε άλλο τρόπο. Επίσης, ο ορισµός του εγγράφου θα πρέπει να καλύπτει τα δεδοµένα που περιέχουν τα ηλεκτρονικά συστήµατα, εφόσον µπορούν να εξάγονται αυτά υπό εύληπτη µορφή. Οι εξαιρέσεις του κανονισµού, που περιλαµβάνουν έγγραφα που αφορούν στην προστασία του περιβάλλοντος, που σχετίζονται µε δικαστικές διαδικασίες, διαδικασίες διαιτησίας και επίλυσης διαφορών και αποσκοπούν στην προστασία των διαδικασιών επιλογής του προσωπικού ή των συµβαλλόµενων µερών. Η δηµοσιοποίηση µη επαγγελµατικών προσωπικών δεδοµένων δηµοσίων υπαλλήλων και εκπροσώπων οµάδων συµφερόντων διέπεται από τη νοµοθεσία της ΕΚ σχετικά µε την επεξεργασία δεδοµένων προσωπικού χαρακτήρα, Κανονισµός 45/2001. Οι διαβουλεύσεις µε τρίτα µέρη, που προβλέπουν την υποχρέωση να ζητείται η γνώµη των αρχών του κράτους µέλους από το οποίο προέρχεται το έγγραφο, εκτός αν το τελευταίο διαβιβάζεται στο πλαίσιο διαδικασίας θέσπισης νοµοθετικής πράξης της ΕΕ ή µη νοµοθετικής πράξης γενικής εφαρµογής. Οι αιτήσεις για έγγραφα, η οποίες λαµβάνουν υπόψη τη σαφήνεια µε την οποία ζητείται, και συνεπώς προσδιορίζεται, το έγγραφο. Ως προς τις επιβεβαιωτικές αιτήσεις, η προθεσµία επεξεργασίας τους παρατείνεται από 15 σε 30 εργάσιµες ηµέρες. Σε περίπτωση ακόµη και εν µέρει άρνησης της πρόσβασης, ο αιτών µπορεί να προβεί σε δικαστική προσφυγή κατά του 26