ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΗΘΙΚΗ. Ενότητα 25: Ο ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΤΟΥ ΦΟΝΤΑΜΕΝΤΑΛΙΣΜΟΥ. ΜΑΡΙΑ Κ. ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑ Τμήμα Ιερατικών Σπουδών

Transcript

1 ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΗΘΙΚΗ Ενότητα 25: Ο ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΤΟΥ ΦΟΝΤΑΜΕΝΤΑΛΙΣΜΟΥ ΜΑΡΙΑ Κ. ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑ Τμήμα Ιερατικών Σπουδών

2 Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. 2

3 Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο TEI Δυτικής Μακεδονίας και στην Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Θεσσαλονίκης» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 3

4 Σκοποί ενότητας Τονίζεται ότι η οικουμενικότητα θεμελιώνεται στο πρόσωπο του Χριστού, εκφράζεται στην εκκλησιαστική κοινότητα ως παγκοσμιότητα, διαχρονικότητα και καθολικότητα, αναγνωρίζεται ως καρπός συνεργασίας του πληρώματος της Εκκλησίας με την αγιαστική ενέργεια του αγίου Πνεύματος και βιώνεται τόσο ως πνευματικό χάρισμα όσο και ως ηθικό άθλημα. Επισημαίνεται η διαφορά μεταξύ οικουμενικότητας και οικουμενισμού και περιγράφεται η στάση της Εκκλησίας στον σύγχρονο οικουμενικό διάλογο. 4

5 Περιεχόμενα ενότητας ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΣΜΟΣ. 5

6 ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΣΜΟΣ (1/17) Η Εκκλησία είναι ο τόπος φανερώσεως της βασιλείας του Θεού μέσα στον κόσμο. Δεν επεκτείνεται μόνο πανταχού της οικουμένης αλλά και πανταχού των χρόνων. Η οικουμενικότητά της θεμελιώνεται στον Χριστό. Η εν Αγίω Πνεύματι παρουσία του Χριστού μέσα στην Εκκλησία οικοδομεί την οικουμενικότητά της. Η οικουμενικότητα της Εκκλησίας συμπεριλαμβάνει και την παγκοσμιότητα και τη διαχρονικότητα. Αυτή η πραγματικότητα δηλώνεται με την έννοια της καθολικότητας. 6

7 ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΣΜΟΣ (2/17) Η εμπειρία της παρουσίας του Χριστού με τον φωτισμό του Αγίου Πνεύματος άνοιξε τους Αποστόλους σε ολόκληρη την οικουμένη. Και στη ζωή της Εκκλησίας η ίδια εμπειρία διαχρονικά ανοίγει τους ανθρώπους προς όλο τον κόσμο, σε ζωντανούς και νεκρούς. Η Εκκλησία έχει στο λατρευτικό τυπικό της ακολουθίες για τους κεκοιμημένους. Ένταξη στην Εκκλησία σημαίνει ένταξη στο σώμα του Χριστού. Η ένταξη αυτή απαιτεί οικείωση με όλα τα γνωρίσματα του σώματος. Η διαχρονικότητα σε σύνδεση με την οικουμενικότητα σημαίνει καθολικότητα και πραγματική σχέση με τη βασιλεία του Θεού. 7

8 ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΣΜΟΣ (3/17) Η οικουμενικότητα της Εκκλησίας είναι καρπός έργου του Αγίου Πνεύματος. Όπως η δημιουργία του κόσμου είναι έργο των τριών προσώπων της Αγίας Τριάδας, το ίδιο ισχύει και για την ανακαίνισή του. Στη δημιουργία του κόσμου το Άγιο Πνεύμα αποτελεί την τελειωτική αιτία. Στην ανακαίνιση του κόσμου, που μυσταγωγείται στην Εκκλησία, η τελείωση πραγματοποιείται με την παρουσία του Αγίου Πνεύματος. Το αγιαστικό έργο του Αγίου Πνεύματος έχει οντολογικό χαρακτήρα. Αγιασμός είναι η οντολογική τελείωση, η οποία έχει και την ηθική της διάσταση. Η ηθική διάσταση του αγιαστικού έργου βρίσκεται στην ανθρώπινη συνεργία. 8

9 ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΣΜΟΣ (4/17) Στην Καινή Διαθήκη τα μέλη της Εκκλησίας χαρακτηρίζονται ως άγιοι. Η αγιότητα υπάρχει στην Εκκλησία ως δεδομένο από τον Θεό και ως ζητούμενο από τον άνθρωπο. Η Εκκλησία, ως σώμα Χριστού, είναι από τη φύση της καθολική και οικουμενική. Η οικουμενικότητα αναγνωρίζεται ως καρπός της συνεργίας του πληρώματος της Εκκλησίας με την αγιαστική ενέργεια του Αγίου Πνεύματος. Το έργο του αγιασμού και της τελείωσης είναι έργο αγάπης και ταπείνωσης, που προϋποθέτει την αυταπάρνηση. Είναι έργο ανταπόκρισης στην κενωτική αγάπη του Χριστού. Το έργο αυτό πραγματοποιείται στο μέτρο που ο ανθρώπινος παράγοντας υπερβαίνει τον εαυτό του, που τείνει να προσεγγίσει το μεθόριο κτιστού και ακτίστου. 9

10 ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΣΜΟΣ (5/17) Η συνείδηση της οικουμενικότητας συνδέεται με κορυφαίες πνευματικές καταστάσεις. Είναι οι καταστάσεις που ο άνθρωπος απαλλαγμένος από τα πάθη αντιλαμβάνεται αισθητώς την παρουσία του Θεού με τη χάρη του Αγίου Πνεύματος. Ο άνθρωπος που φωτίζεται από τον Θεό, από το άκτιστο φως, αγκαλιάζει μέσα του ολόκληρη την κτίση και αποκτά την τέλεια αγάπη. ( άγιος Σιλουανός ο Αθωνίτης, άγιος Γρηγόριος Παλαμάς). Το ίδιο παρατηρείται και στη λειτουργική παράδοση της Εκκλησίας. Στην υμνογραφία της Πεντηκοστής επισημαίνεται ότι η κάθοδος του Αγίου Πνεύματος ανέδειξε τους Αποστόλους σε οικουμενικούς δασκάλους. 10

11 ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΣΜΟΣ (6/17) Στη θεία λειτουργία η οικουμενικότητα έχει κεντρική θέση. Στην ακολουθία της προσκομιδής επισημαίνεται ότι η λειτουργία τελείται «ὑπὲρ τῆς τοῦ κόσμου ζωῆς καὶ σωτηρίας». Στην ευχή της αναφοράς τονίζεται ότι η προσφορά των Τιμίων Δώρων γίνεται «ὑπὲρ τῆς οἰκουμένης». Επίσης, ειδική ευχή προτρέπει τους πιστούς να προσφερθούν εξολοκλήρου στον Χριστό: «Τὴν ἑνότητα τῆς πίστεως καὶ τὴν κοινωνίαν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος αἰτησάμενοι, ἑαυτούς καὶ ἀλλήλους καὶ πᾶσαν τὴν ζωὴν ἡμῶν Χριστῷ τῷ Θεῷ παραθώμεθα». Ο άνθρωπος γίνεται καθολικός και οικουμενικός όταν: 1. νικάει την εσωτερική του διάσπαση, 2. βρίσκει την οδό της ζωής του στο πρόσωπο του Χριστού, 3. ανακαλύπτει τον αληθινό του εαυτό στα πρόσωπα των άλλων και 4. ανακεφαλαιώνει την ανθρώπινη φύση του με όλους τους ανθρώπους. 11

12 ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΣΜΟΣ (7/17) Έτσι η οικουμενικότητα μέσα στην Εκκλησία βιώνεται ως πνευματικό χάρισμα και ως ηθικό άθλημα. Είναι η βίωση του αγιασμού, που πραγματοποιείται με την τήρηση του θελήματος του Θεού από τους ανθρώπους. Η προάσπιση της οικουμενικότητας είναι από τα θέματα που απασχολούν ιδιαιτέρως τους αγίους. Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια του αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου: «Οὐ γὰρ νικῆσαι ζητοῦμεν, ἀλλὰ προσλαβεῖν ἀδελφούς, ὧν τῷ χωρισμῷ σπαρασσόμεθα». (Λόγος 41, 8, PG 36, 440B). Και ο Μάξιμος ο Ομολογητής αναφερόμενος στην πολεμική εναντίον των αιρετικών τονίζει: «Οὐ θέλων τοὺς αἱρετικοὺς θλίβεσθαι, οὐδὲ χαίρων τῇ κακώσει αὐτῶν γράφω ταῦτα, μὴ γένοιτο, ἀλλὰ τῇ ἐπιστροφῇ μᾶλλον χαίρων καὶ συναγαλλόμενος. Τὶ γὰρ τοῖς πιστοῖς τερπνότερον, τοῦ θεᾶσθαι τὰ τέκνα Θεοῦ τὰ διασκορπισμένα συναγόμενα εἰς ἕν;» (Ἐπιστολή 12, PG 91, 465C). 12

13 ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΣΜΟΣ (8/17) Τα κριτήρια της αυθεντικής οικουμενικότητας είναι: 1. η προσήλωση στην καθολική πίστη της Εκκλησίας και 2. η επώδυνη αγάπη για την επιστροφή αυτών, που βρίσκονται έξω από τα όριά της. Η Εκκλησία που έχει την πίστη και την αγάπη αυτή διατηρεί την καθολικότητα και την οικουμενική ιδιότητά της. Αυτό σημαίνει ότι οι διάλογοι με τις διάφορες χριστιανικές ομολογίες πρέπει να τοποθετούνται στη βάση της καθολικότητας. Η προβληματική της οικουμενικότητας έχει θεολογικές ρίζες. Η αίρεση είναι απόπειρα διαιρέσεως της Εκκλησίας. Δεν διασπά την Εκκλησία αλλά αποσπά τα μέλη από το σώμα της. Ο σύγχρονος οικουμενισμός πάσχει από έλλειψη διαχρονικότητας, που αποτελεί τον όρο της καθολικότητας. Συνεπώς, πάσχει στην Εκκλησιολογία του. 13

14 ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΣΜΟΣ (9/17) Ο Ρωμαιοκαθολικισμός είναι ο πρώτος που απέβαλλε τη διαχρονικότητα, γιατί είδε την καθολικότητα με γεωγραφική έννοια (Ρώμη). Έτσι, παραμέρισε τη χαρισματική και εσχατολογική διάσταση της Εκκλησίας. Συνέπεια ήταν η εκκοσμίκευση του χριστιανισμού. Η ενότητα απέκτησε θεσμικό χαρακτήρα. Η συμφωνία άλλαξε χαρακτήρα. Δεν πρόκειται για τη διαχρονική συμφωνία με την παράδοση και τους Πατέρες, αλλά για τη συγχρονική συμφωνία με τον Πάπα. Και αυτό γιατί η συμφωνία με τους Πατέρες της Εκκλησίας παραμένει άνευ νοήματος, αν δεν αποτελεί και συμφωνία με τον Πάπα. 14

15 ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΣΜΟΣ (10/17) Διαχρονική ενότητα και ταυτότητα συνδέονται άρρητα μέσα στην εκκλησιαστική πραγματικότητα. Οποιαδήποτε οικουμενική ενότητα μέσα στον χώρο που δε διατηρεί τη διαχρονική ενότητα της εκκλησιαστικής συνείδησης, δεν διατηρεί την εκκλησιαστική ταυτότητα. Ο Προτεσταντισμός ξεκίνησε με την αναζήτηση της αυθεντικής μορφής της Εκκλησίας, με την αναζήτηση της διαχρονικής ενότητάς της. Στο πλαίσιο αυτό αναπτύχθηκε και ο διάλογος ανάμεσα στους Μεταρρυθμιστές και την Ορθόδοξη Εκκλησία. Ωστόσο, η αναζήτηση αυτή από την πλευρά των Προτεσταντών τους οδήγησε σε ένα άλμα προς το παρελθόν, που κατέληξε στην αυθαίρετη ερμηνεία των Γραφών και σε πολυδιάσπαση μέσα στον χώρο. 15

16 ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΣΜΟΣ (11/17) Ο σύγχρονος οικουμενισμός επιδιώκει την ενοποίηση του χριστιανικού κόσμου και όχι τη διατήρηση της ταυτότητάς του. Ενδιαφέρεται για το σώμα των χριστιανών και όχι για το σώμα του Χριστού. Ο σύγχρονος οικουμενισμός διαφέρει από την οικουμενικότητα της αδιαίρετης Εκκλησίας. Η Ορθόδοξη Εκκλησία επιμένει στην αλήθεια της Χριστολογίας. Αιρετική Χριστολογία συνεπάγεται λανθασμένη ανθρωπολογία και Εκκλησιολογία. Η συμμετοχή της Ορθόδοξης Εκκλησίας στον οικουμενικό διάλογο είναι αυτονόητη. Δεν οδήγησε όμως σε αποτελέσματα, καθώς δεν σημειώθηκε καμία ουσιαστική θεολογική προσέγγιση. Αντιθέτως, καλλιεργήθηκε κάποιες φορές κάποιος θεολογικός μινιμαλισμός στο όνομα κάποιας οικουμενικής συνεργασίας και προσέγγισης. 16

17 ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΣΜΟΣ (12/17) Για την Ορθόδοξη Εκκλησία τα θέματα της πίστης δεν σχετικοποιούνται ούτε για λόγους ευγενείας ούτε για λόγους δήθεν χριστιανικής αγάπης και φιλανθρωπίας. Οι Πατέρες της Εκκλησίας αν και φιλάνθρωποι, δεν δίσταζαν να αποκόψουν τους αιρετικούς από το εκκλησιαστικό σώμα. Οι αναθεματισμοί των αιρετικών γίνονταν με πόνο ψυχής με απώτερο σκοπό τη διαφύλαξη της υγείας ολόκληρου του εκκλησιαστικού σώματος. Οι διάλογοί τους με τα αποκομμένα μέλη της Εκκλησίας δεν διαπνέονταν από υπεροψία και αντιπαλότητα, αλλά από οδύνη και συμπάθεια. 17

18 ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΣΜΟΣ (13/17) Η ενότητα των χριστιανών θεμελιώνεται στην ενότητα της πίστης: «Ὅταν πάντες ὁμοίως πιστεύωμεν, τότε ἑνότης ἐστί». (Ιω. Χρυσοστόμου, Ὁμιλία εἰς Ἐφεσίους 11,3 PG 62, 85). Το περιεχόμενο της πίστης φανερώνεται στον κόσμο εν Χριστώ και παραμένει στην Εκκλησία με το Άγιο Πνεύμα. Ο χριστιανισμός θρησκειοποιείται όταν: 1. η αποκάλυψη του Θεού αντιμετωπίζεται ως συμβατική διδασκαλία, 2. η κίνηση του Θεού προς τον άνθρωπο αντικαθίσταται από την κίνηση του ανθρώπου προς τον Θεό, 3. η χάρη του Αγίου Πνεύματος αντικαθίσταται με τις ανθρώπινες ικανότητες. 18

19 ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΣΜΟΣ (14/17) Η διαφορά οικουμενικότητας και οικουμενισμού είναι αξιοπρόσεκτη. Η οικουμενικότητα της Εκκλησίας είναι οικουμενικότητα του Πνεύματος του Θεού. Ενοποιεί όσους τη ζουν. Ο σύγχρονος οικουμενισμός είναι κίνηση ευγενικών ανθρώπινων διαθέσεων. Κρατάει χωρισμένους όσους τον ακολουθούν. Η μεθοδολογία του οδηγεί στον θρησκευτικό συγκρητισμό και στην εγκατάλειψη της καθολικής αλήθειας της Εκκλησίας. Συνεπώς ο οικουμενικός διάλογος αποτελεί περισσότερο προσπάθεια συγκερασμού χριστιανικών και άλλων θρησκευτικών αληθειών. Με άλλα λόγια δεν διεξάγεται ως διάλογος αυθεντικής αγάπης και αλήθειας. 19

20 ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΣΜΟΣ (15/17) Το λάθος που γίνεται είναι ότι ζητούμε την ενότητα παραμένοντας οι ίδιοι κλεισμένοι στον εαυτό μας. Το λάθος αυτό παρουσιάζεται με δύο τρόπους: 1. ως προσπάθεια ενοποίησης της αδιαίρετης Εκκλησίας με τη συνένωση των χριστιανών σε κάποιο συμβατικό επίπεδο, 2. ως προσπάθεια διατήρησης της πίστης στην αδιαίρετη Εκκλησία αδιαφορώντας για τη δική μας ενότητα μέσα σ αυτήν. Μ αυτόν τον τρόπο όμως λησμονούμε ότι οφείλουμε να μεταμορφωνόμαστε «τῇ ἀνακαινώσει τοῦ νοός μας» (Ρωμ. 12,2). Η μαρτυρία της Εκκλησίας στην εποχή μας δεν σχετίζεται ούτε με την εκκοσμίκευση της αιώνιας αλήθειας της, ούτε με την ψυχρή παρουσίασή της στην πολυδιάσπαση του σύγχρονου κόσμου. Η οικουμενικότητα συνδέεται με τη διαχρονικότητα και εκφράζει τη διδασκαλία και τη ζωή του εκκλησιαστικού πληρώματος. 20

21 ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΣΜΟΣ (16/17) Οι προκλήσεις της εποχής μας για μεγαλύτερη συνεργασία όλων των χριστιανών αποτελούν αφορμές τόσο για εξωτερική δραστηριοποίηση, όσο και για πληρέστερη βίωση της αλήθειας του Χριστού. Η καθολικότητα της Εκκλησίας προβάλλεται στην οικουμένη όχι με την ανάλυση της έννοιάς της αλλά με τη βίωση και φανέρωση του περιεχομένου της. Η ανάδειξη της οικουμενικότητας της Εκκλησίας συνδέεται με την καλλιέργεια της καθολικότητάς της στη συνείδηση των πιστών. 21

22 ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΣΜΟΣ (17/17) Η καθολικότητα της Εκκλησίας αφορά όλα τα μέλη της ως: 1. παγκοσμιότητα, 2. ακεραιότητα αλήθειας και πληρότητα χαρισματικής ζωής, 3. αρτιότητα αρετής και 4. πληρότητα θεραπείας από την αμαρτία. Κάθε μέλος της καταξιώνεται όταν γίνεται παγκόσμιος άνθρωπος. Και παγκόσμιος άνθρωπος γίνεται δηλαδή όταν: 1. διατηρεί ακέραια την αλήθεια, 2. μετέχει στο πλήρωμα της χαρισματικής ζωής, στην τελειότητα της αρετής και στην τελειότητα της θεραπείας από την αμαρτία. 22

23 Τέλος Ενότητας

24 Σημείωμα Αναφοράς Copyright Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Θεσσαλονίκης, ΜΑΡΙΑ Κ. ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑ. «ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΗΘΙΚΗ». Έκδοση: 1.0. Θεσσαλονίκη Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: URL. 24

25 Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό και τα οποία αναφέρονται μαζί με τους όρους χρήσης τους στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο. που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο. που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο. Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί. 25

26 Διατήρηση Σημειωμάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει: το Σημείωμα Αναφοράς. το Σημείωμα Αδειοδότησης. τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων. το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει). μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους. 26