ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ. Μεταπτυχιακή διατριβή

Transcript

1 i ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ Μεταπτυχιακή διατριβή «ΧΡΗΣΗ ΕΘΙΣΤΙΚΩΝ ΟΥΣΙΩΝ ΑΠΟ ΜΑΖΙΚΑ ΑΘΛΟΥΜΕΝΟΥΣ» του Δημήτρη Τσαρδάκα (Α.Ε.Μ. 34/05) στο πλαίσιο του Διατμηματικού Μεταπτυχιακού Προγράμματος «Ανθρώπινη Απόδοση και Υγεία» Θεσσαλονίκη Η Συμβουλευτική Επιτροπή: Επιβλέπων Καθηγητής: Αργύριος Μυλωνάς, Καθηγητής, Τ.Ε.Φ.Α.Α. (Α.Π.Θ.) Μέλος: Άννα Φαχαντίδου, Καθηγήτρια, Τ.Ε.Φ.Α.Α. (Α.Π.Θ.) Μέλος: Βασίλης Μούγιος, Αναπληρωτής καθηγητής, Τ.Ε.Φ.Α.Α. (Α.Π.Θ.)

2 ii

3 iii Στην οικογένεια μου και στα αγαπημένα μου πρόσωπα για την αμέριστη συμπαράστασή τους κατά τη διάρκεια των μεταπτυχιακών μου σπουδών

4 iv

5 2009 Δημήτρη Τσαρδάκα ALL RIGHTS RESERVED v

6 vi

7 vii ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Θα ήθελα να ευχαριστήσω τα μέλη της τριμελούς επιτροπής, κύριο Αργύριο Μυλωνά, καθηγητή του Τ.Ε.Φ.Α.Α. Θεσσαλονίκης (Α.Π.Θ.), κυρία Άννα Φαχαντίδου, καθηγήτρια του Τ.Ε.Φ.Α.Α. Θεσσαλονίκης (Α.Π.Θ.) και κύριο Βασίλη Μούγιο, αναπληρωτή καθηγητή του Τ.Ε.Φ.Α.Α. Θεσσαλονίκης (Α.Π.Θ.), για την επιστημονική τους καθοδήγηση και υποστήριξη στη διαδικασία εκπόνησης της μεταπτυχιακής μου διατριβής. Θερμές ευχαριστίες στην κυρία Σωτηρία Χατζή, ψυχολόγο του Κέντρου Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων «ΙΘΑΚΗ» στη Θεσσαλονίκη, για την βοήθεια που μου προσέφερε στην δημιουργία του ερωτηματολογίου για την παρούσα έρευνα. Επίσης ευχαριστώ πολύ την Σταυρούλα Τσοπουρίδου, πτυχιούχο του τμήματος Αγγλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του Α.Π.Θ., για τη μετάφραση αγγλικών άρθρων και διόρθωση των κειμένων της ανασκόπησης, την Ζωγραφένια Τσαρδάκα και την Κυριακή Ροδίτου, μαθηματικούς, πτυχιούχους του Α.Π.Θ. και Msc Στατιστικής και Επιχειρησιακής Έρευνας, για τη σημαντική βοήθειά τους στην στατιστική επεξεργασία των αποτελεσμάτων, τον Γεώργιο Πανταζή, μηχανολόγο μηχανικό Τ.Ε. για τις μορφοποιήσεις των κειμένων στο Microsoft word 2003 και ξεχωριστά το κάθε άτομο που δέχτηκε να απαντήσει στο ερωτηματολόγιο. Τέλος, ένα μεγάλο ευχαριστώ στην οικογένειά μου και στα αγαπημένα μου πρόσωπα, όπως το δάσκαλο μου στο Tae Kwon-Do Γεώργιο Καραγεωργάκη, καθηγητή Φ.Α. Δ.Ε., Υ.Msc Προπονητικής, και την Φωτεινή Τρυφουλτσάνη, επί πτυχίω φοιτήτρια του Τ.Ε.Φ.Α.Α. του Α.Π.Θ., για την αμέριστη συμπαράστασή τους κατά τη διάρκεια των μεταπτυχιακών μου σπουδών.

8 viii

9 ix Πίνακας Περιεχομένων Περίληψη...Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. Abstract...Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. Πίνακας Περιεχομένων...ix Κατάλογος Πινάκων...xi Κατάλογος Γραφημάτων...xii Πρόλογος Εισαγωγή Βιβλιογραφική Ανασκόπηση... 4 Εθιστικές ουσίες... 4 Καφεΐνη... 5 Νικοτίνη... 6 Κάνναβη... 7 Αλκοόλ... 9 Ψευδαισθησιογόνοι oυσίες Κοκαΐνη Αμφεταμίνες Όπιο και οπιούχα προϊόντα Όπιο Μορφίνη Κωδεΐνη Ηρωίνη Μεριδίνη...21 Μεθαδόνη Βαρβιτουρικά Βενζοδιαζεπίνες Εισπνεόμενες Ουσίες Έρευνες για τη χρήση εθιστικών ουσιών από αθλητές Διεξαγωγή έρευνας για χρήση εθιστικών ουσιών από μαζικά αθλούμενους Σκοπός Μηδενικές υποθέσεις: Σημασία της έρευνας Δείγμα Βασικές προϋποθέσεις Οριοθέτηση της έρευνας... 34

10 x Περιορισμοί της έρευνας...35 Διαδικασία της μέτρησης...35 Επιστημονικότητα του ερωτηματολογίου...36 Περιγραφή οργάνων...36 Σχεδιασμός της έρευνας...37 Στατιστικοί έλεγχοι (εναλλακτικές υποθέσεις)...38 Στατιστική ανάλυση Αποτελέσματα Συζήτηση Συμπεράσματα-Προτάσεις...70 Βιβλιογραφία...71 Παράρτημα Α...77 Παράρτημα Β...85

11 xi Κατάλογος Πινάκων Πίνακας 1. Μεταβλητές της έρευνας Πίνακας 2. Συσχέτιση συχνότητας χρήσης εθιστικών ουσιών και κοινωνικοδημογραφικών χαρακτηριστικών Πίνακας 3. Συσχέτιση του είδους εθιστικής ουσίας και των κοινωνικοδημογραφικών χαρακτηριστικών Πίνακας 4. Συσχέτιση συχνότητας χρήσης εθιστικών ουσιών και είδους, συχνότητας και διάρκειας της αθλητικής δραστηριότητας Πίνακας 5. Συσχέτιση του είδους εθιστικής ουσίας και είδους, συχνότητας και διάρκειας της αθλητικής δραστηριότητας Πίνακας 6. Συσχέτιση αιτίας χρήσης ουσιών και είδους και συχνότητας της αθλητικής δραστηριότητας Πίνακας 7. Συσχέτιση του είδους εθιστικής ουσίας και της έναρξης της χρήσης Πίνακας 8 Συσχέτιση της χρήσης παράνομης εθιστικής ουσίας και της συχνότητας αθλητικής δραστηριότητας... 67

12 xii Κατάλογος Γραφημάτων Γράφημα 1. Ηλικιακή ομάδα...39 Γράφημα 2. Οικογενειακή κατάσταση...40 Γράφημα 3. Μορφωτικό επίπεδο συμμετέχοντα...40 Γράφημα 4. Μορφωτικό επίπεδο πατέρα...41 Γράφημα 5. Μορφωτικό επίπεδο μητέρας...41 Γράφημα 6. Εργασιακή κατάσταση...42 Γράφημα 7. Συνθήκες διαβίωσης...42 Γράφημα 8. Τόπος διαβίωσης...43 Γράφημα 9. Ενασχόληση με τη γυμναστική...43 Γράφημα 10. Εβδομαδιαία συχνότητα ενασχόλησης με τη γυμναστική...44 Γράφημα 11. Διάρκεια άσκησης...44 Γράφημα 12. Είδος δραστηριότητας...45 Γράφημα 13. Συχνότητα χρήσης αλκοόλ...45 Γράφημα 14. Συχνότητα χρήσης νικοτίνης κάπνισμα...46 Γράφημα 15. Συχνότητα χρήσης καφεΐνης...46 Γράφημα 16. Συχνότητα χρήσης χασίς...47 Γράφημα 17. Συχνότητα χρήσης μαριχουάνας...47 Γράφημα 18. Συχνότητα χρήσης χασισέλαιου...48 Γράφημα 19. Συχνότητα χρήσης αμφεταμινών...48 Γράφημα 20. Συχνότητα χρήσης κοκαΐνης...49 Γράφημα 21. Συχνότητα χρήσης υπνωτικών...50 Γράφημα 22. Συχνότητα χρήσης ηρεμιστικών...50 Γράφημα 23. Συχνότητα χρήσης κωδεΐνης...51 Γράφημα 24. Συχνότητα χρήσης LSD...52 Γράφημα 25. Συχνότητα χρήσης κολλών...53 Γράφημα 26. Συχνότητα χρήσης βενζίνης...53 Γράφημα 27. Ηλικία πρώτης χρήσης...54 Γράφημα 28. Είδος ουσίας πρώτης χρήσης...54 Γράφημα 29. Είδος κύριας ουσίας τρέχουσας χρήσης...55 Γράφημα 30. Χρήση πριν ή μετά τον αθλητισμό...55 Γράφημα 31. Είδος τροποποίησης υγείας...56 Γράφημα 32. Κύρια αιτία προσωπικής χρήσης...57 Γράφημα 33. Πρόβλημα σωματικής υγείας...58

13 xiii Γράφημα 34. Χρήση παράνομων ψυχοτρόπων ουσιών (ή ουσιών χωρίς συνταγή γιατρού) πριν ή μετά την αρχή ενασχόλησης με τον αθλητισμό Γράφημα 35. Είδος παράνομης ψυχοτρόπου ουσίας (ή ουσίας χωρίς συνταγή γιατρού) που χρησιμοποιήθηκε πριν από την ενασχόληση με τον αθλητισμό Γράφημα 36. Αιτία χρήσης ψυχοτρόπων ουσιών από εφήβους Γράφημα 37. Αιτία χρήσης ψυχοτρόπων ουσιών από αθλούμενους... 60

14

15 1 Πρόλογος Η έννοια του εθισμού είναι ευρέως γνωστή. Επίσης γνωστό είναι ότι εθισμό δεν προκαλούν μόνο οι παράνομες-ναρκωτικές ουσίες αλλά και άλλες ουσίες που είναι αποδεκτές από τους νόμους και τα ήθη, αλλά που πολλές φορές έχουν πολύ άσχημες ή και κρίσιμα επικίνδυνες- συνέπειες στην υγεία του χρήστη. Στην εργασία αυτή εξετάζονται οι σημαντικότερες κατηγορίες των ουσιών αυτών που κοινό τους γνώρισμα είναι η δημιουργία εξάρτησης. Επιπρόσθετα γίνεται περιγραφή των κυριότερων προβλημάτων της ουσιοεξάρτησης και αναφορά στις κλινικές επιδράσεις των εθιστικών ουσιών στον οργανισμό των χρηστών. Τέλος, μέσω έρευνας γίνεται αναζήτηση της σχέσης της μαζικής άθλησης με τη χρήση εθιστικών ουσιών.

16 2 1. Εισαγωγή Η υγεία είναι το πολυτιμότερο αγαθό. Είναι κοινά αποδεκτό ότι η καλλιέργεια υγιεινών προτύπων ζωής είναι ζήτημα εκπαίδευσης, αποτελεί πρωταρχικό μέλημα των γονιών και οφείλει να είναι πρωταρχικός στόχος του εκπαιδευτικού συστήματος και του αθλητισμού. Παρόλα αυτά θα πρέπει να υπάρχει η απαραίτητη σύνεση σ αυτούς τους χώρους που να διευκολύνει την καλλιέργεια τέτοιων συμπεριφορών. Ένα παράγωγο των παραπάνω είναι μiα αντίληψη, που επικρατεί για πολλά χρόνια, ότι τα άτομα που αθλούνται απέχουν από «κακές συνήθειες» όπως η χρήση εθιστικών ουσιών ή ακόμη ότι αθλούνται με στόχο την αποφυγή αυτών. Η εργασία αυτή θα κινηθεί γύρω από τις βασικότερες κατηγορίες εθιστικών ουσιών: από τις νόμιμες και καθημερινά χρησιμοποιούμενες ουσίες, όπως η καφεΐνη, η νικοτίνη και το αλκοόλ, έως τις παράνομες ομάδες ουσιών, όπως διεγερτικά του κεντρικού νευρικού συστήματος (Κ.Ν.Σ.), παραισθησιογόνα ή ψευδαισθησιογόνα, βαρβιτουρικά, υπνωτικά, αναλγητικά, ηρεμιστικά, πτητικές ουσίες και η πιο διαδεδομένη κατηγορία, αυτή των προϊόντων ινδικής κάνναβης. Η εκπαίδευση, η οικογενειακή καθοδήγηση και η συμμετοχή στον αθλητισμό δεν εγγυώνται από μόνες τους ότι όλα τα άτομα θα υιοθετήσουν υγιή πρότυπα ζωής, αφού είναι γνωστό ότι η οικονομική εξαθλίωση, η ανεργία, η μερική απασχόληση, η επισφαλής εργασία και το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο αποτελούν σημαντικές αιτίες περιθωριοποίησης (με βάση στοιχεία της Γενικής Συνομοσπονδίας Εργατών Ελλάδας το 2000), που μπορεί να οδηγήσουν στη χρήση ψυχοτρόπων ουσιών όλες τις κοινωνικές ομάδες (Μάτσα, 2000). Το φαινόμενο της χρήσης εθιστικών ουσιών ως πρόβλημα ακολουθεί πλέον πολλαπλασιαστική διαδρομή ως προς τις επιδράσεις στον περιβάλλοντα χώρο, από το άτομο στον οικείο περίγυρό του στην ευρύτερη κοινωνία, για να αποκτήσει σήμερα διεθνείς διαστάσεις. Αξίζει να σημειωθεί ότι η χρήση εθιστικών ουσιών δεν γίνεται σε ένα ουδέτερο και αδιάφορο για τον κοινωνικό περίγυρο περιβάλλον, αλλά σε μια κοινωνία, που μάλιστα αναπτύσσει ως προς το φαινόμενο μια σειρά αντιδράσεων (Arnao, 1983). Ακόμη υποστηρίζεται ότι το παραπάνω φαινόμενο έχει αναχθεί σε ιδεολογικό διακύβευμα με την έννοια της αναγωγής ενός κοινωνικού προβλήματος κάποιας ομάδας ανθρώπων σε πρόβλημα τέτοιας σημασίας, που αφορά σχεδόν ολόκληρο τον πληθυσμό (Τσίλη, 1995). Η θεώρησή του ως ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα του καιρού μας

17 3 είναι κοινός τόπος για ιδιώτες, επιστήμονες, φορείς και θεσμικά όργανα. Η αιτιογένεια, οι πραγματικές διαστάσεις και η ένταση του φαινομένου είναι ζητήματα δυσδιάκριτα, τροφοδοτώντας την έντονη θεωρητική συζήτηση γύρω απ' αυτό. Η κοινωνική διάσταση του φαινομένου γίνεται ορατή σε τρεις κυρίως εκφάνσεις κοινωνικής δυσλειτουργίας: στις επιπτώσεις της εξάρτησης στη σωματική και ψυχική υγεία των χρηστών, στην επακόλουθη περιθωριοποίηση με τον αποκλεισμό τους από την παραγωγική διαδικασία και στην, έστω περιορισμένη, σύνδεση εγκλήματος και χρήσης ψυχοτρόπων ουσιών (Δασκαλάκης, 1981). Παρόλα αυτά, στην αντίληψη του κοινού, ο εξαρτημένος εμφανίζεται περισσότερο ως ασθενής και λιγότερο ως εγκληματίας. Από την άλλη πλευρά, δεν μπορούμε να παραβλέψουμε ότι οι σημερινές παράνομες και επικίνδυνες ψυχοτρόποι ουσίες υπήρξαν οι χθεσινές νόμιμες και ευεργετικές για την ανθρωπότητα ουσίες (Γρίβας, 1995). Ένα παράδειγμα για το παραπάνω φαινόμενο είναι η χρήση της κάνναβης, που είναι ευρύτατα διαδεδομένη σε όλους τους ιστορικά γνωστούς πολιτισμούς μέχρι και σήμερα στις περισσότερες χώρες με πολυάριθμες εφαρμογές στην καθημερινή ζωή ως διατροφικό, θεραπευτικό, ευφορικό και κατασκευαστικό μέσο (Γρίβας, 1993). Στην Ελλάδα σήμερα η κάνναβη είναι η πιο διαδεδομένη από τις παράνομες ουσίες (Καράμπελας, 2008). Σε πολλές έρευνες, όπως και στην ετήσια έκθεση του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης και Πληροφόρησης για τα Ναρκωτικά (Ε.Κ.ΤΕ.Π.Ν.) για την κατάσταση των ναρκωτικών και των οινοπνευματωδών ποτών στην Ελλάδα το 2006, υπάρχει ο προβληματισμός όσον αφορά στην υλοποίηση εστιασμένων ερευνών σε ειδικές ομάδες πληθυσμού. Ιδιαίτερα η χρήση ουσιών όπως το αλκοόλ και η νικοτίνη, οι παράγοντες της χρήσης εθιστικών ουσιών καθώς και οι απόψεις σε σχέση με τη χρήση τους αναδεικνύονται ως θέματα με τη μεγαλύτερη ζήτηση προς διερεύνηση. Ειδικότερα, είναι εντυπωσιακό το πόσα λίγα δεδομένα έχουν εκδοθεί σχετικά με ειδικές ομάδες, όπως αυτή των μαζικά αθλούμενων ενηλίκων. Η σύγκριση των ήδη υπαρχόντων στατιστικών δεδομένων είναι δύσκολη, επειδή οι ερευνητικές διαδικασίες διαφοροποιούνταν στο τρόπο συλλογής και ανάλυσης των δεδομένων. Θεωρητικά η δια βίου άσκηση απομακρύνει τους συμμετέχοντες από «κακές συνήθειες» που προκαλούν επιδείνωση της υγείας τους. Παρόλα αυτά είναι άξιο έρευνας το αν η κοινωνική ομάδα των αθλουμένων απέχει από τη χρήση νόμιμων ή/και παράνομων εθιστικών ουσιών, μιας και τα περισσότερα ερευνητικά στοιχεία καταδεικνύουν ότι η χρήση παρανόμων ουσιών υπερδιπλασιάστηκε στους μαθητές και

18 4 τριπλασιάστηκε στους νεαρούς ενήλικες, ενώ παράλληλα σημειώθηκε έκρηξη στον αριθμό των εξαρτημένων από ηρωίνη από το 2000 έως το 2004 (Μαρινοπούλου & Κεφάλας, 2004). Όλα τα παραπάνω δεδομένα θα πρέπει να οδηγήσουν τους ερευνητές στην αναζήτηση κι άλλων στοιχείων, με σκοπό την πρόληψη και την εξαγωγή ακόμα χρησιμότερων και ασφαλέστερων συμπερασμάτων. 2. Βιβλιογραφική Ανασκόπηση Εθιστικές ουσίες Παρακάτω περιγράφονται οι πιο βασικές κατηγορίες εθιστικών ουσιών. Για τη διευκόλυνση του αναγνώστη παραθέτονται κάποιοι ορισμοί που χρησιμοποιούνται καθ όλη την έκταση της εργασίας: 1) Τοξικομανία: Είναι μια κατάσταση εθισμού που δημιουργείται από την επανειλημμένη κατανάλωση ή λήψη μιας ουσίας, φυσικής ή συνθετικής (Larousse, 1996). 2) Ναρκωτικά: Εννοούνται όλες οι ουσίες που προκαλούν μεταβολές στο επίπεδο της νοητικής σφαίρας, του συναισθήματος ή της συμπεριφοράς ενός ατόμου και που έχουν εξαρτητικές ιδιότητες (Larousse, 1996). 3) Ψυχοτρόπος ουσία: Εννοείται κάθε ουσία που, χρησιμοποιούμενη μέσω οποιασδήποτε οδού λήψεως, μεταβάλλει το συναίσθημα, το επίπεδο αντιληπτικότητας ή την εγκεφαλική λειτουργία. Η ψυχοτρόπος ουσία μπορεί να προκαλέσει σωματική ή ψυχική εξάρτηση ή και τα δύο. Οι όροι «ναρκωτικά» και «ψυχοτρόποι ουσίες» χρησιμοποιούνται εναλλακτικά με ταυτόσημο εννοιολογικό περιεχόμενο. Παρόλα αυτά, ο όρος «ψυχοτρόποι ουσίες» είναι προτιμότερος, επειδή είναι φαρμακολογικά ορθότερος και κοινωνικά ηπιότερος (Μαρσέλος, 1997). 4) Κατάχρηση ψυχοτρόπου ουσίας: Είναι η συνεχής ή σποραδική υπερβολική χρήση μιας ουσίας με τρόπο διαφορετικό του γενικά αποδεκτού από ιατρικής και κοινωνικής σκοπιάς (Larousse, 1996). 5) Ανοχή: Είναι η ανάγκη για λήψη συνεχώς αυξανόμενων ποσοτήτων μιας ουσίας για την επίτευξη του επιθυμητού αποτελέσματος ή το σημαντικά ελαττωμένο αποτέλεσμα μετά από σταθερή χρήση της ίδιας ποσότητας της ουσίας. Οι βιολογικοί μηχανισμοί μέσω των οποίων αναπτύσσεται το φαινόμενο της ανοχής φαίνεται ότι είναι κυρίως τρεις: α) Μηχανισμοί ομοιόστασης, που αναπτύσσουν

19 5 φυσιολογικά σωματικά συστήματα που δεν επηρεάζονται άμεσα από τη δράση της ουσίας και που κινητοποιούνται με σκοπό ν αντιμετωπίσουν τα αποτελέσματα της επίδρασης της ουσίας στους ιστούς στόχους του Κ.Ν.Σ. β) Ιστοχημικού τύπου μεταβολές στα κύτταρα-στόχους του νευρικού ιστού, με αποτέλεσμα την ελαττωμένη αντιδραστικότητά τους στην παρουσία της ουσίας και γ) Προσπάθεια μείωσης της συγκέντρωσης της ουσίας στους ιστούς δράσης της μέσω μεταβολικού τύπου μηχανισμών, όπως η ταχύτερη αδρανοποίησή της, η αύξηση της απέκκρισής της και η μικρότερη απορρόφησή της, λειτουργίες που επιτελούνται από πιο ουδέτερους στη δράση της ουσίας ιστούς, όπως το ήπαρ, το έντερο και οι νεφροί (Larousse, 1996). 6) Στερητικό σύνδρομο: Πρόκειται για την ανάπτυξη σωματικών και ψυχολογικών συμπτωμάτων στην περίπτωση που μια ουσία στην οποία υπάρχει σωματικός εθισμός διακόπτεται ή ελαττώνεται σε σημαντικό βαθμό με απότομο τρόπο (Λιάππας, 1992). Καφεΐνη Η ουσία είναι γνωστή από αιώνες για τις διεγερτικές της ικανότητες. Περιέχεται ως φυσική ουσία στο τσάι, στον καφέ, στο κακάο και στο αναψυκτικό κόλα. Η καφεΐνη προκαλεί ήπια διεγερτική επίδραση σε πολλά φυσιολογικά συστήματα. Δόση 100 mg περίπου (1 κούπα στιγμιαίου καφέ περιέχει 64 mg καφεΐνης) προκαλεί ελαφρά διέγερση της νοητικής λειτουργίας, αύξηση της κινητικότητας και ελάττωση της υπνηλίας και της κούρασης. Οι πνευματικές αυτές μεταβολές συνοδεύονται από μικρή αύξηση του καρδιακού ρυθμού και της αρτηριακής πίεσης. Η συνήθης θανατηφόρα δόση της καφεΐνης είναι περίπου 10 g. Δεν υπάρχει συγκεκριμένη ποσότητα κατανάλωσης καφέ η οποία να προκαλεί εθισμό στην καφεΐνη. Η απότομη διακοπή του καφέ, σε όσους πίνουν συστηματικά, μπορεί να επιφέρει σύνδρομο στέρησης που εκδηλώνεται με αίσθημα κόπωσης, υπνηλία, πονοκεφάλους κι εκνευρισμό. Με ένα φλιτζάνι καφέ τα συμπτώματα εξαφανίζονται αμέσως. Τα προβλήματα στέρησης αρχίζουν συνήθως 12 με 14 ώρες μετά το τελευταίο φλιτζάνι. Ευτυχώς όμως το στερητικό σύνδρομο υποχωρεί σιγά-σιγά, για να εξαφανιστεί τελείως μετά από μία εβδομάδα. Ακόμα και τα νεογέννητα των οποίων η μητέρα έπινε μεγάλες ποσότητες καφέ κατά την κύηση παρουσιάζουν συμπτώματα στέρησης (εκνευρισμό, κινητικότητα,

20 6 εμετούς) που εξαφανίζονται ύστερα από μερικές μέρες (Παπαγεωργίου, Λιάππας, Tyler, 1996). Νικοτίνη Το κάπνισμα, μαζί με χρήση οινοπνευματωδών ποτών, αν και κοινωνικά και νομικά αποδεκτή συμπεριφορά, αποτελεί το πιο διαδεδομένο και σοβαρό πρόβλημα κατάχρησης ουσιών σήμερα στις περισσότερες κοινωνίες. Οι καταστροφικές για την υγεία επιπτώσεις του καπνίσματος αναγνωρίστηκαν και τεκμηριώθηκαν επιστημονικά κατά τα τελευταία 40 χρόνια. Το 1988 η έκθεση του Γενικού Επιθεωρητού Υγείας για τις επιπτώσεις του καπνίσματος στην υγεία και την εξάρτηση από τη νικοτίνη βασίστηκε σε τεκμηριωμένα ευρήματα που προέρχονταν από περισσότερες από επιστημονικές μελέτες. Αναγνωρίστηκε επίσημα ότι το κάπνισμα είναι μια μορφή τοξικομανίας παρόμοια με αυτήν που προκαλούν παράνομες ουσίες, όπως η ηρωίνη και η κοκαΐνη (Παπαγεωργίου, Λιάππας, Tyler, 1996). Η νικοτίνη, μια άχρωμη, ελαιώδης χημική ένωση, είναι αυτή που προκαλεί τον εθισμό στον καπνιστή. Η συνηθέστερη χρήση της νικοτίνης γίνεται ενεργητικά με το κάπνισμα τσιγάρων και παθητικά λιγότερο συχνά διαμέσου της εισπνοής. Με τη βαθειά εισπνοή του καπνού από το τσιγάρο, περίπου το 25% της νικοτίνης διαπερνά την κυψελιδοτριχοειδική μεμβράνη φθάνοντας στον εγκέφαλο σε 15 s. Το κάπνισμα αρχίζει συνήθως στην εφηβική ηλικία. Η εξάρτηση από τη νικοτίνη εμφανίζεται, ανάλογα με τη συχνότητα και τη βαρύτητα της χρήσης, μέσα σε μερικούς μήνες ή χρόνια. Το 95% όσων συνεχίζουν το κάπνισμα μετά τα 20 χρόνια γίνονται συστηματικοί, καθημερινοί καπνιστές. Ο καπνός είναι ισχυρά εξαρτησιογόνος και αυτό τεκμηριώνεται από χαρακτηριστικά όπως ανοχή, συμπτώματα στέρησης, αδυναμία ελέγχου της χρήσης της ουσίας παρά τις αρνητικές συνέπειες στην υγεία ή στη λειτουργικότητα σε σημαντικούς τομείς της ζωής του ατόμου, δυσκολία μείωσης και διακοπής του καπνίσματος. Το κάπνισμα φαίνεται σε πολλές περιπτώσεις να ευθύνεται για τις εξής ασθένειες: καρκίνος των πνευμόνων, του στόματος και του λάρυγγα, καρδιακά νοσήματα, βρογχίτιδα και εμφύσημα, πεπτικό έλκος καθώς και καρκινώματα του οισοφάγου και του παγκρέατος.

21 7 Κάνναβη Σε όλη τη βιβλιογραφία που εξετάστηκε για την σύνθεση της εργασίας αυτής (συμπεριλαμβανομένης της προερχόμενης από την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας), αναφέρεται έντονα ότι από ιατρική άποψη δεν υπάρχει πια κανένα ουσιαστικό επιχείρημα εναντίον της λογικής χρήσης κάνναβης από ενηλίκους. Αλλά ούτε και το ευρύ κοινό ενστερνίζεται πια τις παλιές σκοταδιστικές αντιλήψεις, σύμφωνα με τις οποίες η κάνναβη προκαλεί βλάβες στον εγκέφαλο, ευθύνεται για παραμορφωμένα νεογέννητα και οδηγεί αναπόφευκτα σε άλλες ουσίες όπως η ηρωίνη (Λιάππας, Cancrini, Γρίβας, Βαρώνου, Tyler, Robinson, Καράμπελας, 2008). Σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία, με την ονομασία «κάνναβη» χαρακτηρίζεται το σύνολο των ευφορικών ουσιών που προέρχονται από το φυτό Cannabis sativa (κάνναβης η κλωστική). Ορισμένοι βοτανολόγοι υποστηρίζουν ότι υπάρχουν άλλα δύο είδη κάνναβης, η Cannabis indica (κάνναβης η ινδική) και η Cannabis ruderalis. Σύμφωνα με την Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Ναρκωτικών των ΗΠΑ, υπάρχει μόνο ένα είδος κάνναβης, η sativa, που οι σπόροι της, σε οποιαδήποτε περιοχή της Γης κι αν φυτευτούν, σταδιακά θα εγκλιματιστούν και θα πάρουν τα χαρακτηριστικά της τοπικής ποικιλίας (Λιάππας, Γρίβας, Tyler, 1996). Τα κυριότερα προϊόντα της κάνναβης είναι η μαριχουάνα, το χασίς και το χασισέλαιο. Απ αυτά, η μαριχουάνα και το χασίς χρησιμοποιούνται ευρέως για ευφορικούς και θεραπευτικούς λόγους, ενώ το χασισέλαιο δεν έχει ευρεία χρήση, αν και οι περισσότεροι συστηματικοί χρήστες κάνναβης έχουν τουλάχιστο μία εμπειρία χρήσης χασισέλαιου (Γρίβας, 1993). Η κάνναβη έχει ένα από τα σημαντικότερα κεφάλαια στην παγκόσμια ιστορία της θεραπευτικής. Αφειδώς προσφερόμενη από τη φύση, ατοξική, ασφαλής και με ένα ευρύ φάσμα εφαρμογών, χρησιμοποιείται απ όλους τους λαούς για την αντιμετώπιση πολλών ψυχικών δυσλειτουργιών και σωματικών ασθενειών, πάνω από τρεις χιλιάδες χρόνια (Γρίβας, Robinson, Καράμπελας, 2008). Σήμερα η θεραπευτική χρησιμότητα της κάνναβης και των παραγώγων της είναι αποδεδειγμένη και αποδεκτή για το ακόλουθο ευρύ φάσμα παθολογικών καταστάσεων: γλαύκωμα (ενδοφθάλμια υπέρταση), παρενέργειες της χημειοθεραπείας (ναυτία και εμετοί), άσθμα, επιληψία και σπασμοί, κατάθλιψη, άγχος, αϋπνία και ανορεξία, άλγη διαφόρου αιτιολογίας, κακοήθεις νεοπλασίες, καθώς και εξάρτηση από οπιούχα και αλκοόλ (Γρίβας, Tyler, 1996).

22 8 Το σημαντικότερο και δραστικότερο συστατικό της κάνναβης είναι η Δ-9- τετραϋδροκανναβινόλη (THC). Είναι πιθανόν η THC να είναι λιγότερο δραστική συγκρινόμενη με τους ενεργούς μεταβολίτες της. Ο Lemberget υποστηρίζει ότι οι ψυχολογικές επιδράσεις που προκαλεί το χασίς σχετίζονται περισσότερο με το επίπεδο των ενεργών μεταβολιτών της THC στο πλάσμα, παρά με την ίδια την ουσία (Λιάππας, Βαρώνου, 1993, Tyler, 1996, Χριστοδούλου, Κονταξάκη & Οικονόμου, 2000). Η απορρόφηση της THC είναι μεγάλη όταν η λήψη γίνεται από το στόμα, αλλά οι επενέργειες της είναι ταχύτερες και εντονότερες όταν η λήψη γίνει με το κάπνισμα. Υπολογίζεται ότι σε κάθε κάπνισμα χασίς; ο χρήστης λαμβάνει συνήθως 5-20 mg THC. Ο μηχανισμός δράσης της THC δεν είναι γνωστός. Πιθανολογείται ότι η THC τροποποιεί την λειτουργία των νευροδιαβιβαστών και ότι λόγω της λιποδιαλυτότητάς της παρεμβαίνει και διαταράσσει την ισορροπία της μεμβράνης των νευρικών κυττάρων (Λιάππας, Γρίβας, Tyler, Καράμπελας, 2008). Υπάρχουν ενδείξεις ότι η ουσία επιδρά στο μεταβολισμό των κυττάρων και παρεμποδίζει τη σύνθεση DNA, RNA και πρωτεϊνών (Λιάππας, Cancrini, Tyler, 1996). Οι επιδράσεις του χασίς στον εγκέφαλο ποικίλλουν κατά πολύ και εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από την προσωπικότητα και τις προσδοκίες του χρήστη, τη δόση της ουσίας, το περιβάλλον όπου γίνεται η χρήση και την προηγούμενη εμπειρία του ατόμου. Συνήθως ο χρήστης βιώνει ευφορία και συναισθήματα χαλάρωσης, αν και αρκετές φορές οι συναισθηματικές μεταβολές έχουν δυσάρεστο χαρακτήρα (Λιάππας, Γρίβας, Robinson, 1998). Συχνά υπάρχει αύξηση της σεξουαλικής επιθυμίας και αίσθημα βραδύτητας του χρόνου. Στη συνέχεια εμφανίζεται υπνηλία - ιδίως όταν ο χρήστης είναι μόνος- και αίσθημα πείνας. Υψηλές δόσεις χασίς συχνά επηρεάζουν πρόσκαιρα τις ανώτερες πνευματικές λειτουργίες και ιδιαίτερα την άμεση μνήμη και την συγκέντρωση, και έχουν ως αποτέλεσμα τη μείωση της ικανότητας του ατόμου να φέρει σε πέρας σύνθετες πράξεις, όπως η οδήγηση. Η αισθητηριακή αντιληπτικότητα οξύνεται και οπτικά, ακουστικά, γευστικά, απτικά και γευστικά ερεθίσματα βιώνονται μ έναν εντονότερο και πιο ευχάριστο τρόπο (Γρίβας, Robinson, Καράμπελας, 2008). Μερικές φόρες ο χρήστης έχει αισθήματα αποπραγματισμού και αποπροσωποποίησης και η οξεία χρήση μεγάλων δόσεων μπορεί να προκαλέσει άγχος, επιθετικότητα, παρερμηνείες και οπτικές ψευδαισθήσεις (Λιάππας, Tyler, 1996). Τα σωματικά συμπτώματα της χρήσης χασίς περιλαμβάνουν ταχυκαρδία, αρτηριακή υπέρταση, ελαφρό τρόμο των άκρων, ελαφριά αύξηση της θερμοκρασίας

23 9 του σώματος, μείωση της δερματικής αγωγιμότητας, ελάττωση της δακτυλικής πληθυσμογραφίας, ξηρό στόμα και ελάττωση της κινητικής συνέργειας. Οι βιβλιογραφικές αναφορές σχετικά με τα αποτελέσματα της χρόνιας χρήσης χασίς στον άνθρωπο είναι αντικρουόμενες. Διάφορες ερευνητικές εργασίες υποστηρίζουν ότι η χρόνια χρήση της ουσίας σχετίζεται με μόνιμες διαταραχές των ανώτερων πνευματικών λειτουργιών, εγκεφαλική ατροφία, χρόνια βρογχίτιδα, άσθμα, πνευμονική ίνωση, ηπατοτοξικότητα, αρτηριίτιδα, ενδοκαρδίτιδα, ελαφρό τρόμο των άκρων, νυσταγμό και διαταραχές στο εγκεφαλογράφημα (Λιάππας, Βαρώνου, Tyler, 1996). Πολλοί όμως ερευνητές δε φαίνεται να συμμερίζονται τις παραπάνω απόψεις (Γρίβας, Robinson, Καράμπελας, 2008). Επίσης έχει διαπιστωθεί ότι επέρχεται τοξική αντίδραση μετά από οξεία χρήση μεγάλων δόσεων ινδικής κάνναβης. Χαρακτηρίζεται από άγχος, πανικό, σύγχυση, αποπροσανατολισμό και συσκότιση των διανοητικών λειτουργιών. Η συνδρομή είναι δυνατόν να συνοδεύεται από αποπραγματισμό, παραισθήσεις, παρανοϊκό ιδεασμό και ψευδαισθήσεις. Η κλινική εικόνα συνήθως υποχωρεί από μόνη της σε λίγες ώρες. Χρήση πολύ μεγάλων δόσεων χασίς είναι δυνατόν να προκαλέσει γενικότερο σοκ με πτώση της αρτηριακής πίεσης, ταχυσφυγμία, κρύα άκρα και κώμα, αν και καταστάσεις σαν αυτή θεωρούνται ιδιαίτερα σπάνιες (Λιάππας, Γρίβας, Tyler, 1996). Τέλος, η επικρατέστερη άποψη είναι ότι η ινδική κάνναβη δεν προκαλεί σωματικού τύπου εξάρτηση, αν και έχουν εκφραστεί και αντίθετες γνώμες (Λιάππας, Γρίβας, Tyler, 1996). Αλκοόλ Το αλκοόλ ή αιθανόλη είναι μια απλή ένωση που προέρχεται από την αλκοολική ζύμωση των υδατανθράκων (Παπαγεωργίου, 1990). Ο αλκοολισμός είναι μια χρόνια διαταραχή της συμπεριφοράς, που εκδηλώνεται με επαναλαμβανόμενη λήψη οινοπνευματωδών ποτών σε ποσότητα ασύμβατη με τις διαιτητικές συνήθειες και τα παραδεκτά όρια του κοινωνικού περιβάλλοντος και που επηρεάζει την υγεία του χρήστη ή και την επαγγελματική και κοινωνική του λειτουργικότητα. Κατά τις τελευταίες τρεις δεκαετίες, η παραγωγή και κατανάλωση αλκοολούχων ποτών σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες, περιλαμβανομένης και της Ελλάδας, έχει αυξηθεί σημαντικά. Στις Η.Π.Α., ποσοστό 60-70% των κατοίκων κάνουν χρήση οινοπνεύματος. Εξάρτηση από το οινόπνευμα εμφανίζουν το 10% των ανδρών και το 3-5% των γυναικών και αντιστοιχεί στο 30% του συνόλου των ψυχικών διαταραχών (Tyler,

24 ). Το επίπεδο μέθης ενός ατόμου εξαρτάται από τη συγκέντρωση οινοπνεύματος στο αίμα. Η νηφαλιότητα επανέρχεται μόλις το οινόπνευμα αποβληθεί από τον οργανισμό. Όσον αφορά την απορρόφηση του οινοπνεύματος, οι γυναίκες το απορροφούν πιο γρήγορα από τους άντρες, ενώ οι αδύνατοι πιο γρήγορα από τα παχύσαρκα ή μυώδη άτομα. Υπάρχουν κι άλλοι παράγοντες που επηρεάζουν το ρυθμό απορρόφησης: η τροφή τον επιβραδύνει, ιδιαίτερα οι υδατάνθρακες και το γάλα. Αλλά, ενώ μπορεί κανείς να επιβραδύνει ή να επιταχύνει τη μέθη, η επάνοδος στην κανονική κατάσταση ακολουθεί ένα ρυθμό σταθερό και αμετάβλητο. Γενικά, ο μέσος άντρας χρειάζεται περίπου μία ώρα μετά από μια μεζούρα ποτού για να ξεμεθύσει. Αυτό το χρονικό διάστημα σχετίζεται άμεσα με τον ρυθμό λειτουργίας του ήπατος, του οργάνου που μεταβολίζει το 90% του οινοπνεύματος (Παπαγεωργίου, 1990). Η δράση του οινοπνεύματος στον εγκέφαλο διαχωρίζεται σε 6 κατηγορίες ανάλογα με τη συγκέντρωσή του στο αίμα;: Κάτω από 0,5 ο /οο: Μείωση της ικανότητας υπολογισμού του χώρου. Αύξηση των πιθανοτήτων δυστυχήματος. Νεαρά και ηλικιωμένα άτομα είναι ιδιαίτερα επικίνδυνα. 0,5-0,8 ο /οο: Μεγαλύτερη μείωση της ικανότητας προσαρμογής των οφθαλμών σε αλλαγές του φωτισμού. Μείωση της ικανότητας προσοχής και συγκέντρωσης. Εξασθένιση της αντίληψης του κόκκινου χρώματος. Για ταχύτητα αυτοκινήτου 50 χλμ την ώρα μεγαλώνει η απόσταση φρεναρίσματος κατά 14 μέτρα, με καθυστέρηση ενός δευτερολέπτου. 0,8 1,2 ο /οο: Αύξηση της ευφορικής διάθεσης, υπερεκτίμηση των ικανοτήτων. Το οπτικό πεδίο μικραίνει και η αντίληψη του χώρου αλλάζει. Ο υπολογισμός των αποστάσεων διαφόρων αντικειμένων μειώνεται στο μισό της πραγματικότητας. Η αντίδραση των οφθαλμών στην εναλλαγή σκότους φωτός διαταράσσεται. Λόγω της αντανάκλασης των φώτων, πεζοί, ποδηλάτες ή άλλα αντικείμενα πάνω στο δρόμο πέφτουν στην αντίληψή μας με αρκετή καθυστέρηση. 1,2 2,4 ο /οο: Αρχή της απόλυτης αδυναμίας για σωστή οδήγηση. Παραπέρα μείωση της ικανότητας προσαρμογής των οφθαλμών και της αντίληψης του χώρου. Ιδιαίτερα μεγάλη μείωση της ικανότητας προσοχής και συγκέντρωσης. Έντονη ευφορία, υπερεκτίμηση ικανοτήτων και του αισθήματος αυτοπεποίθησης. Μεγάλη επιβράδυνση των αντανακλαστικών και διαταραχή στην εκδήλωσή τους. Ελαφρές μέχρι βαριές διαταραχές της ισορροπίας. Επιδείνωση των συμπτωμάτων με ταυτόχρονη

25 11 συνύπαρξη κακοδιαθεσίας, χρήσης φαρμάκων, σωματικής ή ψυχικής κόπωσης. 2,4 3,0 ο /οο: Βαριά διαταραχή της ισορροπίας και της κινητικότητας γενικότερα. Μεγάλη επιβράδυνση και διαταραχή των αντανακλαστικών. Μείωση της ικανότητας προσανατολισμού και αντίληψης του περιβάλλοντος. Διαταραχές της μνήμης, της εγρήγορσης, μέχρι και κώμα. Πάνω από 3 ο /οο: Κίνδυνος αλκοολικής δηλητηρίασης με πιθανές οργανικές βλάβες μόνιμης διάρκειας. Πιθανή απώλεια των αισθήσεων ή και θάνατος λόγω αναπνευστικής παράλυσης ή εισρόφησης. Φυσικά η δράση του οινοπνεύματος εξαρτάται από πολλούς παράγοντες όπως: οι αλκοολικές συνήθειες, σωματικό βάρος, χρόνος κατανάλωσης κ.λπ. Γενικά όμως ποσότητες πάνω των 4 ο /οο μπορούν να προκαλέσουν οξεία αλκοολική δηλητηρίαση, με θανατηφόρα κατάληξη, συνήθως λόγω αναπνευστικής παράλυσης ή καρδιακής ανακοπής. Για ένα παιδί περίπου 6 ετών μπορεί να δράσει θανατηφόρα ακόμα και 1 ο /οο και για ένα βρέφος 0,5 ο /οο (Παπαγεωργίου, 1990). Περίπου 3% των αλκοολικών έχουν ψυχωσικά συμπτώματα στο διάστημα της υπερβολικής κατανάλωσης αλκοόλ και της κατάστασης στέρησης. Στην κλινική εικόνα κυριαρχούν οι παραληρητικές ιδέες ή οι ψευδαισθήσεις. Γενικά τα συμπτώματα είναι παρόμοια με εκείνα που παρατηρούνται στη σχιζοφρένεια, αλλά, αντίθετα με ό,τι συμβαίνει σ αυτή, συχνά υποχωρούν αυτόματα (Larousse, 1996). Τα χαρακτηριστικά συμπτώματα της αγχώδους διαταραχής προκαλούμενης από το οινόπνευμα είναι έντονο άγχος, κρίσεις πανικού, ιδεοληψίες, ψυχαναγκαστικές πράξεις και φοβικά συμπτώματα. Σχεδόν 80% των αλκοολικών αναφέρουν κρίσεις πανικού κατά τη διάρκεια αιφνίδιας διακοπής της λήψης οινοπνεύματος. Τα συμπτώματα δεν διαρκούν περισσότερο από ένα μήνα (Παπαγεωργίου, Tyler, 1996). Η αλκοολικής αιτιολογίας άνοια είναι σχετικά συχνή επιπλοκή και παρουσιάζει την ίδια κλινική εικόνα με την πρωτοπαθή άνοια. Στα αρχικά στάδια είναι αναστρέψιμη, εφόσον διακοπεί η χρήση του οινοπνεύματος (Larousse, 1996). Η χρόνια δηλητηρίαση του νευρικού συστήματος από το οινόπνευμα μπορεί να προκαλέσει βαριές και μη επανορθώσιμες βλάβες του νευρικού ιστού. Συχνότερες είναι: αλκοολική πολυνευροπάθεια, επιληπτικά επεισόδια, αλκοολική ατροφία της παρεγκεφαλίδας, εγκεφαλίτιδα Wernicke (Παπαγεωργίου, 1990). Τέλος, η πιο γνωστή συνέπεια της χρόνιας χρήσης αλκοόλ είναι η κίρρωση του ήπατος.

26 12 Ψευδαισθησιογόνοι oυσίες Οι ουσίες που περιέχονται σ αυτή την ενότητα ταξινομούνται μαζί, με το σκεπτικό ότι προκαλούν επιδράσεις στις ανώτερες πνευματικές λειτουργίες τις υπεύθυνες για την αντίληψη, τη σκέψη και τα αισθήματα. Η κατηγορία αυτή περιλαμβάνει ένα μεγάλο κατάλογο ουσιών, από συνθετικά χημικά παρασκευάσματα έως φυσικές ουσίες που περιέχονται σε διάφορα φυτά. Οι ουσίες αυτές ονομάζονται και ψυχωσιομιμητικές ή ψυχεδελικές ουσίες. Αυθαίρετα συνηθίζεται να μην υπάγονται σ αυτή την κατηγορία ουσίες που μπορούν να προκαλέσουν ψευδαισθήσεις, όπως τα διεγερτικά του Κ.Ν.Σ., οι ανταγωνιστές των οπιοειδών ουσιών και άλλα σκευάσματα. Όλες οι ψευδαισθησιογόνοι ουσίες απορροφώνται από το γαστρεντερικό σωλήνα. Αντιπροσωπευτική ουσία της κατηγορίας είναι το διαιθυλαμίδιο του λυσεργικού οξέος (LSD) και η περιγραφή αυτού του φαρμάκου είναι δυνατόν να θεωρηθεί ότι ισχύει και για τις άλλες ουσίες της ομάδας, αν και όχι στην ίδια έκταση (Λιάππας, Tyler, Βαρώνου, Παπαδόπουλος, 1998). Το LSD προέρχεται από τον μύκητα ερυσιβώδη όλυρα, που είναι παράσιτο της σίκαλης και άλλων δημητριακών. Η ουσία απορροφάται από το γαστρεντερικό σύστημα κι επηρεάζει τη λειτουργία της αντίληψης με πολλούς τρόπους. Εμφανίζονται παραισθήσεις αντικειμένων, χρωμάτων και χώρου, συχνές ψευδαισθήσεις (κυρίως οπτικές) συνοδευόμενες από συναισθήματα άλλοτε φόβου και άλλοτε ευχαρίστησης, συναισθησίες όπως «ηχηρά χρώματα» ή «χρωματιστοί ήχοι» και διαταραχές της σωματικής εικόνας, π.χ. σώμα με πολύ μικρό ή πολύ μεγάλο πόδι ή χέρι. Οι συναισθηματικές διαταραχές είναι έντονες και ποικίλες: Έκσταση ή ευθυμία, κατάθλιψη, ευφορία, άγχος και συναισθηματική ευμεταβλητότητα. Οι συναισθηματικές διαταραχές και η υπερεκτίμηση των ατομικών ικανοτήτων μπορεί να αποβούν ολέθριες για το χρήστη. Αυτοτραυματισμοί, ατυχήματα και αυτοκτονίες έχουν συχνά αναφερθεί για τους χρήστες LSD. Τα σωματικά συμπτώματα είναι συμπαθητικομιμητικού τύπου. Πολλές από τις επιδράσεις της ουσίας εξαρτώνται από τη συναισθηματική κατάσταση, το περιβάλλον και την προσδοκιμότητα του χρήστη. Το LSD είναι πολύ δραστική ουσία και δόσεις mg δυνατόν να προκαλέσουν αμιγείς ψευδαισθήσεις. Η συνήθης δόση στους «χρήστες των δρόμων» είναι mg. Αναφέρεται ότι συχνή χρήση LSD μπορεί να προκαλέσει διαταραχές στη λειτουργία της αφηρημένης σκέψης, γεγονός που μπορεί να οφείλεται είτε σε μια ψυχωσικόμορφη διαδικασία είτε σε οργανικού τύπου διαταραχές. Υπάρχουν τέλος ενδείξεις για τοξική επίδραση του LSD στα χρωματοσώματα.

27 13 Ο ακριβής τρόπος δράσης των ψυχεδελικών δεν είναι γνωστός και η ερευνητική προσπάθεια έχει επικεντρωθεί στη χημική ομοιότητά τους με εγκεφαλικούς νευροδιαβιβαστές και ιδιαίτερα με τη σεροτονίνη. Πιθανότατα το LSD προκαλεί ψυχωσιομιμητικές επιδράσεις μέσω δύο μηχανισμών: α) ενεργοποιώντας τους σεροτονινεργικούς υποδοχείς του εγκεφάλου και β) αποκλείοντας τους σεροτονινεργικούς υποδοχείς, με αποτέλεσμα να αναστέλλει τη φυσιολογική δραστηριότητά τους. Μολονότι πειράματα σε ζώα καταλήγουν και στις δύο απόψεις, η αντίληψη ότι το LSD επιδρά μέσω διέγερσης έρχεται σε συμφωνία με το γεγονός ότι η αντιψυχωσική δράση μερικών από τα μείζονα νευροληπτικά φάρμακα στηρίζεται στον αποκλεισμό των υποδοχέων της σεροτονίνης (Λιάππας, Βαρώνου, 1993). Γενικότερα, πάντως, η κατάσταση που προκαλείται από την επίδραση των ψευδαισθησιογόνων ουσιών χαρακτηρίζεται από αυξημένη αισθητηριακή αντιληπτικότητα, αίσθημα αύξησης των διανοητικών δραστηριοτήτων, διαφοροποιημένη αντίληψη του σωματικού εγώ, ψευδαισθητικά βιώματα και απώλεια της αίσθησης των ορίων του εγώ, με αποτέλεσμα να μην μπορεί το άτομο να οροθετήσει τον εαυτό του σε σχέση με τον περιβάλλοντα χώρο. Οι ουσίες αυτές προκαλούν αδρενεργικού τύπου σωματικές εκδηλώσεις, όπως διαστολή της κόρης των ματιών, ερυθρότητα του προσώπου, λεπτό τρόμο των άκρων, αύξηση της αρτηριακής πίεσης, του σακχάρου του αίματος και της θερμοκρασίας του σώματος. Άλλα σωματικά συμπτώματα είναι η ένταση της αναπνευστικής λειτουργίας, εφίδρωση, ναυτία, εμετοί, αύξηση των τενόντιων αντανακλαστικών και περιστασιακή αταξία σε περιπτώσεις λήψης μεγάλων δόσεων. Τα παραπάνω συμπτώματα ποικίλλουν σε συχνότητα και ένταση και διαμορφώνονται σε μεγάλο βαθμό από την προσδοκιμότητα, το περιβάλλον και τη συνοδό συναισθηματική κατάσταση του χρήστη. Όλες οι ψευδαισθησιογόνοι ουσίες σε μεγάλες ποσότητες είναι δυνατόν να προκαλέσουν υπερθερμία, καρδιαγγειακή ανεπάρκεια, επιληπτικούς σπασμούς, κώμα και θάνατο, αν και η θανατηφόρος έκβαση είναι σπάνια. Κοκαΐνη Η κοκαΐνη προέρχεται από τα πολτοποιημένα φύλλα του φυτού της κόκας, που φύεται στη Νότια Αμερική. Εκτός από την ιδιότητά της να δρα ως ήπιο διεγερτικό του σώματος, μια καθημερινή δόση πενήντα περίπου γραμμαρίων φύλλων -που αποτελεί μέσο όρο κατανάλωσης για το 90% των Ινδιάνων- λέγεται ότι παρέχει όλες σχεδόν τις βιταμίνες. Τα φύλλα είναι πλούσια σε θειαμίνη, ριβοφλαβίνη και βιταμίνη C και

28 14 πιστεύεται ότι τονώνουν τους μύες της γαστρεντερικής οδού, διευκολύνουν την αναπνοή κατά τη διάρκεια της σωματικής άσκησης, δρουν αφροδισιακά και ανακουφίζουν την κόπωση του λάρυγγα (Λιάππας, Παπαδόπουλος, 1998). Η κοκαΐνη είναι ισχυρό διεγερτικό βραχείας δράσης του Κ.Ν.Σ. και τοπικό αναισθητικό, που γενικά δεν είναι εθιστικό για το σώμα, ούτε ιδιαίτερα τοξικό. Στο θέμα της διάρκειας δράσης, ωχριά μπροστά στην αμφεταμίνη, που οι επιδράσεις της διαρκούν έξι μέχρι οκτώ φορές περισσότερο (Λιάππας, Tyler, Παπαδόπουλος, 1998). Η κοκαΐνη απορροφάται με βραδύ ρυθμό μέσω των βλεννογόνων και του γαστρεντερικού σωλήνα, αλλά ταχύτερα μέσω των αγγειακών πλεγμάτων των πνευμόνων (Λιάππας, 1992). Προάγει την απελευθέρωση κατεχολαμινών και παρεμποδίζει την ανακύκλωση της νοραδρεναλίνης στις νευρικές απολήξεις. Επίσης υποστηρίζεται ότι η κοκαΐνη προκαλεί βιοχημικές μεταβολές στις ντοπαμινεργικές, τις χολινεργικές και τις σεροτονινεργικές οδούς του Κ.Ν.Σ. και ότι η ίδια η ουσία δρα ως νευροδιαβιβαστής στους αδρενεργικούς υποδοχείς (Λιάππας, 1992). Η χρήση της ουσίας προκαλεί έντονο αίσθημα ευφορίας, επιτάχυνση σκέψης, αίσθημα μυϊκής δύναμης, παρανοϊκού τύπου ιδεασμό, ψευδαισθητικού τύπου βιώματα και καταστολή του αισθήματος της πείνας. Ως συνέπεια αυτών, πολλές φορές ο χρήστης υπερεκτιμά τις δυνάμεις του, με αποτέλεσμα την εμφάνιση βίαιης ή αντικοινωνικού τύπου συμπεριφοράς. Η έναρξη της δράσης της ουσίας είναι ταχύτατη και η διάρκειά της λίγα μόνο λεπτά. Η χρήση κοκαΐνης ανεβάζει τη θερμοκρασία του σώματος, γεγονός που προκαλεί έντονα ρίγη (Λιάππας, Cancrini, Tyler, Παπαγεωργίου, 1990). Το κρακ είναι μια καινούργια κρυσταλλική μορφή κοκαΐνης, η οποία έχει εντονότατες και ολέθριες εθιστικές ιδιότητες. Το κρακ προέρχεται από τη μετατροπή της υδροχλωρικής κοκαΐνης σε ελεύθερη βάση κοκαΐνης με την προσθήκη συνήθως διττανθρακικού νατρίου. Το παράγωγο αυτό έχει τη μορφή άσπρων κρυστάλλων, που θερμαινόμενοι παράγουν ατμούς, οι οποίοι εισπνέονται. Είναι ιδιαίτερα δημοφιλές και διαδεδομένο στον κόσμο των χρηστών. Τα αποτελέσματα της δράσης του κρακ είναι εντονότατο ευφορικό συναίσθημα, που διαρκεί μόνο μερικά λεπτά της ώρας και συνήθως αφήνει το χρήστη απελπισμένο στην περίπτωση που δεν έχει περισσότερη ποσότητα της ουσίας για να την ξαναχρησιμοποιήσει. Υποστηρίζεται ότι το κρακ προκαλεί σοβαρές βλάβες στο νευρικό σύστημα, στην καρδιά και στους πνεύμονες και θεωρείται υπεύθυνο για σοβαρές ψυχολογικού τύπου διαταραχές (Λιάππας, 1992.

29 15 Tyler, 1996). Η κοκαΐνη θεωρείται μια από τις πλέον εθιστικές ουσίες. Η κατάχρησή της συνδέεται με την ύπαρξη μεγάλης ποικιλίας ψυχοπαθολογικών καταστάσεων και κυρίως κρίσεων πανικού και ψυχωσικόμορφων συνδρόμων. Αναφέρεται ότι η χρόνια χρήση κοκαΐνης προκαλεί τοξικές βλάβες στο ήπαρ πειραματόζωων. Σε πολύ μεγάλες δόσεις η ουσία προκαλεί κώμα και θάνατο (Λιάππας, Ζαχαράκη & Καραγκιόζη, 2000). Αμφεταμίνες Παρασκευάστηκαν συνθετικά για πρώτη φορά το 1887, αλλά οι θεραπευτικές τους δυνατότητες έγιναν αντιληπτές το 1927, όταν ανακαλύφθηκε ότι ανεβάζουν την πίεση, συστέλλουν τα αιμοφόρα αγγεία και διαστέλλουν τα θυλάκια των βρόγχων (Λιάππας, Γρίβας, Tyler, 1996). Οι αμφεταμίνες χορηγούνταν και ως φάρμακα διαίτης λόγω της ικανότητάς τους να μειώνουν την όρεξη. Ακόμα βελτιώνουν την διάθεση και αναστέλλουν την κόπωση. Η χρήση αμφεταμινών απαγορεύεται σε όλα τα αγωνίσματα, διότι φαίνεται να αυξάνουν την απόδοση (Λιάππας, Βαρώνου, Παπαδόπουλος, 1998). Η αμφεταμίνη είναι χημική ένωση που δρα διεγερτικά στο νευρικό σύστημα. Ως προς τη δομή της, μοιάζει πολύ με το νευροδιαβιβαστή νορεπινεφρίνη ή νοραδρεναλίνη, που παίζει σημαντικό ρόλο στην αντίδραση του οργανισμού απέναντι στο άγχος και στις συγκινήσεις. Η αμφεταμίνη φαίνεται να μιμείται ή να ενισχύει τη δράση της νορεπινεφρίνης στον εγκέφαλο, ενεργοποιώντας έτσι το κεντρικό νευρικό σύστημα (Λιάππας, Tyler, Παπαδόπουλος, 1998). Η επίδραση των αμφεταμινών στο Κ.Ν.Σ. ποικίλλει, εξαρτώμενη από τη δόση και τον τρόπο χρήσης τους. Οι ουσίες αυτές μπορεί να χρησιμοποιηθούν από το στόμα, τη μύτη ή και ενδοφλεβίως (Λιάππας, 1992). Οι αμφεταμίνες σε μέτριες δόσεις προκαλούν ευχάριστο συναίσθημα ευεξίας, το οποίο μετατρέπεται σε εντονότατο συναίσθημα ευφορίας όταν χρησιμοποιηθούν μεγάλες δόσεις. Οι αμφεταμίνες αυξάνουν την εγρήγορση, διώχνουν την κούραση και προάγουν την αποτελεσματικότητα του χρήστη σε εργασίες που απαιτούν προσοχή και συγκέντρωση. Επίσης προκαλούν αϋπνία ή διαταραχές του ύπνου, καταστέλλουν την όρεξη και μειώνουν την κατανάλωση φαγητού (Λιάππας, Cancrini, Tyler, 1996). Τα αποτελέσματα της σύντομης χρήσης χαμηλών δόσεων μπορεί να είναι υπερδραστηριότητα, αύξηση της ενεργητικότητας και της ψυχοκινητικής λειτουργίας,

30 16 δυσφορικό ή ευφορικό συναίσθημα, ελαφριά σύγχυση, υπερεγρήγορση, ανησυχία, ζάλη, αϋπνία, ελάττωση της όρεξης, αύξηση της σεξουαλικότητας, πιθανή παροδική σεξουαλική ανικανότητα και αύξηση της διούρησης (Λιάππας, Βαρώνου, Παπαδόπουλος, Χριστοδούλου και συνεργάτες, 2000). Συστηματική χρήση μικρών δόσεων για μεγάλο διάστημα επιφέρει χρόνιες διαταραχές του ύπνου (αϋπνία, κακή ποιότητα ύπνου και συχνή νυχτερινή αφύπνιση), άγχος, ένταση και ανορεξία (Λιάππας, 1992). Χρόνια συστηματική χρήση μεγάλων ποσοτήτων αμφεταμινών -ειδικά ενέσιμης μεθαμφεταμίνης- συχνά προκαλεί σοβαρές ψυχολογικές διαταραχές, που κυμαίνονται από μόνιμη κατάσταση άγχους και αναστάτωσης μέχρι τοξική ψύχωση. Από την άλλη πλευρά, πολλοί χρήστες της κατηγορίας αυτής έχουν συμπτώματα όπως καχυποψία, παρανοϊκό ιδεασμό, έντονη ανησυχία και ψυχωσικόμορφη συμπτωματολογία (Λιάππας, 1992). Συνήθως μετά το τέλος της διεγερτικής επίδρασης των αμφεταμινών επακολουθούν συμπτώματα όπως κούραση και καταθλιπτικό συναίσθημα, τα οποία διαρκούν μερικές ώρες. Τα συμπτώματα που προκαλούνται μέσω του αυτόνομου νευρικού συστήματος είναι η αύξηση του καρδιακού ρυθμού, της αναπνοής και της αρτηριακής πίεσης, ταχυαρρυθμίες, αγγειοσύσπαση, διαστολή της κόρης του ματιού, ερυθρότητα δέρματος, ξηρό στόμα, κακή γεύση και υπερκινητικότητα του εντέρου. Σε μεγαλύτερες δόσεις, οι αμφεταμίνες δυνατόν να προκαλέσουν στηθαγχικούς πόνους, καρδιαγγειακή ανεπάρκεια, μεγάλη εφίδρωση και πυρετό. Αναφέρεται επίσης ότι η χρήση αμφεταμινών μπορεί να προκαλέσει δυστονικού, χοριακόμορφου ή αθετωσικού τύπου διαταραχές και αυτόματες υπαραχνοειδείς ή ενδοεγκεφαλικές αιμορραγίες, πιθανόν εξαιτίας του συνδυασμού της υπέρτασης με προυπάρχουσες αγγειακές δυσπλασίες. Οι αιμορραγίες εκδηλώνονται με ξαφνικό λήθαργο ή κώμα, συνήθως αμέσως μετά από ενδοφλέβια χρήση (Λιάππας, Βαρώνου, 1993, Tyler, 1996, Χριστοδούλου και συνεργάτες, 2000). Τέλος, οι αμφεταμίνες ενοχοποιούνται για τερατογενετικού τύπου επιδράσεις στο έμβρυο, όταν χρησιμοποιούνται κατά τη διάρκεια της κύησης (Κίτσιου, 1992). Όπιο και οπιούχα προϊόντα Όπιο Το γένος Papaver περιλαμβάνει 100 και πλέον είδη αυτοφυών και καλλιεργήσιμων δικοτυλήδονων φυτών που έχουν πολλές φαρμακευτικές,

31 17 καλλωπιστικές και βιομηχανικές χρήσεις. Το σημαντικότερο από αυτά τα φυτά είναι η μήκων η υπνοφόρος (papaver somniferum). Το όπιο είναι ο συμπυκνωμένος και αποξηραμένος γαλακτώδης οπός που βγαίνει από τον καρπό της παπαρούνας μήκων η υπνοφόρος. Το όπιο περιέχει περισσότερα από 25 αλκαλοειδή που καλύπτουν το 15-25% του συνολικού του βάρους. Τα σημαντικότερα από αυτά είναι: η μορφίνη, η κωδεΐνη, η θηβαΐνη, η παπαβερίνη και η νοσκαπίνη. Στη σύγχρονη θεραπευτική το όπιο έχει διατηρήσει μόνο την παραδοσιακή του χρήση ως αντιδιαρροικό φάρμακο. Για το σκοπό αυτό χρησιμοποιείται ως βάμμα σε διάρροια και σε περιπτώσεις μετεγχειρητικών ασθενών, για τον περιορισμό της κινητικότητας του εντέρου. (Μαρσέλος, 1997). Όλες οι ουσίες που έχουν ως πρώτη ύλη το όπιο απαλλαγμένο από διάφορα αδρανή φυσικά συστατικά, όπως ρητίνες και κόμμεα κατατάσσονται στα οπιούχα προϊόντα (φυσικά, ημισυνθετικά και συνθετικά παράγωγα του οπίου) (Μαρσέλος, Tyler, Γρίβας, Χριστοδούλου και συνεργάτες, 2000). Από τα οπιούχα προϊόντα στην εργασία αυτή θα αναλυθούν μόνο οι βασικότερες ουσίες όπως: η Μορφίνη, η Κωδεΐνη, η Ηρωίνη, η Μεριδίνη και η Μεθαδόνη. Τα οπιούχα προϊόντα απορροφώνται με βραδύτητα από το γαστρεντερικό σύστημα, γρηγορότερα από το αναπνευστικό και ταχύτατα από το κυκλοφορικό. Κατανέμονται κυρίως στα παρεγχυματικά όργανα (ήπαρ, πνεύμονες, νεφροί, σπλήνας) και πολύ λίγο στον εγκέφαλο όπου δρουν. Μεταβολίζονται στο ήπαρ και αποβάλλονται κυρίως από τους νεφρούς και τη χολή και σε ελάχιστες ποσότητες με το γάλα, τον ιδρώτα και το σάλιο. Η κατάσταση που προκύπτει από τη λήψη υπερβολικής ποσότητας οπιούχων προϊόντων είναι συνήθως μία οξεία και πολύ συχνά απειλητική για τη ζωή του χρήστη κατάσταση. Μολονότι το φαινόμενο της ανοχής αναπτύσσεται ταχύτατα και για πολύ υψηλές δόσεις, υπάρχει πάντα κάποια δόση ικανή να προκαλέσει πλήρη καταστολή της αναπνοής. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να τονιστεί ότι πολύ συχνά εμφανίζονται περιπτώσεις ξαφνικών θανάτων σε χρήστες που έχουν χάσει την ανοχή τους στις οπιούχες ουσίες μετά από μια μικρή περίοδο αποχής και οι οποίοι, μη γνωρίζοντας το γεγονός, ξαναχρησιμοποιούν συνήθως ενδοφλεβίως την ίδια δόση της ουσίας που χρησιμοποιούσαν πριν. Στην κλινική εικόνα κυριαρχούν τα σωματικά συμπτώματα όπως : 1) Μεγάλη καταστολή της αναπνευστικής λειτουργίας. 2) Κυάνωση στα χείλια ή στο σώμα.

32 18 3) Έντονη μύση, εκτός και αν συνυπάρχει εγκεφαλική βλάβη, οπότε οι κόρες των ματιών είναι διεσταλμένες. 4) Υπεραιμία του βλεννογόνου της μύτης (όταν ο χρήστης χρησιμοποιεί την ουσία από τη μύτη). 5) Πρόσφατα τραύματα από τρυπήματα ή κάποια βελόνα καρφωμένη ακόμα στο χέρι. 6) Πνευμονικό οίδημα που χαρακτηρίζεται από εργώδη, και ρογχώδη αναπνοή, μάλλον αδιευκρίνιστης αιτιολογίας, μη οφειλόμενο σε καρδιακή ανεπάρκεια. 7) Γενική κατάσταση σοκ. 8) Καρδιακή αρρυθμία και σπασμοί, ειδικά όταν η τοξική αντίδραση οφείλεται από ουσίες όπως κωδεΐνη και μεπεριδίνη. 9) Ο θάνατος επέρχεται από το συνδιασμό της καταστολής της αναπνοής και του πνευμονικού ή και εγκεφαλικού οιδήματος. Μορφίνη Η μορφίνη έχει μορφή λευκής κρυσταλλικής σκόνης, είναι άοσμη και πικρή, περιέχεται στο όπιο σε ποσοστό 4-21% και είναι το πιο δραστικό από τα συστατικά του. Η μορφίνη είναι το αποτελεσματικότερο φάρμακο που διαθέτει το ιατρικό οπλοστάσιο κατά του πόνου. Στην πραγματικότητα, η μορφίνη είναι το παυσίπονο που αποτελεί πρότυπο για όλα τα άλλα παυσίπονα. Η αναλγητική δράση των οπιούχων προϊόντων οφείλεται στην ιδιότητά τους να αυξάνουν τη φυσική αντοχή στα επώδυνα ερεθίσματα και συγχρόνως να τροποποιούν τη ψυχική στάση του ατόμου απέναντι στον πόνο, με αποτέλεσμα το άτομο να αντιλαμβάνεται το άλγος αλλά να αδιαφορεί γι αυτό, λόγω της εξάλειψης του άγχους, του φόβου και της αγωνίας που συνδέονται μαζί του. Η μορφίνη απορροφάται από το γαστρεντερικό σωλήνα. Η απορρόφηση της είναι βραδεία όταν προσλαμβάνεται από το στόμα και ταχύτερη όταν παίρνεται με ένεση. Μεταβολίζεται στο ήπαρ, κατανέμεται γρήγορα στους διάφορους ιστούς του σώματος και κυρίως στο ήπαρ και τους νεφρούς. Η τεράστια αξία της μορφίνης έγκειται στην ικανότητά της να εξαλείφει κάθε πόνο οποιασδήποτε αιτιολογίας με μικρές δόσεις που διαταράσσουν την αναπνοή, την κυκλοφορία, τη συνείδηση, και τη συμπεριφορά του λήπτη. Σημαντική είναι επίσης η ιδιότητά της να καταστέλλει το βήχα και να προκαλεί εμετό. Η αναλγητική δράση της μορφίνης οφείλεται στο γεγονός ότι επενεργεί στον οπτικό θάλαμο και στην αισθητική περιοχή του φλοιού και των υποφλοιωδών κέντρων τροποποιεί την ψυχική αντίδραση

33 19 απέναντι στον πόνο, αλλά να αδιαφορεί γι αυτόν λόγω της κατάργησης του άγχους, του φόβου και της αγωνίας που συνδέονται μαζί του. Η δράση της στο κεντρικό νευρικό σύστημα είναι πολύμορφη. Στον εγκέφαλο επιδρά κατασταλτικά, στο νωτιαίο μυελό αυξάνει ή μειώνει ορισμένα αντανακλαστικά και στον προμήκη καταστέλλει το κέντρο του βήχα, διεγείρει το κέντρο του εμετού και σε μεγάλες δόσεις παραλύει το κέντρο της αναπνοής. Η δράση της στο αυτόνομο νευρικό σύστημα προκαλεί διέγερση του παρασυμπαθητικού σκέλους. Στα υπόλοιπα όργανα και συστήματα προκαλεί δυσκοιλιότητα, σμίκρυνση της κόρης των ματιών, σύσπαση των λείων μυϊκών ινών, αύξηση της πίεσης στα χοληφόρα αγγεία, ελάττωση της έκκρισης των εξωκρινών αδένων (εκτός των ιδρωτοποιών), κατακράτηση των ούρων (αντιδιουρητική δράση) και μικρές αλλαγές στο μεταβολισμό της ύλης. Η μορφίνη δεν επιφέρει αξιοσημείωτες μεταβολές στο κυκλοφορικό σύστημα και δεν επηρεάζει τους βρόγχους. Η ουσία έχει ιδιαίτερη κατασταλτική ενέργεια σε πολλές εγκεφαλικές περιοχές. Σε μικρές δόσεις πρώτες επηρεάζονται οι ανώτερες λειτουργίες που είναι υπεύθυνες για τον αυτοέλεγχο του ατόμου, με αποτέλεσμα ευφορικό συναίσθημα και ελαφρά άρση των αναστολών, καταστάσεις που όμως είναι παροδικές. Στη συνέχεια εμφανίζεται επιβράδυνση της σκέψης και άμβλυνση του συναισθήματος. Οι περιοχές του εγκεφάλου οι υπεύθυνες για τον πόνο και την αναπνευστική λειτουργία είναι ιδιαίτερα κατεσταλμένες. Ερεθισμός του κέντρου του εμετού μπορεί να προκαλέσει ναυτία ή εμετό, συμπτώματα που στη συνέχεια υποχωρούν όσο η δράση της ουσίας περνάει. Πολύ υψηλές δόσεις μπορεί να οδηγήσουν σε διέγερση και σπασμούς, αν και περισσότερο συχνή είναι η κωματώδης κατάσταση, που είναι πιθανόν να οδηγήσει σε θανατηφόρο αποτέλεσμα λόγο γενικευμένης εγκεφαλικής καταστολής. Γενικά η δόση 10 mg μορφίνης προκαλεί αναλγησία στο μέσο άτομο. (Λιάππας, Tyler, Γρίβας, 1995). Κωδεΐνη Η ουσία αυτή έχει λιγότερες εθιστικές και αναλγητικές ιδιότητες συγκριτικά με τη μορφίνη. Χορηγείται από το στόμα για την καταστολή του βήχα και του πόνου (Λιάππας, Tyler, Γρίβας, Χριστοδούλου και συνεργάτες, 2000).

34 20 Ηρωίνη Η παρασκευή της στηρίζεται στο βρασμό ίσων ποσοτήτων μορφίνης και οξικού ανυδρίτη, ενός άχρωμου υγρού που χρησιμοποιείται στη βιομηχανία συνθετικών ινών και φιλμ. Το προϊόν του βρασμού ονομάζεται βάση ηρωίνης. Για να παραχθεί καθαρή ηρωίνη, το προϊόν αυτό περνά στη συνέχεια από πολλά ακόμα στάδια κατεργασίας με υδροχλωρικό οξύ, στρυχνίνη και καφεΐνη, ενώ ενδιαμέσως στεγνώνεται, κοσκινίζεται και φιλτράρεται πολλές φορές, ανάλογα με την επιθυμητή ποιότητα του τελικού προϊόντος. Στην πιο καθαρή της μορφή, η ηρωίνη είναι τρεις ως τέσσερις φορές ισχυρότερη από τη μορφίνη. Η ουσία που κυκλοφορεί στη «πιάτσα» έχει χρώμα από μπεζ μέχρι λευκό και μορφή είτε μικρών κόκκων, είτε πολύ ψιλής σκόνης, ανάλογα με τη ποικιλία και τον τόπο προέλευσης. Στις Η.Π.Α απαγορεύεται η χρήση της για ιατρικούς σκοπούς (Λιάππας, Tyler, Γρίβας, 1995). Μέσω ενδοφλέβιας χορήγησης η ουσία περνά τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό πολύ γρηγορότερα από την μορφίνη. Λόγω της ιδιότητάς της αυτής η ηρωίνη έχει μεγάλου βαθμού εξαρτητικές δυνατότητες. Η ηρωίνη ταχύτατα μετατρέπεται μέσα στον οργανισμό σε μορφίνη και αποβάλλεται μέσω των νεφρών. Χορηγούμενη ενδοφλεβίως προκαλεί μια ειδική ευχάριστη εμπειρία η οποία ανακουφίζει από συναισθήματα όπως κατάθλιψη ή δυσφορία (Λιάππας, Tyler, 1996). Οι επιδράσεις της ηρωίνης είναι ίδιες με οποιονδήποτε τρόπο και αν λαμβάνεται. Με την ένεση, ιδίως την ενδοφλέβια, απλώς η επίδραση είναι πιο άμεση. Είναι αλήθεια ότι η τάση για εμετό είναι πολύ συνηθισμένο φαινόμενο στους πρωτόπειρους. Η εμπειρία αρχίζει συνήθως λίγα δευτερόλεπτα μετά τη λήψη (με το σνιφάρισμα γύρω στο ένα λεπτό) με μια ζεστή αίσθηση στη κοιλιά που απλώνεται σε όλο το σώμα δημιουργώντας γενική ηρεμία. Μερικοί χρήστες καταλαμβάνονται από υπνηλία, άλλοι γίνονται φλύαροι. Σε μεγαλύτερες δόσεις, το πιο συχνό φαινόμενο είναι μια κατάσταση μεταξύ ύπνου και ξύπνιου. Άλλα οργανικά συμπτώματα είναι: ιδρώτας, φαγούρα, καταρροή, συχνότερη ούρηση, δυσκοιλιότητα, αργή αναπνοή και μείωση της θερμοκρασίας του σώματος. Παρά την οργανική κατάπτωση όμως, το μυαλό του χρήστη ηρωίνης παραμένει καθαρό και δραστήριο. Ορισμένοι διατείνονται επειδή το μυαλό είναι απαλλαγμένο από τις συνηθισμένες έγνοιες, έχοντας τη δυνατότητα να δουλέψουν πιο αποδοτικά. Η καθαρή ηρωίνη, όπως και οι περισσότερες χημικά συγγενείς ουσίες, δεν προκαλεί αυτή καθαυτή σοβαρά προβλήματα υγείας, ακόμα κι όταν την παίρνει κανείς

35 21 μια ολόκληρη ζωή. Τα προβλήματα προέρχονται από τον ακατάστατο κύκλο χρήσης, την νόθευση της ουσίας, τις σύριγγες, τις παρέες των ηρωινομανών και από τη γενική κατάπτωση της υγείας, απόρροια της κακής διατροφής και την κούραση που φέρνει ένας τρόπος ζωής εστιασμένος στα ναρκωτικά. Οι συστηματικοί χρήστες νιώθουν συχνά να τους κόβεται η ανάσα και διαρκώς φτύνουν φλέματα. Χάνουν επίσης την όρεξή τους για φαγητό, καθώς και την ερωτική επιθυμία. Σημάδια της αυξανόμενης χρήσης είναι η σημαντική απώλεια βάρους, το ωχρό ή κιτρινισμένο δέρμα και η μύτη που τρέχει συνεχώς (Λιάππας, Tyler, Γρίβας, Παπαδόπουλος, 1998). Η «κλασσική» θανατηφόρος δηλητηρίαση από υπερβολική δόση έχει χρόνο εξέλιξης από μια έως δέκα ώρες. Αρχίζει με κοντανάσαιμα αργή αναπνοή ή απλά ακανόνιστη. Οι κόρες των ματιών συστέλλονται σε μέγεθος καρφίτσας. Το δέρμα μελανιάζει, η πίεση πέφτει σε υπερβολικά χαμηλά επίπεδα και επακολουθεί κώμα. Η καθαυτό ανταγωνιστές της ηρωίνης μπορούν να αντιστρέψουν αμέσως αυτά τα φαινόμενα, επειδή όμως επιφέρουν δυνάμει επικίνδυνα συμπτώματα στέρησης δεν πρέπει ποτέ να χορηγούνται χωρίς ιατρική παρακολούθηση. Ο θάνατος, αν επέλθει, οφείλεται συνήθως σε οξεία αναπνευστική ανεπάρκεια και σε επιπλοκές στην περιοχή της καρδιάς (Tyler, 1996). Μεριδίνη Η χρήση της ουσίας σε δόσεις λίγο μεγαλύτερες από τις θεραπευτικές μπορεί να προκαλέσει διεγερτική συμπεριφορά, τρεμούλα των άκρων, μυϊκές συσπάσεις, μυδρίαση και μεμονωμένους σπασμούς. Δεν αποτελεί ουσία ιδιαίτερα αγαπητή στους χρήστες και καταφεύγουν σ αυτή σε περιπτώσεις ανάγκης και μεγάλης δυσκολίας να εξοικονομήσουν άλλα οπιούχα προϊόντα. Η διεγερτικού τύπου δράση μάλλον δεν προέρχεται από την ουσία αυτή καθαυτή, αλλά από τον ενεργό μεταβολίτη της νορπεθιδίνη (Μαρσέλος, Λιάππας, 1992). Μεθαδόνη Η μεθαδόνη είναι ένα φάρμακο μακράς δράσης και χορηγείται μια φορά το 24ωρο. Τα αποτελέσματά της εμφανίζονται γρήγορα και απαλείφονται με αργό ρυθμό. Η ουσία χρησιμοποιήθηκε ως την κλινική εφαρμογή ως αντιβηχικό, σπασμολυτικό και παυσίπονο. Προκαλεί σωματική και ψυχική εξάρτηση μετά από συστηματική χρήση και το στερητικό σύνδρομο που προκύπτει από την απότομη διακοπή της είναι

36 22 παρόμοιο ποιοτικά με το στερητικό της μορφίνης και της ηρωίνης, ελαφρά ηπιότερο αλλά λόγω της μεγάλης ημιπεριόδου ζωής της μεθαδόνης, διαρκεί πολύ περισσότερες μέρες και ως εκ τούτου είναι βασανιστικότερο. Χορηγώντας μεθαδόνη σε επαρκείς δόσεις ελέγχονται τα στερητικά συμπτώματα των οπιούχων προϊόντων (όπως η ηρωίνη και η μορφίνη) και κατόπιν μειώνεται η ποσότητά της προοδευτικά για μια περίοδο διάρκειας ημερών (Λιάππας, Tyler, Γρίβας, 1995). Στις επιπτώσεις της μεθαδόνης αναφέρεται η μικροκεφαλία, η ψυχοκινητική καθυστέρηση, οι διαταραχές στη συμπεριφορά και έκδηλα συμπτώματα αποστέρησης στην νεογνική περίοδο (Λιάππας, 1992). Βαρβιτουρικά Τα βαρβιτουρικά είναι ουσίες που προέρχονται από το βαρβιτουρικό οξύ, το οποίο παρασκευάστηκε το 1864 με τον παράδοξο συνδυασμό της ουρίας, βασικού συστατικού των ούρων, και του μηλονικού οξέος, συστατικού των μήλων. Το ίδιο το βαρβιτουρικό οξύ δεν έχει φαρμακολογικές ιδιότητες, έχουν όμως πολλά από τα χιλιάδες παράγωγά του (Tyler, Βαρώνου, Παπαδόπουλος, 1998). Σε μικρές δόσεις τα βαρβιτουρικά βοηθούν τη λειτουργία του ύπνου, αλλά η δράση τους αυτή εξασθενεί σταδιακά μετά από επανειλημμένη χρήση τους και ο ύπνος επανέρχεται στην αρχική του μορφή, γεγονός που αποτελεί ένδειξη εγκατάστασης ανοχής στο φάρμακο. Σε μεγάλες ποσότητες οδηγούν σε καταστολή της αναπνοής, πτώση της πίεσης και τελικά σε κώμα, το οποίο δυνατόν να έχει θανατηφόρα έκβαση. Ακόμη και μικρές δόσεις τους μπορεί να προκαλέσουν ανεπιθύμητες ενέργειες σε παιδιά και ηλικιωμένους εξαιτίας της ανωριμότητας του εγκεφάλου στα πρώτα και της ενδεχόμενης υποκλινικού τύπου οργανικότητας στους δεύτερους. Παρά το γεγονός ότι η δράση τους υποτίθεται ότι είναι καταπραϋντική, τα βαρβιτουρικά είναι ικανά να προκαλέσουν βίαιη και χαοτική συμπεριφορά. Ως υπναγωγά φέρνουν τον ύπνο τις πρώτες δύο-τρεις εβδομάδες, στη συνέχεια όμως αρχίζουν να καταστέλλουν τη φυσιολογική λειτουργία του συμπεριλαμβανομένων και των ονείρων. Τα βαρβιτουρικά είναι από τα πιο διαδεδομένα μέσα αυτοκτονίας και η στέρησή τους εγκυμονεί εξαιρετικά μεγάλους κινδύνους. Η κατάχρηση και η εξάρτηση από βαρβιτουρικά υπήρξε σύνηθες φαινόμενο στη δεκαετία του 1960, περίοδο μεγάλης συνταγογράφησής τους. Αρχικά οι χρήστες ήταν γυναίκες ηλικίας άνω των 25 ετών που είχαν έρθει σε επαφή με το φάρμακο μέσω θεραπευτικής συνταγογραφίας, καθώς και γιατροί και νοσηλευτικό προσωπικό, εξαιτίας

37 23 της επαγγελματικής ευκολίας που είχαν να προμηθεύονται την ουσία. Στη συνέχεια η χρήση πέρασε σε νεαρούς χρήστες παράνομων ουσιών, οι οποίοι είτε χρησιμοποιούσαν τα βαρβιτουρικά μαζί με άλλες παράνομες ή μη ουσίες, είτε προσπαθούσαν να υποκαταστήσουν τις οπιοειδείς ουσίες όταν υπήρχε έλλειψη. Πρόσφατες έρευνες αναφέρουν ότι σε ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Γερμανία, η Μ. Βρετανία και η Ιρλανδία, τα βαρβιτουρικά έχουν πάψει να χρησιμοποιούνται ευρέως μετά από περιορισμούς στη συνταγογράφησή τους που θεσπίστηκαν στις αρχές της δεκαετίας του Συνηθισμένος τρόπος χρήσης των ουσιών αυτών είναι η λήψη από το στόμα, χωρίς να αποκλείεται η παρεντερική χρήση διαλυμάτων χαπιών ή καψουλών σε νερό (Tyler, Βαρώνου, Παπαδόπουλος, 1998). Βενζοδιαζεπίνες Οι βενζοδιαζεπίνες είναι τα συχνότερα χρησιμοποιούμενα αγχολυτικά και υπνωτικά φάρμακα. Έχουν κατά μεγάλο μέρος αντικαταστήσει τα βαρβιτουρικά και τη μεπροβαμάτη στη θεραπεία του άγχους, αφού οι βενζοδιαζεπίνες είναι αποτελεσματικότερες και ασφαλέστερες. Σήμερα χρησιμοποιούνται περίπου 20 βενζοδιαζεπινικά παράγωγα. Γενικά θεωρείται ότι οι ουσίες αυτές επιδρούν κυρίως σε υποφλοιώδεις σχηματισμούς, όπως η αμυγδαλή, ο ιππόκαμπος και το δρεπανοειδές σύστημα, αν και έχουν επισημανθεί σε όλο το Κ.Ν.Σ. περιοχές που εμφανίζουν μεγάλη χημική συγγένεια με τις βενζοδιαζεπίνες και ως εκ τούτου πιθανόν αποτελούν περιοχές επίδρασής τους. Η ύπαρξη ενδογενών ουσιών με παρόμοια δράση φαίνεται να είναι γεγονός. Βιοχημικά δεδομένα οδηγούν στο συμπέρασμα ότι οι βενζοδιαζεπίνες ενδυναμώνουν και παρατείνουν τη δράση του νευροδιαβιβαστή γ-αμινο-βουτυρικού οξέος στις συνάψεις. Η μεταβολική δραστηριότητα και η ανακύκλωση της 5- υδροξυτρυπταμίνης, της νοραδρεναλίνης και της ντοπαμίνης φαίνεται ότι ελαττώνονται μετά την οξεία ή υποξεία έκθεση του ατόμου στις βενζοδιαζεπίνες. Οι βενζοδιαζεπίνες δε φαίνεται να έχουν γενική κατασταλτική επίδραση στο Κ.Ν.Σ., όπως έχει το οινόπνευμα και τα περισσότερα κατασταλτικού τύπου φάρμακα. Δεν είναι ξεκάθαρο εάν οι αγχομειωτικές ιδιότητες της ουσίας είναι αποτέλεσμα της κατασταλτικής και υπνωτικής της δράσης ή αποτελούν ξεχωριστές ιδιότητες. Οι βενζοδιαζεπίνες ελαττώνουν τον REM ύπνο και η απότομη διακοπή τους προκαλεί την πρόσκαιρη αύξηση του φαινομένου ανάδρασης. Η δράση τους αυτή είναι παρόμοια με τη δράση των βαρβιτουρικών. Άλλη επίδραση των βενζοδιαζεπινών στο Κ.Ν.Σ. είναι η

38 24 αύξηση του επιληπτικού ουδού του εγκεφάλου, ιδιότητα που τις καθιστά πολύ χρήσιμες στη θεραπευτική αντιμετώπιση της επιληψίας (Tyler, Γρίβας, Βαρώνου, Παπαδόπουλος, 1998). Σε υψηλές δόσεις η ουσία προκαλεί μεγάλη καταστολή του ύπνου και στη συνέχεια κώμα, χωρίς όμως η κατάσταση αυτή να αντιπροσωπεύει αληθινού τύπου γενική αναισθησία. Η επίδραση των βενζοδιαζεπινών στο συναίσθημα, στην επιθετικότητα, καθώς και στη σεξουαλική και κοινωνική συμπεριφορά, είναι μάλλον πολύπλοκη και πιθανότατα διαμορφώνεται από την προσδοκιμότητα του χρήστη, παρά αποτελεί σταθερού τύπου επίδραση. Γενικά οι ουσίες αυτές μειώνουν την επιθετικότητα του ατόμου, αν και υπάρχουν ενδείξεις ότι είναι δυνατόν να εμφανιστεί παράδοξη αύξησή της, γεγονός που φαίνεται να σχετίζεται με τον τρόπο χρήσης της ουσίας, τις σεξουαλικές προσδοκίες του χρήστη και την επίδραση του περιβάλλοντος. Η επίδραση των βενζοδιαζεπινών στη λειτουργία της αναπνοής και του καρδιαγγειακού συστήματος είναι σχετικά ασθενής. Σε επαρκείς δόσεις όλες οι βενζοδιαζεπίνες ελαττώνουν την ψυχοκινητική συνέργεια και τους γνωστικούς μηχανισμούς. Πολλές από τις προαναφερόμενες ενέργειες των ουσιών αυτών μειώνονται σε μεγάλο βαθμό μετά από χρήση 1-2 εβδομάδων (Tyler, Γρίβας, Βαρώνου, 1993). Η κλινική εικόνα που προκύπτει από λήψη υπερβολικής δόσης βενζοδιαζεπινών ποικίλλει από ελαφρού τύπου συμπτώματα, όπως σύγχυση, δυσκολία κινητικής συνεργίας και ελαφρά δυσαρθρία, έως το κώμα. Παράγοντες που παίζουν πρωταρχικό ρόλο στη διαμόρφωση της κλινικής εικόνας είναι η ποσότητα της λαμβανόμενης ουσίας, η συνύπαρξη χρήσης άλλων ουσιών και η γενική κατάσταση σωματικής υγείας του χρήστη. Πολλοί λίγοι είναι οι θάνατοι που αναφέρονται από αμιγή κατάχρηση βενζοδιαζεπινών, αν και η ουσία μπορεί να γίνει απρόσμενα επικίνδυνη όταν χρησιμοποιηθεί μαζί με άλλες. Περιπτώσεις κατάχρησης βενζοδιαζεπινών έχουν περιγραφεί χωρίς θανατηφόρο αποτέλεσμα, αν και η ενδοφλέβια χρήση της διαζεπάμης (μιας βενζοδιαζεπίνης) σε μεγάλες δόσεις μπορεί να προκαλέσει τη διακοπή της αναπνευστικής λειτουργίας. Τα συνηθισμένα προβλήματα που παρατηρούνται από τη κατάχρηση της ουσίας είναι παρατεταμένος και βαθύς ύπνος και στη συνέχεια ομαλή συνήθως ανάνηψη (Γρίβας, Παπαδόπουλος, 1998). Εισπνεόμενες Ουσίες Στην κατηγορία αυτή ανήκουν αέριες ενώσεις ή πτητικά υγρά (αναισθητικά φάρμακα, απλοί αλογονωμένοι αλειφατικοί και αρωματικοί υδρογονάνθρακες) που

39 25 εισπνεόμενα προκαλούν καταστολή του Κ.Ν.Σ., η οποία εμφανίζεται με τη μορφή μέθης από αιθανόλη (Μαρσέλος, 1997). Αέριες ενώσεις ή πτητικά υγρά περιέχονται σε κοινά βιομηχανικά προϊόντα που προορίζονται για άλλες χρήσεις, όπως κόλλες, διορθωτικό υγρό γραφομηχανής, ασετόν, μαρκαδόροι, σπρέι, βενζίνη, χρώματα και διαλυτικά χρωμάτων, υγρό αναπτήρων, διάφορα υγρά καθαρισμού, υγρό πυροσβεστήρων κ.λπ. Οι προϋποθέσεις για να είναι αυτά τα προϊόντα εισπνεύσιμα είναι: α) να αναδίδουν αναθυμιάσεις και β) οι αναθυμιάσεις να φέρνουν «μέθη». Τα χαρακτηριστικά αυτά τα έχουν οι περισσότεροι πτητικοί υδρογονάνθρακες, ενώσεις υδρογόνου και άνθρακα που παράγονται κυρίως από το πετρέλαιο, αλλά επίσης από το κάρβουνο και από τη ζύμωση φυτικών υλών. Η βιομηχανία αποδίδει μεγάλη σημασία σ αυτές τις ουσίες, επειδή χρησιμεύουν ως διαλύτες σε προϊόντα που στερεοποιούνται πολύ εύκολα. Ο ρόλος του διαλύτη είναι να διατηρεί το προϊόν σε υγρή ή ρευστή κατάσταση μέχρι τη στιγμή της χρήσης του και μετά να εξατμίζεται γρήγορα, χωρίς να αφήνει ίχνη. Ακριβώς αυτή η πτητικότητα (η ιδιότητα εξάτμισης) είναι που κάνει τους υδρογονάνθρακες μεθυστικούς (Tyler, 1996). Στους χρήστες εισπνεόμενων ουσιών παρατηρούνται παραισθήσεις, τα περισσότερα άτομα όμως είναι σε θέση να διακρίνουν την παραίσθηση από την πραγματικότητα. Ο κίνδυνος εμφανίζεται όταν φτάνουν σε τέτοια κατάσταση μέθης, ώστε να αδιαφορούν για ότι τους συμβαίνει ή να χάνουν την αίσθηση της πραγματικότητας. Ένας νεαρός για παράδειγμα, πνίγηκε πέφτοντας στο ποτάμι κάτω απ το απλανές βλέμμα των φίλων του οι οποίοι κάθονταν απλώς και τον παρακολουθούσαν να χάνεται κάτω απ την επιφάνεια του νερού. Ένα άλλο παιδί έπεσε από μεγάλο ύψος, αφού σκαρφάλωσε σ ένα επικίνδυνο περβάζι, που υπό κανονικές συνθήκες ποτέ δεν θα πλησίαζε. Προεξέχοντα συμπτώματα είναι η ευφορία, η απώλεια του συντονισμού των κινήσεων, η δυσαρθρία, η διπλωστία και τελικώς ο ληθαργικός ύπνος (Μαρσέλος, 1997). Όσον αφορά στη βία και τις άλλες αντικοινωνικές πράξεις, οι εισπνεόμενες ουσίες, όπως και το αλκοόλ, αίρουν τις αναστολές, αποκαλύπτοντας τάσεις που μέχρι τότε έμεναν κρυμμένες. Άλλοι άνθρωποι γίνονται πιο ήπιοι, πολλοί όμως επιδίδονται σε πράξεις βίας, σε μερικές περιπτώσεις μάλιστα ιδιαίτερα άγριες. Οι περισσότεροι χρήστες πτητικών ουσιών είναι άτομα προεφηβικής ηλικίας, που έχουν τη συνήθεια να μυρίζουν διάφορες κόλλες, προοριζόμενες για πλαστικά προϊόντα, ή προωθητικά αέρια σε φιάλες σπρέι (Tyler, 1996, Μαρσέλος, 1997).

40 26 Οι μακροπρόθεσμες επιδράσεις εισπνεόμενων ουσιών είναι θέμα εξαιρετικά περίπλοκο, επειδή γίνεται χρήση μεγάλης γκάμας προϊόντων, που συχνά περιέχουν πολλών ειδών πτητικές ουσίες, η καθεμιά από τις οποίες δρα διαφορετικά σε συνδυασμό με τις άλλες. Επιπλέον τα προϊόντα περιέχουν και πρόσθετες ύλες, μερικές φορές άγνωστες, καθώς και στερεές ουσίες. Ενώ οι ιατρικοί κύκλοι διαφωνούν ως προς τις μακροπρόθεσμες επιδράσεις των εισπνεόμενων ουσιών στον εγκέφαλο, στο συκώτι, στα νεφρά και στο αίμα, ένα τουλάχιστον φαινόμενο είναι σαφές και αποδεδειγμένο: οι αιφνίδιοι θάνατοι που οφείλονται σε εισπνοή ουσιών, το φαινόμενο, δηλαδή να πεθαίνει κάποιος από καρδιακή ή αναπνευστική ανακοπή, ενώ εισπνέει μια πτητική ουσία. Ο θάνατος μπορεί ακόμα να οφείλεται είτε σε εισρόφηση εμετού, είτε σε ηπατικές ή νεφρικές επιπλοκές. Υπάρχει διαφορά απόψεων γύρω από την πιθανότητα ανάπτυξης γνήσιας οργανικής εξάρτησης με συμπτώματα στέρησης. Όταν διακοπεί η χρήση, παρατηρούνται βέβαια ρίγη και πόνοι στο στήθος, στα πόδια και στο κεφάλι, μάλλον όμως κανένα από τα τραγικά και συχνά μοιραία συμπτώματα που συνοδεύουν τη στέρηση βαρβιτουρικών και αλκοόλ. Όπως συμβαίνει με όλα τα ναρκωτικά, οι εισπνεόμενες ουσίες δημιουργούν ψυχολογική εξάρτηση ως ένα βαθμό. Πολλοί πρώην χρήστες περιγράφουν εμπειρίες και παραισθήσεις «τόσο έντονες που σε μαγεύουν και θέλεις να τις ξαναζήσεις πάλι και πάλι», μια απόλαυση «τόσο δυνατή, που μετά από λίγο καιρό την ερωτεύεσαι», φράσεις χαρακτηριστικές ψυχολογικής εξάρτησης (Tyler, 1996). Έρευνες για τη χρήση εθιστικών ουσιών από αθλητές Η επικαιρότητα δε σταματά να μας υπενθυμίζει ότι η λήψη εθιστικών ουσιών (νόμιμων και παράνομων) και η κατάχρηση αλκοόλ δεν είναι τόσο θέμα ηθικής ή νομιμότητας, όσο θέμα υγείας. Tον Ιανουάριο του 2008, 3 ποδηλάτες και 3 ποδοσφαιριστές άφησαν την τελευταία τους πνοή στη Γαλλία κάτω από ύποπτες και αδιευκρίνιστες συνθήκες. Αλλά ο φόβος της αστυνομίας ή του θανάτου δεν αρκεί για να εγκαθιδρύσει μια αποτελεσματική πολιτική πρόληψης. Αν και οι έρευνες πάνω στο συγκεκριμένο θέμα είναι ελλιπείς, γνωρίζουμε ότι το 4% περίπου των νέων Γάλλων αθλητών σχετίζεται με τα παραπάνω φαινόμενα. Εδώ και 3 χρόνια, μια διυπουργική αποστολή για τη μάχη ενάντια στην τοξικομανία έχει αναλάβει την υπόθεση, επειδή αφορά όλη την κοινωνία, όπως εξηγεί ο Patrick Laure (2009). «Θέλουμε να καλυτερέψουμε τις επιδόσεις μας στο γήπεδο, στη δουλειά, πριν τις εξετάσεις Είναι

41 27 ακριβώς αυτή η αντίληψη που πρέπει να αλλαχθεί, προσαρμόζοντας τα μηνύματα πρόληψης.» Η αύξηση του ποσοστού των ανθρώπων που λαμβάνουν εθιστικές ουσίες δεν αφορά, λοιπόν, μόνο τους επαγγελματίες αθλητές με τον υψηλό ανταγωνισμό, αλλά επίσης και τους νεαρούς αθλητές, τους φοιτητές και όλους αυτούς που θέλουν να βελτιώσουν τις επιδόσεις τους ή τουλάχιστον πιστεύουν ότι έχουν ανάγκη να το κάνουν (Laure, 2009). Σύμφωνα με την έρευνα της Nicole Marks (2008), η κατάχρηση ουσιών είναι η κατάχρηση οποιουδήποτε ναρκωτικού είτε είναι ναρκωτικό που το προμηθεύεσαι από κάποιον στο δρόμο, είτε με συνταγή. Υπάρχουν πολλοί παράγοντες που συνηγορούν στην κατάχρηση αυτών των ναρκωτικών και περιλαμβάνουν: -Παράγοντες άγχους. Μερικοί αθλητές αισθάνονται να καταλαμβάνονται από την πίεση και ψάχνουν ναρκωτικές ουσίες για να την απαλύνουν. -Η πίεση από τους συνομηλίκους. Οι αθλητές αντιμετωπίζουν μια μεγάλη αλλαγή περιβάλλοντος και έτσι τα ναρκωτικά βρίσκονται πολύ εύκολα και εξίσου εύκολα γίνονται αποδεκτά. -Αλκοόλ. Εφόσον το αλκοόλ είναι νόμιμο, μοιραία είναι και πολύ πιο εύκολο να εθιστείς σε αυτό. Κάποιος μπορεί να καταναλώνει αλκοόλ για λόγους κοινωνικοποίησης και ξαφνικά να γίνει πιο εξαρτημένος απ όσο σκόπευε. Υπάρχουν πολλοί παράγοντες που συντελούν σε τέτοιες συμπεριφορές και περιλαμβάνουν τους προπονητές, το περιβάλλον, την πίεση, τη βελτίωση απόδοσης και την αυτοεκτίμηση. Υπάρχουν μερικοί τρόποι εντοπισμού και καταπολέμησης τέτοιου είδους συμπεριφορών, όπως ο έλεγχος για πιθανή λήψη ναρκωτικών, οι ψυχολόγοι για τους αθλητές και οι ιατρικές ομάδες για τους αθλητές. Όλα αυτά μπορούν να ανιχνεύσουν αφύσικη συμπεριφορά, αφύσικη μεταβολή βάρους, εναλλαγές στη διάθεση και άλλα σημάδια εξάρτησης και ανθυγιεινής συμπεριφοράς. Μια άλλη έρευνα, της Laureate Research Foundation σε συνεργασία με το NCAA (National Collegiate Athletic Association), που διεξήχθη από τις Black & Bolin (1996), μελετά την εξάρτηση των αθλητριών κολεγίου από χημικές ουσίες και αλκοόλ σε συνάρτηση με τροφικές διαταραχές. Η συγκεκριμένη έρευνα, μελετώντας τις διατροφικές διαταραχές των αθλητριών σπουδαστριών κολεγίων, συνέδεσε το παραπάνω πρόβλημα (εθισμός) με την κατάχρηση αλκοόλ και χημικών ουσιών. Με βάση αυτή την έρευνα, η Claudia Black και η Priscilla Bolin δημιούργησαν ένα ερωτηματολόγιο αναφορικά με την εξάρτηση από τις χημικές ουσίες και αλκοόλ, καθώς και τα ανησυχητικά σημάδια που καταδεικνύουν εξαρτημένο αθλητή. Πιο

42 28 συγκεκριμένα, στο ερωτηματολόγιο εξετάζεται η σχέση των αθλητριών με το αλκοόλ, τις ουσίες και τις διατροφικές διαταραχές όχι μόνο σε προσωπικό επίπεδο, αλλά και σε συνάρτηση με το περιβάλλον τους (συναθλήτριες, φίλοι, συμφοιτητές) και πόσο επηρεάζονται από αυτό. Τα αποτελέσματα της έρευνας κατέδειξαν ότι υπάρχει συσχέτιση μεταξύ των παραπάνω παραγόντων, δηλαδή οι αθλήτριες που παρουσιάζουν διατροφικές διαταραχές έχουν περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσουν εξάρτηση από αλκοόλ ή χημικές ουσίες. Γενικότερα έχει αποδειχθεί ότι οι αθλητές-σπουδαστές κολεγίων βρίσκονται υπό τον κίνδυνο βαριάς κατανάλωσης αλκοόλ και των σχετικών συνεπειών της. Αξίζει να σημειωθεί μια έρευνα (Grossbard, Geisner, Mastroleo, Kilmer, Turrisi, & Larimer, 2008) όσον αφορά στην πιθανή εξάρτηση των πρωτοετών αθλητών κολεγίων από το αλκοόλ με βάση την αθλητική τους ταυτότητα και τις κοινωνικές νόρμες. Ακόμη αξιολογείται η επίδραση των περιγραφόμενων προτύπων των σπουδαστών και αθλητών κολεγίων για το ποτό και τις συνέπειές του. Επιπρόσθετα μελετάται η σχέση των φοιτητών-αθλητών με το αλκοόλ από την ένταξη τους στο κολέγιο. Μόλις πριν την εισαγωγή τους στο κολέγιο, οι μελλοντικοί φοιτητές συμπλήρωσαν ένα ερωτηματολόγιο σχετικά με την κατανάλωση αλκοόλ, τις πιθανές συνέπειες του και την αντίληψη που έχουν για την κατανάλωσή του. Η εκτίμηση των αποτελεσμάτων έδειξε πως οι ερωτώμενοι κατανάλωναν στην πραγματικότητα περισσότερο αλκοόλ από όσο δήλωναν στο ερωτηματολόγιο. Η αθλητική ιδιότητα περιορίζει τους συσχετισμούς ανάμεσα στο φύλο, τις αντιλήψεις, το πότο και τις συνέπειές του. Συγκεκριμένα αθλητικά πρότυπα είχαν ισχυρότερη επίδραση στο ποτό ανάμεσα σε αυτούς που ανέφεραν υψηλότερα επίπεδα αθλητικών δραστηριοτήτων. Επίσης, υψηλότερα επίπεδα αθλητικών δραστηριοτήτων προστατεύουν αποκλειστικά τους άντρες από τις συνέπειες του ποτού. Οι συνέπειες του ρόλου της αθλητικής ιδιότητας στην ανάπτυξη παρεμβατικών κοινωνικών συμπεριφορών όσον αφορά τους αθλητές κατά τη μετάβασή τους σε φοιτητές τελούν υπό συζήτηση. Η κατανάλωση αλκοόλ στο λύκειο προϊδεάζει για την κατανάλωση αλκοόλ στο κολέγιο (Malley & Johnston, Wechsler, Davenport, Dowdall, Crossman, & Zanakos, 1997). Ειδικότερα, οι αθλητές-σπουδαστές αποδεικνύονται -έπειτα από έρευνες- πιο επιρρεπείς στην κατανάλωση αλκοόλ από ό,τι οι σπουδαστές που δεν είναι αθλητές (Hildebrand, Johnson, & Bogle, Leichliter, Meilman, Presley, & Cashin, Nelson & Wechsler, Wechsler et al., 1997). Ακόμα πιο προβληματική κατάσταση παρουσιάζουν οι αρχηγοί των ομάδων (Leichliter et al.,

43 ). Η αντίληψη για τις κοινωνικές νόρμες αποτελεί ένα σημαντικό παράγοντα που συνδέεται με την κατανάλωση αλκοόλ (Berkowitz, Perkins, Borsari & Carey, Perkins, Prentice & Miller, 1993). Εκτενέστερα στην έρευνα των Grossbard et al., (2008), το δείγμα αποτέλεσαν 1119 πρωτοετείς (56,6% γυναίκες) που κατανάλωναν αλκοόλ από δυο μεγάλα πανεπιστήμια (το πρώτο σε αστική περιοχή και το δεύτερο σε αγροτική περιοχή) άνω των φοιτητών. Στην κατηγορία των αθλητών έμπαιναν όσοι συμμετείχαν σε αθλητικό σύλλογο στο λύκειο. 15,8 % των ερωτώμενων δήλωσαν πως θα συμμετείχαν σε αθλητικές δραστηριότητες στο κολέγιο. 81% του δείγματος ήταν Καυκάσιοι, 9% Ασιάτες, 4% Ισπανόφωνοι, 2% Αφροαμερικανοί και 4% άλλες εθνότητες. Ο μέσος όρος ηλικίας των ερωτώμενων ήταν τα 18 χρόνια. Τα αποτελέσματα και αυτής της έρευνας κατέδειξαν πως οι αθλητές φοιτητές δήλωναν πως καταναλώνουν λιγότερο αλκοόλ από όσο κατανάλωναν στην πραγματικότητα. Επίσης, οι φοιτητές-αθλητές κατανάλωναν τη διπλάσια περίπου ποσότητα αλκοόλ από τους φοιτητές μη αθλητές (9,42 και 4,75 μεζούρες ο μέσος όρος των δηλωθέντων σαν πραγματικών αριθμών αντίστοιχα). Τέλος, όσοι αθλητές έκαναν κατάχρηση αλκοόλ ήδη από το λύκειο, συνέχισαν την κατάχρηση αυτή και στο κολέγιο. Μια άλλη έρευνα (Martha, Grélot & Peretti-Watel 2007) έγινε σε Γάλλους φοιτητές και αφορούσε τα αθλητικά χαρακτηριστικά των συμμετεχόντων που συνδέονται με κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων αλκοόλ. Επίσης, εξετάστηκαν οι αποκλίσεις στην κατανάλωση αλκοόλ στις αθλητικές επιστήμες στο διάστημα από το 2002 ως το 2006 και η διαφορά στην κατανάλωση αλκοόλ ανάμεσα στις αθλητικές, τις νομικές και τις φαρμακευτικές επιστήμες. Η έρευνα βασίστηκε σε ένα ερωτηματολόγιο αυτοαξιολόγησης σε ένα δείγμα φοιτητών από το πανεπιστήμιο της Μασσαλίας το 2002 (n = 380) και το 2006 (n = 313), και την ίδια χρονιά σε δείγμα διάφορων πανεπιστημιακών κλάδων από τα πανεπιστήμια Montpellier και Aix-en-Provence: φοιτητές φαρμακευτικής (n = 338) και φοιτητές νομικής (n = 325). Συμπεριελήφθησαν στην έρευνα δευτεροετείς και τριτοετείς φοιτητές. Το 58% των συμμετεχόντων ήταν γυναίκες. Η διαδικασία που χρησιμοποιήθηκε για αυτή την έρευνα ήταν η ίδια από το 2002 ως το 2006 και για τις 3 κατηγορίες φοιτητών. Για να αποφευχθούν απαντήσεις που θα υποδείκνυαν μικρότερη ή μεγαλύτερη κατανάλωση αλκοόλ από την πραγματική για λόγους σωστής κοινωνικής συμπεριφοράς, κατέστη σαφές ότι η έρευνα ήταν ανώνυμη και αυστηρά εμπιστευτική και δεν υπήρχαν σωστές ή λάθος απαντήσεις. Κάθε

44 30 φορά εξεταζόταν 25 άτομα με τη διάρκεια της διαδικασίας αυτής να είναι 20 λεπτά. Στο τέλος της διαδικασίας, οι ερωτώμενοι έβαζαν το ερωτηματολόγιο σε μια κάλπη. Τα αποτελέσματα κατέδειξαν ότι το 2002, το 38% των αντρών φοιτητών των αθλητικών επιστημών ανέφεραν αλλεπάλληλα επεισόδια υπερκατανάλωσης αλκοόλ, ένα ποσοστό που το 2006 ανέβηκε στο 48%. Συγκρινόμενοι με τους φοιτητές νομικής και φαρμακευτικής, οι φοιτήτριες και φοιτητές των αθλητικών επιστημών είχαν λιγότερες πιθανότητες να αναφέρουν τέτοιου είδους συμβάντα (p < 0,05). Οι ασχολούμενοι με αθλητικές δραστηριότητες (είτε στο πλαίσιο του πανεπιστημιακού ιδρύματος είτε εκτός) και οι ασχολούμενοι με πολεμικές τέχνες ήταν αρνητικά συνδεδεμένοι με επεισόδια υπερκατανάλωσης αλκοόλ. Άλλοι παράγοντες που συνδέονταν με τέτοιου είδους επεισόδια διαφοροποιούνταν ανάλογα με το φύλο: Για τους άρρενες φοιτητές που ήταν μέλη αθλητικών συλλόγων και σε ανταγωνιστικό πλαίσιο σε διαπανεπιστημιακό είτε σε τοπικό επίπεδο, αυτό αποτελούσε παράγοντα υψηλότερου κινδύνου για βαριά κατανάλωση αλκοόλ, ενώ αντιθέτως για τις φοιτήτριες-αθλήτριες το να εξασκούν ατομικό σπορ αποτελούσε προστατευτικό παράγοντα. Αυτή η έρευνα επιβεβαίωσε πως αν θέλουμε να εξετάσουμε τη σχέση της συμμετοχής σε αθλητικές δραστηριότητες με την κατανάλωση αλκοόλ, πρέπει να ληφθεί υπόψη το είδος του αθλήματος και η διαφοροποίηση ανάμεσα στα συλλογικά και τα ατομικά αθλήματα. Επίσης, σημαντικό ρόλο στην έρευνα για την κατανάλωση αλκοόλ έδειξαν να διαδραματίζουν τα πρότυπα των συμφοιτητών και συναθλητών. Αρκετές είναι οι έρευνες που έχουν ασχοληθεί με το θέμα της υπερκατανάλωσης αλκοόλ από αθλητές-φοιτητές στη Γαλλία, και όλες έχουν καταλήξει στα ίδια αποτελέσματα. Η Γαλλία είναι ανάμεσα στις ευρωπαϊκές χώρες όπου η κατανάλωση αλκοόλ παραμένει σε πολύ υψηλά επίπεδα (Beck & Legleye, 2004). Το ποσοστό αθλητών-φοιτητών που καταναλώνουν ποσότητες αλκοόλ πολύ πάνω από το μέσο όρο συνεχώς αυξάνεται (Gill, Lorente, Peretti-Watel, Griffet, & Grélot, Wetherill & Fromme, 2007). Η μελέτη της υπερκατανάλωσης αλκοόλ ανάμεσα στους φοιτητές είναι σημαντική, γιατί αυτή η συνήθεια αποκτάται από τα πρώτα χρόνια της φοίτησης στο κολέγιο και συνεχίζεται καθ όλη τη διάρκειά της (Vik, Cellucci, & Ivers, 2003). Ως αποτέλεσμα, πολλές έρευνες εξέτασαν τους κινδύνους και τους παράγοντες που αποτελούν ένα προστατευτικό υμένα για την κατάχρηση αλκοόλ ανάμεσα στους φοιτητές. Πολλές από αυτές επικεντρώθηκαν στον τομέα της αθλητικής συμμετοχής καταδεικνύοντας ότι οι αθλητές καταναλώνουν αλκοόλ σε πολύ

45 31 υψηλότερα ποσοστά από ό,τι οι μη αθλητές (Leichliter, et al., Nelson & Wechsler, O Brien, Blackie & Hunter, Wechsler et al., 1997). Πρόσφατα, μια έρευνα (Ford, 2007) εξέτασε την απόκλιση στην κατάχρηση αλκοόλ με βάση τη συμμετοχή τους σε αθλήματα ή ομάδες και έδειξε ότι οι άντρες αθλητές του χόκεϊ και οι γυναίκες που παίζουν ποδόσφαιρο είχαν περισσότερες πιθανότητες να αναφέρουν επεισόδια βαριάς κατάχρησης αλκοόλ συγκριτικά με άλλους αθλητές/- ήτριες του ίδιου φύλου. Η έρευνα των Dickinson & Quirk (2008) στο πανεπιστήμιο James Cook στην Αυστραλία είχε ως σκοπό να ερευνήσει απόψεις που αφορούν τη βελτίωση της απόδοσης των αθλητών από τη χρήση ναρκωτικών. Εξερευνήθηκε η κατάταξη των ναρκωτικών στα σπορ, συγκρινόμενη με άλλα κοινωνικά ζητήματα, όπως η παιδική κακοποίηση και το να οδηγείς μεθυσμένος, όπως επίσης και οι συνέπειες της μη συμμόρφωσης με τις τακτικές του ελέγχου ναρκωτικών. Επίσης, εξετάστηκε και η αποτελεσματικότητα των οργανώσεων πρόληψης της χρήσης ναρκωτικών. Η μεθοδολογία περιλάμβάνε 5 πειραματικές ομάδες: μη δραστήριους συμμετέχοντες, τακτικούς ασκούμενους (τουλάχιστον σε εβδομαδιαία βάση), μέλη ερασιτεχνικών αθλητικών συλλόγων, επαγγελματίες αθλητές και προπονητές. Σε κάθε συμμετέχοντα παρουσιάστηκε ένας αριθμός δηλώσεων σχετικά με τη βελτίωση της απόδοσης από τη χρήση ναρκωτικών στα σπορ και του ζητήθηκε να απαντήσει σε μια κλίμακα από απόλυτη διαφωνία μέχρι απόλυτη συμφωνία. Η ανάλυση των δεδομένων επικεντρώθηκε στις συγκρίσεις μεταξύ των διαφόρων επιπέδων ενασχόλησης της κάθε ομάδας και των απαντήσεων που δίνονταν. Το δείγμα για κάθε πειραματική ομάδα ήταν 50, με συνολικό μέγεθος τους 250 συμμετέχοντες. Όλοι οι συμμετέχοντες ήταν άνω των 18. Τα αποτελέσματα της έρευνας διαφώτισαν αρκετά τη γνώση γύρω από τη χρήση ναρκωτικών στους Αυστραλούς αθλητές και υπογράμμισαν τη σημασία της χρήσης από κοινωνιολογικής άποψης. Ακόμη παρατηρήθηκε ότι μια θετική στάση απέναντι στη χρήση των ναρκωτικών αποτελεί ένα πολύ σημαντικό παράγοντα κινδύνου για την λήψη ναρκωτικών ουσιών. Η συχνότητα άσκησης φάνηκε να είναι δευτερεύων παράγοντας και όχι τόσο σημαντικός όσο οι απόψεις σχετικά με τη χρήση ναρκωτικών ουσιών. Η έρευνα έδωσε αξιόπιστες πληροφορίες και για αυτούς που αθλούνται αλλά και γι αυτούς που εμπλέκονται με τα σπορ. Όσον αφορά την κατάσταση στην Ελλάδα, δεν ήταν δυνατόν να βρεθεί σχετική έρευνα με τη χρήση ναρκωτικών ουσιών, την κατάχρηση αλκοόλ ή το κάπνισμα και τη

46 32 σύνδεση των συνηθειών αυτών με τον αθλητισμό. Οι περισσότερες έρευνες αφορούν πιο γενικές πληθυσμιακές ομάδες, όπως για παράδειγμα μια έρευνα που πραγματοποιήθηκε από το Κέντρο Μελέτης, Ψυχοφυσιολογίας και Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Αθηνών το Το δείγμα της έρευνας αυτής ήταν 510 φοιτητές του Πανεπιστημίου Αθηνών, που επελέγησαν τυχαία. Στην πλειονότητά τους ήταν ηλικίας μέχρι 21 ετών και απάντησαν σε ερωτηματολόγιο «κλειστού τύπου». Από τα αποτελέσματα βρέθηκε πως οι παραπάνω φοιτητές κάπνιζαν συστηματικά (71,1%, από τους οποίους το 50% ήταν αγόρια και το 21,1% ήταν κορίτσια), έπιναν συχνά (44%, από τους οποίους το 29,4% ήταν αγόρια και το 14,6% ήταν κορίτσια), κατά προτίμηση, μπίρα, ενώ δε δίσταζαν να δοκιμάσουν ναρκωτικά (13%). Αρκετοί έκαναν συστηματική χρήση ναρκωτικών ουσιών (8%) με πρώτο το χασίς και τα τριπάκια (3%), ενώ ακολούθησαν το ecstasy (2%), η ηρωίνη, τα οπιούχα και η κοκαΐνη (1%). Όσο για τα ψυχοφάρμακα, αυτά φαίνεται πως ήταν γυναικεία υπόθεση (15,1%, από τα οποία το 12,1% ήταν κορίτσια και το 3% ήταν αγόρια). Τα «πρωτεία» τόσο στο κάπνισμα όσο και στην κατανάλωση αλκοόλ είχαν τα αγόρια. Αξιοσημείωτο ήταν το ότι μεγαλύτερη κατανάλωση αλκοολούχοων ποτών βρέθηκε να γίνεται από μικρής ηλικίας φοιτητές, πρωτοετείς και δευτεροετείς (Λιάτσου, 2008). 3. Διεξαγωγή έρευνας για χρήση εθιστικών ουσιών από μαζικά αθλούμενους Σκοπός Σκοπός της έρευνας ήταν η διερεύνηση της σχέσης της άθλησης με τη χρήση εθιστικών ουσιών. Επιμέρους στόχοι της έρευνας ήταν να διερευνηθούν τα ποσοστά και η συχνότητα χρήσης από ενήλικες αθλούμενους νόμιμων και παράνομων εθιστικών ουσιών σε συνάρτηση με τα κοινωνικοδημογραφικά χαρακτηριστικά τους (φύλο, ηλικία, γεωγραφική προέλευση και κοινωνικοοικονομικό επίπεδο), καθώς και οι απόψεις τους απέναντι στη χρήση ουσιών και τους χρήστες ειδικότερα της ομάδας των αθλουμένων. Μηδενικές υποθέσεις: Η συχνότητα χρήσης εθιστικών ουσιών από ενήλικες αθλούμενους είναι ανεξάρτητη από τα κοινωνικοδημογραφικά χαρακτηριστικά τους. Το είδος της χρησιμοποιούμενης εθιστικής ουσίας είναι ανεξάρτητο από τα κοινωνικοδημογραφικά χαρακτηριστικά των αθλουμένων.

47 33 Η συχνότητα χρήσης εθιστικών ουσιών από ενήλικες αθλούμενους είναι ανεξάρτητη από το είδος, τη συχνότητα και τη διάρκεια της αθλητικής δραστηριότητας. Το είδος της χρησιμοποιούμενης εθιστικής ουσίας είναι ανεξάρτητο από το είδος, τη συχνότητα και τη διάρκεια της αθλητικής δραστηριότητας. Η αιτία χρήσης της εθιστικής ουσίας είναι ανεξάρτητη από το είδος και τη συχνότητα αθλητικής δραστηριότητας. Το είδος της χρησιμοποιούμενης εθιστικής ουσίας είναι ανεξάρτητο από το αν ο αθλούμενος ξεκίνησε τη χρήση πριν ή μετά από την ενασχόληση με τον αθλητισμό. Η χρήση παράνομης εθιστικής ουσίας είναι ανεξάρτητη από τη συχνότητα αθλητικής δραστηριότητας. Σημασία της έρευνας Από την ανασκόπηση της σχετικής βιβλιογραφίας βρέθηκαν αρκετές ερευνητικές εργασίες (Ehrenberg, Andersson et al., Kokkevi et al., 2007) και άρθρα δημοσιευμένα σε εφημερίδες (Καθημερινή, Πελοπόννησος) και στο διαδίκτυο που μελέτησαν εξαρτήσεις, ποσοστά και συχνότητα χρήσης ψυχοτρόπων ουσιών στο γενικό πληθυσμό, με παρόμοια αποτελέσματα. Μέσα σε αυτά βρέθηκαν ακόμη αρκετές ενδείξεις ότι το κάπνισμα και η συχνή ή βαριά κατανάλωση οινοπνεύματος στα πρώτα χρόνια της εφηβείας αποτελούν προγνωστικό παράγοντα για την μετέπειτα εμφάνιση κοινωνικών προβλημάτων και χρήσης παράνομων ουσιών (Gil et al., De Vries et al., Orlando et al., Paddock, 2005). Ωστόσο, δεν εντοπίστηκε καμία εργασία που να μελέτησε την ειδική κοινωνική ομάδα «ενήλικες αθλητές/-τριες» στην Ελλάδα όσον αφορά στην χρήση ψυχοτρόπων ουσιών. Η παρούσα εργασία αφενός διερεύνησε παράγοντες, όπως αναφέρονται παραπάνω, σε ενήλικες αθλητές/-τριες που κάνουν μαζικό αθλητισμό και αφετέρου αξιολόγησε, με βάση την ανάλυση των δεδομένων, τα αποτελέσματα σε συγκεκριμένο πληθυσμό του κέντρου του Δήμου Θεσσαλονίκης και του Δήμου Θέρμης. Τα ευρήματά της μπορούν να έχουν χρησιμότητα στον αποτελεσματικότερο και ασφαλέστερο σχεδιασμό προγραμμάτων απεξάρτησης. Τέλος το ερωτηματολόγιο και η μεθοδολογία της έρευνας αυτής μπορεί πλέον να χρησιμοποιηθεί και σε συγκεκριμένα αθλήματα ή να γίνει σύγκριση αθλημάτων επάνω στη χρήση εθιστικών ουσιών μίας και η έρευνα σε

48 34 αθλητικούς πλυθισμούς στην Ελλάδα δεν έχει οργανωθεί από κανένα κέντρο απεξάρτησης. Δείγμα Το δείγμα αποτέλεσαν 300 ενήλικα αθλούμενα άτομα ηλικίας ετών που σύχναζαν σε αθλητικούς χώρους (γυμναστήρια και αθλητικούς συλλόγους) του Δήμου Θεσσαλονίκης και του Δήμου Θέρμης. Τα άτομα αυτά έκαναν γυμναστική τουλάχιστον από τον Ιανουάριο του Η επιλογή του δείγματος έγινε κατά συστάδες, κάτι που ανήκει στις τεχνικές δειγματοληψίας με πιθανότητα, λόγω μεγάλου αθλητικού πληθυσμού. Επιλέχθηκαν κάποια γυμναστήρια-σύλλογοι (Καμπίτσης, 2004) και τα άτομα συμμετείχαν εθελοντικά εφόσον υπέγραψαν έντυπο αποδοχής και συναίνεσης για συμμετοχή στην έρευνα αυτή. Βασικές προϋποθέσεις Όλοι οι συμμετέχοντες ενημερώθηκαν με έντυπο από τον ερευνητή για τους στόχους, την ανωνυμία και την ασφάλεια των προσωπικών στοιχείων που θα παρείχαν για την έρευνα. Κατά τη διαδικασία της συμπλήρωσης του ερωτηματολογίου οι συμμετέχοντες υπάκουσαν στις οδηγίες του ερευνητή και είχαν την ικανότητα σωστής συμπλήρωσης του ερωτηματολογίου. Όλοι οι συμμετέχοντες είχαν τον ατομικό τους φάκελο και μπορούσαν να συμπληρώσουν το ερωτηματολόγιο εκτός του αθλητικού χώρου μέσα στον οποίο επιλέχθηκαν, με την προϋπόθεση ότι ο φάκελος θα επιστρεφόταν κλειστός και θα τοποθετούνταν στην ειδικά διαμορφωμένη κάλπη που παρέμενε στο χώρο της άθλησης. Οριοθέτηση της έρευνας Η συμμετοχή του δείγματος ήταν εθελοντική, χωρίς καμία οικονομική ή υλική ανταμοιβή. Οι συμμετέχοντες ασκούνταν οπωσδήποτε το τελευταίο έτος. Όλες οι ενέργειες για την διεξαγωγή της έρευνας αυτής έγιναν από τον ίδιο ερευνητή κάτω από σταθερές συνθήκες (ενημέρωση συμμετεχόντων, παράδοση και παραλαβή των ερωτηματολογίων).

49 35 Περιορισμοί της έρευνας Το δείγμα αποτέλεσαν 300 ενήλικα άτομα που έκαναν μαζικό αθλητισμό σε γυμναστήρια και αθλητικούς συλλόγους του κέντρου του Δήμου Θεσσαλονίκης και του Δήμου Θέρμης. Για την συλλογή των δεδομένων το ερωτηματολόγιο διανεμήθηκε μόνο μέσα σε γυμναστήρια και σε αθλητικούς συλλόγους σε ώρες άθλησης και κανένα έντυπο δεν αφέθηκε για να συμπληρωθεί χωρίς προηγούμενη ενημέρωση των συμμετεχόντων. Δεν ελέγχτηκε η ψυχολογική διάθεση του δείγματος κατά τη διάρκεια της συμπλήρωσης του ερωτηματολογίου. Δεν ήταν δυνατό να ελεγχθεί η επίδραση άλλου προσώπου ή δισταγμού για την αποφυγή συμπλήρωσης των ερωτήσεων του ερωτηματολογίου, καθώς και οι ψευδείς απαντήσεις ή η απόκρυψη πληροφοριών. Ένας βασικός περιορισμός ήταν η έλλειψη στατιστικών δεδομένων όσον αφορά στο εύρος χρήσης εθιστικών ουσιών, στα δημογραφικά χαρακτηριστικά των χρηστών εθιστικών ουσιών ανά περιοχή, Δήμο και Νομό. Η έλλειψη τέτοιων βασικών δεδομένων δυσχεραίνει την περαιτέρω έρευνα στην κάθε τοπική κοινότητα. Τέλος, ένας ακόμη περιορισμός ήταν η μη δυνατότητα πρόσβασης σε δεδομένα και στατιστικά προγράμματα κέντρων απεξάρτησης, όπως η «Ιθάκη». Για το λόγο αυτό, η συλλογή τέτοιων πληροφοριών έγινε μέσω δημοσιευμένων ερευνών σε επιστημονικά περιοδικά, βιβλία και στο διαδίκτυο. Διαδικασία της μέτρησης Για την έρευνα αυτή διαμορφώθηκε ένα ερωτηματολόγιο (Παράρτημα Α) σε συνεργασία με το Τμήμα Ψυχολογίας του κέντρου απεξάρτησης «Ιθάκη» στη Θεσσαλονίκη. Οι συμμετέχοντες αξιολογήθηκαν στην έρευνα αυτή με ερωτήσεις κλειστού τύπου. Το ερωτηματολόγιο διανεμήθηκε μέσα σε αθλητικούς χώρους (γυμναστήρια και αθλητικούς συλλόγους) μετά από ενημέρωση των παρευρισκόμενων ατόμων για τους στόχους της έρευνας και για τον φορέα «Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης». Το ερωτηματολόγιο ήταν ανώνυμο και η επεξεργασία των πληροφοριών έγινε σύμφωνα με τη δεοντολογία της επιστημονικής έρευνας, η οποία εγγυάται την εμπιστευτικότητα και το απόρρητο των δεδομένων.

50 36 Επιστημονικότητα του ερωτηματολογίου Για τον έλεγχο της εγκυρότητας, της αξιοπιστίας και της αντικειμενικότητας του ερωτηματολογίου προηγήθηκε πιλοτική έρευνα σε δείγμα 16 μαζικά αθλούμενων ενηλίκων που επιλέχτηκαν με τη μέθοδο της λοταρίας, κάτι που ανήκει στην τυχαία δειγματοληψία (Καμπίτσης, 2004). Τα 16 αυτά άτομα συμπλήρωσαν το ίδιο ερωτηματολόγιο δύο φορές (αρχική μέτρηση - τελική μέτρηση) μέσα σε διάστημα 2 εβδομάδων. Από τις απαντήσεις που έδωσαν στις δυο μετρήσεις εξετάστηκε η επιστημονικότητα του ερωτηματολογίου (εγκυρότητα, αξιοπιστία και αντικειμενικότητα). Αρχικά έγινε έλεγχος ομαλότητας της κατανομής των σκορ και στη συνέχεια υπολογίστηκε ο ανάλογος συντελεστής συσχέτισης (Pearson ή Spearman ), ο οποίος εκφράζει τη συνάφεια ή το βαθμό συμφωνίας ανάμεσα σε 2 μεταβλητές. Στην ιδανική περίπτωση της τέλειας συσχέτισης ο συντελεστής είναι ίσος με τη μονάδα (r = 1.00), κάτι που βρέθηκε στις περισσότερες ποιοτικές μεταβλητές (φύλο, οικογενειακή κατάσταση κ.λπ.) όπως ήταν αναμενόμενο, ενώ στις υπόλοιπες μεταβλητές ο συντελεστής κυμάνθηκε από 0,733 έως 0,998, τιμές που θεωρούνται αρκετά υψηλές με βάση τη βιβλιογραφία (Καμπίτσης, 2004). Οι ερωτήσεις που βρέθηκαν με συντελεστή συσχέτισης μικρότερο από 0,733 απαλείφτηκαν από το ερωτηματολόγιο. Ο έλεγχος της επιστημονικότητας του ερωτηματολογίου και η τελική μορφή του βρίσκονται στο Παράρτημα Β στο τέλος της εργασίας. Περιγραφή οργάνων Έντυπο συγκατάθεσης για συμμετοχή στην έρευνα: Πριν την συλλογή των προσωπικών δεδομένων των συμμετεχόντων διανεμήθηκε ένα ειδικά διαμορφωμένο έντυπο με τον τίτλο της έρευνας, τους στόχους της και περιγραφή της διαδικασίας αξιολόγησης των πληροφοριών που θα συλλέγονταν. Υπήρξε πλήρης ενημέρωση από τον ερευνητή για τη φύλαξη και τη χρήση των απόρρητων πληροφοριών που θα παρείχαν οι συμμετέχοντες. Ερωτηματολόγιο κλειστού τύπου: Το ειδικά διαμορφωμένο ερωτηματολόγιο κλειστού τύπου περιλάμβανε 5 μέρη. Το πρώτο μέρος των ερωτήσεων στόχευε στη σκιαγράφηση της προσωπικότητας του αθλητή/-ήτριας χρήστη. Το δεύτερο μέρος περιλάμβανε ερωτήσεις σχετικά με τις ουσίες και το χρόνο χρήσης. Στο τρίτο μέρος υπήρχαν ερωτήσεις που αφορούσαν τη σχέση των χρηστών με τον αθλητισμό. Στο τέταρτο μέρος έγινε διερεύνηση της υγείας

51 37 των αθλουμένων χρηστών και της προσπάθειας -ή όχι- για απεξάρτηση. Στο πέμπτο μέρος συμπεριλαμβάνονταν ερωτήσεις σχετικές με το κοινωνικό επίπεδο, τις διαπροσωπικές σχέσεις και τις απόψεις των συμμετεχόντων απέναντι στη χρήση ουσιών και τους χρήστες. Οι πληροφορίες από τις παραπάνω μετρήσεις αναλύθηκαν περαιτέρω από ειδικό στατιστικό πρόγραμμα ανάλυσης σε συνεργασία με ερευνητική ομάδα μεταπτυχιακών στατιστικών ερευνητών. Φάκελος: Διανεμήθηκε σε κάθε συμμετέχοντα λευκός φάκελος Α4 χωρίς καμία αναγραφή οποιουδήποτε στοιχείου, ο οποίος επιστρεφόταν κλειστός. Κάλπη: Κατασκευάστηκε ειδική χάρτινη κάλπη, η οποία αφέθηκε σε όλους τους αθλητικούς χώρους, για να τοποθετούνταν τα εσώκλειστα ερωτηματολόγια με στόχο τη διατήρηση της ανωνυμίας των συμμετεχόντων. Στυλό: Διανεμήθηκαν στους συμμετέχοντες ομοιόμορφα στυλό για αποφυγή ενδοιασμών ως προς την αποκάλυψη της ταυτότητάς τους αν χρησιμοποιούσαν διαφορετικά στυλό. Σχεδιασμός της έρευνας Οι μεταβλητές που ορίσθηκαν ήταν: Πίνακας 1. Μεταβλητές της έρευνας Κοινωνικοδημογραφικά χαρακτηριστικά: Φύλο Ενασχόληση με τη γυμναστική: Είδος (συστηματικήπεριστασιακή) Εθιστικές Ουσίες Είδος Ηλικία Συχνότητα Χρήση Απόψεις Αίτια χρήσης παράνομων ουσιών σε εφήβους Αίτια χρήσης παράνομων ουσιών σε αθλούμενους. Οικογενειακή κατάσταση Διάρκεια Συχνότητα χρήσης Μορφωτικό επίπεδο (υποκειμένων του δείγματος και γονιών) Εργασιακή κατάσταση Συνθήκες διαβίωσης Τόπος διαβίωσης Είδος αθλητικής δραστηριότητας Ηλικία πρώτης χρήσης Τροποποίηση υγείας Χρονική σύνδεση με αθλητική ενασχόληση Ενέσιμες ουσίες (χρήση, ηλικία και κοινή χρήση σύριγγας) Ασθένειες (ηπατίτιδα, AIDS)

52 38 Στατιστικοί έλεγχοι (εναλλακτικές υποθέσεις) Η συχνότητα χρήσης εθιστικών ουσιών από ενήλικες αθλούμενους εξαρτάται από τα κοινωνικοδημογραφικά χαρακτηριστικά τους. Το είδος της χρησιμοποιούμενης εθιστικής ουσίας εξαρτάται από τα κοινωνικοδημογραφικά χαρακτηριστικά των αθλουμένων. Η συχνότητα χρήσης εθιστικών ουσιών από ενήλικες αθλούμενους εξαρτάται από το είδος, τη συχνότητα και τη διάρκεια της αθλητικής δραστηριότητας. Το είδος της χρησιμοποιούμενης εθιστικής ουσίας εξαρτάται από το είδος, τη συχνότητα και τη διάρκεια της αθλητικής δραστηριότητας. Η αιτία χρήσης της εθιστικής ουσίας εξαρτάται από το είδος και τη συχνότητα αθλητικής δραστηριότητας. Το είδος της χρησιμοποιούμενης εθιστικής ουσίας εξαρτάται από το αν ο αθλούμενος ξεκίνησε τη χρήση πριν ή μετά από την ενασχόληση με τον αθλητισμό. Η χρήση παράνομης εθιστικής ουσίας εξαρτάται από τη συχνότητα αθλητικής δραστηριότητας. Στατιστική ανάλυση Έγινε μια αναδρομική στατική παρατηρητική μελέτη (retrospective crosssectional observational study) (Καμπίτσης, 2004). Αναδρομική, γιατί οι απαντήσεις αφορούσαν παρελθόν και παρόν, στατική, γιατί το δείγμα εξετάστηκε με ερωτηματολόγιο μια μοναδική φορά, και παρατηρητική, γιατί ο ερευνητής δε μπορούσε να επιδράσει στα άτομα που έλαβαν μέρος. Η στατιστική επεξεργασία των παραπάνω δεδομένων έγινε με το πρόγραμμα (SPSS v. 16) και περιλάμβανε: α) περιγραφική στατιστική: πίνακες συχνοτήτων και γραφήματα β) Spearman s ρ για ανεξαρτησία παραγόντων. Σε όλες τις περιπτώσεις ο δείκτης σημαντικότητας ορίστηκε στο p < 0,05.

53 39 4. Αποτελέσματα Από την επεξεργασία των ερωτηματολογίων, προέκυψαν και καταγράφηκαν τα εξής στοιχεία: 1) Φύλο: Από τους 300 ερωτηθέντες οι 147 ήταν άντρες (49%) ενώ οι 153 ήταν γυναίκες (51%). 2) Ηλικιακή ομάδα (Γράφημα 1) α) 2 άτομα δεν έδωσαν στοιχεία για την ηλικία τους (0,7%). β) Στην ηλικιακή ομάδα ετών ανήκαν 105 άτομα (35%). γ) Στην ηλικιακή ομάδα ετών ανήκαν 59 άτομα (19,7%). δ) Στην ηλικιακή ομάδα ετών ανήκαν 36 άτομα (12%). ε) Στην ηλικιακή ομάδα ετών ανήκαν 21 άτομα (7%). στ) Στην ηλικιακή ομάδα ετών ανήκαν 23 άτομα (7,7%). ζ) Στην ηλικιακή ομάδα ετών ανήκαν 19 άτομα (6,3%). η) Στην ηλικιακή ομάδα ετών ανήκαν 5 άτομα (1,7%). θ) Στην ηλικιακή ομάδα ετών ανήκαν 30 άτομα (10%). Γράφημα 1. Ηλικιακή ομάδα

54 40 3) Οικογενειακή κατάσταση (Γράφημα 2) Από τα άτομα που συμμετείχαν στην έρευνα, το 55% ήταν άγαμοι (165 άτομα), το 33% έγγαμοι (99 άτομα), το 7,7% δήλωσε ότι συζεί (23 άτομα), το 3,7% ήταν διαζευγμένοι (11 άτομα) και τέλος το 0,7% (2 άτομα) ήταν σε διάσταση. Γράφημα 2. Οικογενειακή κατάσταση 4) Μορφωτικό επίπεδο συμμετέχοντα (Γράφημα 3) Περισσότερα από τα μισά άτομα που συμμετείχαν στην έρευνα (58% άτομα) κατείχαν τίτλο ΑΕΙ/ΤΕΙ. Σημαντικό ήταν και το ποσοστό των ατόμων που κατείχαν μεταπτυχιακό ή διδακτορικό τίτλο (24,7% - 74 άτομα). Το 9,7% ήταν απόφοιτοι δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (29 άτομα), το 6% κατείχε τίτλο ΙΕΚ/ΚΕΚ (18 άτομα), ενώ ποσοστό 1% κατείχε απολυτήριο γυμνασίου (3 άτομα). Σημειώνεται ότι 2 άτομα (0,7%) δεν απάντησαν στην ερώτηση. Γράφημα 3. Μορφωτικό επίπεδο συμμετέχοντα

55 41 5) Μορφωτικό επίπεδο πατέρα (Γράφημα 4) Δέκα άτομα (3,3%) δεν απάντησαν στην συγκεκριμένη ερώτηση. Στο μεγαλύτερο ποσοστό (30,3% - 91 άτομα) οι πατέρες ήταν απόφοιτοι ΑΕΙ/ΤΕΙ, σε ποσοστό 21,3% (64 άτομα) ήταν απόφοιτοι λυκείου, σε ποσοστό 14,7% (44 άτομα) ήταν απόφοιτοι δημοτικού, ποσοστό (12,7% - 38 άτομα) απόφοιτοι γυμνασίου, αντίστοιχο ποσοστό (12% - 36 άτομα) ήταν απόφοιτοι ΙΕΚ/ΚΕΚ και τέλος, σε ποσοστό 5,7% (17 άτομα) ήταν κάτοχοι μεταπτυχιακού ή διδακτορικού διπλώματος. Γράφημα 4. Μορφωτικό επίπεδο πατέρα 6) Μορφωτικό επίπεδο μητέρας (Γράφημα 5) Το μορφωτικό επίπεδο της μητέρας για το μεγαλύτερο ποσοστό των ερωτηθέντων 30,7% (92 άτομα) ήταν Λύκειο, σε ποσοστό 26,7% (80 άτομα) ήταν ΑΕΙ/ΤΕΙ, για το 16,3% (49 άτομα) το μορφωτικό επίπεδο της μητέρας ήταν Δημοτικού, για το 10% (30 άτομα) ήταν Γυμνασίου, για το 9,3% (28 άτομα) ήταν ΙΕΚ/ΚΕΚ, για το 4,7% (14 άτομα) ήταν μεταπτυχιακού ή διδακτορικού διπλώματος και, τέλος, 7 άτομα (2,3%) δεν απάντησαν. Γράφημα 5. Μορφωτικό επίπεδο μητέρας

56 42 7) Εργασιακή κατάσταση (Γράφημα 6) Το 46,3% (139 άτομα) των ερωτηθέντων είχαν σταθερή εργασία, το 27,7% (83 άτομα) ήταν φοιτητές, το 13,7% (41 άτομα) δήλωσαν περιστασιακή εργασία, το 9,3% (28 άτομα) ήταν οικονομικά μη ενεργοί και το 2,3% (7 άτομα) ήταν άνεργοι. Ποσοστό 0,7% (2 άτομα) δεν απάντησαν. Γράφημα 6. Εργασιακή κατάσταση 8) Συνθήκες διαβίωσης (Γράφημα 7) Το 29,3% των ατόμων που συμμετείχαν στην έρευνα (88 άτομα) ζουν μόνοι, το 23% (69 άτομα) ζουν με σύντροφο και παιδιά, το 18,7% (56 άτομα) ζουν με τους γονείς τους, το 18,3% (55 άτομα) ζουν με σύντροφο αλλά χωρίς παιδιά, το 9% (27 άτομα) ζει με φίλους, ενώ ποσοστό 1,7% (5 άτομα) ζουν μόνοι με παιδιά. Γράφημα 7. Συνθήκες διαβίωσης

57 43 9) Τόπος διαβίωσης (Γράφημα 8) Το μεγαλύτερο ποσοστό των ερωτηθέντων έχουν ζήσει τα περισσότερα χρόνια της ζωής τους στη Θεσσαλονίκη (65% άτομα). Ακολουθούν σε ποσοστά οι αστικές και ημιαστικές περιοχές (19,3%- 58 άτομα, 6,7%-20 άτομα αντίστοιχα). Μικρό ήταν το ποσοστό των ερωτηθέντων που έχουν περάσει το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους στο λεκανοπέδιο Αττικής (4,3% - 13 άτομα) και ακόμα μικρότερο αυτό των ατόμων από αγροτικές περιοχές (4% - 12 άτομα). Σημειώνεται ότι ποσοστό 0,7% (2 άτομα) δεν απάντησε. Γράφημα 8. Τόπος διαβίωσης 10) Ενασχόληση με τη γυμναστική (Γράφημα 9) Στο σύνολο των ερωτώμενων το 40,3% (121 άτομα) είχαν συστηματική ενασχόληση με τη γυμναστική (6 χρόνια και πάνω), το 32% (96 άτομα) είχαν μακροχρόνια ενασχόληση (2-6 χρόνια), ποσοστό 16,3% (49 άτομα) χαρακτήρισαν την ενασχόλησή τους με τη γυμναστική πρόσφατη (3-12 μήνες) και το 11,3% (34 άτομα) την χαρακτήρισαν περιστασιακή. Γράφημα 9. Ενασχόληση με τη γυμναστική

58 44 11) Εβδομαδιαία συχνότητα ενασχόλησης με τη γυμναστική (Γράφημα 10) Το 1/3 των ερωτηθέντων (33,3% άτομα) γυμνάζονται 3 φορές την εβδομάδα. Το 22,3% (67 άτομα) γυμνάζονται 2 φορές την εβδομάδα και το 19 % (57 άτομα) 4 φορές. Πολύ κοντά είναι και το ποσοστό των ατόμων που γυμνάζονται 5 φορές την εβδομάδα (18,3% - 55 άτομα). Πολύ μικρότερο είναι το ποσοστό των ατόμων που γυμνάζονται 6 ημέρες εβδομαδιαίως (4% - 12 άτομα). Τέλος, το 1,7% (5 άτομα) γυμνάζονται μόλις μία ημέρα την εβδομάδα και το 1,3% (4 άτομα) ασχολούνται καθημερινά με τη γυμναστική. Γράφημα 10. Εβδομαδιαία συχνότητα ενασχόλησης με τη γυμναστική 12) Διάρκεια άσκησης (Γράφημα 11) Η μέση διάρκεια της άσκησης ήταν 76 λεπτά με τυπική απόκλιση 31 λεπτά. Γράφημα 11. Διάρκεια άσκησης

59 45 13) Είδος δραστηριότητας (Γράφημα 12) Οι μισοί από τους ερωτώμενους (50,3% άτομα) ασχολούνται με βάρη διάδρομο, ακολουθεί στις προτιμήσεις η αεροβική με ποσοστό 15,7% (47 άτομα), το τρέξιμο (10,7% - 32 άτομα), ο αθλητισμός (8,3% - 25 άτομα), το περπάτημα (6,7% - 20 άτομα) και το ποδήλατο (0,7% - 2 άτομα). Σημειώνεται ότι το 7,7% (23 άτομα) ασχολούνται με κάποιο άλλο άθλημα πέραν αυτών που αναφέρονται παραπάνω. Γράφημα 12. Είδος δραστηριότητας 14) Συχνότητα χρήσης αλκοόλ (Γράφημα 13) Από τα 300 άτομα του δείγματος όσον αφορά στη χρήση αλκοόλ δηλώθηκε το εξής: Δεν κάνουν χρήση 10 άτομα (3,3%), 1 φορά το χρόνο κάνουν χρήση 38 άτομα (12,7%), μία φορά το εξάμηνο κάνουν χρήση 26 άτομα (8,7%), 1-2 φορές το μήνα κάνουν χρήση 57 άτομα (19%), 1 φορά την εβδομάδα κάνουν χρήση 93 άτομα (31%), 2-3 φορές την εβδομάδα κάνουν χρήση 64 άτομα (21,3%) και καθημερινά κάνουν χρήση 12 άτομα (4%). Γράφημα 13. Συχνότητα χρήσης αλκοόλ

60 46 15) Συχνότητα χρήσης νικοτίνης κάπνισμα (Γράφημα 14) Από τα 300 άτομα του δείγματος όσον αφορά στη χρήση νικοτίνης δηλώθηκε το εξής: Δεν κάνουν χρήση 54 άτομα (18%), 1 φορά στη ζωή τους έκαναν χρήση 84 άτομα (28%), 1 φορά το χρόνο κάνουν χρήση 11 άτομα (3,7%), 1 φορά το εξάμηνο κάνουν χρήση 5 άτομα (1,7%), 1-2 φορές το μήνα κάνουν χρήση 15 άτομα (5%), 1 φορά την εβδομάδα κάνουν χρήση 9 άτομα (3%), 2-3 φορές την εβδομάδα κάνουν χρήση 25 άτομα (8,3%) και καθημερινά κάνουν χρήση 97 άτομα (32,3%). Γράφημα 14. Συχνότητα χρήσης νικοτίνης κάπνισμα 16) Συχνότητα χρήσης καφεΐνης (Γράφημα 15) Από τα 300 άτομα του δείγματος όσον αφορά στη χρήση καφεΐνης δηλώθηκε το εξής: Δεν κάνουν χρήση 8 άτομα (2,7%), 1 φορά στη ζωή τους έκαναν χρήση 4 άτομα (1,3%), 1 φορά το χρόνο κάνουν χρήση 10 άτομα (3,3%), μία φορά το εξάμηνο κάνουν χρήση 9 άτομα (3%), 1-2 φορές το μήνα κάνουν χρήση 5 άτομα (1,7%), 1 φορά την εβδομάδα κάνουν χρήση 12 άτομα (4%), 2-3 φορές την εβδομάδα κάνουν χρήση 43 άτομα (14,3%) και καθημερινά κάνουν χρήση 209 άτομα (69,7%). Γράφημα 15. Συχνότητα χρήσης καφεΐνης

61 47 17) Συχνότητα χρήσης χασίς (Γράφημα 16) Από τα 300 άτομα του δείγματος όσον αφορά στη χρήση χασίς δηλώθηκε το εξής: Δεν κάνουν χρήση 224 άτομα (74,7%), 1 φορά στη ζωή τους έκαναν χρήση 40 άτομα (13,3%), 1 φορά το χρόνο κάνουν χρήση 10 άτομα (3,3%), μία φορά το εξάμηνο κάνουν χρήση 13 άτομα (4,3%), 1-2 φορές το μήνα κάνουν χρήση 9 άτομα (3%), 1 φορά την εβδομάδα κάνει χρήση 1 άτομο (0,3%), 2-3 φορές την εβδομάδα κάνουν χρήση 2 άτομα (0,7%) και καθημερινά κάνει χρήση 1 άτομο (0,3%). Γράφημα 16. Συχνότητα χρήσης χασίς 18) Συχνότητα χρήσης μαριχουάνας (Γράφημα 17) Από τα 300 άτομα του δείγματος όσον αφορά στην χρήση μαριχουάνας δηλώθηκε το εξής: Δεν κάνουν χρήση 276 άτομα (92%), 1 φορά στη ζωή τους έκαναν χρήση 18 άτομα (6%), 1 φορά το χρόνο κάνουν χρήση 2 άτομα (0,7%), μία φορά το εξάμηνο κάνουν χρήση 2 άτομα (0,7%), 1-2 φορές το μήνα κάνει χρήση 1 άτομο (0,3%) και καθημερινά κάνει χρήση 1 άτομο (0,3%). Γράφημα 17. Συχνότητα χρήσης μαριχουάνας

62 48 19) Συχνότητα χρήσης χασισέλαιου (Γράφημα 18) Από τα 300 άτομα του δείγματος όσον αφορά στη χρήση χασισέλαιου δηλώθηκε το εξής: Δεν κάνουν χρήση 294 άτομα (98%), 1 φορά στη ζωή τους έκαναν χρήση 5 άτομα (1,7%) και μία φορά το εξάμηνο κάνει χρήση 1 άτομο (0,3%). Γράφημα 18. Συχνότητα χρήσης χασισέλαιου 20) Συχνότητα χρήσης αμφεταμινών (Γράφημα 19) Από τα 300 άτομα του δείγματος όσον αφορά στη χρήση αμφεταμινών δηλώθηκε το εξής: Δεν κάνουν χρήση 294 άτομα (98%), 1 φορά στη ζωή τους έκαναν χρήση 5 άτομα (1,7%) και καθημερινά κάνει χρήση 1 άτομο (0,3%). Γράφημα 19. Συχνότητα χρήσης αμφεταμινών

63 49 21) Συχνότητα χρήσης κοκαΐνης (Γράφημα 20) Από τα 300 άτομα του δείγματος όσον αφορά στη χρήση κοκαΐνης δηλώθηκε το εξής: Δεν κάνουν χρήση 283 άτομα (94,3%), 1 φορά στη ζωή τους έκαναν χρήση 11 άτομα (3,7%), 1 φορά το χρόνο κάνουν χρήση 5 άτομα (1,7%) και μία φορά το εξάμηνο κάνει χρήση 1 άτομο (0,3%). Γράφημα 20. Συχνότητα χρήσης κοκαΐνης 22) Συχνότητα χρήσης κρακ Από τα 300 άτομα του δείγματος όσον αφορά στη χρήση κρακ δηλώθηκε το εξής: Δεν κάνουν χρήση 299 άτομα (99,7%) και 1-2 φορές το μήνα κάνει χρήση 1 άτομο (0,3%). 23) Συχνότητα χρήσης βαρβιτουρικών Από τα 300 άτομα του δείγματος όσον αφορά στη χρήση βαρβιτουρικών δηλώθηκε το εξής: Δεν κάνουν χρήση 298 άτομα (99,3%) και 1 φορά στη ζωή τους έκαναν χρήση 2 άτομα (0,7%). 24) Συχνότητα χρήσης υπνωτικών (Γράφημα 21) Από τα 300 άτομα του δείγματος όσον αφορά στη χρήση υπνωτικών δηλώθηκε το εξής: Δεν κάνουν χρήση 268 άτομα (89,3%), 1 φορά στη ζωή τους έκαναν χρήση 18 άτομα (6%), 1 φορά το χρόνο κάνουν χρήση 6 άτομα (2%), μία φορά το εξάμηνο κάνουν χρήση 3 άτομα (1%), 1-2 φορές το μήνα κάνουν χρήση 4 άτομα (1,3%) και καθημερινά κάνει χρήση 1 άτομο (0,3%).

64 50 Γράφημα 21. Συχνότητα χρήσης υπνωτικών 25) Συχνότητα χρήσης ηρεμιστικών (Γράφημα 22) Από τα 300 άτομα του δείγματος όσον αφορά στη χρήση ηρεμιστικών δηλώθηκε το εξής: Δεν κάνουν χρήση 261 άτομα (87%), 1 φορά στη ζωή τους έκαναν χρήση 21 άτομα (7%), 1 φορά το χρόνο κάνουν χρήση 8 άτομα (2,7%), μία φορά το εξάμηνο κάνουν χρήση 7 άτομα (2,3%) και 1-2 φορές το μήνα κάνουν χρήση 3 άτομα (1%). Γράφημα 22. Συχνότητα χρήσης ηρεμιστικών

65 51 26) Συχνότητα χρήσης οπίου Από τα 300 άτομα του δείγματος όσον αφορά στη χρήση οπίου δηλώθηκε το εξής: Δεν κάνουν χρήση 299 άτομα (99,7%) και 1 φορά στη ζωή του έκανε χρήση 1 άτομο (0,3%). 27) Συχνότητα χρήσης μορφίνης Από τα 300 άτομα του δείγματος όσον αφορά στη χρήση μορφίνης δηλώθηκε το εξής: Δεν κάνουν χρήση 297 άτομα (99%) και 1 φορά στη ζωή τους έκαναν χρήση 3 άτομα (1%). 28) Συχνότητα χρήσης ηρωίνης Από τα 300 άτομα του δείγματος όσον αφορά στη χρήση ηρωίνης δηλώθηκε το εξής: Δεν κάνουν χρήση 299 άτομα (99,7%) και 1 φορά στη ζωή του έκανε χρήση 1 άτομο (0,3%). 29) Συχνότητα χρήσης κωδεΐνης (Γράφημα 23) Από τα 300 άτομα του δείγματος όσον αφορά στη χρήση κωδεΐνης δηλώθηκε το εξής: Δεν κάνουν χρήση 296 άτομα (98,7%), 1 φορά στη ζωή τους έκαναν χρήση 2 άτομα (0,7%), 1-2 φορές το μήνα κάνει χρήση 1 άτομο (0,3%) και 1 φορά την εβδομάδα κάνει χρήση 1 άτομο (0,3%). Γράφημα 23. Συχνότητα χρήσης κωδεΐνης

66 52 30) Συχνότητα χρήσης μεθαδόνης Κανένας από τους 300 ερωτηθέντες δεν έχει κάνει χρήση μεθαδόνης. 31) Συχνότητα χρήσης μεριδίνης Από τα 300 άτομα του δείγματος όσον αφορά στη χρήση μεριδίνης δηλώθηκε το εξής: Δεν κάνουν χρήση 298 άτομα (99,3%) και 1 φορά στη ζωή τους έκαναν χρήση 2 άτομα (0,7%). 32) Συχνότητα Χρήσης LSD (Γράφημα 24) Από τα 300 άτομα του δείγματος όσον αφορά στη χρήση LSD δηλώθηκε το εξής: Δεν κάνουν χρήση 286 άτομα (95,3%), 1 φορά στη ζωή τους έκαναν χρήση 13 άτομα (4,3%) και 1-2 φορές το μήνα κάνει χρήση 1 άτομο (0,3%). Γράφημα 24. Συχνότητα χρήσης LSD 33) Συχνότητα χρήσης μεσκαλίνης Κανένας από τους ερωτηθέντες δεν έχει κάνει χρήση μεσκαλίνης. 34) Συχνότητα χρήσης διαλυτικών Από τα 300 άτομα του δείγματος όσον αφορά στη χρήση διαλυτικών δηλώθηκε το εξής: Δεν κάνουν χρήση 289 άτομα (96,3%) και 1 φορά στη ζωή τους έκαναν χρήση 11 άτομα (3,7%).

67 53 35) Συχνότητα χρήσης κολλών (Γράφημα 25) Από τα 300 άτομα του δείγματος όσον αφορά στη χρήση κολλών δηλώθηκε το εξής: Δεν κάνουν χρήση 293 άτομα (97,7%), 1 φορά στη ζωή τους έκαναν χρήση 4 άτομα (1,3%) και 1 φορά το χρόνο κάνουν χρήση 3 άτομα (1%). Γράφημα 25. Συχνότητα χρήσης κολλών 36) Συχνότητα χρήσης βενζίνης (Γράφημα 26) Από τα 300 άτομα του δείγματος όσον αφορά στη χρήση βενζίνης δηλώθηκε το εξής: Δεν κάνουν χρήση 289 άτομα (96,3%), 1 φορά στη ζωή τους έκαναν χρήση 9 άτομα (3%), 1 φορά το χρόνο κάνει χρήση 1 άτομο (0,3%) και μία φορά το εξάμηνο κάνει χρήση 1 άτομο (0,3%). Γράφημα 26. Συχνότητα χρήσης βενζίνης

68 54 37) Ηλικία πρώτης χρήσης (Γράφημα 27) Η ηλικία κατά την οποία έγινε η πρώτη χρήση εθιστικής ουσίας (πλην της καφεΐνης) ήταν κατά μέσο όρο τα 17 έτη, με τυπική απόκλιση 4. Γράφημα 27. Ηλικία πρώτης χρήσης 38) Είδος ουσίας πρώτης χρήσης (Γράφημα 28) Σημειώνεται καταρχάς ότι το 20,3% (61 άτομα) απάντησαν ότι δεν έχουν κάνει ποτέ χρήση κάποιας εθιστικής ουσίας από αυτές που αναφέρονται στο ερωτηματολόγιο πλην της καφεΐνης. Από το εναπομείναν 71,3% των ατόμων που έχουν κάνει έστω και μία φορά στη ζωή τους χρήση κάποιας εθιστικής ουσίας και όσον αφορά στο είδος της ουσίας πρώτης χρήσης, καταγράφηκαν τα εξής στοιχεία: 214 άτομα (89,5%) δοκίμασαν νικοτίνη ή/και αλκοόλ, 17 άτομα (7,1%) δοκίμασαν κάνναβη, 4 άτομα (1,7%) δοκίμασαν κατασταλτικά, 3 άτομα (1,3%) δοκίμασαν οπιούχα ή/και παράγωγά τους και 1 άτομο (0,4%) δοκίμασε διεγερτικά. Γράφημα 28. Είδος ουσίας πρώτης χρήσης

69 55 39) Είδος κύριας ουσίας τρέχουσας χρήσης (Γράφημα 29) Στην ερώτηση για το είδος της κύριας ουσίας τρέχουσας χρήσης (πλην της καφεΐνης), τα δεδομένα που συλλέξαμε ήταν τα ακόλουθα: 99 άτομα (33%) κάνουν χρήση αλκοόλ, 83 άτομα (27,7%) κάνουν χρήση νικοτίνης, 4 άτομα (1,3%) κάνουν χρήση χασίς, 1 άτομο (0,3%) κάνει χρήση κοκαΐνης, 3 άτομα (1%) κάνουν χρήση ηρεμιστικών, 106 άτομα (35,3%) δήλωσαν ότι δεν κάνουν χρήση καμίας ουσίας και 4 άτομα (1,3%) δεν απάντησαν σε αυτή την ερώτηση. Γράφημα 29. Είδος κύριας ουσίας τρέχουσας χρήσης 40) Χρήση πριν ή μετά τον αθλητισμό; (Γράφημα 30) Από τα 194 άτομα που δήλωσαν ότι κάνουν χρήση στη παρούσα φάση της ζωής τους κάποιας από τις ουσίες του ερωτηματολογίου, 6 άτομα δεν απάντησαν αν η χρήση τους άρχισε πριν ή μετά την ενασχόλησή τους με τον αθλητισμό. Οπότε από τα 188 άτομα που απάντησαν, τα 152 (80,9%) δήλωσαν ότι η χρήση των εθιστικών ουσιών ξεκίνησε πριν την ενασχόληση τους με τον αθλητισμό ενώ 36 άτομα (19,1%) δήλωσαν ότι η χρήση εθιστικών ουσιών ξεκίνησε μετά από την ενασχόλησή τους με αθλητισμό. Γράφημα 30. Χρήση πριν ή μετά τον αθλητισμό

70 56 41) Τροποποίηση υγείας Στη συγκεκριμένη ερώτηση δεν απάντησαν 64 άτομα (21,3%). Το 56,8% αυτών που απάντησαν (134 άτομα) δεν έχουν παρατηρήσει τροποποίηση στην υγεία τους από τη χρήση των εθιστικών ουσιών, ενώ το 43,2% (102 άτομα) έχουν παρατηρήσει τέτοια τροποποίηση. 42) Είδος τροποποίησης υγείας (Γράφημα 31) Ποσοστό 2% (2 άτομα) δεν απάντησε ως προς το είδος της παρατηρούμενης τροποποίησης στην υγεία. Πέραν αυτών αναφέρθηκε επιδείνωση της υγείας στο 20,6% (21 άτομα), ευεξία στο 17,3% (18 άτομα), μυϊκή χαλάρωση στο 13,7% (14 άτομα), λιγότερη ένταση στο 12,7% (13 άτομα), καλύτερος ύπνος στο 9,8% (10 άτομα), λιγότερη όρεξη στο 9,8% (10 άτομα), διέγερση στο 8,8% (9 άτομα), μεγαλύτερη όρεξη στο 3,9% (4 άτομα), άλλη τροποποίηση στο 1% (1 άτομο). Γράφημα 31. Είδος τροποποίησης υγείας 43) Κύρια αιτία προσωπικής χρήσης (Γράφημα 32) Σχετικά μεγάλο ποσοστό 41,3% (124 άτομα) από τους ερωτώμενους δεν απάντησαν στη συγκεκριμένη ερώτηση. Από τις διαθέσιμες επιλογές ποσοστό 15,7% (47 άτομα) επέλεξε σαν κύρια αιτία χρήσης την περιέργεια, το 11,3% (34 άτομα) τον εθισμό, το 8% (24 άτομα) τη μυϊκή χαλάρωση, ενώ χαμηλότερα ποσοστά σημείωσαν οι επιλογές για ψυχολογικά προβλήματα (3,3% - 10 άτομα), οικογενειακά προβλήματα (3% - 9 άτομα), κοινωνικά προβλήματα (2% - 6 άτομα), πιέσεις φίλων και έλλειψη

71 57 ενημέρωσης (από 1,3% - 4 άτομα η κάθε κατηγορία). Ποσοστό 12,7% (38 άτομα) δεν καλύφθηκαν από τις επιλογές του ερωτηματολογίου για την κύρια αιτία χρήσης και επέλεξε άλλη αιτία. Η κυριότερη άλλη αιτία ήταν η διασκέδαση. Γράφημα 32. Κύρια αιτία προσωπικής χρήσης 44) Άθληση με στόχο περιορισμό ή αποφυγή ουσιών Από το 82,7% (248 άτομα) που απάντησε στην ερώτηση αυτή, το μεγαλύτερο ποσοστό (70% άτομα) δεν αθλείται με σκοπό τον περιορισμό ή την αποφυγή της χρήσης εθιστικών ουσιών ενώ, μόλις το 12,7% (38 άτομα) απάντησε καταφατικά. 45) Διέξοδος στις ουσίες όπως και στον αθλητισμό Οι μισοί σχεδόν από τους ερωτηθέντες (49,3% άτομα) δεν βρίσκουν διέξοδο στις ουσίες όπως και στον αθλητισμό, ενώ ποσοστό 31,3% (94 άτομα) απάντησαν καταφατικά στη συγκεκριμένη ερώτηση. Τέλος ποσοστό 19,3% (58 άτομα) δεν απάντησε στη συγκεκριμένη ερώτηση. 46) Πρόβλημα σωματικής υγείας (Γράφημα 33) Το μεγαλύτερο ποσοστό των ατόμων του δείγματος (69,3% άτομα) δεν είχε κάποιο πρόβλημα σωματικής υγείας. Το 11,7% (35 άτομα) δήλωσε ότι είχε κάποιο πρόβλημα. Οι υπόλοιποι, πέραν του 6,7% (20 άτομα) που δεν απάντησαν, δεν ήξεραν αν είχαν κάποιο σωματικό πρόβλημα (12,3% - 37 άτομα).

72 58 Γράφημα 33. Πρόβλημα σωματικής υγείας 47) Χρήση παράνομων ψυχοτρόπων ουσιών (ή ουσίας χωρίς συνταγή γιατρού) 197 άτομα (65,7%) δεν έχουν κάνει χρήση κάποιας παράνομης ψυχοτρόπου ουσίας (ή ουσίας χωρίς συνταγή γιατρού), ενώ 68 άτομα (22,7%) έχουν κάνει χρήση. Τα υπόλοιπα 35 άτομα (11,7%) δεν απάντησαν στη συγκεκριμένη ερώτηση. 48) Χρήση παράνομων ψυχοτρόπων ουσιών (ή ουσιών χωρίς συνταγή γιατρού) πριν ή μετά την αρχή ενασχόλησης με τον αθλητισμό; (Γράφημα 34) Από τα 68 άτομα που δήλωσαν ότι έχουν κάνει, έστω και μία φορά, χρήση παράνομης ψυχοτρόπου ουσίας (ή ουσίας χωρίς συνταγή γιατρού), τα 25 (36,8%) έκαναν χρήση μετά την ενασχόληση τους με τον αθλητισμό ενώ 41 άτομα (60,3%) έκαναν χρήση πριν από την ενασχόληση τους με τον αθλητισμό. Τέλος 2 άτομα (2,9%) δεν απάντησαν στην ερώτηση αυτή. Γράφημα 34. Χρήση παράνομων ψυχοτρόπων ουσιών (ή ουσιών χωρίς συνταγή γιατρού) πριν ή μετά την αρχή ενασχόλησης με τον αθλητισμό

73 59 49) Είδος παράνομης ψυχοτρόπου ουσίας (ή ουσίας χωρίς συνταγή γιατρού) που χρησιμοποιήθηκε πριν από την ενασχόληση με τον αθλητισμό (Γράφημα 35) Από τα 20 άτομα που απάντησαν στην ερώτηση αυτή το 45% (9 άτομα) δήλωσε ότι έκανε χρήση χασίς. Το 20% (4 άτομα) έκανε χρήση υπνωτικών, το 10% (2 άτομα) έκανε χρήση κοκαΐνης και ίδιο ποσοστό (10% - 2 άτομα) έκανε χρήση κωδεΐνης. Ποσοστό 5% (1 άτομο) δήλωσε ότι έκανε χρήση μορφίνης και 10% (2 άτομα) δεν απάντησε για το ποια ήταν η ουσία χρήσης. Γράφημα 35. Είδος παράνομης ψυχοτρόπου ουσίας (ή ουσίας χωρίς συνταγή γιατρού) που χρησιμοποιήθηκε πριν από την ενασχόληση με τον αθλητισμό 50) Ενέσιμη ψυχοτρόπος ουσία Στην ερώτηση για τη χρήση ενέσιμης ψυχοτρόπου ουσίας έστω και μια φορά στη ζωή τους, η συντριπτική πλειονότητα των ερωτηθέντων (87,3% άτομα) αρνήθηκε οποιαδήποτε χρήση, το 12,3% (37 άτομα) δεν απάντησε και μόλις 1 άτομο (0,3%) απάντησε καταφατικά. 51) Αιτία χρήσης ψυχοτρόπων ουσιών από εφήβους (Γράφημα 36) Η κυριότερη αιτία χρήσης ψυχοτρόπων ουσιών από εφήβους, σύμφωνα με τους ερωτηθέντες, σε ποσοστό 30,3% (91 άτομα) είναι η περιέργεια. Ακολουθούν ως πιθανές αιτίες οι πιέσεις φίλων (14,7% - 44 άτομα), τα ψυχολογικά προβλήματα (14,3% - 43 άτομα), τα οικογενειακά προβλήματα (14% - 42 άτομα), η έλλειψη ενημέρωσης (13,7% - 41 άτομα) και, τέλος, τα κοινωνικά προβλήματα (11% - 33 άτομα). Σημειώνεται ότι ποσοστό 2% (6 άτομα) δεν απάντησε στην ερώτηση αυτή.

74 60 Γράφημα 36. Αιτία χρήσης ψυχοτρόπων ουσιών από εφήβους 52) Αιτία χρήσης ψυχοτρόπων ουσιών από αθλούμενους (Γράφημα 37) Επικρατέστερη αιτία χρήσης ψυχοτρόπων ουσιών από αθλούμενους, σύμφωνα πάντα με τους ερωτώμενους, ήταν τα ψυχολογικά προβλήματα (26,7% - 80 άτομα). Ακολουθούν ως πιθανές αιτίες τα κοινωνικά προβλήματα (16,3% - 49 άτομα), η έλλειψη ενημέρωσης, η περιέργεια (12,7% - 38 άτομα σε κάθε κατηγορία), οι πιέσεις φίλων (9% - 27 άτομα) και τα οικογενειακά προβλήματα (5,3% - 16 άτομα). Ποσοστό 11,3% (34 άτομα) επέλεξε κάποια άλλη πιθανή αιτία πέραν αυτών που έθετε το ερωτηματολόγιο. Επικρατέστερες άλλες αιτίες χρήσης ήταν η διασκέδαση, η προσωπική απόλαυση και η μόδα. Γράφημα 37. Αιτία χρήσης ψυχοτρόπων ουσιών από αθλούμενους