ΔΡΑΣΗ 6 Παραδοτέο 12: «Επίδραση των αλλαγών στην βιώσιμη ανάπτυξη - Στρατηγικές και μέτρα διαχείρισης για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων»

Transcript

1 «ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΟΥ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟΥ ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ ΩΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΠΟΛΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ» ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΩΝ ΑΛΛΑΓΩΝ ΧΡΗΣΕΩΝ ΓΗΣ ΣΤΟ ΤΟΠΙΟ ΚΑΙ ΣΤΗ ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΩΝ ΝΗΣΙΩΝ ΖΑΚΥΝΘΟΥ, ΚΕΦΑΛΛΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΛΕΥΚΑΔΑΣ ΔΡΑΣΗ 6 Παραδοτέο 12: «Επίδραση των αλλαγών στην βιώσιμη ανάπτυξη - Στρατηγικές και μέτρα διαχείρισης για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων»

2 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1. Βιώσιμη Ανάπτυξη: Παρελθόν Παρόν - Μέλλον Στην Έκθεση «Το Κοινό µας Μέλλον» ή περισσότερο γνωστή και ως Έκθεση Brundtland (1987, ΟΗΕ), εισάγεται για πρώτη φορά η έννοια «Βιώσιµη Ανάπτυξη» ως µέτρο αξιολόγησης και στόχο πολιτικής για τις σηµερινές κοινωνίες, προβάλλοντας τις συνέπειες που θα έχουν οι κυρίαρχες σήµερα πρακτικές παραγωγής και κατανάλωσης στους µελλοντικούς κατοίκους του πλανήτη. Ως Βιώσιµη Ανάπτυξη ορίζεται η ανάπτυξη η οποία ικανοποιεί τις ανάγκες του παρόντος χωρίς να θέτει σε κίνδυνο την ικανότητα των µελλοντικών γενεών να ικανοποιήσουν τις δικές τους ανάγκες. Η προστασία του περιβάλλοντος δεν σημαίνει σταμάτημα της ανάπτυξης και των ανθρώπινων δραστηριοτήτων, αλλά ως προϋπόθεση για την επιβίωση των ανθρώπινων κοινωνιών, καθώς θέματα όπως η κλιματική αλλάγη, η ερημοποιήση, η ρύπανση, η εξάντληση/ υποβάθμιση φυσικών πόρων αποτελούν κρίσιµες παράµετρους για την κοινωνική ευηµερία και οικονοµική αποδοτικότητα. Η Βιώσιμη Ανάπτυξη υποστηρίζει την εφαρμογή των τεχνολογικών και επιστημονικών επιτευγμάτων, προς την κατεύθυνση εφαρμογής νέων εναλλακτικών πολιτικών προτάσεων οι οποίες θα διασφαλίζουν αύξηση της παραγωγικότητας, αποτελεσµατικότητα, κοινωνική συνοχή και συνετή διαχείριση των φυσικών πόρων Πως αξιολογείται η Βιώσιμη Ανάπτυξη Η αξιολόγηση της βιώσιμης ανάπτυξης μπορεί να γίνει είτε με την εκτίμηση των επιμέρους διαστάσεων (οικονομία- κοινωνία- περιβάλλον) είτε με τη συνολική εκτίμησή της σε μια σειρά από διαφορετικά χωρικά επίπεδα (εθνικό, περιφερειακό, τοπικό). Σημαντικότερα εργαλεία για την εκτίμηση του επιπέδου διαχείρισης στα πλαίσια της αειφορίας είναι οι καλούμενοι «δείκτες αειφορίας», οι οποίοι δίνουν πληροφορίες τόσο για την υφιστάμενη κατάσταση, όσο και για την απόδοσή των πολιτικών επιλόγων στο δρόμο της Βιώσιμής Ανάπτυξης. Ενδεικτικά αναφέρονται: Περιβαλλοντική βιωσιμότητα Μοντέλα PSR, DSR και DPSIR 1 : Βασίζονται στην έννοια της αιτιότητας: οι ανθρώπινες δραστηριότητες δημιουργούν πιέσεις (pressures) στο περιβάλλον και μεταβάλλουν την ποιότητά του, αλλά και την ποσότητα των φυσικών πόρων (κατάσταση state). Η κοινωνία ανταποκρίνεται σε αυτές τις αλλαγές με ανάλογες πολιτικές (κοινωνική απόκριση societal response) και περιορίζει τις πιέσεις των ανθρώπινων δραστηριοτήτων. Το μοντέλο DPSIR είναι συμπτυξη των δυο συστημάτων PSR, DSR όπου λαμβάνονται υπόψη και οι επιπτώσεις (impacts) (Julie C., 2001). Μέσω αυτών των μοντέλου, επιλέγονται και οργανώνονται οι δείκτες (πίεσης κατάστασης απόκρισης) που δίνουν μια συνολική άποψη της κατάστασης, όσον αφορά το περιβάλλον και την ανάπτυξή του. 1 PSR: Pressure State Response (Πίεση Κατάσταση Απόκριση ή Αντίδραση) DSR: Driving Forces State Response (Κινητήριες Δυνάμεις Κατάσταση Απόκριση) DPSIR (Κινητήριες Δυνάμεις Πιέσεις Κατάσταση Επιπτώσεις Απόκριση) 2

3 Μέθοδος Οικολογικού Αποτυπώματος: Παρά τα προβλήματα υπολογισμού του οικολογικού αποτυπώματος είναι μια απο τις επικράτεστερες μεθόδους αξιολόγησης της Βιώσιμης Ανάπτυξης. Στόχος της μεθόδου είνσι η ποσοτικοποίηση της ανθρώπινης χρήσης της φύσης, δηλαδή παρέχει μια μέτρηση του φυσικού κεφαλαίου, η οποία μπορεί να προσδιορίσει σε κάθε κλίμακα (από την παγκόσμια ως την ατομική), πόσες από τις υπηρεσίες της φύσης χρησιμοποιούνται για την υποστήριξη αυτών των οντοτήτων. Τα βασικότερα μειονεκτήματα της μεθόδου είναι ο μη προσδιορισμός των αιτιών του προβλήματος καθώς και ότι δε λαμβάνεται υπόψη η ποιότητα ζώης Περιβαλλοντικοί δείκτες(π.δ.): αποκαλύπτουν την κατάσταση και την ποιότητα του περιβάλλοντος παρέχοντας έγκυρες πληροφορίες, εφόσον σχεδιαστούν σωστά, παρακολουθούνται στενά και μεταφράζονται συνετά. Δηλαδή, οι Π.. χρησιμοποιούνται είτε, σε πρώτο στάδιο, κατά τη διαδικασία σχεδιασμού ολοκληρωμένων συστημάτων περιβαλλοντικής πολιτικής, είτε, σε δεύτερο στάδιο, κατά τη διαδικασία ελέγχου της αποτελεσματικότητας και της επιτυχίας εφαρμογής τους. Πρέπει να σηµειωθεί ότι οι Π.. και οι δείκτες γενικότερα μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως ένα ισχυρό εργαλείο για την αφύπνιση του κοινού πάνω σε περιβαλλοντικά ζητήµατα Οικοσυστημικές υπηρεσίες (ESs): ορίζονται «οι παροχές που λαμβάνουν οι άνθωποι απο το οικοσύστημα» (Millennium Ecosystem Assessment, 2005). Η οικονομική αποτίμηση και χαρτογράφηση των ES έχει πραγματοποιηθεί τόσο σε τοπικό επίπεδο όσο και σε περιφερειακή ή και παγκόσμια χωρική κλίμακα, χρησιμοποιώντας διάφορες προσεγγίσεις, διαμορφώνοντας έτσι ένα σημαντικό επικοινωνιακό εργαλείο για την Βιώσιμη Ανάπτυξη. Μια απλή προσέγγιση είναι η σύνδεση των ES απευθείας με τη χρήση γης / κάλυψης ή χάρτες ενδιαιτημάτων (Burkhard κ.α. 2009, Kienast κ.α. 2009). Πρόσφατα, η οικονομική αξία των ESS και της βιοποικιλότητας έχει μεγάλη αναγνωρισιμότητα, και προτείνεται παράλληλα να αποτελέσουν παράγοντα/ συντελεστή στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων και στα λογιστικά συστήματα (TEEB 2010α) Χρήσεις γης και η συμβολή τους στην βιώσιμη ανάπτυξη Τα χαρακτηριστικά του περιβάλλοντος φαίνεται ότι ασκούν σημαντική επιρροή στον τρόπο και την ένταση με την οποία το φαινόμενο της μεταβολής των χρήσεων της εκφράζεται στο χώρο και στο χρόνο. Ενδεικτικό παράδειγμα το φαινόμενο της αποδάσωσης και των λοιπόν φυσικών πόρων των νησιωτικών περιοχών, όπου τα ιδιαίτερα φυσικά χαρακτηριστικά δημιουργούν προϋποθέσεις υποβάθμισης τους μεσω της αυθαίρετης δόμησης και χωροθέτησης τουριστικών δραστηριότητων. Με βάση αυτές τις προεκτάσεις, ο ανταγωνισμός μεταξύ των χρήσεων της γης άλλοτε εντείνεται και άλλοτε υποχωρεί ανάλογα με τις συνθήκες και τους παράγοντες που τον επηρεάζουν, όπως η κοινωνία (π.χ δημογραφική εξέλιξη και κατανομή στο χώρο, αντιλήψεις της κοινωνίας απέναντι στο περιβάλλον) η οικονομία και η τεχνολογία δηλαδή η μορφή και η εντατικοποίηση οικονομικών δραστηριοτήτων με τη συμβολή της τεχνολογίας, όπως η συμβατική γεωργία και ο τουρισμός). 3

4 2. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ Η καταγραφή της υφιστάμενης κατάστασης της περιοχής μελέτης σε όλα τα επίπεδα (κοινωνικά, οικονομικά, περιβαλλοντικά) είναι αναγκαία για την αναγνώριση των ιδιαίτερων γνωρισμάτων της, ώστε ο στρατηγικός σχεδιασμός και το σχέδιο δράσης είναι εφαρμόσιμο και να επιτύχει το σκοπό του, που είναι η ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ. Συγκεκριμένα Πηγές Ως πηγές για την εκπόνηση της παρούσας μελέτης χρησιμοποιήθηκαν: Μελέτες που εκπονήθηκαν στο ίδιο πλαίσιο δράσης, καθως και μελέτες σε επίπεδο Εθνικό, Περιφέρειας και Περιοχής Μελέτης. Το διαδίκτυο, για επικαιροποίηση των πληροφοριών και άρθρων σχετικά με την βιώσιμη ανάπτυξη καθώς και Στατιστικά Στοιχεία (δημογραφικά και τουριστικής κίνησης) που ζητήθηκαν από την Ελληνική Στατιστική Υπηρεσία (ΕΛ.ΣΤΑΤ), τη EUROSTAT και από τα επιμελητήρια των Ιονίων Νήσων 2.2. Επίπεδα και Θεματικά πεδία συλλογής δεδομένων Για την κατάρτιση του στρατηγικού σχεδιασμού ήταν αναγκαία η συλλογή και ανάλυση κοινωνικοοικονομικών στοιχείων σε επίπεδο: Περιφέρειας (Περιφέρεια Ιονίων Νήσων), Νομού (Ζακύνθος, Κεφαλονιάς, Λευκάδας) και Δημοτικού Διαμερίσματος ανά νησί, λόγω της ομοιογένειας της πληροφορίας των κοινωνικο-οικονομικών δεδομένων, αλλά και λόγω της πληρέστερη εικόνας των αλλαγών χρήσεων γης και της τάσης των δεικτών. Επίσης, είναι δυνατή και η σύνθεση σε ανώτερα επίπεδα, όπως είναι οι δήμοι ή το σύνολο των πεδινών, ημιορεινών ή ορεινών Δ.Δ Τυπολογία δεδομένων Η συλλογή των δεδομένων αφορά: Φυσικό και οικολογικό περιβάλλον: περιλαμβάνει δεδομένα από το φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον, υποδομές κ.α. Επιτρέπουν την ανάλυση των χαρακτηριστικών του φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος, τον εντοπισμό των δυνατών σημείων, πιθανών προβλημάτων, έλλειψης υποδομών, θεμάτα διαχείρισης και συγκρούσεων με άλλες δραστηριότητες. Κοινωνικό και δημογραφικό περιβάλλον: περιλαμβάνει δεδομένα που αφορούν τη δομή της τοπικής κοινωνίας (πληθυσμιακές μεταβολές, ηλικιακή κατανομή, κ.λπ.). Οικονομικό περιβάλλον: περιλαμβάνει δεδομένα σχετικά με την απασχόληση γενικά και ανά τομέα, στοιχεία οικονομικά ενεργών και μη ατόμων, ποσοστά ανεργίας. 2 Τα Δ.Δ., όπως αυτά αναφέρονται στην απογραφή της ΕΛ.ΣΤΑΤ. του 2001, είναι οι κοινότητες των προηγούμενων απογραφών της ΕΛ.ΣΤΑΤ. (1981, 1991). Στην απογραφή της ΕΛ.ΣΤΑΤ. του 1991 ως κοινότητες νοούνται και τα δημοτικά διαμερίσματα (βλ. Παράρτημα) 4

5 2.4. Δείκτες Οι δείκτες που χρησιμοποιήθηκαν στην ανάλυση της περιοχής μελέτης είναι: Κοινωνικο-οικονομικοί δείκτες: Κοινωνικούς δείκτες: Πραγματικός πληθυσμός και ανάλυση των διαθέσιμων στοιχείων, Οικονομικά ενεργός πληθυσμός 15-64, Συμμετοχή στην απασχόληση Ποσοστό Οικονομικοί δείκτες: Πρωτογενής τομέας (π.χ.γεωργική ή Κτηνοτροφική εκμετάλλευση, Σύνολο εκτάσεων), Δευτερογενής τομέας(εργοστάσια εργαστήρια), Τριτογενής τομέας(π.χ. Ξενοδοχεία, Σχολικά κτίρια, Νοσοκομεία Κλινικές) Χωρικοί Δείκτες: Για την ανάλυση του τοπίου χρησιμοποιήθηκαν τα δεδομένα ανάλυσης από το Παραδοτέο 10 (Επίδραση των αλλαγών στο τοπίο), όπου χρησιμοποιήθηκαν μετρικές τοπίου όπως: PD = Patch Density Πυκνότητα ψηφίδων (PD= NP/A 100): χρήσιμος για σύγκριση ανάμεσα σε περιοχές διαφορετικής έκτασης (π.χ. τα νησιά του Ιονίου), Δείκτης ποικιλότητας του Shannon SHDI: είναι ευαίσθητος στην παρουσία σπάνιων κατηγοριών κάλυψης. Τροποποιημένος Δείκτης ποικιλότητας του Simpson MSIDI: Ο δείκτης αυτός αποτελεί τροποποίηση του δείκτη Simpson, έτσι ώστε να παίρνει τιμές παρόμοιες με το δείκτη Shannon και να είναι έτσι ευκολότερη η σύγκριση τους Οικοσυστημικές Υπηρεσίες Έγινε αποτίμηση των ES στο σύνολο των νησιών για τα έτη 1984, 1990, 2001 και 2011 και για κάθε βασική κάλυψη γης, ενώ για τη μελέτη της δυναμικής μεταβολής αυτών των αξιών, υπολογίστηκε η ποσοστιαία μεταβολή τους με βάση το έτος αναφοράς του Χρησιμοποιήθηκε ως σημείο αναφοράς η αποτίμηση των Costanza κ.α. (1997), με προσαρμογή των συντελεστών ώστε να ανταποκριθούν στις παρούσες συνθήκες κάλυψης. Η ανάλυση και χαρτογράφηση των τύπων κάλυψης γης, έγινε με ταξινόμηση δορυφορικών εικόνων Landsat για τις αντίστοιχες χρονιές, χρησιμοποιώντας επιβλεπόμενη ταξινόμηση με τον αλγόριθμο της μέγιστης πιθανοφάνειας και το λογισμικό ENVI. Βασικές κατηγορίες κάλυψης γης ήταν: Δασικές εκτάσεις (πευκοδάση, μακί, αριά, ελάτη, ανάλογα με το νησί μελέτης), μεταβατικές εκτάσεις, φρύγανα, ανοικτές-πετρώδεις εκτάσεις, καλλιεργημένες εκτάσεις (αμπελώνες, ελαιώνες, μη ποτιστικοί αγροί, σύνθετα αγροτικά, ανάλογα με το νησί μελέτης), αστικές περιοχές. Η συνολική ακρίβεια ταξινόμησης για το έτος 2011, ανήλθε για Ζάκυνθο σε 84,19%, για Κεφαλονιά σε 87,28% και Λευκάδα 74,72% (συντελεστής Kappa 0,805, 0,837 και 0,691, αντίστοιχα). 5

6 3. ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ Η περιοχή μελέτης είναι τρία νησιά των Επτανήσων (Κεφαλονιά, Ζάκυνθος, Λευκάδα). Τα Επτάνησα αποτελούν ένα νησιωτικό σύμπλεγμα της Ελλάδας στο Ιόνιο Πέλαγος, το οποίο απαρτίζεται από την Κεφαλονιά, την Κέρκυρα, τη Ζάκυνθο, τη Λευκάδα, τα Κύθηρα, την Ιθάκη και τους Παξούς (Χάρτης 1). Συνολικά η Περιφέρεια αριθμεί 32 νησιά εκ των οποίων κατοικούνται μόνο τα 13. Βρίσκονται στη δυτική Ελλάδα και έχουν ανεξάρτητη διοίκηση, καθώς οι νομοί Κέρκυρας, Κεφαλονιάς, Λευκάδας και Ζακύνθου συγκροτούν την Περιφέρεια Ιονίων Νήσων (ΠΙΝ), έκτασης km2. Η έδρα της Περιφέρειας βρίσκεται στην Κέρκυρα. Χάρτης 1: Περιφέρεια Ιονίων Νήσων, (Πηγή: Προαπογραφικά στοιχεία της Απογραφής Γεωργίας Κτηνοτροφίας 1999/2000) Διοικητικά Γεωγραφικά Χαρακτηριστικά Νομός Κεφαλονιάς Η Κεφαλονιά έκτασης 781 Km 2, βρίσκεται νότια της Λευκάδας, αποτελεί το μεγαλύτερο νησί σε έκταση από τα Επτάνησα και το έκτο κατά σειρά από τα ελληνικά νησιά. Η Κεφαλονιά είναι το ορεινότερο από τα Ιόνια Νησιά, η κορυφή Μεγάλος Σωρός (1.628 μέτρα) του Όρους Αίνος είναι η ψηλότερη των Επτανήσων Νομός Ζακύνθου Η Ζάκυνθος έκτασης 402 Km 2 βρίσκεται 14 ναυτικά μίλια νότια της Κεφαλονιάς και 17 ναυτικά μίλια δυτικά των Πελοποννησιακών ακτών της Ηλείας (ακρωτήριο Τρυπητή). Με τις δύο γειτονικές νησίδες Στροφάδες συγκροτεί το νομό Ζακύνθου που έχει έκταση 406 Km 2. Το όρος Βραχίωνα έχει και τη μεγαλύτερη κορυφή του νησιού (μέγιστο υψόμετρο 756) Νομός Λευκάδας Η Λευκάδα έκτασης 302,5 Km 2 βρίσκεται μεταξύ Κέρκυρας και Κεφαλονιάς, κοντά στην ακτή της Ακαρνανίας, από την οποία χωρίζεται με τη διώρυγα της Λευκάδας και τον Όρμο Δρεπάνου. Από τα 302,5 τετραγωνικά χιλιόμετρα της έκτασης του νησιού, τα 260 είναι ορεινά και μόνο τα 10 είναι πεδινά. 6

7 3.2. Κλιματικά Χαρακτηριστικά Η περιοχή μελέτης έχει τα κλιματολογικά χαρακτηριστικά που διέπουν τη δυτική Ελλάδα, υψηλό ποσοστό βροχοπτώσεων, υψηλές θερμοκρασίες το καλοκαίρι, υψηλά ποσοστά υγρασίας (ειδικά στη Λευκάδα και Κεφαλονιά) και μεγάλη ηλιοφάνεια (Χάρτης 2). Χάρτης 2: Μέσες θερμοκρασίες Ιανουαρίου, Αυγούστου, ετήσια και ποσοστό ετήσιας βροχόπτωσης στα νησιά μελέτης (πρωτογενή δεδομένα από ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ YΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ 3.3. Δημογραφικά στοιχεία περιοχής μελέτης- Ποσοτικοποίηση Κοινωνικών δεικτών Δείκτης «Πραγματικός πληθυσμός» 3 : Σταδιακή αύξηση πληθυσμού εμφανίζεται και στα τρία νησιά, αλλά στη Ζάκυνθο και την Κεφαλονιά το φαινόμενο είναι πιο έντονο, ειδικά στα πεδινά Δ.Δ. την τελευταία περίοδο απογραφής ( ). Στη Λευκάδα παρατηρείται μικρή μείωση το 1991, ενώ στην απογραφή του 2001 ο πληθυσμός αυξάνεται (Διάγραμμα 1). 3 είναι ο αριθμός των ατόμων που βρέθηκαν σε κάθε οικισμό κατά την ημέρα της απογραφής, για οποιαδήποτε αιτία, είτε αυτά διαμένουν μονίμως σε αυτόν είτε βρέθηκαν να διαμένουν προσωρινά ή τυχαία 7

8 Διάγραμμα 1: Μεταβολή πραγματικού πληθυσμού στα νησιά του Ιονίου τη χρονική περίοδο Διάγραμμα 2: % διακύμανση της αναλογίας παιδικού- παραγωγικού- γεροντικού πληθυσμού ανά έτος απογραφής (1991,2001) και ανα χωρική ενότητα. Αν και στην απογραφή του 2001 τόσο η περιοχή μελέτης όσο και η ΠΙΝ γενικότερα παρουσίασαν μια αύξηση του πληθυσμου, εντούτοις τα ποιοτικά χαρακτηριστικά (Δείκτης γήρανσης 4, Δείκτης εξάρτησης 5 ) εμφανίζουν μια περιφέρεια η οποία γερνάει πιο γρήγορα σε σχέση με την υπόλοιπη Ελλάδα. Συγκεκριμένα ο γεροντικός πληθυσμός κυμαίνεται από 18%-25%, όταν στην Ελλλάδα είναι 17% και ο παιδικός πληθυσμός είναι 15% για όλες τις περιοχές. Αντίστοιχη εικόνα έχουμε αν συγκρίνουμε τον παραγωγικό πληθυσμό, όπου τόσο στην περιοχή μελέτης όσο και στη ΠΙΝ δεν ξεπερνάει το 65%, ενώ σε επίπεδο χώρας είναι 68% (διαγράμμα 2). Τα χαρακτηριστικά αυτά σύντομα θα επηρεάσουν την τοπική παραγωγική αλυσίδα και την αναπτυξιακή διαδικασία της περιοχής. Πρέπει να αναφερθεί ότι στην απογραφή του 2001 παρατηρήθηκε αύξηση του παραγωγικού πληθυσμού λόγω της εισροής μεταναστών για εύρεση εργασιας, ηλικίας όπου οι μισοί περίπου είναι της ηλικίας Ενδεικτικό της πορείας μιας κοινωνίας και κατά επέκταση της οικονομίας είναι ο οικονομικά ενεργός πληθυσμός (15-64) να είναι απασχολούμενος. Η έναρξη της κρίσης της Ελλάδας το 2009 δεν 4 αποτελεί δείκτη της ηλικιακής ανανέωσης του πληθυσμού. Είναι ο λόγος των ατόμων ηλικίας 65 και άνω προς τα άτομα ηλικίας Όσο πιο υψηλός είναι τόσο περισσότερο γερασμένος είναι ο πληθυσμός της περιοχής 5 προσδιορίζει πόσο οι μη παραγωγικές ομάδες, δηλ. παιδιά (0-14) και ηλικιωμένοι (65+), επιβαρύνουν τις παραγωγικές ηλικιακά ομάδες (15-64), δίνοντας ένα μέγεθος του ενεργού πληθυσμού 8

9 άφησε ανεπηρέαστη την οικονομία και την κοινωνία της Περιφέρειας Ιόνιων Νησιών, όπου ο δείκτης ανεργίας ήταν στο 9,7% (8,5% το 2008) και το 2012 στο 14,8%. Η αύξηση της ανεργίας, η οποία πλήττει κυρίως το γυναικείο πληθυσμό, δημιουργεί έντονους κραδασμούς στον κοινωνικό ιστό, ενώ ήδη έχουν εμφανιστεί φαινόμενα μετανάστευσης των νέων σε χώρες του εξωτερικού. Η πλήγη της μετανάστευσης, ενισχύει ακόμη περισσότερο το πρόβλημα της γήρανσης της κοινωνίας μας και της δυναμικής επανεκίνησης της οικονομίας, καθώς το νεό επιστημονικό και εργατικό δυναμικό φεύγει και είναι αυτό που έχει τη δυνατότητα μεγαλύτερης ανταπόκρισης σε νέες τεχνολογίες και συμπεριφορές Οικονομικά στοιχεία περιοχής μελέτης - Ποσοτικοποίηση οικονομικών δεικτών Η έννοια «Οικονομία» γενικά μπορεί να θεωρηθεί ως το σύνολο των συνειδητών και συστηματικών ενεργειών των ανθρώπων, που διαβιούν σε μια κοινωνία, και περιλαμβάνει την παραγωγή, διανομή, ανταλλαγή και την κατανάλωση αγαθών και υπηρεσιών Οικονομικές επιδόσεις Η Περιφέρεια Ιονίων Νήσων παράγει μόλις το 1,6% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος και βρίσκεται στην 8η θέση στην κατάταξη των Περιφερειών της χώρας για το κατά κεφαλή προϊόν, όπου για την περιόχη μελέτης κυμαίνεται απο 0,15-0,42%. Από τα στατιστικά στοιχεία, ο τριτογενής τομέας της οικονομίας (εμπόριο, υπηρεσίες και τουρισμός), παράγει περίπου το 81% της συνολικής προστιθέμενης αξίας της Περιφέρειας και ακολουθούν ο δευτερογενής, με περίπου 16 % και ο πρωτογενής με περίπου 3% Παραγωγή Πρωτογενής τομέας 6 Κατά την καταγραφή της υφιστάμενης καταστάσης του πρωτογενή τομέα και με τη χρήση δεικτών, στόχος ήταν να εντοπιστούν οι τάσεις και τα προβήματα του πρωτογενη τομέα. Στο πλαίσιο αυτό εξετάστηκαν τόσο ο αριθμός των εκμεταλεύσεων/ είδος εκμετάλευσης και η έκταση τους κατά τις τρεις απογραφές, όσο και το ζωικό κεφάλαιο/ είδος ζώου. Τα κυριότερα αποτελέσματα ήταν: Αύξηση των γεωργοκτηνοτροφικών 7 και γεωργικών 8 εκμεταλλευσεων και των αντίστοιχων εκτάσεων τους σε Κεφαλονιά και Ζάκυνθο. Αντίθετα στη Λευκάδα σημειώνεται μείωση των γεωργοκτηνοτροφικών εκμεταλλεύσεων και εκτάσεων λόγω εγκατάλειψης τους στην ορεινή ζώνη, όμως είναι αυξητική η τάση στις αντίστοιχες γεωργικές 6 τα αγαθά που προέρχονται κατευθείαν από τη φύση περιλαμβάνει γεωργία, κτηνοτροφία, αλιεία, δασοπονία, θήρα, μεταλλεία 7 η τεχνικοοικονομική μονάδα που λειτουργεί υπό ενιαία διαχείριση και παράγει γεωργικά ή κτηνοτροφικά προϊόντα. Η εκμετάλλευση θεωρείται ως μία και ενιαία, ανεξάρτητα αν τμήμα ή τμήματά της βρίσκονται σε άλλους δήμους ή κοινότητες εκτός του τόπου διαμονής του κατόχου. 8 έχει μόνο χρησιμοποιούμενη γεωργική έκταση, χωρίς να εκτρέφει ζώα ή τα ζώα που εκτρέφει, δεν πληρούν καμία από τις προϋποθέσεις της αμιγούς κτηνοτροφικής εκμετάλλευσης και η έκτασή της αυτή είναι τουλάχιστον ένα (1) στρέμμα ή, αν πρόκειται για θερμοκήπια, η χρησιμοποιούμενη γεωργική έκταση είναι τουλάχιστον μισό (1/2) στρέμμα. 9

10 Για κάθε γεωργική εκμετάλλευση αντιστοιχούν, στην Ζάκυνθο περίπου 17 στρέμματα καλλιεργήσιμης γης, στην Κεφαλονιά είναι περίπου 16 στρέμματα, ενώ στη Λευκάδα περίπου 28 στρέμματα ανά εκμετάλλευση. Παρατηρείται ότι στη Λευκάδα αντιστοιχούν σχεδόν διπλάσια στρέμματα ανά γεωργική εκμετάλλευση σε σχέση με τη Ζάκυνθο και την Κεφαλονιά. Στη Ζάκυνθο παρατηρείται σημαντική αύξηση 30% των ιδιόκτητων εκμεταλλεύσεων (Ι.Ε.)κυρίως στην πεδινή ζώνη και λιγότερο στην ημιορεινή, ενώ οι εκτάσεις αυξάνουν σε ποσοστό μικρότερο του 5% (Ι.Ε.: 27 στρμ/εκμετάλλευση). Στην Κεφαλονιά η αντίστοιχη αύξηση κυμαίνεται στο 17% και μόνο στην πεδινή ζώνη, ενώ η αύξηση των ιδιόκτητων εκτάσεων είναι κάτω από 10% (Ι.Ε.: 65 στρμ/εκμετάλλευση). Αντίθετα, στη Λευκάδα παρατηρείται μικρή μείωση τόσο στις εκμεταλλεύσεις (- 3%) όσο και στις εκτάσεις περίπου 13% (Ι.Ε: 24 στρμ/ εκμετάλλευση). Στις ενοικιαζόμενες εκμεταλλεύσεις (Ε.Ε.), η Ζάκυνθος έχει μεγάλη αύξηση τόσο στον αριθμό 40%, όσο και στις εκτάσεις για εγκατάσταση εκμετάλλευσης ( 40%). Στην Κεφαλονιά παρατηρείται μικρή μείωση στις εκμεταλλεύσεις (Ε.Ε. 4% ) και αύξηση της τάξης του 20% στις εκτάσεις. Στη Λευκάδα σημειώθηκε μεγάλη μείωση στις Ε.Ε. (67%) αλλά η έκταση που χρησιμοποιήθηκε ως ενοικιαζόμενη αυξήθηκε κατά 200%. Σε σχέση με τις μεσιακές εκμεταλλεύσεις και εκτάσεις, στη Ζάκυνθο, δεν παρατηρείται αξιοσημείωτη μεταβολή στο σύνολο αλλά μια χωρική μεταβολή δηλαδή μείωση στην πεδινή ζώνη και μεγάλη αύξηση στην ημιορεινή. Στην Κεφαλονιά, ο τύπος των μεσιακών εκμεταλλεύσεων και εκτάσεων τείνει να εξαφανιστεί. Στη Λευκάδα, στην ορεινή κυρίως ζώνη σημειώνεται μεγάλη αύξηση των μεσιακών εκμεταλλεύσεων και εκτάσεων, ενώ στην πεδινή μεγάλη μείωση. Η στροφή προς τις γεωργικές δραστηριότητες είτε ως κύρια απασχόληση, είτε ως συμπληρωματική με τον τουρισμό, στο νησί της Ζακύνθου, είναι σημαντική και η γεωργική δραστηριότητα συνεχίζει να αποτελεί έναν σημαντικό οικονομικό πυλώνα του νησιού. Τα απογραφικά στοιχεία και στην Κεφαλονιά δείχνουν ότι και εδώ η δραστηριότητες του πρωτογενή τομέα αποτελούν σημαντικό πυλώνα της οικονομίας, κύριο ή συμπληρωματικό. Αντίθετα στη Λευκάδα η μείωση των ιδιόκτητων εκμεταλεύσεων και εκτάσεων καταδεικνύουν εγκατάληψη του πρωτογενή τομέα Στις αρδευόμενες 9, και αρδευθείσες 10 γεωργικές εκτάσεις παρουσιάζεται μία στασιμότητα στη Ζάκυνθο με τη Κεφαλονιά να αυξάνεται σε πεδινές και ημιορεινές καλλιέργειες, ενώ στις ορεινές παρατηρείται μείωση, ενώ στη Λευκάδας, παρατηρείται διαχρονικά μείωση στο σύνολο των Δ.Δ. Οι επιχειρήσεις βοοειδών στα τρία νησιά του Ιονίου παρουσιάζουν σημαντική μείωση, γεγονός που σημαίνει τη δραματική υποβάθμιση ενός σημαντικού τομέα της πρωτογενούς παραγωγής, 9 Περιλαμβάνονται οι συνολικές εκτάσεις που ποτίστηκαν, έστω και μία φορά, κατά την καλλιεργητική περίοδο αναφοράς της απογραφής (π.χ. από 1/10/90 έως 30/9/91), καθώς και οι εκτάσεις εκείνες που μπορούσαν να ποτιστούν, αλλά δεν ποτίστηκαν, για διαφόρους λόγους. Δεν περιλαμβάνονται οι εκτάσεις, για την άρδευση των οποίων χρησιμοποιήθηκαν υδροφόρα μηχανήματα 10 Είναι η έκταση που πραγματικά ποτίστηκε κατά την καλλιεργητική περίοδο αναφοράς της απογραφής 10

11 τόσο για την τοπική, όσο και για την εθνική οικονομία. Αντίστοιχη ήταν και η μείωση του ζωικού κεφαλαίου στην απόγραφή του 1991, εντούτοις η απογραφή του 2001 σημείωσε αυξητικές τάσεις που διαφοροποιούνται χωρικά ανά νησί Η κτηνοτροφική δυναμική σε πρόβατα της Κεφαλονιάς είναι μεγάλη σε σύγκριση με τα άλλα δύο νησιά του Ιονίου, η οποία αιτιολογείται και από την έκταση, αλλά κυρίως από την μορφολογική και τοπογραφική του διαμόρφωσητου νησιού. Στη Λευκάδα σε κάθε 30 στρέμματα γης αντιστοιχεί μία ζωική κεφαλή, ενώ στην Ζάκυνθο σε κάθε 34 στρέμματα γης. Στην Κεφαλονιά η αντιστοιχία είναι περίπου 8 στρέμματα σε κάθε ζωική κεφαλή. Η Ζάκυνθο και η Κεφαλονιά εμφανίζουν μείωση του αριθμού των εκμεταλεύσεων αιγοτροφίας με αύξηση όμως του ζωικού κεφαλαίου. Ενώ, στη Λευκάδα είναι αντίστοιχη η μειώση των εκμεταλεύσεων όπως και του ζωικού κεφάλαιου. Προσοχή πρέπει να δοθεί στην Κεφαλονιά για να μην ξεπεραστεί η Φέρουσα ικανότητα της περιοχής. Οι μελισσοκομικές επιχειρήσεις μειώνονται μεν και στα τρία νησιά του Ιονίου, στο σύνολο των Δ.Δ, όμως ο αριθμός των κυψελών αυξάνεται στα νησιά της Ζακύνθου και της Κεφαλονιάς και μειώνεται σημαντικά στο νησί της Λευκάδας. Δευτερογενής Παραγωγή 11 Ο δευτερογενής τομέας είναι μειωμένης σημασίας για την οικονομική ζωή της Περιφέρειας και της περιοχής μελέτης, σαφώς μικρότερης σε σχέση με την υπόλοιπη Ελλάδα. Η μεταποιητική δραστηριότητα στα Ιόνια νησιά είναι για την ικανοποιήση των τοπικών αναγκών και αφορά κυρίως: αγροτικά προϊόντα, οικοδομικά υλικά, εκμετάλλευση- αξιοποίηση ορυκτών και παραγωγή τουριστικών ειδών. Η συγκριτική ανάλυση των απογραφικών στοιχείων 1990 και 2000 στα τρία νησιά, δείχνει ότι στη Ζάκυνθο, τα εργοστάσια εργαστήρια μειώθηκαν περίπου κατά 50% στο σύνολο των Δ.Δ, με τη μεγάλη μείωση να συμβαίνει στον πεδινό χώρο. Στην Κεφαλονιά, η μείωση ήταν 18% και αφορούσε τον ορεινόημιορεινό χώρο, ενώ στον πεδινό χώρο παρατηρηθηκε αύξηση. Ενώ στη Λευκάδα, η μείωση των δραστηριοτήτων του δευτερογενούς τομέα 12,5%. Τριτογενής Παραγωγή 12 Τουρισμός Η τουριστική δραστηριότητα αποτελεί το σημαντικότερο πυλώνα της οικονομίας Περιφέρειας των Ιονίων Νήσων, κατέχοντας μάλιστα μια εξέχουσα θέση στην τουριστική ανάπτυξη τόσο σε επίπεδο χώρας, όσο και σε μεσογειακό και ευρωπαϊκό επίπεδο. Ένα από τα χαρακτηριστικά της είναι οι ενδοπεριφερειακές αντιθέσεις, τόσο ανάμεσα στις «αναπτυγμένες» τουριστικά περιοχές, όσο και στις 11 η αξιοποίηση των αγαθών της πρωτογενούς παραγωγής, που χαρακτηρίζονται ως πρώτες ύλες στη μεταποίηση αυτών σε νέες μορφές αγαθών περιλαμβάνει χειροτεχνία, βιοτεχνία, βιομηχανία 12 παροχή υπηρεσιών (εμπόριο-υγεία-εκπαίδευση), μεταφορές, τουρισμός, τράπεζες, επικοινωνίες 11

12 περιοχές της ενδοχώρας Η ανάλυση των στοιχείων παρουσιάζει ανάγλυφη την εικόνα της επικράτησης της τουριστικής δραστηριότητας κυρίως στον παράκτιο χώρο, σε βάρος κάθε άλλης οικονομικής δραστηριότητας. Το πρόβλημα παρουσιάζεται έντονα κυρίως στη Ζάκυνθο, όπου στη δεκατία καταγράφηκε μια αύξηση περίπου 400% στις ξενοδοχειακές μοναδες με το 90% αυτών να καταγράφονται στο πεδινόπαραθαλλασίο χώρο. Για την Κεφαλονιά η κατανομή στο χώρο των Ξενοδοχειακών μονάδων ήταν 59% σε αστικό και παράκτιο, 32% σε ημιορεινό και 9% σε ορεινά. Αντίθετα στη Λευκάδα οι ξενοδοχειακές μονάδων αν και σημείωσαν αύξηση 300% από το 1990, η κατανομη τους στο χώρο διαφοροποιείται με το 64% να είναι στα ορεινά και το 31% στα πεδινά. Η κατανομή των ξενοδοχείων στη Λευκδείχνει μια τάση θετικής και ισόρροπης ανάπτυξης κατά τη δεκαετία , σε απόλυτη αντίθεση με το νησί της Ζακύνθου Παροχή Υπηρεσιών Εκπαίδευση Απο το διάγραμμα 20, όπου αποτυπώνεται το μορφωτικό της περιοχής μελέτης κατά την απογραφή του 2001, διαπιστώνεται ότι πάνω από το 50% του πληθυσμού δεν έχει ολοκληρώσει τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και μόνο το 7-8% του πληθυσμού έχει πανεπιστημιακή μόρφωση με 1% να έχει μεταπτυχιακά ή διδακτορικά. Διάγραμμα 3.: Σύγκριση του μορφωτικού επιπέδου της περιοχής μελέτης. Στα στοιχεία της Eurostat για την απασχόληση από την αρχή της χρηματοπιστωτικής και οικονομικής κρίσης (σύγκριση μεταξύ 2008 και 2011) διαπιστώθηκε ότι το ποσοστό απασχόλησης στην ΕΕ-27 το 2011, για τα άτομα που είχαν ολοκληρώσει την τριτοβάθμια εκπαίδευση ήταν 83,7 %, πολύ υψηλότερο απ το ποσοστό (53,5 %) των ατόμων που είχαν ολοκληρώσει την πρωτοβάθμια ή κατώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Λαμβάνοντας υπόψη τα στοιχεία της Eurostat, σχετικά με τη σύνδεση που υπάρχει ανάμεσα 12

13 στην ανεργία και το εκπαιδευτικό επίπεδο του ατόμου, η περιοχή μελέτης αντιμετωπίζει υψηλή εξάρτηση από τις εκάστοτε κοινωνικο- οικονομικές συνθήκες Η σχέση μεταξύ πληθυσμού και σχολείων ανά Δ.Δ. παρουσιάζει μεγάλες διαφορές ανάμεσα στα νησιά, με τη χειρότερη σχέση στη Ζάκυνθο, ενδιάμεση θέση έχει η Κεφαλονιά και καλύτερη κατάσταση εμφανίζεται μόνο στη Λευκάδα (Π.χ. για το 2000, η συσχέτιση Pearson έδειξε (RΖακύνθου=0,638), (RΚεφαλονιάς=0,751, RΛευκάδας = 0.835), Εμπόριο Το εμπόριο στην Περιοχή Μελέτης κυρίως είναι λιανικό και σχετίζεται άμεσα ή έμμεσα με τον τουρισμό. Υπολογίζεται ότι την τελευταία εικοσαετία στο Νομό Ζακύνθου σχεδόν τα καταστήματα λιανικού εμπορίου τριπλασιάστηκαν και του χονδρικού εμπορίου ότι υπερδιπλασιάστηκαν. Αντίθετα για τα άλλα δυο νησιά το εμπόριο παρέμεινε στα ίδια επίπέδα. Τα τελευταία χρόνια της οικονομικής κρίσης, παρατηρείται να πλήττονται τα καταστήματα κυρίως λιανικού εμπορίου. Υγεία Κοινωνική Πρόνοια Σε όλα τα νησιά παρατηρείται μείωση των νοσοκομείων και των κλινικών με το νησί της Ζακύνθου να πρωτοστατεί. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι στον ημιορεινό χώρο δεν καταγράφεται το 2000 καμία υποδομή στον τομέα της υγείας. Συγκρίνοντας τα πληθυσμιακά στοιχεία των τριών νησιών, φαίνεται ότι η Ζάκυνθος με το μεγαλύτερο πληθυσμό, έχει το χαμηλότερο επίπεδο υποδομών υγείας σε αντίθεση με την Κεφαλονιά που είναι υψηλότερο. Γενικά στα νησιά του Ιονίου παρατηρείται μια τάση έντονης υποβάθμισης του τομέα της υγείας, η οποία συμπεραίνεται από την εξέλιξη και την κατανομή των υποδομών υγείας στα νησιά και ενισχύεται από τις δύσκολες συνθήκες της κρίσης που περνά η Ελλάδα Προσπελασιμότητα- Μεταφορές Στον τομέα των μεταφορών και της προσπελασιμότητας για την περιοχή μελέτης εμφανίζονται κυρίως ποιοτικά προβλήματα και έλλειψης εκσυγχρονισμού, ενώ υπάρχει κενό στη σύνδεση των νησιών της Π.Ι.Ν. μεταξύ τους. Ενδεικτικά αναφέρονται: Οδικό δίκτυο και χερσαίες μεταφορές: Τα κύρια προβλήματά των οδικών αξόνων είναι η διέλευση μέσα από οικισμούς, το ανεπαρκές πλάτος, η μη ικανοποιητική κατάσταση του οδοστρώματος, τα ανεπαρκή γεωμετρικά χαρακτηριστικά της χάραξης, η ελλιπής σήμανση, η ανεπάρκεια φωτισμού έξω από τους οικισμούς, οι ελλείψεις στην κατασκευή τεχνικών έργων, και οι ελλείψεις στην υποδομή οδικής ασφάλειας, παρά τις βελτιώσεις που επιχειρήθηκαν έως σήμερα.. Λιμάνια Αεροδρόμια: Στο Νομό Λευκάδος υπάρχουν τρία λιμάνια (λιμάνι Λευκάδας: λειτουργεί κυρίως ως σταθμός ανεφοδιασμού σκαφών αναψυχής, λιμάνι Νυδρίου- λιμάνι της Βασιλικής: εξυπηρετούν κυρίως τακτικές τοπικές ακτοπλοϊκές γραμμές). Στην Κεφαλονιά, επίσης τα σημαντικότερα λιμάνια είναι τρία (λιμάνι Πόρου λιμάνι Σάμης: διασφαλίζουν τη σύνδεσή με την ηπειρωτική χώρα μέσω Πάτρας και Κυλλήνης, λιμάνι Αργοστολίου: κυρίως εμπορευματικό και επιβατικό λιμάνι). Η Ζακύνθος δυο 13

14 λιμάνια (λιμάνι Ζακύνθου: εξυπηρετεί όλη την επιβατική και εμπορευματική κίνηση με την Κυλλήνη, λιμάνι Βολιμών: λειτουργεί κατά τους καλοκαιρινούς μήνες και συνδέει την Κεφαλονιά με τη Ζάκυνθο). Οι ανάγκες των λιμένων αυτών σε συμπληρωματικές υποδομές συναρτώνται με το ρόλο που καλούνται να έχουν στο τοπικό, περιφερειακό και διεθνές σύστημα μεταφορών και μάλιστα υπό το πρίσμα της αυξανόμενης σημασίας που αποδίδεται στην ενίσχυση των θαλάσσιων μεταφορών και της προβλεπόμενης λειτουργίας θαλάσσιων «αυτοκινητόδρομων». Αεροδρόμια: όλες οι πρωτεύουσες των νομών διαθέτουν αεροδρόμια πλην της Λευκάδας. Τα τελευταία χρόνια γίνονται προσπάθειες για τη δρομολόγηση υδροπλάνων τα οποία θα συμβάλλουν σημαντικά στις μεταφορές και στη σύνδεση των νησιών της περιφέρειας. Ύδατα- Ύδρευση Η ποσότητα και η ποιότητα των υδάτων είναι από τους βασικότερους παράγοντες αειφορικής ανάπτυξης. Η περιοχή μελέτης χαρακτηρίζεται απο έλλειψη επαρκών ποσοτήτων πόσιμου νερού, κάτι που δεν συνάδει με τα ποσοστά βροχοπτώσεων που σημειώνονται. Χάρτης 3. Τα Υδατικά Διαμερίσματα της Περιφέρεια Ιόνιων Νησιών Στον τομέα της Ύδρευσης στο Νομό Λευκάδας το 20% των ΟΤΑ αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα επάρκειας, στην Κεφαλονιά το 46% των ΟΤΑ και κατατάσσεται στη δεύτερη δυσμενέστερη θέση της Περιφέρειας με τη Ζάκυνθο πρώτη με το 66% των ΟΤΑ. Η υδροδότηση στη Λευκάδα στηρίζεται κυρίως σε γεωτρήσεις ή πηγές, ενώ η πόλη της Λευκάδας και αρκετοί οικισμοί της Δυτικής Λευκάδας υδρεύονται με μεταφορά νερού από την ηπειρωτική Ελλάδα (Λούρος-Πρέβεζα). Στη Κεφαλλονιά η ύδρευση κυρίως γίνεται απο πηγές, γεωτρήσεις και λειτουργει 1 μονάδα αφαλάτωσης στο Φισκάρδο ενώ βρίσκεται υπό μέλετη άλλη μια. Αρκετοί οικισμοί υδρεύονται με επιφανειακή υδροληψία. Ενώ η Ζακύνθος υδρεύεται αποκλειστικά με γεωτρήσεις (κυρίως στο Κερί). 14

15 Διαχείριση υγρών αποβλήτων Οι Εγκαταστάσεις Επεξεργασίας Λυμάτων Ζακύνθου και Σάμης διαθέτουν δευτεροβάθμια επεξεργασία με απονιτροποίηση και αποφωσφόρηση, ενώ οι υπόλοιπες διαθέτουν δευτεροβάθμια επεξεργασία και απονιτροποίιηση ( Ληξούρι, Σκάλα, Αργοστόλι, Λευκάδας). Όλες οι ΕΕΛ δέχονται βοθρολύματα καθώς δεν είναι πλήρως αναπτυγμένο το δίκτυο αποχέτευσης. Τα επεξεργασμένα λύματα από τις ΕΕΛ καταλήγουν σε επιφανειακούς παράκτιους αποδέκτες σε Ζάκυνθο και Κεφαλονιά σε έχουν θεσμοθετεί ευαίσθητοι αποδέκτες. Διαχείριση Στερεών αποβλήτων Στο νησί της Λευκάδας υπάρχουν 10 ΧΑΔΑ εκ των οποίων οι τρεις είναι ενεργοί και οι εφτά δεν έχουν αποκατασταθεί. Μάλιστα ο μεγαλύτερος καταλαμβάνει έκταση 147 στρέμματα και επηρεάζει την λεκάνη απορροής της Λευκάδας με ρυπαντικά φορτία (BOD:41 tn/έτος, SS:82 tn/έτος, N:25 tn/έτος, P:20 tn/έτος. Στον Νομό υπάρχει μόνο ένα μικρός ΧΥΤΑ στο Μεγανήσι όπου δεν καλύπτει τις ανάγκες και για το λόγο αυτό εξετάζεται η εξυπηρέτηση του νησιού από ΧΥΤΑ στον Νομό Αιτωλοακαρνανίας. Στο Νομό Κεφαλληνίας υπό την Διαδημοτική Επιχείρηση Καθαριότητας και Προστασίας Περιβάλλοντος λειτουργεί σύγχρονος ΧΥΤΑ στη θέση Ζόλα (επαρχία Παλικής), στη θέση παλιάς χωματερής και ένα ΧΑΔΑ ό οποίος λειτουργεί και ως σημείο μεταφόρτωσης. Στη Ζάκυνθο υπό τον ΦΟΣΔΑ Νομού Ζακύνθου λειτουργεί ΧΥΤΑ στη θέση Βύθακα - Γρυπαρέϊκα της πρώην Κοινότητας Βασιλικού, που εξυπηρετεί όλο το νησί είναι κορεσμένος και πρέπει να κλείσει. Δεν έχει βρεθεί νέα θέση για τη δημιουργία ΧΥΤΥ με αποτέλεσμα να είναι άμεσα ορατό το πρόβλημα στη διαχείριση των στερεών αποβλήτων του νησιού. Συζητείται η δημιουργία χώρου δεματοποίησης και αποθήκευσης των απορριμμάτων ως προσωρινή λύση μεχρι τη λειτουργία ΧΥΤΥ. Υπάρχουν ΧΑΔΑ κυρίως για οικοδομικά υλικά και οικοσκευές τα οποία λειτουργούν ενώ κάποια άλλα δεν έχουν αποκατασταθεί. Επίσης επαναλειτουργεί το Κέντρο Ανακύκλωσης Νομού Ζακύνθου, το οποίο διαχειρίζεται κυρίως χαρτί και γυαλί 3.5. Οι Χρήσεις γης Οι χρήσεις γης στη Περιφέρεια Ιόνιων Νησιών Η καταγραφή της μορφής του χώρου σε επίπεδο Περιφέρειας έχει κατάδείξει ότι το μεγαλύτερο μέρος της καλύπτεται από γεωργικές και δασικές εκτάσεις. Στη συνέχεια θα αναλύσουμε την περιοχή μελέτης ανά χρήση γης Αστικό Το οικιστικό δίκτυο της Π.Ι.Ν. χαρακτηρίζεται από έλλειψη συνοχής, αφενός μεν λόγω του νησιωτικού χαρακτήρα της και αφετέρου λόγω των διαφοροποιήσεων που παρατηρούνται σε κάθε νησί μεταξύ πεδινών, ημιορεινών και ορεινών περιοχών. Στον αστικό χώρο παρατηρούνται δύο τάσεις: 15

16 1. τα μεγαλύτερα οικιστικά κέντρα στα οποία συγκαταλέγονται οι πρωτεύουσες Περιφερειών και νομών, στα οποία εντάσσονται και τα μικρότερου μεγέθους κέντρα και όλα μαζί συγκροτούν τον αστικό χώρο και, 2. τα τουριστικά κέντρα που αποτελούν μια ιδιόμορφη προέκταση του αστικού φαινομένου, λόγω της ιδιομορφίας τους και κυρίως λόγω της μεγάλης πληθυσμιακής εποχικότητας (μόνιμοι κάτοικοι επισκέπτες παραθεριστές). Αγροτικές περιοχές Είναι περιοχές κυρίως της ενδοχώρας αποτελούν την άλλη όψη της τουριστικής και αστικής παραλιακής ζώνης. Συνήθως είναι μειονεκτικές περιοχές, εξαρτώνται από την απόσταση από τα αστικά και από την εσωτερική μορφολογία. Σε πολλές περιπτώσεις πρόκειται και για απομονωμένες περιοχές. Η πρωτογενής δραστηριότητα, και ένα δίκτυο οικισμών με κεφαλοχώρια και σημαντικά παραδοσιακά στοιχεία συνθέτουν τον οικιστικό ιστό των περιοχών αυτών. Η οικονομία τους στηρίζεται κυρίως στην αγροτική δραστηριότητα και σε μικρότερο βαθμό στη μεταποίηση αγροτικών προϊόντων και την αλιεία, ενώ η πολυαπασχόληση αποτελεί συχνό φαινόμενο, κυρίως μέσω της ενασχόλησης με τον τουρισμό στις παράκτιες περιοχές. Πολιτιστικά Στοιχεία Περιοχής Το κοινό ιστορικό και πολιτιστικό παρελθόν συγκροτούν την ενότητα και την ταυτότητα της περιοχής μελέτης και της Κέρκυρας που συγκροτούν την Περιφέρεια Ιονίων Νήσων. Η προστασία των πολιτιστικών στοιχείων ως ένα δίκτυο Πολιτισμού, εκτός από την υψηλή αισθητική αξία τους, σε συνδυασμό με τα ποικίλα τοπία, αποτελούν έναν από τους βασικούς και με δυνατότητες αξιοποίησης, παράγοντες ανάδειξης της Περιφέρειας. Μεταξύ των πιο αξιόλογων μνημείων της Περιφέρειας κατατάσσονται τα κάστρα και τα φρούρια που εντοπίζονται κυρίως στις έδρες των τεσσάρων νομών. Αξιόλογη είναι επίσης η παρουσία μονών, εκκλησιών και άλλων μνημείων, δημοσία κτίρια, παραδοσιακοί οικισμοί, καθώς και τα 18 σημαντικά μουσεία (αρχαιολογικά, βυζαντινά, κ.α.), και οι αξιόλογοι αρχαιολογικοί χώροι. Όμως πέραν από τα υλικά στοιχεία-μνημεία, υπάρχουν και τα «άϋλα» στοιχεία του επτανησιακού πολιτισμού: τα καλλιτεχνικά δημιουργήματα, τα ήθη και έθιμα των ανθρώπων, η επτανησιακή λογοτεχνία, η μουσική, η ζωγραφική, ο ιστορικός πλούτος που καταγράφεται σε σπάνιο αρχειακό υλικό κ.ά. Δάση Φυσικά οικοσυστήματα Τα Ιόνια Νησιά περιλαμβάνουν σημαντικά και ενδιαφέροντα φυσικά οικοσυστήματα, καθώς έχουν υψηλό δείκτη βροχοπτώσεων και ήπιο κλίμα. Επίσης, εμφανίζουν μεγάλη βιοποικιλότητα σε χλωρίδα και πανίδα με τον εποχιακό της εμπλουτισμό από την μετανάστευση των πουλιών με σπάνια και απειλούμενα διεθνώς είδη πουλιών. 16

17 Στις θεσμοθετημένες περιοχές προστασίας στην Περιφέρεια περιλαμβάνονται δυο Εθνικά Πάρκα, 24 τοπία ιδιαίτερου φυσικού κάλλους, 6 Καταφύγια θηραμάτων, 17 περιοχές NATURA 2000 και 7 περιοχές Ειδικής προστασίας SPA και σημαντικές περιοχές για τα πουλιά IBA Χάρτης 16. Χάρτης Ζακύνθου Κεφαλονιάς, Λευκάδας με περιοχές προστασίας (πηγή: Χρονικές Μεταβολές των χρήσεων γης Στο διαγράμμα 4 αποτυπώνονται οι μεταβολές των εκτάσεων ανά χρήση γης/ετος μελέτης/νησί, όπως αυτές καταγράφηκαν κατά τη χαρτογράφηση των χρήσεων γης για τις χρονιές 1984, 1990, 2001 και 2011 με ταξινόμηση δορυφορικών εικόνων Landsat. Διάγραμμα 4: Ανάλυση των φυσικών οικοσυστημάτων Κεφαλονιάς Ζακύνθου-Λευκάδας ανά έτος μελέτης Η Ζάκυνθος και η Κεφαλονιά παρουσίασαν υποβάθμιση των οικοσυστημάτων με αύξηση των φρυγανικών οικοσυστημάτων την τελευταία δεκαετία (>60% σε σχέση με το 1984) με ταυτόχρονη μείωση των μεταβατικών εκτάσεων (> - 60%). Στη Κεφαλονιά οι καλλιεργημένες εκτάσεις εμφανίζουν μια διαχρονική σταθερή μείωση σε σχέση με το 1984, που αγγίζει περίπου το 50%. Σε αντίθεση με τα δύο προηγούμενα νησιά, η Λευκάδα εμφανίζει μια τελείως διαφορετική εξέλιξη της μεταβολής των καλύψεων γης και των επακόλουθων οικοσυστημικών υπηρεσιών. Οι δασικές εκτάσεις εμφανίζουν μια σταθερή και πολύ έντονη αύξηση σε κάθε δεκαετία σε σχέση με το 1984 με μια ταυτόχρονη μείωση των μεταβατικών εκτάσεων. Οι καλλιεργημένες εκτάσεις δεν δείχνουν ιδιαίτερη μεταβολή μετά από μια μικρή αύξηση που συνέβηκε τη δεκαετία Δάση που άλλαξαν στο διάστημα

18 Συγκρίνοντας τις αλλαγές στη φρυγανώδη και χαμηλή βλάστηση, παρατηρούμε στην Κεφαλονιά και τη Ζάκυνθο να εντοπίζονται οι περισσότερες και μεγαλύτερες συνολικά αλλαγές σε θαμνώνες, θαμνότοπους και εκτάσεις χαμηλής βλάστησης. Για τη συγκεκριμένη αλλαγή, η οποία εντοπίζεται κυρίως στην ημιορεινή ζώνη των νησιών ευθύνονται παλαιότερα περιστατικά πυρκαγιών σε πετρώδη εδάφη με τάσης διάβρωσης εξαιτίας της βοσκοφόρτωσης Χαρακτηριστικά τοπίου χωρικοί Δείκτες Οι μεταβολές που αναγνωρίστηκαν στο τοπίο των νησιών Κεφαλονιά, Ζάκυνθο και Λευκάδα, ως αποτέλεσμα των κοινωνικό- οικονομικών μεταβολών και φυσικών διεργασιών προέκυψαν από συσχέτηση των κοινωνικο-οικονομικών δεικτών και των δεικτών χωρικής ετερογένειας τοπίου. Συγκεκριμένα: Στη Ζάκυνθο, δείχνει να μην υπάρχει ιδιαίτερη σχέση ανάμεσα στο δείκτη του πληθυσμού και τη χωρική ετερογένεια, αναδεικνύοντας τις δύο όψεις του νησιού, την πυκνοκατοικημένη πεδινή και παράκτια ζώνη (με ομοιογενή τοπία) σε σχέση με το μεγαλύτερο τμήμα του νησιού στην ημιορεινή ζώνη, όπου ο πληθυσμός είναι πολύ μικρός. Αντίθετα στην Κεφαλονιά και στη Λευκάδα, το μέγεθος του πληθυσμού σχετίζεται θετικά με τον αριθμό των χωροψηφίδων και αρνητικά με την πυκνότητα του αριθμού τύπων κάλυψης. Αυτό αναδεικνύεται περισσότερο στην Λευκάδα, όπου επιπρόσθετα αυτά τα Δ.Δ. (με μεγάλη παρουσία ανθρώπων) έχουν αρνητική σχέση και με την ποικιλότητα του τοπίου, αν και στην Κεφαλονιά η σχέση αυτή είναι θετική (αν και δεν είναι στατιστικά σημαντική). Οι συνολικές εκμεταλλεύσεις και οι αντίστοιχες εκτάσεις που καταλαμβάνουν παρουσιάζουν μια παρόμοια εικόνα σε σχέση με τους δείκτες της χωρικής ετερογένειας στα νησιά του Ιονίου. Η αύξηση των εκμεταλλεύσεων και των εκτάσεων τους δημιουργούν ένα τοπίο διασπασμένο, με πολλές και διαφορετικές γεωργικές μονάδες. Στις περιοχές αυτές δεν υπάρχει μεγάλη παρουσία άλλων τύπων κάλυψης με αποτέλεσμα να μειώνεται σημαντικά η πυκνότητα του αριθμού τύπων κάλυψης και η ποικιλότητα. Ο αριθμός των εκμεταλλεύσεων στη Ζάκυνθο αποτελεί μια εξαίρεση, καθώς δεν επηρεάζεται από τη χωρική ετερογένεια που υποδεικνύει τη συγκέντρωση πολλών γεωργικών μονάδων σε λιγότερους ανθρώπους. Η άρδευση αυτών των εκτάσεων επηρεάζει αρνητικά την ποικιλότητα του χώρου, πιθανώς λόγω της εντατικοποίησης της γεωργίας που επιφέρει. Τα βοοειδή εμφανίζονται σε περιοχές με έντονη μωσαϊκότητα, όπου κυριαρχούν πολλές διαφορετικές χωροψηφίδες. Αυτό το γνώρισμα είναι παρόμοιο και στα τρία νησιά, ανεξάρτητα από την επίδραση των βοοειδών εκμεταλλεύσεων, φθάνοντας στη Λευκάδα τον υψηλό συντελεστή συσχέτισης RΛευκάδας = Οι χώροι αυτοί έχουν συνήθως και μέτρια συσχέτιση με την ποικιλότητα. Στα νησιά δεν υπάρχουν οργανωμένοι βοσκότοποι, ούτε πια αυτό το είδος κτηνοτροφίας είναι διαδεδομένο, με αποτέλεσμα η δραστηριότητα αυτή να εφαρμόζεται σε μικρή κλίμακα εκμεταλλεύσεων και χώρου, κυρίως σε αγροτικές περιοχές με έντονη ετερογένεια σε 18

19 μικρή κλίμακα. Αντίθετα τα πρόβατα και οι αίγες εμφανίζονται σε περιοχές που έχουν τόσο μεγάλη μωσαϊκότητα όσο και μεγάλη ποικιλότητα, που δείχνει ότι η δραστηριότητα αυτή εφαρμόζεται σε δασικότερα περιβάλλοντα και όχι κοντά σε αγροτικές περιοχές. Εξαίρεση αποτελεί η Λευκάδα, όπου η ποικιλότητα του χώρου στις περιοχές που βρίσκονται αυτές οι μονάδες είναι σχετικά μικρή. Αυτό είναι πιθανό να οφείλεται στην μικρή ποικιλότητα των τύπων κάλυψης που εμφανίζεται στο νησί αυτό σε μικρή κλίμακα λόγω των συνεχόμενων ενότητων φυσικής βλάστησης (αποτέλεσμα φυσικής εξέλιξης και μικρών ανθρωπογενών παρεμβάσεων) Οι ξενοδοχειακές μονάδες έχουν εγκατασταθεί σε περιοχές που δεν εμφανίζουν ιδιαίτερη χωρική ετερογένεια, με μικρό αριθμό διαφορετικών χωροψηφίδων, λίγων τύπων κάλυψης και μικρής ποικιλότητας. Η συγκέντρωση πολλών μονάδων σε παράκτιες ζώνες και όχι η διασπορά τους σε ολόκληρη την έκταση των νησιών είναι η πιθανή εξήγηση γι αυτό το αποτέλεσμα. Το ακριβώς αντίθετο συμβαίνει με τα εργοστάσια εργαστήρια και τις σχολικές μονάδες που στην πλειονότητα τους σχετίζονται με τις θέσεις των οικισμών σε όλη την έκταση των νησιών. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, στις θέσεις των εργαστηρίων να εντοπίζεται μεγάλη μωσαϊκότητα, πυκνότητα ψηφίδων και κατά θέσεις ποικιλότητα στο χώρο. Οι θέσεις των γραφείων βρίσκονται σε μια ενδιάμεση κατάσταση ανάμεσα στα ξενοδοχεία και στα σχολεία. Το σύνολο των οικιών εμφανίζονται σε περιοχές μεγάλης μωσαϊκότητας, με λίγους τύπους κάλυψης και μικρής συσχέτισης με την ποικιλότητα του τοπίου. Οι νέες οικίες προσομοιάζουν αρκετά με το σύνολο των οικιών αν και χτίζονται σε πιο υποβαθμισμένα από θέμα ποιότητας τοπίου περιβάλλοντα. Ο αριθμός των ορόφων στα κτίρια αυτά δεν φαίνεται να επηρεάζεται από τον περιβάλλοντα χώρο Μεταβολή οικοσυστημικών υπηρεσιών Μεταβολή της συνολικής αξίας των οικοσυστημικών υπηρεσιών Η αποτίμηση της συνολικής αξίας και των μεταβολών ανάμεσα στα νησιά δεν είχε παρόμοιο πρότυπο μέσα στην μελετούμενη περίοδο. Το 1984, η Κεφαλονιά είχε υπερδιπλάσια αξία οικοσυστημικών υπηρεσιών από τα άλλα νησιά. Στη διάρκεια των επόμενων 30 ετών, στη Λευκάδα, η αξία των ES ακολούθησαν μια σταθερή και έντονη αύξηση της αξίας τους, φθάνοντας το 2011 σε αξίες μεγαλύτερης ακόμα και από την Κεφαλονιά (παρότι η έκταση της είναι πολύ μικρότερη σε σχέση με τα άλλα νησιά). Σε αντίθεση, τα άλλα δύο νησιά ακολούθησαν ένα διαφορετικό πρότυπο με αυξομειώσεις κατά τη διάρκεια της μελετούμενης περιόδου. Στη Ζάκυνθο παρατηρήθηκαν δύο περίοδοι μείωσης (τις δεκαετίες και ), ενώ στην Κεφαλονιά μια έντονη μείωση παρατηρήθηκε τη δεκαετία , με σταδιακή αύξηση την επόμενη δεκαετία (Διάγραμμα 5). Αν και οι αξίες όπως προσδιορίζονται από Costanza κ.α. (1997) έχουν μια σχετική και αρκετά υποτιμημένη αξία σε σχέση με τις πραγματικές αξίες των ES, εντούτοις η συγκριτική αποτίμηση της μεταβολής τους έχει ιδιαίτερη σημασία για την αξιολόγηση της δυναμικής εξέλιξης του τοπίου. 19

20 Ζακυνθος Κεφαλονιά Λευκάδα Διάγραμμα 5: Συγκριτική διαχρονική μεταβολή της συνολικής αξίας των οικοσυστημικών υπηρεσιών στα Ιόνια νησιά (Ζάκυνθος, Κεφαλονιά, Λευκάδα) 3.7. Οικολογικό Αποτύπωμα περιοχής μελέτης Για την εκτίμηση της περιβαλλοντικής βιωσιμότητας και κατ επέκταση στον καθορισμό της πορείας προς τη βιώσιμη ανάπτυξη χρησιμοποιήθηκε από τους δείκτες αειφορίας το οικολογικό αποτύπωμα, όπως αυτό έχει ήδη προσδιοριστεί από το Wildlife Conservation Society (WCS) και το the Center for International Earth Science Information Network (CIESIN) και συγκεκριμένα η δεύτερη έκδοση του χάρτη για το οικολογικό αποτύπωμα (χάρτης 4). Ο δείκτης «Ανθρώπινη Επίδραση» (Human Influence Index (HII)) και το οικολογικό αποτύπωμα είναι ο συνδιασμός της επίδρασης διαφόρων παραγόντων όπως η δόμηση- αστικές περιοχές, η κατανομή του πληθυσμού, οι δρόμοι, οι αγροτικές χρήσεις γης, τα ποτάμια που θεωρείται ότι επηρεάζουν τα οικοσυστήματα. Χάρτης 4: Οι τιμές του Οικολογικού Αποτύπωματος στην περιοχή μελέτης, Πηγή: Συμπεράσματα Τα σημεία με τις μεγάλες τιμές οικολογικού αποτυπώματος και στα τρία νησιά είναι σημεία με έντονη τουριστική ανάπτυξη ή ανθρώπινη επέμβαση (πόλεις, καμένες εκτάσεις, βόσκηση). Η Ζάκυνθος και η Κεφαλονιά εμφανίζουν αναλογικά πολύ μεγαλύτερες εκτάσεις με έντονο οικολογικό αποτύπωμα σε σχέση με την Λευκάδα. Η Ζάκυνθος και η Κεφαλονιά έχουν μεγαλύτερο και δυσκολότερο δρόμο προς τη βιώσιμη Ανάπτυξη. 20

21 4. Αποτελέσματα Καταγραφής Υφιστάμενης Κατάστασης της Περιοχής Μελέτης 4.1. Αποτελέσματα αξιολόγησης χρήσεων γης και οι επιπτώσεις τους στη Βιώσιμη Ανάπτυξη Χάρτης 5. Κατανομή των τριών τομέων της οικονομίας στα Ιόνια νησιά το 2000 Σύμφωνα με τους δείκτες που αναλύθηκαν, παρατηρείται άνιση ανάπτυξη στα Ιόνια Νησιά κατά τα προηγούμενα χρόνια. Εξάλλου η μεγάλη βαρύτητα δόθηκε κυρίως στον τομέα του τουρισμού και λιγότερο στο περιβάλλον, στους ανθρώπινους πόρους και στον πρωτογενή τομέα, κάτι που επιβεβαιώνεται από το γεγονός ότι δεν έγιναν μεγάλα έργα υποδομής για την επίλυση αναπτυξιακών και περιβαλλοντικών προβλημάτων. Από την ανάλυση των διαχρονικών μεταβολών στις χρήσεις γης, καταγράφηκαν φαινόμενα ανισότητας κυρίως μεταξύ παράκτιου και ορεινού και ημιορεινού χώρου. Παρατηρείται υπέρμετρη ανάπτυξη του τουρισμού και υποχώρηση του πρωτογενούς και δευτερογενούς τομέα της οικονομίας των Ιονίων Νήσων. Επίσης καταγράφηκαν φαινόμενα ενίσχυσης των παράκτιων οικισμών και γενικά της παράκτιας ζώνης, έναντι του ημιορεινού και ορεινού χώρου. Οι παρατηρούμενες ανισότητες έχουν ιδιαίτερα αρνητικές επιπτώσεις και επισημαίνονται ως αρνητικές χωροταξικές επιπτώσεις. Χαρακτηριστικό γνώρισμα αποτελεί η συνέχιση της αστικοποίησης (αστυφιλία) και της προαστικοποίησης στην ύπαιθρο. Μεγάλες αλλαγές παρατηρούνται στις πεδινές περιοχές, κοντά στα αστικά κέντρα, με πολύ έντονη οικιστική ανάπτυξη στην παράκτια ζώνη. Εδώ παρατηρούνται και οι μεγαλύτερες και σοβαρότερες περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Δεν επισημαίνεται μόνον η αλλοίωση του φυσικού περιβάλλοντος, προκλήθηκαν επίσης εκτεταμένες αλλαγές των χρήσεων γης από γεωργική γη σε οικιστική χρήση. Επίσης, λόγω της άναρχης τουριστικής ανάπτυξης, παρατηρείται μία αλυσιδωτή διασύνδεση και πρόκληση περιβαλλοντικών προβλημάτων, τα οποία απαιτούν άμεσες λύσεις. Τα τελευταία χρόνια ο τομέας του περιβάλλοντος και η προστασία του έχει βέβαια αρχίσει να συγκαταλέγεται στους βασικούς πυλώνες για μια ισόρροπη, ολοκληρωμένη και βιώσιμη ανάπτυξη των νησιών. Η προστασία του περιβάλλοντος αποτελεί πλέον αναπτυξιακό παράγοντα της επιδιωκόμενης 21

22 ποιοτικής αναβάθμισης του τουρισμού. Σημαντικό επίσης ρόλο μπορεί να παίξει η χωρική οργάνωση του πρωτογενή τομέα και η σύνδεσή του με τον τουρισμό, ιδιαίτερα στις ημιορεινές και ορεινές ζώνες. Η τόνωση των εσωτερικών περιοχών μπορεί να επέλθει και από τα βασικά έργα υποδομής, τα έργα δικτύων, μεταφορών, εκσυγχρονισμού και καινοτομίας. Έτσι θα μπορέσει να φρενάρει και η εγκατάλειψη του χώρου και η φυγή προς τα αστικά και παράκτια κέντρα. Το σημαντικό επίσης που παρατηρείται είναι ότι τα έργα τα οποία γίνονται στην περιφέρεια, στερούνται ενιαίας και ολοκληρωμένης αναπτυξιακής στρατηγικής, μιας κεντρικής ιδέας δηλαδή για την αναπτυξιακή κατεύθυνση της Περιφέρειας συνολικά και του κάθε νησιού με τις ιδιαιτερότητές του ειδικά. Η αναπτυξιακή πορεία θα πρέπει να στηρίζεται στην οικονομική ανάπτυξη, στην προστασία του φυσικού και πολιτισμικού πλούτου, στην κοινωνική δικαιοσύνη και στο χωροταξικό σχεδιασμό. Σήμερα οι αποσπασματικές ενέργειες και τα έργα χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι παραπάνω παράμετροι της βιώσιμης ανάπτυξης, έχουν σαν συνέπεια τις επιπτώσεις στο περιβάλλον, τις αλλαγές στις χρήσεις γης και την μη ισομερή ανάπτυξη, με αποτέλεσμα τις παρατηρούμενες κοινωνικές αδικίες μεταξύ πεδινού παράκτιου και ημιορεινού και ορεινού χώρου. Μόνο έτσι θα θεμελιωθεί ένα νέο μοντέλο ανάπτυξης που θα ικανοποιεί τις ανάγκες του παρόντος χωρίς να διακυβεύει την ικανότητα των μελλοντικών γενεών να ικανοποιούν τις δικές τους ανάγκες. Ένα νέο μοντέλο που θα λαμβάνει υπόψη του το κάθε νησί ως μια ενιαία χωρική και κοινωνικοοικονομική οντότητα, με ισότητα, κοινωνική δικαιοσύνη, δίκαιη ανάπτυξη, περιβαλλοντική προστασία και χωροταξικό σχεδιασμό, με σεβασμό στις επόμενες γενιές. Αυτό είναι το μοντέλο της Βιώσιμης Ανάπτυξης Πλεονεκτηματα Αδυναμίες- Ευκαιρίες- Απειλές (Κεφαλονιά, Ζάκυνθος, Λευκάδα)- SWOT Ανάλυση Σημαντικό επίσης βήμα της μελέτης ήταν και η καταγραφή όλων των στοιχείων (πλεονεκτήματα, αδυναμίες, ευκαιρίες, απειλές) της περιοχής μελέτης, ώστε το σχέδιο διαχείρισης που θα καταρτηστεί να είναι επίκαιρο και στοχευμένο. 22

23 ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ - Η δυνατότητα παραγωγής πιστοποιημένων προϊοντων (ΠΟΠ,ΠΓΕ) - Η καλλιέργεια της αμπέλου με ιστορικές ρίζες. Υπάρξη τοπικών ποικιλιών - Η ανάπτυξη της κτηνοτροφία και η ύπαρξη τοπικών φυλών αιγοπρόβατων (κεφαλλονίτικο προβάτο, Ζακυνθινό προβατο) - Ύπαρξη γνωστών κτηνοτροφικών προιόντων σε κάθε νησι (π.χ φέτα Κεφαλονιάς, λαδοτύρι Ζακύνθου, σαλάμι λευκάδα) - Πλούσια οικοσυστήματα και τοπία φυσικού κάλους. - Η ανάπτυξη της μελισσοκομίας, - Διατήρηση σε ικανοποιητικά επίπεδα του Δευτερογενή τομέα - Υψηλά ποσοστά βροχοπτώσεων - Η πολιτιστική κληρονομιά - Οι υπεραιωνόβιους ελαιώνες της ποικιλίας «ντόπιας» και η καλλιέργεια της κορινθιακής σταφίδας στη Ζακύνθο - Η ισομερής ανάπτυξη του τουρισμού και η έυκολη προσβασιμότητα απο τη στεριά για τη Λευκάδα ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ - Στον τομέα των κηπευτικών με τοπικές ποικιλίες (π.χ πεπόνια Παλλικής και Ζακύνθου, τα σκόρδα Ερύσσου και το νεροκρέμμυδο Ζακύνθου - Η καλλιεργεια αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών στη Κεφαλονιά - Η ενίσχυση της καλλιέργειας εσπεριδοειδών κυρίως της τοπικής ποικιλίας πορτοκαλιών στη Ζάκυνθο - Η καλλιέργεια της φακής της περιοχής της Εγκλουβής, το λαθούρι (Lathyrus satinus) που παράγει εξαιρετική ποιότητας φάβας και της τοπικής ποικιλίας ελιάς Ασπροηλιά στη Λευκάδα - Η βιολογική γεωργία και κτηνοτροφία με δυνατότητες περαιτέρω ανάπτυξης - Η δυνατότητα ανάπτυξης εναλλακτικών μορφών τουρισμού και δημιουργίας εναλλακτικού εισοδήματος για τις γεωργικές εκμεταλευσεις - Η δυνατότητα σύνδεσης των τοπικών αγροτικών προϊοντων με το τουρισμό - Η δυνατότητα ενίσχυσης του Δευτερογενή Τομέα ΑΔΥΝΑΜΙΕΣ - Η εγκατάληψη της αμπελουργία ελαιοκαλλιέργειας στη Κεφαλονιά και της - Οι κτηνοτροφικές κατασκευές (ποιμνιοστάσια βουστάσια) κατά κανόνα δεν πληρούν τις προδιαγραφές υγιεινής και καλής διαβίωσης των ζώων. - Το μικρό μέγεθος των γεωργικών εκκμεταλεύσεων που τις καθιστά μη βιώσιμές - Μη βελτίωση υποδομών (δρόμοι, λιμανια, αποχετευτικό, σχολεία) - Η εσωτερική μετανάστευση απο την ορεινή στην πεδινή ζώνη της Ζακύνθου και της Λευκάδας - Το χαμηλό επίπεδο υποδομών υγείας και η έλλειψη σφαγείου στη Ζάκυνθο ΑΠΕΙΛΕΣ - Παρατηρείται πλήρης έλλειψη σύνδεσης των τοπικών προϊόντων με την τοπική αγορά και τις τουριστικές μονάδες. - Η εγκατάλειψη της αγροτικής καλλιέργεια και η γήρανση του αγροτικού πληθυσμού - Με εξαίρεση τον οινοποιητικό τομέα όπου υπάρχει οργανωμένη εμπορία, στα άλλα προϊόντα η οργάνωση της εμπορίας είναι ανύπαρκτη. - Μεγάλο έλλειμμα στην πληροφόρηση και στην επιστημονική στήριξη των γεωργών και κτηνοτρόφων και απουσία σχετικών υποδομών. - Το μεγάλο κόστος παραγωγής αποθαρρύνει προσπάθειες βελτίωσης της παραγωγικής διαδικασίας και της ποιότητας ενώ παράλληλα οδηγεί σε εγκατάλειψη της γεωργικής και κτηνοτροφικής δραστηριότητας. - Η αδυναμία επεξεργασίας λυμάτων (ελαιοτριβείων, οικιακών, βιομηχανικών) - Το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο - Η έλλειψη χωροταξικού σχεδίου - Η έλλειψη διαχείρισης υδάτων - Η έλλειψη διαχείρισης στερεών αποβλήτων και ύπαρξης ΧΑΔΑ - Έλλειψη σχεδίου οργάνωσης και διαχείρισης βοσκότοπων - Η καταστροφή φυσικών οικοσυστημάτων (φωτιές, αλλαγη χρήσης γης, βόσκηση) - Η άναρχη τουριστική οικιστική ανάπτυξη και η προσέλκυση μαζικού τουρισμού - Η συγκέντρωση του μεγαλύτερου όγκου των δραστηριότητων (πρωτογενής, δευτερογενής, τριτογενής) στην πεδινή ζώνη και η μείωση του Δευτερογενή τομέα στη Ζάκυνθο - Η εγκατάληψη του πρωτογενή τομέα και η μείωση των αρδευόμενων εκτάσεων στη Λευκάδα 23