Τ.Ε.Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ: ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ: ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΠΤΥΧΙΑΚΗ

Transcript

1 Τ.Ε.Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ: ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ: ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΘΕΜΑ: «ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΠΡΟΣΦΕΡΟΜΕΝΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ. ΤΗΛΕ ΙΑΤΡΙΚΗ» ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΕΣ: ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ: ΑΡΜΠΕΡΩΡΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ κ. ΒΑΛΣΑΜΙΔΗΣ Σ. ΚΑΡΑΒΕΝΤΖΑ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ

2 Την αφιερώνουμε στους γονείς μας για την ηθική και οικονομική υποστήριξη και στον καθηγητή μας, κ. Βαλσαμίδη για την πολύτιμη συνεργασία του. 1

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ... σελ. 7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ο ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ, ΔΙΑΣΤΗΜΑ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑ 1.1 Διαδίκτυο και υγεία...σελ Γενικά... σελ Υπολογιστές και υγεία...σελ Ιατρικό δίκτυο. σελ Ιστορικό.σελ Ψηφιακό Ιατρικό Δίκτυο...σελ Οι υπηρεσίες του δικτύου..σελ Υπηρεσίες στους ασθενείς και τους επισκέπτες σελ Υπηρεσίες στους ιατρούς και τους υγειονομικούς....σελ Προοπτικές του δικτύου σελ Χρησιμότητα πληροφορικής στον ιατρό...σελ Συνεχής επιστημονική ενημέρωση...σελ Ιατρική εκπαίδευση από απόσταση..σελ Σωστότερη χρήση των φαρμακευτικών συσκευών..σελ Υποστήριξη της τελικής ενέργειας του ιατρού σελ Εφαρμογές της διαστημικής έρευνας στην ιατρική..σελ Μερικές εφαρμογές από την Διαστημική Έρευνα και Τεχνολογία Καρδιαγγειακές παθήσεις και αίμα..σελ Εξελίξεις από τη Βιοϊατρική Έρευνα στο Διάστημα σελ. 29 Συμπέρασμα.σελ. 43 2

4 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ο ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΥΓΕΙΑΣ 2.1 Η πληροφορική στο χώρο της υγείας.σελ Πηγές ιατρικών πληροφοριών και στατιστικών σελ Πληροφοριακά Συστήματα Υγείας....σελ Πληροφοριακά Συστήματα Νοσοκομείων.σελ Ορισμός..σελ Αρχιτεκτονική Π.Σ.Ν.σελ Κεντρικά Συστήματα.σελ Αρθρωτά Συστήματα.σελ Κατανεμημένα Συστήματα σελ Χαρακτηριστικά Ο.Π.Σ.Υ..σελ Τεχνολογικά χαρακτηριστικά...σελ Υποσυστήματα Ο.Π.Σ.Υ σελ Διοικητικό Οικονομικό υποσύστημα..σελ Η σχέση πληροφορικής και υγείας.σελ Η νέα φιλοσοφία για την υγεία και την πρόνοια στην κοινωνία της πληροφορίας...σελ Οι επιδράσεις των εξελίξεων της τεχνολογίας πληροφορικής στα Πληροφοριακά Συστήματα Υγείας...σελ Η χρήση των Ηλεκτρονικών καρτών στην υγεία..σελ Η γέννηση της βιοϊατρικής και η χρήση του Διαδικτύου.σελ Η Τηλεϊατρική..σελ Η Τηλεϊατρική στην Ευρωπαϊκή Ένωση και την Ελλάδα σελ. 60 3

5 2.8 Προσδοκίες και προβληματισμοί για το νέο μοντέλο Υγείας και Πρόνοιας σελ Η εξέλιξη της ιατρικής στο νέο τεχνολογικό περιβάλλον μια ματιά προς το μέλλον...σελ. 62 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ο ΤΗΛΕΪΑΤΡΙΚΗ 3.1 Τι είναι η Τηλεϊατρική σελ Ανάπτυξη της Τηλεϊατρικής στην Ελλάδα.σελ Οικονομική υποστήριξη.σελ Πλαίσια Λειτουργίας..σελ Επικοινωνίες..σελ Τερματικός εξοπλισμός.σελ Ιατρικός εξοπλισμός κατάλληλος για εφαρμογές Τηλεϊατρικής..σελ Ποιότητα ιατρικών στοιχείων....σελ Συντήρηση εξοπλισμού, υλικού και λογισμικού...σελ Εφαρμογές Τηλεϊατρικής σελ Υπηρεσίες Τηλεϊατρικής.σελ Τι προσφέρει στον ιατρό η Τηλεϊατρική.σελ Τι προσφέρει στον πολίτη...σελ Στόχοι..σελ Συμμετοχή σε Έργα Έρευνα και Ανάπτυξη (R&D). σελ Το Ελληνικό πρόγραμμα Τηλεϊατρικής(1992- )..σελ VSAT. Network For Telematics and Health Care..σελ ΤΑΛΩΣ: Υπηρεσίες Τηλεκαρδιολογίας σε Κ.Υ. του Αιγαίου σελ. 83 4

6 Telematic HEalthcare Remotness and Mobility factors in common European Scenarios(HERMES)...σελ Συμμετοχή του ΕΙΦ σε έργα Ε και Τ που ολοκληρώθηκαν σελ Η Τηλεϊατρική στο Διάστημα..σελ Η Τηλεϊατρική στο τσεπάκι μας και στην υγεία μας...σελ Διαγνωστική μπλούζα.σελ. 89 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ο ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟΣ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΦΑΚΕΛΟΣ Γενική Ανασκόπηση Το Περιβάλλον της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας σελ Ο Ηλεκτρονικός Ιατρικός Φάκελος σελ Εικονικός Ιατρικός Φάκελος.....σελ Βασικά είδη και απαιτήσεις για την ανάπτυξη Ιατρικού Φακέλου.σελ Δομή Ηλεκτρονικού Ιατρικού Φακέλου με βάση τις Διεθνές Τυποποιήσεις..σελ Η επικοινωνία των Πληροφοριακών Συστημάτων με βάση τις Διεθνείς Τυποποιήσεις..σελ Υλοποιήσεις Συστημάτων των Ιατρικών Φακέλων..σελ Τεχνολογίες ανάπτυξης Ηλεκτρονικού Ιατρικού Φακέλου..σελ Η CORBA (Common Object Request Architecture)...σελ JMX (Java Management Extensions)...σελ SOAP (Simple Object Access Protocol)..σελ Πλατφόρμες καταλόγου και Διαχείριση ασφαλείας..σελ

7 4.4.1 Οι εξυπηρετητές καταλόγου LDAP..σελ Υποδομή ασφαλείας Δημοσίου Κλειδιού PKI..σελ Η δομή του Ηλεκτρονικού Ιατρικού Φακέλου.σελ Η υλοποίηση του Ηλεκτρονικού Ιατρικού Φακέλου σελ Κωδικοποίηση Ιατρικής Πληροφορίας και Ασθενή στο Σύστημα....σελ Διασφάλιση του Ιατρικού απορρήτου...σελ. 128 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ο ΕΡΕΥΝΑ Έρευνα.σελ. 130 ΕΠΙΛΟΓΟΣ σελ. 148 ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ..σελ. 149 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ σελ

8 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο τομέας της Υγείας είναι από τα σημαντικότερα θέματα που απασχολούν τους πολίτες κάθε κοινωνίας. Στην πτυχιακή μας αυτή, με τίτλο Συγκριτική θεώρηση προσφερόμενων υπηρεσιών. Τηλε ιατρική., θελήσαμε να πληροφορηθούμε πόσο έχει βοηθήσει η χρήση της πληροφορικής την Ιατρική Επιστήμη στην έρευνα και στην εξέλιξη της. Με απώτερο σκοπό στην ικανοποίηση και την φροντίδα των ασθενών. Η χρήση του διαδικτύου αποτελεί το μεγαλύτερο παγκόσμιο δίκτυο υπολογιστών και είναι ο σπουδαιότερος άξονας ανάπτυξης της Τηλε-ιατρικής και Τηλεματικής. Ποίες είναι, λοιπόν, οι υπηρεσίες που προσφέρει η χρήση του τόσο στους ιατρούς όσο και στους ασθενείς; Η εποχή των διαπλανητικών ταξιδιών αποτελεί πρόκληση για την ανθρώπινη σκέψη στον τομέα της βιοϊατρικής επιστήμης ώστε να φροντίσουν την υγεία των εξερευνητών. Στόχος μας είναι να τους εξασφαλίσουμε να ζουν με ασφάλεια σε περιβάλλον με έλλειψη βαρύτητας και να επαναπροσαρμόζονται στο πεδίο της Γης. Αυτή η έρευνα ωφέλησε σημαντικά στην εξέλιξη της Ιατρικής Επιστήμης προς όφελος των ασθενών. Πόσο υπόχρεοι είμαστε για τα νέα Ιατρικά επιτεύγματα στην διαστημική έρευνα; Στη συνέχεια αναφερόμαστε στη χρήση της Πληροφορικής στο χώρο της Υγείας. Ποία είναι η σχέση Πληροφορικής και Υγείας; Ποίες είναι οι προσδοκίες και ποιοι οι προβληματισμοί για το νέο μοντέλο Υγείας; Στο 3 ο κεφάλαιο αναφερόμαστε στην Τηλε-ιατρική. Είναι η σημαντικότερη εφαρμογή Πληροφορικής στο τομέα της Υγείας. Η χρήση της συμβάλλει στην καλύτερη παροχή Ιατρικής φροντίδας και υπηρεσιών υγείας σε ασθενείς που βρίσκονται σε μεγάλη 7

9 απόσταση. Ποίες είναι οι εφαρμογές της Τηλεϊατρικής; Πόσο βοηθάει η χρήση της τους ασθενείς με χρόνιες παθήσεις; Επίσης, ο Ηλεκτρονικός Ιατρικός Φάκελος αποτελεί ένα σημαντικό εργαλείο για την οργάνωση και διαχείριση της ιατρικής πληροφορίας του ασθενή. Ποια είναι η αρχιτεκτονική του; Ποία η δομή του; Είναι εφικτή με την χρήση του Ηλεκτρονικού Ιατρικού Φακέλου η διασφάλιση του Ιατρικού απορρήτου; Το τελευταίο κεφάλαιο της πτυχιακής μας, περιέχει την έρευνα που πραγματοποιήσαμε με σκοπό να πληροφορηθούμε πόσο οι ασθενείς είναι ικανοποιημένοι από τις υπηρεσίες των Κέντρων Υγείας και από τις φροντίδες του Νοσηλευτικού Προσωπικού. 8

10 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ, ΔΙΑΣΤΗΜΑ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑ 1.1 ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑ ΓΕΝΙΚΑ Η εφαρμογή τηλεπικοινωνιακών μεθόδων και τεχνολογιών για την βελτίωση της παροχής ιατρικών υπηρεσιών είναι το κομμάτι της Ιατρικής Πληροφορικής γνωστό ως Τηλεϊατρική. Τα τελευταία χρόνια οι τηλεπικοινωνιακές τεχνολογίες συγκλίνουν και συγχωνεύονται με τις υπολογιστικές τεχνολογίες συνιστώντας έτσι τον ευρύτατο κλάδο της Τηλεματικής. Το Διαδίκτυο (Internet) είναι το μεγαλύτερο παγκόσμιο δίκτυο υπολογιστών και ο σπουδαιότερος άξονας ανάπτυξης της Τηλεϊατρικής και Τηλεματικής. Συνδέει προσωπικούς υπολογιστές, τοπικά δίκτυα, μητροπολιτικά δίκτυα και δίκτυα ευρείας περιοχής (εθνικά, ηπειρωτικά) από όλο τον κόσμο. Στο Διαδίκτυο είναι συνδεδεμένοι πανεπιστήμια, οργανισμοί, κυβερνήσεις, εταιρίες, και ιδιώτες. Το 1998 υπολογίζεται ότι περίπου 100 εκατομμύρια χρήστες ήταν συνδεδεμένοι παγκοσμίως, 30% των οποίων στην Ευρώπη και στην Ελλάδα. Οι ρυθμοί ανάπτυξής του είναι τόσο μεγάλοι ώστε υπολογίζεται ότι το 2001 οι χρήστες του Διαδικτύου είχαν υπερβεί τα 700 εκατομμύρια παγκοσμίως και τις στην Ελλάδα. Επειδή οι πληροφορίες που βρίσκονται στο Διαδίκτυο χαρακτηρίζονται από: γρήγορη προσπελασιμότητα, ταχύτατη δυνατότητα να ενημερωθούν με νεώτερα δεδομένα, παγκόσμια εμβέλεια, δυνατότητα αλληλεπίδρασης με τον αποδέκτη της πληροφορίας και παρουσίαση μέσω πολυμέσων, τα τελευταία χρόνια το Διαδίκτυο και ειδικότερα ο Παγκόσμιος Ιστός (World-Wide Web) έχουν αναγνωριστεί σαν μείζονες τεχνολογικοί άξονες ανάπτυξης νέων υπηρεσιών ιατρικής ενημέρωσης και εκπαίδευσης. 9

11 Το ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ προσφέρει μια σειρά εφαρμογών-υπηρεσιών. Οι σημαντικότερες βασικές εφαρμογές είναι: Ηλεκτρονικό Ταχυδρομείο ( ) και Ταχυδρομικές Λίστες (Mailing Lists): επιτρέπει την αποστολή και παραλαβή μηνυμάτων σε ηλεκτρονική μορφή από άτομο σε άτομο ή από άτομο σε ομάδα ατόμων αντίστοιχα. Τα μηνύματα μπορεί εκτός από κείμενο να περιλαμβάνουν εικόνες, ήχους, βίντεο, κώδικα προγραμμάτων κ.λ.π. Τηλεσύνδεση (Remote Login): παρέχει την δυνατότητα χρήσης ενός υπολογιστικού συστήματος εξ αποστάσεως. Μεταφορά αρχείων (FTP): επιτρέπει την μεταφορά αρχείων προς και από απομακρυσμένους υπολογιστές. Νέα (Newsgroups): δημιουργεί εικονικές περιοχές όπου ανταλλάσσονται νέα και απόψεις για ζητήματα ειδικού ενδιαφέροντος. Η ανταλλαγή των πληροφοριών γίνεται με ανάρτηση μηνυμάτων ("άρθρων") σε ειδικές περιοχές του Διαδικτύου. Υπηρεσίες πληροφοριών βασισμένες σε μενού (Gopher): παρέχει πρόσβαση σε βάσεις δεδομένων με διάφορα θέματα οργανωμένα σε ιεραρχικά μενού επιλογών. Υπηρεσίες πληροφοριών βασισμένες σε αναζήτηση με λέξεις-κλειδιά (WAIS): παρέχει πρόσβαση σε βάσεις δεδομένων με διάφορα θέματα ταξινομημένα με λέξειςκλειδιά. Όλα τα μοντέρνα υπολογιστικά συστήματα υποστηρίζουν το υλικό και λογισμικό που είναι απαραίτητο για σύνδεση στο Διαδίκτυο. Η σύνδεση αυτή καθαυτή είναι εύκολη και σχετικά ανέξοδη ακόμη και όταν γίνεται για λογαριασμό ενός ιδιώτη. Ο Παγκόσμιος Ιστός (World Wide Web) είναι ένα σχετικά νέο σύνολο τεχνολογιών και εφαρμογών που ενοποιεί και εμπλουτίζει τις βασικές υπηρεσίες του Διαδικτύου. Ο Παγκόσμιος Ιστός είναι μια σημαντικότατη καινοτομία διότι δίνει στους διαδικτυακούς πόρους και υπηρεσίες ένα ενιαίο τρόπο παρουσίασης στον χρήστη. Επιπλέον η διασύνδεση με τον χρήστη είναι βασισμένη σε πολυμέσα (εικόνα, κείμενο, ήχος, βίντεο), είναι δυναμική και αμφίδρομη, ενώ ως κύριο μέσο χρήσης του Ιστού χρησιμοποιείται το 10

12 υπερκείμενο (hypertext). Το υπερκείμενο είναι κείμενο του οποίου ορισμένες φράσεις λειτουργούν ως σύνδεσμοι (ενεργές παραπομπές) σε άλλα κείμενα ή εφαρμογές. Έτσι η πλοήγηση από σελίδα σε σελίδα του Παγκόσμιου Ιστού γίνεται κατά κύριο λόγο με ενεργοποίηση φράσεων-συνδέσμων. Το μοντέλο αυτό αναζήτησης πληροφοριών έχει αποδειχτεί εύκολο στη χρήση και πιο αποτελεσματικό από την παραδοσιακή αναζήτηση με βάση λέξεις κλειδιά ή μενού επιλογών. Η τεράστια επιτυχία του Παγκόσμιου Ιστού είναι η κύρια αιτία για την ραγδαία εξάπλωση του Διαδικτύου. Επίσης με βάση τον Παγκόσμιο Ιστό έχει επιτευχθεί ή διευκολυνθεί η εξάπλωση μιας μεγάλης γκάμας νέων τεχνολογιών, εφαρμογών και υπηρεσιών που ενδεικτικά περιλαμβάνει: Τηλεδιάσκεψη, Ηλεκτρονικό εμπόριο, Τηλε-εκπαίδευση, Τηλεφωνία μέσω Διαδικτύου, Βίντεο και Ήχος Συνεχούς Ροής, Εικονική Πραγματικότητα, Ψηφιακές Βιβλιοθήκες, Ενδοδίκτυα (Intranets), Κατανεμημένες διαδικτυακές βάσεις δεδομένων. Λόγω της ταχύτατης ανάπτυξης του Διαδικτύου αλλά και της πειραματικής φύσης πολλών εφαρμογών, είναι δυνατό να προκύψουν προβλήματα δυσκολίας ανεύρεσης υπαρχουσών πληροφοριών, αξιοπιστίας των πληροφοριών και σταθερότητας της παροχής πληροφοριών. Το πρόβλημα της ανεύρεσης αντιμετωπίζεται με εξοικείωση με τη χρήση των μηχανών εύρεσης, με τη χρήση πολλαπλών πηγών και με τη συστηματικότητα της διερεύνησης. Είναι σκόπιμο σε κάθε σοβαρή προσπάθεια διερεύνησης του Διαδικτύου να καταγράφονται οι πηγές που διερευνήθηκαν και η μέθοδος και έκταση της διερεύνησης. 11

13 To πρόβλημα της αξιοπιστίας αντιμετωπίζεται με εστιασμό σε πληροφορίες από έγκυρες πηγές (π.χ. έγκριτα ιατρικά περιοδικά, αναγνωρισμένους οργανισμούς Δημόσιας Υγείας και Πανεπιστήμια) και στη διασταύρωση με πληροφορίες από τέτοιες έγκυρες πηγές. Μια άλλη προσέγγιση είναι η διαμόρφωση προτύπων ποιότητας και συστημάτων αξιολόγησης των προσφερομένων πληροφοριών. Τα συστήματα τηλε-επίβλεψης ασθενών παρέχουν τη δυνατότητα σε λειτουργούς της υγείας να παρακολουθούν την εξέλιξη της υγείας χρονίως ασθενών προκειμένου να αποφευχθούν επιπλοκές (τριτογενής πρόληψη). Βασίζονται ενίοτε σε απλούστερες (π.χ. αυτόματη τηλεφωνία) και άλλοτε σε πιο σύνθετες τεχνολογίες (π.χ. τηλεδιάσκεψη και τηλε-ελεγχόμενους αναλυτές και άλλες διαγνωστικές συσκευές). Τέτοια συστήματα έχει δειχτεί ότι μπορεί να αυξήσουν την πρόσβαση ασθενών σε λειτουργούς υγείας και να μειώσουν το κόστος των παρεχομένων υπηρεσιών ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΕΣ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑ Ο χώρος της υγείας είναι ιδιαίτερα ευαίσθητος και ευρύς. Περιλαμβάνει, εκτός από τις ιατρικές φροντίδες και την περίθαλψη των ασθενών, τη μέριμνα για την πρόληψη και διατήρηση, σε υψηλά επίπεδα, της σωματικής και ψυχικής υγείας ενός λαού. Η φροντίδα μιας αναπτυγμένης κοινωνίας για συνεχή εκσυγχρονισμό των Υπηρεσιών Υγείας και ολικής κάλυψης των αναγκών του πληθυσμού, είναι διαρκής και αποτελεί ένα από τους βασικούς στόχους της. Οι υπολογιστές βρίσκουν σημαντικές εφαρμογές σε όλους τους τομείς της υγείας και της Ιατρικής επιστήμης. Τα διάφορα είδη υπολογιστών, καθώς επίσης και ειδικοί τύποι αυτών, χρησιμοποιούνται τόσο στη διαγνωστική όσο και στην προληπτική Ιατρική. Η παρακολούθηση, οι διάφορες εξετάσεις, το χειρουργείο, οι χώροι εντατικής

14 παρακολούθησης των ασθενών δεν νοούνται χωρίς την υποστήριξη ιατρικών μηχανημάτων συνδεδεμένων και υποστηριζόμενων βασικά από υπολογιστές. Ειδικής κατασκευής μικροσκοπικοί υπολογιστές και εξειδικευμένα περιφερειακά τους, χρησιμοποιούνται σε ποικίλες και πολλές περιπτώσεις. Η περίπτωση τοποθέτησης στον κοχλία του αυτιού ειδικού υπολογιστή ακουστικού για την αποκατάσταση της ακοής αποτελεί μια εξαιρετική εφαρμογή των υπολογιστών στον χώρο αυτό. Τεχνητά όργανα του ανθρωπίνου σώματος, με παρόμοια λειτουργία όπως αυτή των φυσικών οργάνων, κατασκευάζονται και αξιοποιούνται για να διατηρούν στη ζωή ασθενείς. Οι πολύπλοκοι αυτοί μηχανισμοί ελέγχονται από μικροεπεξεργαστές. Οι σύγχρονες μεγάλες νοσοκομειακές μονάδες διαθέτουν όργανα αυτού του είδους όπως τεχνητή καρδιά, πνεύμονες, νεφρά. Σε ειδικά ερευνητικά κέντρα λειτουργούν ακόμα και τεχνητοί οφθαλμοί και άλλα αισθητήρια όργανα. Οι νέες τεχνικές πιστής απεικόνισης της λειτουργίας εσωτερικών οργάνων του σώματος δίνουν την δυνατότητα στους γιατρούς να μελετούν τα διάφορα όργανα, περιορίζοντας τον κίνδυνο από την έκθεσή τους στις παραδοσιακές ακτίνες Χ. Ο γιατρός βλέποντας το εσωτερικό του σώματος και εξετάζοντας λεπτομερειακά τα διάφορα όργανα προβαίνει σε έγκαιρη και ασφαλή διάγνωση. Γνωστές τεχνικές απεικόνισης του είδους αυτού είναι η αξονική τομογραφία με υπολογιστή και οι πλέον σύγχρονες μέθοδοι απεικόνισης μαγνητικού συντονισμού και τομογραφίας με εκπομπή ποζιτρονίων ΙΑΤΡΙΚΟ ΔΙΚΤΥΟ

15 1.2.1 ΙΣΤΟΡΙΚΟ Το ιστορικό της έρευνας για τηλεϊατρικές εφαρμογές στην Ελλάδα είναι μεγάλο και ενδιαφέρον. Η ειδική γεωγραφική κατανομή της χώρας, η πολυδιάσπαση του νησιωτικού συμπλέγματος, οι κακές υπηρεσίες υγείας σε συνδυασμό με το απαγορευτικά υψηλό τους κόστος, δημιούργησαν το πρωτογενές κίνητρο και ισχυρό ενδιαφέρον για την εφαρμογή και την ανάπτυξη συστημάτων διάγνωσης και θεραπείας του απομακρυσμένου ασθενή (remoted patient). Ήδη, από τις αρχές της δεκαετίας του 1990, κυρίως με κοινοτική παρακίνηση, ενίσχυση και χρηματοδότηση άρχισαν οι πρώτες πειραματικές εφαρμογές δημιουργίας και μετάδοσης ψηφιακών δεδομένων από ασθενείς. Επιγραμματικά και μόνο αναφέρονται το πρόγραμμα του Σισμανόγλειου Νοσοκομείου, το πρόγραμμα του Δήμου Αθηναίων, τα προγράμματα Τάλως, Vsat και Hermes του Πανεπιστήμιου της Αθήνας, το πρόγραμμα Health Pro, το πρόγραμμα τηλεκαρδιολογίας Teleheart, το πρόγραμμα του ΟΤΕ κ.λ.π. Οι περισσότερες από αυτές τις απόπειρες δεν βρήκαν γενικευμένη αποδοχή και δεν επικράτησαν σε κλινικό επίπεδο, εκτός από το Teleheart που χρησιμοποιείται καθημερινά και αποτελεσματικά. Οι λόγοι της αποτυχίας συνδέονται κυρίως με εγγενείς αδυναμίες αξιοπιστίας των λαμβανομένων και μεταδιδομένων βιοσημάτων, καθώς και στις περιορισμένες τεχνικές και επικοινωνιακές δυνατότητες και μέσα της εποχής εκείνης. Όσον αφορά την κεντρική τους φιλοσοφία και περισσότερο για λόγους άνετης εκταμίευσης μεγάλων χρηματοδοτήσεων, παρά για λόγους ουσίας, προβλήθηκε από τους οργανωτές των συστημάτων αυτών κυρίως ένας στρεβλός προσανατολισμός και ταυτίστηκαν τα τηλεϊατρικά συστήματα με την επείγουσα αντιμετώπιση περιστατικών. Παρά την δυνατότητα που παρέχει η σύγχρονη επικοινωνιακή τεχνολογία για άμεση διαβίβαση πληροφοριών, είναι απόλυτα κατοχυρωμένο πως η επιτόπια 14

16 αντιμετώπιση του επείγοντος περιστατικού δεν υποκαθίσταται. Το γεγονός αυτό απομειώνει την αξία των επιχειρημάτων όσων, κυρίως εξωϊατρικών παραγόντων και επιστημόνων, αποπειράθηκαν να περιορίσουν και να υποβαθμίσουν την συνολικότερη υπόσταση της τηλεϊατρικής, σαν νέας επιστημονικής οντότητας, μόνο στον τομέα της επείγουσας ιατρικής. Τα προγράμματα των επικοινωνιακών συστημάτων της προηγούμενης γενιάς αναπτύχθηκαν σε τεχνολογικό έδαφος όμως αχρηστεύτηκαν γρήγορα, ακόμα και σαν πειραματικά ή ερευνητικά, μια και οι επικοινωνιακές οδοί που σχεδιάστηκαν γι αυτά αντικαταστάθηκαν με νεώτερες, εύχρηστες, γενικής αποδοχής και με διατηρησιμότητα σε μεγαλύτερο χρονικό ορίζοντα, που επιτρέπουν και μακροπρόθεσμο σχεδιασμό. Χαρακτηριστικός εκπρόσωπος των νέων επικοινωνιακών οδών είναι το Web (Διαδίκτυο). Οι Web based εφαρμογές διαδίδονται με εκρηκτικές ταχύτητες σε κάθε πλευρά της κοινωνικοοικονομικής ζωής και της επιστήμης ΨΗΦΙΑΚΟ ΙΑΤΡΙΚΟ ΔΙΚΤΥΟ Αποκλειστικά σε web εφαρμογές, με αξιοποίηση της θετικής και της αρνητικής πείρας των προηγούμενων προγραμμάτων, βασίζεται η εγκατάσταση του δικτύου κλινικής τηλεϊατρικής Virtual Medical Network (URL: ). Το δίκτυο αποτελείται από σύνολο διασυνδεμένων λειτουργικών μονάδων, των Ψηφιακών Ιατρείων. Η λειτουργική μονάδα, το Ψηφιακό Ιατρείο, είναι ένας δικτυακός τόπος (Web Site) που αντιστοιχεί σε ένα φυσικό ιατρείο και το συμπληρώνει. Όσοι από τους παρακολουθούμενους στο αντίστοιχο φυσικό ιατρείο έχουν web πρόσβαση, την χρησιμοποιούν για μόνιμη σύνδεση, μέσω του ψηφιακού ιατρείου, με το αντίστοιχο φυσικό ιατρείο. 15

17 Στην βασική της μορφή, η σύνδεση αυτή περιλαμβάνει δυνατότητες άμεσης, online, offline non wired και επείγουσας επικοινωνίας με το φυσικό ιατρείο. Σε αναβαθμισμένη του μορφή το Ψηφιακό Ιατρείο μπορεί να περιλαμβάνει διαβίβαση πιο ειδικών βιοσημάτων καθώς επίσης και την πρόσθεση ασύρματων επικοινωνιακών οδών. Η σύνδεση των ασθενών με το φυσικό ιατρείο στο οποίο παρακολουθούνται, γίνεται και στο πρώτο επίπεδο ανάπτυξης του Ψηφιακού Ιατρείου πιο στενή και η παρακολούθηση τους πιο άρτια. Η λειτουργική μονάδα του δικτύου, το Ψηφιακό Ιατρείο, παρέχει οδό διασύνδεσης με τις υπόλοιπες, κατά περιοχή, κατά ειδικότητα, κατά είδος φορέα κ.λ.π. με αποτέλεσμα οποιοσδήποτε ασθενής συνδεδεμένος με ένα Ψηφιακό Ιατρείο του δικτύου να έχει ολοκληρωμένη κάλυψη από όλο το δίκτυο. Ταυτόχρονα διατηρεί το δικαίωμα της προσωπικής επιλογής και άλλων γιατρών του δικτύου, ανεξάρτητα από την υπάρχουσα πρώτη σύνδεση. Προοπτικά, η σύνδεση εργαστηρίων στο δίκτυο προσθέτει και την δυνατότητα ηλεκτρονικής διαβίβασης των παραπομπών και των αποτελεσμάτων των εξετάσεων. Για την σύνδεση και την επικοινωνία οποιουδήποτε επισκέπτη ή ασθενή με τα ψηφιακά ιατρεία δεν είναι απαραίτητη η κατοχή ή η γνώση ειδικού λογισμικού. Επιλέγονται σε κάθε φάση της ανάπτυξης του δικτύου τα πλέον δημοφιλή, κοινής χρήσης επικοινωνιακά προγράμματα, τα οποία και χρησιμοποιούνται στην επικοινωνία των ιατρείων μεταξύ τους και μεταξύ ασθενών και ιατρών. Το χαρακτηριστικό γνώρισμα της λειτουργίας και του δικτύου είναι πως πρόκειται για ανοικτό σύστημα, που επιτρέπει την ενσωμάτωση άλλων εφαρμογών. Αυτό πρακτικά σημαίνει πως δέχεται απεριόριστες αναβαθμίσεις, σύμφωνα με τις κάθε φορά υπάρχουσες πληροφορικές και επικοινωνιακές τεχνικές δυνατότητες. Επίσης δέχεται στην πιο εξελιγμένη του μορφή την σύνδεση και με απόλυτα εξειδικευμένα προγράμματα ψηφιοποίησης βιοσημάτων και μεταφοράς τους. 16

18 Εννοείται εδώ πως η εισαγωγή και μεταφορά εικόνας, βιοχημικών δεικτών, υπερηχογραφικών εικόνων, ηλεκτροφυσιολογικών κυμάτων κ.λ.π., ανάλογα με το απαραίτητο ή διαθέσιμο λογισμικό, μπορούν να προστεθούν ή και να προστίθενται διαρκώς στη βασική λειτουργική μονάδα, το ψηφιακό ιατρείο, ή και στα τερματικά των ασθενών. Το δίκτυο έχει πολύ μεγαλύτερη αξιοπιστία και ευχρηστία όταν λειτουργεί στο μέγιστο μέρος του σε περιβάλλον ISDN, τουλάχιστον όσον αφορά τη μετάδοση δεδομένων από ιατρείο σε ιατρείο. Παρά το γεγονός πως καλύτεροι υπολογιστές και καλύτερες επικοινωνίες προσδίδουν αμεσότητα στην λειτουργία του δικτύου, οι ελάχιστες απαιτήσεις σύνδεσης τόσο για τον εξοπλισμό (hardware) όσο και για τις επικοινωνίες είναι ήδη δεδομένες σε όλους τους χρήστες του Internet, ιατρούς και επισκέπτες. Οι ελάχιστες απαιτήσεις είναι: επεξεργαστής Pentium, μνήμη Ram 128 ΜΒ και άνω, κάρτα ήχου, λειτουργικό Windows 9x και νεώτερο, απλή dial-up Internet σύνδεση και καλύτερη. Τα βασικά επικοινωνιακά εργαλεία που χρησιμοποιούνται σε κάθε λειτουργική μονάδα του δικτύου είναι ένας οποιοσδήποτε λογαριασμός καθώς και τα δημοφιλή προγράμματα MS Messenger, Yahoo Messenger και ICQ. H επιλογή τους έγινε από την μελέτη και την επεξεργασία της χρήσης όλων των διαθέσιμων προγραμμάτων σε πειραματική εφαρμογή ενός χρόνου στο πρώτο ψηφιακό ιατρείο. Ο επισκέπτης μπορεί να φανταστεί το Ψηφιακό Ιατρικό Δίκτυο σαν έναν ηλεκτρονικό ιστό που διασυνδέει τις υπάρχουσες φυσικές διαγνωστικές και θεραπευτικές δραστηριότητες σε όλη τη χώρα με ανοιχτή την προοπτική συνδέσεων και στο εξωτερικό όταν κλινικοί, ενημερωτικοί, ερευνητικοί ή τεχνολογικοί λόγοι το επιβάλλουν. Το δίκτυο σχεδιάστηκε έτσι ώστε να είναι προσαρμόσιμο. Σε ορισμένες μονάδες ή και περιοχές μπορεί να λειτουργεί συνδεδεμένο με τα τοπικά ενδοδίκτυα νοσηλευτικών για παράδειγμα μονάδων και να απορροφά χωρίς δυσκολία όλη τους την πληροφορική ισχύ και τις ανεπτυγμένες 17

19 τους εφαρμογές. Λύνει με απλό τρόπο το πρόβλημα της ασυμβατότητας μεταξύ διαφορετικών στο σχεδιασμό τηλεϊατρικών συστημάτων όπου αυτό χρειάζεται. Έχει δυνατότητα ενσωμάτωσης διαφορετικής προέλευσης και σκοπού βάσεων δεδομένων και αξιοποίησης του δυναμικού τοπικών ή εθνικών και διεθνών servers ΟΙ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΤΟΥ ΔΙΚΤΥΟΥ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΣΤΟΥΣ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΕΠΙΣΚΕΠΤΕΣ. Επιλογή γιατρού: Στο Ψηφιακό Ιατρικό Δίκτυο ο επισκέπτης μπορεί να επιλέξει τον γιατρό που προτιμά να τον παρακολουθεί. Η επιπλέον δυνατότητα για παρακολούθηση τόσο στο φυσικό ιατρείο όσο και μέσω του Ψηφιακού Ιατρείου βελτιώνει την τακτική παρακολούθηση, του παρέχει την δυνατότητα να έχει επιπρόσθετες, ακόμα και καθημερινές, συμβουλές και οδηγίες. Επιπρόσθετα, εκτός από την υποστήριξη με τις σύγχρονες ηλεκτρονικές υπηρεσίες, μπορεί να έχει το πλήρες προφίλ, τους τίτλους και το βιογραφικό των γιατρών με το επιστημονικό τους έργο και την εξειδίκευση τους ώστε να επιλέγει ανάλογα με την δική του περίπτωση. Online ιατρικές υπηρεσίες: Το δίκτυο παρέχει την δυνατότητα της απευθείας online σύνδεσης με κάθε φυσικό ιατρείο σε καθημερινή βάση και κατόπιν ραντεβού. Τόσο στην offline σύνδεση όσο και στην online, με κοινά και δημοφιλή μέσα διαθέσιμα σε όλους τους χρήστες του Internet ο ασθενής μπορεί να διαβιβάζει στα ιατρεία και τα αποτελέσματα εργαστηριακών του και άλλων εξετάσεων όπως ακτινογραφίες κ.λ.π. Επείγουσες ιατρικές υπηρεσίες: Το Ψηφιακό Ιατρείο δίνει την δυνατότητα και της επείγουσας επικοινωνίας με το γιατρό χάρη στα σύγχρονα non wired εργαλεία στο Internet. Επίσης παρέχει δυνατότητα επικοινωνίας με το Ιατρείο από το Wap κινητό τηλέφωνο του χρήστη. Η ψηφιακή τεχνολογία αφομοιώνεται σταδιακά και μελετημένα 18

20 από το δίκτυο ώστε να περιλαμβάνει κάθε χρήσιμη εξέλιξη. Το δίκτυο επιπρόσθετα οργανώνει υπηρεσία online εφημερίας. Ιατρικό Συμβούλιο: Το δίκτυο δίνει την δυνατότητα σύγκλησης οnline ιατρικού συμβουλίου από τρεις κατάλληλες ειδικότητες και με την παρουσία του ασθενή. Online Παραπομπές: Η ψηφιακή σύνδεση μεταξύ των ιατρείων και των εργαστηρίων δίνει την δυνατότητα online παραπομπών για εργαστηριακές εξετάσεις σε εργαστήρια της επιλογής του ασθενή. Μικτές online ιατρικές υπηρεσίες: Το δίκτυο συνδέει δημόσιες και ιδιωτικές μονάδες υγείας σε ισότιμη βάση έτσι ώστε ο ασθενής να έχει ολοκληρωμένη ιατρική παρακολούθηση ανεξάρτητα από την μονάδα που επιλέγει κάθε φορά YΠΗΡΕΣΙΕΣ ΣΤΟΥΣ ΓΙΑΤΡΟΥΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΟΥΣ Εγκατάσταση του Ψηφιακού Ιατρείου στα πλαίσια ολοκληρωμένου Ιατρικού Web Site: Τα κοινά πληροφοριακά web sites αντικαθίστανται ή συμπληρώνονται με διεπιδραστικές υπηρεσίες αμφίδρομου χαρακτήρα. Η ραγδαία αύξηση των χρηστών του Internet και στην Ελλάδα επιτρέπει την εισαγωγή της ψηφιακής τεχνολογίας και στην ιατρική, από την οποία θα επωφελούνται εκατοντάδες χιλιάδες ασθενείς. Σύνδεση με το Δίκτυο: Η εγκατάσταση του Ψηφιακού Ιατρείου συνδέει αυτόματα το γιατρό με το Δίκτυο Ψηφιακής Ιατρικής. Εντάσσεται αυτόματα στους καταλόγους αναζήτησης κατά περιοχή και ειδικότητα και γίνεται γεγονός η παροχή τηλεϊατρικών υπηρεσιών σε σύνδεση με τα ιατρεία, τα εργαστήρια και τις άλλες μονάδες υγείας του δικτύου. 19

21 Χρηματοδοτική Υποστήριξη: Μέσω της σχέσης του δικτύου με χρηματοδοτικούς φορείς ο συνδεόμενος γιατρός διευκολύνεται στην άμεση χρηματοδοτική του ενίσχυση για ένταξη στο δίκτυο και τις αναβαθμίσεις του εξοπλισμού του. Στην ουσία μια σημαντική επένδυση αναλαμβάνεται προκαταβολικά από το Δίκτυο χωρίς να επιβαρύνεται καθόλου οικονομικά για την επένδυση αυτή. Δυνατότητα πιο ειδικής προσωπικής διαμόρφωσης του Ψηφιακού σας Ιατρείου: Η τεχνολογία δίνει απεριόριστη δυνατότητα ανάπτυξης και εξειδίκευσης των βασικών εφαρμογών που επιλέχτηκαν για την βασική δομική μονάδα του δικτύου. Διαθέσιμες είναι οι νέες ψηφιακές εφαρμογές και προγράμματα που επιτρέπουν την εξειδίκευση κάθε ιατρείου με πρόσθετα εργαλεία κατά ειδικότητα κ.λ.π. Οι δυνατότητες αυτές θα εγκατασταθούν στο τμήμα των συνδεδεμένων μελών για την επιλογή αναβαθμισμένων συνδέσεων και εφαρμογών. Τεχνική Υποστήριξη: Οι στρατηγικές συνεργασίες του δικτύου με εταιρείες παροχής πληροφορικού εξοπλισμού και λογισμικού εξασφαλίζει πλήρη, άμεση και ποιοτική τεχνική υποστήριξη σε κάθε περιοχή της χώρας. Επιπρόσθετα από τους τεχνικούς του δικτύου οργανώνεται και η online τεχνική υποστήριξη και η αναγκαία εκπαίδευση από το αντίστοιχο τμήμα του Δικτύου. Άλλα πλεονεκτήματα:οι αναπτυσσόμενες στρατηγικές συνεργασίες του δικτύου εξασφαλίζουν στα συνδεδεμένα ιατρεία πρόσθετα πλεονεκτήματα, όπως η δυνατότητα ενιαίων συμφωνιών και συμβάσεων με μονάδες υγείας, προνομιακών προμηθειών υλικών και προγραμμάτων, συμμετοχή σε ερευνητικά προγράμματα, διεθνείς σχέσεις κ.λ.π. Στο ειδικό εσωτερικό τμήμα των μελών των συνδεμένων στο δίκτυο θα δημοσιευτούν σταδιακά όλες οι ήδη ανεπτυγμένες σχέσεις για την επιλογή και την αξιοποίηση τους. 20

22 ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΤΟΥ ΔΙΚΤΥΟΥ Η ανοιχτή αρχιτεκτονική της βασικής λειτουργικής μονάδας εξασφαλίζει την διαρκή της ενημέρωση και αναβάθμιση με νέες και αναμενόμενες πληροφορικές και επικοινωνιακές εφαρμογές. Η κεντρική λογική του δικτύου, δηλαδή η δυνατότητα πρόσβασης στο δίκτυο από το ευρύ κοινό θα διατηρηθεί. Εξειδικευμένα προγράμματα εισαγωγής και διακίνησης βιοσημάτων μπορούν να εισαχθούν και να χρησιμοποιούνται στο δίκτυο σε υποομάδες ιατρείων ή ασθενών, όταν το κλινικό όφελος από τις πιο ειδικές εφαρμογές θα υπερβαίνει κατά πολύ το κόστος εγκατάστασης και συντήρησης του ειδικού λογισμικού και των αντίστοιχων περιφερειακών. Με τα κριτήρια αυτά το δίκτυο μπορεί να συνδεθεί αμέσως με τρέχοντα ειδικά προγράμματα αν αυτά στοχεύουν στην χρήση τους από το ευρύ κοινό και την πλειοψηφία της σύγχρονης ιατρικής κοινότητας. Παράλληλα με την ανάπτυξη του δικτύου σε όλες τις περιοχές της Ελλάδας, ομάδες ερευνητικού χαρακτήρα θα εγκαθιστούν τα προς ενημέρωση εργαλεία ή και το ειδικό λογισμικό σε περιορισμένη έκταση και αυστηρά ελεγχόμενη επιστημονική διαδικασία, ώστε η αξιολόγηση τους να είναι έγκαιρη, μακρόχρονη και έγκυρη πριν δοθούν σε γενική εφαρμογή

23 1.3 ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΣΤΟΝ ΙΑΤΡΟ ΣΥΝΕΧΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ Οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές βοηθούν τον ιατρό στην προσπάθειά του να ενημερώνεται συνεχώς για τις επιστημονικές εξελίξεις στο επιστημονικό του πεδίο. Οι ηλεκτρονικές εκδόσεις ιατρικών βιβλίων και περιοδικών συνεχώς πληθαίνουν και κερδίζουν ένθερμους υποστηρικτές για τους ακόλουθους λόγους: Σε ένα μόνο CD ROM, μπορεί να αποθηκευτεί κείμενο περίπου σελίδων μεγέθους Α4 ή υψηλής ανάλυσης έγχρωμες εικόνες. Με τη συνεχή εξέλιξη της τεχνολογίας σύντομα τα νούμερα αυτά θα πολλαπλασιαστούν. Συγγράμματα 20 ογκωδών τόμων, χωρούν σήμερα, σε ένα μόνο CD. Το ψάξιμο των πληροφοριών που έχουν αρχειοθετηθεί ηλεκτρονικά είναι εκπληκτικά γρήγορο και μπορεί να γίνει με την εισαγωγή πολλών «λέξεων κλειδιών». Η δυνατότητα χρήσης πολλών «λέξεων κλειδιών» πρακτικά δίνει στο χρήστη τη δυνατότητα να απομονώνει αρχικά κάποιες πληροφορίες και στη συνέχεια να ερευνά υποσύνολα των πληροφοριών αυτών. Για παράδειγμα, εάν ο χρήστης ενδιαφέρεται για πληροφορίες σχετικές με «ιογενείς νόσους» που συνοδεύονται από «γενικευμένη λεμφαδενίτιδα», εισάγει τις δύο λέξεις κλειδιά και ο υπολογιστής από τις πληροφορίες που σχετίζονται με ιογενείς νόσους απομονώνει και παρουσιάζει μόνο αυτές που σχετίζονται με γενικευμένη λεμφαδενίτιδα. Η διαδικασία αυτή μπορεί να έχει περισσότερα από δύο επίπεδα. Η μετάβαση από ένα θέμα σε άλλο παρεμφερές είναι πολύ εύκολη. Για παράδειγμα αν ο χρήστης αναζητά πληροφορίες για τη νόσο ιλαρά και αναφέρεται ότι 22

24 πρέπει να διαφοροδιαγνωσθεί από την ερυθρά, υπάρχει δυνατότητα αυτόματης μετάβασης στο πεδίο των πληροφοριών που αναφέρεται η ερυθρά. Οι εικόνες των ηλεκτρονικών εκδόσεων είναι δυνατόν να παρατηρηθούν σε διαφορετικές μεγεθύνσεις, πράγμα ιδιαίτερα χρήσιμο για εικόνες μικροσκοπίου. Υπάρχει δυνατότητα ενσωμάτωσης στις ηλεκτρονικές εκδόσεις κινουμένων εικόνων και ήχου. Η συνεχής ενημέρωση των ηλεκτρονικών εκδόσεων με τις νέες εξελίξεις είναι πολύ εύκολη και λιγότερο δαπανηρή από την ενημέρωση των αντιστοίχων τυπωμένων εκδόσεων ΙΑΤΡΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΑΠΟ ΑΠΟΣΤΑΣΗ Επιτυχείς προσπάθειες εκπαίδευσης ιατρών, με τη χρήση υπολογιστών, σε νέες εξελίξεις τις ιατρικής επιστήμης έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια κυρίως στη Βρετανία. Ο τρόπος αυτός εκπαίδευσης περιλαμβάνει σειρά μαθημάτων που φτάνουν στους εκπαιδευόμενους μέσω του Internet. Το πλεονέκτημα της μεθόδου αυτής είναι η ταυτόχρονη εκπαίδευση πολλών ιατρών που βρίσκονται σε διαφορετικά μέρη μιας χώρας ή και ολόκληρου του κόσμου, χωρίς να χρειάζεται να μετακινηθούν σε ένα ορισμένο σημείο. Υπάρχει δυνατότητα στενής συνεργασίας του εκπαιδευόμενου με τους εκπαιδευτές του. 23

25 1.3.3 ΣΩΣΤΟΤΕΡΗ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΩΝ ΣΚΕΥΑΣΜΑΤΩΝ Στη Βρετανία, περισσότερες από τις μισές επαφές του ιατρού με τους ασθενείς του καταλήγουν στη συνταγογράφηση ενός ή περισσοτέρων φαρμάκων. Το ποσοστό αυτό για την Ελλάδα, πιθανόν να είναι πολύ μεγαλύτερο. Ένα ποσοστό από 3% έως 5% των νοσοκομειακών κλινών στη Βρετανία καταλαμβάνονται από ασθενείς που νοσηλεύονται για ανεπιθύμητες ενέργειες φαρμάκων. Για την Ελλάδα, το πρόβλημα αυτό τείνει να πάρει διαστάσεις εκρηκτικές και αποτελεί σήμερα ένα από τα μεγάλα προβλήματα της Εθνικής μας Οικονομίας. Η χρήση πολλών φαρμακευτικών σκευασμάτων ταυτόχρονα από τον ίδιο ασθενή δημιουργεί συχνά προβλήματα, από την αλληλεπίδραση των δραστικών τους ουσιών. Οι αλληλεπιδράσεις των φαρμάκων και οι επιπτώσεις τους στην υγεία είναι ένα δύσκολο θέμα για τους ιατρούς και τα ιατρικά λάθη είναι συχνά. Επίσης η αφομοίωση και απομνημόνευση του όγκου της γνώσης που σχετίζεται με τα νέα σκευάσματα και τις αλληλεπιδράσεις τους με παλαιότερα ή νέα φάρμακα είναι αρκετά δυσχερής. Η χρήση ειδικών προγραμμάτων ηλεκτρονικών υπολογιστών μπορεί να βοηθήσει αποτελεσματικά τον ιατρό στη σωστή επιλογή των φαρμακευτικών σκευασμάτων και στην αποφυγή χορήγησης ουσιών που αλληλεπιδρούν με αρνητικές συνέπειες για την υγεία του ασθενή.το κόστος επίσης της φαρμακευτικής θεραπείας και ο χρόνος που απαιτείται για την επιλογή του φαρμάκου μπορούν να μειωθούν σημαντικά με τη χρήση των προγραμμάτων αυτών. 24

26 1.3.4 ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΤΗΣ ΤΕΛΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΤΟΥ ΙΑΤΡΟΥ Η τελική απόφαση του ιατρού όσον αφορά τη διαχείριση του ασθενή, πολλές φορές λαμβάνεται κάτω από εξαιρετικά δύσκολες και ανασφαλείς συνθήκες. Η πίεση του επείγοντος περιστατικού, η φυσική κόπωση από τις 24ωρες εφημερίες, ο φόρτος εργασίας, το μεγάλο πλάτος του γνωστικού αντικειμένου της Γενικής Ιατρικής και η γρήγορη παραγωγή νέας γνώσης, πολλές φορές κάνουν τον ιατρό να νιώθει ανασφαλής για τις αποφάσεις που παίρνει για τον ασθενή του. Ο ηλεκτρονικός υπολογιστής έχει αποδειχθεί ότι είναι δυνατόν να βοηθήσει τον ιατρό για σωστότερη λήψη αποφάσεων στην καθημερινή ιατρική πράξη: Εύκολη, γρήγορη εύρεση της γνώσης (παλιάς ή πρόσφατης) που έχει ανάγκη ο ιατρός τη συγκεκριμένη στιγμή. Η εύκολη χρήση αλγορίθμων που παραθέτει ο υπολογιστής, για την καθοδήγηση του ιατρού. Οι ηλεκτρονικοί αυτοί αλγόριθμοι είναι πολύ χρήσιμοι κατά τη διαγνωστική αλλά και κατά τη θεραπευτική διαδικασία. Χρήσιμοι αλγόριθμοι είναι π.χ. αυτοί που κατευθύνουν τον ιατρό στη σωστή αντιμετώπιση του θωρακικού ή του κοιλιακού άλγους ή αυτοί που τον βοηθούν στη σωστή διάγνωση του σακχαρώδη διαβήτη. Η υπενθύμιση συνηθισμένων παραλείψεων και κινδύνων ιατρικού λάθους, για το περιστατικό που αντιμετωπίζει o ιατρός την συγκεκριμένη στιγμή. Η παράθεση γενικών κανόνων για την αντιμετώπιση του συγκεκριμένου ασθενή. Ο υπολογιστής μπορεί να υπενθυμίζει στον ιατρό, με το πάτημα ενός πλήκτρου, τα διαγνωστικά κριτήρια ή τη διαφοροδιάγνωση κάποιας ασθένειας, που συχνά δεν μπορεί να συγκρατήσει στη μνήμη του και είναι δύσκολο τη στιγμή αυτή να ανατρέξει σε βιβλία. 25

27 Η σύγκριση πληροφοριών που αφορούν συγκεκριμένο ασθενή, με ανάλογες πληροφορίες άλλων ασθενών που είναι αποθηκευμένες σε μεγάλες βάσεις δεδομένων του Internet. Για παράδειγμα ο ιατρός μπορεί να έχει ασυνήθη ευρήματα σε απλή ακτινογραφία θώρακος που δεν μπορεί να τα εκτιμήσει. Ο υπολογιστής αναλαμβάνει να συγκρίνει τη συγκεκριμένη ακτινογραφία με πλήθος άλλων ακτινογραφιών θώρακος για τα ευρήματα των οποίων έχει τεθεί διάγνωση. Όταν επισημανθούν ακτινογραφίες με ανάλογα ευρήματα, παραθέτονται μαζί με τη διάγνωση που έχει τεθεί για τα ευρήματα αυτά και έτσι ο ιατρός διευκολύνεται στη διάγνωσή του ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΔΙΑΣΤΗΜΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΣΤΗΝ ΙΑΤΡΙΚΗ Από τότε που ο Δαίδαλος έφτιαξε τα φτερά του για να δραπετεύσει πετώντας με το γιο του Ίκαρο, οι άνθρωποι ποθούσαν να πετάξουν. Αυτό παρέμενε ένα όνειρο μέχρι πριν έναν αιώνα που οι αδερφοί Wilbur και Orville Wright κατάφεραν να τιθασεύσουν τη δύναμη για παρατεταμένη πτήση πάνω από το έδαφος. Τότε περάσαμε στην εποχή των πτήσεων. Σχεδόν μισό αιώνα πριν τιθασεύσαμε τη δύναμη που μας έδωσε τη δυνατότητα να στέλνουμε δορυφόρους και επανδρωμένα διαστημικά οχήματα εκατοντάδες μίλια πάνω από τη Γη και σε τροχιά γύρω από αυτήν. Περάσαμε έτσι στην εποχή των διαστημικών πτήσεων. Ξεπεράσαμε τα όρια της γήινης βαρύτητας και το προστατευτικό κέλυφος της ατμόσφαιρας μας και ταξιδέψαμε στο φεγγάρι όπου αγναντέψαμε τη Γη σαν μια μικρή ευάλωτη μπλε σφαίρα. Στην εποχή αυτή των διαστημικών πτήσεων η ευφυΐα των ανθρώπων στη μηχανική, μας επέτρεψε να κατασκευάσουμε διαστημικά οχήματα και δορυφόρους που έφεραν

28 επανάσταση στις επικοινωνίες, την αστρονομία και την ικανότητά μας να μελετάμε τον ίδιο μας τον πλανήτη. Η νέα πρόκληση της διαστημικής εποχής είναι να κατασκευάσουμε οχήματα που θα μεταφέρουν τους θαρραλέους εξερευνητές μακριά από τη Μητέρα Γη για μεγάλα χρονικά διαστήματα και θα τους επιστρέφουν πίσω. Έτσι θα περάσουμε στην εποχή των Διαπλανητικών Ταξιδιών. Η εποχή των διαπλανητικών ταξιδιών αποτελεί πρόκληση για την ανθρώπινη σκέψη στον τομέα της βιοϊατρικής επιστήμης ώστε να φροντίσουμε για την υγεία των εξερευνητών. Στόχος μας είναι να τους εξασφαλίσουμε να ζουν με ασφάλεια σε περιβάλλον έλλειψης βαρύτητας και να επαναπροσαρμόζονται στο βαρυτικό πεδίο της Γης με επιτυχία.η παραπάνω έρευνα έχει και σημαντικά οφέλη για ασθενείς που ζούνε στη Γη. Στην πράξη, οι παρενέργειες του περιβάλλοντος της έλλειψης βαρύτητας είναι παρόμοιες με τις επιδράσεις του γήρατος και μερικών άλλων ασθενειών μόνο που οι πρώτες λαμβάνουν χώρα πιο γρήγορα και ελπίζουμε ότι είναι αναστρέψιμες. Μερικές από αυτές τις παρενέργειες είναι: η ορθοστατική υπόταση που εκδηλώνεται ως τάση λιποθυμίας όταν κανείς στέκεται σε βαρυτικό περιβάλλον, προβλήματα με την ισορροπία λόγω των αλλαγών στο έσω αυτί (αιθουσαίο σύστημα), μυική ατροφία και αδυναμία, απώλεια οστικών αλάτων παρόμοια με την οστεοπόρωση αλλαγές στο ανοσοποιητικό σύστημα και ήπια αναιμία. Λόγω των υψηλών επιπέδων ακτινοβολίας, ιδιαίτερα στο εξώτερο διάστημα όπως σε ταξίδι προς το φεγγάρι ή τον Άρη, ο καρκίνος είναι επίσης κάτι που μας αφορά ως πιθανότητα. Καθώς τα σύνορα της επιστημονικής και τεχνολογικής γνώσης επεκτείνονται από τα καταπληκτικά διαστημικά επιτεύγματα, η υγεία και κλινική φροντίδα των ανθρώπων στη Γη ωφελείται όλο και περισσότερο. Είμαστε υπόχρεοι στην διαστημική έρευνα και τεχνολογία για τις περισσότερες νέες ιατρικές συσκευές και ιατρικά επιτεύγματα στην κλινική φροντίδα

29 1.4.1 Μερικές Εφαρμογές από τη Διαστημική Έρευνα και Τεχνολογία Καρδιαγγειακές παθήσεις και αίμα. Οι καρδιαγγειακές παθήσεις και ιδιαίτερα το έμφραγμα προκαλούν το θάνατο πολλών ανθρώπων στη Γη και απασχολούν ιδιαίτερα την έρευνα σε επίπεδο αεροδιαστημικής ιατρικής. Πρόσφατες εξελίξεις στην τεχνολογία της διάγνωσης και θεραπείας έχουν παρατείνει τη ζωή πολλών ανθρώπων και πολλές από αυτές τις εξελίξεις προέκυψαν από τεχνολογία που αναπτύχθηκε στη NASA, όπως ο εξελιγμένος βηματοδότης που προγραμματίζεται, ο αυτόματος εμφυτεύσιμος απινιδωτής και από η αγγειοπλαστική LASER. Αυτές είναι τρεις τεχνολογίες που αναπτύχθηκαν για την έρευνα στο διάστημα και έχουν χρησιμοποιηθεί στην καρδιολογία για να σώσουν ζωές. Κατά πρώτον, ασθενείς με καρδιακές αρρυθμίες μπορούν πλέον να ζήσουν φυσιολογικά, να κολυμπήσουν να κάνουν τζογκινγκ ακόμα και να χορέψουν καλαματιανό, με τη βοήθεια του εξελιγμένου προγραμματιζόμενου βηματοδότη. Αυτός ο βηματοδότης διεγείρει την καρδιά του ασθενή να χτυπάει με φυσιολογικό ρυθμό και ο καρδιολόγος μπορεί να τον προγραμματίσει τηλεμετρικά με ασύρματο τρόπο. Αυτός ο βηματοδότης χρησιμοποιεί μια επαναφορτιζόμενη μπαταρία μακράς διάρκειας βασισμένη στην τεχνολογία ηλεκτροδότησης των διαστημοπλοίων, μικροτεχνολογία για τη μείωση του μεγέθους του και ένα διπλής κατεύθυνσης τηλεμετρικό σύστημα που έχει αναπτυχθεί για την επικοινωνία με τους δορυφόρους. Κατά δεύτερον, ένας αυτόματος απιδινωτής που είναι επίσης εμφυτεύσιμος στον ασθενή χρησιμοποιεί μικροηλεκτρονικά διαστημικά συστήματα για να ανιχνεύσει αυτόματες καρδιακές αρρυθμίες όπως κοιλιακό ινιδισμό. Στη συνέχεια αυτόματα στέλνει ηλεκτρικό σοκ στην καρδιά μέσω των εμφυτεμένων ηλεκτροδίων για να επαναφέρει το ρυθμικό χτύπο. 28

30 Και τρίτον, ένα σύστημα λέιζερ που έχει χρησιμοποιηθεί στους δορυφόρους για την ανίχνευση του στρώματος όζοντος έχει χρησιμοποιηθεί για τη θεραπεία της αρτηριοσκλήρυνσης. Το λέιζερ αυτό εξαχνώνει τις αθηρωματικές πλάκες στις στεφανιαίες αρτηρίες χωρίς να προκαλεί ζημία στα αρτηριακά τοιχώματα. Με τη χρήση υπεριώδους ακτινοβολίας χαμηλής έντασης λειτουργεί σε θερμοκρασία ανεκτή από τους ανθρώπινους ιστούς (65 0 C) και είναι λιγότερο ακριβό και ριψοκίνδυνο σε σχέση με το στεφανιαίο bybass Εξελίξεις από την Βιοϊατρική Έρευνα στο Διάστημα Εκείνο που είναι σημαντικό είναι ότι η βιοϊατρική έρευνα που έχει λάβει χώρα στο διάστημα ή σε προσομοιώσεις της διαστημικής πτήσης στη Γη έχει ωφελήσει πολλούς ασθενείς στη Γη. Μερικές από αυτές τις έρευνες έχουν λάβει χώρα στο Spacelab, το οποίο είχε αναπτυχθεί από την ευρωπαϊκή υπηρεσία διαστήματος (ΕSA) και προσδέθηκε στη θυρίδα φορτίου του διαστημικού λεωφορείου για ειδικές επιστημονικές ερευνητικές αποστολές. Το Spacelab είχε περίπου το μέγεθος ενός λεωφορείου και διέθετε ένα άνετο περιβάλλον στο οποίο οι αστροναύτες μπορούσαν να διεξάγουν βιοϊατρική και άλλη έρευνα. Τα αποτελέσματα της έρευνας στο διάστημα με τη χρήση του Spacelab μας παρείχαν σημαντική γνώση που ωφέλησε την υγεία των ανθρώπων στη Γη. Ι. Αναγνωρίστηκε ένα Γονίδιο που Προκαλεί Ορθοστατική Υπόταση Ένα παράδειγμα της έρευνας στο Spacelab είναι η ορθοστατική υπόταση που αποτελεί την τάση ενός ατόμου να λιποθυμάει όταν σηκώνεται από καθιστή θέση. Όταν τα διαστημικά πληρώματα επιστρέφουν από το περιβάλλον έλλειψης βαρύτητας του διαστήματος ιδιαίτερα μετά από παρατεταμένες αποστολές πολλοί αστροναύτες και 29

31 κοσμοναύτες όπως φαίνεται στην εικόνα έχουν συμπτώματα ορθοστατικής υπότασης. Αυτό μπορεί να αποβεί μοιραίο στην περίπτωση προσγείωσης έκτακτης ανάγκης στη Γη, όταν οι αστροναύτες ή κοσμοναύτες πρέπει να εκτελέσουν επείγουσα εγκατάλειψη του οχήματος ή όταν προσγειώνονται στο φεγγάρι ή σε άλλο πλανήτη. Για τον λόγο αυτό η ΝASA ενδιαφέρεται για την αποκρυπτογράφηση των αιτίων και την εύρεση θεραπείας για την ορθοστατική υπόταση. Το ίδιο ενδιαφέρον έχουν και καρδιολόγοι σε όλο τον κόσμο που φροντίζουν πολλούς ασθενείς που πάσχουν από αυτήν την ασθένεια. Ο Dr David Robertson καθηγητής στο Vanderbit University δήλωσε ότι «οι πρόσφατες προσεγγίσεις τόσο στη διάγνωση όσο και στη θεραπεία απέχουν πολύ από το επιθυμητό αποτέλεσμα». Με την έρευνα του το 1998 σε αποστολή του Neurolab Spacelab έκανε ένα βήμα προς τη λύση του μυστηρίου. Στην προσπάθεια τους να κατανοήσουν την αιτία της προκαλούμενης από τη διαστημική πτήση ορθοστατικής υπότασης ο Dr Robertson και οι συνεργάτες του μέτρησαν τη λειτουργία του συμπαθητικού νευρικού συστήματος έξι αστροναυτών πριν, κατά τη διάρκεια και μετά τη διαστημική τους αποστολή. Στους αστροναύτες που δεν παρουσίασαν ορθοστατική υπόταση μετά την προσγείωση οι ερευνητές βρήκαν μια ισορροπία μεταξύ της συγκέντρωσης νορεπινεφρίνης στο πλάσμα και της δραστηριότητας του συμπαθητικού νευρικού συστήματος. Όταν σύγκριναν τα στοιχεία των αστροναυτών με αυτά των ασθενών τους βρήκαν ένα υποσύνολο ασθενών που διέφεραν σημαντικά. Αυτό οδήγησε τον Dr Robertson και τους συνεργάτες του στην ανακάλυψη μιας μετάλλαξης στο DNA που οδηγεί σε μια πρωτοαναγνωριζόμενη ασθένεια. Σύμφωνα με τον Dr Robertson «η αναγνώριση αυτής της γενετικής ανωμαλίας θα μας οδηγήσει σε βελτίωση της διάγνωσης και της θεραπείας της ορθοστατικής υπότασης». 30

32 ΙΙ. Καρκίνος H διαστημική τεχνολογία έχει βοηθήσει στην εξέλιξη της διάγνωσης και της θεραπείας πολλών μορφών καρκίνου. Περισσότερο από 1.2 εκατομμύρια γυναίκες παγκοσμίως θα διαγνωστούν μέσα στο χρόνο με καρκίνο του μαστού. 17 στις γυναίκες είναι η επίπτωση καρκίνου του μαστού στην Ελλάδα και τα ποσοστά είναι μεγαλύτερα σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες και στις Ηνωμένες Πολιτείες. Α. Ψηφιακές Βιοψίες Ένα σημαντικό τεχνολογικό επίτευγμα που χρησιμοποιείται στην διαστημική έρευνα είναι μια σχετικά νέα τεχνολογία για την εκτέλεση βιοψιών. Με την τεχνολογία αυτή ακτινογραφίες του μαστού είναι δυνατό να μετατραπούν σε ψηφιακές εικόνες επιτρέποντας στο χειριστή να τοποθετήσει με ακρίβεια τη βελόνα για τη λήψη βιοψίας. Ο Dr David Dershaw, (Memorial Sloan-Ketterinh Hospital Center) λέει για την ανακάλυψη αυτή: «είναι πραγματικά υπέροχη. Είναι ταχύτερη, λιγότερο ακριβή, με μικρότερη έκθεση στην ακτινοβολία, είναι πιο ακριβής και δεν υπάρχει φόβος ότι θα προκαλέσει διαγνωστικά προβλήματα σε περαιτέρω μαστογραφίες. Είναι ευκολότερη για τον ασθενή και προλαμβάνει μη απαραίτητες χειρουργικές επεμβάσεις.» Οφείλουμε την παραπάνω έρευνα σε δύο επιτεύγματα της NASA: πρώτον την ψηφιακή επεξεργασία εικόνας που αναπτύχθηκε την εποχή του Αpollo για την ψηφιακή ενίσχυση των εικόνων του φεγγαριού και δεύτερον του τηλεσκοπίου Hubble. Όπως οι αστρονόμοι προσπαθούν να βρουν μικρά αντικείμενα (αστέρια) σε έναν περιβάλλον πολύπλοκο όπως το σύμπαν έτσι και οι γυναικολόγοι προσπαθούν να βρουν καρκινικά κύτταρα στον ιστό του μαστού. Τα τσιπ σιλικόνης που χρησιμοποιήθηκαν στο διαστημικό τηλεσκόπιο χρησιμοποιήθηκαν για βιοιατρικούς σκοπούς και μια ειδική 31

33 μαθηματική φόρμουλα αναπτύχθηκε από έναν επιστήμονα της NASA που εργάζεται στο πρόγραμμα έρευνας εξωγήινης νοημοσύνης. Β. Ψηφιακές Μαστογραφίες Ψηφιακές μαστογραφίες είναι επίσης διαθέσιμες σε πολλά νοσοκομεία. Μια τεχνική είναι παρόμοια της τεχνικής της ψηφιακής βιοψίας. Μια άλλη τεχνική παράγει ψηφιακές μαστογραφίες απευθείας με μια ειδική τεχνολογία που ονομάζεται συσκευή φόρτισης ανά ζεύγη (charge coupled device) για να αντικαταστήσει το φιλμ της ακτινογραφίας. Η τεχνική αυτή είναι γρήγορη και ασφαλής, επιτρέπει την πλήρη κάλυψη του μαστού, επιτρέπει στον υπολογιστή να σαρώσει την εικόνα και να αναφέρει ύποπτες περιοχές και έχει τη δυνατότητα να αποθηκεύει και να στέλνει εικόνες σε άλλους γιατρούς μέσω δικτύου για δεύτερη γνώμη. Σύμφωνα με τον Dr David Dershaw «είμαστε σε θέση να αποθηκεύουμε μαστογραφίες ηλεκτρονικά και να μεταφέρουμε μέσω τηλεφωνικής γραμμής τις πληροφορίες που μας επιτρέπει συσκέψεις σε πραγματικό χρόνο». Γ. Έξυπνη Συσκευή (Smart Probe) Η έξυπνη συσκευή βασίζεται σε τεχνολογία διείσδυσης στην επιφάνεια του πλανήτη Άρη και ανάλυσης της δομής και της χημικής του σύστασης. Η συσκευή αυτή έχει τροποποιηθεί για να ανιχνεύει τη διαφορά μεταξύ υγειών και τραυματισμένων ιστών. Μπορεί να ανιχνεύσει τη διαφορετική πυκνότητα των καρκινικών ιστών και θα βελτιώσει πολύ την ανίχνευση του καρκίνου του μαστού και άλλων καρκίνων. Για τη χρήση αυτής της τεχνικής ο γιατρός εισάγει τη συσκευή με την καθοδήγηση υπερήχων για την εύρεση της μάζας και διεισδύει σε αυτήν. Η συσκευή κάνει μετρήσεις στη μάζα και ο υπολογιστής αναλύει τις πληροφορίες. Τα παραπάνω θα επιτρέψουν στους 32

34 γιατρούς να κάνουν αυτόματη διάγνωση. Στο όχι και τόσο μακρινό μέλλον ο ασθενής θα μπορεί να πηγαίνει στο γιατρό και να κάνει μαστογραφία, βιοψία και αφαίρεση του όγκου σε μια μέρα μόνο.ιιι. Διαβήτης Στη μάχη της κατανόησης και καταπολέμησης του διαβήτη η NASA βοηθάει με πολλούς τρόπους. Πρώτα στη διάγνωση. Για την καλύτερη κατανόηση του διαβήτη κυτταρικές καλλιέργειες αναπτύχθηκαν στο διάστημα. Οι καλλιέργιες αυτές είναι καλύτερες τρισδιάστατες αντιπροσωπεύσεις των ιστικών κυττάρων και παρέχουν καλύτερες πληροφορίες για τη γενετική έκφραση. Δεύτερον στη θεραπεία. Για την ανάπτυξη καλύτερης θεραπείας για το διαβήτη κρύσταλλοι ινσουλίνης αναπτύχθηκαν στο διάστημα. Έχουν καλύτερη τρισδιάστατη δομή από αυτούς που αναπτύσσονται στη Γη. Αυτό θα βοηθήσει την ανάπτυξη βελτιωμένης ινσουλίνης που θα διαρκεί περισσότερο, θα απαιτεί λιγότερες ενέσεις και θα επιτρέπει στους διαβητικούς να ελέγχουν καλύτερα την κατάστασή τους. Η NASA συνεργάζεται με το ίδρυμα Juvenile για τον νεανικό διαβήτη με πολλούς τρόπους συμπεριλαμβανόμενης της ανάπτυξης μη επεμβατικών μεθόδων μέτρησης της γλυκόζης και συστημάτων παροχής ινσουλίνης. Η διαστημική τεχνολογία περιλαμβάνοντας τη μικροσκοπική τεχνολογία και την ψηφιακή τηλεμετρία χρησιμοποιείται στην ανάπτυξη τόσο εξωτερικών όσο και εμφυτεύσιμων συστημάτων παροχής ινσουλίνης. IV. Διαταραχές Aκοής και Ισορροπίας Α. Διαταραχές Ακοής - Εμφύτευση Κοχλία 33

35 Μέσω της αφιέρωσης και την ιδιοφυΐα ενός μηχανικού ηλεκτρονικών συστημάτων εκτόξευσης από το διαστημικό κέντρο Cennedy στη Φλόριδα των ΗΠΑ η NASA βοήθησε περισσότερους από ενηλίκους και παιδιά να ακούσουν. Ο Mr Adam M. Kissiah, Jr, που και ίδιος είναι κωφός έκανε σημαντικά επιτεύγματα στην ανάπτυξη της μικροηλεκτρονικής. Όταν η ακοή λειτουργεί φυσιολογικά το έσω αυτί μετατρέπει ηχητικά κύματα σε ηλεκτρικούς παλμούς που αποστέλλει στον εγκέφαλο όπου το άτομο τα αναγνωρίζει ως ήχους. Μερικοί άνθρωποι με κώφωση χρειάζονται βοήθημα ακοής που απλά ενισχύει τον ήχο. Παρόλα αυτά μερικοί άνθρωποι με κώφωση έχουν βλάβη στο έσω αυτί. Το βοήθημα ακοής δεν μπορεί να βοηθήσει αυτούς τους ανθρώπους πράγμα που μπορεί να κάνει ο εμφυτεύσιμος κοχλίας. Σύμφωνα με τον Mr Kissiah «ο εμφυτεύσιμος κοχλίας αντικαθιστά τη λειτουργία ειδικών κυττάρων του έσω αυτιού που έχουν τραυματιστεί, χαθεί ή καταστραφεί από ασθένεια, φάρμακα τραύμα ή κληρονομική πάθηση». Το εμφύτευμα αυτό ανιχνεύει τους ήχους μέσω ενός μικροφώνου τους μετατρέπει σε ηλεκτρική ενέργεια και την κωδικοποιεί ανάλογα με το σχήμα συχνοτήτων του λόγου. Οι νευρικές ίνες παραλαμβάνουν το ηλεκτρικό σήμα και το μεταφέρουν στον εγκέφαλο. Έτσι το κωφό άτομο ακούει ήχους. Η τεχνική αυτή απαιτεί χειρουργείο για την εμφύτευση των έσω τμημάτων. Β. Διαταραχές Ισορροπίας Οι περισσότεροι άνθρωποι υποφέρουν από διαταραχή της ισορροπίας τους (αιθουσαία διαταραχή) κάποια στιγμή στη ζωή τους. Στους ηλικιωμένους ανθρώπους αυτές οι διαταραχές οδηγούν σε πτώσεις με περίπου σοβαρά κατάγματα ισχίου το χρόνο. Οι αστροναύτες που επιστρέφουν από το διάστημα παρουσιάζουν αλλαγές στο σύστημα ισορροπίας τους. Έτσι μετά από ένα διαστημικό ταξίδι αρκετών μηνών 34

36 απαιτείται περίπου 10 μέρες για να επανακτήσουν τη φυσιολογική τους ισορροπία και συντονισμό. Η NASA και το εθνικό ινστιτούτο υγείας των ΗΠΑ χρηματοδότησαν την ανάπτυξη ενός συστήματος για τον έλεγχο της ισορροπίας. Ο Dr Owen Black και ο Dr Bill Paloski της NASA μελέτησαν πολλούς αστροναύτες συμπεριλαμβανομένου και του γερουσιαστή John Glenn αμέσως μετά την επιστροφή τους στη Γη. Σύμφωνα με τον Dr Black «η μικροβαρύτητα του διαστήματος παρέχει το ιδανικό περιβάλλον για την έρευνα των φυσιολογικών και μη μηχανισμών του συστήματος ισορροπίας (έσω αυτί)». Ένα νέο σύστημα αλληλεπίδρασης χρησιμοποιείται για την εκπαίδευση ασθενών για τη βελτίωση τις ισορροπίας τους και την πρόληψη των πτώσεων και των καταγμάτων. V. Mυοσκελετικό Α. Μυς Η απώλεια μυϊκής δύναμης και μυϊκού ιστού αποτελεί ένα από τα προβλήματα του γήρατος, ασθενειών που απαιτούν μακροχρόνια ακινητοποίηση και νευρομυικών παθήσεων. Η απώλεια μυϊκού ιστού είναι ένα πρόβλημα επίσης για τους αστροναύτες και κοσμοναύτες που επιστρέφουν στη Γη μετά από μακρόχρονες αποστολές στο διάστημα κατά τη διάρκεια των οποίων δε χρησιμοποιούσαν τους βαρυτικούς μύες της πλάτης και των ποδιών τους για να στέκονται όρθιοι και να περπατάνε. Η παρακάτω ιστορία αποτελεί ένα ακόμη παράδειγμα για το πώς η διαστημική βιοϊατρική έρευνα έχει βοηθήσει ασθενείς στη Γη. Ο Dr Danny A. Rilley (καθηγητής, Ιατρικό κολέγιο του Wisconsin) μελέτησε μυς σε ποντίκια και αστροναύτες στο διάστημα και σε μερικά υγιή άτομα στο έδαφος. Από αυτές τις μελέτες συμπέρανε ότι στους μυς λαμβάνουν χώρα αλλαγές σε κυτταρικό επίπεδο όταν δε χρησιμοποιούνται όπως κατά τη διάρκεια μακρόχρονης ακινητοποίησης ή στο διάστημα. Η αναγνώριση των αλλαγών αυτών σε κυτταρικό επίπεδο επιτρέπει στους ιατρικούς ερευνητές να καταλάβουν πως η αδράνεια κάνει τους μυς ευάλωτους σε βλάβες. Οι έρευνες του Dr Riley έδειξαν πως οι μυς αποδυναμώνονται σε ακινητοποίηση ή σε διαστημική πτήση 35