Ο ΑΝΤΙΕΞΟΥΣΙΑΣΤΙΚΟΣ ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΠΑΣΟΚ ΚΑΙ ΟΙ ΑΝΑΡΧΙΚΟΙ (Μέρος πρώτο) Εισαγωγικό σχόλιο

Transcript

1 Ο ΑΝΤΙΕΞΟΥΣΙΑΣΤΙΚΟΣ ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΠΑΣΟΚ ΚΑΙ ΟΙ ΑΝΑΡΧΙΚΟΙ (Μέρος πρώτο) Εισαγωγικό σχόλιο Δημοσιεύουμε το παρακάτω κείμενο Σαλπάροντας για τη φιλελεύθερη Ουτοπία μόνο για έναν λόγο. Για να γίνει κατανοητό όταν μιλάμε για κλοπή και διαστρέβλωση ιδεών, τι εννοούμε. Είναι ένα κείμενο γραμμένο από φιλελεύθερο ο οποίος στην σημερινή συγκυρία (οικονομική κρίση), ντρέπεται να πει ότι είναι νεοφιλελεύθερος και αναζήτα νέα ερμηνευτικά εργαλεία. Το ψευδό ζήτημα αναρχισμός και καπιταλισμός δεν είναι νέο έχει τεθεί από πιο παλιά και δεν μας ανησυχεί τόσο γιατί έχει απαντηθεί. Αυτό που μας ανησυχεί λίγο περισσότερο είναι η διαπίστωση ότι από τα μέσα της δεκαετίας του 90, υπάρχει ένα δεξιό ρεύμα στον αναρχικό χώρο όχι συγκροτημένο ή μεθοδευμένο από κάποιους, αλλά περισσότερο σαν αίσθηση, σαν γνώμη, σαν εκσυγχρονιστική τάση, η οποία προσομοιάζει λίγο πολύ με την πιο κάτω εκδοχή και παίρνει ανά εποχές πλειοψηφικές διαστάσεις. Προέρχεται σίγουρα από την φοιτητικοποίηση του χώρου που κουβαλά εκτός από την στείρα άρνηση και την ιδεολογική σούπα του επιστημονισμού. Προέρχεται, επίσης, και από την μικροαστικοποίηση της κοινωνίας -όχι τόσο σαν τάξη, όσο σαν αντίληψη- αλλά και από την κρίση του μαρξιστικού σοσιαλισμού (επαναστατικού ή ρεφορμιστικού), γιατί εν πολλοίς ο σοσιαλισμός ταυτίστηκε δυστυχώς μόνο με τους μαρξιστές. Τελικά, εν αρχή είναι ο λόγος ή οι ανάγκες; Υπάρχει σημερινός λόγος που αγωνιζόμαστε; Είναι αναγκαία μια δίκαιη κοινωνία -με το δίκαιο όπως το εννοούμε εμείς ως αναρχικοί ; Η ιστορία του κοινωνικού αγώνα καταδεικνύει ότι όταν αποσπάται ο αναρχικός λόγος από τις ταξικές αλλά και σοσιαλιστικές του αναφορές γίνεται σκέτος φιλελευθερισμός. Όταν υπερτονίζεται η ελευθερία σε αναντιστοιχία με την ισότητα και την κοινωνική αλληλεγγύη, όταν υπερτονίζεται η εναντίωση στο κράτος σε αναντιστοιχία με τις κοινωνικές, παραγωγικές - εργασιακές σχέσεις που δημιουργεί και επιβάλλει ο καπιταλισμός, όταν συγχέεται η επαναστατικότητα της εργατικής τάξης με το ότι δεν υπάρχουν τάξεις, τότε εμείς δεν βρίσκουμε το λόγο να αγωνιζόμαστε με αυτόν τον τρόπο γιατί αυτού του είδους ο αγώνας οδηγεί στο να κονομάνε, να ζουν και να επιβάλλονται μερικοί έναντι των πολλών. Φυσικά είναι εύκολο να ηγεμονεύσεις σε επίπεδο ιδεών όταν ο οι νέο αναρχικοί αδιαφορούν η δεν θέλουν όχι μόνο να υπερασπιστούν έννοιες και αξίες αλλά απαξιούν να περιγράψουν την αναρχία ως κοινωνικό ιδανικό. Θα χρειαζόταν τόμο για να συγκεντρωθούν τα άρθρα και τα σχόλια όπου με έναν υποκλέπτονταν και διαστρεβλωτικό τρόπο παρουσιάζονται αναρχικές έννοιες από τους δημοσιογράφους παπαγαλάκια του νέου κυβερνητισμού. Αντιεξουσιαστικού όπως ονομάστηκε από την σοσιαλφιλελεύθερη ελίτ του ΠΑΣΟΚ, παραθέτουμε ένα μικρό απόσπασμα από το φερέφωνο του συγκροτήματος (πολιτικών και οικονομικών συμφερόντων), Λαμπράκη τα Νέα: Ο Πρωθυπουργός είναι ο πομπός των οδηγητικών ιδεών και του προγραμματικού λόγου. Έχει επίσης απόλυτη εξουσία επί των στελεχών του. Ευνοϊκός παράγοντας για τη λειτουργία του συστήματος είναι ότι σε αντίθεση με τον κ. Καραμανλή, ο Γιώργος Παπανδρέου έχει δικές του «έμμονες ιδέες» που διαμορφώνουν κατεύθυνση: διεθνιστική ματιά, αυθεντική οικολογική και ελευθεριακή κουλτούρα, πηγαία ανθρωπιστική προσέγγιση, επιμονή στις διαβουλευτικές διαδικασίες χωρίς όμως να 1

2 απεμπολεί στο ελάχιστο το δικό του «ηγετικό δικαίωμα» Για την αντιστροφή των εννοιών δείτε Τζόρτζ Όργουελ 1984, ας δούμε λιπών παρακάτω την αφήγηση των νεοφιλελεύθερων περί αναρχικού καπιταλισμού και ο καθένας ας βγάλει τα συμπεράσματα του. Σαλπάροντας για τη φιλελεύθερη Ουτοπία Ο καπιταλισμός είναι η πληρέστερη έκφραση του αναρχισμού και ο αναρχισμός η πληρέστερη έκφραση του καπιταλισμού. Murray Rothbard Ο σπουδαίος ιρλανδός ελευθεριακός συγγραφέας Oscar Wilde έλεγε πως, ένας χάρτης του κόσμου που δεν περιλαμβάνει την Ουτοπία δεν αξίζει ούτε να τον κοιτάξεις, γιατί αφήνει έξω μια χώρα προς την οποία η ανθρωπότητα πάντοτε κατευθύνεται. Και όταν η ανθρωπότητα φτάνει εκεί, κοιτάζει μακριά και, βλέποντας μία καλύτερη χώρα, σαλπάρει. Η πρόοδος είναι η πραγματοποίηση των Ουτοπιών. Καθώς όμως η επανάσταση και η διάψευση αποτελούν τον αέναο κύκλο της ουτοπικής κοινωνικής μηχανικής και ένας καταστροφικός, τυραννικός και ανθρωποκτόνος βολονταρισμός έρχεται να συντρίψει τα όνειρα και τις προσδοκίες των λαών και να ανταμείψουν μόνο τους πρόθυμους νέους εξουσιαστές, οι φιλελεύθεροι στάθηκαν σφόδρα επικριτικοί απέναντι στον τελεολογικό αισθητισμό των διαφόρων ουτοπικών σχεδίων (Edmund Burke, Karl Popper, κ.ά). Ωστόσο, ο φιλελευθερισμός ως απότοκος του πνεύματος του Διαφωτισμού, της «υπόσχεσης του μέλλοντος» (Conan), είναι συνυφασμένος με την έννοια της προόδου. Και δεν θα πρέπει σε καμία περίπτωση να συγχέεται με τη στατική, συντηρητική και τελικά καθεστωτική λογική του «καλύτερου δυνατού κόσμου» (Leibniz). Έτσι, ακόμη και μέσα στη δίνη του β παγκόσμιου πολέμου και τη κυριαρχία των ολοκληρωτικών ιδεολογιών, διανοητές όπως ο Friedrich Hayek δεν έπαψαν να οραματίζονται έναν κόσμο ατομικής και συλλογικής ανάπτυξης, αξιοπρέπειας και ευημερίας. Πέρα από τον Hayek, η «μετα-ουτοπία» του αμερικανού πολιτικού φιλόσοφου Robert Nozick, το «ελάχιστο κράτος» της ρωσο-αμερικανίδας συγγραφέως Ayn Rand (minarchism) και φυσικά η καπιταλιστική αναρχική κοινωνία του David Friedman, κεντρίζουν τη σκέψη του ανοιχτόμυαλου και απαιτητικού αναγνώστη στη κατεύθυνση μίας εναλλακτικής κοινωνικής συγκρότησης με βάση το πρωτείο του ατόμου. Κοινός τόπος όλων, η απόπολιτικοποίηση του κράτους, κάτι που εν πολλοίς αντανακλά τον κλασσικό φιλελευθερισμό του 19ου αιώνα και το «ουδέτερο κράτος» του Benjamin Constant. Ο μελετητής της ιστορίας των πολιτικών ιδεών δεν μπορεί επίσης παρά να παρατηρήσει πως, η λογοτεχνία συνδιαλέγεται συχνότατα παραγωγικά με την «ουτοπική» πολιτική θεωρία. Από τους ουτοπικούς σοσιαλιστές και την Ουτοπία του Thomas More, μέχρι το Κεφάλαιο του Καρλ Μαρξ και το Άγνωστο Αριστούργημα του Honoré de Balzac, τα παραδείγματα πάμπολλα. Ειδικά το παρεξηγημένο είδος της επιστημονικής φαντασίας, αποτελεί διαρκή επίδραση για την ελευθεριακή (libertarian) σκέψη (Philip K Dick, Ursula Le Guin, Ray_Bradbury, κ.ά). Για τον αμερικανό αναρχο-καπιταλιστή διανοητή David Friedman, αρχική πηγή έμπνευσης στάθηκε το έργο του αμερικανού συγγραφέα επιστημονικής φαντασίας Robert Heinlein και η πολυβραβευμένη νουβέλα του The Moon is a Harsh Mistress. Στην ιστορία, που διαδραματίζεται το έτος 2075 στη Σελήνη, η αυταρχική ομοσπονδιακή κυβέρνηση της 2

3 Γης έχει δημιουργήσει αποικίες όπου κατοικούν ποινικοί και αντικαθεστωτικοί κρατούμενοι καθώς και οι απόγονοι τους. Οι αποικίες εξεγείρονται υπό τη καθοδήγηση του καθηγητού Bernardo de La Paz με σκοπό την απεξάρτηση από τη γήινη εξουσία και την εγκαθίδρυση ενός κοινωνικού συστήματος που αποκαλείται «ορθολογική αναρχία» (rational anarchism), όπου όλες οι αποφάσεις λαμβάνονται από τους πολίτες που φέρουν την ευθύνη των πράξεων τους, χωρίς την ιεραρχική δια-μεσολάβηση κάποιας κεντρικής εξουσίας, «ένα τέλειο σύστημα βασισμένο στις ατέλειες των ανθρώπων». Ωστόσο, παρά την επιτυχή κατάληξη της επανάστασης, η συνέχεια διαψεύδει τους εμπνευστές της καθώς τα αντιφιλελεύθερα και λεγκαλιστικά (legalist) ένστικτα των πολιτών καθορίζουν την τελική μορφή της πολιτικής συμβίωσης. Στο σημαντικό έργο του The Machinery of Freedom- Guide to a Radical Capitalism, ο David Friedman επιχειρεί να μεγιστοποιήσει την κοινωνική ευημερία μεταφέροντας παραδοσιακές κρατικές/ κυβερνητικές λειτουργίες στις αγορές. Διόλου τυχαία, το βιβλίο αφιερώνεται στον Robert Heinlein (μαζί με τον πατέρα του Milton Friedman και τον Friedrich Hayek), ενώ έχει συγγράψει κείμενο με τον χαρακτηριστικό τίτλο Rational Anarchism. Στην πραγματικότητα, ο Friedman επιχειρεί να επεξεργαστεί εκείνες τις προϋποθέσεις που θα οδηγούσαν το κοινωνικό πείραμα στις αποικίες της Σελήνης στην επιτυχία. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το κεφάλαιο που αναφέρεται στο σύστημα απονομής δικαιοσύνης και επιβολής των νόμων. Στο Police, Courts and Laws- on the Market διερευνά τις προϋποθέσεις αποτελεσματικής λειτουργίας ενός συστήματος ρύθμισης των κοινωνικών σχέσεων, απομακρυσμένο από το κυρίαρχο νομικό και ηθικό πατερναλισμό (legal and moral paternalism) και βασισμένο μηχανισμό των αγορών και τις αυθόρμητες τάξεις (spontaneous orders) που αυτές παράγουν. Σκέψεις που αξίζει να μελετηθούν και υπό το επίκαιρο πρίσμα της εφαρμογής της ελληνικής έννομης τάξης λαμβάνοντας υπόψη τις συνθήκες κράτησης και υπερ-πληθυσμού των φυλακών καθώς και τις επαναλαμβανόμενες και ανεπίτρεπτες αυθαιρεσίες στην επιβολή της τάξης. Είναι ακόμη εντυπωσιακό πως αρκετά από τα σημεία που αναπτύσσει ο Friedman, όπως η ιδιωτικοποίηση των ταχυδρομικών υπηρεσιών, φαντάζουν σήμερα, τρεις δεκαετίες μετά, εντελώς ξεπερασμένα κυρίως λόγω της τεχνολογικής προόδου. Ο Friedman αναγνωρίζει τον αποφασιστικό ρόλο της τεχνολογίας και προς τούτο, στο πρόσφατο βιβλίο του Future Imperfect- Technology and Freedom in an Uncertain World διερευνά τους πιθανούς τρόπους με τους οποίους οι τεχνολογικές εξελίξεις θα επηρεάσουν την κοινωνική συμβίωση στο μέλλον. O David Friedman εντάσσεται στη σχολή του αναρχο-καπιταλισμού, όπου κυριαρχεί η μορφή του αμερικανού διανοητή Murray Rothbard (στον οποίο πιστώνεται κι ο όρος). Στα κυριότερα έργα του, το The Ethics of Liberty όπου διερευνώνται οι αξιακές προϋποθέσεις της αναρχο-φιλελεύθερης κοινωνικής συγκρότησης και το For a New Liberty, όπου παρουσιάζονται ορισμένες πρακτικές εφαρμογές της (εκπαίδευση, ασφάλεια, νόμισμα, δημόσια τάξη, κ.λπ), ο Rothbard αναπτύσσει ένα πολιτικό-οικονομικό σύστημα, με άξονες τo laissez-faire στην οικονομία και την «ιδιοκτησία του εαυτού» (self-ownership) στην ηθική (ethics). Ωστόσο, ο Friedman παραμένει φιλοσοφικά ωφελιμιστής (utilitarian) και συνεπειοκράτης (consequentialist), ενώ ο Rothbard όπως άλλωστε και το μεγαλύτερο κομμάτι αυτού του σημαντικού διανοητικού ρεύματος (σχολή των Αυστριακών Οικονομικών, κ.ά.) ακολουθεί αξιακή-δεοντολογική (normative) αναπτύσσοντας ένα φιλελευθερισμό φυσικών δικαιωμάτων (natural rights libertarianism). 3

4 Σε κάθε περίπτωση, το ρεύμα του αναρχο-φιλελευθερισμού στο σύνολό του υιοθετεί μια αντιπολιτική στάση που δεν έχει κοινά με την πολιτική απάθεια ή την λαϊκιστική ισοπέδωση των ημερών μας, αλλά αντίθετα πρόκειται για μια συνεπή κριτική των ιεραρχικών (ακόμη και δημοκρατικών) εξουσιαστικών σχέσεων και για μια διαρκή αναζήτηση της κοινωνικής και πολιτικής χειραφέτησης των ατόμων. Σύμφωνα με τον ούγγρο αναρχο-φιλελεύθερο διανοητή Antony de Jasay, «παρά τη λογική της θέσης πως το κράτος δεν είναι πραγματικά αναγκαίο, και την έλξη της εύτακτης αναρχίας, δεν αξίζει η προσπάθεια να υπερασπίζεται κάποιος την εξαφάνιση του κράτους. Αξίζει όμως τον κόπο η συνεχής αμφισβήτηση της νομιμοποίησης του Το καλύτερο που μπορεί να κάνει ο συνεπής φιλελευθερισμός είναι να αντιμάχεται την εισβολή του κράτους βήμα-βήμα, εκεί όπου κάποιος ιδιωτικός χώρος μπορεί ακόμη να προστατευθεί και ο δημόσιος χώρος να ανακτηθεί». Και σε αυτή τη κατεύθυνση το έργο του David Friedman στέκεται φωτεινός φάρος ώστε να βρει το φιλελεύθερο σκαρί τη ρότα για την Ουτοπία " Δημήτρης Σκάλκος 2009 Σημειώσεις: Για μια εξαιρετική βιβλιογραφική σύνοψη του αναρχο-καπιταλισμού, δες: Hans-Hermann Hoppe, Anarcho-Capitalism: An Annotated Bibliography και για μια αντιπροσωπευτική συλλογή κειμένων δες: Edward P. Stringham, Anarchy and the Law- the Political Economy of Choice. Για τη σύνδεση επιστημονικής φαντασίας και ελευθεριακού κινήματος, δες:oyvind Myhre, Science Fiction- A Vision of Liberty Ο ΑΝΤΙΕΞΟΥΣΙΑΣΤΙΚΟΣ ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΠΑΣΟΚ ΚΑΙ ΟΙ ΑΝΑΡΧΙΚΟΙ (Μέρος δεύτερο) Επίλογος Ο νεοφιλελευθερισμός, υποστηρίζεται, ότι έκτος από ιδεολογία η οικονομική πολιτική είναι πρώτα απ' όλα και κυρίως ένας τύπος κυβερνητικής ορθολογικότητας. Ο Φουκό ορίζει την κυβερνητική ορθολογικότητα ως μια κανονιστική λογική που διέπει τη δραστηριότητα της διακυβέρνησης, με τη έννοια όχι μόνο της άμεσης αλλά και της έμμεσης καθοδήγησης των ανθρώπων, έτσι ώστε αυτοί να οδηγούνται και να συμπεριφέροντε με έναν ορισμένο τρόπο. Η «ορθολογικότητα» αυτή δεν εφαρμόζεται με την άσκηση ενός άμεσου αλλά περισσότερο ενός έμμεσου (συγκαλυμμένου), καταναγκασμού, μιας καταπίεσης. Από αυτή την άποψη, η κριτική ενάντια στον νεοφιλελευθερισμό δεν θα 'πρεπε να περιορίζεται μόνο στο πεδίο της οικονομικής πολιτικής (ιδιωτικοποιήσεις, η απορρύθμιση εργασιακών σχέσεων), ούτε σε ένα ορισμένα σύνολο θεωρητικών ιδεών (Φρίντμαν, Χάγεκ), ούτε στους πολιτικούς που στράφηκαν σε αυτόν στα τέλη της δεκαετίας του 1970 (Ρέιγκαν, Θάτσερ κλπ). Η νεοφιλελεύθερη «ορθολογικότητα» έχει μιαν ευρύτερη εμβέλεια και μπορεί να προωθείται ακόμα και από κυβερνήσεις που αναφέρονται στην αριστερά. Αυτό που ορίζει 4

5 τη νεοφιλελεύθερη ορθολογικότητα είναι το ότι οδηγεί τα υποκείμενα να δρουν με βάση το υπόδειγμα του ανταγωνισμού. Ο νεοφιλελευθερισμός οδηγεί τα άτομα να προσπαθούν να μεγιστοποιηθούν την ικανοποίηση των συμφερόντων τους, παραμερίζοντας κάθε ηθική αναστολή. Οι πρώτοι φιλελεύθεροι στοχαστές, ιδίως ο Ανταμ Σμιθ και ο Φέργκιουσον, στα τέλη του 18ου αιώνα, σκέφτονταν την αγορά με βάση μια λογική ισοδυναμίας και ελαχιστοποίηση των ανισοτήτων. Ο νεοφιλελευθερισμός σκέφτεται την αγορά με βάση τη λογική του ανταγωνισμού, δηλαδή την μεγιστοποίηση της ανισότητας. Αυτή η στροφή χρονολογείται ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα, όταν ο Άγγλος φιλόσοφος Χέρμπερτ Σπένσερ προτείνει μιαν ερμηνεία του Δαρβίνου που επεκτείνει την έννοια της «φυσικής επιλογής» και σε άλλα πεδία και ιδιαίτερα στο κοινωνικό - οικονομικό πεδίο. Οι νεοφιλελεύθεροι δεν θέλουν να γίνεται αναφορά στον Σπένσερ εξαιτίας του βιολογισμού του (κοινωνικός δαρβινισμός). Σε αυτόν, όμως, βρήκαν την ιδέα ότι η αγορά πρέπει να είναι ένας απέραντος ωκεανός ανταγωνισμού. Όταν ο «κλασικός» φιλελευθερισμός μπαίνει σε κρίση, τα τέλη του 19ου αιώνα, εμφανίζονται δύο ρεύματα: ένας φιλελευθερισμός που δικαιολογεί την παρέμβαση του κράτους σε μιαν οπτική σταθεροποίησης και αναδιανομής, κορυφαίος εκπρόσωπος του οποίου είναι ο Κέινς και ο «νεοφιλελευθερισμός», ο οποίος από τη δεκαετία του 1930 θα προτείνει να αναγορευτεί η αγορά σε υπέρτατη αρχή της οικονομικής και κοινωνικής ζωής. Ο κεϊνσιανισμός επικράτησε θριαμβευτικά μετά τον πόλεμο. Αλλά ο νεοφιλελευθερισμός δεν αφοπλίστηκε. Οι Γερμανοί «φιλελεύθεροι» της σχολής ordolide realismus (ορθολογικός ρεαλισμός), άσκησαν καθοριστική επιρροή στην ευρωπαϊκή οικοδόμηση (ευρωπαϊκή ένωση σήμερα), ξεκινώντας από τη Συνθήκη της Ρώμης η οποία ορίζετε εξ αρχής και απαραβίαστα από την αρχή του «ελεύθερου ανταγωνισμού». Ο νεοφιλελευθερισμός επωφελήθηκε από την κρίση του κεϊνσιανισμού, όπως και ο κεϊνσιανισμός είχε επωφεληθεί από την κρίση του καπιταλισμού στις δεκαετίες του 1920 και Η αρχή του ανταγωνισμού αναγορεύτηκε σε παγκόσμιο κανόνα, η κωδικοποίηση του χρονολογείται άλλωστε από τη του δεκαετία του 1980, με αυτό που αποκαλείται η «συναίνεση της Ουάσιγκτον» και που προσδιορίζει τους δημοσιονομικούς και νομισματικούς κανόνες οι οποίοι επιβάλλονται στις χώρες που ζητούν οικονομική βοήθεια από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Ο όρος που έχει κομβική σημασία είναι η «πειθαρχία». Ήδη από τα μέσα της δεκαετίας ταυ 1970 οι «ειδικοί» κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου, «Η κατάσταση λένε - δεν μπορεί να κυβερνηθεί, επειδή δεν υπάρχει κοινωνική πειθαρχία». Ο φιλελευθερισμός είναι εξαιρετικά αναγκαίος στον καπιταλισμό των τραστ των καρτέλ, των πολυεθνικών αλλά και στο κράτος-πρόνοιας. Τα αμερικάνικα λεγόμενα και φιλελεύθερα, προοδευτικά, ανθρωπιστικά ιδρύματα (π.χ. Φορντ, Ροκφέλερ, Κάρνεγκυ κλπ) ιδρύθηκαν, ελέγχονται και χρηματοδοτούνται από τις ομάδες συμφερόντων των μεγαλύτερων πολυεθνικών εταιρειών. Σε μια εποχή κοινωνικού αναβρασμού, η κυρίαρχη τάξη χρειάζεται ένα φιλελεύθερο κίνημα το οποίο να μπορεί να λειτουργεί ως ασφαλιστική δικλείδα στην μαζική δυσαρέσκεια και, μ αυτόν τον τρόπο, να αποτρέπει τους ανθρώπους να στραφούν προς μια αποτελεσματική κοινωνική επανάσταση (εδώ αυτό το ρόλο τον παίζουν καλύτερα οι σοσιαλφιλελευθεροι, σοσιαλδημοκράτες). Όσο περισσότερο εδραιώνονται τα καρτέλ και οι πολυεθνικές, τόσο περισσότερη φιλελεύθερημεταρρυθμιστική ρητορική υιοθετούν τα κόμματα εξουσίας. Έτσι, το σύγχρονο κράτος διατηρεί υπό τον έλεγχό του την εσωτερική αμφισβήτηση, αναπτύσσοντας και 5

6 θεσμοποιώντας το εμπόρευμα των πολιτικών μανδαρίνων τον νέο αυταρχισμό, δηλαδή την μεθοδευμένη γενίκευση της κοινωνίας του ελέγχου. Την ίδια περίοδο όμως διαπλάθεται και το «νεοφιλελεύθερο υποκείμενο», με την παρόξυνση του ανταγωνισμού μεταξύ των ατόμων(πόλεμος όλων εναντίων όλων), με τις τεχνικές αξιολόγησης, με την ενθάρρυνση του ιδιωτικού δανεισμού, με την παρακίνηση να μετατραπούν τα υποκείμενα σε «ανθρώπινο κεφάλαιο», μέσω της καταναλωτικής ζήτησης. Το άτομο πλέον πρέπει να φροντίζει να συσσωρεύει, να επιδιώκει την επιτυχία, ενώ ταυτόχρονα είναι υπεύθυνο (και επομένως ένοχο), για την ενδεχόμενη αποτυχία του. Το νεοφιλελεύθερο υποκείμενο συγχέει την ελευθερία και την αυτονομία με τον ανταγωνισμό. Επιχειρώντας να μεγιστοποιήσει με κάθε τίμημα την απόδοση του ατόμου σε όλα τα πεδία, ο νεοφιλελευθερισμός καταλήγει να αναγορεύει σε κανόνα την έλλειψη κάθε περιορισμού. Αυτή η έλλειψη περιορισμού συγκαλύπτει όμως το γεγονός ότι, στην πραγματικότητα, υπάρχει ένα όριο στην επιθυμία και αυτό το όριο το καθορίζουν το κεφάλαιο και η επιχείρηση. Οι συντηρητικοί και οι θιασώτες του «εκσυγχρονισμού» βλέπουν στο νεοφιλελεύθερο υποκείμενο ένα ον απελευθερωμένο από όλες τις αλυσίδες του. Αλλά η έλλειψη κάθε περιορισμού, που υπόσχεται ο νεοφιλελευθερισμός, δεν έχει καμιά σχέση με την πραγματική ελευθερία. Ο μηχανισμός της «απόδοσης - απόλαυσης», που καθιερώνει ο νεοφιλελευθερισμός, είναι ένα σύστημα που λειτουργεί σαν ψευδαίσθηση της ελευθερίας του ατόμου, γιατί παραμένει στην ουσία ένας τρόπος κοινωνικής χειραγώγησης και πειθάρχησης. Οι ελευθεριακή πρέπει να ξεκινήσουν την συζήτηση ότι το κοινό αγαθό είναι κοινή υπόθεση και να αντιτάξουν τη συνεργασία στον ανταγωνισμό. Κάτι που ανάδειξε με σημαντικό τρόπο ο Κροπότκιν (και όσοι εμπνεύστηκαν από αυτών), στα έργα του χτυπώντας κριτικάροντας τον κοινωνικό δαρβινισμό. Σημαντική Διευκρίνιση Πρώτος ο Γάλλος αναρχικός Ζοζέφ Ντεζάκ χρησιμοποιεί την λέξη ελευθεριακός και μάλιστα εκδίδει και μια εφημερίδα ο ελευθεριακός από το 1858 έως το Σε αυτή την αγνοημένη φυσιογνωμία οφείλουμε μια πρώιμη έννοια του κομμουνιστικού αναρχισμού και πολλά άλλα μέσα από το ουτοπικό του έργο Η Ανθρωπόσφαιρα (να σημειώσουμε δε, ότι ο Ντεζάκ ήταν ταπετσέρης και ελαιοχρωματιστής και όχι κάποιος μικροαστός ή μεσοαστός γραφιάς. Το έργο του υποτιμήθηκε και αγνοήθηκε, αν και υποκλάπηκε σε πολλά σημεία του. Στην Ανθρωπόσφαιρα, περιγράφει τους πλανήτες και τη γη σαν ζώντες οργανισμούς που ζουν, αναπνέουν και αισθάνονται. Πρώιμος οικολόγος ;). Προτού ο Ντεζάκ σκιαγραφήσει την εικόνα που έχει για την αναρχιστική, όπως λέει κοινωνία, σκιαγραφεί το εγώ με έναν επαναστατικό τρόπο έξω από εγωπάθειες και ναρκισσισμούς: Εγώ έχω όλα τα πάθη, αν και δεν μπορώ βέβαια να τα ικανοποιήσω: το πάθος της αγάπης και του μίσους, όπως επίσης και αυτό της εκλεπτυσμένης πολυτέλειας και της εκλεπτυσμένης απλότητας. Εγώ γνωρίζω κάθε όρεξη: αυτή της καρδιάς και του στομαχιού, της σάρκας και του πνεύματος. Μου αρέσει το άσπρο ψωμί καθώς και το μαύρο, μ' 6

7 αρέσουν οι θυελλώδεις συζητήσεις και οι γλυκές κουβέντες. Κάθε φυσική και ηθική δίψα είναι γνωστή σε μένα, κάθε μέθη μου είναι οικεία, κάθε τι στον κόσμο που είναι ερεθιστικό πέρα από κάθε μέτρο, όπως και κάθε τι καταπραϋντικό με δελεάζει: ο καφές και η ποίηση, η σαμπάνια και η τέχνη, το κρασί και ο καπνός, το μέλι και το γάλα, το θέατρο, η οχλαγωγία, το φως, η σκιά, η μοναξιά και το κρύο νερό. Εγώ, αγαπώ την εργασία και το σκληρό μόχθο, όπως αγαπώ επίσης την σχόλη και την Καλόβουλη τεμπελιά.... Δεν γνωρίζω κανέναν άνθρωπο που να έχει τόσες λίγες προκαταλήψεις και τόσα πολλά πάθη όπως εγώ...» Για την δικιά του ένωση σοσιαλισμού και ατομικισμού λέει τα εξής: Κάθε χειρωνακτικό και διανοητικό έργο, κάθε τι που είναι αντικείμενο της παραγωγής και της κατανάλωσης, τα κοινά κεφάλαια, η συλλογική ιδιοκτησία, ανήκουν σε όλους και στον καθένα. Κάθε έργο της καρδιάς, κάθε τι που έχει ιδιαίτερη ουσία, που είναι ίδιον της ψυχής και των συναισθημάτων του ατόμου, το ιδιωτικό κεφάλαιο, η ιδιοκτησία του σώματος, κάθε τι τελικά που είναι ο άνθρωπος με την πραγματική του σημασία και αυτό που αυτός επιθυμεί να είναι η ζωή του ή η γενιά του, ανήκει στον εαυτό του» Συνεπής κατά τα άλλα στην πίστη του στην αδερφικότητα και τη σύνεση που πηγάζουν από τον εγωισμό, διατυπώνει την πρόταση, η οποία είναι ο ορισμός του κομμουνιστικού αναρχισμού με το δικαίωμα της ελεύθερης χρήσης του: Ο καθένας να καταναλώνει και να παράγει σύμφωνα με τις ικανότητες του, σύμφωνα με τις ανάγκες του, διότι και η εργασία είναι μια ανάγκη η οποία είναι ακριβώς τόσο επιτακτική όσο και η ανάγκη να τρώμε. Η τεμπελιά δεν είναι η κόρη της ελευθερίας και της μεγαλοφυΐας της ανθρωπότητας, αλλά της σκλαβιάς και του πολιτισμού» Ενώ στη θέση του καταναγκασμού και των νόμων εμφανίζει τα έθη και την ηθική συνείδηση. Στην περιγραφή αυτής της μελλοντικής χώρας της ουτοπίας του ο Ντεζάκ είναι πρώιμος αντιντετερμινιστής. «Οι αναζητητές της ιδανικής ευτυχίας, ακριβώς έτσι όπως οι αναζητητές της φιλοσοφικής λίθου, ίσως δεν πραγματοποιήσουν ποτέ απόλυτα την ουτοπία τους, όμως η ουτοπία τους θα είναι το αίτιο για τις προόδους της ανθρωπότητας». O Κροπότκιν έδωσε μια πιο κινηματική χροιά και χρησιμοποίησε τον όρο ελευθεριακός γύρω στο 1890, για να δημιουργήσει μια ομπρέλα για τις μυριάδες ομάδες που δεν αγωνίζονταν μόνο για ελευθερία, αλλά και για ισότητα και για την εναρμόνιση των δύο αυτών φαινομενικά αντίθετων εννοιών. Υποστήριζε ότι η ελευθερία είναι ποιοτική και ως τέτοια αποτελεί φυσική συνέπεια της ισότητας που βασίζεται στην κοινοτική ζωή και στα δημοκρατικά ιδανικά. Νοέμβριος 2009 * Στοιχεία της μονογραφίας του Ντεζάκ, πήραμε από μελέτη του Λαντάουερ Το μήνυμα του Τιτανικού, εκδ. Τροπή Πάντως είναι χρήσιμο να αναζητηθεί και να μεταφραστεί στα ελληνικά η ανθρωπόσφαιρα. 7

8 Ο ΑΝΤΙΕΞΟΥΣΙΑΣΤΙΚΟΣ ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΠΑΣΟΚ ΚΑΙ ΟΙ ΑΝΑΡΧΙΚΟΙ (Μέρος τρίτο) Συνέχεα από μέρος δεύτερο (επίλογος). στην Ελλάδα, η χρόνια οικονομική κρίση, που εκδηλώνεται μεταπολεμικά με την αποδιάρθρωση της παραγωγικής δομής την οποία επέφερε το άνοιγμα της στην διεθνή αγορά διαδικασία που επιτάχυνε και ολοκλήρωσε η ένταξη μας στην Ε.Ε. συνοδεύεται απο μια αντίστοιχη χρόνια κρίση του πολιτικού συστήματος. Η κρίση αυτή, με το ξέσπασμα της σημερινής χρηματοπιστωτικής κρίσης, έγινε ακόμη οξύτερη και εκδηλώνεται τελευταία με την κοινωνική έκρηξη του Δεκέμβρη και τη σημερινή ουσιαστική παραίτηση της κυβέρνησης και προκήρυξη εκλογών, ενόψει της κοινωνικής αναταραχής που αναπόφευκτα θα προκαλέσουν τα μέτρα που απαιτεί να ληφθούν η Ε.Ε. και άλλοι διεθνείς οργανισμοί (ΟΟΣΑ κλπ). Μέτρα, που περιλαμβάνουν δραστικούς περιορισμούς στις δημόσιες δαπάνες (υγεία, κοινωνική ασφάλιση κλπ), «λιτότητα» στους μισθούς και συντάξεις με αυξήσεις το πολύ γύρω στο ύψος του πληθωρισμού κοκ. Και αυτό, γιατί η Ελλάδα, στο σημερινό θεσμικό πλαίσιο των ανοικτών και απελευθερωμένων αγορών της ΟΝΕ-- αντίθετα με τις ανοησίες του ΠΑΣΟΚ και της ρεφορμιστικής Αριστεράς (ΣΥΡΙΖΑ, Οικολόγοι-Πράσινοι κ.α.)-- δεν μπορεί να βγει από την κρίση με την τόνωση της ζήτησης και την «πράσινη ανάπτυξη». Κανένα «νοικοκύρεμα» (παλιό Θατσερικό σλόγκαν που σημαίνει πετσόκομμα δημοσίων δαπανών) και «πάταξη της φοροδιαφυγής» (μόνιμο σλόγκαν των δικών μας ελίτ) δεν επαρκεί για τη σημαντική τόνωση της ζήτησης. Ο μόνος επομένως τρόπος για χρηματοδότηση παρόμοιας πολιτικής είναι ο παραπέρα δανεισμός, που τώρα δεν μπορεί να καλυφθεί ούτε με άλλες ιδιωτικοποιήσεις, διότι η ελίτ ήδη ξεπούλησε ό, τι ήταν διαθέσιμο από τη δημόσια περιουσία 1 Το σύστημα έχει σαπίσει, έχει καταπέσει ηθικά στα μάτια του λεγομένου απλού πολίτη από την διαφθορά, τον νεποτισμό και την κομματοκρατία πελατοκρατία, ενώ η ντόπια πλουτοκρατία τρίβει τα χέρια της από τα τεράστια κέρδη που αποκόμισε από τη περασμένη δεκαετία. Εντωμεταξύ σε αυτό το περιβάλλον αυξάνεται κατακόρυφα τόσο η σχετική όσο και η πραγματική φτώχια, η ανεργία και η υποαπασχόληση. Ξαφνικά ο ελληνικός λαός ξυπνά από τον λήθαργο της καταναλωτικής ευδαιμονίας μιας ευδαιμονίας που δεν στηρίχτηκε φυσικά στην αγοραστική δύναμη των μεροκαματιάρηδων- μισθοσυντήρητωναυτο απασχολούμενων, αλλά στο δανεισμό, αφού η εργοδοσία -κρατική και ιδιωτική- δεν αναλαμβάνει ποτέ το κόστος αυτής της αγοραστικής δύναμης. Και όταν κάποια στιγμή το αναλαμβάνει, για να μπορεί να ελεγχθεί η ταξική σύγκρουση, το μετακυλάει λίγο αργότερα στο καθημερινό κόστος διαβίωσης. Στην ουσία το κόστος ανόδου του βιοτικού επιπέδου των εργαζομένων, στην Ελλάδα και αλλού, το έχει αναλάβει η ίδια η εργασία μέσω του δανεισμού και όχι το κεφάλαιο. Ένας διάχυτος αντιεξουσιασμός, όχι με την επαναστατική έννοια, αλλά με την έννοια της αμφισβήτησης από τον κόσμο του πολιτικού συστήματος, έκανε και τον ηγέτη του ΠΑΣΟΚ και ηγέτη της σοσιαλιστικής διεθνούς να υιοθετήσει μια αντιεξουσιαστική ρητορική. Εμείς δεν τσιμπάμε από αυτή τη ρητορική γιατί γνωρίζουμε καλά και την προηγούμενη 8

9 περίοδο των σοσιαλιστών στην Ελλάδα (και τον ιστορικό ρόλο της σοσιαλδημοκρατίας παγκοσμίως αναφορικά με το κοινωνικό ζήτημα). Στην Ελλάδα, όπου με τον τρίτο δρόμο του σοσιαλισμού άλωσαν τις ιδέες της αριστεράς και κυρίως της αυτονομίας. Ο αντιεξουσιαστικός κυβερνητισμός του ΠΑΣΟΚ κινείται μέσα στα όρια της δημοσιονομικής κατάρρευσης, και δεν έχει άλλο δρόμο να ακολουθήσει παρά το κλασικό δίπτυχο: ασφάλεια θεσμική ανάπτυξη οικονομική. Έτσι, ακόμα και δίπλα στην πιο «μοντέρνα» φιλελεύθερη εκδοχή του συστήματος κυριαρχίας, το μοίρασμα της εξουσίας μεταξύ των ελίτ, δηλαδή της κοινοβουλευτικής διακυβέρνησης και της εναλλαγής των προσώπων στην εξουσία, συνυπάρχουν στην οικονομία και στην πολιτική, ο νεποτισμός (οικογενειοκρατία), το πολιτικό κληρονομικό δίκαιο, η προσωπολατρία, η ευνοιοκρατία, τα προνόμια και η διαφθορά. Όλα τα παραπάνω είναι, ουσιαστικά, δομικά στοιχεία του καπιταλισμού και του κράτους, γιατί απλούστατα χωρίς αυτά τα χαρακτηριστικά, ούτε η εξουσία των εκάστοτε πολιτικών ελίτ θα διαρκούσε για πολύ, ούτε φυσικά, η εκλογική πελατεία των κομμάτων. Η σύγχρονη δημοκρατία είναι μια τυπική αστική επίκληση των ατομικών δικαιωμάτων και του κράτους δικαίου. Οι πολιτικές κάστες εκφραστές αυτής της δημοκρατίας στην πραγματικότητα από την μια προωθούν την λεγόμενη συμμετοχή στα κοινά που εξαντλείται στην άσκηση του εκλογικού δικαιώματος και από την άλλη προωθούν την παραίτηση από τα κοινά με την επαγγελματοποίηση, κομματικοποίηση της πολιτικής ζωής, ενώ το λεγόμενο πλειοψηφικό σύστημα που διατυμπανίζουν καταρρέει από την μη αθρόα προσέλευση των ψηφοφόρων στις εκλογές. Φυσικά δεν τους απασχολεί να κυβερνούν μειοψηφικά αρκεί να μην υπάρξει κυβερνητικό κενό, διαλύουν τον κοινωνικό ιστό και εξατομικεύουν τα πρόσωπα προωθώντας από τη μία την ιδιώτευση ο σώζων εαυτό σωθήτω και από την άλλη τη μαζικοποίηση. Μαζικοποίηση μέσα από τους μηχανισμούς ελέγχου της γνώμης, της συνείδησης και συμπεριφοράς, από τα μαζικά μέσα ενημέρωσης. Μέσα που έχουν μετατραπεί σε τεράστιες μηχανές συμφερόντων, δύναμης (θυμίζοντας την δύναμη της προπαγάνδας που είχαν και έχουν οι εκκλησίες), προπαγάνδας και πλύσης εγκεφάλου. Μαζικά μέσα που προωθούν την διαιώνιση και επέκταση της κυριαρχίας κεφαλαίου και κράτους, με σχέση συγκοινωνούντων δοχείων, μεταξύ αυτών και των πολιτικών ελίτ, διαστρεβλώνοντας και διαπλάθοντας την ελεύθερη βούληση και την κριτική σκέψη των οικονομικά εκμεταλλευόμενων και πολιτικά καταπιεζομένων ανθρώπων. Η κοινωνικότητα του καπιταλισμού και η έννοια του πολίτη δεν συνιστούν κοινωνία των πολιτών, αλλά, πληθυσμιακή συσσώρευση ιδιωτών υπηκόων, οπαδών, ψηφοφόρων, καταναλωτών με υπέρτατο δικαίωμα, το δικαίωμα στην ιδιοκτησία και την κατανάλωση, είναι η «κοινωνία» των ιδιωτών (αρρώστων) με χίλια δυο αντικρουόμενα ιδιωτικά-ατομικά συμφέροντα που ιεραρχούνται, διαμορφώνονται και διαχειρίζονται από τις εκάστοτε πολιτικές ελίτ. Έτσι, η ελευθερία ταυτίζεται με την οικονομία της αγοράς και τη συσσώρευση του κέρδους. Η ελευθερία δεν είναι ο τόπος των ιδεών και του πράττειν, αλλά η αγορά, αφενός της κατανάλωσης και της διακίνησης εμπορευμάτων, και αφετέρου του επιχειρείν των μεγαλοϊδιοκτητών της γης, των μέσων παραγωγής, των υπηρεσιών, του θεάματος ακροάματος και των άυλων κεφαλαίων. 9

10 Οι κυρίαρχες πολιτικές ελίτ, μέσα από το προσωπείο της λεγόμενης αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας - σε όλες τις εκδοχές της - και μέσω της διαδικασίας των εκλογών, καλλιεργούν την αυταπάτη πως έτσι εκφράζεται η λαϊκή θέληση, δημιουργούν (ή επιβάλλουν όταν χρειάζεται) τις ανάλογες συναινετικές διαδικασίες και νομιμοποιούνται. Με αυτή τη διαδικασία, ανεξάρτητα αν την επόμενη των εκλογών αναιρούνται οι υποσχέσεις, και τα προγράμματα των πολιτικών ελίτ και οι βεβαιότητες του λαού μετατρέπονται σε θολές καταστάσεις, αυτή η αντιπροσώπευση δεν μπορεί να ανακληθεί. Στερείται, έτσι, η δύναμη του λαού και μεταβιβάζεται στην κυρίαρχη τάξη και στην πολιτική ελίτ που την εκπροσωπεί. Από την άλλη, όμως, κάθε εναλλαγή της κυβερνητικής εξουσίας κρύβει τη μεγαλύτερη δυνατή υπόσχεση αλλά και απάτη για την ικανοποίηση των αναγκών της κοινωνίας, ενώ αφαιρεί από τους ανθρώπους την συνείδηση ότι έχουν την δυνατότητα και μπορούν να παίρνουν αποφάσεις ως ίσοι μεταξύ ίσων για την κοινωνία. Το μοντέλο της δήθεν διαδοχής συστημάτων πολιτικής διακυβέρνησης σε όλο τον πλανήτη (ενώ στην ουσία δεν αλλάζουν οι πολιτικές αλλά τα πρόσωπα), και του κοινοβουλευτισμού που προωθούν οι Αμερικάνοι και οι Ευρωπαίοι ιμπεριαλιστές εξασφαλίζει τη δυναμική ενσωμάτωση όλων εκείνων των στοιχείων που επιβάλλει σε κάθε χώρα μια κυρίαρχη ομάδα-ελίτ επαγγελματιών πολιτικών, εξουσιοδοτημένη από τις οικονομικές ολιγαρχίες να λαμβάνει για λογαριασμό όλης της κοινωνίας αποφάσεις ακόμα και όταν επικαλούνται κατ επίφαση φυσικά, τις επαναστατικές αξίες της ισότητας, της δικαιοσύνης, της αλληλεγγύης και της ελευθερίας. Ο νεοφιλελευθερισμός σαν κοινωνικοοικονομικό μοντέλο και ο ατομικισμός σαν αντίληψη που προάγονται και επιβάλλονται από τις κυρίαρχες ελίτ της τεχνογραφειοκρατίας και της πολιτικής, μαζί με την άρχουσα οικονομική τάξη, τείνουν να επικρατούν σαν κοινωνικές σχέσεις, ενώ το τέλος των ιδεολογιών που προβάλλουν οι κοινωνιολόγοι- απολογητές της κυριαρχίας, εξυπηρετεί την επιβολή και επικράτηση μόνο μιας ιδεολογίας: αυτής του νεοφιλελευθερισμού και του ατομικιστικού ωφελιμισμού. Μέσω της ιδεολογικής τρομοκράτησης οι καπιταλιστές μας πείθουν (βλέπε τη θεωρία του μονόδρομου, όσον αφορά το οικονομικό μοντέλο «ελεύθερη» αγορά, ανάπτυξη ή θάνατος κτλ), ότι η αστική δημοκρατία και ο κοινοβουλευτισμός, είναι τα καλύτερα πολιτειακά συστήματα. Μέσω της στρατηγικής του φυσικού φόβου, ο καπιταλισμός έχει αδρανοποιήσει την καταπιεσμένη - εκμεταλλευόμενη κοινωνία από το όνειρο, τη διάθεση και την θέληση για αγώνες υπέρβασης και ανατροπής της σημερινής πραγματικότητας. Και βέβαια, όσο πιο φιλελεύθερος - μονεταριστικός γίνεται ο καπιταλισμός, τόσο περισσότερο έχει την ανάγκη της κρατικής βοήθειας για να καταστέλλει τις αντιδράσεις, που είναι ανέξοδη για τα αφεντικά, αφού τους παρέχονται αυτές οι υπηρεσίες δωρεάν. Έτσι, όταν διεξάγονται κάποιοι αγώνες οι οποίοι τις περισσότερες φορές δεν είναι ούτε καν αμυντικοί - οπισθοδρομούν και χάνονται και τα ελάχιστα που είχαν μέχρι τότε κερδηθεί από τους προγόνους μας προλετάριους, φέρνοντάς μας σε μια κατάσταση να διεκδικούμε αυτό που ήδη υπάρχει. Δηλαδή, τις παλιές λαϊκές ελευθερίες, τις έστω και λίγες δημοκρατικές κατακτήσεις και εργατικά δικαιώματα. Η ολοκληρωτική αναδόμηση του κοινωνικού ιστού και της συναίνεσης που είχε επιβληθεί την προηγούμενη ιστορική περίοδο, από την σοσιαλδημοκρατική διαχείριση του καπιταλισμού μέσω του λεγόμενου κράτους πρόνοιας, των δημοκρατών ριζοσπαστών, μέσω του λεγομένου κράτους δικαίου και των μπολσεβίκων μέσω του λεγόμενου «σοσιαλιστικού» κράτους, τα τελευταία χρόνια αναιρείται. Αναιρούνται 10

11 επίσης και οι κατακτήσεις που επιβλήθηκαν από τους αγώνες των εργαζομένων για βελτίωση των εργασιακών, παραγωγικών σχέσεων και αμοιβών τους. Κατεδαφίζεται αυτή η συναίνεση, αυτή η μεταπολεμική ταξική συνεργασία μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας, αυτό το οικοδόμημα «το μέγαρο του λαού και της δημοκρατίας» και σωριάζεται σαν χάρτινος πύργος, από τους επιγόνους αυτών των ιδεών, τους νεοσοσιαλ φιλελεύθερους, (αφού πρώτα εξασφαλίσανε ότι δεν θα υπάρξει σοβαρή αντίσταση). Στα χαλάσματα του πλειοδοτούν οι νέοι ολιγάρχες, στο χρηματιστήριο των υλικών κατεδάφισης. Χαλάσματα, που σαν υλικά ανακύκλωσης είναι μια διαρκής στόχευση από τη μεριά των κυρίαρχων πολιτικών ελίτ και των νέων ολιγαρχιών του πλούτου στην χρησιμοποίηση τους για την αναδόμηση και αναδιάρθρωση του καπιταλιστικού συστήματος και της οργάνωσης του το κράτος. Ο κυνισμός φτάνει στο υψηλότερο επίπεδο ανεκτικότητας όταν οι νεοφιλελεύθεροι σοσιαλφιλελεύθεροι οικονομόλογοι και πολιτικοί δικαιολογούν τη σημερινή κρίση σαν δημιουργικό καταστροφισμό, σαν ένα παίγνιο όπου διάφοροι ανώνυμοι στρατηγικοί επενδυτές παίζουν για να μην πλήξουν, λέγοντας πως τον προοδευτισμό μέσα τους αλλά ουσιαστικά αποσιωπώντας ότι αυτός ο δημιοργικός καταστροφισμός έχει θύματα Το φιλελεύθερο δικαιακό κράτος του ΠΑΣΟΚ Το κράτος, μαζί με την ενίοτε συμβολική ενοχοποίηση κάποιων ατόμων από τους κόλπους των μελών της κυρίαρχης τάξης, επιδιώκει να προλάβει την εναντίωση προς την κυρίαρχη τάξη μέσω γραφειοκρατικών ρυθμίσεων, δηλαδή μέσω νέων νόμων χωρίς ποινικές κυρώσεις. Η αντιμονοπωλιακή νομοθεσία, η νομοθεσία κατά της μόλυνσης, η βιομηχανική νομοθεσία, η νομοθεσία που αφορά την ασφάλεια των προϊόντων, όπως και οι νόμοι που προστατεύουν τους καταναλωτές, είναι παραδείγματα στα οποία το χάσμα μεταξύ του νόμου και της επιβολής του είναι αβυσσαλέο. Η επιλεκτική επιβολή προασπίζει τις αξιώσεις για μια επιλεκτική νομοθεσία η οποία, με την σειρά της, προκαλεί μεγαλύτερη συνειδητοποίηση της αδικίας εκ μέρους του κοινού. Αν η επιβολή είναι ανεπαρκής, το κράτος μπορεί να επιχειρηματολογήσει υπέρ περισσότερων κρατικών φορέων επιβολής, που διευρύνουν το κράτος και αυξάνουν την ικανότητα προάσπισής του. Αυτό το μοντέλο αυτοδημιουργίας αντιστοιχεί στην πίστη ότι οι ανισότητες και οι αδικίες μπορούν να λυθούν ή να διορθωθούν από την νομοθεσία, από εξεταστικές επιτροπές που οδηγούν σε νέα νομοθεσία, ή από νεοδημιούργητες κρατικές γραφειοκρατίες. Κατά ειρωνικό τρόπο, η μη εγκυρότητα αυτού του μοντέλου οδηγεί το δόγμα/θεσμό, δηλ. το εθνικό κράτος ή τον εθνικισμό, σε σύγκρουση με το δόγμα/θεσμό, δηλ. τον καπιταλισμό ή την ατομική ιδιοκτησία. Η πρόσφατη ανάπτυξη των διεθνών εταιρειών διακυβεύει τα εθνικά συμφέροντα κάθε κράτους. Ως εκ τούτου, νέα θεσμικά πρότυπα και δόγματα πρέπει να προκύψουν από αυτήν την σύγκρουση. Αυτό γίνεται φανερό από τις ανισότητες στην κατανομή των τροφίμων και της ενέργειας μεταξύ των λαών της γης. Η σύγκρουση μεταξύ εθνικού κράτους και κεφαλαίου θέτει το ερώτημα αν ενδείκνυται η εθνική, η ιδιωτική ή η ανθρώπινη «ιδιοκτησία» των φυσικών πόρων (πετρέλαιο, 11

12 κλίμα). Θέτει το ερώτημα αν είναι απαραίτητος για την συνέχιση της ύπαρξης της ζωής ο εθνικός, ο ιδιωτικός ή ο ανθρώπινος κατανεμητικός έλεγχος. Θέτει υπό αμφισβήτηση και ρίχνει το γάντι στον «εθνικισμό» και την «ατομική ιδιοκτησία» ως δόγματα/θεσμούς. Θα συνεχίσει η ασυλία από κρατικές ποινικές κυρώσεις να προστατεύει τους καπιταλιστές των διεθνών ή ακόμη και των εθνικών εταιρειών; Θα συνεχίσει το κράτος, μέσω του μιλιταρισμού του, να προστατεύει την ιδιωτική απομύζηση, την εκμετάλλευση και τις αγορές στις διεθνείς ή στις εθνικές αποικίες; Μπορούν αυτοί, οι οποίοι μέσω της μονοπώλησης ελέγχουν την οικονομική εξουσία και την εξουσία καταναγκασμού, να συνεχίσουν να έχουν ασυλία από ποινικές κυρώσεις; Προς το παρόν, το κράτος απαλλάσσει τον εαυτό του από την ευθύνη για τα κοινωνικά κακά που το ίδιο προκαλεί. Επειδή το κράτος είναι αυτό που ορίζει το έγκλημα, αυτό που επιβάλλει τις ποινικές κυρώσεις και αυτό που διαχειρίζεται τα κοινά, τα κακά που προκαλεί είναι πέρα από κάθε ενοχοποίηση. Δεν ευθύνεται για τα εγκλήματα που διαπράττονται από τα άτομα. Η αντεκδίκησή του, οι ποινικές κυρώσεις, επιβάλλονται σ αυτούς που υπόκεινται σε ενοχοποίηση χωρίς να απολαμβάνουν ατιμωρησίας. Η συμπεριφορά των υπηκόων του, των εχθρών του, ντόπιων και ξένων, μπορεί να χαρακτηριστεί ως έγκλημα. Εν συνεχεία, το κράτος που εφευρίσκει το έγκλημα, εξαιρεί τον εαυτό του. Οι δικές του πράξεις είναι δικαιολογημένες, μη υποκείμενες σε ποινική κύρωση. Τα κακά που αυτό προκαλεί χαρακτηρίζονται ως αποδεκτά, ως «μη κακά». Όπως ποικίλλει η μορφή του κράτους, ποικίλλει και η έννοια του ποινικού νόμου, του εγκλήματος και της ποινικής κύρωσης. Οι καπιταλιστικές, φασιστικές και κομματικές δικτατορίες και τα κράτη-πρόνοιας επεκτείνουν, περιορίζουν, δημιουργούν και προωθούν το δικό τους ιδιαίτερο είδος εγκλήματος και ποινικής κύρωσης, ό,τι ταιριάζει δηλαδή στις περί παραγωγής μυθολογίες τους. Ανεξαρτήτως μορφής, το κράτος επιδιώκει να μονοπωλεί την συνείδηση και την κοινωνική ζωή προς το συμφέρον την ολιγαρχίας, καθώς επίσης και να διατηρεί την ηγεμονία, την ιεραρχία και την εξουσία. Γι αυτό ποινικοποιεί ιδέες, θεσμούς, κοινωνικές δραστηριότητες και αυτούς που τις αναπτύσσουν όταν αυτοί αποτελούν οργανωμένη απειλή αποκαλύψεων ή αντεκδίκηση ενάντια στο κράτος. Οι ιδέες περί ατόμου και ή περί συλλογικής ευθύνης χειραγωγούνται ώστε να αντιστοιχούν στην ιδιαίτερη ιδεολογική κρατική μορφή τους και να βοηθούν στην διατήρησή της (π.χ. καπιταλιστικής, φασιστικής, κομμουνιστικής ή κομματικής δικτατορίας). Οι ιδέες της εξουσίας και της ιεραρχίας προστατεύονται επιμελώς ως βασικές για την ιδέα του κράτους. Η διαφοροποίηση εγκλήματος και «τιμωρίας» κατασκευάζεται και μυθοποιείται έτσι ώστε να συγκαλύπτει τα συμφέροντα, την εξουσία και την κυριαρχία των λίγων 3 γι αυτό σε πρώτη φάση μπαίνουν σε λειτουργία οι τακτικές εξαπάτησης Τις πιο πρακτικές λειτουργικές μοντέρνες συμβουλές εξαπάτησης, τις έχει δώσει ο Τζόναθαν Σουίφτ πριν από σχεδόν τρεις αιώνες στο εγχειρίδιο η «Τέχνη της πολιτικής ψευδολογίας»: 4 Το κόμμα που θέλει να αποκαταστηθεί το κύρος και η αξιοπιστία του πρέπει επί τρεις μήνες να μην πει και να μη δημοσιεύσει τίποτα που να μην είναι αληθινό και πραγματικό. Είναι ο καλύτερος τρόπος για να αποκτήσει το δικαίωμα να πλασάρει ψέματα τους επόμενους έξι μήνες. Προσοχή, όμως, θέλει και το ψέμα τον τρόπο του: 12

13 «Το να δίνεις στο λαό να καταπιεί πολλά μαζί δεν είναι ο καλύτερος τρόπος για να γίνεις πιστευτός. Όταν βάζεις παραπάνω σκουλήκι στο αγκίστρι δεν σημαίνει ότι θα τσιμπήσει ο κοκωβιός. Πρώτα οι λαϊκίστικες φυλλάδες, το ραδιόφωνο και η τηλεόραση μετά, εκδημοκράτισαν το πολιτικό ψεύδος, εμπλούτισαν τις τεχνικές του, έφεραν τα πολιτικά πρόσωπα πιο κοντά μας, με γκρο πλαν και ζουμ στη γλώσσα του σώματος, άρα προσωποποίησαν και τελειοποίησαν τις τεχνικές εξαπάτησης. Η προσωποποίηση της πολιτικής, η τάση να ψηφίζονται πρόσωπα, όχι πολιτικές προτάσεις δεν είναι αποκλειστικό προνόμιο και απόρροια της τηλεπολιτικής. Όπως διαπιστώνει ο Μάρει Εντελμαν στην «Κατασκευή του πολιτικού θεάματος» 5, όσο λιγοστεύουν οι προγραμματικές διαφορές ανάμεσα στα κόμματα τόσο οι πολιτικοί ηγέτες προβάλλουν στυλιστικές διαφορές και αντιθέσεις, πουλάνε μια κατασκευασμένη ηγετική φυσιογνωμία, αυτοπαρουσιάζονται ως "μοναδικές επιλογές", προσφέροντας κάτι διαφορετικό από τους αντιπάλους τους σε θέμα στυλ, προσωπικότητας, άσκησης πολιτικής, συναίσθησης ή ευφυΐας». Ο φιλελευθερισμός είναι εξαιρετικά αναγκαίος στον καπιταλισμό των τραστ, των καρτέλ, των πολυεθνικών του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου αλλά και στο κράτοςπρόνοιας. Τα αμερικάνικα λεγόμενα και φιλελεύθερα, προοδευτικά, ανθρωπιστικά ιδρύματα (π.χ. Φορντ, Ροκφέλερ, Κάρνεγκυ κλπ) ιδρύθηκαν, ελέγχονται και χρηματοδοτούνται από τις ομάδες συμφερόντων των μεγαλύτερων πολυεθνικών εταιρειών για να μεθοδεύουν και να προωθούν σε παγκόσμιο επίπεδο των εκδημοκρατισμό και την οικονομία της ελεύθερης αγοράς. Σε μια εποχή που μπορεί να υπάρξει κοινωνικός αναβρασμός, η κυρίαρχη τάξη χρειάζεται ένα φιλελεύθερο κίνημα το οποίο να μπορεί να λειτουργεί ως ασφαλιστική δικλείδα στην μαζική δυσαρέσκεια. Και μ αυτόν τον τρόπο, να αποτρέπει τους ανθρώπους να στραφούν προς μια αποτελεσματική κοινωνική επανάσταση (εδώ αυτό το ρόλο τον παίζουν καλύτερα οι σοσιαλφιλελεύθεροι, σοσιαλδημοκράτες γιατί μπορούν να δημιουργούν ευρύτερες κοινωνικές συναινέσεις ). Όσο περισσότερο εδραιώνονται τα καρτέλ, οι πολυεθνικές και το χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο τόσο περισσότερη φιλελεύθερη-μεταρρυθμιστική ρητορική υιοθετούν τα κόμματα εξουσίας. Έτσι, το σύγχρονο κράτος διατηρεί υπό τον έλεγχό του την εσωτερική αμφισβήτηση, αναπτύσσοντας και θεσμοποιώντας το εμπόρευμα των πολιτικών μανδαρίνων, τον νέο αυταρχισμό, δηλαδή τη μεθοδευμένη γενίκευση της κοινωνίας του ελέγχου της σκέψης και της συμπεριφοράς. Το κράτος είναι μια συγκεντρωτική κοινωνική μηχανή που κατασκευάστηκε για να παρακινεί και να εξαναγκάζει σε συμμόρφωση προς τα συμφέροντα και τις υπαγορεύσεις της πολιτικής οικονομικής ολιγαρχίας. Το κράτος και εν προκειμένω οι εκτελεστικές του εξουσίες, σώματα ασφαλείας, στρατός, κλπ σε καθεστώς κοινοβουλευτικής δημοκρατίας δεν αυτενεργούν, άμα συμβεί αυτό μιλάμε για πραξικόπημα. Οι εκτελεστικές εξουσίες (εδώ πρέπει να προσέχουν μερικοί στην ανάλυσή τους), υπόκειται στον έλεγχο και τις εντολές της διευθυντικής διοικητικής εξουσίας, δηλαδή της κυβέρνησης. Το κράτος καθεαυτό με τη στενή πραγματιστική έννοια ποτέ δεν αυτενεργεί. Ενεργοποιείται από εκείνους που έχουν καταστεί αρμόδιοι να καθορίσουν την πολιτική του. Το κράτος δεν επιδέχεται εντολές μόνο δίνει. Το πρόβλημα για τις εξουσίες ή τους εξουσιαστές είναι να αποφεύγουν την συμμόρφωση, έτσι ώστε να μπορούν δημιουργικά να αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες αντιμετώπισης των αλλαγμένων ενδο- και διακρατικών συνθηκών. Πρωτοβουλίες 13

14 πρέπει να αναλαμβάνονται συνεχώς για να επινοούνται νέα στρατηγήματα που ωθούν σε συμμόρφωση τους διευθυνόμενους πληθυσμούς και άλλες ανταγωνιστικές εξουσίες εθνικών κρατών. Η «ορθολογικοποίηση» του σύγχρονου πολιτισμού σε αυτό το πλαίσιο, έχει την έννοια της συγκέντρωσης της εξουσίας και της κυριαρχίας των ολίγων και ταυτοχρόνως, της αυξημένης υπακοής και συμμόρφωσης των πολλών. Τα μέσα εξασφάλισης υπακοής και συμμόρφωσης ορθολογικοποιήθηκαν και επεκτάθηκαν μέσω των πλοκαμιών της κρατικής κοινωνικής μηχανής. Ωστόσο, σ αυτήν την διαδικασία ορθολογικοποίησης, η ολιγαρχία προσπάθησε να νομιμοποιήσει την εξουσία της, αξιώνοντας πειστικότερη δικαιολογία για το δικαίωμά της να κυβερνά. Όλες οι ιδεολογίες διεύθυνσης και ελέγχου έχουν ως κοινό χαρακτηριστικό την προσπάθεια να κάνουν ευχάριστη την πραγματικότητα της εξουσίας-υπακοής. Έτσι, οι ιδεολογίες ερμηνεύουν την πραγματικότητα της εξουσίας-υπακοής με σκοπό να εξουδετερώνουν ή να εξαφανίζουν την σύγκρουση μεταξύ των λίγων και των πολλών, χάριν μιας αποτελεσματικότερης άσκησης της εξουσίας. Για να γίνει αυτό, υποστηρίζει ο Μπέντιξ, η άσκηση εξουσίας ή απορρίπτεται εντελώς με το επιχείρημα ότι οι λίγοι απλώς διατάζουν αυτά που οι πολλοί επιθυμούν, ή δικαιολογείται με τον ισχυρισμό ότι οι λίγοι διαθέτουν τα φυσικά προσόντα ανωτερότητας τα οποία τους καθιστούν ικανούς να πραγματώνουν τα συμφέροντα των πολλών. Αυτές οι φαινομενικά εναλλακτικές διευθυντικές ιδεολογίες εμφανιστήκαν τόσο στο πρώην ανατολικό μπλοκ, - Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών, Κινέζικη Λαϊκή Δημοκρατία κλπ, όσο και στο δυτικό μπλοκ - Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, Ευρώπη, Ιαπωνία κλπ. Από δεκαετίες έχει εισχωρήσει στην πολιτική διακυβέρνηση το management διοίκησης των εταιριών. Η σημερινή όπως και η απελθούσα, είναι κυβερνήσεις του στυλ μάνατζμεντ, τα παιδιά που θα ανασηκώσουν τα μανίκια για να δουλέψουν και να ματώσουν (σιγά τα αίματα). Έτσι επανευρίσκονται παλιές σημασίες του 19 ου αιώνα σε νέο περιτύλιγμα: δικαιακό κράτος σε συνθήκες πλήρους κοινωνικής και πολιτικής ανισότητας και η αξιοκρατία που σε αυτό το περιβάλλον οδηγεί στην αριστοκρατία. Μπορεί να είμαστε αναρχικοί αντιεξουσιαστές όμως αυτό δε σημαίνει ότι δεν μελετάμε τα συστήματα και τις μεθόδους της σύγχρονης γραφειοκρατίας και διευθυντικής ιεραρχίας. To 1978 o Aμερικανός θεωρητικός James Burns στο βιβλίο του με τίτλο "Ηγεσία (Leadership) διέκρινε τρία διαφορετικά είδη ηγεσίας : 1. μετασχηματιστική ηγεσία, 2. Συ- ναλλακτική ηγεσία, και 3. ηγεσία laissez-faire. 6 Συνοπτικά υπάρχουν τρεις κύριοι τύποι / ύφη ηγεσίας : 1) αυταρχικό ύφος οι ηγέτες οργανώνουν οι ίδιοι τις δραστηριότητες της ομάδας τους, δίνουν εντολές, είναι απόμακροι και ασχολούνται αποκλειστικά με το συγκεκριμένο κάθε φορά έργο. 2) δημοκρατικό ύφος οι ηγέτες φέρονται ως απλά μέλη της ομάδας, ζητούν τη γνώμη των άλλων μελών και συζητούν τα σχέδια της ομάδας. 3) ύφος laissez faire οι ηγέτες παρεμβαίνουν ελάχιστα και αφήνουν την ομάδα να πορεύεται μόνη της. 14

15 Τα αποτελέσματα δείχνουν : Στις δημοκρατικές ομάδες, οι ηγέτες δημιουργούν ένα φιλικό κλίμα, επικεντρωμένο στην ομάδα και προσανατολισμένο στο έργο της, το οποίο συνδέεται με αυξημένη παραγωγικότητα, η οποία δεν επηρεάζεται από την φυσική παρουσία ή απουσία του ηγέτη. Αντίθετα, στις αυταρχικές ομάδες, οι ηγέτες δημιουργούν ένα κλίμα επιθετικό, επικεντρωμένο στα άτομα, το οποίο συνδέεται με αυξημένη παραγωγικότητα μόνο όταν ο ηγέτης είναι παρόν. Στις laissez faire ομάδες οι ηγέτες δημιουργούν ένα φιλικό κλίμα, επικεντρωμένο στην ομάδα αλλά προσανατολισμένο στο «παιχνίδι». Το κλίμα αυτό συνδέεται με μειωμένη παραγωγικότητα η οποία αυξάνεται μόνο όταν ο ηγέτης ήταν απών! Μελετώντας την αλληλεπίδραση μεταξύ ηγετών και μελών των ομάδων προκύπτει το συμπέρασμα ότι ένας ηγέτης μπορεί να ασκεί διαφορετικό ρόλο ανάλογα με τον προσανατολισμό του. Ορισμένοι είναι προσανατολισμένοι προς το έργο της ομάδας (επιτυχία στόχων ομάδας, αυταρχική ηγεσία) και άλλοι ηγέτες έχουν κοινωνικο-συναισθηματικό προσανατολισμό (αρμονικές σχέσεις μελών ομάδας και ευχαρίστηση μελών, χαλαρή, μη καθοδηγητική, φιλική, κοινωνική ηγεσία). Κατά μια άποψη οι δύο αυτοί ρόλοι δεν μπορούν να πληρωθούν από το ίδιο άτομο, δηλαδή ο ίδιος ηγέτης δεν μπορεί να είναι αποτελεσματικός και στους δύο ρόλους. Κατά άλλη άποψη η συμπεριφορά του ηγέτη μπορεί να στρέφεται προς την επιβολή δομής στην ομάδα ή μπορεί να χαρακτηρίζεται από το ενδιαφέρον του για τα μέλη της ομάδας και την ευημερία τους. Αυτές οι δύο διαστάσεις είναι ανεξάρτητες και συνεπώς κάποιος μπορεί να ασκεί αποτελεσματικά και τους δύο ρόλους. Οι αποτελεσματικοί ηγέτες είναι αυτοί που αποδίδουν πάνω από το μέσο όρο και στους δύο ρόλους. Την αποτελεσματικότητα του κάθε τύπου ηγεσίας καθορίζει ο βαθμός ελέγχου που έχει ο ηγέτης στις συγκεκριμένες κάθε φορά συνθήκες 7. Σημειώσεις: 1) Τάκης Φωτόπουλος δες : 2) Ο φόβος της δημιουργικής καταστροφής: Εδώ και πολλά χρόνια ο αμερικανός οικονομολόγος Τζόζεφ Σούμπητερ είχε μιλήσει για την "δημιουργική καταστροφή" που χαρακτηρίζει την ταχεία καπιταλιστική ανάπτυξη. Το νόημα των λόγων του Σούμπητερ είναι πως οι μηχανισμοί της αγοράς οδηγούν σε ταχύτατες αλλαγές που συχνά μεταβάλλουν το οικονομικό περιβάλλον αλλά και τις οικονομικές σχέσεις που συνθέτουν αυτό που λέγεται κοινωνικό και πολιτικό μόρφωμα. Ο καπιταλισμός προχωρεί με εκρήξεις νεωτερισμών που από τα πράγματα τσακίζουν κατεστημένες επιχειρήσεις και πρακτικές φέρνοντας στο προσκήνιο καινούργιες εταιρίες, ιδέες, συνήθειες και δραστηριότητες. Στο σχετικά πρόσφατο παρελθόν οι αλλαγές αυτές ακολουθούσαν βραδείς ρυθμούς με αποτέλεσμα η κοινωνία να μην υφίσταται δραματικούς κραδασμούς. Οι μεταβολές σε νοοτροπίες, στύλ ζωής και πολιτικές αντιλήψεις εξελίσσονταν σε βάθος χρόνου. Στις περισσότερες περιπτώσεις δύο η και τρείς γενιές ακόμη ήταν δυνατόν να περάσουν πριν το πολιτικό και το κοινωνικό σύστημα κλονισθεί συθέμελα κι' επανέλθει σε μιά νέα ισορροπία. Οι επιπτώσεις των αλλαγών στην καθημερινή ζωή των πολιτών αργούσαν να επέλθουν κι έτσι ο κόσμος είχε τον χρόνο να συνηθίσει και να αφομοιώσει το καινούργιο κοινωνικό και 15

16 οικονομικό περιβάλλον. Με τις αλματώδεις προόδους της τεχνολογίας και με την έκρηξη των επικοινωνιών οι όποιες αλλαγές επέρχονται στην ζωή μας πραγματοποιούνται με ταχύτητες σχεδόν συναρπαστικές. Το αποτέλεσμα είναι πως οι άνθρωποι σήμερα σχεδόν βλέπουν τις αλλαγές να εκτυλίσσονται μπροστά τους και ψηλαφούν ρεαλιστικά τα νέα δεδομένα και τις καινούργιες πρακτικές. Το βασικό χαρακτηριστικό του νέου καπιταλισμού - του "ανοργάνωτου καπιταλισμού", σύμφωνα με τους θεωρητικούς της σύγχρονης κοινωνικής ανάλυσης - είναι πως κόβει την ανάσα των κοινωνιών στις οποίες αναπτύσσεται. Οι ταχύτητες των αλλαγών είναι τέτοιες ώστε πρακτικές και συνήθειες οικοδομημένες σε σχετικά πρόσφατα χρονικά πλαίσια ανατρέπονται κι' αντιλήψεις καθιερωμένες και, υποτίθεται μέχρι και πριν λίγο, αδιαμφισβήτητες εξωστρακίζονται στο περιθώριο. Ο πολίτης δυσκολεύεται να συνηθίσει στην δυναμική του καινούργιου και συχνά αισθάνεται ξένος στο περιβάλλον που πέρασε όλη του την ζωή. Η σιγουριά και η σταθερότητα υποχωρούν. Η αβεβαιότητα κυριαρχεί σφυρηλατώντας προσωπικότητες νευρικές, ατίθασες και σε πολλές περιστάσεις απρόβλεπτες.στην πολιτική η κρίση γίνεται ενδημική. Παλιά πολιτικά σύνορα και ιδεολογικά στρατόπεδα αποδομούνται. Το παλιό καταρρέει δίχως όμως να αντικαθίσταται από ευδιάκριτα καινούργια μοντέλα και πρότυπα. Η "δημιουργική καταστροφή" που κατεδαφίζει το παλιό και οικοδομεί το καινούργιο μαστιγώνει την συντήρηση και περιθωριοποιεί την παραδοσιακή αριστερά. Κάποια τμήματα της αριστεράς, αντλώντας δυνάμεις από την παραδοσιακή τους αφοσίωση στην αποδοχή του καινούργιου, επιχειρούν κάπως να προσαρμοσθούν. Και διατυπώνουν απόψεις περί "τρίτου δρόμου" και "εκσυγχρονιστικής πορείας". Κινητοποιούν έτσι κάποιους ανθρώπους τολμηρούς, δημιουργικούς και δυναμικούς. Ταυτόχρονα όμως προκαλούν την λυσσώδη αντίδραση των παραδοσιακών τους οπαδών και την αντίθεση των παλαιοαριστερών διανοουμένων.η δεξιά αναγκάζεται μουδιασμένη να παραπαίει ανάμεσα στον στείρο λαικισμό και στην αναζήτηση κάποιου υποτίθεται καινούργιου πολιτικού λόγου. Κι' αυτό επειδή δεν τολμά να ακολουθήσει τον φυσικό της δρόμο. Να αγκαλιάσει δηλαδή τις αλλαγές και να γίνει σημαιοφόρος του αύριο και των δημιουργικών νέων ανακατατάξεων Ανδρέας Ανδριανόπουλος 3) Λ. Τιφτ - Ντ. Σάλιβαν: Έγκλημα, Εγκληματολογία και Αναρχισμός υπό έκδοση. 4) Τζόναθαν Σουίφτ Τέχνη της πολιτικής ψευδολογίας, εκδ. Άγρα 5) Μάρει Εντελμαν Κατασκευή του πολιτικού θεάματος, εκδ. Παπαζήση 6) Σε ελεύθερη μετάφραση του "laissez-faire" ( εκτός από οικονομικός όρος ελεύθερη από μόνη της αυτορυθμιζόμενη αγορά, αγαπημένος σε νεοφιλελεύθερους - σοσιαλφιλελεύθερους), σημαίνει σε πρώτο πρόσωπο "σας αφήνω να κάνετε"... Κύριο χαρακτηριστικό της ηγεσίας laissez-faire είναι η απροθυμία του ηγέτη να επέμβει σε ζητήματα εκτός της προσωπικής του ευθύνης. Τέτοιοι ηγέτες έχουν μια "ελαστική" προσέγγιση στη διοίκηση του υπουργικού συμβουλίου και των υπουργείων. (Χαρακτηριστικό παράδειγμα τέτοιας ηγεσίας ήταν ο πρωθυπουργός Κώστας Καραμανλής ο οποίος έδειχνε σχετικά μικρό ενδιαφέρον για τις καθημερινές εργασίες της κυβέρνησης του... Είχε την τάση να μεταβιβάζει ευθύνες στους υπουργούς του). Θεωρητικά τα πλεονεκτήματα του συγκεκριμένου τύπου ηγεσίας είναι η απαλλαγή των 16

17 ηγετών από πρόσθετες ασχολίες και διοικητικά βάρη και η προσήλωση τους σε πολιτικά και εκλογικά ζητήματα 7) αποσπάσματα από το βιβλίο της Φλώρας Κοκκινάκη "ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ" εκδ. Τυπωθήτω. **** 3. Σημαντική Διευκρίνιση Ν ο 2 Η διαστρέβλωση τον εννοιών και του λόγου είναι μια πολύ παλιά τακτική των διανοούμενων απολογητών των κυρίαρχων τάξεων για να θολώνουν τα νερά και να προκαλούν σύγχυση στους κυριαρχούμενους. (Ο Ράουτερ παρατηρούσε από την δεκαετία του 60 κιόλας στο "Η Κατασκευή Υπηκόων" ότι: "όσο ασαφέστερα εκφράζεται κανείς, τόσο περισσότερο μένει κρυμμένο το ψέμα που υπάρχει στον λόγο του.."). Γίνεται, λοιπόν αναγκαίο να επανεισάγουμε στον καθημερινό μας λόγο τον επαναστατικό ρομαντισμό. Να αποκαθάρουμε τον επαναστατικό αναρχικό λόγο από τον επιστημονισμό, την αστική κοινωνιολογία, τη φιλελεύθερη ατομικιστική πολυλογία και να τον εμπλουτίσουμε στο σήμερα. Παραμένοντας πάντα αθεράπευτα «ρομαντικοί» επαναστάτες, σε μια εποχή που η κοινωνική επανάσταση (ως κοινωνικό «πέρασμα») φαντάζει αδύνατη. Συνεχίζουμε να οραματιζόμαστε την επαναστατική 1 προοπτική ως ανοιχτότητα προς την ελευθερία, την κοινωνική δικαιοσύνη και ισότητα. Εν ολίγοις, συνεχίζουμε να αρνούμαστε το τέλος της κοινωνικής ιστορίας 2. Οι αναρχικοί στην επονομαζόμενη αργότερα Πρώτη Διεθνή, χρησιμοποιούσαν και αυτοί τον όρο σοσιαλιστές μόνο που θεωρούσαν τους εαυτούς τους ως την αριστερή ριζοσπαστική πτέρυγά του, ήταν συσπειρωμένοι σε δύο κύκλους, τους μουτουαλιστές και τους κολεκτιβιστές. Ο Μπακούνιν πρώτος, χρησιμοποίησε στην συλλογικότητα που δημιούργησε μαζί με άλλους συντρόφους, τον όρο «Συμμαχία για τη Σοσιαλιστική Δημοκρατία». Αργότερα όταν αυτή η ονομασία υποκλάπηκε από τους Λασσαλικούς και τους Μαρξιστές, δημιουργώντας κόμμα και ονομάζοντάς το σοσιαλδημοκρατικό, ανάγκασε τους αναρχικούς να χρησιμοποιήσουν τον όρο αντιεξουσιαστές σοσιαλιστές για να διαφοροποιηθούν από τους αυταρχικούς κρατιστές σοσιαλιστές, όρο που υιοθέτησε και ο Μπακούνιν στην μπροσούρα του «Για έναν αντιεξουσιαστικό σοσιαλισμό». Έλεγαν χαρακτηριστικά οι σύντροφοι: «ένας σοσιαλιστής δεν είναι υποχρεωτικά αναρχικός - ένας αναρχικός είναι υποχρεωτικά και σοσιαλιστής». Φυσικά εδώ δεν θα λησμονήσουμε να μνημονεύσουμε την παροιμιώδη φράση του «πατέρα» 3 της αναρχίας Προυντόν. «Είσαι δημοκράτης; Όχι. Μήπως είσαι φιλελεύθερος; Όχι καθόλου. Τι είσαι τότε; Είμαι αναρχικός» ( απόσπασμα από το «Τι είναι ιδιοκτησία»). Ο Κροπότκιν μίλησε πιο ανοικτά και έδωσε μια πιο θετική έννοια του αναρχικός - αναρχία με την κοινωνική της διάσταση και ήταν οι αναρχικοί οι μόνοι που για μεγάλο διάστημα χρησιμοποιούσαν τον επιθετικό προσδιορισμό «αναρχικός κομμουνισμός». Όρο, που στα τελευταία του υιοθέτησε και ο Μπακούνιν σε σχέση με τον κολεκτιβισμό όπου σε μια σοσιαλιστική κοινωνία διατηρούσε το μισθωτό σύστημα, ενώ οι 17

18 αναρχοκομμουνιστές το καταργούσαν. Ο Κροπότκιν, όπως και ο Μπακούνιν άλλωστε, έθεταν την κοινωνική αλληλεγγύη πάνω απ την ελευθερία και βάσισαν την αναρχική φιλοσοφία και ηθική στην αρχή της κοινωνικότητας. Ο Ζαν Γκραβ και η Μαρία Κορν, εξέφρασαν πολλές φορές, με πολύ συγκεκριμένο τρόπο, τη σκέψη αυτή. βλ. λόγου χάρη : «Οργάνωση, πρωτοβουλία και συνοχή», εισήγηση του Ζαν Γκραβ στο Διεθνές Συνέδριο του 1900, (το οποίο απαγορεύτηκε από τη Γαλλική κυβέρνηση και έγινε υπό συνθήκες παρανομίας). Η Μαρία Κορν στην εισήγηση της ανάφερε: «η επιθυμία για την πλήρη ανάπτυξη του ανθρώπινου υποκειμένου μας ωθεί προς την τελειότερη μορφή κοινωνικής αλληλεγγύης. Δεν είμαστε κομμουνιστές παρόλο που είμαστε αναρχικοί, αλλά ακριβώς γιατί είμαστε αναρχικοί», κάτι που υιοθετήθηκε σαν αξιακή αρχή. Στα Διεθνή Σοσιαλιστικά Συνέδρια του Λονδίνου (1896) και του Παρισιού (1900),καθιερώθηκε ότι στη Σοσιαλιστική Διεθνή θα μπορούσαν να μετέχουν μόνο κόμματα κι εργατικές οργανώσεις που θα αναγνώριζαν την αρχή «της σοσιαλιστικής κατάκτησης των δημοσίων-κρατικών εξουσιών από το τμήμα του προλεταριάτου που οργανώνεται σ' ένα κόμμα σαν τάξη». Η διάσταση έγινε πάνω σ' αυτό το σημείο στην πραγματικότητα, όμως η αποπομπή των αναρχικών από τη Διεθνή δεν ήταν παρά ο θρίαμβος του υπουργισμού, του οπορτουνισμού και του κοινοβουλευτικού κρετινισμού. «Στο διεθνές, σοσιαλιστικό συνέδριο των εργατών στο Λονδίνο το 1896 που συγκλήθηκε για ν αποκλειστούν οι αναρχικοί, (οι οποίοι τότε, είχαν απομείνει οι μόνοι που χρησιμοποιούσαν τον όρο κομμουνιστές), λόγω του ότι δεν είχαν αποδεχτεί την κατάκτηση της πολιτικής εξουσίας ως μέσο ούτε και ως σκοπό. Στην κριτική τους επαληθευτήκαν ιστορικά. Το 1872 ο Καρλ Μαρξ διατύπωνε την εξής θέση για τον μαρασμό του κράτους: «Αυτό που όλοι οι σοσιαλιστές καταλαβαίνουν για την αναρχία είναι το παρακάτω: μόλις ο σκοπός του προλεταριακού κινήματος, η κατάργηση των τάξεων, επιτευχθεί, η εξουσία του κράτους - η οποία εξυπηρετεί στο να διατηρεί τη μεγάλη πλειοψηφία των παραγωγών κάτω από τον ζυγό μιας μικρής εκμεταλλευτικής μειονότητας, εξαφανίζεται - και οι λειτουργίες της κυβέρνησης μεταμορφώνονται σε απλές διοικητικές λειτουργίες». Δεν βρίσκουμε σωστή την ερμηνεία αυτή διότι δεν πιστεύουμε ότι το κράτος θα πεθάνει φυσιολογικά, ή αναπόφευκτα ως αποτέλεσμα της κατάργησης των τάξεων. Το κράτος είναι κάτι παραπάνω από ότι το αποτέλεσμα του ταξικού διαχωρισμού, είναι την ίδια στιγμή ο δημιουργός των προνομίων απ όπου γεννιούνται νέες ταξικές διαιρέσεις. Ο Μαρξ και οι μαρξιστές εσφαλμένα πιστεύουν ότι μόλις καταργηθούν οι τάξεις, το κράτος θα πεθάνει φυσιολογικά λόγω «έλλειψης τροφής». Στα Διεθνή Σοσιαλιστικά Συνέδρια του Λονδίνου (1896) και του Παρισιού (1900),καθιερώθηκε ότι στη Σοσιαλιστική Διεθνή θα μπορούσαν να μετέχουν μόνο κόμματα κι εργατικές οργανώσεις που θα αναγνώριζαν την αρχή «της σοσιαλιστικής κατάκτησης των δημοσίων-κρατικών εξουσιών από το τμήμα του προλεταριάτου που οργανώνεται σ' ένα κόμμα σαν τάξη». Η διάσταση έγινε πάνω σ' αυτό το σημείο στην πραγματικότητα, όμως η αποπομπή των αναρχικών από τη Διεθνή δεν ήταν παρά ο θρίαμβος του υπουργισμού, του οπορτουνισμού και του κοινοβουλευτικού κρετινισμού. Η φράση του Λένιν, «Οι μαρξιστές θέλουν να προετοιμάσουν το προλεταριάτο για την επανάσταση χρησιμοποιώντας το σύγχρονο κράτος», είναι η βάση του λενινιστικού ιακωβινισμού,όπως είναι και η βάση του κοινοβουλευτισμού και σοσιαλρεφορμιστικού υπουργισμού. 18

19 Όλοι οι ρεφορμιστές και οι ριζοσπάστες σοσιαλιστές λασσαλικοί μαρξιστές και οι μετέπειτα οπαδοί των Κάουτσκυ, Λούξεμπουργκ, κτλ, αναφερόντουσαν σαν σοσιαλδημοκράτες μέχρι που διαφοροποιήθηκαν οι μπολσεβίκοι (εκείνη την περίοδο ήταν μια μικρή πτέρυγα του ρώσικου σοσιαλδημοκρατικού κόμματος και μέλη της Δεύτερης Διεθνούς), ονόμασαν το κόμμα τους κομμουνιστικό. Λίγο αργότερα, αποχώρησαν από τη Δεύτερη Διεθνή και δημιούργησαν την Τρίτη Διεθνή (κομμουνιστική). Αυτό δημιούργησε άλλο ένα πρόβλημα στους αναρχικούς αφού δεν ήθελαν να τους ταυτίζουν με τους αυταρχικούς εξουσιαστές κομμουνιστές του μαρξισμού - λενινισμού. Έτσι υιοθέτησαν ευρύτερα τον όρo ελευθεριακός κομμουνισμός. Αργότερα δημιουργήθηκε άλλη μια διεθνής, η Τέταρτη, από τον Τρότσκι για να διαφοροποιηθεί από τον Στάλιν που θεωρούσε σφετεριστή της εξουσίας και της ηγεσίας του μπολσεβίκικου κουμμουνιστικού κόμματος. Η επονομαζόμενη Δεύτερη Διεθνής, η σοσιαλδημοκρατική που έγινε για να πετάξει έξω τους αναρχικούς και την οποία ίδρυσαν οι Λασσαλικοί μαζί με τον Ένγκελς και τους υπόλοιπους μαρξιστές, έφτασε μέχρι τις μέρες μας. Η συνέχεια της είναι αυτό το κακέκτυπο σοσιαλφιλελεύθερο συνονθύλευμα, που βλέπουμε σήμερα σαν Σοσιαλιστική Διεθνή όπου συμμετέχουν και οι δικοί μας σοσιαλιστές του ΠΑΣΟΚ. Αυτά τα λίγα για την ιστορία του κλεψίματος τον όρων και του πολέμου των ιδεών. Εμείς σήμερα μπορεί να τα θεωρούμε όλα αυτά είτε ιδεοληψίες, είτε φανατισμούς ιδεολογικής καθαρότητας, είτε ιστορικά ξεπερασμένα ζητήματα. Αλλά για σκεφτείτε σύντροφοι, να παρουσιαζόταν ένα κόμμα είτε σαν αντιεξουσιαστικό - αναρχικό είτε σαν ελευθεριακό και να κατέβαινε στις εκλογές να ζητήσει την ψήφο μας για να κυβερνήσει! 4. Αντί Επιλόγου Η πνευματική και αγωνιστική παρακαταθήκη των προγόνων μας αναρχικών είναι αγνοημένη από πολλούς «νέο αναρχικούς», αλλά και συκοφαντημένη έως διαστρεβλωμένη από τους εξουσιαστές και ιδιαίτερα από τους μαρξιανούς εξουσιαστές σοσιαλιστές όλων των τάσεων, έως τους σημερινούς νεομαρξιστές, μεταμαρξιστές που επιχειρούν μέσα από μια ιδεολογική σούπα να οικειοποιηθούν καθαρά αναρχικές αξιακές αντιλήψεις χωρίς να αναφέρονται σε αυτές μη τυχόν και υποτιμηθούν 4. Δεν είναι απορίας άξιο για μάς το ότι όλοι αυτoί (νεο μαρξιστές, μεταμαρξιστές, νεοφιλελεύθεροι, νέο ατομικιστές, μετά δομηστές), μπορούν να αναφέρονται σε ένα αρχαίο παρελθόν ή στο απώτερο παρελθόν που τους βολεύει, ενώ όταν το επιχειρούμε εμείς μας κατηγορούν ως παρελθοντολόγους, μπορούν να επικαλούνται το τέλος της ιδεολογίας αλλά ταυτόχρονα να αναφέρονται στην ιδεολογία, και όταν αναφερόμαστε εμείς στις ιδέες μας να μας κατηγορούν για ψευδή συνείδηση. Είναι επίσης όλοι αυτοί που ξαναδιαβάζουν τους Στίρνερ, Νίτσε, Άνταμς Σμιθ κλπ, δηλαδή διανοητών το 19 αιώνα ενώ όταν το κάνουμε εμείς αναφορικά με τους διανοητές της κοινωνικής αναρχίας μας λένε παλαιολιθικούς, ας τελειώνουμε λιπών με αυτή την υποκρισία! Η ιστορική κοινωνική αναρχία και η αγωνιστική και πνευματική παράδοση μας ως αναρχικοί, μας είναι «χρήσιμη» για πολλούς λόγους. Σταχυολογούμε μερικούς από αυτούς: α) Να εμπλουτίσουμε τις θεμελιακές αξιακές μας σταθερές στις σημερινές συνθήκες. 19

20 β) Να γονιμοποιήσουμε την επαναστατική εμπειρία του χθες με την επαναστατική εμπειρία που αποκτιέται από τους σημερινούς αγώνες (καθώς οι ανάγκες και οι συνθήκες του αγώνα είναι διαφορετικές), γιατί η επαναστατική εμπειρία μέσα στο χρόνο είναι διαρκής και αμετάβλητη ως προς τους στόχους της, όσο διαρκής και αμετάβλητη είναι μέχρι σήμερα η κυριαρχία και η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο. γ) Να προσπαθούμε να μην μεταφέρουμε λάθη, παραλείψεις, αδυναμίες και ανεπάρκειες του παρελθόντος στο σήμερα, χωρίς να θυσιάζουμε το παρόν στο παρελθόν. δ) Να κατανοήσουνε τα όνειρα, τις επιθυμίες και τις αγωνίες των παλαιότερων αγωνιστών που έδωσαν ακόμα και την ζωή τους αγωνιζόμενοι για τις ιδέες και τα ιδανικά της Αναρχίας. Σημειώσεις 1) Ένας αναρχικός που ικανοποιείται με τον περιορισμό των εξουσιών και εγκαταλείπει την ιδέα της κατάργησης του κράτους και της ατομικής ιδιοκτησίας των μέσων παραγωγής, ένας αναρχικός που αποδέχεται να απολαμβάνει τα αγαθά του και τη μικρή του ατομική ευτυχία μέσα σε αυτές τις συνθήκες, διάγοντας μια άνετη ζωή, ένας αναρχικός, που αποδέχεται τα όρια τα οποία του επιβάλλει το εδραιωμένο σύστημα, δεν είναι αναρχικός, αλλά φιλελεύθερος. Ο αναρχικός που εγκαταλείπει την ιδέα της επαναστατικής προοπτικής γίνεται, είτε το θέλουμε είτε όχι, ένας «φίφις», όπως τον αποκαλούν στη Γαλλία, (φί-φις: φιλελευθερο-φιλελευθεριακός). 2) υπό έκδοση ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟΤΗΤΑΣ ΛΟΓΟΥ ΚΑΙ ΔΡΑΣΗΣ - ΣΥΝΟΨΗ ΤΟΥ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΑΝΑΡΧΙΣΜΟΥ της Πρωτοβουλίας για τον Κοινωνικό Αναρχισμό «Κόσμος». 3) Οι περισσότερες εξωαναρχικές αφηγήσεις για τον αναρχισμό θεωρούν την θεωρητική του πορεία - εσφαλμένα ή σκόπιμα - παρόμοια με των άλλων αριστερών ρευμάτων που έφτασαν μέχρι το σημείο της προσωπολατρίας. Ο αναρχισμός παρουσιάζεται ως πνευματικό παιδί συγκεκριμένων στοχαστών του δεκάτου ενάτου αιώνα, όπως ο Προυντόν, ο Μπακούνιν, ο Κροπότκιν κ. ά., που στη συνέχεια προσπάθησε να εμπνεύσει τις οργανώσεις της εργατικής τάξης, αναμείχθηκε σε πολιτικούς αγώνες, διασπάστηκε Ο αναρχισμός στις καθιερωμένες περιγραφές προβάλλεται συνήθως ως ο φτωχός συγγενής του Μαρξισμού, λίγο χοντροκομμένος ως προς τη θεωρία του, πράγμα που αντισταθμίζεται από το πάθος και την ειλικρίνεια του. Στην καλύτερη περίπτωση όμως, η αναλογία είναι τραβηγμένη. Οι «ιδρυτικές μορφές» του δεκάτου ενάτου αιώνα δεν σκέφτονταν σαν να είχαν ανακαλύψει κάτι ιδιαίτερα καινούργιο. Οι βασικές αρχές του αναρχισμού, ( αυτοδιευνθιση, αυτοοργάνωση, εθελοντική συνεργασία, αλληλοβοήθεια), αναφέρονταν σε μορφές της ανθρώπινης συμπεριφοράς που θεωρούνταν δεδομένο ότι υπήρχαν από τότε που υπήρχε και η ανθρωπότητα. Το ίδιο ισχύει και με την απόρριψη του κράτους και όλων των μορφών της δομικής βίας, την ανισότητα ή την κυριαρχία (αναρχισμός ετυμολογικά σημαίνει «χωρίς 20