ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ «ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ & ΙΟΙΚΗΣΗ» ΤΜΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ «ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ & ΙΟΙΚΗΣΗ» ΤΜΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΙΕΘΝΩΝ ΚΑΤΑΤΑΞΕΩΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΩΝ, GLOBAL UNIVERSITY RANKINGS ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΡΑΝΙΚΟΛΑ ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ : ΑΓΓΕΛΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, 2015

2 ii Αξιολόγηση των ιεθνών Κατατάξεων Πανεπιστηµίων, Global University Rankings Μεταπτυχιακή Εργασία της Καρανικόλα Χριστίνας, Αριθµός Μητρώου : 443 ιατµηµατικό Πρόγραµµα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Πληροφορική & ιοίκηση» Τµήµατα Πληροφορικής & Οικονοµικών, Α.Π.Θ. Επιβλέπων : Αγγελής Ελευθέριος, Αναπληρωτής Καθηγητής Τµήµα Πληροφορικής, Σ.Θ.Ε., Α.Π.Θ. Εξεταστική Επιτροπή : Ελευθέριος Αγγελής, Αναπληρωτής Καθηγητής, Τµήµα Πληροφορικής, Α.Π.Θ. Νικόλαος Βασιλειάδης, Αναπληρωτής Καθηγητής, Τµήµα Πληροφορικής, Α.Π.Θ. Χριστίνα Μπουτσούκη, Επίκουρη Καθηγήτρια, Τµήµα Οικονοµικών Επιστηµών, Α.Π.Θ. Η παρούσα εργασία κατατέθηκε ενώπιον του ιδακτικού Προσωπικού του Α.Π.Θ. & εκπονήθηκε στα πλαίσια των υποχρεώσεων της Χριστίνας Καρανικόλα για την απόκτηση του Μεταπτυχιακού τίτλου σπουδών του ιατµηµατικού Προγράµµατος Σπουδών «Πληροφορική & ιοίκηση» του Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης Η παρούσα µεταπτυχιακή εργασία στοιχειοθετήθηκε µε το LaTEX. Η γραµµατοσειρά που χρησιµοποιήθηκε είναι η Κέρκης 1. 1 Εργαστήριο Ψηφιακής Τυπογραφίας, Τµήµα Μαθηµατικών, Πανεπιστήµιο Αιγαίου

3 iii Περίληψη : Την τελευταία δεκαετία οι διεθνείς κατατάξεις επίδοσης των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων έχουν ϕτάσει σε άνευ προηγουµένου απήχηση, διαδραµατίζοντας καίριο ϱόλο στον κλάδο της τριτοβάθµιας εκπαίδευσης, επηρεάζοντας τους εν δυνάµει σπουδαστές ως προς την πορεία των σπουδών που ϑα ακολουθήσουν, αλλά επηρεάζοντας και τα ίδια τα εκπαιδευτικά ιδρύµατα τα οποία ανακαθορίζουν τις ακαδηµαϊκές πολιτικές τους και αναπροσαρµόζουν τα προπτυχιακά προγράµµατα σπουδών τους. Στο παρόν πόνηµα συγκρίνονται επτά διαφορετικές λίστες κατάταξης και τα επί µέρους χαρακτηριστικά τους, που καθορίζουν την αξιολόγηση της πανεπιστηµιακής εκπαίδευσης παγκοσµίως, χρησιµοποιώντας την στατιστική µέθοδο Multiple Correspondence Analysis. Επίσης, τα δεδοµένα κατατάξεων των έξι παγκόσµιων λιστών εξετάζονται και ποιοτικά και εξάγονται χρήσιµα συµπεράσµατα σχετικά µε την ακρίβεια και αξιοπιστία των παγκόσµιων λιστών κατατάξεων (Global University Rankings). Είναι µέγιστης σηµασίας οι ερευνητές να δη- µιουργήσουν πραγµατικές, διακριτές, ποιοτικές διαφορές, παιδαγωγικά και µεθοδολογικά ενήµερες προσεγγίσεις για να αντιµετωπίσουν την ολοένα και περισσότερο αυξανόµενη α- νάγκη για την κατάταξη των ανωτάτων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων. Εάν δεν ληφθούν υπόψη η ποικιλοµορφία και η διαφορετικότητα στην ανώτατη εκπαίδευση και παρουσιαστούν µονοδιάστατες µελέτες, το αποτέλεσµα ϑα είναι παραπλανητικό και σε καµία περίπτωση δεν ϑα προωθεί τον υγιή ανταγωνισµό µεταξύ των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων ούτε ϑα συνεισφέρει στην εξέλιξη κέντρων αριστείας. Οι λίστες κατάταξης µπορούν να ϐοηθήσουν σε τοµείς όπως στρατηγικός προγραµµατισµός, οργάνωση και στελέχωση των ιδρυµάτων, πιστοποίηση αριστείας, εύρεση και αναδιανοµή πόρων, marketing, οικονοµική στήριξη των ϕοιτητών, ακαδηµαϊκή κινητικότητα. Ολα αυτά, συµβαίνουν σε µία κοινωνία που αναζητά ένα (world-class university) στα πλαίσια της µαζικοποίησης (massification) της εκπαίδευσης, όπου τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα άνοιξαν τις πόρτες τους πέρα από την ελίτ που εξυπηρετούσαν µέχρι πρότινος σε εκείνους που στις προηγούµενες γενιές ϑεωρούσαν τον χώρο της ανώτατης εκπαίδευσης µη προσβάσιµο λόγω της οικονοµικής τους κατάστασης. Λέξεις κλειδιά : ιεθνείς Κατατάξεις Πανεπιστηµίων, Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύµατα, Ποιότητα, Στατιστική Ανάλυση Πολλαπλών Αντιστοιχιών, Αριστεία

4 iv Abstract: In the last twenty years national and international rankings of institutional performance grew to unprecedented heights of importance, playing a growing role in contemporary higher education affecting both the potential students making choices about the careers they will pursue and the institutions fashioning their academic policies and undergraduate study programmes. This paper compares seven approaches and their key indicators which underpin evaluation of university education worldwide using the statistical method of Multiple Correspondence Analysis. Furthermore, a qualitative checking approach was used on the compiled data from the total worldwide rankings of six different lists in order for conclusions to be drawn for Global University Rankings. It is critical that researchers develop pragmatic, distinguishable qualitative differences, educationally sensitive and methodologically informed approaches to manage this growing need for ranking and classification of higher institutions. Not taking into account institutional diversity in higher education and providing one-dimensional rankings is rather misleading and it does not foster healthy competition among higher education institutions nor does it stimulate the evolution of centres of excellence. Rankings and league tables can be of assistance in such areas as strategic positioning and planning, staffing and organization, quality assurance, resource allocation, marketing and fundraising, admissions and financial aid, student and academic mobility in a society seeking the status of a world-class university and within the new realm of "massification", under which universities have ceased to be educators of the elite only and have opened their doors to those who would not in previous generations have considered this to be an accessible or affordable route. Keywords: Global University Rankings, Higher Educational Institutions, Quality, Multiple Correspondence Analysis, Excellence

5 Πρόλογος Η παρούσα εργασία αποτελεί το τελευταίο ακαδηµαϊκό µου πόνηµα ως µεταπτυχιακή ϕοιτήτρια. Για την ολοκλήρωσή της ευχαριστώ ϑερµά τον επιβλέποντα καθηγητή µου κύριο Ελευθέριο Αγγελή, για την καθοδήγηση, συνεργασία και υποµονή του. Επίσης, ευχαριστώ τον κύριο Νικόλαο Βασιλειάδη για την ϐοήθεια και τις ιδέες που προσέφερε στην εκπόνηση της παρούσας µεταπτυχιακής εργασίας. Τέλος, ιδιαίτερες ευχαριστίες στους οικείους µου για την διαρκή στήριξη και ϐοήθειά που απλόχερα µου προσφέρουν. Χριστίνα Καρανικόλα Θεσσαλονίκη, Σεπτέµβρης 2015 v

6 Περιεχόµενα Πρόλογος v 1 Εισαγωγή Αφορµή & Κίνητρα Πηγές & Εύρος ιπλωµατικής Σκοπός & Στόχοι ιπλωµατικής οµή & Εύρος ιπλωµατικής ιεθνείς Κατατάξεις Πανεπιστηµίων Γενικά Academic Ranking of World Universities - ARWU Times Higher Education - THE Quacquarelli Symonds - QS Webometrics Ranking of World Universities SIR - SCImago Institutions Rankings CWTS Leiden Ranking University Ranking by Academic Performance - URAP U-Multirank Impact Factor h-index Σύνοψη & Συµπεράσµατα Στατιστική Ανάλυση Κατατάξεων Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυµάτων Γενικά Πολλαπλή Ανάλυση Αντιστοιχιών (Multiple Correspondence Analysis) Εφαρµογή της Πολλαπλής Ανάλυσης Αντιστοιχιών (Multiple Correspondence Analysis) Σύνοψη & Συµπεράσµατα Ποιοτική Ανάλυση Κατατάξεων Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυµάτων Γενικά Ποιοτική Ανάλυση Συνόλου εδοµένων Ποιοτική Μελέτη Κατατάξεων Ελληνικών ΑΕΙ µε χρήση της U-Multirank Σύνοψη & Συµπεράσµατα Βιβλιογραφία 66 vi

7 Education is pre-eminently a matter of quality, not amount. Henry Ford, 1/1/1924 Τα Μαθηµατικά, όπως η διαλεκτική, είναι ένα όργανο εσωτερικού, υψηλού νοήµατος... γι αυτό και ο ϕορµαλισµός των Μαθηµατικών, η συµϐολική τους γλώσσα, είναι γλώσσα υψηλού επιπέδου, για να µπορούνε έτσι, όσο τους είναι εφικτό, να κατανοήσουν τα µη µετρήσιµα σε ένα κόσµο µετρήσιµο και αριθµήσιµο. Johann Wolfgang von Goethe, Maximen und Reflexionen [1] Private and affluent public primary education, test-prep courses, enrichment programmes, volunteer service projects, international travel, music lessons, sports activities - all the high cost building blocks of the perfect college application - put crushing pressure on the upper middle class and their offspring. Yale Professor William Deresiewicz, The New Republic, 2014

8 Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή 1.1 Αφορµή & Κίνητρα Ο πλούτος των κοινωνιών όπου κυριαρχεί ο κεφαλαιοκρατικός τρόπος παραγωγής εµφανίζεται σαν ένας «τεράστιος σωρός από εµπορεύµατα» [2]. Η εµπορευµατική οικονοµία των κοινωνιών αυτών ϐασίζεται στην «ανταλλαγή» τέτοιων ίσων εµπορευµατικών µονάδων που προέρχονται από τον πρωτογενή, δευτερογενή ή τριτογενή τοµέα παραγωγής και έχουν την µορφή προϊόντων, αγαθών ή υπηρεσιών αντίστοιχα, τα οποία διαθέτουν κάποια ωφέλιµη ή όχι αξία η οποία για να αποτιµηθεί πρέπει να εξετάζεται τόσο ποιοτικά όσο και ποσοτικά. Προκειµένου να είναι δυνατή η αντικειµενική σύγκριση των εµπορευµάτων και να επιτευχθεί η «ανταλλαγή» ίσων εµπορευµάτων, η αξία τους τείνει να αριθµοποιείται και να ποσοτικοποιείται ώστε µέσω µιας αριθµητικής τιµής να µπορεί να αξιολογείται και α- ποτιµάται η ωφελιµότητα τους. Αυτό συµβαίνει διότι µέσω των αριθµών είναι δυνατό να αποτυπωθεί µια εικόνα του πραγµατικού και να προσδιοριστεί µια αντικειµενική αξία για όλα τα αγαθά ή υπηρεσίες που είναι προς ανταλλαγή, αγοροπωλησία. Η κυρίαρχη ιδεολογία της εµπορευµατοποίησης που οι πρεσβευτές του νεοφιλελευθε- ϱισµού προώθησαν επιτυχώς την δεκαετία του 1970 [19] σε κάθε έκφανση της κοινωνικής Ϲωής είχε ως άµεση απόρροια την τάση για ιδιωτικοποίηση οποιασδήποτε κοινωνικής κρατικής δοµής καθώς και το πέρασµα από το κράτος πρόνοιας στην ατοµική πρωτοβουλία και στην πίστη στις δυνάµεις της αγοράς. Ουσιαστικά τότε αρχίζει και η υπέρβαση της α- πόστασης µεταξύ της ανώτατης εκπαίδευσης και της επιχειρηµατικής δραστηριότητας [7]. Η δηµόσια εκπαίδευση δέχτηκε καίριο πλήγµα εξαιτίας της αποδόµησης του κοινωνικού κράτους και υπό την πίεση των δυνάµεων της αγοράς, τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα ήταν από τα πρώτα που ωθήθηκαν, προκειµένου να επιβιώσουν στα νέα δεδοµένα, ολοένα και περισσότερο στην µετατροπή τους σε αυτόνοµους επιχειρηµατικούς οργανισµούς οι ο- ποίοι έπρεπε να ϕροντίσουν από µόνοι τους για τη χρηµατοδότησή τους. Η υποχρέωση των 1

9 2 Κεφάλαιο 1. Εισαγωγή κρατών για χάραξη εθνικής πολιτικής για εκπαίδευση κοινή και προσβάσιµη από όλους εγκαταλείπεται σαν ιδέα και τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα κυριαρχούνται πλέον από το πνεύµα και τις πρακτικές της αγοράς και µοιραία οι ακαδηµαϊκές τους δραστηριότητες παίρνουν την µορφή εµπορεύσιµων υπηρεσιών [3]. Αποστολή των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων πλέον αποτελεί η χορήγηση πιστοποιήσεων κατοχής εµπορεύσιµων εργασιακών ικανοτήτων που ϑα καταστήσουν τόσο τα ίδια τα ιδρύµατα όσο και τους αποφοίτους τους περισσότερο εµπορεύσιµους και ανταγωνιστικούς στις νέες εξαιρετικά ανταγωνιστικές συνθήκες της αγοράς εργασίας. Σχήµα 1.1: University Rankings Overview, Luiz Vazques, Gulf News Σε αυτό το πλαίσιο, τα πανεπιστήµια εισέρχονται στην διαδικασία συγγραφής και α- κολούθησης του δικού τους business plan, στην διαδικασία καθιέρωσης του δικού τους brand name στην αγορά της τριτοβάθµιας εκπαίδευσης, στην διαδικασία προσέλκυσης πελατειακού κοινού ικανού να τους προσφέρει µακροζωία και µακροηµέρευση, στην διαδικασία σύναψης συµφωνιών µε ιδιώτες και επιχειρήσεις που ϑα τους εξασφαλίσουν χρη- µατοδότηση καθώς και στην διαδικασία εύρεσης χορηγιών. Επιπρόσθετα, τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα πρέπει να κινηθούν έτσι ώστε να αποκτήσουν ϕήµη και να πετύχουν να καταξιωθούν ως τα κορυφαία στον κλάδο δραστηριοποίησής τους. Ετσι δηµιουργούνται ανώτατα ιδρύµατα τα οποία απευθύνονται σε συγκεκριµένες ελίτ που έχουν την οικονο- µική δυνατότητα να ϕοιτήσουν σε αυτά, τα οποία αποτελούν µια ολόκληρη ϐιοµηχανία παραγωγής gentlemen [4]. Ουσιαστικά, η επιλογή ακαδηµαϊκού ιδρύµατος αντανακλά και µια κοινωνική ιεραρχία µιας και τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα που υπερτερούν έναντι των ανταγωνιστικών τους καταφέρνουν και προσελκύουν εκείνο το κοινό που αντιστοιχεί στις ανώτερες οικονοµικά κοινωνικές τάξεις. Η εκπαίδευση πλέον, συντελεί στο να αµβλύνονται οι υφιστάµενες κοινωνικές διαφορές και στο να εντείνονται οι ταξικές διαφο- ϱές. Πλέον, σε κάθε κοινωνική τάξη αντιστοιχεί και µία «κατάλληλη» εκπαίδευση και για αυτό τα πανεπιστήµια αποκτούν δικαιολογηµένα εµµονές περί συνεχούς ποσοτικοποιη- µένης ϐελτίωσης της ποιότητας των εκπαιδευτικών υπηρεσιών που παρέχουν, διατήρησης υψηλών standards έρευνας και διδασκαλίας, επίτευξης αριστείας και µια αριθµολάγνα επιθυµία να ϕιγουράρουν σε υψηλές ϑέσεις στις διεθνείς κατατάξεις πανεπιστηµίων α- κόµα και αν η κατάταξή τους δεν αντανακλά απολύτως την πραγµατικότητα σχετικά µε

10 1.1. Αφορµή & Κίνητρα 3 την ποιότητα και το επίπεδο σπουδών που παρέχουν. Τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα δεν µπορούν να αποφύγουν τον ανταγωνισµό, κυ- ϱίαρχο στοιχείο των σύγχρονων καπιταλιστικών χωρών, που επιτάσσει την ύπαρξη τεχνικών µέσω των οποίων το κάθετι ϑα ποσοτικοποιείται, αριθµοποιείται προκειµένου να τοποθετείται εν τέλει σε µια µετρήσιµη κλίµακα στην οποία η ωφελιµότητα, αξία ενός εµπο- ϱεύµατος ή υπηρεσίας ϑα ερµηνεύεται µε ποσοτικούς δείκτες. Από αυτές τις τεχνικές µέτρησης είναι όντως εφικτό να προκύψουν συµπεράσµατα που µπορούν να οδηγήσουν σε αντικειµενικότητα και αλήθεια όµως τίθενται πολλά ερωτήµατα και προβληµατισµοί σχετικά µε το εάν τα πάντα είναι µετρήσιµα, ποια ϕαινόµενα είναι εφικτό να ποσοτικοποιηθούν έτσι ώστε τα αποτελέσµατα από την ποσοτικοποίησή τους να αποτυπώνουν την πραγµατικότητα καθώς και ποιοι είναι οι τρόποι εκείνοι µέτρησης που ϑα οδηγήσουν σε εξαγωγή αξιόπιστων συµπερασµάτων. Αποκλειστικά η ποσοτικοποίηση δεν συνεπάγεται αντικειµενικότητα. Αναγκαία συνθήκη για αποτύπωση της αλήθειας αποτελεί και η ποιοτική προσέγγιση των ϕαινοµένων. Ταυτόχρονα, η δηµιουργία µιας επίπλαστης κυρίαρχης αντικειµενικότητας η οποία νοµιµοποιείται από την αντικειµενικότητα που προσδίδει η χρήση των αριθµών και των στατιστικών κατατάξεων είναι ικανή να δηµιουργήσει περιθω- ϱιοποίηση ή και συναισθήµατα κατωτερότητας σε ό,τι αποκλίνει από αυτήν. Για αυτό και τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα πασχίζουν να αποδείξουν την αριστεία και το υψηλό ακαδηµαϊκό τους επίπεδο µέσα από τα καλά σκορς και τις ϐαθµολογήσεις που δύναται να πετύχουν στις περίφηµες διεθνείς κατατάξεις των πανεπιστηµίων, γνωστών και ως university rankings. Για τον ίδιο λόγο και οι περιβόητες κατατάξεις πανεπιστηµίων τυγχάνουν µεγάλης αναγνώρισης και αποδοχής ως µέτρο κατάδειξης της αριστείας και της επιτυχίας ενός ανώτατου ακαδηµαϊκού ιδρύµατος. Πλέον, η ϕήµη αριστείας που ένα πανεπιστήµιο έχει αποκτήσει διαχρονικά λόγω της αρχαιότητας του και χάρη στην προβολή του έργου του ακαδηµαϊκού και επιστηµονικού του δυναµικού, δεν αρκεί, απαιτούνται κριτήρια αντικειµενικά και µετρήσιµα τα οποία ϑα µετρήσουν την αριστεία και αξία του κάθε ιδρύµατος κατατάσσοντάς το στην παγκόσµια κλίµακα σύγκρισης όλων των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων. Η αριστεία πλέον αποτελεί ϕαινόµενο προς µέτρηση. Η αριστεία είναι µια έννοια ετυµολογικά συγγενής µε το ϱήµα αριστεύω. Εκείνος που αριστεύει είναι ο καλύτερος που ξεχωρίζει, προκρίνεται και διακρίνεται για τις επιδόσεις του σε έναν ή περισσότερους τοµείς. Στην αρχαιότητα η αριστεία σχετιζόταν µε τη γενναιότητα κι επιδεξιότητα που έδειχνε ο καθένας στην µάχη την ώρα που αγωνίζονταν [5], κάτι το οποίο εµπεριέχει σε πολύ µεγάλο ϐαθµό την έννοια της δύναµης, της πυγµής, του ανταγωνισµού και της νίκης την ώρα της µάχης. Στην ανώτατη εκπαίδευση µπορεί κανείς να µιλά για κέντρα αριστείας, δηλαδή µονάδες που διακρίνονται στην έρευνα ή και για ερευνητικά προγράµµατα που στηρίζονται σε υψηλές επιδόσεις των ερευνητών. Ο ορισµός

11 4 Κεφάλαιο 1. Εισαγωγή της αριστείας στο παραπάνω πλαίσιο έχει ουσιαστικά έναν τεχνοκρατικό χαρακτήρα. Ως παράγωγο του υπερθετικού ϐαθµού «άριστος» που υπονοεί το ανώτατο σηµείο µιας µετρήσιµης κλίµακας, η αριστεία ερµηνεύεται µε κατεξοχήν ποσοτικούς δείκτες. Ο υψηλός αριθµός ερευνητικών προγραµµάτων, δηµοσιεύσεων, ετεροαναφορών και κατά συνέπεια ο υψηλός δείκτης απήχησης του επιστηµονικού έργου αποτελεί ποσοτικό στοιχείο. Οµως, ο σχεδόν εξολοκλήρου µετρήσιµος προσδιορισµός της «αριστείας» προσκρούει στην ίδια την πρωταρχική σηµασία της λέξης που ορίζεται µε ποιοτικά χαρακτηριστικά. Κι αυτό γίνεται σαφές αν προσπαθήσει να δει κανείς τι καθιστά «άριστο» έναν για παράδειγµα εκπαιδευτικό σε επίπεδο διδασκαλίας ο οποίος δε ϑα κριθεί µόνο µε ϐάση τον αριθµό των µαθητών ή ϕοιτητών που εκπαιδεύει ούτε µε αποκλειστικό γνώµονα τα τυπικά του προσόντα, αλλά ϑα κριθεί και µε ϐάση ποιοτικά ουσιαστικά στοιχεία όπως το κατά πόσο οι γνώσεις που κατέχει µεταφέρονται επιτυχώς στους εκπαιδευόµενους, στο εάν και πώς συµβάλλει στη διαµόρφωση σκεπτόµενων προσωπικοτήτων, πώς ϐλέπει τις ιδιαιτερότητες του κάθε εκπαιδευόµενου και πώς ανταποκρίνεται σε αυτές, δηλαδή ποιοτικά χαρακτηριστικά και ιδιότητες για τα οποία δεν είναι εύκολο να οριστεί κλίµακα µέτρησής τους [6]. Τα Ϲητήµατα, λοιπόν, που προκύπτουν σχετικά µε το πάντα επίκαιρο ϑέµα της αξιολόγησης της αριστείας των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων είναι πολλά και η επιλογή µηχανισµών που είναι ικανοί να µετρήσουν αντικειµενικά και αξιόπιστα την αριστεία ενός ανώτατου εκπαιδευτικού ιδρύµατος και των επιµέρους µονάδων του, πρέπει να γίνεται µε προσοχή και τα αποτελέσµατα των µετρήσεων των µηχανισµών κατάταξης των πανεπιστηµίων να αντιµετωπίζονται µε κριτική στάση. 1.2 Πηγές & Εύρος ιπλωµατικής Προκειµένου να κατανοηθούν και αποτυπωθούν τα χαρακτηριστικά των διαφορετικών λιστών αξιολόγησης και κατατάξεων των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων καθώς και να µελετηθούν τόσο στατιστικά όσο και κριτικά τα κριτήρια αξιολόγησης που η κάθε λίστα χρησιµοποιεί, αναζητήθηκαν επιστηµονικά άρθρα έγκυρων ψηφιακών ϐιβλιοθηκών όπως οι ACM, Springer, IEEE, Elsevier, ScienceDirect, cademia.edu, JStore τα οποία και µελετήθηκαν εκτενώς. Επίσης, η αναζήτηση στον ιστό αλλά και σε σύγχρονα ενηµερωτικά sites σχετικών µε τα Global University Rankings, λειτούργησε υποβοηθητικά ώστε να εντοπιστούν διαφορετικές πτυχές των λιστών κατατάξεων που παρουσίαζαν ενδιαφέρον µελέτης. Φυσικά, υλικό αντλήθηκε και από τους επίσηµους ιστοτόπους της κάθε λίστας κατάταξης των πανεπιστηµίων. Ακόµα, µελετήθηκαν reports ϕορέων ή οργανισµών σχετικών µε τις διεθνείς κατατάξεις των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων. Τα δεδοµένα που χρησιµοποιήθηκαν στην στατιστική µελέτη και ανάλυση των αποτελεσµάτων κατατάξεων

12 1.3. Σκοπός & Στόχοι ιπλωµατικής 5 των διαφορετικών λιστών ανακτήθηκαν από το διαδίκτυο από τους επίσηµους ιστότοπους των διαφόρων λιστών κατατάξεων που µελετήθηκαν στην παρούσα εργασία και για την στατιστική τους ανάλυση χρησιµοποιήθηκε το στατιστικό πακέτο SPSS. Τέλος, τα Global University Rankings που µελετήθηκαν ϐιβλιογραφικά ως προς τις µεθοδολογίες κατατάξεων που χρησιµοποιούν είναι τα εξής : ARWU, THE, QS, Webometrics, SCImago, Leiden, URAP, U-Multirank και παρουσιάζονται στον παρακάτω πίνακα. Σχήµα 1.2: ιεθνείς Λίστες Κατάταξης Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυµάτων που µελετήθηκαν 1.3 Σκοπός & Στόχοι ιπλωµατικής Πριν γίνει εξαγωγή συµπερασµάτων σχετικά µε την αξιοπιστία και αντικειµενικότητα των λιστών των κατατάξεων των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων είναι καίριο να γίνει ε- ντρύφηση και αξιολόγηση των µεθοδολογιών, τεχνικών και κριτηρίων κάθε λίστας κατάταξης προκειµένου να κατανοηθεί ο τρόπος λειτουργίας κάθε λίστας και να διακριθούν τα διαφορετικά ϐάρη που η κάθε λίστα χρησιµοποιεί ως κριτήρια αξιολόγησης της παραγωγής του ακαδηµαϊκού έργου ενός ανώτατου εκπαιδευτικού ιδρύµατος. Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι αφενός µία εις ϐάθος µελέτη των διεθνών λιστών κατάταξης των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων και αφετέρου µία κριτική ανάλυση των µεθοδολογιών που η κάθε λίστα χρησιµοποιεί. Στόχος της παρούσας εργασίας είναι η στατιστική ανάλυση των αποτελεσµάτων κατατάξεων των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων από λίστα σε λίστα καθώς και η ποιοτική κριτική ανάλυση των αποτελεσµάτων ώστε να προκύψουν εκτιµήσεις και συµπεράσµατα σχετικά µε την αξιοπιστία και αντικειµενικότη-

13 6 Κεφάλαιο 1. Εισαγωγή τα των διεθνών λιστών κατάταξης των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων, που από εδώ και στο εξής ϑα αναφέρονται ως GURs (Global University Rankings). Η συµβολή της παρούσας εργασίας είναι η εις ϐάθος κατανόηση της µεθοδολογίας των λιστών κατατάξεων, η παρουσίαση της νοοτροπίας αξιολόγησης κάθε λίστας κατάταξης, η εξέταση ύπαρξης συσχετίσεων µεταξύ των λιστών κατάταξης αξιοποιώντας την στατιστική ανάλυση της Πολλαπλής Ανάλυσης Αντιστοιχιών (Multiple Correspondence Analysis) καθώς και η εξαγωγή συµπερασµάτων σχετικά µε την αξιοπιστία, αντικειµενικότητα, συνέπεια αλλά και τελικά χρησιµότητα των λιστών κατάταξης των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων. 1.4 οµή & Εύρος ιπλωµατικής Στο πόνηµα που ακολουθεί, αρχικά προσδιορίζονται εµπεριστατωµένα τα χαρακτηριστικά κριτήρια και οι µεθοδολογίες που η κάθε λίστα χρησιµοποιεί για την κατάταξη και αξιολόγηση της αριστείας και της ακαδηµαϊκής ποιότητας των πανεπιστηµιακών ιδρυ- µάτων, περιγράφονται οι ιδιαιτερότητες και η ϕιλοσοφία της κάθε λίστας και εξάγονται συµπεράσµατα για την κάθε λίστα ξεχωριστά αλλά και συγκριτικά ανά µεταξύ των λιστών κατάταξης. Στη συνέχεια, παρουσιάζεται η στατιστική τεχνική της Πολλαπλής Ανάλυσης Αντιστοιχιών γνωστή και ως Multiple Correspondence Analysis, µέσω της εφαρµογής της οποίας αναλύονται ανά λίστα κατάταξης τα ratings του κάθε ανώτατου εκπαιδευτικού ιδρύµατος για την χρονική περίοδο Ετσι, εξετάζεται η ύπαρξη συσχετίσεων των κατατάξεων των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων από λίστα σε λίστα και γίνεται σύνδεση των στατιστικών ευρηµάτων µε τα ποιοτικά ευρήµατα που προέκυψαν από την περιγραφική ανάλυση των µεθοδολογιών των λιστών κατατάξεων και παρουσιάζονται τα συµπεράσµατα της παρούσας µεταπτυχιακής εργασίας τα οποία και οδηγούν σε µια πρώτη αποτίµηση της αξιοπιστίας των Global University Rankings. Ταυτόχρονα, µελετώνται τα κριτήρια εκείνα που καθιστούν συγκεκριµένα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα πάντα πρώτα στις λίστες κατάταξης των πανεπιστηµίων. Για την µελέτη και αποσαφήνιση των κριτηρίων αυτών χρησιµοποιείται το εργαλείο συγκριτικών κατατάξεων Multirank. Τέλος, παρουσιάζονται κι άλλα ποιοτικά στοιχεία, τα οποία δικαιολογούν την σειρά κατατάξεων των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων που η κάθε λίστα αξιολόγησης δηµοσιεύει.

14 Κεφάλαιο 2 ιεθνείς Κατατάξεις Πανεπιστηµίων 2.1 Γενικά Ο ανταγωνισµός µεταξύ των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων που προκύπτει από την παγκοσµιοποίηση των υπηρεσιών ανώτατης εκπαίδευσης άµεσα υπαγορεύει την ανάγκη για εύρεση τρόπων αξιολόγησης και ιεράρχησης των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων κάθε χώρας. Ετσι λοιπόν, τα GURs (Global University Rankings), έχουν καθιερωθεί στον ανταγωνιστικό κλάδο της παγκόσµιας αγοράς της ανώτατης εκπαίδευσης ως ένα εργαλείο ταξινόµησης και κατάταξης των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων. Η κατάταξη των πανεπιστηµίων γίνεται ανάλογα µε την απόδοση τους σε συγκεκριµένα κριτήρια αξιολόγησης της ποιότητας της διδασκαλίας, της παραγωγής ερευνητικού έργου, των υποδοµών, της ε- παγγελµατικής σταδιοδροµίας των αποφοίτων τους και γενικότερα της αξιολόγησης του επιπέδου σπουδών. Ουσιαστικά τα GURs προσδοκούν να αντανακλούν τα αποτελέσµατα µιας παγκόσµιας αξιολόγησης των επιδόσεων όλων των ανώτατων ακαδηµαϊκών ιδρυµάτων. Κάθε κατάταξη χρησιµοποιεί ποσοτικούς δείκτες που επιλέγονται ϐάσει των στοιχείων που ϑεωρούνται σηµαντικά από τον ϕορέα αξιολόγησης και ορισµένων παραµέτρων πάνω σε αυτούς, ανάλογα µε τη σηµαντικότητά τους. Με ϐάση αυτούς τους δείκτες υπολογίζεται η ϐαθµολογία των υπό αξιολόγηση ιδρυµάτων. Πολλά είναι τα κριτήρια αξιολόγησης των πανεπιστηµίων και για τις περισσότερες λίστες τα κριτήρια αξιολόγησης διαφέρουν και συνήθως σταθµίζονται διαφορετικά και εποµένως έχουν διαφορετική ϐαρύτητα (weight) στη διαµόρφωση της τελικής κατάταξης της κάθε λίστας. Σύµφωνα µε τους οργανισµούς που διενεργούν τα GURs, τα GURs αποτελούν έναν «αντικειµενικό» τρόπο ώστε τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα να εντοπίσουν πού τοποθετούνται στις παγκόσµιες κατατάξεις και να εξετάσουν τα σηµεία αυτά που υστερούν ή υπε- ϱέχουν σε σχέση µε τα ανταγωνιστικά τους. Σύµφωνα µε τους οργανισµούς δηµιουργίας και δηµοσίευσης των λιστών κατατάξεων, η ϑέση κατάταξης του κάθε ανώτατου ιδρύµατος 7

15 8 Κεφάλαιο 2. ιεθνείς Κατατάξεις Πανεπιστηµίων αντανακλά και το επίπεδο ποιότητας υπηρεσιών εκπαίδευσης που το κάθε ίδρυµα παρέχει αλλά και το ακαδηµαϊκό επίπεδο του κάθε ιδρύµατος. Με αυτό τον τρόπο τα ανώτατα ιδρύµατα µπορούν να επαναπροσδιορίσουν την εκπαιδευτική αποστολή τους και να κινη- ϑούν διορθωτικά εάν είναι εφικτή ϐελτίωση ή εξέλιξη στα σηµεία στα οποία παρουσιάζουν χαµηλές επιδόσεις. Επιπρόσθετα, οι εν δυνάµει ϕοιτητές, ερευνητές µπορούν να συµβουλευτούν τα GURs και τα League Tables προκειµένου να επιλέξουν ανάµεσα στα καλύτερα ανώτατα ιδρύµατα για σπουδές. Πολλοί είναι οι υποστηρικτές των GURs που ϑεωρούν ότι οι λίστες κατάταξης ενισχύουν την διαφάνεια και προσφέρουν µια αποκρυσταλλωµένη εικόνα του επιπέδου ενός ανώτατου ακαδηµαϊκού ιδρύµατος. Οι επικριτές ϐέβαια των GURs υποστηρίζουν ότι αφού τα παραγόµενα από τα GURs αποτελέσµατα κατατάξεων εξαρτώνται σε µεγάλο ϐαθµό από την επιλογή συγκεκριµένων δεικτών και των αντίστοιχων ϐαρών τους, η αξιοπιστία των GURs είναι αµφισβητήσιµη διότι δεν υπάρχουν συγκεκριµένοι καθολικοί δείκτες που να µπορούν απόλυτα να προσεγγίσουν ουσιαστικά την ποιότητα για κάθε ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυµα. Επίσης, τα GURs κατηγορούνται ότι εισάγουν ένα «αγοραίο» πνεύµα που εµπορευµατοποιεί τη γνώση και δεν αρµόζει στην παιδεία, ότι προωθούν µια «ελιτίστικη» νοοτροπία, ότι επιβάλλουν ένα αγγλόφωνο-αγγλοσαξονικό και αποκλειστικά ϑετικών επιστηµών κατεύθυνσης εκπαιδευτικό µοντέλο το οποίο διαβρώνει - αν όχι ισοπεδώνει - εθνικές κουλτούρες και παραδόσεις και ενισχύει τη απογύµνωση των λιγότερο ανεπτυγµένων χωρών από το ακαδηµαϊκό και ερευνητικό τους δυναµικό brain drain. Σύµφωνα µε τους Simon Marginson και Marijk van der Wende ο καλύτερος τρόπος να προσεγγίσει κανείς κριτικά τα GURs είναι το να αναγνωρίσει και αποδεχθεί εξ αρχής ότι "all rankings are partial in coverage and contain biases, and that all rankings are purpose driven" [11]. Μελετώντας τα GURs διαφόρων οργανισµών παρατηρείται ότι ο χαρακτήρας της αξιολόγησης που κατά περίπτωση διενεργείται, εκκινεί από την ιδέα αξιολόγησης των ποιοτικών χαρακτηριστικών των ιδρυµάτων. Οµως, η ποσοτικοποίηση αυτών των χαρακτηριστικών είναι αναγκαία διότι µόνο έτσι µπορεί να διενεργηθεί σύγκριση και κατάταξη των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων. Σε αυτό το πνεύµα, χαρακτηριστικά όπως το ερευνητικό και διδακτικό έργο ανάγονται σε συγκρίσιµα-µετρήσιµα µεγέθη και τα πανεπιστήµια καλούνται να συµµετέχουν σε µια διαδικασία συγκριτικής ϐαθµολόγησης προκειµένου να διακριθούν και επιβραβευτούν. Ουσιαστικά, η νοοτροπία αξιολόγησης των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων που τα GURs καταλήγουν να χρησιµοποιούν, δίνει έµφαση κυρίως στην ποσοτική διαφοροποίηση και ιεράρχηση του ακαδηµαϊκού έργου των ιδρυµάτων, των δηµοσιεύσεων και ετεροαναφορών τους, των ερευνητικών προγραµµάτων καθώς και των επιστηµονικών τους εκδόσεων, χωρίς όµως να αποτυπώνεται µε κάποιο τρόπο ποιοτικά η αξία των προαναφερθέντων. Για παράδειγµα, ο υψηλός δείκτης ετεροαναφορών δεν

16 2.1. Γενικά 9 είναι πάντα ανάλογος της επιστηµονικής αξίας της ερευνητικής εργασίας. Ταυτόχρονα, εξετάζοντας την ϕιλοσοφία της κάθε λίστας κατάταξης συµπεραίνεται ότι δεν υπάρχει µία καθολική, συγκεκριµένη και αντικειµενική ϕόρµουλα η οποία δύναται να αποτιµήσει συγκριτικά την ποιότητα του επιπέδου σπουδών όλων των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυ- µάτων παγκόσµια. Ουσιαστικά, ϐασικός στόχος των GURs είναι η παραγωγή League Tables, δηλαδή πινάκων στους οποίους ϑα απαριθµούνται αποκλειστικά και µόνο τα κο- ϱυφαία παγκοσµίως ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα ανάλογα µε τις επιδόσεις τους σε µια σειρά ποσοτικών δεικτών οι οποίοι προσπαθούν να καλύψουν µερικές µόνο από τις λειτουργίες και δραστηριότητες των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων. Ετσι τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα εισέρχονται σε µία κούρσα διαρκούς ϐαθµολόγησης και σύγκρισης προκειµένου να διακριθούν και επιβραβευτούν ως τα άριστα. Σχήµα 2.1: League Table gloom, Ros Asquith, The Guardian, UK Σε αυτά τα πλαίσια, εύκολα συµπεραίνεται ότι τα GURs προφανώς και εντείνουν τον ανταγωνισµό µεταξύ των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων τα οποία προκειµένου να εµφανίζονται είτε σε υψηλές είτε ακόµα και σε χαµηλές ϑέσεις στα rankings προχωρούν σε αλλαγές των πολιτικών ϕιλοσοφίας και λειτουργίας τους, προσαρµόζουν τις διαδικασίες τους ώστε αριθµητικά να έχουν να παρουσιάσουν αποτελέσµατα τα οποία ϑα µπορούν να ληφθούν υπόψη από τους δείκτες της κάθε λίστας αξιολόγησης και γενικότερα παρατη- ϱείται ότι τα πανεπιστήµια καταβάλουν κάθε δυνατή προσπάθεια ώστε να αναγνωριστούν από τα GURs κερδίζοντας µια ϑέση κατάταξης σε αυτά. Η παρουσία των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων στα GURs προσδίδει κύρος, ϕήµη και αναγνωρισιµότητα στα πανεπιστήµια, τα καθιστά κατά κάποιο τρόπο ισχυρούς, άξιους και υπολογίσιµους παίκτες που είναι σε ϑέση να συµµετέχουν στο ανταγωνιστικό πλέον περιβάλλον της ανώτατης εκπαίδευσης. Ιδίως για τα µη κορυφαία πανεπιστήµια, δίνεται η αίσθηση ότι η παρουσία τους στα GURs ακόµα και σε χαµηλές ϑέσεις και η συνύπαρξή τους στις ίδιες λίστες κατατάξεων µε τα κορυφαία συνεπάγεται και µε µια υπόσχεση για µελλοντική ϐελτίωση της ϐαθµολογικής τους κατάταξης άρα και ακαδηµαϊκής ανέλιξης. Για αυτό το λόγο επίσης υποστηρίζεται και ότι τα GURs είναι τα µη άµεσα κίνητρα τα οποία δραστηριοποιούν τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα να παράξουν αριστεία και καινοτοµία [15].

17 10 Κεφάλαιο 2. ιεθνείς Κατατάξεις Πανεπιστηµίων Ακόµα, δεν είναι λίγα τα πανεπιστήµια τα οποία διαφηµίζουν και επαίρονται για τις κατατάξεις που λαµβάνουν από τα GURs, νοµιµοποιώντας έτσι τους οργανισµούς που διεξάγουν τις αξιολογήσεις ως τους πλέον ειδήµονες αξιολογητές της ποιότητας του ακαδη- µαϊκού έργου που ένα ανώτατο ίδρυµα παράγει. Με αυτό το τρόπο, και τα πανεπιστήµια προβάλλουν στο κοινό τους εχέγγυα αριστείας παρουσιάζοντας τις ϑέσεις που κατέχουν στις λίστες αξιολόγησης, αλλά και οι οργανισµοί διεξαγωγής των GURs καθιερώνονται στον χώρο της τριτοβάθµιας εκπαίδευσης ως αυθεντίες αξιολογητές, ανατροφοδοτώντας διαρκώς τον ανταγωνιστικό πνεύµα που πλέον διακρίνει την αγορά της ανώτατης εκπαίδευσης. Ουσιαστικά, τα GURs καταλήγουν να λειτουργούν ως self referential ϕορείς οι οποίοι αυτοκαθιερώνονται ως ειδήµονες στην αξιολόγηση των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων. Να σηµειωθεί ότι το κοινό των GURs αποτελείται τόσο από εν δυνάµει σπουδαστές όσο και από ερευνητές, γονείς, ακαδηµαϊκούς, απόφοιτους, επιχειρηµατίες, κυβερνήσεις, εκδοτικούς οίκους καθώς και πάσης ϕύσης οργανισµό ή πρόσωπο ϕυσικού ή νοµικού χαρακτήρα που συνδέονται µε κάποιο τρόπο µε την ανώτατη τριτοβάθµια εκπαίδευση και τις υπηρεσίες που αυτή παρέχει. Η πρώτη διεθνής κατάταξη πανεπιστηµίων δηµοσιεύτηκε στις Η.Π.Α το Παρόλα αυτά κατατάξεις ανώτατων ιδρυµάτων σε τοπικό, εντός χώρας επίπεδο είχαν αρχίσει να διενεργούνται και δηµοσιεύονται στις Η.Π.Α ήδη από το 1870 [10]. Τα GURs έκαναν το ντεµπούτο τους σε παγκόσµιο επίπεδο το 2003 µε τη δηµοσίευση της πρώτης παγκόσµιας λίστας κατατάξεων ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων που διενεργήθηκε από το πανεπιστήµιο Shanghai Jiao Tong και είναι γνωστή ως ARWU (Academic Ranking of World Universities) ή ως λίστα της Σαγκάης. Το 2004 ακολούθησε η δηµιουργία της Times Higher Education που ουσιαστικά αποτέλεσε την ευρωπαϊκή απάντηση στην Ασιατική λίστα της Σαγκάης. Από τότε και στο εξής πολλές είναι οι λίστες κατατάξεων που έχουν δηµιουργηθεί και η σηµασία και προσοχή που µέχρι και σήµερα τους προσδίδεται τόσο από τα ίδια τα πανεπιστήµια όσο και από τις επιχειρήσεις, τα µέσα µαζικής ενηµέρωσης, τους πολιτικούς αλλά και τους πολίτες αυξάνεται εκθετικά. Ταυτόχρονα, πολλά πανεπιστήµια στην προσπάθεια τους είτε να διατηρήσουν ή/και ξεπεράσουν υψηλές ϑέσεις που ήδη κατέχουν στα GURs είτε να καταφέρουν να εµφανιστούν σε κάποια ϑέση σε οποιαδήποτε λίστα αξιολόγησης, επιχειρούν να ϐελτιώσουν τις αποδόσεις τους συγκεκριµένα στις περιοχές αυτές που µετριούνται από τους δείκτες των διαφόρων GURs [12]. Επίσης είναι σηµαντικό να αναφερθεί ότι µέχρι σήµερα τα GURs ασχολούνται και λαµ- ϐάνουν υπόψη τους µόνο το 6% των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων και κολεγίων παγκόσµια, δηλαδή µόνο από τα που υπάρχουν [13] και µάλιστα εστιάζουν συγκεκριµένα στην µέτρηση της παραγόµενης έρευνας των ιδρυµάτων που δραστηριοποιούνται στο πεδίο των ϑετικών επιστηµών. Παρατηρείται ένας παραγκωνισµός

18 2.1. Γενικά 11 των ανώτατων ιδρυµάτων των κοινωνικών, ανθρωπιστικών ή νοµικών επιστηµών ακριβώς διότι η µέτρηση της ποιότητας του παραγόµενου ερευνητικού-ακαδηµαϊκού έργου είναι κάτι δύσκολο και όχι εύκολα προσεγγίσιµο ή διαχειρίσιµο σε αυτούς τους τοµείς εξαιτίας ακριβώς της ϕύσης των προαναφερθέντων γνωστικών αντικειµένων. Αντίθετα, η ϕύση των επιστηµών υγείας, τεχνολογίας καθώς και των ϑετικών επιστηµών εν γένει, επιτρέπει πιο εύκολα την ποσοτικοποίηση των παραγόµενων ερευνητικών αποτελεσµάτων. Επίσης, τα GURs δεν λαµβάνουν υπόψη τους το ϕαινόµενο κατά το οποίοι οι ερευνητικές δηµοσιεύσεις που έχουν συγγραφεί σε γλώσσες άλλες εκτός της αγγλικής µελετώνται/διαβάζονται από πολύ λιγότερους ερευνητές σε σχέση µε τις ερευνητικές δηµοσιεύσεις που είναι δηµοσιευµένες στην αγγλική. Αυτό έχει ως αποτέλεσµα, οι µη αγγλικές ερευνητικές δηµοσιεύσεις να έχουν µικρά ποσοστά αναγνωσιµότητας και χαµηλά σκορς στους δείκτες ετεροαναφορών µε αποτέλεσµα τα πανεπιστήµια που τις συγγράφουν µοι- ϱαία να εµφανίζονται και χαµηλότερα στις παγκόσµιες λίστες κατατάξεων [17]. Ετσι, αµερικανικά και ευρωπαϊκά πανεπιστήµια παρουσιάζονται να υπερτερούν έναντι ασιατικών στις περισσότερες παγκόσµιες λίστες κατατάξεων, µιας και κατέχουν καλύτερα σκορς στους δείκτες ετεροαναφορών των GURs εξαιτίας και µόνο της γλώσσας στην οποία είναι δηµοσιευµένο το ερευνητικό τους έργο. Γενικότερα, είναι γεγονός ότι οι δείκτες που τα GURs χρησιµοποιούν προκειµένου να προσεγγίσουν ποσοτικά την ποιότητα του κάθε ανώτατου εκπαιδευτικού ιδρύµατος δεν επαρκούν ώστε να καταφέρουν να επιτευχθεί µια ολική προσέγγιση της ποιότητας του παραγόµενου ακαδηµαϊκού έργου ενός ιδρύµατος. Οι οίκοι αξιολόγησης των GURs όσο και να διευρύνουν το πεδίο δεικτών που χρησιµοποιούν και ϐελτιώσουν τις µεθοδολογίες και τα εργαλεία αξιολόγησής τους ποτέ δεν ϑα είναι σε ϑέση να καλύψουν σε όλη τους την έκταση όλες τις λειτουργίες και δραστηριότητες ενός ανώτατου εκπαιδευτικού ιδρύµατος [13]. Ως εκ τούτου, κανένα από τα τρέχοντα παγκόσµια συστήµατα κατάταξης δεν δύναται να παρέχει µια πλήρης, ολοκληρωµένη άποψη για το συνολικό επίπεδο ενός ανώτατου εκπαιδευτικού ιδρύµατος. Η ϑεώρηση ότι το κάθε GUR µπορεί να λειτουργήσει ως πρότυπο αξιολόγησης της συνολικής απόδοσης ενός πανεπιστηµίου είναι εντελώς ακατάλληλη και αβάσιµη [14]. Επιπρόσθετα, αξίζει να αναφερθεί ότι τα τελευταία χρόνια οι διάφοροι οργανισµοί διεξαγωγής των κατατάξεων παρέχουν στα ανώτατα εκαπαιδευτικά ιδρύµατα έναντι ϕυσικά χρηµατικής αµοιβής, υπηρεσίες συµβουλευτικής, ώστε τα πανεπιστήµια να καταφέρουν να ϐελτιώσουν είτε τις ϑέσεις κατάταξης τους είτε τα σκορς τους σε συγκεκριµένους δείκτες [16]. Ουσιαστικά, µε την καθιέρωση των GURs, η αριστεία, στην επίτευξη της οποίας κάθε ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυµα στοχεύει, σταδιακά µετατρέπεται σε κάτι το οποίο µπορεί να προσεγγιστεί/επιτευχθεί και τεχνοκρατικά µε την κατάλληλη διαχείριση διάφορων

19 12 Κεφάλαιο 2. ιεθνείς Κατατάξεις Πανεπιστηµίων αριθµητικών ποσοτικών δεικτών. Οι οίκοι αξιολόγησης των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων έχουν ωθήσει τα πανεπιστήµια να προσαρµόζονται στα κριτήρια των αξιολογήσεων των GURs, την στιγµή που τα GURs είναι αυτά που οφείλουν να ϐρουν αντικειµενικούς και όχι αυθαίρετους τρόπους προσέγγισης αξιολόγησης της ποιότητας του παραγόµενου ακαδηµαϊκού έργου και της αριστείας. Ετσι, µέσω αυτής της αυτοτροφοδοτούµενης διαδικασίας, µοιραία υπάρχει ο κίνδυνος του κοµφορµισµού, κατά τον οποίο τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα στην προσπάθεια τους να ξεχωρίσουν ως άριστα και καινοτόµα κέντρα παραγωγής υψηλής ποιότητας ακαδηµαϊκού έργου ϑα σχεδιάζουν και ϑα πραγµατοποιούν το ακαδηµαϊκό τους έργο λαµβάνοντας υπόψη ολοένα και περισσότερο όρους ποσότητας και δηµοφιλίας προκειµένου οι επιδόσεις τους να ληφθούν ϑετικά υπόψη από τους δείκτες των GURs. Οπως όµως καταµαρτυρεί η ιστορία των επιστηµών, δηµοφιλές, πολύ συχνά, είναι το προφανές, το καθιερωµένο και κοινότοπο [18]. Σχήµα 2.2: University Rankings, Jorge Cham, 2006, Τέλος, αν αναλογιστεί κανείς τις σχέσεις παροχής συµβουλευτικής έναντι χρηµατικής αµοιβής που αναπτύσσονται µεταξύ των οργανισµών διεξαγωγής των GURs και ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων, µοιραία τίθενται ερωτηµατικά αναφορικά µε την αντικειµενικότητα, διαφάνεια και αξιοπιστία των GURs. Σε κάθε περίπτωση αποτελεί γεγονός ότι τα GURs έχουν παγιώσει την ιδέα µιας παγκόσµιας αγοράς της ανώτατης εκπαίδευσης όπου η κατάταξη ή µη, των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων σε League Tables, ασκεί µεγάλες ανταγωνιστικές πιέσεις τόσο σε εθνικό όσο και σε παγκόσµιο επίπεδο [11] καθο- ϱίζοντας έτσι το µέλλον, τους στόχους αλλά και την αποστολή των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων. Σε αυτό το κεφάλαιο ϑα παρουσιαστούν µερικές από τις πιο ευρέως γνωστές λίστες κατατάξεων των πανεπιστηµίων, GURs όπως εντοπίστηκαν στην διεθνή ϐιβλιογρα- ϕία. Οι λίστες που ϑα παρουσιαστούν παρακάτω αποτελούν και µερικές από τις λίστες που µελετήθηκαν και στατιστικά στο παρόν πόνηµα.

20 2.2. Academic Ranking of World Universities - ARWU Academic Ranking of World Universities - ARWU Η λίστα κατάταξης Academic Ranking of World Universities (ARWU) 1, γνωστή και ως λίστα της Σανγκάης (Shanghai ranking), προέρχεται από το Πανεπιστήµιο Shanghai Jiatong και είναι η ιστορικά πρώτη λίστα παγκόσµιων κατατάξεων πανεπιστηµίων από το Τα ϐασικά κριτήρια της λίστας ARWU είναι κυρίως ακαδηµαϊκά και προσανατολισµένα στην έρευνα και αφορούν στο επίπεδο και στην ποιότητα σπουδών που εκτιµώνται από διάφορους συντελεστές ϐαρύτητας κυρίως όπως ϐραβεία και υψηλού κύρους επιστηµονικές δηµοσιεύσεις από το εκπαιδευτικό και ερευνητικό δυναµικό. Η λίστα ARWU κατατάσσει τα 500 καλύτερα Πανεπιστήµια από 1200 που αξιολογεί κάθε χρόνο επιλεγµένα από όλον τον κόσµο και τα κατατάσσει σε League Tables των 100 πρώτων, 100 δεύτερων, τρίτων και ούτω καθεξής. Το µοντέλο που η ARWU χρησιµοποιεί για την αξιολόγηση των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων αποτελείται από έξι δείκτες και συγκεκριµένα : τον αριθµό των αποφοίτων που έχουν κερδίσει Νόµπελ ή Fields Medal µε ϐάρος 10%, τον αριθµό του διδακτικού προσωπικού που έχουν κερδίσει Νόµπελ ή Fields Medal µε ϐάρος 20%, τον αριθµό των άρθρων που έχουν δηµοσιευθεί στα διεθνούς ϕήµης περιοδικά Nature και Science µε ϐάρος 20%, τον αριθµό του διδακτικού προσωπικού που συµπεριλαµβάνεται σε λίστες ερευνητών µε πολύ µεγάλο αριθµό ετεροαναφορών µε ϐάρος 20%, τον αριθµό των άρθρων που έχουν καταχωρηθεί στο Science Citation Index µε ϐάρος 20% και κανονικοποιηµένη ακαδηµαϊκή επίδοση, η οποία προκύπτει από το σταθµισµένο άθροισµα των παραπάνω δεικτών προς τον αριθµό των µελών του διδακτικού προσωπικού µε ϐάρος 10%. Σχήµα 2.3: ARWU Στόχος της ARWU είναι η µέτρηση της ποιότητας της εκπαίδευσης, της ποιότητας του επιπέδου του ακαδηµαϊκού προσωπικού του ιδρύµατος, του συνολικού παραγόµενου ε- 1 ARWU, Official Site

21 14 Κεφάλαιο 2. ιεθνείς Κατατάξεις Πανεπιστηµίων ϱευνητικού έργου καθώς και η αξιολόγηση της γενικότερης επίδοσης του ανώτατου εκπαιδευτικού ιδρύµατος [8]. Η λίστα κατάταξης ARWU έχει δεχθεί κριτική σε διάφορα σηµεία, όπως είναι ο προσανατολισµός της κυρίως στις ϑετικές επιστήµες, η έµφασή που δίνει στην αριστεία όπως αυτή αποτυπώνεται από ϐραβεία που µπορεί να εξυπηρετούν και σκοπιµότητες καθώς και η απουσία δεικτών που να σχετίζονται µε την αξιολόγηση της ποιότητας της παρεχόµενης εκπαίδευσης. Η λίστα της Σανγκάης ξεκάθαρα ασχολείται µε την αφρόκρεµα των ελίτ πανεπιστηµίων που είναι σε ϑέση το ακαδηµαϊκό προσωπικό τους να λαµβάνει ϐραβεία τύπου Νόµπελ. Βέβαια, το εν λόγω κριτήριο ϐραβεύσεων δεν είναι ιδιαίτερα αντικειµενικό, ούτε ανακλά απόλυτα το επίπεδο ακαδηµαϊκής ποιότητας ενός ιδρύµατος µιας και οι περισσότεροι από τους ερευνητές που ϐραβεύονται µε ϐραβεία τύπου Νόµπελ συνήθως έχουν εργαστεί καθ όλη την διάρκεια της ερευνητικής τους πορείας σε άλλα ερευνητικά κέντρα και πανεπιστήµια από αυτό στο οποίο κατέληξαν σε κάποια προχωρηµένη ηλικία και τελικά ϐραβεύθηκαν. Επίσης, δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι µερικά από τα κορυ- ϕαία ευρωπαϊκά πανεπιστήµια, όπως αυτό του πανεπιστηµίου της Σορβόννης, συνήθως κατέχουν ιδιαίτερα χαµηλές ϑέσεις στις λίστες κατατάξεων της ARWU µιας και πρόκειται για πανεπιστήµια µε σαφή προσανατολισµό στις ανθρωπιστικές και κοινωνικές επιστήµες για τους ερευνητικούς τοµείς των οποίων δεν υφίστανται ϐραβεία τύπου Νόµπελ τα οποία να λαµβάνονται υπόψη από την ARWU. Το 2012 η υπουργός Ανώτατης Εκπαίδευσης και Ερευνας της Γαλλίας, Geneviève Fioraso, χαρακτήρισε την κατάταξη της λίστας της Σανγκάης ως ένα εργαλείο marketing στο οποίο δεν ϑα έπρεπε να δίνεται καθόλου σηµασία 2. Παρόλα αυτά η λίστα κατάταξης ARWU αποτελεί µία από τις σηµαντικότερες, µε την µεγαλύτερη επιρροή λίστες κατατάξεων ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων. Επίσης, η ARWU παρέχει και κατατάξεις µεταξύ τµηµάτων διαφορετικών πανεπιστηµίων και συγκεκριµένα παράγει λίστες αξιολόγησης τµηµάτων Μαθηµατικών, Φυσικής, Χηµείας, Πληροφορικής και Οικονοµικών. Τέλος, στα πλαίσια κριτικής της λίστας αξίζει να αναφερθεί ότι δεν ήταν ποτέ δυνατή η αναπαραγωγή των αποτελεσµάτων της λίστας από τρίτους ακολουθώντας την δηµοσιευµένη από την ARWU µεθοδολογία αξιολόγησης και κατάταξης των ιδρυµάτων [9]. 2.3 Times Higher Education - THE Η λίστα κατάταξης Times Higher Education (THE) 3 δηµοσιεύτηκε το 2004 σε συνεργασία µε την εταιρεία Quacquarelli Symonds (QS) ως η ευρωπαϊκή απάντηση στην ασιατική λίστα κατάταξης ARWU. Η συνεργασία της ΤΗΕ µε την QS διεκόπηκε το 2010 και η QS αποτέλεσε εφεξής ξεχωριστή λίστα κατάταξης. Ουσιαστικά η QS συνεργάζοταν µε 2 Le Monde, Classement de Shanghaï: Cela ne me préoccupe guère, Geneviève Fioraso, 16 août THE, Official Site

22 2.3. Times Higher Education - THE 15 την THE στο κοµµάτι συλλογής και επεξεργασίας των δεδοµένων που απαιτούνταν για την παραγωγή των λιστών κατατάξεων. Από το 2010 και µετά η THE άρχισε να συνεργάζεται µε την Thomson Reuters 4 και ταυτόχρονα διαφοροποίησε και την µεθοδολογία της. Από τότε, η λίστα κατάταξης THE χρησιµοποιεί 13 δείκτες αξιολόγησης της απόδοσης ενός ανώτατου εκπαιδευτικού ιδρύµατος, οι οποίοι οµαδοποιούνται στους εξής τοµείς : διδασκαλία (30%), έρευνα (30%), απήχηση στην έρευνα-ετεροαναφορές (30%), διεθνής διάσταση-προβολή (7.5%), έσοδα από τον ιδιωτικό τοµέα (2.5%) [8]. Αναλυτικότερα, τα έσοδα από τον ιδιωτικό τοµέα ϕανερώνουν την καινοτοµία που πα- ϱάγει το ίδρυµα και διαιρείται µε τον αριθµό των µελών διδακτικού προσωπικού. Η διε- ϑνής διάσταση σχετίζεται µε το ποσοστό του διδακτικού προσωπικού που προέρχονται από την αλλοδαπή σε σχέση µε την ηµεδαπή (2.5%), το ποσοστό των αλλοδαπών ϕοιτητών σε σχέση µε τους ηµεδαπούς (2.5%), το ποσοστό των ερευνητικών εργασιών που έχουν συ-συγγραφείς από την αλλοδαπή (2.5%). Η διδασκαλία αξιολογείται µε ϐάση την ϕήµη του ιδρύµατος όπως αποτυπώνεται σε µεγάλη έρευνα ερωτηµατολογίων της Thomson- Reuters (15%), τον αριθµό των εκπονηµένων διδακτορικών που αντιστοιχούν ανά διδακτικό µέλος (6%), τον αριθµό των προπτυχιακών ϕοιτητών που αντιστοιχούν ανά διδακτικό µέλος (4.5%), τα έσοδα από διδασκαλία ανά διδακτικό µέλος (2.25%) και το ποσοστό διδακτορικών τίτλων προς τον αριθµό προπτυχιακών τίτλων (2.25%). Η έρευνα αξιολογείται µε ϐάση την ϕήµη του ιδρύµατος όπως αποτυπώνεται σε µεγάλη έρευνα ερωτηµατολογίων της Thomson-Reuters (15%), τα έσοδα από έρευνα ανά διδακτικό προσωπικό (6%) και τον αριθµό δηµοσιεύσεων ανά διδακτικό προσωπικό (6%). Τέλος, η ερευνητική απήχηση αξιολογείται µε ϐάση τον κανονικοποιηµένο µέσο όρο ετερο-αναφορών σε εργασίες του διδακτικού προσωπικού του ιδρύµατος. Σχήµα 2.4: THE Τα στοιχεία συλλέγονται τόσο από µετρήσιµα δεδοµένα, όσο και από δεδοµένα που προκύπτουν από ανάλυση ερευνών και ερωτηµατολογίων που στόχο έχουν να συλλέξουν δεδοµένα σχετικά µε την ϕήµη των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων. Η εστίαση αυτή της THE στην µέτρηση της ϕήµης, ϑέτει σε δεύτερη µοίρα την προσέγγιση/κατανόηση του εκπαιδευτικού επιπέδου ποιότητας της παρεχόµενης διδασκαλίας. Επίσης, αξίζει να αναφερθεί ότι η λίστα κατάταξης THE αποκλείει ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα που δεν 4 Thomson Reuters, Official Site

23 16 Κεφάλαιο 2. ιεθνείς Κατατάξεις Πανεπιστηµίων έχουν προγράµµατα προπτυχιακών σπουδών καθώς και πανεπιστήµια που έχουν δηµοσιεύσει λιγότερους από χίλιους τίτλους ερευνητικών εργασιών σε περίοδο πέντε χρόνων και λιγότερους από διακόσιους στην χρονική περίοδο ενός χρόνου αποκλειστικά όµως στην Thomson Reuters World of Science ϐάση δεδοµένων ερευνητικών εργασιών, κάτι για το οποίο η λίστα ΤΗΕ δέχεται έντονη κριτική. Η λίστα THE δηµοσιεύει και αυτή League Tables κατατάξεις στις οποίες περιλαµβάνονται τα 400 κορυφαία πανεπιστήµια παγκόσµια. Το µοντέλο αξιολόγησης της λίστας THE επιδέχεται επιπρόσθετα κριτικής για το γεγονός ότι η ϐαρύτητα που δίνεται στις αναφορές σε επιστηµονικά άρθρα ευνοεί τα αγγλόφωνα πανεπιστήµια και γενικότερα, εξετάζοντας κανείς τους δείκτες της λίστας κατατάξεων THE- Thomson Reuters παρατηρείται ότι είναι όλοι προσανατολισµένοι µε ιδιαίτερη ϐαρύτητα στην αξιολόγηση της παραγωγής του ερευνητικού έργου ενός ακαδηµαϊκού ιδρύµατος και όχι στην ποιότητα της διαδασκαλίας. Ιδιαίτερη κριτική έχει δεχθεί και το κριτήριο διεθνής διάστασης της THE ως δείκτης αυθαίρετος και υποκειµενικός µιας και το 2004 το Πανεπιστήµιο της Μαλαισίας, (University of Malaya - UM) είχε τοποθετηθεί από τις THE-QS, οι οποίες τότε συνεργάζονταν, στην 89η ϑέση της παγκόσµιας κατάταξης. Την επόµενη χρονιά όµως η THE αποφάσισε ότι οι κινέζοι και ινδοί ϕοιτητές που ϕοιτούσαν στο UM δεν ϑα υπολογίζονταν πλέον ως «διεθνείς» µε αποτέλεσµα το πανεπιστήµιο να υποβαθµιστεί 80 ϑέσεις παρακάτω και να ϐρεθεί στην 169η ϑέση χωρίς όµως να έχει αλλάξει πραγµατικά ο,τιδήποτε στη διδασκαλία και στα προγράµµατα σπουδών του ιδρύµατος 5. Τέλος, η λίστα κατάταξης THE έχει δεχτεί κριτικές σχετικά µε το ότι ευνοεί µικρά ι- δρύµατα προσανατολισµένα στην έρευνα στις ϑετικές επιστήµες και στην τεχνολογία µε µεγάλο αριθµό διδασκόντων και λίγους προπτυχιακούς σπουδαστές αλλά και στο ότι αν και παρέχει πληροφόρηση σχετικά µε την ϕύση των δεικτών που λαµβάνει υπόψη στην µεθοδολογία της δεν δίνει δηµόσια πληροφόρηση για το πώς προκύπτουν τα τελικά σκορς/κατατάξεις από τα αρχικά δεδοµένα (raw data). 2.4 Quacquarelli Symonds - QS Η λίστα κατατάξεων QS World University Rankings 6 εκδίδεται από την Quacquarelli Symonds (QS) και από το 2004 κατατάσσει τα 700 καλύτερα πανεπιστήµια του κόσµου µε ϐασικό κριτήριο των αριθµό ετεροαναφορών στις δηµοσιευµένες ερευνητικές εργασίες ενός ιδρύµατος. Βέβαια η QS λαµβάνει υπόψη της και µια σειρά από άλλους παράγοντες όπως η ϑέση κατάταξης του πανεπιστηµίου σε επίπεδο χώρας και όχι σε παγκόσµια κλίµακα, την γενικότερη ϕήµη του ανώτατου εκπαιδευτικού ιδρύµατος, γεωγραφικούς παράγοντες 5 ΤΟ ΒΗΜΑ science, Άχρηστα τα «Top 100» των Πανεπιστηµίων, Λ. Φαφούτη, 29 Ιουνίου QS, Official Site

24 2.4. Quacquarelli Symonds - QS 17 όπως και τον αριθµό όσων υποβάλλουν αιτήσεις προκειµένου να ϕοιτήσουν σε ένα ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυµα. Βέβαια, η QS δεν δηµοσιεύει και δεν επεξηγεί τον τρόπο µε τον οποίο όλα τα παραπάνω κριτήρια εφαρµόζονται προκειµένου να προκύψουν οι τελικές λίστες κατάταξης. Επίσης η QS δεν συµπεριλαµβάνει στις λίστες της ερευνητικά κέντρα που δεν διαθέτουν ϕοιτητές καθώς και ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα που δραστηριοποιούνται αποκλειστικά σε συγκεκριµένες ερευνητικές περιοχές όπως για παράδειγµα τµήµατα Φαρ- µακευτικής. Οπως προαναφέρθηκε, έως το 2010 η QS συνεργαζόταν στενά µε την Times Higher Education (THE). Τα τελευταία χρόνια, η Quacquarelli Symonds έχει αναπτύξει µια ευρεία γκάµα προϊόντων κατατάξεων ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων και συγκεκριµένα τα QS World University Rankings µε τα οποία ϑα ασχοληθούµε, τα QS World University Rankings ανά γνωστικό αντικείµενο, τα QS Best Student Cities Rankings, τα QS top-50-under-50 Rankings καθώς και δύο συµπληρωµατικά στα QS World University Rankings εργαλεία κατάταξης, την QS classification και την QS stars. Από το 2011 και έπειτα η QS παρέχει και επιπρόσθετες πληροφορίες στα League Tables που δηµοσιεύει. Συγκεκριµένα, εκτός από τα συνολικά σκορς και εκτός από τα σκορς στους επιµέρους δείκτες το κοινό µπορεί να δει οµαδοποιηµένα πληροφορίες σχετικά µε το µέγεθος του α- νώτατου εκπαιδευτικού ιδρύµατος, την έρευνα που παράγεται από το κάθε πανεπιστήµιο, το εύρος των γνωστικών αντικειµένων των οποίων την διδασκαλία υποστηρίζει, την αρχαιότητα του κάθε ιδρύµατος. Ακόµα, η QS παρέχει συγκριτικές λίστες αναφορικά µε το ύψος των διδάκτρων ανά ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυµα. Τέλος, ο ϐαθµός µε τον οποίο ένα πανεπιστήµιο παράγει ερευνητικό έργο µετράται από την QS ανάλογα µε τον συνολικό αριθµό των ερευνητικών δηµοσιεύσεων αποκλειστικά στην online ακαδηµαϊκή ϐάση ερευνητικών δηµοσιεύσεων, την Scopus. Εντρυφώντας περαιτέρω στην µεθοδολογία της QS διαπιστώνεται ότι η QS χρησιµοποιεί τους 6 παρακάτω δείκτες : Ακαδηµαϊκή έρευνα ερωτηµατολογίων µε ϐάρος 40%. Πρόκειται για το πιο αµφισβητούµενο κριτήριο της QS. Στην έρευνα ερωτηµατολογίων συµµετέχουν ακαδηµαϊκοί διαφόρων ειδικοτήτων και ερωτώνται για τα σύµφωνα µε την γνώµη τους τριάντα καλύτερα πανεπιστήµια χωρίς όµως τη δυνατότητα επιλογής του δικού τους ακαδη- µαϊκού ιδρύµατος. Ερευνα ερωτηµατολογίων εργοδοτών µε ϐάρος 10%. Πρόκειται για ίδιου τύπου µε την προηγούµενη έρευνα ερωτηµατολογίων η οποία όµως απευθύνεται σε δείγµα εργοδοτών των αποφοίτων των πανεπιστηµίων. Το κριτήριο αυτό ϑεωρείται ότι αντανακλά την ποιότητα διδασκαλίας των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων. Λόγος ϕοιτητών πρός µέλη ΕΠ µε ϐάρος 20%. Το κριτήριο αυτό ϑεωρείται ότι αντανακλά την αφοσίωση του πανεπιστηµίου στη διδασκαλία.

25 18 Κεφάλαιο 2. ιεθνείς Κατατάξεις Πανεπιστηµίων Αριθµός ετεροαναφορών ανά µέλος ΕΠ µε 20%. Για τον υπολογισµό αυτού του δείκτη αθροίζεται ο συνολικός αριθµός ετεροαναφορών σε ερευνητικές εργασίες της τελευταίας πενταετίας που συνεγράφησαν από µέλη ΕΠ του πανεπιστηµίου και δη- µοσιεύτηκαν στην online ακαδηµαϊκή ϐάση ερευνητικών δηµοσιεύσεων, την Scopus, και διαιρούνται µε τον αριθµό µελών ΕΠ. ιεθνής διάσταση µε ϐάρος 10%. Για τον υπολογισµό του δείκτη αυτού συνυπολογίζονται τα ποσοστά των αλλοδαπών ϕοιτητών (5%) καθώς και το ποσοστό των αλλοδαπών µελών ΕΠ (5%). Σχήµα 2.5: QS Γενικά παρατηρείται ότι η λίστα κατάταξης QS παρουσιάζει πολλές οµοιότητες µε την λίστα THE, ϕαινόµενο αναµενόµενο µιας και έκαναν το ντεµπούτο τους µαζί. Παρόλα αυτά διαφοροποιούνται ως προς τα ϐάρη των διαφόρων επιµέρους κριτηρίων τους αλλά και ως προς τις ηλεκτρονικές ακαδηµαϊκές ϐάσεις δηµοσίευσης ερευνητικών εργασιών που λαµβάνουν υπόψη τους. Η λίστα κατατάξεων THE έχει περισσότερα και αναλυτικότερα κριτήρια από την QS. Η QS, για παράδειγµα δεν υπολογίζει την ερευνητική παραγωγή όπως αποτυπώνεται στον αριθµό των δηµοσιευµένων ερευνητικών εργασιών, όµως επειδή χρησιµοποιεί τον αριθµό των εργασιών ανά µέλος ΕΠ και όχι ανά εργασία, κατά κάποιο τρόπο ενσωµατώνει αυτό το κριτήριο στον αριθµό ετεροαναφορών ανά µέλος ΕΠ. Εντονη κριτική ασκείται στην QS σε ότι αφορά την έλλειψη αντικειµενικότητας των κριτηρίων της µιας και η χρήση των ερωτηµατολογίων όπως και η επιλογή των ατόµων που συµµετέχουν στις έρευνες ερωτηµατολογίων της QS δεν προσδίδει ιδιαίτερη αντικειµενικότητα και δια- ϕάνεια, ενώ αµφισβητούνται και τα ίδια τα ερωτηµατολόγια τα οποία Ϲητούν την γνώµη των ακαδηµαϊκών για τα καλύτερα τριάντα πανεπιστήµια χωρίς να παρέχουν όµως στους ερωτώµενους δεδοµένα ή/και πληροφόρηση πάνω στα οποία ϑα ϐασιστεί η κατάταξη αυτή. Ως παράδειγµα αναφέρεται το περιστατικό όπου σε «σφυγµοµέτρηση» της ϕήµης των νοµικών σχολών που έγινε πριν από τρία χρόνια σε αµερικανούς ϕοιτητές αυτοί συµπεριέλαβαν στο ((Top 10)) τη Νοµική Σχολή του Πανεπιστηµίου Princeton, η οποία όµως στην πραγµατικότητα δεν υφίσταται. Το κριτήριο µέτρησης της ϕήµης της QS είναι εξαιρετικά αµφισβητήσιµο και ϑέτει Ϲητήµατα µεροληψίας. Τέλος, η QS παρουσιάζει απότοµα σκαµπανεβάσµατα των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων στις ϑέσεις κατάταξής τους από χρονιά σε χρονιά όπως για πράδειγµα µε το

26 2.5. Webometrics Ranking of World Universities 19 Stanford University το οποίο ενώ το 2012 κατείχε την 15η ϑέση το 2013 κατείχε την 7η ϑέση ή το University of California, Davis (UCD) το οποίο ενώ το 2012 κατείχε την 100ή ϑέση το 2013 κατείχε την 85 ϑέση. Φυσικά, η εµµονή τόσο της QS όσο και της THE να µετράνε την παραγόµενη έρευνα λαµβάνοντας υπόψη µόνο τις δηµοσιευµένες στις online ϐιβλιογραφικές ϐάσεις Scopus και Thomson Reuters WoS αντίστοιχα, ϑέτει ερωτηµατικά σχετικά µε τα οικονοµικά και όχι µόνο συµφέροντα που µπορεί να εξυπηρετεί µία τέτοια επιλογή. 2.5 Webometrics Ranking of World Universities Η παγκόσµια κατάταξη πανεπιστηµίων Webometrics Ranking of World Universities 7 διενεργείται από το 2004 χρησιµοποιώντας ποσοτικές µεθόδους µε δείκτες οι οποίοι σχετίζονται µε το Web και επιτρέπουν τη µέτρηση της επιστηµονικής δραστηριότητας µέσα στον Παγκόσµιο Ιστό. Η κύρια πηγή πληροφορίας για την λίστα αυτή είναι η παρουσία και η δηµοτικότητα ενός ιδρύµατος στον παγκόσµιο ιστό. Ουσιαστικά η λίστα ϑεωρεί ότι στην σηµερινή εποχή η πλειοψηφία των σηµαντικότερων δραστηριοτήτων ενός ακαδηµαϊκού ιδρύµατος αντανακλάται κυρίως από την απήχηση των πανεπιστηµίων στο διαδίκτυο. Η Webometrics ϑεωρεί ότι ανάλογα µε την δηµοτικότητα του περιεχοµένου ενός ιστοτόπου ενός ανώτατου ιδρύµατος µπορεί να προσεγγιστεί και η αξία του ιδρύµατος ή η ακαδη- µαϊκή του επίδοση. Η λίστα κατατάξεων Webometrics καλύπτει περισσότερα από ιδρύµατα της τριτοβάθµιας εκπαίδευσης και δηµοσιεύεται δύο ϕορές το χρόνο, κάθε έξι µήνες από το Cybermetrics Lab που ανήκει στο ερευνητικό Ινστιτούτο CCHS του Εθνικού Συµβουλίου Ερευνας της Ισπανίας. Στην έκδοση του Ιουλίου 2015 εµπεριέχονται στην κατάταξη της λίστας Webometrics ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα. Η Webometrics Ranking of World Universities έχει ως στόχο της το να παρέχει έγκυρες, αξιόπιστες και πλήρως ενηµερωµένες πληροφορίες σχετικά µε τις επιδόσεις των πανεπιστηµίων από όλο τον κόσµο, χρησιµοποιώντας ποσοτικές µεθόδους µε δείκτες οι οποίοι επιτρέπουν τη µέτρηση της επιστηµονικής δραστηριότητας µέσα στον Παγκόσµιο Ιστό. Αυτοί οι δείκτες είναι χρήσιµοι για την αξιολόγηση της επιστήµης και της τεχνολογίας ως συµπλήρωµα των αποτελεσµάτων τα οποία παράγονται µε ϐιβλιοµετρικές µεθόδους στις επιστηµοµετρικές µελέτες. Επιπρόσθετα, το µοντέλο της Webometrics λαµβάνει υπόψη µε έµµεσο τρόπο άλλους δείκτες όπως η διδασκαλία, η µεταφορά τεχνογνωσίας και η πολιτική επιρροή. Ση- µειώνεται ότι παρατηρείται συσχετισµός µεταξύ των 500 κορυφαίων πανεπιστηµίων που δηµοσιεύονται στις λίστες ARWU (Λίστα Σαγκάης) και στη λίστα Webometrics. Παρόλο που η ανάλυση των αποτελεσµάτων της Webometrics δείχνει υψηλή συσχέτιση µε άλλες 7 Webometrics, Official Site

27 20 Κεφάλαιο 2. ιεθνείς Κατατάξεις Πανεπιστηµίων κατατάξεις επιδέχεται κριτική λόγω της πιθανότητας να µη συµπεριλαµβάνονται στις µετρήσεις άρθρα, τα οποία δηµοσιεύονται µέσω ανεξάρτητων συµβουλίων έρευνας που δεν εµφανίζονται στον ιστό. Για τον υπολογισµό της ϑέσης ενός ανώτατου εκπαιδευτικού ιδρύµατος στην παγκόσµια κατάταξη, η µεθοδολογία της Webometrics χρησιµοποιεί τους ακόλουθους δείκτες : τον δείκτη Αναγνωρισιµότητας (Visibility) µε ϐάρος 50%. Παλαιότερα αναφερόταν ως ιµπαςτ και ο δείκτης αυτός µετράει τις ετερο-αναφορές ενός ανώτατου εκπαιδευτικού ιδρύµατος στο διαδίκτυο, δηλαδή όλους τους σχετικούς µε ένα ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυµα συνδέσµους που υπάρχουν στο διαδίκτυο, τον δείκτη ραστηριότητας (Activity) µε ϐάρος 50% ο οποίος απαρτίζεται από τους εξής επιµέρους υποδείκτες : τον δείκτη Παρουσίας (Presence) (1/3) ο οποίος παλαιότερα αναφερόταν ως size και µετράει από την µηχανή αναζήτησης της Google τον συνολικό όγκο του περιεχοµένου, τον συνολικό αριθµό των ιστοσελίδων και εγγράφων που δηµοσιεύονται στο διαδίκτυο από τον δικτυακό τοµέα του ιδρύµατος, τον δείκτη Ανοικτότητας- ιαθεσιµότητας (Openness) (1/3) ο οποίος παλαιότερα α- ναφερόταν ως rich και ο οποίος µετράει την διάθεση ακαδηµαϊκού και ερευνητικού περιεχοµένου που ένα ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυµα παρέχει ελεύθερα προς πάσα ενδιαφερόµενο σε οποιαδήποτε ηλεκτρονική µορφή (.pdf,.ppt,.doc and.ps) στο διαδίκτυο όπως για παράδειγµα ηλεκτρονικές ϐιβλιοθήκες, πλατφόρµες µαθηµάτων ανοιχτού περιεχοµένου ή αποθετήρια ερευνητικών εργασιών. Ουσιαστικά, ο δείκτης αυτός αξιολογεί την συµµετοχή ενός ανώτατου εκπαιδευτικού ιδρύµατος στα ανοικτά επιστηµονικά πρότυπα του παγκόσµιου ιστού µέσω του πλήθους πάσης ϕύσης εγγράφων που καταλογραφούνται στο Google Scholar, καθώς και τον δείκτη Αριστείας (Excellence) (1/3) που παλαιότερα αναφερόταν ως scholar και υπολογίζεται µε ϐάση τις δηµοσιεύσεις σε περιοδικά υψηλού επιπέδου, µετρώντας το ποσοστό των δηµοδιεύσεων του ιδρύµατος που ανήκει στο 10% των πε- ϱισσότερο ετεροαναφερόµενων δηµοσιεύσεων σε κάθε επιστηµονικό πεδίο. Ο δείκτης αυτός προέρχεται από τη SCImago. Γενικότερα, δύναται να διατυπωθεί ότι η µεθοδολογία που ακολουθεί η λίστα κατατάξεων Webometrics είναι αντικειµενική µιας και ϐασίζεται σε µετρήσιµα µεγέθη. Παρόλα αυτά δεν µπορεί να ϑεωρηθεί αµιγώς αξιόπιστη και έγκυρη µιας και στοιχεία όπως η ποσότητα, επισκεψιµότητα και δηµοτικότητα των ιστοδελίδων ενός ανώτατου εκπαιδευτικού ιδρύµατος δεν αποτελούν κριτήρια ικανά να χρησιµοποιηθούν στο να προσεγγιστεί η

28 2.6. SIR - SCImago Institutions Rankings 21 ποιότητα και στο να αποτιµηθεί το επίπεδο των ακαδηµαϊκών λειτουργιών και δραστηριοτήτων ενός πανεπιστηµίου. Επιπρόσθετα η Webometrics δεν χρησιµοποιεί ως πηγή πλη- ϱοφόρησης πιστοποιηµένες ϐάσεις δεδοµένων, αλλά όλο τον παγκόσµιο ιστό του οποίου το περιεχόµενο και η συνδεσιµότητα δεν µπορούν να ελεγχθούν ως προς την σχετικότητα και την αξιοπιστία. Ουσιαστικά η Webometrics µετράει την διαδικτυακή απήχηση και δηµοφιλία ενός ανώτατου εκπαιδευτικού ιδρύµατος στο διαδίκτυο. 2.6 SIR - SCImago Institutions Rankings Η ισπανικών ιδιωτικών συµφερόντων λίστα κατάταξης SCImago 8, υπάρχει από το 2009 και στις λίστες κατάταξής της δε συµπεριλαµβάνονται µόνο πανεπιστήµια άλλα και κυ- ϐερνητικοί οργανισµοί ή και άλλοι ϕορείς που δραστηριοποιούνται στο χώρο της υγείας, της επιχειρηµατικότητας αλλά και της δηµόσιας διοίκησης. Στόχος της λίστας είναι η δηµοσίευση κατατάξεων που αφορούν την ερευνητική δραστηριότητα ενός ιδρύµατος (research), την παραγόµενη καινοτοµία (innovation) και την απήχηση ενός οργανισµού στο διαδίκτυο (web visibility). Κάποιοι από τους δείκτες που χρησιµοποιεί η SCImago δίνουν έµφαση στην µέτρηση της ποσότητας ενώ άλλοι είναι πιο ποιοτικά προσανατολισµένοι. Η κατάταξη των οργανισµών γίνεται ανάλογα µε την χώρα προέλευσης του κάθε οργανισµού και λαµβάνονται υπόψη δεδοµένα πέντε χρόνων πριν από την στιγµή που δηµοσιεύεται η λίστα. Για παράδειγµα, τα αποτελέσµατα κατάταξης της SCImago για το 2012 λαµ- ϐάνουν υπόψη τους τα αποτελέσµατα κατατάξεων της προηγούµενης πενταετίας, δηλαδή υπολογίζουν για την χρονική περίοδο την κατάταξη ενός ανώτατου εκπαιδευτικού ιδρύµατος ή οργανισµού. Οι κατατάξεις που η SCImago δηµοσιεύσει παρέχονται ανά χώρα, ανά κλάδο ή/και ανά δείκτη. Στόχος της SCImago δεν είναι η παραγωγή League Tables, όπως η ίδια δηλώνει ϱητά και στον ιστότοπό της, αλλά η συγκριτική αποτίµηση της παραγόµενης έρευνας ενός ιδρύµατος ή οργανισµού ως εργαλείο συγκριτικής αξιολόγησης (benchmarking tool) ώστε οι οργανισµοί να είναι σε ϑέση να αναλύσουν, αξιολογήσουν και ϐελτιώσουν την ερευνητική τους δραστηριότητα λαµβάνοντας υπόψη και το επίπεδο έρευνας και καινοτοµίας των υπόλοιπων παικτών του κλάδου τους παγκόσµια. Η µεθοδολογία που η SCImago χρησιµοποιεί ϐασίζεται σχεδόν σε καθαρά κριτήρια αποτίµησης της έρευνας ενός πανεπιστηµίου ή οργανισµού και συγκεκριµένα στα δηµοσιεύµατα και στις αναφορές κάθε επιστήµονα, ερευνητή, ιδρύµατος, όπως αυτά ϕιλοξενούνται στη ϐάση ερευνητικών εργασιών και αναφορών Scopus. Πιο συγκεκριµένα, η κατάταξη της SCImago ϐασίζεται σε µερικά από τα παρακάτω κριτήρια : την ερευνητική παραγωγή όπου υπολογίζεται ο συνολικός αριθός των δηµοσιεύσεων 8 SCImago, Official Site

29 22 Κεφάλαιο 2. ιεθνείς Κατατάξεις Πανεπιστηµίων που έχουν καταλογραφηθεί στην επιστηµονική ϐάσει δεδοµένων Scopus, την επιστηµονική απήχηση, όπου λαµβάνεται υπόψη ο αριθµός των ετεροαναφορών στις επιστηµονικές δηµοσιεύσεις του ιδρύµατος σε µία κανονικοποιηµένη εκδοχή που διατάσσει το µέσο όρο αναφορών του ιδρύµατος σε σχέση µε το µέσο όρο όλων των ιδρυµάτων της κατάταξης, τις διεθνείς συνεργασίες όπως αυτές καταµετρόνται από τον συνολικό αριθµό των ετεροαναφορών στις επιστηµονικές δηµοσιεύσεις ενός ιδρύµατος µε συν-συγγραφείς από περισσότερες από µία χώρες, τον δείκτη εξιδείκευσης (Specialization Index) των δηµοσιεύσεων του κάθε ιδρύµατος σε ένα γνωστικό, ερευνητικό αντικείµενο ή σε πολλαπλά ϑεµατικά πεδία, τον δείκτη αριστείας, ο οποίος υπολογίζεται µε ϐάση το ποσοστό των δηµοσιεύσεων του ιδρύµατος το οποίο ανήκει στο 10% των περισσότερο (ετερο-)αναφερόµενων δηµοσιεύσεων σε κάθε επιστηµονικό πεδίο, τον δείκτη υψηλής ποιότητας κατά τον οποίο υπολογίζεται το ποσοστό των ερευνητικών δηµοσιεύσεων ενός ιδρύµατος στο 25% των καλύτερων περιοδικών σύµφωνα µε την κατάταξη περιοδικών της ίδιας της SCImago, τον δείκτη επιστηµονικής ηγεσίας (Scientific Leadership) ο οποίος υπλογίζει το ποσοστό των ερευνητικών δηµοσιεύσεων στις οποίες τον πρωταρχικό συγγραφικό ϱόλο διαδραµατίζουν ακαδηµαϊκοί και ερευνητές που προέρχονται από το ίδιο το ίδρυµα, τον δείκτη κανοτοµίας, ο οποίος υπλογίζει το ποσοστό των ερευνητικών δηµοσιεύσεων ενός ιδρύµατος που καταλήγουν να οδηγήσουν σε κατοχύρωση διπλωµάτων ευρεσιτεχνίας και τέλος τον δείκτη διαδικτυακής απήχησης του πανεπιστηµίου, ο οποίος υπολογίζει τον συνολικό αριθµό των ιστοσελίδων που ανήκουν, σχετίζονται ή/και αναφέρονται σε ένα ίδρυµα σύµφωνα µε την µηχανή αναζήτησης Google καθώς και τον συνολικό αριθµό των εισερχόµενων συνδέσεων σε ένα domain ακαδηµαϊκού ιδρύµατος σύµφωνα µε τον ahrefs 9. Γενικότερα, η SCImago εστιάζει στην αξιολόγηση των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυ- µάτων και οργανισµών λαµβάνοντας υπόψη της περισσότερο ερευνητικά, ποσοτικά κριτήρια όπως το µέγεθος και επίπεδο των επιστηµονικών και ερευνητικών δηµοσιευµάτων και αναφορών ενός ανώτατου εκπαιδευτικού ιδρύµατος καθώς και το µέγεθος και επίπεδο των διεθνών, διατµηµατικών, συνεργασιών. Στα ϑετικά της προσµετράται το γεγονός ότι 9 ahrefs, Official Site

30 2.7. CWTS Leiden Ranking 23 Σχήµα 2.6: SCImago περιλαµβάνει µεγάλο αριθµό ιδρυµάτων σε σχέση µε άλλες λίστες όπως και το χαρακτηριστικό αντικειµενικότητας που της προσδίδει η επιλογή της να εστιάζει µόνο στην ποσοτική αξιολόγηση της παραγόµενης έρευνας ενός ιδρύµατος. Η SCImago το 2011 περιελάµ- ϐανε 3042 ιδρύµατα, το έτος 2012 περιελάµβανε 3290 ιδρύµατα ενώ τώρα περιλαµβάνει πάνω από 5100 ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα και οργανισµούς. Στα αρνητικά, της καταλογίζεται ότι είναι µονοδιάστατη καθώς ϐασίζεται στις δηµοσιεύσεις µόνο µίας ϐάσης δεδοµένων, της Scopus. 2.7 CWTS Leiden Ranking Η λίστα κατατάξεων της Leiden 10 δηµοσιεύεται από το Κέντρο Σπουδών της Επιστήµης και Τεχνολογίας (CWTS - Centre for Science & Technology Studies) του Πανεπιστηµίου του Leiden της Ολλανδίας. Η αξιολόγηση αφορά 750 πανεπιστήµια από όλον τον κόσµο και η κατάταξή τους γίνεται κυρίως µε ϐάση τον συνολικό αριθµό ερευνητικών δηµοσιεύσεων τους σε επιστηµονικά περιοδικά. Η Leiden έχει αναπτύξει τους δικούς της ϐιβλιογραφικούς δείκτες µε ϐάση τους οποίους αξιολογεί την παραγόµενη από ένα ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυµα έρευνα. Τα ϐασικά κριτήρια αξιολόγησης της Leiden ϐασίζονται στην µέτρηση της ποιότητας στην έρευνα και στην µέτρηση της ερευνητικής συνεργασίας µεταξύ των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων. Τα αποτελέσµατα της κατάταξης της Leiden πρωτοδηµοσιεύτηκαν το Τα δεδοµένα στα οποία η Leiden λίστα ϐασίζει τις κατατάξεις των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων, είναι αποκλειστικά ϐιβλιογραφικά δεδοµένα τα οποία συλλέγει από την ϐάση ερευνητικών δηµοσιεύσεων Web of Science της Thomson Reuters. Επίσης, από το 2010 και έπειτα, η λίστα κατάταξης της Leiden συλλέγει ϐιβλιογραφικά δεδοµένα και από την ϐάση ερευνητικών δηµοσιεύσεων της Scopus (Elsevier). Η Leiden λίστα κατάταξης δεν λαµβάνει υπόψη της δηµοσιεύσεις από εκδόσεις δηµοσιευ- µένων πρακτικών συνεδρίων ή εκδόσεων ϐιβλίων και δεν λαµβάνει υπόψη της καθόλου σχολές καλών τεχνών ή ανθρωπιστικών επιστηµών. Ακόµα, η Leiden δεν συλλέγει ϐιβλιο- 10 Leiden, Official Site

31 24 Κεφάλαιο 2. ιεθνείς Κατατάξεις Πανεπιστηµίων γραφικά δεδοµένα από µή αγγλώφωνες ερευνητικές δηµοσιεύσεις καθώς και δεν λαµβάνει υπόψη της ερευνητικές δηµοσιεύσεις η οποίες είναι ανώνυµες ή έχουν για οποιοδήποτε λόγο αποσυρθεί. Οι κύριοι δείκτες µέσω τον οποίων προκύπτει η κατάταξη της Leiden για τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα είναι δείκτες που υπολογίζουν την απήχηση και το αντίκτυπο των ερευνητικών δηµοσιεύσεων ενός ιδρύµατος, δείκτες που µετρούν το ϐαθ- µό συνεργασίας πανεπιστηµίων-επιχειρήσεων καθώς και δείκτες που µετρούν τον ϐαθµό συνεργασίας µεταξύ ερευνητών διαφορετικών ιδρυµάτων της τριτοβάθµιας εκπαίδευσης. Στους δείκτες που µετρούν τα ποσοστά ετεροαναφορών των δηµοσιεύσεων ενός ιδρύµατος, η µεθοδολογία της Leiden δεν προσµετρά τις αυτοαναφορές στις ερευνητικές εργασίες του ακαδηµαϊκού προσωπικού ενός ιδρύµατος. Σε σχέση µε άλλες λίστες κατατάξεων η Leiden δεν υπολογίζει ένα ολικό σκορ για κάθε ανώτατο ίδρυµα και δεν εφαρµόζει ϐάρη στους διάφορους δείκτες που χρησιµοποεί στην µεθοδολογία αξιολόγησής της, αλλά κατατάσσει τα πανεπιστήµια ανάλογα µε τα σκορς που έχουν πετύχει σε ένα συγκεκριµένο δείκτη που ο ενδιαφερόµενος επιθυµεί να εξετάσει. Σχήµα 2.7: LEIDEN Στους δείκτες της Leiden συµπεριλαµβάνονται µερικοί από τους εξής παρακάτω : ο δείκτης συνολικού αριθµού δηµοσιεύσεων (P) ενός ανώτατου εκπαιδευτικού ιδρύµατος, ο δείκτης ετεροαναφορών ανά συνολικό αριθµό δηµοσιεύσεων (Citation Per Publication - CPP) ενός ανώτατου εκπαιδευτικού ιδρύµατος, ο δείκτης (PPtop 10%), ο οποίος προσµετρά για ένα ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυµα το ποσοστό του συνολικού αριθµού των ερευνητικών δηµοσιεύσεων που ανήκουν στο τοπ 10% των δηµοσιεύσεων µε τις περισσότερες ετεροαναφορές σε παρόµοιου περιεχοµένου άλλες επιστηµονικές δηµοσιεύσεις, ο δείκτης P(collab), ο οποίος µετρά το ποσοστό των ερευνητικών δηµοσιεύσεων ενός ιδρύµατος που έχουν συν-συγγραφεί µε περισσότερους από έναν οργανισµούς εκτός του ως προς αξιολόγηση ανώτατου εκπαιδευτικού ιδρύµατος,

32 2.8. University Ranking by Academic Performance - URAP 25 ο δείκτης P(industry), ο οποίος µετρά το ποσοστό των ερευνητικών δηµοσιεύσεων ενός ιδρύµατος που έχουν εκπονηθεί σε συνεργασία µε ϕορείς επιχειρηµατικότητας, µε ϕορείς της ϐιοµηχανίας, οι δείκτες P(<100 km) και P(>5000 km), οι οποίοι προσµετρούν τον αριθµό και το ποσοστό των ερευνητικών δηµοσιεύσεων ενός ιδρύµατος που έχουν εκπονηθεί µε άλλους οργανισµούς που ϐρίσκονται σε γεωγραφική απόσταση µικρότερη ή µεγαλύτερη των 100 ή 5000 χιλιοµέτρων. Οπως ϕαίνεται και παραπάνω, η Leiden είναι αµιγώς προσανατολισµένη στην αξιολόγηση της έρευνας και των δια-ακαδηµαϊκών συνεργασιών που παράγει και αναπτύσσει αντίστοιχα ένα ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυµα. Τέλος, αξίζει να αναφερθεί ότι η Leiden Ranking είναι µία από τις λίγες λίστες κατατάξεων που δίνει αρκετά διαφωτιστικό υλικό στην ιστοσελίδα της σχετικά µε την µεθοδολογία, τις παραδοχές, τους στόχους και τους δείκτες που χρησιµοποιεί στην κατάταξη των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων. 2.8 University Ranking by Academic Performance - URAP Η παγκόσµια λίστα κατατάξεων ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων URAP 11, δηµιουργήθηκε το 2009 από το Informatics Institute of the Middle East Technical University της Άγκυρας στην Τουρκία και εστιάζει στην κατάταξη των ανώτατων ιδρυµάτων της τριτο- ϐάθµιας εκπαίδευσης µε ϐάση τις επιδόσεις ενός ιδρύµατος στον τοµέα της έρευνας και όχι αξιολογώντας όλες τις εκφάνσεις των ακαδηµαϊκών επιδόσεων του ιδρύµατος όπως το αρκτικόλεξο του ονόµατός της URAP ευαγγελίζεται. Σε σύγκριση µε τις υπόλοιπες λίστες κατατάξεων η URAP παρουσιάζει ενδιαφέρον διότι η σειρά των δεικτών που χρησιµοποιεί στην µεθοδολογία της, παρέχει επαρκείς πληροφορίες ώστε να είναι εφικτή η αναπαραγωγή των αποτελεσµάτων κατάταξης των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων. Η λίστα κατατάξεων URAP, δηµοσιεύει League Tables για 2000 ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα. Τα ϐιβλιοµετρικά δεδοµένα που η URAP χρησιµοποιεί τα συλλέγει µόνο από παγκόσµιες ϐιβλιοµετρικές ϐάσεις ερευνητικών δηµοσιεύσεων και όχι από όλο το διαδίκτυο, ενώ είναι χαρακτηριστικό το ότι δεν χρησιµοποιεί δείκτες αξιολόγησης σχετικούς µε την ποιότητα και το επίπεδο διδασκαλίας ενός ιδρύµατος. Ουσιαστικά, η URAP είναι προσανατολισµένη σε ακαδηµαϊκά ιδρύµατα που εστιάζουν τις δραστηριότητές τους στην παραγωγή ερευνητικού έργου. Οι δείκτες που η URAP χρησιµοποιεί στην µεθοδολογία της προσεγγίζουν το µέγεθος του παραγόµενου ερευνητικού έργου µε αποτέλεσµα η URAP να ευνοεί στις κατατάξεις της ιδρύµατα µεγάλα σε µέγεθος και δυναµική. Γενικότερα, η URAP καλύπτει 11 URAP, Official Site

33 26 Κεφάλαιο 2. ιεθνείς Κατατάξεις Πανεπιστηµίων σχεδόν το 10% όλων των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων στον κόσµο ενώ στις κατατάξεις της συµπεριλαµβάνει όχι µόνο πανεπιστήµια αλλά και ερευνητικά κέντρα. Επίσης, η URAP δεν λαµβάνει υπόψη της ερευνητικές δουλειές που υπάγονται σε εκδόσεις ϐιβλίων ή δηµοσιεύσεις που προέρχονται από τµήµατα σχολών ανθρωπιστικών ή κοινωνικών επιστηµών. Σύµφωνα µε την ιστοσελίδα της, η URAP έχει ως στόχο όχι το να κατατάξει τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα σε καλά ή χειρότερα από κάποια άλλα έχει ως στόχο της να ϐοηθήσει τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα να ανακαλύψουν νέες εν δυνάµει ερευνητικές περιοχές µε προοπτικές ανάπτυξης καθώς και να ϐελτιώσουν διάφορες από τις πρακτικές τους. Οι δείκτες που η µεθοδολογία της URAP χρησιµοποιεί καθώς και τα ϐάρη που εφαρ- µόζονται στον κάθε ένα από αυτούς, είναι οι εξής παρακάτω : ο δείκτης Article, ο οποίος έχει συντελεστή ϐαρύτητας 21% και προσεγγίζει την ε- ϱευνητική παραγωγικότητα ενός ακαδηµαϊκού ιδρύµατος µετρώντας τον συνολικό αριθµό των ερευνητικών εργασιών ενός ιδρύµατος που δηµοσιεύτηκαν στην περίοδο ενός χρόνου και είναι καταλογραφηµένες στις ϐάσεις ερευνητικών εργασιών Web of Science και Incites, ο δείκτης Citation µε ϐάρος 21%, ο οποίος προσεγγίζει την ερευνητική απήχηση των δηµοσιευµένων εντός ενός χρόνου ερευνητικών εργασιών ενός ιδρύµατος µετρώντας τον συνολικό αριθµό των ετεροαναφορών ενός επιστηµονικού άρθρου όπως αυτό έχει καταλογραφηθεί από την Web of Science, ο δείκτης Total Document µε ϐαρύτητα 10%, ο οποίος µετράει πάσης ϕύσης δη- µοσιευµένη ϐιβλιογραφία σε πρακτικά συνεδρίων, άρθρα, reviews κατά το διάστηµα ενός χρόνου για ένα ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυµα, ο δείκτης Article Impact Total (AIT) µε ϐαρύτητα 18%, ο οποίος προσεγγίζει την ερευνητική παραγωγικότητα (scientific productivity) ενός ιδρύµατος λαµβάνοντας υ- πόψη τον αριθµό των άρθρων που το ίδρυµα δηµοσιεύει σε 23 σε αριθµό διαφορετικά γνωστικά αντικείµενα. Ο λόγος των δεικτών CPP πρός το παγκόσµιο CPP υποδεικνύει εάν ένα ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυµα έχει επιδόσεις υψηλότερες ή χαµηλότερες από τον παγκόσµιο µέσο όρο δηµοσιεύσεων ερευνητικών άρθρων σε ένα από τα 23 δια- ϕορετικά γνωστικά πεδία που η URAP εξετάζει. Παρακάτω ϕαίνεται και ο τύπος που η URAP χρησιµοποιεί στον υπολογισµό του AIT δείκτη.

34 2.9. U-Multirank 27 ο δείκτης Citation Impact Total (CIT), ο οποίος έχει ϐαρύτητα 15% έχει παρόµοια ϕιλοσοφία µε τον προηγούµενο δείκτη µόνο που αυτός υπολογίζει την ερευνητική επίδραση και απήχηση (research impact) των δηµοσιεύσεων ενός ανώτατου εκπαιδευτικού ιδρύµατος σε 23 σε αριθµό διαφορετικά γνωστικά αντικείµενα για τα οποία συνυπολογίζεται και ο συνολικός αριθµός δηµοσιευµένων ετεροαναφορών που έχουν καταλογραφηθεί παγκόσµια στον κλάδο αυτό. Ο λόγος των δεικτών CPP πρός το παγκόσµιο CPP υποδεικνύει εάν ένα ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυµα έχει επιδόσεις υψηλότερες ή χαµηλότερες από τον παγκόσµιο µέσο όρο ϐιβλιογραφικής απήχησης µέσω των ετεροαναφορών σε ένα από τα 23 διαφορετικά γνωστικά πεδία που η URAP εξετάζει. Ο τύπος υπολογισµού και αυτού του δείκτη παρατίθεται παρακάτω. τέλος, ο δείκτης International Collaboration έχει συντελεστή ϐαρύτητας 15% και στοχεύει στο να προσεγγίζει την παγκόσµια αποδοχή που ένα ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυµα τυγχάνει στην διεθνή ακαδηµαϊκή κοινότητα. Τα ϐιβλιογραφικά δεδοµένα που χρησιµοποιούνται για τον υπολογισµό αυτού του δείκτη και αποδεικνύουν τις ερευνητικές συνεργασίες και δηµοσιεύσεις που έχουν γίνει µεταξύ διαφορετικών ι- δρυµάτων συλλέγονται µε τη ϐοήθεια του εργαλείου analytics, InCites της Thomson Reuters από την Web of Science ϐάση επιστηµονικών δηµοσιεύσεων. 2.9 U-Multirank Το εργαλείο αξιολόγησης U-Multirank, 12 υποστηρίζεται και χρηµατοδοτείται από την Ευ- ϱωπαϊκή Επιτροπή Πανεπιστηµίων (European University Association-EUA) και την Ευ- ϱωπαϊκή Ενωση. Αποτελεί ένα πανόραµα συγκριτικής αξιολόγησης διαφόρων ανώτατων 12 U-Multirank, Official site

35 28 Κεφάλαιο 2. ιεθνείς Κατατάξεις Πανεπιστηµίων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων που ο εκάστοτε χρήστης ϑέλει να εξετάσει ως προς ένα ή πε- ϱισσότερα κριτήρια. Το U-Multirank συγκρίνει τις επιδόσεις των ιδρυµάτων τριτοβάθµιας εκπαίδευσης σε πέντε τοµείς της πανεπιστηµιακής δραστηριότητας : (1) τη διδασκαλία και τη µάθηση, (2) την έρευνα, (3) τη µεταφορά γνώσης, (4) τον διεθνή προσανατολισµό και (5) την περιφερειακή εµπλοκή. Τα ιδρύµατα ϐαθµολογούνται σε διάφορα κριτήρια ανάλογα µε τον σκοπό για τον οποίο πρόκειται να αξιολογηθούν, µε ϐάση στοιχεία τα οποία τα ίδια υποβάλλουν και ϐάση δεδοµένων που προκύπτουν από την ανάλυση ερωτηµατολογίων. Καθορίζονται οµάδες κατάταξης µε ϐάση τη διαφορά της ϐαθµολογίας ενός ιδρύµατος από το διάµεσο (median). Οι οµάδες κυµαίνονται από την καλύτερη οµάδα, Α, στη χαµηλότερη οµάδα, Ε. Το U-Multirank λειτούργησε για πρώτη ϕορά το 2014 καλύπτοντας 850 ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα, 1000 σχολές και 5000 προγράµµατα µεταπτυχιακών και προπτυχιακών σπουδών από 74 χώρες σε ολόκληρο τον κόσµο. Το U-Multirank όπως ϱητά δηλώνει και στον ιστότοπό του δεν αποτελεί εργαλείο κατάταξης ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων αφού, όπως αναφέρεται στη µεθοδολογία του, ϑεωρεί εσφαλµένη την εντύπωση που δηµιουργείται από την κυρίαρχη ιδεολογία των υ- πόλοιπων GURs ότι ένα ακαδηµαϊκό ίδρυµα είναι καλύτερο από ένα άλλο όταν κατατάσσεται σε πιο υψηλή ϑέση στις διάφορες λίστες κατάταξης. Το γεγονός αυτό ξεκάθαρα καταγράφεται τόσο στις αρχές µεθοδολογίας όσο και στη µελέτη σκοπιµότητας στην προσφορά για υλοποίηση του έργου U-Multirank. Σε αντίθεση µε τους υπόλοιπους ϕορείς αξιολόγησης και κατάταξης των ιδρυµάτων, το U-Multirank δεν παρέχει, ούτε δηµοσιεύει, λίστες κατάταξης των πανεπιστηµίων, αφού σκοπός του είναι να ϐοηθήσει τους χρήστες να παράγουν εξατοµικευµένους καταλόγους των πανεπιστηµίων στους οποίους να παρουσιάζεται η απόδοσή τους σε µια επιλογή των δεικτών που γίνονται από τον χρήστη. Τα αποτελέσµατα του U-Multirank συγκρίνουν ανώτατα ιδρύµατα µε παρόµοια ακαδηµαϊκά προφίλ µε ϐάση την απόδοσή τους σε µια σειρά δεικτών την οποία µπορεί να καθορίσει ο χρήστης ανάλογα µε τις αναζητήσεις του. Στα αποτελέσµατα παρουσιάζονται τα πανεπιστήµια που πληρούν τα κριτήρια και τις προϋποθέσεις που έθεσε ο χρήστης και ϕυσικά η αντίστοιχη ϐαθµολογία τους, από Α µέχρι Ε, (A=Very good, B=Good, C=Average, D=Below average, E=Weak), για κάθε ένα από τα κριτήρια. Στην περίπτωση που οι χρήστες επιλέξουν να ταξινοµήσουν τα αποτελέσµατα µε ϐάση τις ϐαθµολογίες, ακολου- ϑείται µια προσέγγιση παρόµοια µε τον πίνακα ολυµπιακών µεταλλίων, όπου τα πανεπιστήµια µε το µεγαλύτερο αριθµό πολύ καλών ϐαθµολογιών της κλάσης Α ϑα εµφανιστούν πρώτα. Εάν υπάρχουν περισσότερα από ένα µε τον ίδιο αριθµό ϐαθµολογιών, Α, τότε (και µόνο τότε), ο αριθµός των ϐαθµολογιών Β λαµβάνονται υπόψη. Αν για παράδειγµα ένα ίδρυµα που αξιολογείται σε 10 κατηγορίες, ϐαθµολογείται σε µια κατηγορία µε Α και σε εννέα µε Ε, ϑα εµφανίζεται ψηλότερα από ένα ίδρυµα που ϐαθµολογήθηκε µε Β σε

36 2.9. U-Multirank 29 όλες τις κατηγορίες ή από ένα άλλο για το οποίο δεν υπάρχουν πληροφορίες για τους συγκεκριµένους δείκτες. Σχήµα 2.8: Multirank Γενικότερα, το U-Multirank εισάγει µία διαφορετική προσέγγιση στην ϕιλοσοφία και στις πρακτικές αξιολόγησης και κατάταξης των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων που µέχρι σήµερα µονοπωλούσαν το ενδιαφέρον του κοινού των GURs. Και αυτό διότι το U-Multirank είναι ένα πολυδιάστατο εργαλείο σύγκρισης των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων που λαµβάνει υπόψη του τόσο πολλαπλούς ποσοτικούς όσο και ποιοτικούς παράγοντες. Επίσης το U-Multirank λαµβάνει υπόψη του σχολές και τµήµατα γνωστικών αντικειµένων όπως κοινωνικές και ανθρωπιστικές επιστήµες που άλλες λίστες κατάταξης αποκλείουν. Είναι αξιοσηµείωτο το γεγονός ότι το U-Multirank λαµβάνει υπόψη του πάνω από 300 σχολές και τµήµατα ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων που ποτέ δεν λήφθηκαν υπόψη άλλων GURs, και µάλιστα τα εν λόγω ιδρύµατα παρουσιάζουν εξαιρετικές επιδόσεις σε συγκεκριµένους δείκτες. Επιπρόσθετα, αποτελεί καινοτοµία το ότι σκοπός του U- Multirank δεν είναι η δηµοσίευση League Tables αλλά η σύγκριση ανώτατων ιδρυµάτων µε παρόµοια ακαδηµαϊκά προφίλ, κάτι το οποίο τα υπόλοιπα GURs δεν λαµβάνουν καθόλου υπόψη τους. Η σύγκριση όµοιων µονάδων ως κριτήριο δικαιοσύνης αλλά και αξιοπιστίας ϑα έπρεπε σοβαρά να λαµβάνεται υπόψη από τα διάφορα GURs. Η απλουστοποίηση σύγκρισης και κατάταξης ανόµοιων ακαδηµαϊκών µονάδων είναι όχι µόνο άδικη, αλλά στερείται και α- ξιοπιστίας µιας και είναι εξαιρετικά αµφισβητήσιµη η ποιότητα των συµπερασµάτων που εξάγονται από την σύγκριση ανόµοιων, διαφορετικών µεγεθών τα οποία µάλιστα εµπεριέχουν πολυπλοκότητα λόγω δυσκολίας αποτίµησης των ποιοτικών χαρακτηριστικών που τα διακρίνουν. Τέλος, αξίζει να σηµειωθεί ότι τα δηµοφιλή GURs επισηµαίνουν την δια- ϕοροποίηση τους σε σχέση µε το U-Multirank τονίζοντας ότι το U-Multirank αποτελεί απλά ένα εργαλείο αξιολόγησης και παρακολούθησης της επίδοσης και του επιπέδου των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων ενώ αυτά δηµοσιεύουν λίστες κατάταξης. Παρακάτω, το U-Multirank µιας και δεν αποτελεί λίστα κατάταξης δεν εξετάζεται στατιστικά µε τα υπόλοιπα GURs. Το U-Multirank χρησιµοποιείται µετά το τέλος της στατιστικής ανάλυσης, όπου ποιοτικά εξετάζεται ποια είναι τα κοινά χαρακτηριστικά των πρώτων ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων όλων των λιστών που µελετήθηκαν στατιστικά, µε ϐάση το U- Multirank.

37 30 Κεφάλαιο 2. ιεθνείς Κατατάξεις Πανεπιστηµίων 2.10 Impact Factor Εντρυφώντας στην µεθοδολογία που η κάθε µία από τις παραπάνω λίστες χρησιµοποιεί προκειµένου να παράξει τις λίστες κατάταξης των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων, παρατηρείται εύκολα, ότι ένας δείκτης που όλες οι λίστες χρησιµοποιούν µε παραλλαγές ή µη, είναι ο δείκτης εκείνος που στοχεύει στο να προσεγγίσει το µέγεθος της παραγωγής του ερευνητικού έργου ενός ιδρύµατος ή/και την επίδραση του ερευνητικού έργου και δηµοσιεύσεων ενός ιδρύµατος. Η προσέγγιση αυτή, όπως περιγράφηκε και παραπάνω για διάφορα από τα GURs, επιτυγχάνεται λαµβάνοντας υπόψη για ένα ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυµα, τον συνολικό αριθµό των δηµοσιευµένων άρθρων, τον συνολικό αριθµό των ετε- ϱοαναφορών, ϐιβλιοαναφορών και παραποµπών, τον αριθµό των άρθρων που υπάρχουν συν-δηµοσιεύσεις κοκ. εν είναι τυχαίο ότι αποφθέγµατα όπως publish or perish και be cited or perish έχουν όντως σηµασία εντός της ακαδηµαϊκής κοινότητας µιας και οι δείκτες επιρροής (impact factors), ο συνολικός αριθµός των άρθρων αλλά και ο συνολικός αριθµός των ετεροαναφορών λαµβάνονται σοβαρά υπόψη των GURs στα αποτελέσµατα των κατατάξεων που δηµοσιεύουν. Η ανάλυση των αναφορών-παραποµπών ξεκίνησε µε την καθιέρωση του Science Citation Index ( είκτη Αναφορών σε Επιστηµονικά Εντυπα) και κατά τις τελευταίες δεκαετίες, έχει σηµειωθεί ϱαγδαία αύξηση της χρήσης της τεχνολογίας των πληροφοριών για το κατέβασµα άρθρων και τον εντοπισµό αναφορών µε τη χρησιµοποίηση ϐάσεων δεδοµένων όπως η Web of Science, η Scopus και το Google Scholar για τη σύγκριση στοιχείων σχετικά µε αναφορές σε άτοµα, οµάδες επιστηµόνων, ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα, ακόµα και χώρες. Η ανάλυση αναφορών-παραποµπών αποτελεί τον κύριο κλάδο της ϐι- ϐλιοµετρίας, όπου χρησιµοποιούνται οι αναφορές σε δηµοσιευµένα επιστηµονικά έργα από άλλα ερευνητικά έργα προκειµένου να εκτιµηθεί η σχέση που υπάρχει µεταξύ των επιστηµόνων µε τις επιστηµονικές εργασίες και µε τους επιστηµονικούς κλάδους καθώς και µε τα περιοδικά. Ουσιαστικά, προσδιορίζεται η ερευνητική απήχηση ενός επιστήµονα και κατ επέκταση και του ιδρύµατος σε ένα ερευνητικό πεδίο, µέσω της µέτρησης των ετεροαναφορών σε άλλες επιστηµονικές δηµοσιεύσεις. Από τις αρχές του 1960 και µετά οι Irving H. Sher και E. Garfield κατέληξαν στην διαµόρφωση ενός δείκτη επιρροής (impact factor, IF) κάθε επιστηµονικού περιοδικού, ο οποίος ορίζεται ως το πηλίκο του αριθµού των παραθέσεων όλων των άρθρων του περιοδικού που εµφανίζονται στο σύνολο των περιοδικών κατά το προηγούµενο έτος, διά του αριθµού των άρθρων, που δηµοσιεύθηκαν στο συγκεκριµένο περιοδικό κατά την προηγούµενη διετία. ηλαδή, ο IF ενός περιοδικού για το έτος 2015 ισούται µε το πηλίκο του αριθµού των παραθέσεων όλων των άρθρων που δηµοσιεύτηκαν σε αυτό κατά τα έτη 2013 και 2014, και οι οποίες εµφανίστηκαν κατά το 2015 στα περιοδικά που καταλο-

38 2.10. Impact Factor 31 γραφούνται από την παλαι πότε Institute for Scientific Information (ISI), νυν Thomson Reuters, που δηµοσιεύει το Science Citation Index και το Social Science Citation Index, διά του αριθµού των άρθρων που δηµοσιεύθηκαν στο περιοδικά κατά τα έτη 2013 και Ουσιαστικά, ο Impact Factor αναφέρεται στη συχνότητα µε την οποία ένα δηµοσιευµένο άρθρο σε ένα περιοδικό αναφέρεται σε µεταγενέστερες δηµοσιεύσεις, στη διάρκεια του έτους. Ο Impact Factor έχει καθιερωθεί ως ένα δηµοφιλές µέσο ϐιβλιοµετρικής αξιολόγησης των επιστηµονικών περιοδικών. Επιστηµονικά περιοδικά µε υψηλό Impact Factor αποτελούν αξιόλογα και αξιόπιστα περιοδικά στα οποία δεν είναι εύκολο να δηµοσιευτούν επιστηµονικές εργασίες χαµηλής ποιότητας. Στην ακριβή διαµόρφωσή του εντοπίζονται ϐέβαια αστοχίες, όπως το αυθαίρετα οριζόµενο διετές µεσολαβούν διάστηµα ή η ϐάση δεδοµένων που χρησιµοποιείται η οποία παρέχεται από το Institute for Scientific Information, στο οποίο δεν περιλαµβάνονται όλα τα επιστηµονικά περιοδικά. Ο Impact Factor δεν ϑεωρείται το πλέον έγκυρο εργαλείο διότι εξετάζει µόνο τη συχνότητα παραποµπής στα άρθρα από ένα περιοδικό στα πρώτα δύο χρόνια της δηµοσίευσης του. Ο Impact Factor υπολογίζεται το ίδιο είτε για µεγάλα είτε για µικρότερα περιοδικά µε α- ποτέλεσµα τα µεγάλα περιοδικά να έχουν και µεγάλο Impact Factor, ανεξάρτητα από την ποιότητα των δηµοσιευµένων άρθρων τους. Ακόµα, ο Impact Factor υπολογίζεται όχι µόνο για άρθρα αλλά και για εκδόσεις, κριτικές, δηµοσιεύσεις, σηµειώσεις. Το γεγονός ότι συµπεριλαµβάνονται όλες αυτές οι εκδόσεις στον υπολογισµό του Impact Factor, παρέχει τη δυνατότητα για τους συντάκτες και τους εκδότες να χειριστούν κατάλληλα την αναλογία που χρησιµοποιείται για τον υπολογισµό του Impact Factor προκειµένου να αυξήσουν τον Impact Factor του περιοδικού τους. Επιπρόσθετα, ο Impact Factor δεν αποτελεί απόλυτα έγκυρο µέσο αξιολόγησης ενός επιστηµονικού περιοδικού µιας και λαµβάνει υπόψη του τον µέσο όρο των ετεροαναφορών όλων των άρθρων που έχουν δηµοσιευθεί σε ένα περιοδικό. Ετσι λοιπόν ένα περιοδικό µπορεί να έχει µόνο µερικά άρθρα µε µεγάλο αριθµό ετεροαναφορών ενώ η πληθώρα των άρθρων του να µην έχει έως και καθόλου ετεροαναφορές. Αυτό έχει ως αποτέλεσµα το περιοδικό να παρουσιάζει µεγάλο άρα και υπολογίσιµο Impact Factor χάρις σε µερικά άρθρα µόνο. Με χρήση του Impact Factor δεν υπάρχει άµεση συσχέτιση µεταξύ της συχνότητας παραποµπών ενός άρθρου, της ποιότητας και της εµβέλειας των εντύπων. Ακόµα, οι ϱαγδαίες επιστηµονικές εξελίξεις που συντελούνται σε συγκεκριµένα γνωστικά αντικείµενα, όπως για παράδειγµα στους κλάδους της ϐιοχηµείας και της µοριακής ϐιολογίας, έχουν ως αποτέλεσµα την συνεχή δηµοσίευση εργασιών µε πολύ υψηλότερα ποσοστά παραποµπών και ετεροαναφορών. Ετσι, τα περιοδικά των κλάδων αυτών πα- ϱουσιάζουν πάντα υψηλότερους συντελεστές επίδρασης ετεροαναφορών. Ουσιαστικά, τα citation patterns διαφέρουν από περιοχή σε περιοχή. Για παράδειγµα, δεν είναι ορθό να

39 32 Κεφάλαιο 2. ιεθνείς Κατατάξεις Πανεπιστηµίων Σχήµα 2.9: Impact Factor, Jorge Cham, 2008, συγκριθεί ο Impact Factor ενός περιοδικού που δραστηριοποιείται στον τοµέα της Ιατρικής επιστήµης (πολλές δηµοσιεύσεις και αναφορές) µε ένα περιοδικό που δραστηριοποιείται στον τοµέα των Θεωρητικών Μαθηµατικών (λίγες δηµοσιεύσεις και αναφορές). Τα αποτελέσµατα από την σύγκριση αυτή ϑα είναι αυθαίρετα και λανθασµένα µιας και πρόκειται για σύγκριση ανόµοιων µονάδων. Οι αναφορές (citations) δεν είναι αναγκαστικά ένδειξη ποιότητας. Μία δηµοσίευση µπορεί να πάρει αναφορές επειδή είναι «εύληπτη», ή επειδή τα αποτελέσµατά της είναι λανθασµένα. Αντίθετα, µία «δύσκολη» εργασία που είναι πολύ µπροστά από την εποχή της και απευθύνεται σε µικρό αλλά εξαιρετικά εξειδικευµένο ακαδηµαϊκό κοινό, δεν ϑα πάρει πολλές αναφορές. εν υπάρχει αµφιµονοσήµαντη σχέση µεταξύ αναφορών και ποιότητας. Σίγουρα υπάρχει συσχέτιση µεταξύ αριθµού αναφορών και ποιότητας δηµοσίευσης όµως ο Impact Factor δεν αποτελεί εκείνο το εργαλείο που µπορεί να αποτιµήσει αρκετά ικανοποιητικά την συσχέτιση αυτή h-index Ο h-index 13 είναι ένα ϐιβλιοµετρικός δείκτης που υπολογίζει την ερευνητική παραγωγικότητα και απήχηση του δηµοσιευµένου ερευνητικού έργου ενός ερευνητή ή ακαδηµαϊκού. Ο h-index καθιερώθηκε το 2005 από τον Jorge E. Hirsch, ϕυσικό του University of California του San Diego, ως ένα εργαλείο µέτρησης της ποιότητας των δηµοσιεύσεων του κλάδου της Θεωρητικής Φυσικής. Ο h-index συχνά συναντάται και ως Hirsch Index και πολλές παραλλαγές του εµφανίζονται διαρκώς στον χώρο της ϐιβλιοµετρίας. Ο 13 h-index, Wikipedia, the free encyclopedia

40 2.11. h-index 33 h-index ενός ερευνητή υπολογίζεται µε ϐάση την κατανοµή των αναφορών που λαµβάνουν οι δηµοσιεύεις ενός ερευνητή. Σύµφωνα µε τον Hirsch, ένας επιστήµονας έχει h-index ίσο µε h, εάν h από σύνολο Np των δηµοσιεύσεών του έχει τουλάχιστον h αναφορές η κάθε µία, και οι υπόλοιπες δηµοσιεύσεις (p-h) έχουν το µέγιστο h αναφορών η κάθε µία. Σχήµα 2.10: encyclopedia H-index from a plot of decreasing citations for numbered papers, Wikipedia, the free Ο h-index αντανακλά τον αριθµό των δηµοσιεύσεων και τον αριθµό των αναφορών ανά δηµοσίευση και σχεδιάστηκε για να ϐελτιώσει απλούστερα µέτρα όπως ο συνολικός αριθ- µός των αναφορών ή δηµοσιεύσεων του Impact Factor. Με ϐάση τον h-index, αν κάποιος έχει δηµοσιεύσει πολλές εργασίες αλλά έχει χαµηλό h-index, τότε σηµαίνει ότι οι δηµοσιεύσεις του δεν έχουν επιρροή στον τοµέα του. Αντίθετα, αν κάποιος έχει µικρό αριθµό δηµοσιεύσεων µε µεγάλο h-index, τότε αυτό σηµαίνει ότι δεν δηµοσιεύει αρκετά αλλά οι δηµοσιεύσεις του έχουν µεγάλη επιρροή στον τοµέα του. Σύµφωνα και µε τον δηµιουργό του, ο h-index λειτουργεί σωστά για τη σύγκριση των επιστηµόνων που εργάζονται στον ίδιο επιστηµονικό κλάδο. Ο Hirsch µε την δηµιουργία του h-index είχε στόχο να καταδείξει τα προβλήµατα προηγούµενων δεικτών όπως ο Impact Factor, οι οποίοι λάµβαναν υπόψη τους µόνο την ποσότητα των δηµοσιεύσεων και των ετεροαναφορών τους. Ο Hirsch µε τον h-index ήθελε να καθιερώσει έναν τρόπο ταυτόχρονης µέτρησης τόσο της ποσότητας όσο και της ποιότητας του παραγόµενου επιστηµονικού έργου ενός ερευνητή/ακαδηµαϊκού. Αξίζει να σηµειωθεί ότι ο h-index χρησιµοποιείται παγκόσµια, µαζί, ϕυσικά, και µε άλλα κριτήρια, στην εξέλιξη των ακαδηµαϊκών προς ανώτερες ϐαθµίδες. Τα µειονεκτήµατα του h-index είναι ότι εξαρτάται από την ηλικία του κρινόµενου (age depended) και δεν ενδείκνυται για την αξιολόγηση του πρόσφατου έργου ενός ερευνητή, το οποίο συνήθως δεν έχει πολλές παραποµπές. Επίσης, ο h-index δεν λαµβάνει υπόψη

41 34 Κεφάλαιο 2. ιεθνείς Κατατάξεις Πανεπιστηµίων του τον τύπο των δηµοσιεύσεων, το µέγεθος της ακαδηµαϊκής µονάδας και την ϑεµατική περιοχή. Ενα επιπλέον µειονέκτηµα είναι ο h-index ότι ως ϕυσικός αριθµός δεν έχει µεγάλη διαβαθµισιµότητα. Αυτό σηµαίνει ότι ο h-index ενός ερευνητή είναι 1 όταν ο ερευνητής έχει µία δηµοσίευση που έχει αναφερθεί µία ϕορά, 2 αν ο ερευνητής έχει 2 δηµοσιεύσεις που έχουν αναφερθεί 2 ϕορές, 3 αν ο ερευνητής έχει 3 δηµοσιεύσεις που έχουν αναφερθεί 3 ϕορές κοκ. Τέλος, ο h-index µπορεί να αυξηθεί τεχνικά µέσω των αυτο-αναφορών κάτι το οποίο έρχεται σε αντιδιαστολή µε τον αρχικό στόχο του h-index που είναι και η ταυτόχρονη προσέγγιση της ποιότητας Σύνοψη & Συµπεράσµατα Στον global corporate world της παγκοσµιοποίησης η άµεση σύνδεση των αναγκών της οικονοµίας και της παραγωγής µε την ανώτατη εκπαίδευση είναι αναπόφευκτη. Η σταδιακή µετατροπή των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων σε κέντρα παροχής εκπαιδευτικών υπηρεσιών έχει ως αποτέλεσµα τον διαρκή ανταγωνισµό των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων στην παγκόσµια αγορά της τριτοβάθµιας εκπαίδευσης. Αυτό, επηρεάζει κα- ϑοριστικά τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα προκαλώντας αλλαγές στην λειτουργία των πανεπιστηµίων ως χώρων επιστηµονικής έρευνας και εκπαίδευσης. Τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα καλούνται να προσαρµοστούν στα νέα δεδοµένα, επαναπροσδιορίζοντας τις πολιτικές και τους στόχους τους, χαράσσοντας νέες στρατηγικές και επιλέγοντας συγκεκρι- µένα αντικείµενα προς ϑεραπεία που ϑα τους εξασφαλίσουν ϐιωσιµότητα και επιτυχία, µε ϐάση τα στανταρτς του κλάδου της ανώτατης εκπαίδευσης στον οποίο ανήκουν. Φυσικά, όπως και σε κάθε κλάδο της αγοράς, έτσι και στον κλάδο της εκπαίδευσης ο ανταγωνισµός λειτουργεί µόνο εάν το καταναλωτικό κοινό έχει επαρκή πληροφόρηση. Η χρήση των Global University Rankings (GURs), παρουσιάζεται ως ένα απαραίτητο εργαλείο πληροφόρησης των άµεσα ενδιαφερόµενων για την τριτοβάθµια εκπαίδευση σχετικά µε την ποιότητα και το επίπεδο των εκπαιδευτικών υπηρεσιών που τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα προσφέρουν. Τα GURs µε τη χρήση µαθηµατικών και στατιστικών εργαλείων διενεργούν παγκόσµιας εµβέλειας αξιολογήσεις των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων. Οι τρόποι αξιολόγησης και αποτίµησης του ακαδηµαϊκού επιπέδου των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων που τα διάφορα Global University Rankings χρησι- µοποιούν, όπως περιγράφηκαν στο προηγούµενο κεφάλαιο ποικίλουν, όπως ποικίλουν και τα προβλήµατα που εντοπίζονται στις µεθοδολογίες της κάθε µίας λίστας κατάταξης. Τα προβλήµατα αυτά, οφείλονται στο ότι όλα τα GURs λαµβάνουν υπόψη του κυρίως ποσοτικά στοιχεία αδυνατώντας να προσεγγίσουν/αποτιµήσουν ουσιαστικά την ποιότητα του συνόλου των δραστηριοτήτων ενός ανώτατου εκπαιδευτικού ιδρύµατος. Ετσι, µοιραία στις

42 2.12. Σύνοψη & Συµπεράσµατα 35 διεθνείς λίστες κατατάξεων που τα GURs δηµοσιεύουν, διακρίνονται στις πρώτες ϑέσεις κατατάξεων τα ούτως ή άλλως µεγάλα και ικανά να παράξουν µεγάλο σε ποσότητα όγκο έρευνας ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα. Τα GURs αποτελούν αδιαµφισβήτητα ένα υπολογίσιµο εργαλείο για την αποτίµηση του παραγόµενου εκπαιδευτικού και ερευνητικού έργου, αλλά πάντα ϑα πρέπει να λαµ- ϐάνονται υπόψη µε σύνεση, επιφύλαξη και κριτική διάθεση µιας και οι κατατάξεις που παράγουν ενδέχεται να µην ϐασίζονται σε αντικειµενικά κριτήρια ή ακόµα και να κρύβουν σκοπιµότητες. εν είναι τυχαίο ότι ακόµα και οι ακαδηµαϊκοί σύµβουλοι σπουδών στα λύκεια και πανεπιστήµια των Η.Π.Α. σε µεγάλο ϐαθµό εναντιώνονται στα GURs δηλώνοντας ότι τα GURs προσφέρουν παραπλανητικά και αµφιβόλου ακρίβειας συµπεράσµατα σχετικά µε το επίπεδο ακαδηµαϊκής ποιότητας των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων, µπερδεύοντας έτσι και προβληµατίζοντας τους υποψήφιους ϕοιτητές ακόµα περισσότερο 14 όπως ϕαίνεται και στο γράφηµα που ακολουθεί, (Σχήµα 2.11). Σχήµα 2.11: National Association for College Admission Counseling, New York Times, 2011 Τα GURs τα οποία υπάρχουν µέχρι στιγµής, δεν είναι σε ϑέση να προσεγγίσουν την ποιότητα της εκπαίδευσης, της διδασκαλίας και του παραγόµενου ερευνητικού έργου µε απόλυτη αντικειµενικότητα και ως εκ τούτου δεν αποτελούν το αντικειµενικό µέτρο κατάταξης και αξίας των ιδρυµάτων. Επίσης, οι δείκτες ερευνητικής παραγωγικότητας δεν αντανακλούν την εµβέλεια και την ποιότητα της παραγόµενης έρευνας. Ακόµα, τα περισσότερα GURs αποκλείουν ερευνητικά πεδία και λαµβάνουν υπόψη τους µόνο συγκεκρι- µένες ϐάσεις δεδοµένων για την εξαγωγή των κατατάξεων. Επιπρόσθετα, το γεγονός ότι οι περισσότερες κατατάξεις είναι µη εφικτό να αναπαραχθούν µε χρήση της µεθοδολογίας 14 Best Colleges? Counselors Beg to Differ With U.S. News, JACQUES STEINBERG, MAY 19, 2011, The New York Times

43 36 Κεφάλαιο 2. ιεθνείς Κατατάξεις Πανεπιστηµίων κάθε λίστας ϑέτει ερωτηµατικά σχετικά µε την αξιοπιστία και διαφάνεια του κάθε GUR. Παρακάτω, έχει καταρτιστεί πίνακας (Σχήµα 2.12), στον οποίο καταγράφεται τι καλύπτεται σχετικά επαρκώς και τι δεν καλύπτεται από την κάθε λίστα κατάταξης που µελετήθηκε στην παρούσα µεταπτυχιακή εργασία. Εύκολα συµπεραίνεται, ότι τα κριτήρια και παράγοντες που δεν λαµβάνονται υπόψη από τα GURs είναι περισσότερα και ίσως και σηµαντικότερα από αυτά που λαµβάνονται υπόψη. Τέλος, οι αποκλίσεις στις κατατάξεις που λαµβάνουν τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα ανά GUR, εγείρουν ακόµα περισσότε- ϱα ερωτηµατικά σχετικά µε το κατά πόσο τα GURs είναι σε ϑέση να προσφέρουν στο σύνολό τους υπολογίσιµες και αντικειµενικές αξιολογήσεις για τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα όλου του κόσµου. Η µελέτη και παρατήρηση των κατατάξεων των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων ανά GUR κατά τη διάρκεια του ίδιου ακαδηµαϊκού έτους µπορεί να οδηγήσει σε χρήσιµα σχετικά µε την αξιοπιστία των GURs συµπεράσµατα. Στο επόµενο κεφάλαιο, παρουσιάζονται µε χρήση της στατιστικής µεθόδου Πολλαπλής Ανάλυσης Αντιστοιχιών (Multiple Correspondence Analysis), τα αποτελέσµατα του προβληµατισµού της υπόθεσης αυτής.

44 2.12. Σύνοψη & Συµπεράσµατα 37 Σχήµα 2.12: Οµαδοποιηµένα Χαρακτηριστικά Λιστών Κατατάξεων που µελετήθηκαν

45 Κεφάλαιο 3 Στατιστική Ανάλυση Κατατάξεων Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυµάτων 3.1 Γενικά Τα Global University Rankings (GURs) τα οποία ϑα µελετηθούν στατιστικά στο κεφάλαιο αυτό, είναι τα εξής : ARWU, THE, QS, Webometrics, SCImago, Leiden, URAP. Η στατιστική ανάλυση των δεδοµένων έγινε µε χρήση του στατιστικού εργαλείου SPSS καθώς και µε χρήση προγράµµατος επεξεργασίας λογιστικών ϕύλλων. Τα δεδοµένα κατάταξης των πα- ϱαπάνω GURs που µελετήθηκαν αφορούν 948 σε αριθµό ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα από όλο τον κόσµο. Στο σύνολο των δεδοµένων, σε κάθε ένα ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυµα αντιστοιχεί και µία κατάταξη σε κάθε µία από τις λίστες των GURs. Τα δεδοµένα συλλέχθηκαν και παραχωρήθηκαν από τον Αναπληρωτή Καθηγητή κύριο Νικόλαο Βασιλειάδη µε χρήση του Web Tool της DBpedia 1. Αρχικά τα δεδοµένα κατατάξεων όλων των λιστών οµοιογενοποιήθηκαν ώστε να µπορούν να κατηγοριοποιηθούν οµοιόµορφα στην ίδια κλίµακα. Αυτό ήταν απαραίτητο να γίνει διότι κάποιες από τις λίστες δεν διέθεταν κατάταξη για κάποια πανεπιστήµια ή υπήρχαν περιπτώσεις στις οποίες η κατάταξη δινόταν υπό την µορφή εύρους τιµών (π.χ ), κάτι το οποίο δυσχέραινε την στατιστική ανάλυση µιας και δεν ήταν εφικτό να προσπελαστούν αλφαριθµητικές τιµές από το SPSS 2. Ετσι λοιπόν, έγινε οµογενοποίηση των δεδοµένων και οι κατατάξεις αντικαταστάθηκαν µε νέους αριθµούς κατάταξης. Για όλες τις λίστες έγινε η εξής οµαδοποίηση στις παρακάτω κατηγορίες : 1: 1-50, 2: , 3: , 4: , 5: , 6: , 7: >400 1 DBpedia, Official Site 2 IBM SPSS Categories 22 38

46 3.2. Πολλαπλή Ανάλυση Αντιστοιχιών (Multiple Correspondence Analysis) 39 Στις περιπτώσεις των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων που δεν υπήρχε διαθέσιµη κατάταξη από κάποιες λίστες, το ίδρυµα αυτό έλαβε κατάταξη που αντιστοιχούσε στην 7η κατηγορία. Στο σύνολο των δεδοµένων υπάρχουν διαθέσιµες τόσο οι αρχικές τιµές κατατάξεων που συλλέχθηκαν από κάθε λίστα όσο και οι κατατάξεις µετά την οµογενοποίηση στις 7 κατηγορίες. Οι κύριες µεταβλητές του συνόλου δεδοµένων είναι οι εξής παρακάτω : University: Είναι nominal µεταβλητή τύπου sting και οι τιµές που παίρνει περιλαµ- ϐάνουν όλα τα ονόµατα των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων που λαµβάνουν κάποια κατάταξη στο σύνολο των δεδοµένων. Το σύνολο των δεδοµένων που αναλύθηκε στατιστικά περιλαµβάνει 948 ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα της µεταβλητής University. THErec, ARWUrec, WEBrec, QSrec, LEIDENrec, URAPrec: Είναι ordinal µεταβλητές τύπου numeric και οι τιµές που παίρνουν (1-7), αφορούν τις κατατάξεις που δίνουν οι αντίστοιχες λίστες για τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα του συνόλου των δεδοµένων. Οταν για ένα ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυµα η κάθε µεταβλητή λιστών κατάταξης παίρνει τιµές των κατηγοριών 1 ή 2 αυτό σηµαίνει ότι το πανεπιστήµιο κατατάσσεται στα 50 ή 100 πρώτα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα παγκόσµια από την κάθε λίστα. 3.2 Πολλαπλή Ανάλυση Αντιστοιχιών (Multiple Correspondence A- nalysis) Η Πολλαπλή Ανάλυση Αντιστοιχιών (MCA) 3, γνωστή και ως Ανάλυση Οµοιογένειας (homogeneity analysis), είναι µια δηµοφιλής στατιστική τεχνική κατάλληλη για την περιγραφή ποιοτικών µεταβλητών, κατηγορικών δεδοµένων και τυγχάνει µεγάλη αποδοχής αλλά και εφαρµογής στις κοινωνικές, κυρίως, επιστήµες. Σηµαντικό χαρακτηριστικό της µεθόδου είναι ότι δεν εξαρτάται από καµία αρχική υπόθεση. Ο ερευνητής δεν ϑέτει ερευνητικά ερωτήµατα ούτε υποθέτει κάποιο συγκεκριµένο µοντέλο αλλά προσπαθεί να εντοπίσει τη δοµή και τις αλληλεξαρτήσεις µεταξύ των µεταβλητών χρησιµοποιώντας µια γραφική α- ναπαράσταση του συνόλου των δεδοµένων. Η µέθοδος έχει κυρίως περιγραφικό και όχι επαγωγικό χαρακτήρα και συνήθως δε χρησιµοποιείται για να γίνει αναγωγή των αποτελεσµάτων στον πληθυσµό. Εποµένως, δεν έχει νόηµα οποιαδήποτε στατιστική συµπερασµατολογία, όπως σε άλλες µεθόδους στατιστικής ανάλυσης [21]. Οι πρώτοι που ασχολήθηκαν µε την Πολλαπλή Παραγοντική Ανάλυση των Αντιστοιχιών είναι οι : Guttman (1941), Burt (1950), Hayashi (1956), Carroll (1968), Horst (1961) και Kettenring (1971). Πιο αναλυτικά όµως παρουσιάστηκε από τους Escofier et Cordier (1965), Nakache (1973) και Benzecri (1973) και µια πιο σύνθετη αναλυτική παρουσίαση 3 Multiple Correspondence Analysis, IBM Knowledge Center

47 40 Κεφάλαιο 3. Στατιστική Ανάλυση Κατατάξεων Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυµάτων πραγµατοποιήθηκε από τους Tenenhaus και Young το Η µεθοδολογία όµως της Πολλαπλής Παραγοντικής Ανάλυσης των Αντιστοιχιών πρωτοπαρουσιάστηκε µε το όνοµα ACM (Analyse des Correspondences Multiples) από τον Lebart το 1975 [20]. Η ϐασική ιδέα της Παραγοντικής Ανάλυσης Αντιστοιχιών είναι η εξής : Κάθε γραµµή ή στήλη των δεδοµένων αποτελεί ένα σηµείο σε έναν πολυδιάστατο χώρο. Οι περιορισµένες δυνατότητες του ανθρώπου να απεικονίσει γραφικά αντικείµενα σε υψηλές διαστάσεις του χώρου καθιστούν απαραίτητο την µεταφορά του προβλήµατος σε ένα χώρο χαµηλότερων διαστάσεων µε χρήση της ϐέλτιστης κατανοµής των σηµείων στο χώρο αυτό έτσι ώστε να προσφέρουν ουσιαστικότερη πληροφόρηση απ ότι η αναπαράσταση στον αρχικό χώρο περισσότερων διαστάσεων. Στόχο της Πολλαπλής Ανάλυσης Αντιστοιχιών (MCA) αποτελεί η εύρεση των ϐέλτιστων ποσοστικοποιήσεων ώστε οι κατηγορίες της κάθε µεταβλητής να διαχωρίζονται η µία από την άλλη όσο το δυνατόν περισσότερο. Ετσι, αντικείµενα της ίδιας κατηγορίας ϑα απεικονίζονται γραφικά κοντά το ένα στο άλλο ενώ αντικείµενα που ανήκουν σε διαφορετικές κατηγορίες ϑα απεικονίζονται γραφικά αποµακρυσµένα το ένα από το άλλο. Στην Πολλαπλή Ανάλυση Αντιστοιχιών (MCA), είναι απαραίτητο να έχουν οµογενοποιηθεί τα δεδοµένα σε συστοιχίες (clusters) ίδιων ή κοντινών/παρόµοιων κατηγοριών 4. Τα αναµενόµενα αποτελέσµατα από την χρήση της µεθόδου είναι η ανάδειξη συσχετισµών ή/και διαφορών µεταξύ γραµµών και στηλών των δεδοµένων. Τα πλεονεκτήµατα της µεθόδου της Πολλαπλής Ανάλυσης Αντιστοιχιών είναι τα εξής παρακάτω. Η Πολλαπλή Ανάλυση Αντιστοιχιών (MCA): απεικονίζει ένα µεγάλο αριθµό κατηγορικών µεταβλητών επιτρέποντας τη µελέτη των συσχετίσεων αυτών, µετατρέπει κατηγορικές µεταβλητές σε συνεχείς µε ένα ϐέλτιστο τρόπο, συνοψίζει την πληροφορία που εµπεριέχεται σε ένα µεγάλο πλήθος κατηγορικών µεταβλητών σε ένα µικρότερο πλήθος συνεχών µεταβλητών (τους άξονες), αποδίδει την κατάταξη των κατηγοριών των κατηγορικών µεταβλητών σε σχέση µε τα υπόλοιπα δεδοµένα. Η µέθοδος της Πολλαπλής Ανάλυσης Αντιστοιχιών (MCA), ϐρίσκει την καλύτερη αναπαράσταση όλων των κατηγοριών των κατηγορικών µεταβλητών σε ένα γράφηµα 2 ή 3 διαστάσεων, έτσι ώστε οι αποστάσεις ανάµεσα στα σηµεία να αντιπροσωπεύουν τις διαφο- ϱοποιήσεις ανάµεσα στις κατηγορίες. Η Πολλαπλή Ανάλυση Αντιστοιχιών δουλεύει µε τον πίνακα των αρχικών παρατηρήσεων έπειτα από κατάλληλη µετατροπή των κατηγορικών 4 Multiple Correspondence Analysis, IBM Knowledge Center

48 3.3. Εφαρµογή της Πολλαπλής Ανάλυσης Αντιστοιχιών (Multiple Correspondence Analysis) 41 µεταβλητών του. Στην παρούσα στατιστική ανάλυση, οι κατατάξεις όλων των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων µετατράπηκαν σε κατάταξη από 1-7 σε ϐαθµολογικές κατηγορίες για το κάθε πανεπιστήµιο του συνόλου των δεδοµένων. 3.3 Εφαρµογή της Πολλαπλής Ανάλυσης Αντιστοιχιών (Multiple Correspondence Analysis) Για το σύνολο των δεδοµένων των κατατάξεων των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων εκτελέστηκε η Πολλαπλή Ανάλυση Αντιστοιχιών στο SPSS και προέκυψαν τα παρακάτω αποτελέσµατα. Στον ακόλουθο Iteration History πίνακα, (Σχήµα 3.1), παρουσιάζεται το ιστορικό των επαναλήψεων που ορίστηκαν. Η Πολλαπλή Ανάλυση Αντιστοιχιών σταµατά να εκτελείται είτε όταν ϕτάσει στον µέγιστο αριθµό των επαναλήψεων που έχουν οριστεί είτε όταν η διαφορά ανάµεσα σε δύο επαναλήψεις είναι µικρότερη από µια τιµή σύγκλισης που έχει οριστεί. Στην προκειµένη περίπτωση, οι επαναλήψεις τερµατίστηκαν στην 12η επανάληψη. Στην υποστήλη Total της στήλης Variance Accounted For, (Σχήµα 3.1), παρουσιάζεται το σύνολο της διακύµανσης που ερµηνεύεται από την λύση. Παρουσιάζεται, δηλαδή, το πόσο καλά η λύση ερµηνεύει την παρατηρούµενη διακύµανση των τιµών των ποσοτικοποιηµένων µεταβλητών. Στη συγκεκριµένη περίπτωση η τιµή αυτή είναι 4,14. Σχήµα 3.1: Iteration History Table, Multiple Correspondence Analysis Στον παρακάτω Model Summary πίνακα, (Σχήµα 3.2), δίνονται στην στήλη Eigenvalue οι ιδιοτιµές. Οι ιδιοτιµές µετρούν το µέγεθος της πληροφορίας που αποδίδεται σε κάθε διάσταση και η µεγαλύτερη τιµή που µπορεί για µια ιδιοτιµή είναι 1. Στην προκειµένη περίπτωση, η πρώτη διάσταση ερµηνεύει το 80,16% της διακύµανσης και η δεύτερη το 58,07%. Οι δύο ιδιοτιµές µαζί µας προσφέρουν µια ερµηνεία µε όρους αποστάσεων. Εάν µια µεταβλητή έχει καλή διακριτική ικανότητα, τα αντικείµενα ϑα ϐρίσκονται κοντά στις κατηγορίες στις οποίες ανήκουν (δηλαδή ϑα έχουν παρόµοιες τιµές) και οι κατηγορίες διαφορετικών µεταβλητών ϑα ϐρίσκονται κοντά αν ανήκουν στα ίδια αντικείµενα (δηλαδή

49 42 Κεφάλαιο 3. Στατιστική Ανάλυση Κατατάξεων Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυµάτων δύο αντικείµενα ή περιπτώσεις που έχουν παρόµοιες τιµές σε µια µεταβλητή ϑα πρέπει να έχουν παρόµοιες τιµές για τις υπόλοιπες µεταβλητές). Η αδράνεια (inertia), αναφέρεται στο άθροισµα των γινοµένων της µάζας επί το τετράγωνο της απόστασης από την αρχή του συστήµατος συντεταγµένων προς τον συνολικό αριθµό των κελιών του πίνακα συνάφειας. ηλαδή, η αδράνεια είναι ένα σταθµισµένο άθροισµα µε ϐάση την µάζα και συνεπώς είναι συνάρτηση αυτής και αποτελεί έκφραση της συνολικής µεταβλητότητας. Η αδράνεια κάθε γραµµής αντιχτοιχεί στην απόσταση από το κέντρο ϐάρους. Σχήµα 3.2: Model Summary Table, Multiple Correspondence Analysis Η Πολλαπλή Παραγοντική Ανάλυση των Αντιστοιχιών µπορεί να υπολογίσει µια λύση για τις διάφορες διαστάσεις. Ο µέγιστος αριθµός των διαστάσεων ισούται είτε µε τον αριθµό των κατηγοριών µείον τον αριθµό των µεταβλητών χωρίς missing values ή τον αριθµό των παρατηρήσεων µείον ένα, όποιο από τα δύο είναι µικρότερο. Ωστόσο, σπάνια ϑα πρέπει να χρησιµοποιούµε το µέγιστο αριθµό των διαστάσεων. Συνήθως η λύση είναι µιας, δύο ή τριών διαστάσεων. Στον πίνακα Discrimination Measures, (Σχήµα 3.3), παρουσιάζονται οι µετρήσεις διάκρισης ανάµεσα στις µεταβλητές ανά διάσταση. Η λίστα κατάταξης THE για παράδειγ- µα, διακρίνει καλύτερα στην πρώτη διάσταση από ότι στη δεύτερη. Γενικότερα, υψηλές µετρήσεις διάκρισης σε µια µεταβλητή αντιστοιχούν σε µεγάλη απόσταση ανάµεσα στις κατηγορίες της µεταβλητής αυτής και συνεπώς υποδηλώνουν ένα υψηλό ϐαθµό διάκρισης ανάµεσα στις κατηγορίες αυτής της µεταβλητής ως προς τη συγκεκριµένη διάσταση. Η µέση τιµή των µετρήσεων διάκρισης για κάθε διάσταση ως προς κάθε µεταβλητή ισούται µε τη διακύµανση που ερµηνεύεται για τη συγκεκριµένη διάσταση. Παρακάτω, (Σχήµα 3.4), παράγεται το Discrimination Measures διάγραµµα, ένα ξεχω- ϱιστό γράφηµα για τα µέτρα απόστασης µιας επιλεγείσας µεταβλητής, στο οποίο ουσιαστι-

50 3.3. Εφαρµογή της Πολλαπλής Ανάλυσης Αντιστοιχιών (Multiple Correspondence Analysis) 43 κά αναπαριστώνται οι µετρήσεις διάκρισης και διαφαίνεται ποιες µεταβλητές διακρίνονται καλύτερα ως προς κάθε διάσταση. Ωστόσο, το διάγραµµα των Discrimination Measures, (Σχήµα 3.4), δεν παρέχει πληροφόρηση σχετικά µε το πώς κατανέµονται οι κατηγορίες της κάθε µεταβλητής. Σχήµα 3.3: Discrimination Measures Table, Multiple Correspondence Analysis Από το Discrimination Measures διάγραµµα, (Σχήµα 3.4), παρατηρείται ότι οι λίστες της κάθε κατάταξης διακρίνονται αξιοσηµείωτα µεταξύ τους ως προς τις δύο διαστάσεις και δεν ταυτίζονται τα µέτρα τους, αντίθετα παρουσιάζονται υπλογίσιµα αποµακρυσµένες. Συγκεκριµένα, παρατηρείται σηµαντική διάκριση ανάµεσα στις λίστες κατάταξης ARWU και Webometrics, ενώ εντοπίζονται επιµέρους συγκλίσεις για τα Ϲεύγη Webometrics-QS και URAP-THE. Στο σύνολό τους όµως ο λίστες κατάταξης δεν παρουσιάζουν ιδιαίτερες συγκλίσεις ικανές να οδηγήσουν σε ταύτιση. Η αξιοσηµείωτη διάκριση µεταξύ της ARWU και της Webometrics είναι αναµενόµενη µιας και οφείλεται στην διαφορετική ϕύση της κάθε λίστας και στα κριτήρια που η κάθε µία χρησιµοποιεί. Η ARWU είναι µία λίστα κατάταξης ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων που ως ϐασικά κριτήριά της έχει τις ϐραβεύσεις τύπου Νόµπελ που τα µέλη ενός ανώτατου εκπαιδευτικού ιδρύµατος έχουν επιτύχει καθώς και τον αριθµό των δηµοσιεύσεων των µελών ενός ανώτατου εκπαιδευτικού ιδρύµατος σε συγκεκριµένα επιστηµονικά διεθνής ϕήµης περιοδικά. Αντίθετα, τα ϐασικά κριτήρια της λίστας Webometrics έχουν εντελώς διαφορετική ϕιλοσοφία και προσανατολισµό συγκριτικά µε αυτά της ARWU. Η λίστα Webometrics χρησιµοποιεί στην µεθοδολογία της δείκτες που αποτιµούν ποσοτικά την διαδικτυακή δραστηριότητα, δηµοφιλία και απήχηση ενός ανώτατου εκπαιδευτικού ιδρύµατος

51 44 Κεφάλαιο 3. Στατιστική Ανάλυση Κατατάξεων Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυµάτων Σχήµα 3.4: Discrimination Measures Diagram, Multiple Correspondence Analysis στον παγκόσµιο ιστό και όχι την ερευνητική δραστηριότητα ενός ανώτατου εκπαιδευτικού ιδρύµατος, όπως η ARWU. Σε ό,τι αφορά το Ϲεύγους URAP-THE όπως παρουσιάζεται στο Discrimination Measures διάγραµµα, (Σχήµα 3.4), η σύγκλισή τους είναι δικαιολογηµένη µιας και οι δύο λίστες κατάταξης έχουν αρκετά κοινά χαρακτηριστικά. Και οι δύο λίστες χρησιµοποιούν ως ϐασικά τους κριτήρια δείκτες µέτρησης της παραγόµενης έρευνας λαµβάνοντας υπόψη τους τον συνολικό αριθµό των δηµοσιεύσεων, των επιστηµονικών άρθρων και τον αριθµό των ετεροαναφορών ανά ακαδηµαϊκό µέλος όπως επίσης και την συνολική απήχηση του δηµοσιευµένου ερευνητικού έργου ενός ανώτατου εκπαιδευτικού ιδρύµατος. Για τον υπολογισµό των δεικτών αυτών, και οι δύο λίστες κατάταξης URAP και THE, χρησιµοποιούν αποκλειστικά την ϐάση ερευνητικών δηµοσιεύσεων Web of Science της Thomson Reuters. Γενικότερα, και οι δύο λίστες χρησιµοποιούν κριτήρια στην µεθοδολογία τους που στόχο έχουν να αξιολογήσουν ποσοτικά το επίπεδο της παραγόµενης έρευνας ενός ακαδηµαϊκού ιδρύµατος, για αυτό το λόγο και είναι δικαιολογηµένη η σύγκλιση που παρουσιάζουν τα

52 3.3. Εφαρµογή της Πολλαπλής Ανάλυσης Αντιστοιχιών (Multiple Correspondence Analysis) 45 µέτρα τους στο Discrimination Measures διάγραµµα, (Σχήµα 3.4). Η σύγκλιση που παρατηρείται µεταξύ των λιστών κατατάξεων Webometrics και QS είναι σίγουρα µικρότερη από την σύγκλιση του Ϲεύγους URAP-THE, όµως δεν γίνεται να πε- ϱάσει απαρατήρητη. Η µεθοδολογία των λιστών Webometrics και QS διαφέρει σηµαντικά µιας και η Webometrics εκτιµά την διαδικτυακή δηµοφιλία των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων ενώ η QS εστιάζει εκτός των άλλων στον αριθµό των ετεροαναφορών. Παρόλα αυτά, ένα από τα σηµαντικότερα κριτήρια της QS µε συντελεστή ϐαρύτητας 40%, είναι ο δείκτης ακαδηµαϊκής έρευνας ερωτηµατολογίων. Στην έρευνα ερωτηµατολογίων για τον υπολογισµό αυτού του δείκτη της QS συµµετέχουν ακαδηµαϊκοί διαφορετικών ειδικοτήτων και ερωτώνται για τα, σύµφωνα µε την γνώµη τους, τριάντα καλύτερα πανεπιστήµια χωρίς όµως τη δυνατότητα επιλογής του δικού τους ακαδηµαϊκού ιδρύµατος. Το εν λόγω κριτήριο της QS, στόχο έχει ουσιαστικά να προσεγγίσει την απήχηση και την δηµοφιλία ενός ανώτατου εκπαιδευτικού ιδρύµατος στην ακαδηµαϊκή κοινότητα. Αυτός, ϐέβαια είναι και ο σκοπός της Webometrics. Για αυτό, λοιπόν, παρουσιάζεται και σύγκλιση µεταξύ των δύο αυτών λιστών στο Discrimination Measures διάγραµµα, (Σχήµα 3.4). Τέλος, αξίζει να αναφερθεί ότι η Leiden διαφοροποιείται ως προς τις υπόλοιπες εξαιτίας του προσανατολισµού της στην αξιολόγηση της έρευνας και των δια-ακαδηµαϊκών συνεργασιών που παράγει και αναπτύσσει αντίστοιχα ένα ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυµα έχοντας αναπτύξει τους δικούς της δείκτες µέτρησης της ερευνητικής παραγωγής και απήχησης ενός ανώτατου ακαδηµαϊκού ιδρύµατος. Στο παρακάτω Biplot διάγραµµα, (Σχήµα 3.5), παρουσιάζονται οι κατατάξεις που έλα- ϐαν τα 948 σε αριθµό ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα που συµµετείχαν στην παρούσα έρευνα, από τις 6 σε αριθµό λίστες κατάταξης που µελετήθηκαν. Παρατηρείται ότι τα περισσότερα ιδρύµατα των οποίων οι κατατάξεις ταυτίζονται από κάθε λίστα αξιολόγησης, είναι κυρίως αυτά που ανήκουν στις κατηγορίες 4, 5, 6 και 7, δηλαδή λαµβάνουν κατάταξη µεγαλύτερη από 250. Επειδή όµως, όπως προαναφέρθηκε, τόσο το διάγραµµα των Discrimination Measures, (Σχήµα 3.4), όσο και το Biplot διάγραµµα, (Σχήµα 3.5), δεν παρέχουν πληροφόρηση σχετικά µε το πώς κατανέµονται οι κατηγορίες της κάθε µεταβλητής της κάθε λίστας κατάταξης, η χρήση του παρακάτω Joint Plot διαγράµµατος, (Σχήµα 3.6), προσφέρει τη δυνατότητα οπτικοποίησης των µεταβλητών σε σχέση µε τις κατηγορίες τους (1-7), και έτσι είναι εφικτό να εξεταστεί ποιες κατηγορίες µιας µεταβλητής µοιάζουν µεταξύ τους και ποιες παρουσιάζουν διαφορές. Ουσιαστικά, στο Joint Plot διάγραµµα, (Σχήµα 3.6), ϕαίνεται πώς ταυτίζονται οι διάφορες κατηγορίες (1-7), κάθε µεταβλητής (κάθε λίστας κατάταξης), στις δύο διαστάσεις. Στο Joint Plot διάγραµµα, (Σχήµα 3.6), εµφανίζεται η συµπεριφορά των κεντροειδών συντεταγµένων για κάθε επιλεγµένη µεταβλητή. Η κάθε µεταβλητή πα-

53 46 Κεφάλαιο 3. Στατιστική Ανάλυση Κατατάξεων Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυµάτων Σχήµα 3.5: Biplot Diagram, Multiple Correspondence Analysis ϱουσιάζεται µε διαφορετικό χρώµα για κάθε λίστα και τοποθετεί στις δύο διαστάσεις την κατηγορία αξιολόγησης που τα ανώτατα εκπαιδετευτικά ιδρύµατα λαµβάνουν για κάθε λίστα. Συγκεκριµένα, στο Joint Plot διάγραµµα, (Σχήµα 3.6), παρατηρείται, ότι οι χαµηλά ϐαθµολογικές κατηγορίες των πανεπιστήµιων ταυτίζονται σχεδόν απόλυτα για όλες τις λίστες κατατάξεων. Οι λίστες των κατατάξεων για τις υψηλές ϐαθµολογικά κατηγορίες αν και ϐρίσκονται στο ίδιο cluster, παρουσιάζουν διαφοροποιήσεις και δεν ταυτίζονται απόλυτα. Ιδιαίτερα στην κατηγορία 1, η οποία αφορά τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα που λαµβάνουν υψηλές κατατάξεις από όλες τις λίστες, δεν παρατηρείται απόλυτη ταύτιση. Αυτό, αφενός επιβεβαιώνει τη διαφορετική προσέγγιση που χρησιµοποιεί η κάθε λίστα στην µεθοδολογία αξιολόγησής της, αφετέρου τονίζει πως οι λίστες κατάταξης των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων παράγουν αποτελέσµατα τα οποία δεν πρέπει να γενικεύονται ούτε να χρησιµοποιούνται χωρίς επιφύλαξη και κριτική διάθεση ως a priori απόλυτα ακριβή, έγκυρα και αληθή, ακόµα και όταν πρόκειται και για τα µεγαλύτερα και

54 3.3. Εφαρµογή της Πολλαπλής Ανάλυσης Αντιστοιχιών (Multiple Correspondence Analysis) 47 Σχήµα 3.6: Joint Plot Diagram, Multiple Correspondence Analysis διασηµότερα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα. Είναι εντυπωσιακή η µή απόλυτη ταύτιση της κατηγορίας 1 για όλες τις λίστες κατάταξης, δεδοµένου ότι στην κατηγορία 1 ανήκουν µεγάλα, διεθνούς ϕήµης και καταξίωσης ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα τα οποία διακρίνονται για το υψηλό τόσο ποιοτικά όσο και ποσοτικά επίπεδο έρευνας, διδασκαλίας, υποδοµών και χρηµατοδότησης. Θα περίµενε κανείς ότι η κατανοµή των κατηγοριών των πρώτων σε κατάταξη πανεπιστηµίων ϑα ταυτίζεται απόλυτα σε µεγάλο ϐαθµό για όλες τις λίστες αξιολόγησης δεδοµένου και του πιο περιορισµένου αριθµού των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων που συνήθως καταλαµβάνουν τις πρώτες ϑέσεις. Αντίθετα, η ταύτιση παρατηρείται για τις χαµηλότερες ϐαθµολογικά κατηγορίες 5 και άνω. Βέβαια, σηµειώνονται συγκλίσεις σε επιµέρους κατηγορίες λιστών ανά κατηγορία. Είναι εξώφθαλµο από το Joint Plot διάγραµµα, (Σχήµα 3.6), ότι η κατηγορία 1 όλων των λιστών τοποθετείται γρα-

55 48 Κεφάλαιο 3. Στατιστική Ανάλυση Κατατάξεων Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυµάτων ϕικά στην ίδια κοντινή περιοχή και για τις έξι υπό µελέτη λίστες κατάταξης. Η µη ταύτιση όµως της κατηγορίας 1, ϑέτει ερωτηµατικά σχετικά µε την ανεξαρτησία και διαφάνεια των λιστών κατάταξης δεδοµένης της σηµασίας των πρώτων ϑέσεων κατάταξης, µιας και είναι πιθανόν η διαφοροποίηση αυτή να προκύπτει όχι µόνο εξαιτίας των διαφορετικών κριτη- ϱίων που η κάθε λίστα χρησιµοποιεί στην µεθοδολογία της, αλλά και εξαιτίας επιµέρους παρεµβάσεων που δύναται να διενεργούνται στις κατατάξεις, ώστε καταπώς συµφέρει να αλλάζουν οι κατατάξεις των πρώτων ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων. Βέβαια, σε αυτό το σηµείο είναι σηµαντικό να σηµειωθεί ότι η απόλυτη ταύτιση της κατηγορίας 7 σε κάθε λίστα, δεν οφείλεται µόνο στο ότι όλες οι λίστες ταυτίζουν τις κατατάξεις τους για τις χαµηλές ϐαθµολογικά κατηγορίες, αλλά και στο ότι τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα που δεν εµφάνιζαν κάποια κατάταξη για κάθε λίστα στο σύνολο των δεδοµένων, τοποθετήθηκαν, όπως και προαναφέρθηκε, στην κατηγορία 7. Στη συνέχεια, µέσω των εφαρµογών του SPSS διενεργήθηκαν περισσότερες συγκρίσεις µεταξύ των µεταβλητών των λιστών κατατάξεων του συνόλου των δεδοµένων προκειµένου να αποσαφηνιστούν περισσότερο οι σχέσεις µεταξύ των κατατάξεων της κάθε µίας λίστας κατάταξης των 948 ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων του συνόλου δεδοµένων. Με χρήση των πινάκων συνάφειας, (Crosstabs), που παρουσιάζονται στην συνέχεια, µπορεί να µελετηθεί εκτενέστερα η σχέση ανάµεσα σε κάποιες από τις λίστες κατατάξεων που παραπάνω στην Πολλαπλή Ανάλυση Αντιστοιχιών παρουσίασαν συγκλίσεις. Σχήµα 3.7: Crosstab Table, Webometrics & URAP Για παράδειγµα, στον πίνακα συνάφειας της Webometrics και της URAP, (Σχήµα 3.7), παρατηρείται ότι από τα 50 πρώτα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα της Webometrics, τα 30 είναι και στην πρώτη κατηγορία (1-50) της URAP, ενώ αντίστοιχα από τα πανεπιστήµια της κατηγορίας 2 τα 15 ϐρίσκονται στην ίδια κατηγορία και τα 8 στην κατηγορία 1 της URAP. Ουσιαστικά, από το σύνολο των 50 πανεπιστηµίων που ανήκουν στην Webometrics στην

56 3.3. Εφαρµογή της Πολλαπλής Ανάλυσης Αντιστοιχιών (Multiple Correspondence Analysis) 49 κατηγορία 1, τα 30 ανήκουν στην κατηγορία 1 της URAP. Οπως και στο Discrimination Measures διάγραµµα, έτσι και από τον πίνακα συνάφειας της Webometrics και της URAP, (Σχήµα 3.7), δεν παρατηρείται ισχυρή συσχέτιση µεταξύ των δύο λιστών κατάταξης. Αυτό είναι αναµενόµενο διότι οι λίστες Webometrics και URAP διαπνέονται από διαφορετικά κριτήρια αξιολόγησης της ποιότητας του ακαδηµαϊκού έργου των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων. Σχήµα 3.8: Crosstab Table, Webometrics & Leiden Στον πίνακα συνάφειας της Webometrics και της Leiden, (Σχήµα 3.8), παρατηρείται ότι από τα 50 πρώτα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα της Webometrics, τα 29 της Webometrics είναι και στην πρώτη κατηγορία (1-50) της Leiden. Ουσιαστικά, από το σύνολο των 50 πανεπιστηµίων που ανήκουν στην Webometrics στην κατηγορία 1, τα 29 ανήκουν και στην κατηγορία 1 της Leiden. Οσο για την κατηγορία 2, µόλις 6 πανεπιστήµια της Webometrics κατατάσσονται ανάλογα στην Leiden και 6 ανήκουν στην κατηγορία 1. Η αναλογία αυτή δεν είναι ιδιαίτερα καλή και δικαιολογείται µιας και η ϕιλοσοφία της λίστας κατάταξης Webometrics είναι αρκετά διαφορετική από αυτή της Leiden. Η Webometrics εστιάζει περισσότερο στην ποσοτική µέτρηση της ϕήµης ενός ανώτατου εκπαιδευτικού ιδρύµατος ενώ η Leiden εστιάζει σε περισσότερα ποιοτικά κριτήρια που στόχο έχουν να αποτιµήσουν την έρευνα που παράγει ένα ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυµα. Στον πίνακα συνάφειας της THE και της URAP, (Σχήµα 3.9), παρατηρείται ότι από τα 50 πρώτα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα της THE, τα 36 είναι και στην πρώτη κατηγορία (1-50) της URAP. Ουσιαστικά, από το σύνολο των 50 πανεπιστηµίων που ανήκουν στην THE στην κατηγορία 1, τα 36 ανήκουν στην κατηγορία 1 URAP. Αντίστοιχα, από τα 50 πανεπιστήµια της κατηγορίας 2 της THE 24 αντιστοιχούν στην ίδια κατηγορία της URAP, ενώ 8 ανήκουν στην κατηγορία 1. Αυτές οι δύο λίστες κατάταξης είναι αναµενόµενο να παρουσιάζουν ικανοποιητικά ποσοστά ταύτισης στις πρώτες ϑέσεις κατατάξεων

57 50 Κεφάλαιο 3. Στατιστική Ανάλυση Κατατάξεων Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυµάτων µιας και έχουν αρκετά κοινά χαρακτηριστικά. Και οι δύο λίστες χρησιµοποιούν ως ϐασικά τους κριτήρια δείκτες µέτρησης της παραγόµενης έρευνας λαµβάνοντας υπόψη τους τον συνολικό αριθµό των δηµοσιεύσεων, των επιστηµονικών άρθρων και τον αριθµό των ετεροαναφορών ανά ακαδηµαϊκό µέλος όπως επίσης και την συνολική απήχηση του δη- µοσιευµένου ερευνητικού έργου ενός ανώτατου εκπαιδευτικού ιδρύµατος. Επίσης και οι δύο λίστες κατάταξης χρησιµοποιούν αποκλειστικά την ϐάση ερευνητικών δηµοσιεύσεων Web of Science της Thomson Reuters. Σχήµα 3.9: Crosstab Table, THE & URAP Από τους παραπάνω πίνακες συνάφειας που παρουσιάστηκαν ενδεικτικά, η εξέταση των τριών πρώτων κατηγοριών κατάταξης, δείχνει ότι στα 150 πρώτα πανεπιστήµια των THE και URAP 89 από αυτά είναι κοινά, για τις Webometrics και URAP ο αριθµός αυτός είναι 76 ενώ για τις Webometrics και Leiden είναι 56. Αυτή η απλή παρατήρηση, επιβεβαιώνει ότι δεν παρουσιάζεται απόλυτη ταύτιση στις κατατάξεις των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων ακόµα και στις πρώτες κατηγορίες της κάθε λίστας κατάταξης. Αντίθετα, παρουσιάζονται διαφοροποιήσεις στο πώς κατανέµονται τα κοινά πανεπιστήµια της κάθε λίστας ακόµα και στις πρώτες κατηγορίες κατάταξης. Εν τέλει, παρατηρείται ότι παρουσιάζονται επιµέρους συγκλίσεις µόνο στις λίστες που έχουν παρόµοια ϕιλοσοφία και µεθοδολογία και λαµβάνουν υπόψη τους παρόµοιους παράγοντες. 3.4 Σύνοψη & Συµπεράσµατα Η στατιστική µέθοδος της Πολλαπλής Ανάλυσης Αντιστοιχιών (Multiple Correspondence Analysis), είναι µία εύχρηστη µέθοδος µέσω της οποίας είναι δυνατή η κατανοητή γραφική αναπαράσταση των τιµών πολλαπλών µεταβλητών ενός µεγάλου όγκου παρατηρήσεων συνόλου δεδοµένων. Με χρήση της Πολλαπλής Ανάλυσης Αντιστοιχιών µελετήθηκε η ύπαρξη

58 3.4. Σύνοψη & Συµπεράσµατα 51 συσχετίσεων µεταξύ των κατηγοριών κατάταξης των έξι GURs του ως προς µελέτη συνόλου δεδοµένων. Τα ευρήµατα της Πολλαπλής Ανάλυσης Αντιστοιχιών κατέδειξαν ότι οι λίστες κατάταξης των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων ως επί το πλείστον δεν ταυτίζονται σε ό,τι αφορά τις κατανοµές των αποτελεσµάτων κατάταξής τους. Συγκλίσεις στα αποτελέσµατα κατατάξεων των λιστών ανά κατηγορία κατάταξης εντοπίστηκαν µόνο µεταξύ επιµέρους λιστών οι οποίες όµως παρουσιάζουν κοινά χαρακτηριστικά σε ό,τι αφορά στην ϕιλοσοφία και µε- ϑοδολογία τους στον τρόπο αξιολόγησης των δραστηριοτήτων των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων. Οι αποκλίσεις και διαφοροποιήσεις που παρουσιάζονται στις κατανοµές των κατηγοριών κατάταξης των διαφορετικών λιστών οφείλονται στην ανεπάρκεια των µαθηµατικών µεθοδολογιών των GURs καθώς και στο ότι είναι εξαιρετικά δύσκολη η προσέγγιση της ποιότητας µε όρους ποσοτικούς. Τα GURs πρέπει να αντιµετωπίζονται κριτικά, να λαµβάνονται υπόψη επιφυλακτικά και πάντα να εξετάζονται λαµβάνοντας παράλληλα υπόψη ποιοτικά χαρακτηριστικά και πλη- ϱοφορίες που ϑα συµβάλλουν στο να ϐοηθήσουν το κοινό των GURs να προχωρήσει στην λήψη αποφάσεων και στην επιλογή προγράµµατος και ιδρύµατος ακαδηµαϊκών σπουδών.

59 Κεφάλαιο 4 Ποιοτική Ανάλυση Κατατάξεων Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυµάτων 4.1 Γενικά Στο παρόν κεφάλαιο, ως συνέχεια των συµπερασµάτων που προέκυψαν από την στατιστική µέθοδο της Πολλαπλής Ανάλυσης Αντιστοιχιών, µελετώνται ποιοτικά τα στοιχεία του συνόλου των δεδοµένων προκειµένου µέσω συγκρίσεων και παρατηρήσεων να εξαχθούν συµπεράσµατα τα οποία ϑα είναι ικανά να αποτιµήσουν κριτικά την αξιοπιστία και χρησι- µότητα των λιστών κατατάξεων των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων. Επιπρόσθετα, στο παρόν κεφάλαιο ϑα εξεταστούν οι ϑέσεις κατάταξης που λαµβάνουν τα ελληνικά ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα και µε χρήση του εργαλείου συγκριτικής αξιολόγησης ως προς συγκεκριµένα ακαδηµαϊκά κριτήρια, U-Multirank, ϑα γίνει αποτίµηση των κριτηρίων κατάταξης που αξιολογούν τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα της Ελλάδας. 4.2 Ποιοτική Ανάλυση Συνόλου εδοµένων Οι διαφοροποιήσεις που παρατηρούνται, άλλοτε εντονότερες άλλοτε µικρότερες, από λίστα κατάταξης σε λίστα κατάταξης δεν εντοπίζονται µόνο από την εφαρµογή της Πολλαπλής Ανάλυσης Αντιστοιχιών, αλλά ϕαίνονται και στον ακόλουθο πίνακα, (Σχήµα 4.1), όπου τυχαία έγινε επιλογή κάποιων πανεπιστηµίων από το ως προς µελέτη σύνολο δεδοµένων προκειµένου να εξαχθούν ποιοτικά συµπεράσµατα σχετικά µε την συµπεριφορά των GURs. Τα συµπεράσµατα αυτά παρουσιάζονται περιγραφικά στην παρούσα παράγραφο. Παρατηρείται ότι σχεδόν όλα τα τυχαία επιλεγµένα πανεπιστήµια ϐρίσκονται στην ίδια κατηγορία κατάταξης σε κάθε λίστα, όµως η ϑέση κατάταξης τους διαφοροποιείται σηµαντικά από λίστα σε λίστα. Για παράδειγµα, το University Of California, Berkeley λαµβάνει 52

60 4.2. Ποιοτική Ανάλυση Συνόλου εδοµένων 53 Σχήµα 4.1: ιαφοροποιήσεις Κατατάξεων ΑΕΙ ανά GUR την 4η ϑέση από την λίστα κατάταξης ARWU αλλά την 22η ϑέση από την λίστα κατάταξης QS, διαφορά διόλου ευκαταφρόνητη για ένα ίδρυµα του διαµετρήµατος του Berkeley. Ακόµα, παρατηρείται ότι κάποιες λίστες δεν διαθέτουν καν κατάταξη για κάποια πανεπιστήµια, όπως η THE για το Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης. Σηµαντικότατες αποκλίσεις παρουσιάζουν και τα Eindhoven University of Technology και KU Leuven σε ό,τι αφορά τις κατατάξεις τους από λίστα σε λίστα. Οι αποκλίσεις αυτές είναι ενδεικτικές, µιας και πληθώρα παρόµοιων παραδειγµάτων αβίαστα προκύπτει από το σύνολο των δεδοµένων. Τα σκαµπανεβάσµατα αυτά από λίστα σε λίστα κατάταξης, µαρτυρούν την ύπαρξη µαθηµατικών προβληµάτων στην µεθοδολογία της κάθε λίστας αλλά µαρτυρούν και την ανεπάρκεια και µη δυνατότητα των λιστών κατατάξεων να δηµοσιεύσουν κατατάξεις ακριβείς και συνεπείς που να διακρίνονται από συνοχή και επαλιθευσιµότητα. Τα διαφορετικά αποτελέσµατα κατατάξεων για το ίδιο εκπαιδευτικό ίδρυµα από το κάθε GUR δεν οφείλονται µόνο στην διαφορετική προσέγγιση που η κάθε λίστα ακολουθεί, αλλά οφείλονται και στο ότι η κάθε λίστα κατάταξης χρησιµοποιεί υποκειµενικά κριτήρια, ανίκανα να αξιολογήσουν αποτελεσµατικά και ουσιαστικά το εύρος των ακαδηµαϊκών δραστηριοτήτων ενός ανώτατου εκπαιδευτικού ιδρύµατος. Το γεγονός ότι οι λίστες κατάταξης δεν έχουν καταφέρει να προχωρήσουν στην εύρεση του µαθηµατικού µοντέλου που καθολικά και αντικειµενικά ϑα είναι σε ϑέση να κατατάσσει τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα συνεπάγεται τόσο την αποδοχή του εξωπραγµατικού της αξιολόγησης των ιδρυµάτων µέσω της δηµοσίευσης πινάκων κατατάξεων όσο και την συνειδητοποίηση της γενικότερης δυσκολίας αξιολόγησης της ποιότητας και της αριστείας των δραστηριοτήτων ενός ανώτατου εκπαιδευτικού ιδρύµατος.

61 54 Κεφάλαιο 4. Ποιοτική Ανάλυση Κατατάξεων Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυµάτων Επίσης, εξετάζοντας τα 35 πρώτα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα της πρώτης πενηντάδας παρατηρούµε ότι µόνο τα 5 από αυτά, (Σχήµα 4.2), εµφανίζονται σε όλες τις λίστες κατάταξης. Τα υπόλοιπα εµφανίζονται σε επόµενες κατηγορίες ή δεν εµφανίζονται και καθόλου σε κάποιες από τις κατατάξεις, γεγονός που ϑα πρέπει να καθιστά το κοινό των GURs ιδιαίτερα επιφυλακτικό µιας και αυτές οι διαφοροποιήσεις ϑέτουν επίσης σηµαντικά ερωτήµατα αξιοπιστίας. Ακόµα, δεν περνά απαρατήρητο το γεγονός ότι τα µόνα ιδρύµατα που εµφανίζονται από κοινού στην κορυφή κάθε λίστας κατάταξης, είναι αµερικανικής προέλευσης ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα, τα περισσότερα από τα οποία ανήκουν στα Ivy League 1 πανεπιστηµιακά ιδρύµατα των Η.Π.Α. Σχήµα 4.2: ΑΕΙ που εµφανίζονται στα πρώτα όλων των GURs Τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα της κλάσης αυτής, απευθύνονται σε συγκεκριµένο και περιορισµένο αριθµό ϕοιτητών που είναι αριστούχοι και µάλιστα έχουν και την οικονοµική δυνατότητα να αντεπεξέλθουν στο κόστος των σπουδών που απαιτείται από τα Ivy League πανεπιστήµια. Ετσι λοιπόν, οι υψηλές ϑέσεις των ανώτατων αυτών ιδρυµάτων, στις κατατάξεις των GURs, συνοδεύονται και από αξιοπρόσεχτα υψηλό κόστος απόκτησης πτυχίου. Βέβαια, τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα των πρώτων ϑέσεων στις λίστες κατάταξης, µπορούν να εγγυηθούν ότι οι απόφοιτοί τους ϑα χαίρουν αναγνώρισης και ϑα αµείβονται αρκετά πλουσιοπάροχα. Η ϕοίτηση στα κορυφαία ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα των Η.Π.Α. αποτελεί στόχο Ϲωής για πολλούς ϕοιτητές και ερευνητές εντός και εκτός της χώρας. Επίσης, η αποφοίτηση από ένα Ivy League ίδρυµα ανοίγει τον δρόµο στην κοινωνική και οικονοµική ανέλιξη αριστούχων ϕοιτητών διαφορετικών κοινωνικών και οικονοµικών τάξεων από όλο τον κόσµο. Η κοινωνική καταξίωση όµως, που επιδιώκεται µέσω της ϕοίτησης στα ιδρύµατα αυτά γίνεται αυτοσκοπός και υποτιµάται η ιδέα της αξιοκρατίας και της επίτευξης αριστείας διότι τα 1 Ivy League, Wikipedia, the free encyclopedia

62 4.2. Ποιοτική Ανάλυση Συνόλου εδοµένων 55 ιδρύµατα αυτά προσφέρουν µία προνοµιακή εµπειρία σπουδών σε µία ήδη προνοµιακή τάξη ατόµων. Σχήµα 4.3: The Rankings, Money College Planner Η ολοκλήρωση σπουδών στα κορυφαία ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα των GURs συνεπάγεται και επαγγελµατική καριέρα και αποκατάσταση η οποία σε σύντοµο χρονικό διάστηµα ϑα οδηγήσει σε αποσβέσεις των ποσών που επενδύθηκαν από τους ϕοιτητές και τις οικογένειές του. Ουσιαστικά, η υψηλή κατάταξη κάποιων ιδρυµάτων νοµιµοποιεί τα εξαιρετικά υψηλά ποσά των διδάκτρων εγγραφής και ϕοίτησης αλλά και ταυτόχρονα υπόσχεται επαγγελµατική επιτυχία, καταξίωση καθώς και οικονοµική ευµάρεια. Ταυτόχρονα όµως ευνοείται και ο τραπεζικός τοµέας, µιας και οι σπουδαστές που προσδοκούν να ανήκουν στο δυναµικό των αποφοίτων των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων που διακρίνονται στα GURs, προβαίνουν σε ϕοιτητικούς δανεισµούς προκειµένου να καταφέρουν να ανταπεξέλθουν στα οικονοµικά ϐάρη που συνεπάγεται η ϕοίτηση τους στα πρώτα των πρώτων ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα. Στον πίνακα του Σχήµατος 4.3, ϕαίνονται τα καθαρά κόστη απόκτησης προπτυχιακού τίτλου σπουδών που αντιστοιχούν στα 5 κοινά ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα όλων των GURs της πρώτης κατηγορίας του Σχήµατος 4.2. Επίσης, στον πίνακα του Σχήµατος 4.3, παρουσιάζονται οι ετήσιες εργασιακές αµοιβές των ϕοιτητών που αποφοίτησαν από το κάθε ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυµα την τελευταία πενταετία. Τα οικονοµικά δεδοµένα των 5 κοινών σε όλες τις λίστες κατάταξης, ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων συλλέχθηκαν από τον διαδικτυακό ιστότοπο Money, College Planner 2, ο οποίος δηµοσιεύει τα δικά του rankings για τα πανεπιστηµιακά ιδρύµατα των Η.Π.Α., λαµβάνοντας υπόψην οικονοµικά κριτήρια. Στόχο του Money, College Planner αποτελεί 2 The Rankings, Money College Planner

63 56 Κεφάλαιο 4. Ποιοτική Ανάλυση Κατατάξεων Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυµάτων η σωστή καθοδήγηση των µελλοντικών ϕοιτητών ώστε να αποφασίσουν σωστά σχετικά µε το σε ποιο ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυµα να επενδύσουν τα λεφτά τους. εν είναι τυχαίο ότι και στις πρώτες ϑέσεις των κατατάξεων του Money, College Planner, διακρίνονται ακαδηµαϊκά ιδρύµατα ιδιωτικά κερδοσκοπικά, µή δηµόσια. Τέλος, είναι εντυπωσιακό το εξαιρετικά µικρό ποσοστό του τελικού αριθµού των ϕοιτητών που κάθε χρόνο γίνονται δεκτοί στα πρώτα των κατατάξεων ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα του Σχήµατος 4.2. Παρόλο που οι οργανισµοί των GURs προβάλλουν ως στόχο τους την προώθηση και ενδυνάµωση της αριστείας, παρατηρείται ότι η αριστεία αφορά µόνο συγκεκριµένα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα τα οποία είναι δύσκολα προσβάσιµα από µεγάλη πληθώρα αριστούχων µαθητών τόσο λόγω του υπερβολικά υψηλού κόστους των διδάκτρων όσο και λόγο του περιορισµένου αριθµού άριστων ϕοιτητών που δέχονται. Τα GURs καταλήγουν απλά να εντείνουν ακόµα περισσότερο τον ανταγωνισµό µεταξύ των δυνατών και πρώτων σε κατατάξεις ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων και όχι να προω- ϑούν την αριστεία όπως ισχυρίζονται. Στο Σχήµα 4.4. ϕαίνονται τα ακαδηµαϊκά ιδρύµατα των πρώτων ϑέσεων στις λίστες κατάταξης, µαζί µε τα µικρά ποσοστά των υποψήφιων ϕοιτητών που τελικά γίνονται δεκτοί από το κάθε ίδρυµα. Εάν δε, συνυπολογιστούν και οι πολιτικές ϕιλτραρίσµατος των Admission Offices των κορυφαίων ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων των GURs, οι οποίες υπαγορεύουν µέσω ποσόστωσης (quota), την αποδοχή ϕοιτητών συγκεκριµένων κατηγοριών όπως ϕυλετικές, ϑρησκευτικές (Mormones) και εθνικές µειονότητες, αθλητές, γεωγραφικά/πληθυσµιακά κριτήρια, γόνους διακεκριµένων αποφοίτων (VIP, legacy), άτοµα που διακρίθηκαν σε ολυ- µπιάδες ϑετικών επιστηµών, τότε η αποδοχή όλων των υπόλοιπων άριστων αλλά χαµηλότε- ϱων εισοδηµάτων ϕοιτητών, είναι ακόµα πιο περιορισµένη 3. Το σηµαντικότερο στοιχείο ποσόστωσης που προκύπτει µελετώντας κατηγορίες της ACLU (American Civil Liberties Union), αφορά την πριµοδότηση µε µόρια αποφοίτων λυκείων που παρακολουθούν AP (Advanced Placement), µαθήµατα τα οποία δεν προσφέρονται σε σχολεία υποβαθµισµένων, µειονοτικών, χαµηλόµισθων περιοχών. Τα Global University Rankings λειτουργούν ως εργαλείο marketing και προώθησης των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων που κατέχουν τις πρώτες ϑέσεις κατάταξης και σαφέστατα δεν συµβάλλουν στην προώθηση της αριστείας και της ουσιαστικής ποιοτικής αναβάθµισης των πανεπιστηµιακών ιδρυµάτων, αλλά αντίθετα καταλήγουν να ενισχύουν, εγκαθιδρύουν και νοµιµοποιούν τον ανταγωνισµό και τις αδικίες που µπορεί να προκύψουν σε ό,τι αφορά την αποδοχή ή µη ϕοιτητών αναµεταξύ των κορυφαίων ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων. 3 The Thin-Envelope Crisis, Fareed Zakaria, April 15, 2013, TIME Magazine

64 4.2. Ποιοτική Ανάλυση Συνόλου εδοµένων 57 Σχήµα 4.4: Acceptance Rate των Top ΑΕΙ, 2012,

65 58 Κεφάλαιο 4. Ποιοτική Ανάλυση Κατατάξεων Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυµάτων 4.3 Ποιοτική Μελέτη Κατατάξεων Ελληνικών ΑΕΙ µε χρήση της U- Multirank Εκτός των πρώτων σε κατατάξεις, ξένων, µη ελληνικών ακαδηµαϊκών ιδρυµάτων, ενδια- ϕέρον παρουσιάζουν και τα ελληνικά ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα τα οποία λαµβάνουν τις παρακάτω ϑέσεις, (Σχήµα 4.5), από τις έξι λίστες κατάταξης του συνόλου των δεδοµένων. Σχήµα 4.5: Κατατάξεις Ελληνικών ΑΕΙ, 2012 Τα περισσότερα ελληνικά ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα ανήκουν στην κατηγορία 6 και πάνω, µιας και λαµβάνουν κατατάξεις πάνω από την ϑέση 301. Παρόλα αυτά, παρατηρείται ότι στην λίστα κατάταξης της Webometrics το Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης και το Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών λαµβάνουν καλύτερες ϑέσεις κατάταξης. Αυτό προφανώς συµβαίνει διότι η Webometrics µετράει την παρουσία και την απήχηση ενός ιδρύµατος στο διαδίκτυο και είναι γεγονός ότι το Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης και το Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών αποτελούν τα δύο µεγαλύτερα πανεπιστήµια της χώρας, εποµένως είναι αναµενόµενο η απήχηση αλλά και ο όγκος πληροφορίας που τους αντιστοιχεί στο διαδίκτυο να είναι µεγαλύτερος του όγκου αναφορών και πληροφορίας που αντιστοιχεί στα υπόλοιπα ανώτατα ελληνικά εκπαιδευτικά ιδρύµατα. Βέβαια, κάποιες λίστες κατάταξης δεν διαθέτουν καν κατάταξη για τα ελληνικά ακαδηµαϊκά ιδρύµατα, όπως η THE και η ARWU. Επίσης, και σε αυτόν τον πίνακα, (Σχήµα 4.5), ϕαίνονται οι αποκλίσεις στις ϑέσεις κατάταξης των ανώτατων ιδρυµάτων ανά GUR. Οι αποκλίσεις συνεπώς δεν παρουσιάζονται µόνο σε ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα υψηλών κατηγοριών αλλά και σε ιδρύµατα που λαµβάνουν κατάταξη σε χαµηλότερες ϐαθµολογικά κατηγορίες. Συγκρίνοντας τις κατατάξεις των ανώτατων ελληνικών ακαδηµαϊκών ιδρυµάτων των λιστών Webometrics και Leiden, παρατηρούνται σηµαντικές διαφοροποιήσεις δεδοµένης και της προσέγγισης της κάθε λίστας κατάταξης. Η Webometrics εστιάζει περισσότε- ϱο στην διαδικτυακή απήχηση ενός ανώτατου εκπαιδευτικού ιδρύµατος η οποία ϐέβαια ευνοείται από το µέγεθος και το αντίκτυπο που έχει ένα πανεπιστηµιακό ίδρυµα στο δια-

66 4.3. Ποιοτική Μελέτη Κατατάξεων Ελληνικών ΑΕΙ µε χρήση της U-Multirank 59 δίκτυο, ενώ η Leiden χαρακτηρίζεται από περισσότερο ποιοτικά κριτήρια τα οποία εστιάζουν στην ερευνητική παραγωγή ενός ανώτατου εκπαιδευτικού ιδρύµατος. Ετσι λοιπόν, ενώ στην Webometrics το Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης και το Καποδιστριακό εµφανίζονται πρώτα, στην Leiden εµφανίζονται τελευταία, ενώ πρώτο εµφανίζεται το Πανεπιστήµιο Κρήτης. Για άλλη µια ϕορά λοιπόν συµπεραίνεται η υποκειµενικότητα στην επιλογή των κριτηρίων αξιολόγησης και κατάταξης των ανώτατων εκπαιδευτικών από κάθε λίστα κατάταξης άρα συµπεραίνεται και η αµφίβολη αξιοπιστία και ακρίβειά τους. Συσχετίζοντας τις κατατάξεις των ανώτατων ελληνικών ακαδηµαϊκών ιδρυµάτων µε τα σκορς τους στο εργαλείο συγκριτικής αξιολόγησης U-Multirank, διαφαίνονται τα ποιοτικά εκείνα κριτήρια που κατατάσσουν κάποια από τα ελληνικά πανεπιστηµιακά ιδρύµατα υψηλότερα από κάποια άλλα. Στην παρακάτω σελίδα, παρουσιάζεται η συγκριτική κατάταξη των ανώτατων ελληνικών ακαδηµαϊκών ιδρυµάτων όπως προκύπτει από την U- Multirank. Η σύγκριση ϐαθµολογικά κατατάσσει τα ελληνικά πανεπιστήµια που µελετώνται, ως προς τις επιδόσεις τους στα κριτήρια Μάθησης και ιδασκαλίας, Ερευνας και Απήχησης και Μεταφοράς Γνώσης, ιεθνής ιάστασης και Προσανατολισµού αλλά και ραστηριοποίησης στην Τοπική Κοινωνία. Το εργαλείο συγκριτικής αξιολόγησης U-Multirank δεν αποτελεί λίστα κατάταξης αλλά ένα εργαλείο σύγκρισης όµοιων ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων ως προς συγκεκρι- µένα κριτήρια που ϑέτουν οι χρήστες ανάλογα µε τα ενδιαφέροντά τους. Πρόκειται για ένα εξατοµικευµένο εργαλείο το οποίο προσεγγίζει περισσότερο ποιοτικά το ακαδηµαϊκό επίπεδο των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων εξετάζοντας το ποσοστό αποφοίτησης των προπτυχιακών ϕοιτητών που ολοκληρώνουν τις σπουδές στην ώρα τους, το ποσοστό των ερευνητικών αναφορών, τον συνολικό αριθµό των ερευνητικών δηµοσιεύσεων καθώς και των εσόδων που εισέρχονται στο ίδρυµα από την παραγωγή έρευνας αλλά και από τις συνεργασίες µε τον ιδιωτικό τοµέα αλλά και τη χρηµατοδότηση από το δηµόσιο, το ποσοστό συνεργασιών µε επιχειρηµατικούς ϕορείς αλλά και τα ποσοστά ανταλλαγών και κινήσεων ϕοιτητών αλλά και των ερευνητικών δηµοσιεύσεων που προκύπτουν από παγκόσµιες συνεργασίες. Παρατηρείται ότι εν γένει όλα τα ανώτατα ελληνικά ακαδηµαϊκά ιδρύµατα παρουσιάζουν ικανοποιητικά σκορς τα οποία ως επί το πλείστον κυµαίνονται µεταξύ των κατηγο- ϱιών A-C, (A=Very Good, B=Good, C=Average). Αυτό είναι ιδιαίτερα σηµαντικό, µιας και πρόκειται για ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα τα οποία είναι εξολοκλήρου χρηµατοδοτούµενα από το κράτος και οι προϋπολογισµοί τους είναι εξαιρετικά µικροί και περιορισµένοι εξαιτίας της δυσχερούς οικονοµικής συγκυρίας. Επίσης, πρόκειται για πανεπιστη- µιακά ιδρύµατα που σε τοµείς όπως η έρευνα ξεχωρίζουν ενώ η χρηµατοδοτήση τους σε ό,τι αφορά στην έρευνα είναι πολύ µικρή έως και ανύπαρκτη. Ακόµα, δεν υπάρχουν δίδα-

67 60 Κεφάλαιο 4. Ποιοτική Ανάλυση Κατατάξεων Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυµάτων κτρα για τους σπουδαστές των ελληνικών πανεπιστηµίων κάτι το οποίο τα διαχωρίζει από τα ελιτίστικα ιδρύµατα των πρώτων ϑέσεων των κατατάξεων των GURs και ταυτόχρονα δίνει ιδιαίτερη σηµασία στην αξία των ακαδηµαϊκών δραστηριοτήτων των ελληνικών ιδρυµάτων. Παρατηρώντας τις κατατάξεις των ανώτατων ελληνικών ακαδηµαϊκών ιδρυµάτων και λαµβάνοντας υπόψη το µέγεθος τους, τον αριθµό των ϕοιτητών τους και τις χαµηλές χρηµατοδοτήσεις και προϋπολογισµούς τους σε αντιδιαστολή µε τον µικρότερο αριθµό ϕοιτητών και τους τεράστιους προϋπολογισµούς και χρηµατοδοτήσεις των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων των υψηλότερων ϑέσεων των λιστών κατατάξεων, εύκολα συµπεραίνει κανείς ότι δεδοµένων των συνθηκών η «αξία» των ελληνικών πανεπιστηµιακών ιδρυµάτων σε είναι αξιοσηµείωτα σηµαντικότερη από την «αξία» των ιδρυµάτων που ϐρίσκονται σε υψηλότερες ϑέσεις, έχουν πολύ µεγαλύτερους προϋπολογισµούς και µικρότερο αριθµό ϕοιτητών. Στην συγκρητική κατάταξη των ελληνικών ανώτατων ακαδηµαϊκών ιδρυµάτων της U-Multirank διακρίνονται το Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης και το Πανεπιστήµιο της Κρήτης στους τοµείς έρευνας. Τέλος, ενδεικτικά επιλέγοντας από το σύνολο των υπό εξέταση δεδοµένων το Πανεπιστήµιο του Κονέκτικατ 4 και συγκρίνοντάς το µε το Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης 5, (Σχήµα 4.6), παρατηρείται ότι το Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης µε εξαιρετικά µικρότερο προϋπολογισµό και µεγαλύτερο αριθµό ϕοιτητών συγκρίνεται µε το ανόµοιο του University of Connecticut και λαµβάνει από τις λίστες κατάταξης ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων χαµηλότερη ϑέση ενώ µε πολύ λιγότερα µέσα και όχι ευνοϊκό πλαίσιο καταφέρνει και αντεπεξέρχεται στο ακαδηµαϊκό και ερευνητικό έργο που του αναλογεί. Σχήµα 4.6: Σύγκριση Προϋπολογισµών, Fact Sheet, University Of Connecticut , Προϋπολογισµός Α.Π.Θ.

68 University Your selection: 13 universities Level of study: bachelor, master, doctorate Regions: Greece, compareuni T eaching & Learning Research Knowledge T ransf er International Orientation Regional Engagement Show symbols Bachelor graduation rate Graduating on time (bachelors) Citation rate External research income Research publications (sizenormalised) Copublications with industrial partners Income from private sources Student mobility International joint publications Regional joint publications Income from regional sources PDF export Nat. Technical U Athens GR - - B A - C - - B A - Aristotle U Thessaloniki GR A D C D A C C D B C A Nat. & Kapodistrian U Athens GR - - C A - C - - B A - U Crete GR B - B B A C B D A A A U Ioannina GR B D B C C C A D A D A U Patras GR - - C C - C - - B D - A (Very good) B (Good) C (Average) D (Below average) E (Weak) Data unavailable Not applicable Latest update: