Σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου και διατροφή

Transcript

1 Σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου και διατροφή Το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου (ΣΕΕ) ή στην αγγλική γλώσσα Irritable Bowel Syndrome (IBS) χαρακτηρίζεται από χρόνιο κοιλιακό πόνο, δυσφορία, τυμπανισμό και διαφοροποίηση των εντερικών συνηθειών. Ορίζεται ως το σύνολο των κλινικών εκδηλώσεων που οφείλονται σε κινητική διαταραχή του παχέος εντέρου και του ορθού, απουσία οποιασδήποτε οργανικής βλάβης και έχει ταξινομηθεί ως λειτουργική νόσος. Αυτό σημαίνει ότι τα εργαστηριακά τεστ δεν εμφανίζουν οποιαδήποτε διαταραχή ή ανωμαλία και, επομένως, η διάγνωση εξαρτάται από τα συμπτώματα. Το ΣΕΕ είναι μία από τις πιο συχνές γαστρεντερικές παθήσεις στις Δυτικές ή αναπτυγμένες χώρες, με επιπολασμό περίπου -1% του πληθυσμού, απαντάται κυρίως στις ηλικίες 0-0 ετών, ενώ πάσχοντες είναι πιο συχνά γυναίκες. Ο αυξημένος επιπολασμός της πάθησης, η μείωση στη ποιότητα ζωής που επιφέρει, καθώς επίσης και οι συν-νοσηρότητες που πολλές φορές ταλαιπωρούν τους πάσχοντες, επιβαρύνουν τόσο το ίδιο το άτομο που πάσχει από ΣΕΕ, όσο και την κοινωνία γενικότερα. Η διάγνωση του ΣΕΕ βασίζεται στα κριτήρια της Ρώμης III που αναφέρονται σε υποτροπιάζον κοιλιακό άλγος (πόνος) ή κοιλιακή δυσφορία για τουλάχιστον ημέρες το μήνα τους τελευταίους μήνες, συνοδευόμενο από ή περισσότερα από τα ακόλουθα: 1. Βελτίωση με την αφόδευση. Η έναρξη να συνοδεύεται από αλλαγή στη συχνότητα των κενώσεων. Η έναρξη να συνοδεύεται από αλλαγή στη σύσταση των κενώσεων Τα κριτήρια πρέπει να πληρούνται τους τελευταίους μήνες, αλλά η έναρξη των συμπτωμάτων να είναι τουλάχιστον μήνες πριν. Το ΣΕΕ ταξινομείται ανάλογα με το πιο συχνή εντερική ανωμαλία σε: ΣΕΕ με καθ υπεροχή δυσκοιλιότητα (ΣΕΕ-ΔΥ), ΣΕΕ με καθ υπεροχή διάρροια (ΣΕΕ-ΔΙ), ΣΕΕ με εναλλαγές

2 περιόδων δυσκοιλιότητας και διάρροιας (ΣΕΕ-Ε) και μη-ταξινομημένο ΣΕΕ χωρίς δυσκοιλιότητα ή διάρροια. Παρόλο που η αιτιολογία της πάθησης είναι πολύπλοκη και ακόμα και σήμερα δεν έχει πλήρως κατανοηθεί από την επιστημονική κοινότητα, ενοχοποιούνται διάφοροι παράγοντες όπως ψυχολογικοί, διαταραχή της κινητικότητας του εντέρου, διατροφικές δυσανεξίες και πιθανή επίδραση λοιμώξεων του εντέρου. αναφερθούμε στο ρόλο της διατροφής στο ΣΕΕ. Διατροφή και Σύνδρομο Ευερέθιστου Εντέρου Στο υπόλοιπο κείμενο, θα Είναι γεγονός ότι η διατροφή παίζει ιδιαίτερο ρόλο στο ΣΕΕ αφού οι περισσότεροι ασθενείς ενοχοποιούν τρόφιμα σε σχέση με την έναρξη των συμπτωμάτων τους. Μελέτες δείχνουν ότι το -% των ατόμων με ΣΕΕ θεωρούν ότι πάσχουν από κάποιο είδος διατροφικής δυσανεξίας και αναφέρουν ότι τα συμπτώματά τους ενεργοποιούνται μετά από γεύματα ή συγκεκριμένες τροφές. Πολλοί απ αυτούς αποκλείουν ή μειώνουν την κατανάλωση τροφίμων χωρίς επίβλεψη από ειδικό κλινικό διαιτολόγο με αποτέλεσμα να αυξάνουν τον κίνδυνο διατροφικών ελλείψεων. Παρόλα αυτά, εώς τώρα τα επιστημονικά δεδομένα που αποδείκνυαν ότι ο αποκλεισμός τροφίμων όπως το σιτάρι και τα γαλακτοκομικά θα βοηθούσε τους πάσχοντες από ΣΕΕ ήταν λιγοστά. Πρόσφατες μελέτες από το Πανεπιστήμιο Monash, στη Βικτώρια της Αυστραλίας απέδειξαν ότι η πιο αποτελεσματική διατροφή σε σχέση με τη διαχείριση των συμπτωμάτων του ΣΕΕ είναι η λεγόμενη low FODMAP diet, δηλαδή διατροφή χαμηλή σε FODMAPs. Το FODMAPs είναι ακρώνυμο για fermentable oligosaccharides, disaccharides, monosaccharides and polyols, δηλαδή διατροφή φτωχή σε ολιγοσακχαρίτες, δυσακχαρίτες, μονοσακχαρίτες και πολυόλες που υπόκεινται σε ζύμωση στο έντερο. Τι είναι τα FODMAPs; Οι ολιγοσακχαρίτες είναι υδατάνθρακες που περιλαμβάνουν φρουκτάνες και γαλακτο- ολιγοσακχαρίτες, δηλαδή μικρής-αλύσου υδατάνθρακες από φρουκτόζη ή γαλακτόζη αντίστοιχα, που τερματίζουν σε γλυκόζη. Οι φρουκτάνες περιλαμβάνουν την ινουλίνη, την

3 ολιγοφρουκτόζη και τους φρουκτο-ολιγοσακχαρίτες και οι διατροφικές πηγές περιλαμβάνουν το σιτάρι, το κρεμμύδι και το σκόρδο. Γαλακτο-ολιγοσακχαρίτες περιλαμβάνουν την ραφφινόση και την οταχυόζη με συνήθεις διατροφικές πηγές, τα όσπρια. Η απορρόφηση των ολιγοσακχαριτών στο γαστρεντερικό σωλήνα είναι πολύ περιορισμένη (μικρότερη από %) λόγω του γεγονότος ότι ο άνθρωπος δεν παράγει τα αναγκαία ένζυμα για διάσπαση των δεσμών αυτών των αλύσων (γλυκοσιδικών δεσμών). Η λακτόζη είναι ένας δισακχαρίτης που υδρολύεται ή διασπάται στο λεπτό έντερο από το ένζυμο λακτάση. Παρόλο που η παραγωγή της λακτάσης είναι μέγιστη στα νεογέννητα, αρχίζει να μειώνεται μετά τους πρώτους μήνες ζωής στο 0% των ανθρώπων και σε κάποιους μειώνεται τόσο ώστε να μην μπορούν να ανεχτούν ποσότητες άνω των γρ λακτόζης. Η ονομαζόμενη δυσανεξία στη λακτόζη είναι ιδιαίτερα συχνή στους Μεσογειακούς και Αφρικανικούς λαούς με επικράτηση 1 στους ή, και η κατανάλωση λακτόζης οδηγεί σε συμπτώματα παρόμοια με αυτά του ΣΕΕ. Λακτόζη υπάρχει στο γάλα και στα γαλακτοκομικά προϊόντα που δεν έχουν υποστεί ζύμωση (σημειώνεται ότι συνήθως τα κίτρινα σκληρά τυριά που έχουν υποστεί ζύμωση περιέχουν ελάχιστη ή καθόλου λακτόζη), αλλά επίσης χρησιμοποιείται ως πρόσθετο σε επεξεργασμένες τροφές για να καλυτερεύσει τη γεύση ή την υφή τους. Η φρουκτόζη είναι επίσης μονοσακκχαρίτης και η απορρόφησή της δια μέσου της εντερικής μεμβράνης εξαρτάται από δυο μεταφορείς. Ο πρώτος, GLUT-, είναι συγκεκριμένος για τη φρουκτόζη αλλά η απορροφητική του ικανότητα είναι μειωμένη. Ο δεύτερος, GLUT-, μεταφέρει ταυτόχρονα και τη φρουκτόζη και τη γλυκόζη. Η βέλτιστη μεταφορά της φρουκτόζης επιτυγχάνεται όταν η ποσότητα γλυκόζης και φρουκτόζης στις τροφές είναι ίση, ενώ σ ένα μεγάλο ποσοστό μεταξύ 0 και 0% του πληθυσμού, υπάρχει δυσαπορρόφηση της φρουκτόζης. Τα συμπτώματα δυσαπορρόφησης φρουκτόζης είναι ίσως είναι πιο έντονα ή λιγότερο ανεκτά ή οι ίδιοι είναι πιο ευαίσθητοι σ αυτά, στους πάσχοντες με ΣΕΕ. Η φρουκτόζη δίνει γλυκιά γεύση στα φρούτα και βρίσκεται επίσης στο μέλι, ενώ υλικά που περιέχουν φρουκτόζη όπως το λεγόμενο high-fructose corn syrup ή σιρόπι καλαμποκιού με υψηλή περιεκτικότητα σε φρουκτόζη χρησιμοποιούνται ευρέως από τη βιομηχανία τροφίμων.

4 Οι πολυόλες όπως η σορβιτόλη, η μαννιτόλη και η ξυλιτόλη είναι αλκοόλες σακχάρου που απορροφούνται παθητικά με ρυθμό που εξαρτάται από διάφορους παράγοντες όπως το μέγεθος του μορίου της πολυόλης, το μέγεθος του πόρου του εντέρου, την παρουσία ασθένειας και το ρυθμό διέλευσης μέσα από το λεπτό έντερο. Η κατανάλωση γρ σορβιτόλης οδηγεί σε δυσαπορρόφηση με συμπτώματα διάρροιας σε 0-0% του πληθυσμού. Παρόλο που η μεμονωμένη κατανάλωση των προ-αναφερόμενων ουσιών έχει αποδειχθεί ότι συμβάλει στα συμπτώματα του ΣΕΕ, το σκεπτικό να εξεταστούν όλες μαζί ως ομάδα για τη διαχείριση του ΣΕΕ είναι σχετικά πρόσφατο. Μελέτες που αποδεικνύουν ότι η φτωχή σε FODMAPs διατροφή είναι ευεργετική Οι Halmos και συνεργάτες ερεύνησαν την επίδραση της φτωχής σε FODMAPs διατροφής ( low FODMAP diet ) συγκρινόμενης με την συνήθη Αυστραλιανή διατροφή σε άτομα με ΣΕΕ. Οι συμμετέχοντες χωρίστηκαν τυχαία σε δυο ομάδες, εκ των οποίων η πρώτη ομάδα κατανάλωσε τη διατροφή που ήταν φτωχή σε FODMAPs και η δεύτερη μία συνηθισμένη Αυστραλιανή διατροφή και από μία περίοδο κατανάλωσης της συνήθης τους διατροφής, έγινε αλλαγή στην αντίθετη διατροφή. Ο σχεδιασμός της μελέτης ήταν τέτοιος ούτος ώστε, ούτε οι συμμετέχοντες, ούτε οι ερευνητές, να γνωρίζουν σε ποια ομάδα θα κατατάσσονταν και οι συμμετέχοντες δεν γνώριζαν ούτε ποια από τις δυο διατροφές κατανάλωναν. Συμπεριλήφθηκε επίσης ομάδα ελέγχου, άτομα δηλαδή που δεν είχαν διαγνωστεί με ΣΕΕ τα οποία επίσης κατανάλωσαν με τυχαία σειρά τις δυο διατροφές. Η μελέτη δημοσιεύτηκε το 01 στο έγκριτο επιστημονικό περιοδικό Gastroenterology και μέσα από αυτή την εξαιρετική μεθοδολογία απέδειξε ότι η φτωχή σε FODMAPs διατροφή είναι αποτελεσματική στη διαχείριση του ΣΕΕ. Η διατροφή αυτή μείωσε τα γαστρεντερικά συμπτώματα του ΣΕΕ όπως κοιλιακό άλγος, δυσφορία, τυμπανισμό και προβλήματα στις κενώσεις, ενώ τα άτομα με διάρροια βοηθήθηκαν ιδιαίτερα. Τα υγιή άτομα δεν παρατήρησαν καμία αλλαγή σε συμπτώματα όταν ακολούθησαν τη διατροφή αυτή.

5 Πιο κάτω μπορείτε να δείτε δυο πίνακες με τροφές που επιτρέπονται σε διατροφή φτωχή σε FODMAPs και τροφές που θα πρέπει να περιορίζονται, αντίστοιχα. Όπως μπορεί κάποιος εύκολα να αντιληφθεί βλέποντας τους πίνακές αυτούς, η εφαρμογή της συγκεκριμένης διατροφής είναι αρκετά περίπλοκη αφού σε κάθε ομάδα τροφίμων, επιτρέπονται συγκεκριμένα τρόφιμα και περιορίζονται άλλα, βάσει της σύστασής τους. Η σωστή εφαρμογή της λοιπόν, χρειάζεται οπωσδήποτε η συμβολή του κλινικού διαιτολόγου για τη διαμόρφωση ενός σωστού και ισορροπημένου διαιτολογίου. Επίσης, λόγω της πολυπλοκότητας της, των περιορισμών που επιβάλλει, αλλά επίσης και του γεγονότος ότι οδηγεί σε αλλαγές στην ευεργετική χλωρίδα του εντέρου, η διατροφή αυτή θα πρέπει να εφαρμόζεται μόνο για περιορισμένο χρόνο. Στόχος είναι η σταδιακή επανένταξη τροφίμων στη διατροφή του πάσχοντα ανάλογα με τα συμπτώματά του και αυτό γίνεται πάλι με τη βοήθεια του κλινικού διαιτολόγου και τη στενή συνεργασία μεταξύ του πάσχοντα και του ειδικού. Τέλος, να αναφέρουμε ότι οι αλλαγές που προκαλεί η φτωχή σε FODMAPs διατροφή στην εντερική χλωρίδα είναι κάτι που ερευνάται στο παρών στάδιο έτσι ώστε να αντιληφθούμε όλοι καλύτερα πώς, από τη μία, η διατροφή αυτή επιδρά θετικά στα συμπτώματα των πασχόντων, κι από την άλλη, προκαλεί ανεπιθύμητες μειώσεις στα ευεργετικά βακτηρίδια του εντέρου. Αν πάσχετε λοιπόν από ΣΕΕ, ζητήστε την συμβουλή του κλινικού διαιτολόγου για να καλυτερεύσετε κι εσείς τα συμπτώματά σας και μαζί τη ποιότητα ζωής σας. Δρ Έλενα Φιλίππου PhD, RD Κλινική Διαιτολόγος

6 Τροφές που επιτρέπονται στη φτωχή σε FODMAPs διατροφή Φρούτα Λαχανικά Δημητριακά Γαλακτοκομικά Άλλες τροφές ακτινίδιο γλυκάνισος (star anise) λεμόνι μανταρίνι μούρα (μπλε, μαύρα και κόκκινα) μπανάνα πασχιον-φρουτ (passionfruit) πεπόνι (όλα τα είδη) πορτοκάλι πράσινο λεμόνι ραβέντι (rhubard) σταφύλι φίγγι (cranberry) φράουλα pawpaw tangelo (μείγμα μανταρινιού με γκρέιπρουτ) Σημείωση: Καταναλώστε μόνο μικρές ποσότητες αποξηραμένων φρούτων γλυκοκόλοκο γλυκοπατάτα ελιές καρότο κόκκινη πιπεριά λάχανο bok choy μαρούλι μελιτζάνα ντομάτα πατάτα πορτοκαλιά κολοκύθα (pumpkin) πράσινο κολοκύθι (zucchini) Ρίζες παμπού ρίζες φασολιών σέλινο σπανάκι τριφύλλι φασολάκι γογγύλι (turnip) parsnip silver beet Βότανα βασιλικός θυμάρι Κόλιανδρος λασμαρί λεμονόχορτο μαϊτανός μαντζουράνα πιπερόριζα (ginger) ρίγανη τσίλι Δημητριακά και ψωμί ελεύθερα γλουτένης Ψωμί από άλευρο spelt 0% Άλλα δημητριακά: Αραρούτι (arrowroot), άλευρο σάγου (tapioca), βρώμη, ζαχαρόχορτο (sorgum), κεχρί (millet), κινόα, πολέντα ρύζι Γάλα ελεύθερο λακτόζης, γάλα βρώμης, γάλα ρυζιού, γάλα σόγιας (ελέγξτε τα υπόλοιπα συστατικά) Σκληρά τυριά, τυρί brie και camembert Γιαούρτι χωρίς λακτόζη Παγωτό χωρίς λακτόζη ή υποκατάστατα παγωτού τύπου σορπέ που δεν περιέχουν γάλα Υποκατάστατο βουτύρου ή μαργαρίνης χωρίς γάλα Τοφού Γλυκαντικά: ζάχαρη (σουκρόζη, σε μικρές ποσότητες), γλυκόζη, γλυκαντικές ουσίες που δεν τελειώνουν σε όλη ή στα αγγλικά σε ol Υποκατάστατα μελιού μολάσσες, golden syrup (χρυσό σιρόπι), maple syrup (σιρόπι σφενταμιού), treacle

7 Τροφές πλούσιες σε FODMAPs που δεν επιτρέπονται στη φτωχή σε FODMAPs διατροφή Τροφές ψηλές σε φρουκτόζη Φρούτα αχλάδι, αχλαδόμηλο, μάγκο, μήλο,, καρπούζι, κονσερβοποιημένα φρούτα σε φυσικό χυμό Γλυκαντικά Φρουκτόζη, σιρόπι καλαμποκιού με υψηλή περιεκτικότητα σε φρουκτόζη (high fructose corn syrup) Μεγάλη ολική ποσότητα φρουκτόζης Μεγάλες ποσότητες φρούτων, αποξηραμένα φρούτα, χυμοί φρούτων Μέλι Σιρόπι καλαμποκιού, fruisana Λακτόζη Φρουκτοζάνη Γαλακτάνη Πολυόλη Γάλα Γάλα αγελάδας, κατσίκας ή αρνίσιο, κρέμα κάσταρτ, κρέμα μπεσχαμέλ, γιαούρτι, παγωτό και γλυκά που περιέχουν γάλα Τυριά Μαλακά μηώριμα τυριά π.χ. τυρί κότεϊτζ (cottage), μασκαρπόνε, ρικόττα Λαχανικά κρεμμύδι (όλα τα είδη)και φρέσκο κρεμμυδάκι, λαχανάκια Βρυξελλών μάραθο, σκόρδο, μελιντζάνα, μπάμια, μπρόκολο, παντζάρι, πράσο, σπαράγγια Δημητριακά Σιτάρι και κλιθάρι σε μεγάλες ποσότητες π.χ. ψωμί, κράκερς, κους-κους, μακαρόνια Φρούτα Καρπούζι, μήλο Διάφορα Ινουλίνη, ραδίκι, πιστάτσιo (pistachios), πικραλίδα (dandelion) Όσπρια φασόλια φακές, κοκκίνα φασόλια (kidney beans), φασόλια σόγιας, baked beans, ρεβύθια Φρούτα Αβοκάντο, αχλάδι, χρυσόμηλο, κεράσι, μαύρα μούρα (blackberries), μήλο, νεκταρίνι, ροδάκινο, φορμόζα, lychee (λίτσι), longon Λαχανικά Μανιτάρι, καλαμπόκι, πράσινο πιπέρι, κουνουπίδι Γλυκαντικές ουσίες Σορβιτόλη Μαννιτόλη Ισομαλτιτόλη Μαλτιτόλη Ξυλιτόλη