AΓΩΝΕΣ ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑΣ : ΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΔΡΑΣΗ ΓΙΑ ΤΗ ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΤΗΣ ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑΣ

Transcript

1 2 η ΔΙΗΜΕΡΙΔΑ (ΑΛΛΗΛΟ-)ΔΙΔΑΚΤΙΚΗΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ. ΜΟΙΡΑΖΟΜΑΣΤΕ ΙΔΕΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΣΤΟ ΞΕΚΙΝΗΜΑ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΧΡΟΝΙΑΣ Διοργάνωση: Σχολική Σύμβουλος Φιλολόγων Β. Καλοκύρη Παρασκευή 10 - Σάββατο 11 Ιανουαρίου 2014 Ηράκλειο, Δημοτική Αίθουσα ΑΝΔΡΟΓΕΩ AΓΩΝΕΣ ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑΣ : ΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΔΡΑΣΗ ΓΙΑ ΤΗ ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΤΗΣ ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑΣ Εισηγητές : Χαλκιαδάκη Φανή (13 ο ΓΕΛ Ηρακλείου) Χατζάκης Νεκτάριος (10 ο ΓΕΛ Ηρακλείου) Εισαγωγή : Στο εκπαιδευτικό μας σύστημα βιώνουμε μια αντίφαση: από τη μια νέες προηγμένες μέθοδοι με εκσυγχρονισμένα βιβλία και εποπτικά μέσα και από την άλλη έλλειμμα γνώσεων σε βασικούς τομείς. Ένας από αυτούς είναι και η ορθογραφία. Μιλάμε συνεχώς για ψηφιακό αναλφαβητισμό ενώ ταυτόχρονα αδιαφορούμε για την ορθογραφική παιδεία. Συζητάμε για γλωσσική αναβάθμιση της εκπαίδευσης των παιδιών την ίδια στιγμή που παρακολουθούμε την κυριαρχία των greeklish σε κάθε μορφή ψηφιακής επικοινωνίας. Πώς γίνεται άνθρωποι παλαιότερων γενεών, απλοί απόφοιτης Μέσης Εκπαίδευσης, να γνωρίζουν πολύ καλύτερη ορθογραφία από τους σημερινούς πτυχιούχους των σύγχρονων εκπαιδευτικών συστημάτων ; Οι παραπάνω προβληματισμοί μας οδήγησαν σε μια προσπάθεια ευαισθητοποίησης των μαθητών μας στο θέμα της ορθογραφίας. Γνωρίζοντας ότι η διαδικασία εκμάθησης της ορθογραφίας ξεκινά και ολοκληρώνεται κυρίως στο δημοτικό άρα κάθε μεταγενέστερη προσπάθεια μοιάζει ματαιοπονία παρ όλα αυτά σκεφτήκαμε ότι μια δράση για να κινητοποιήσουμε το ενδιαφέρον των μαθητών της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης για την ορθογραφία θα άξιζε τον κόπο. Άλλωστε, ποτέ δεν είναι αργά

2 Στόχοι : Ο σκοπός του διαγωνισμού ορθογραφίας είναι διττός : αφενός να επαναφέρει στο προσκήνιο ένα θέμα παραμελημένο αλλά κεφαλαιώδους σημασίας για τη γνώση όχι μόνο της γλώσσας μας αλλά και της ιστορίας και του πολιτισμού μας αφετέρου να βγάλει τους μαθητές από την καθημερινή διδακτική ρουτίνα μέσω ενός διαγωνισμού που καλλιεργεί την άμιλλα και έχει ταυτόχρονα παιγνιώδη χαρακτήρα. Μέθοδοι διδασκαλίας : Στο πλαίσιο προετοιμασίας του διαγωνισμού αφιερώνονται κάποιες διδακτικές ώρες για την επανάληψη βασικών ορθογραφικών κανόνων. Ως βασικό εργαλείο διδασκαλίας χρησιμοποιείται ένας ορθογραφικός οδηγός (σημειώσεις με θεωρία και ασκήσεις- 50 περίπου σελίδων) που μοιράζεται στα παιδιά ή είναι διαθέσιμος στο διαδίκτυο. Σ αυτόν περιέχονται παλαιότερα θέματα διαγωνισμού ορθογραφίας, προκειμένου να εξοικειωθούν οι μαθητές με τη διαδικασία. Ως μέθοδοι διδασκαλίας χρησιμοποιούνται η παραγωγική με τη μορφή λογικής ανάλυσης, η ανακαλυπτική μάθηση, η διαγνωστική αξιολόγηση και η ομαδοσυνεργατική μέθοδος. Με την παραγωγική μέθοδο παρέχονται στους μαθητές κανόνες μέσα από τον ορθογραφικό οδηγό, που προσπαθούν οι ίδιοι να τους επαληθεύσουν με συγκεκριμένα παραδείγματα. Έτσι κερδίζεται χρόνος και ενθαρρύνεται η απομνημόνευση, μια σημαντική αλλά υποτιμημένη αρετή. Παράλληλα, με τη λογική ανάλυση οι μαθητές ερμηνεύουν τις σχέσεις μεταξύ της μορφής των λέξεων και της σημασίας τους διατυπώνοντας συμπεράσματα για τη διαδρομή τους μέσα από την ιστορική ορθογραφία τους. Έτσι, αποφεύγουν τη στείρα απομνημόνευση και παράλληλα κατανοούν ότι η ορθογραφία είναι απεικόνιση σημασίας, πολιτισμού, ιστορίας και όχι απλώς μία μορφοκρατική έννοια. Η ανακαλυπτική μάθηση χρησιμοποιείται στο πλαίσιο μελέτης παλαιότερων θεμάτων ορθογραφικών διαγωνισμών. Οι μαθητές, χωρισμένοι σε ομάδες, ανακαλύπτουν τη γνώση (κανόνες, αρχές) μέσα από ανακαλυπτικές διαδικασίες (επαλήθευση δοκιμή) υπό την καθοδήγηση του εκπαιδευτικού - εμψυχωτή (καθοδηγούμενη ανακάλυψη). Επίσης χρησιμοποιείται η διαγνωστική αξιολόγηση μέσα από την οποία οι μαθητές αναγνωρίζουν προϋπάρχουσες γνώσεις, αδυναμίες ή ελλείψεις. Παράλληλα, η ομαδοσυνεργατική μέθοδος συμβάλλει στη μάθηση μέσω της κοινής αλληλεπίδρασης και της συνεργατικότητας, με αποτέλεσμα η ομάδα να συντελεί στην υπέρβαση των μαθητικών ορίων των μελών της. Oι παραπάνω διδακτικές μέθοδοι έχουν ως απόληξη τη διεξαγωγή ενός διαγωνισμού σε επίπεδο ατομικό, σε επίπεδο τμημάτων και σε επίπεδο σχολείων. Ο διαγωνισμός παρουσιάζεται ως ένα παιχνίδι. Έτσι τα παιδιά καλλιεργούν την άμιλλα, την αυτοεκτίμηση, την αλληλεπίδραση, το στοιχείο της πρόκλησης και της διασκέδασης. Όλα αυτά είναι

3 στοιχεία που βρίσκονται μέσα στη φύση των παιδιών και που η σημερινή μονότονη εκπαιδευτική διαδικασία έχει απωθήσει. Περιγραφή του διαγωνισμού - Διαδικασία : Σε μια προκαθορισμένη διδακτική ώρα οι μαθητές όλων των τάξεων (ή όλων των τμημάτων μιας τάξης) γράφουν ένα διαγώνισμα ορθογραφίας με κοινά για όλους θέματα. Κάθε μαθητής γράφει μόνος του και βαθμολογείται ατομικά για το γραπτό του. Στη συνέχεια υπολογίζεται ο μέσος όρος του τμήματος. Βραβεύονται οι καλύτεροι ορθογράφοι και τα καλύτερα κατά μέσο όρο τμήματα. Η επιτήρηση γίνεται από τον εκπαιδευτικό που έχει μάθημα την προκαθορισμένη ώρα. Η διόρθωση των γραπτών γίνεται από τον καθηγητή της Νεοελληνικής Γλώσσας γρήγορα και εύκολα, αφού κάθε συνάδελφος βαθμολογεί μόνο το τμήμα του. Ο διαγωνισμός μπορεί να γίνει και σε επίπεδο σχολείων, να διαγωνιστούν για παράδειγμα τα Γυμνάσια μιας πόλης ή ενός Δήμου μεταξύ τους σε προκαθορισμένο χρόνο (π.χ. μια εβδομάδα του Μαρτίου, όχι απαραίτητα την ίδια μέρα) και να βραβευτούν τα καλύτερα σχολεία. Ο βαθμός επιτυχίας του όλου εγχειρήματος εξαρτάται από την καλή συνεργασία των φιλολόγων. Προετοιμασία : Πριν το διαγωνισμό μοιράζεται στους μαθητές σύντομος ορθογραφικός οδηγός, ο οποίος υπάρχει αναρτημένος και στο διαδίκτυο στην Ιστοσελίδα Φιλολόγων Ηρακλείου. Στη συνέχεια, στο πλαίσιο του μαθήματος της Νεοελληνικής Γλώσσας, ο υπεύθυνος καθηγητής αφιερώνει λίγο χρόνο για ορθογραφικές επισημάνσεις μέσα από τον οδηγό και δίνει κάποιες ασκήσεις για το σπίτι. Αν δεν υπάρχει χρόνος, μπορούν τουλάχιστον να γίνουν προφορικά κάποια ορθογραφικά διαγωνίσματα μέσα στην τάξη από θέματα παλαιότερων διαγωνισμών. Κίνητρα : Επειδή οι μαθητές στο άκουσμα ενός διαγωνισμού αγχώνονται, καλό θα είναι να αποφορτισθούν. Τους ενημερώνουμε λοιπόν ότι η επίδοσή τους λαμβάνεται μόνο θετικά και ότι δεν πρόκειται για διαγώνισμα Γλώσσας. Ακόμα κι αν κάποιος γράψει χαμηλά, αυτό δεν πρόκειται να μετρήσει αρνητικά στη βαθμολογία. Μια καλή όμως επίδοση προσμετράται θετικά. Για να υπάρχει κίνητρο και για τους «αδιάφορους» μαθητές ο διαγωνισμός γίνεται και σε επίπεδο τμημάτων, οπότε η επίδοσή τους μετρά στην επίτευξη του Μ.Ο. του τμήματος. Έτσι τονίζεται η ομαδοσυνεργατική μέθοδος, ιδιαίτερα σημαντική για τη σημερινή εγωκεντρική εποχή μας. Μ αυτόν τον τρόπο καθένας αποκτά αξία, ακόμα και ο πιο αδύναμος. Έπαθλα : Ο μαθητής με την καλύτερη ορθογραφική επίδοση από κάθε τμήμα βραβεύεται με ένα Λεξικό Ορθογραφίας του Ιδρύματος Μανόλη Τριανταφυλλίδη(1532 σελίδων). Το

4 τμήμα με την καλύτερη ορθογραφική επίδοση επιβραβεύεται με μια εκπαιδευτική εκδρομή ή την παρακολούθηση μια ταινίας ή ντοκυμαντέρ. Τα ονόματα των 10 καλύτερων ορθογράφων του σχολείου ανακοινώνονται στην πρωινή προσευχή και τους δίνονται έπαινοι. Επίσης τα αποτελέσματα αναρτώνται στον πίνακα ανακοινώσεων του σχολείου. Μ αυτούς τους τρόπους δίνεται επισημότητα στο γεγονός και αναγνώριση στους μετέχοντες. Παράλληλα μπορούν να δοθούν βιβλία στους μαθητές (από δωρεές εκδοτικών οίκων) ή να δημοσιευτεί ένα σχετικό άρθρο στην εφημερίδα. Συμπεράσματα : Η συγκεκριμένη διαδικασία εφαρμόστηκε στο Γυμνάσιο Τζερμιάδων τα έτη και στο 10 ο ΓΕΛ τα έτη 2010, 2011 και Σε επίπεδο διασχολικό εφαρμόστηκε το Μάρτιο του 2013 ανάμεσα στο 1 ο, 10 ο και 13 ο Λύκειο Ηρακλείου με τη συμμετοχή 4 τμημάτων της Α Λυκείου και 4 τμημάτων της Β Λυκείου. Την επιμέλεια των θεμάτων, την επιτήρηση και τη διόρθωση των γραπτών ανέλαβαν από το 1 ο Λύκειο οι Χλιαουτάκη Μυρσίνη, Αβραμάντη Δέσποινα, Βαλεργάκης Αντώνης, Καμπαναράκη Ελένη και Χουρσάν Χρύσα, από το 10 ο Λύκειο οι Χατζάκης Νεκτάριος, Μπετεινάκη Μαρίνα, Κασάκη Ελευθερία και Χριστιανού Μαρία & από το 13 ο Λύκειο οι Χαλκιαδάκη Φανή, Μανόλης Καρνικάκης και Λίτσα Λαΐδου. -Οι μαθητές συμμετείχαν στο διαγωνισμό με κέφι και χωρίς άγχος, έχοντας το επιπλέον κίνητρο της ομαδικής διάκρισης. Ο συναγωνισμός των τμημάτων τους κινητοποίησε όλους, με αποτέλεσμα μαθητές με χαμηλές επιδόσεις στα μαθήματα να ενδιαφερθούν εντυπωσιακά για το διαγωνισμό και μάλιστα ορισμένοι από αυτούς να διακριθούν. Παρατηρήθηκε λοιπόν ότι ο διαγωνισμός αυτός τους εξισώνει όλους, γιατί δε στηρίζεται σε γνώση που διδάχτηκαν στο συγκεκριμένο σχολικό έτος αλλά σε προϋπάρχουσα. Ταμπέλες του παραδοσιακά «καλού» και «κακού» μαθητή έφυγαν από τη μέση και παιδιά παραγκωνισμένα από τη μαθησιακή διαδικασία «μπήκαν στο παιχνίδι». Επίσης, μαθητές με χαμηλό προφίλ μέσα στην τάξη, που δεν προβάλλονται και δεν έχουν ίσως ποτέ την ευκαιρία να διακριθούν, ανέδειξαν το γνωστικό τους υπόβαθρο και κατέλαβαν τις πρώτες θέσεις, κερδίζοντας ίσως για πρώτη φορά την αναγνώριση της μαθητικής κοινότητας. -Κατά την επίλυση παλαιότερων θεμάτων παρατηρήθηκε έντονο ενδιαφέρον των μαθητών. Τα ερωτήματα είναι σύντομα, με αποτέλεσμα οι μαθητές να εξετάζονται πολλές φορές, γεγονός που τους κρατά σε εγρήγορση. Επίσης είναι κλιμακούμενης δυσκολίας, έτσι ώστε να συμμετέχουν όλοι. Ο δε χωρισμός σε ομάδες δίνει έναν υγιή ανταγωνισμό και την απαραίτητη ζωντάνια στην όλη διαδικασία.

5 -Η γλώσσα μας, με την τριών χιλιετιών καταγεγραμμένη ιστορία, χρησιμοποιεί διαφορετικά φωνήεντα αλλά και διπλά σύμφωνα, γιατί αλλιώς χάνεται σημαντικότατο πληροφοριακό περιεχόμενο από τις λέξεις. Είναι η μοναδική «νοηματική» γλώσσα στον κόσμο, στην οποία το σημαίνον, δηλαδή η ίδια η λέξη, και το σημαινόμενον, δηλαδή αυτό που η λέξη εκφράζει, έχουν μεταξύ τους πρωτογενή σχέση, σε αντίθεση με τις άλλες γλώσσες που είναι «σημειολογικές», δηλαδή συμβατικές. Οι μαθητές κατανόησαν ότι η ορθογραφία τούς συνδέει με την προέλευση, την ιστορία και τη σημασία των λέξεων, που είναι ένα μεγάλο κεφάλαιο του πολιτισμού της γραφής και της οργάνωσης της γλώσσας. Παράλληλα, η γλώσσα μας είναι μια γλώσσα με μηχανισμούς που επιτρέπουν τη δημιουργία πολλών συναφών λέξεων από το ίδιο θέμα αλλά και τη δημιουργία νέων μέσα από τη σύνθεση. Έτσι οι μαθητές συνειδητοποίησαν ότι η ορθογραφία δεν εξασκεί μόνο τη μνήμη αλλά και την αντίληψη, την κρίση, τη συνθετική σκέψη. Όπως δήλωσαν και οι ίδιοι: «Ο ορθογραφικός οδηγός καλύπτει ορθογραφικά κενά που το ωρολόγιο πρόγραμμα δεν μπορεί» (Οδυσεάκη Νικολέτα, 13 Ο Λ.), «ο διαγωνισμός δίνει την ευκαιρία να αφυπνιστούν οι μαθητές και να σταματήσουν την κακοποίηση της γλώσσας μέσω των greeklish» (Πρασατζάκης Χριστόφορος, 13 Ο Λ.), «ο διαγωνισμός μέσα από ένα έξυπνο και διασκεδαστικό τρόπο έκανε τους μαθητές να ενδιαφερθούν για τη γλωσσική τους καλλιέργεια» (Σταματάκης Κώστας, 10 Ο Λ.). -Η δράση αυτή αγκαλιάστηκε ανέλπιστα από τον τοπικό Τύπο, το ραδιόφωνο και την τηλεόραση, που προέβαλαν το γεγονός. Επίσης το Ίδρυμα Τριανταφυλλίδη, με δική του πρωτοβουλία, στήριξε την προσπάθεια και διαθέτει τα τελευταία χρόνια το γνωστό έγκυρο λεξικό του Ιδρύματος στους μαθητές που βραβεύονται. Όλα αυτά δείχνουν πόσο η κοινωνία έχει ανάγκη από τέτοιες δράσεις. Επιλογικά: Σήμερα, η λατινοποίηση της ελληνικής γραφής με τη χρήση των greeklish μετατρέπει την ανεξάντλητη ελληνική γλώσσα σε μια παραμορφωμένη «διάλεκτο». Πίσω από τη δικαιολογία της δήθεν διευκόλυνσής μας στην παγκόσμια επικοινωνία κρύβεται η πλημμελής εκμάθηση της ελληνικής, η συρρίκνωσή της, καθώς και η αποδυνάμωση της εθνογλωσσικής μας συνείδησης. Σε έρευνα που έγινε ( Παιδαγωγικό τμήμα Νηπιαγωγών Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας) αποδείχτηκε ότι το 63% των μαθητών χρησιμοποιεί greeklish καθημερινά σε ποσοστό 68% στο γυμνάσιο και 88% στο λύκειο. Οι φιλόλογοι δήλωσαν ότι συναντούν σωρεία ορθογραφικών λαθών στα γραπτά, παράλειψη τονισμού ή σημείων στίξης, χρήση αγγλικών σημείων στίξης, συνδυασμό ελληνικών και λατινικών

6 γραμμάτων στην ίδια λέξη, φωνητικά λάθη ( ιδιαίτερα στους φθόγγους «ks» αντί για «ξ»), καθώς και σύντμηση λέξεων ( «tespa» αντί για «τέλος πάντων», «tpt» αντί για «τίποτα»). Επιπλέον, η γλώσσα μας είναι η πιο πλούσια γλώσσα στον κόσμο, με 6 εκατομμύρια λέξεις και 78 εκατομμύρια λεκτικούς τύπους, όταν η αγγλική, με λέξεις, αποτελεί μόλις το 1/100 της δικής μας (έρευνα του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας). Παράλληλα, η γαλλική γλώσσα με μελέτη του γαλλικού Υπουργείου Παιδείας περιλαμβάνει λέξεις με ελληνικές ρίζες σε ποσοστό 60%. Η αγγλική έχει ελληνικές λέξεις, ενώ η γερμανική διαμορφώθηκε με πρότυπο τη γραμματική και το συντακτικό της ελληνικής. Όταν λοιπόν στη Γαλλία για μια οξεία υπάρχει πλήθος διαμαρτυριών, στην Ισπανία γίνονται διαδηλώσεις για να περιληφθεί στο πληκτρολόγιο των υπολογιστών ένα σύμβολό τους και στη Ρωσία επιβάλλονται μεγάλα χρηματικά πρόστιμα στην αλλαγή και ενός γράμματος του κυριλλικού αλφαβήτου, στη χώρα μας γιατί δεν υπάρχει ένας πλήρης και αυτοτελής ορθογραφικός οδηγός στα σχολεία ή γιατί παρακολουθούμε σχεδόν απαθείς την υποβάθμιση της ορθογραφίας ; Οι μαθητές χρειάζεται να κατανοήσουν την κατάσταση μέσα από την καθοδήγηση του σχολείου. Ενός σχολείου όμως που να ανταποκρίνεται στις νέες απαιτήσεις με φαντασία, πρωτοτυπία και με σύγχρονες στρατηγικές προσέγγισης της γνώσης.