Μάθημα: Εφαρμογές Δημοσίου Δικαίου Διδάσκων: Δημητρόπουλος Ανδρέας

Transcript

1 ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΙΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΣΤΥΛΙΑΝΗ ΜΟΝΔΕΛΟΥ Η ΕΥΘΥΝΗ ΤΩΝ ΜΕΛΩΝ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ THE RESPONSIBILITY OF THE MEMBERS OF THE GOVERNMENT Στυλιανή Μονδέλου Αρ. μητρώου: ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ Ν.Ο.Π.Ε.-ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΕΤΟΣ 2013 Μάθημα: Εφαρμογές Δημοσίου Δικαίου Διδάσκων: Δημητρόπουλος Ανδρέας Σελίδα 1

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγή Γενικό μέρος 1.Πολιτική- κοινοβουλευτική ευθύνη των μελών της Κυβέρνησης Α) Άρθρα Σ, έννοια και περιεχόμενο Β) Αρχές 2. Ποινική ευθύνη των μελών της Κυβέρνησης Α) Άρθρο 86 Σ, έννοια και χαρακτηριστικά Β) Ποινικά αδικήματα α. Ποινικά αδικήματα «κατά την άσκηση» των υπουργικών καθηκόντων β. Ποινικά αδικήματα «εκτός άσκησης» των υπουργικών καθηκόντων γ. Ποινικά αδικήματα «επ ευκαιρία» της άσκησης των υπουργικών καθηκόντων δ. Παραγραφή, αναστολή παραγραφής και εξάλειψη του αξιοποίνου Γ) Διαδικασία α. Η διαδικασία άσκησης της ποινικής δίωξης (κοινοβουλευτική διαδικασία) β. Υπουργοδικείο, ανάκριση γ. Η διαδικασία στο ακροατήριο του Ειδικού Δικαστηρίου 3. Αστική ευθύνη των μελών της Κυβέρνησης Τα συμπεράσματα της εργασίας Σελίδα 2

3 Περίληψη της εργασίας σε ελληνικά και αγγλικά Λήμματα Βιβλιογραφία Εισαγωγή Το θέμα: Στα πλαίσια της παρούσας εργασίας θα επιχειρήσουμε να προσεγγίσουμε με τη μεγαλύτερη δυνατή ακρίβεια το θέμα της ευθύνης των μελών της κυβέρνησης. Συγκεκριμένα, στόχος μου είναι η ανάλυση της έννοιας, των μορφών και του περιεχομένου της ευθύνης των Υπουργών καθώς και των Υφυπουργών, με την ταυτόχρονη παράθεση και ερμηνεία των σχετικών διατάξεων και εν τέλει η διεξαγωγή ορισμένων συμπερασμάτων. Έτσι καθώς θα προχωρώ στην ανάπτυξη του θέματος θα παραπέμπω τον αναγνώστη στις σχετικές διατάξεις του Συντάγματος, παραθέτοντας αυτολεξεί τα σχετικά χωρία για την διευκόλυνσή του. ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ Ο θεσμός της ευθύνης των κυβερνώντων αποτελεί αναγκαίο και καθοριστικό στοιχείο του δημοκρατικού πολιτεύματος και είναι άμεσα συνυφασμένος με το κοινοβουλευτικό σύστημα, στο οποίο η κυβέρνηση λογοδοτεί ενώπιον της νομοθετικής λειτουργίας. Γι αυτό, Σελίδα 3

4 άλλωστε, και δεν υφίσταται σε αυταρχικά καθεστώτα. Μάλιστα, κατάγεται από την Αγγλία από την οποία σταδιακά διαδόθηκε και καθιερώθηκε σε πολλά ευρωπαϊκά κράτη. Η ευθύνη των μελών της κυβέρνησης διακρίνεται σε πολιτική ή κοινοβουλευτική, ποινική και αστική. Ιστορικά προηγήθηκε η ποινική ευθύνη και αργότερα ακολούθησε η εμφάνιση και των άλλων μορφών, ιδίως μετά τον Α Παγκόσμιο πόλεμο, οπότε και έλαβε χώρα η ρητή καθιέρωση της κοινοβουλευτικής ευθύνης. Μάλιστα, η τελευταία ενδέχεται να συνεπάγεται την απομάκρυνση της Κυβέρνησης ή του εκάστοτε Υπουργού. Η θεσμοθέτηση ποινικών κυρώσεων κατά το Σύνταγμα και την ειδική νομοθεσία περί ευθύνης Υπουργών*, δικαιολογεί και την ύπαρξη καθώς και τον καταλογισμό ποινικών ευθυνών, ενώ η αστική ευθύνη μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα την καταβολή αποζημίωσης κατά τις ισχύουσες διατάξεις. 1. ΠΟΛΙΤΙΚΗ-ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΤΩΝ ΜΕΛΩΝ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ Α) Άρθρα 84-85Σ, έννοια και περιεχόμενο *Ν. 3126/2003(ΦΕΚ Α 66/ ) «Ποινική Ευθύνη των Υπουργών». ΝΔ 802/1971 «Περί ευθύνης των μελών της Κυβερνήσεως και των Υφυπουργών». Ν.2509/1997 «Ποινική Ευθύνη των Υπουργών». Σελίδα 4

5 Η πολιτική ευθύνη των Υπουργών θεμελιώνεται στα άρθρα 84-85Σ. Κατά το άρ. 84 παρ.1 εδ. α «η Κυβέρνηση οφείλει να έχει την εμπιστοσύνη της Βουλής». Με το εδάφιο αυτό καθιερώνεται η κοινοβουλευτική ευθύνη. Τα υπόλοιπα εδάφια της ίδιας παραγράφου καθώς και οι υπόλοιπες παράγραφοι του ίδιου άρθρου αναφέρονται στην πρόταση εμπιστοσύνης και δυσπιστίας. Η πρόταση δυσπιστίας αποτελεί μέσο κοινοβουλευτικού ελέγχου (όπως είναι οι αναφορές, οι ερωτήσεις, οι επίκαιρες ερωτήσεις, οι αιτήσεις κατάθεσης εγγράφων, οι επερωτήσεις και οι επίκαιρες επερωτήσεις), το οποίο μπορεί να προκαλέσει παραίτηση του εκάστοτε Υπουργού που υπόκειται σε έλεγχο ή της Κυβέρνησης. Μολαταύτα και σε αντίθεση με τα υπόλοιπα μέσα κοινοβουλευτικού ελέγχου, η υποβολή προτάσεως δυσπιστίας κατά Υπουργού ή Υφυπουργού δεν είθισται στην κοινοβουλευτική πρακτική, διότι σπάνια Κυβέρνηση δε θα μεριμνήσει να προστατεύσει Υπουργό που δέχεται πρόταση μομφής. Δε συμβαίνει όμως το ίδιο και με την πρόταση δυσπιστίας εναντίον της Κυβέρνησης στο σύνολό της, που στόχο έχει την ανατροπή της. Η πρόταση εμπιστοσύνης από την άλλη υποβάλλεται από την ίδια την Κυβέρνηση και σκοπό έχει την επιβεβαίωση της εμπιστοσύνης της Βουλής προς αυτή. Έτσι, αν επιχειρούσαμε να ορίσουμε την έννοια της κοινοβουλευτικής ευθύνης, θα λέγαμε ότι αυτή έγκειται στην υποχρέωση του Υπουργού ή της Κυβέρνησης συλλογικά να απολαμβάνει την εμπιστοσύνη της Βουλής, διαφορετικά υποχρεούται να παραιτηθεί. Μάλιστα, στο σημείο αυτό μπορεί να γίνει λόγος περί ατομικής και συλλογικής πολιτικής ευθύνης, με την έννοια ότι κάθε Υπουργός ευθύνεται ατομικά για τις πράξεις του που Σελίδα 5

6 έγκεινται στην υπουργική του αρμοδιότητα και συλλογικά για τις πράξεις της Κυβέρνησης. Αυτό διαφαίνεται και στο άρ.85 παρ.1. Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με το άρθρο 85Σ «τα μέλη του Υπουργικού Συμβουλίου, καθώς και οι Υφυπουργοί είναι συλλογικώς υπεύθυνοι για τη γενική πολιτική της Κυβέρνησης και καθένας απ αυτούς για τις πράξεις ή παραλείψεις της αρμοδιότητάς του, σύμφωνα με τις διατάξεις των νόμων για την ευθύνη των Υπουργών. Σε καμία περίπτωση η έγγραφη ή προφορική εντολή του Προέδρου της Δημοκρατίας δεν απαλλάσσει τους Υπουργούς και τους Υφυπουργούς από την ευθύνη τους». Στο άρθρο αυτό θα μπορούσε να πει κανείς πως συγχέονται οι έννοιες της πολιτικής και της ποινικής ευθύνης με την αναφορά του νόμου για την ευθύνη των Υπουργών. Επίσης, η ατομική πολιτική ευθύνη, η οποία βαραίνει έναν Υπουργό που προκάλεσε ζημία στο δημόσιο συμφέρον με κάποια πράξη ή παράλειψή του, συνεπάγεται στην επιβολή κύρωσης, η οποία έγκειται στην παραίτηση του εν λόγω Υπουργού. Σημειωτέον πως η συλλογική ευθύνη όσον αφορά στη γενική πολιτική της Κυβέρνησης βαραίνει τόσο τους Υπουργούς όσο και τους Υφυπουργούς, ενώ όσον αφορά σε συγκεκριμένες πράξεις του Υπουργικού Συμβουλίου, τότε βαρύνονται μόνον οι Υπουργοί, διότι οι Υφυπουργοί δεν αποτελούν μέλη του. Β) Αρχές Σελίδα 6

7 Οι αρχές της πολιτικής ευθύνης συνίστανται στη λογοδοσία των Υπουργών, στην υποχρέωση ελέγχου και στην υποχρέωση παραίτησης. Όπως αναφέρθηκε ήδη παραπάνω, η πολιτική ευθύνη των Υπουργών αποτελεί στοιχείο του κοινοβουλευτικού συστήματος κατά το οποίο αυτοί υποχρεούνται να λογοδοτούν ενώπιον της νομοθετικής εξουσίας, δηλαδή της Βουλής. Κάτι τέτοιο είναι αναγκαίο στα πλαίσια του ελέγχου που πρέπει να υπόκειται η Κυβέρνηση. Η υποχρέωση των Υπουργών να παρίστανται και να δίνουν διευκρινήσεις για τις αναφορές που τους απευθύνει η Βουλή, καθώς και η υποχρέωσή τους να προσκομίζουν τα ζητηθέντα έγγραφα εφόσον το αυτό έχει ζητήσει βουλευτής ή εξεταστική επιτροπή, έγκεινται στα πλαίσια της λογοδοσίας των Υπουργών. Μάλιστα, αυτή είναι απεριόριστη και είναι δυνατό να επεκτείνεται σε κάθε θέμα της γενικής πολιτικής ή της αρμοδιότητας του Υπουργού. Εν συνεχεία, ο έλεγχος της Κυβέρνησης από τη Βουλή, που αποτελεί και την πρώτη διάσταση του κοινοβουλευτικού συστήματος, ενδέχεται να έχει είτε συλλογική είτε ατομική μορφή. Δηλαδή, μπορεί να εκτείνεται σε όλο το κυβερνητικό φάσμα, αλλά μπορεί να απευθύνεται και σε έναν συγκεκριμένο Υπουργό. Ο έλεγχος αυτός ασκείται κατά κύριο λόγο από την αντιπολίτευση, αλλά και από όλους τους βουλευτές. Επίσης, μπορεί να ασκηθεί και από τις ορισμένες από τη Βουλή εξεταστικές επιτροπές ( άρθρο 68 παρ.2 Σ). Τέλος, η παραίτηση των Υπουργών ή της Κυβέρνησης είναι το ενδεχόμενο αποτέλεσμα της λογοδοσίας και του ελέγχου, είναι η κύρωση που μπορεί να επέλθει στα πλαίσια της πολιτικής ευθύνης των κυβερνώντων. Για να Σελίδα 7

8 γίνει κάτι τέτοιο θα πρέπει να έχει προηγηθεί ρητή έκφραση δυσπιστίας κατά της Κυβέρνησης ή ενός συγκεκριμένου Υπουργού εκ μέρους της Βουλής. 2. ΠΟΙΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΤΩΝ ΜΕΛΩΝ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ Α) Άρθρο 86 Σ, έννοια και χαρακτηριστικά Σύμφωνα με το άρθρο 86 Σ: «1. Μόνο η Βουλή έχει την αρμοδιότητα να ασκεί δίωξη κατά όσων διατελούν ή διετέλεσαν μέλη της Κυβέρνησης ή Υφυπουργοί για ποινικά αδικήματα που τέλεσαν κατά την άσκηση των καθηκόντων τους, όπως νόμος ορίζει. Απαγορεύεται η θέσπιση ιδιώνυμων υπουργικών αδικημάτων. 2. Δίωξη, ανάκριση, προανάκριση ή προκαταρκτική εξέταση κατά των προσώπων και για τα αδικήματα που αναφέρονται στην παράγραφο 1 δεν επιτρέπεται χωρίς προηγούμενη απόφαση της Βουλής κατά την παράγραφο 3. Αν στο πλαίσιο άλλης ανάκρισης, προανάκρισης, προκαταρκτικής εξέτασης ή διοικητικής εξέτασης προκύψουν στοιχεία, τα οποία σχετίζονται με τα πρόσωπα και τα αδικήματα της προηγούμενης παραγράφου, αυτά διαβιβάζονται αμελλητί στη Βουλή από αυτόν που ενεργεί την ανάκριση, προανάκριση ή εξέταση. 3. Πρόταση άσκησης δίωξης υποβάλλεται από τριάντα τουλάχιστον βουλευτές. Η Βουλή, με απόφασή της που λαμβάνεται με την απόλυτη Σελίδα 8

9 πλειοψηφία του όλου αριθμού των βουλευτών, συγκροτεί ειδική κοινοβουλευτική επιτροπή για τη διενέργεια προκαταρκτικής εξέτασης, διαφορετικά, η πρόταση απορρίπτεται ως προδήλως αβάσιμη. Το πόρισμα της επιτροπής του προηγούμενου εδαφίου εισάγεται στην Ολομέλεια της Βουλής η οποία θα αποφασίσει για την άσκηση ή μη δίωξης. Η σχετική απόφαση λαμβάνεται με την απόλυτη πλειοψηφία του όλου αριθμού των βουλευτών. Η Βουλή μπορεί να ασκήσει την κατά την παράγραφο 1 αρμοδιότητά της μέχρι το πέρας της δεύτερης τακτικής συνόδου της βουλευτικής περιόδου που αρχίζει μετά την τέλεση του αδικήματος. Με τη διαδικασία και την πλειοψηφία του πρώτου εδαφίου της παραγράφου αυτής η Βουλή μπορεί οποτεδήποτε να ανακαλεί την απόφασή της ή να αναστέλλει τη δίωξη, την προδικασία ή την κύρια διαδικασία. 4. Αρμόδιο για την εκδίκαση των σχετικών υποθέσεων σε πρώτο και τελευταίο βαθμό είναι, ως ανώτατο δικαστήριο, Ειδικό Δικαστήριο που συγκροτείται για κάθε υπόθεση από έξι μέλη του Συμβουλίου της Επικρατείας και επτά μέλη του Αρείου Πάγου. Τα τακτικά και αναπληρωματικά μέλη του Ειδικού Δικαστηρίου κληρώνονται, μετά την άσκηση δίωξης, από τον Πρόεδρο της Βουλής σε δημόσια συνεδρίαση της Βουλής, μεταξύ των μελών των δύο ανώτατων αυτών δικαστηρίων, που έχουν διορισθεί ή προαχθεί στο βαθμό που κατέχουν πριν από την υποβολή πρότασης για άσκηση δίωξης. Του Ειδικού Δικαστηρίου προεδρεύει ο ανώτερος σε βαθμό από τα μέλη του Σελίδα 9

10 Αρείου Πάγου που κληρώθηκαν και μεταξύ ομοιόβαθμων ο αρχαιότερος. Στο πλαίσιο του Ειδικού Δικαστηρίου της παραγράφου αυτής λειτουργεί Δικαστικό Συμβούλιο που συγκροτείται για κάθε υπόθεση από δύο μέλη του Συμβουλίου της Επικρατείας και τρία μέλη του Αρείου Πάγου. Τα μέλη του Δικαστικού Συμβουλίου δεν μπορεί να είναι και μέλη του Ειδικού Δικαστηρίου. Με απόφαση του Δικαστικού Συμβουλίου ορίζεται ένα από τα μέλη του ορίζεται ένα από τα μέλη του που ανήκει στον Άρειο Πάγο ως ανακριτής. Η προδικασία λήγει με την έκδοση βουλεύματος. Καθήκοντα εισαγγελέα στο Ειδικό Δικαστήριο και στο Δικαστικό Συμβούλιο της παραγράφου αυτής ασκεί μέλος της Εισαγγελίας του Αρείου Πάγου που κληρώνεται μαζί με τον αναπληρωτή του. Το δεύτερο και τρίτο εδάφιο της παραγράφου αυτής εφαρμόζονται και για τα μέλη του Δικαστικού Συμβουλίου ενώ το δεύτερο εδάφιο και για τον εισαγγελέα. Σε περίπτωση παραπομπής προσώπου που είναι ή διετέλεσε μέλος της Κυβέρνησης ή Υφυπουργός, ενώπιον του Ειδικού Δικαστηρίου συμπαραπέμπονται και οι τυχόν συμμέτοχοι, όπως ο νόμος ορίζει. 5. Αν για οποιονδήποτε άλλο λόγο, στον οποίο περιλαμβάνεται και η παραγραφή, δεν περατωθεί η διαδικασία που αφορά τη δίωξη κατά προσώπου που είναι ή διετέλεσε μέλος της Κυβέρνησης ή Υφυπουργός, η Βουλή μπορεί, ύστερα από αίτηση του ίδιου ή των κληρονόμων του, να συστήσει ειδική επιτροπή στην οποία μπορούν να μετέχουν Σελίδα 10

11 και ανώτατοι δικαστικοί λειτουργοί για τον έλεγχο της κατηγορίας.» Με λίγα λόγια θα μπορούσαμε να πούμε πως η ποινική ευθύνη των μελών της Κυβέρνησης αλλά και των Υφυπουργών έχει ειδικό χαρακτήρα και αφορά κοινά ποινικά αδικήματα που αυτοί διέπραξαν κατά την εκτέλεση των καθηκόντων τους. Ο ειδικός χαρακτήρας της ποινικής ευθύνης συνίσταται στην ειδική ποινική μεταχείριση των Υπουργών από το Σύνταγμα και πιο συγκεκριμένα σε μια ευνοϊκή ποινική μεταχείριση συγκριτικά με δράστες που δε φέρουν το υπουργικό αξίωμα. Κάτι τέτοιο συμβαίνει προκειμένου να αποφευχθούν οι ποινικές διαδικασίες ως μέσο πολιτικού αγώνα καθώς και η αλόγιστη ποινικοποίηση της πολιτικής ζωής που θα μπορούσε να φθείρει τους θεσμούς. Συγχρόνως, διαφυλάσσεται έτσι και ο κρατικός μηχανισμός από τις ενέργειες των Υπουργών, αλλά και οι ίδιοι οι Υπουργοί και το υπουργικό αξίωμα. Η μεσολάβηση της Βουλής στην όλη διαδικασία, η εκδίκαση από το Υπουργοδικείο, που αποτελεί ειδικό δικαστήριο και η σύντομη παραγραφή είναι τα κύρια στοιχεία που αποδεικνύουν την ειδική αυτή μεταχείριση, η οποία εντοπίζεται και σε διατάξεις του Ν. 3126/2003 που αφορούν τα ποινικά αδικήματα και την εκδίκασή τους. Β) Ποινικά αδικήματα Σελίδα 11

12 Ποινικό αδίκημα αποτελεί η αξιόποινη πράξη σε βαθμό πλημμελήματος ή κακουργήματος που διαπράχθηκε από Υπουργό κατά την εκτέλεση των καθηκόντων του. Ο Ν. 3126/2003, που εξειδικεύει το περιεχόμενο του άρ. 86 Σ., διακρίνει τα ποινικά αδικήματα σε αυτά που τελέσθηκαν από Υπουργό ή Υφυπουργό «κατά την άσκηση» των καθηκόντων του και σε αυτά που τελέσθηκαν «εκτός της άσκησης» των καθηκόντων του. Επίσης, υπάρχει και η κατηγορία των ποινικών αδικημάτων «επ ευκαιρία» της άσκησης. Πάντως, σε κάθε περίπτωση τα εγκλήματα που μπορεί να τελέσουν οι Υπουργοί είναι «κοινά» εγκλήματα, αφού και το ίδιο το Σύνταγμα απαγορεύει την θέσπιση ιδιώνυμων εγκλημάτων (άρ. 86 παρ. 1 εδ. β Σ). α. Ποινικά αδικήματα «κατά την άσκηση» των υπουργικών καθηκόντων Τα ποινικά αδικήματα που διαπράττονται κατά την άσκηση των υπουργικών καθηκόντων και αναφέρονται ρητά στ άρ. 86 παρ.1 Σ είναι τα αδικήματα εκείνα που τελούνται στα πλαίσια και κατά το χρόνο που ο εκάστοτε Υπουργός διακρίνεται από το υπουργικό αξίωμα. Παρ όλ αυτά, υπάρχουν και ποινικά αδικήματα που τελούνται μεν στο χρονικό πλαίσιο της υπουργικής ιδιότητας, ουδεμία σχέση όμως έχουν με την άσκηση των υπουργικών καθηκόντων. Έτσι, αν εφαρμόζεται άκριτα και ανεξαιρέτως το χρονικό Σελίδα 12

13 κριτήριο, τότε υπάρχει κίνδυνος υπέρμετρης διεύρυνσης των ευνοϊκών ρυθμίσεων για όσους φέρουν το υπουργικό αξίωμα. Συνεπώς, κρίνεται αναγκαία και η παράλληλη εφαρμογή του ουσιαστικού κριτηρίου πέραν του χρονικού προκειμένου να ερμηνευθεί ορθά και ολοκληρωμένα η συνταγματική πρόβλεψη περί των αδικημάτων «κατά την άσκηση» των υπουργικών καθηκόντων (άρ. 86 παρ. 1 Σ). Θα πρέπει, δηλαδή, εκτός από το χρονικό κριτήριο να συντρέχει και μία ουσιαστική σχέση μεταξύ του αδικήματος και του υπουργικού αξιώματος και αυτή εντοπίζεται στο επιδιωκόμενο όφελος υπέρ του γενικού συμφέροντος το οποίο (όφελος) προκύπτει αντικειμενικά από την τέλεση της αξιόποινης πράξης. Μόνον αυτά είναι τα «συνταγματικώς ευνοούμενα» ποινικά αδικήματα, εκείνα τα οποία υπάγονται στην αποσβεστική προθεσμία του άρ. 86 παρ. 5 Σ, για τα οποία προβλέπεται παρέμβαση της Βουλής (υπουργοδικείο). β. Ποινικά αδικήματα «εκτός άσκησης» των υπουργικών καθηκόντων. Τα ποινικά αδικήματα που δεν ανήκουν στην παραπάνω κατηγορία εφαρμόζοντας το χρονικό και ουσιαστικό κριτήριο, ανήκουν στην κατηγορία των αδικημάτων «εκτός άσκησης» των καθηκόντων. Αυτά με τη σειρά τους διακρίνονται στα «εκτός χρόνου» ποινικά αδικήματα και στα «άσχετα» ποινικά αδικήματα. Σελίδα 13

14 Εφαρμόζοντας το χρονικό κριτήριο, αν κάποιο ποινικό αδίκημα δεν τελέσθηκε κατά το χρονικό διάστημα εκείνο κατά το οποίο ο Υπουργός έφερε το υπουργικό αξίωμα, τότε αυτό ανήκει στα «εκτός άσκησης» υπουργικών καθηκόντων αδικήματα, οπότε δε χρειάζεται να λάβει χώρα οποιαδήποτε άλλη εξέταση. Κατά την περίπτωση όμως που συντρέχει το χρονικό κριτήριο, θα πρέπει να γίνει περαιτέρω έρευνα για τη συνδρομή του ουσιαστικού κριτηρίου. Κι αυτό, διότι υπάρχει περίπτωση αδικήματα που έχουν τελεστεί «εντός χρόνου» να μην ανήκουν στην κατηγορία «κατά την άσκηση», αλλά στην κατηγορία «εκτός άσκησης» λόγω έλλειψης της ουσιαστικής προϋπόθεσης. Στην περίπτωση αυτή γίνεται λόγος για τα «άσχετα» ποινικά αδικήματα, τα οποία δεν σχετίζονται με κανέναν τρόπο με την άσκηση των υπουργικών καθηκόντων, παρότι εμπίπτουν χρονικά σ αυτή. Έτσι, λοιπόν, σε περίπτωση αδικημάτων «εκτός άσκησης» των υπουργικών καθηκόντων ο Υπουργός δε χαίρει ευνοϊκής μεταχείρισης, αλλά αντίθετα εφαρμόζονται οι διατάξεις του «κοινού ποινικού δικαίου». Δε γίνεται λόγος για εφαρμογή νόμου περί ευθύνης Υπουργών, ούτε για αποσβεστική προθεσμία (άρ. 86 παρ. 3 εδ. β Σ), ούτε για αρμοδιότητα του «υπουργοδικείου» ή της Βουλής. γ. Ποινικά αδικήματα «επ ευκαιρία» της άσκησης των υπουργικών καθηκόντων Σελίδα 14

15 Στην κατηγορία αυτή ανήκουν τα ποινικά αδικήματα εκείνα για τα οποία συντρέχει μεν το χρονικό κριτήριο, όμως όχι και το ουσιαστικό με την έννοια του επιδιωκόμενου οφέλους προς χάριν του γενικού συμφέροντος, αλλά προς χάριν ιδιωτικών συμφερόντων για την επίτευξη των οποίων ο Υπουργός εκμεταλλεύεται το υπουργικό αξίωμα. Έτσι, λόγω της συνδρομής του χρονικού και του ουσιαστικού κριτηρίου υπάρχει μεγάλη φαινομενική ομοιότητα μεταξύ των «κατά την άσκηση» και των «επ ευκαιρία» ποινικών αδικημάτων. Η διαφοροποίησή τους έγκειται στην ποιοτική διαφορά του ουσιαστικού κριτηρίου. Στα πρώτα, δηλαδή, συντρέχει η ουσιαστική προϋπόθεση με την έννοια της τέλεσης των υπουργικών καθηκόντων με απώτερο στόχο το γενικό συμφέρον, ενώ στα δεύτερα συντρέχει η ουσιαστική προϋπόθεση, όμως με την έννοια της άσκησης των υπουργικών καθηκόντων με σκοπό την επίτευξη ιδιωτικού συμφέροντος. Ο Υπουργός, δηλαδή, εκμεταλλεύεται το υπουργικό αξίωμα και λειτουργεί προς ίδιον όφελος (π.χ. αύξηση της προσωπικής του περιουσίας). Επομένως, τα αδικήματα αυτά αντιμετωπίζονται από το νόμο όπως και τα «εκτός άσκησης», εφαρμόζονται δηλαδή οι διατάξεις του «κοινού ποινικού δικαίου». δ. Παραγραφή, αναστολή παραγραφής και εξάλειψη του αξιοποίνου Η παραγραφή των αδικημάτων που τελούνται από Υπουργό ή Υφυπουργό κατά την άσκηση των Σελίδα 15

16 καθηκόντων τους επέρχεται μετά τη συμπλήρωση πέντε ετών από την ημέρα τέλεσής τους και σε κάθε περίπτωση μετά το πέρας δέκα ετών. Η αναστολή παραγραφής μπορεί να λάβει χώρα: α) όσο διαρκεί η βουλευτική περίοδος κατά τη διάρκεια της οποίας τελέστηκε η πράξη, εκτός αν στο μεταξύ έχει ληφθεί απόφαση από την Ολομέλεια της Βουλής, με την απόλυτη πλειοψηφία του όλου αριθμού των βουλευτών για την άσκηση ή μη ποινικής δίωξης, β) όσο διαρκεί η κύρια διαδικασία και γ) όσο ισχύει η απόφαση της Ολομέλειας της Βουλής, που λαμβάνεται με την απόλυτη πλειοψηφία του συνόλου των μελών της, μετά από έγγραφη πρόταση τουλάχιστον τριάντα βουλευτών για την αναστολή της δίωξης, της προδικασίας ή της κύριας διαδικασίας. Η εξάλειψη του αξιοποίνου επέρχεται μετά την ολοκλήρωση της δεύτερης τακτικής συνόδου της βουλευτικής περιόδου που αρχίζει μετά την τέλεση της αξιόποινης πράξης, αν μέχρι τότε η Βουλή δεν έχει αποφασίσει να ασκήσει δίωξη κατά Υπουργού ή Υφυπουργού. Γ) Διαδικασία α. Η διαδικασία άσκησης της ποινικής δίωξης (κοινοβουλευτική διαδικασία) Η κοινοβουλευτική διαδικασία ρυθμίζεται από τα άρθρα 153 επ. του ΚΒ και το Ν. 3126/2003. Καταλυτικός είναι ο ρόλος της Βουλής, αφού αυτή ορίζεται από το Σύνταγμα ως αποκλειστικά αρμόδιο όργανο για την άσκηση ποινικής δίωξης Σελίδα 16

17 κατά Υπουργών για αδικήματα που έχουν τελέσει κατά την άσκηση των υπουργικών τους καθηκόντων (άρ. 86 παρ. 1,2 Σ). Για να διεξαχθεί προκαταρκτική εξέταση, ποινική δίωξη, ανάκριση ή προανάκριση κατά κάποιου Υπουργού που έχει υποπέσει σε αδίκημα θα πρέπει να έχει προηγηθεί απόφαση της Ολομέλειας της Βουλής. Αν πάλι κατά τη διεξαγωγή άλλης διοικητικής εξέτασης, προκαταρκτικής εξέτασης, προανάκρισης ή ανάκρισης προκύψουν στοιχεία τα οποία σχετίζονται με υπουργικά αδικήματα, αυτά διαβιβάζονται αμελλητί στη Βουλή από αυτόν που ενεργεί την ανάκριση, προανάκριση, εξέταση. Κατά το πρώτο στάδιο της κοινοβουλευτικής διαδικασίας βουλευτές καταθέτουν πρόταση άσκησης δίωξης κατά Υπουργού ή Υφυπουργού. Όπως προβλέπεται από τον Κανονισμό της Βουλής, τριάντα τουλάχιστον βουλευτές θα πρέπει να έχουν υπογράψει την πρόταση αυτή, η οποία θα πρέπει να σαφώς να καταδεικνύει τις αξιόμεμπτες πράξεις ή παραλείψεις καθώς και τις διατάξεις που έχουν παραβιασθεί. Αφού κατατεθεί η πρόταση, ακολουθεί η ανακοίνωσή της στην Ολομέλεια της Βουλής, η τύπωση και η διανομή της στους βουλευτές, οι οποίοι στο στάδιο αυτό αποφασίζουν τη διεξαγωγή ή μη της προκαταρκτικής εξέτασης. Σε δεύτερο στάδιο λαμβάνει χώρα η προκαταρκτική εξέταση. Κατά το στάδιο αυτό μπορεί να επιτραπεί από τη Βουλή να Σελίδα 17

18 εμφανιστεί ενώπιόν της το κατηγορούμενο πρόσωπο ώστε να εκφράσει τις προσωπικές του απόψεις. Πάντως μπορεί να υποβάλλει στη Βουλή έγγραφο υπόμνημα, το οποίο καταχωρίζεται στα πρακτικά. Η συζήτηση κατά το άρθρο 86 είναι σε κάθε περίπτωση μυστική και δε συμμετέχει εκείνος που κατηγορείται, αν έχει το βουλευτικό αξίωμα. Αν κατά τη συζήτηση αποφασιστεί να μη γίνει τελικά προκαταρκτική εξέταση (αν απορριφθεί η πρόταση άσκησης δίωξης), δεν είναι δυνατό να υποβληθεί νέα πρόταση που να στηρίζεται στα ίδια πραγματικά περισταστικά. Σε περίπτωση που υποβληθεί το ως άνω αίτημα στο Προεδρείο και αποφασιστεί με την απόλυτη πλειοψηφία του όλου αριθμού των βουλευτών, συγκροτείται κατά τον Κανονισμό της Βουλής ειδική κοινοβουλευτική επιτροπή που θα διεξάγει την προκαταρκτική εξέταση, διαφορετικά η πρόταση απορρίπτεται ως προδήλως αβάσιμη. Αν η Βουλή αποφασίσει προανάκριση, ορίζει δωδεκαμελή επιτροπή από τα μέλη της με σκοπό τη διενέργειά της, ενώ παράλληλα θέτει προθεσμία μέσα στην οποία πρέπει να υποβληθεί το πόρισμα, αιτιολογημένο και περιεχόμενο και την άποψη της μειοψηφίας. Το πόρισμα και το σχετικό αποδεικτικό υλικό υποβάλλονται στον Σελίδα 18

19 Πρόεδρο της Βουλής, τυπώνονται και διανέμονται στους βουλευτές. Σε τρίτο στάδιο, συζητείται το πόρισμα της προανακριτικής επιτροπής προκειμένου να παραπεμφθεί σε δίκη ο κατηγορούμενος Υπουργός (άρ. 157 παρ. 2 ΚΒ). Μετά το πέρας της συζήτησης διεξάγεται μυστική ψηφοφορία για την πρόταση της προανακριτικής επιτροπής και χωριστά για κάθε καταγγελλόμενη πράξη ή παράλειψη και η απόφαση για την άσκηση ποινικής δίωξης λαμβάνεται με την απόλυτη πλειοψηφία του όλου αριθμού των βουλευτών. Η απόφαση αυτή λειτουργεί ως άρση ασυλίας, εάν ο Υπουργός έχει και την βουλευτική ιδιότητα. Εάν ασκηθεί ποινική δίωξη κατά Υπουργού, αυτή καταλαμβάνει υποχρεωτικά και τους τυχόν συμμετόχους, οι οποίοι κατηγορούνται και δικάζονται μαζί με τον Υπουργό και επηρεάζονται ανάλογα αν ανασταλεί ή ανακληθεί η ποινική δίωξη. Αν η Ολομέλεια αποφασίσει να μην ασκηθεί ποινική δίωξη, είναι απαράδεκτη κάθε νέα πρόταση σχετιζόμενη με τα ίδια πρόσωπα και πράξεις, έστω και με διαφορετικό νομικό χαρακτηρισμό. Ακόμη, αν απορριφθεί από τη Βουλή το πόρισμα της επιτροπής για παραπομπή σε δίκη, δεν γίνεται να υποβληθεί νέα πρόταση κατηγορίας εναντίον του ίδιου προσώπου Σελίδα 19

20 και στηριζόμενη στα ίδια πραγματικά περιστατικά. Κατά το άρ. 86 παρ.3 εδ. τελευταίο Σ, παρέχεται η Βουλή έχει την αρμοδιότητα να ανακαλέσει την απόφαση δίωξης ή να αναστείλει την ποινική δίωξη που έχει ήδη ασκηθεί εναντίον Υπουργού. β. Υπουργοδικείο, ανάκριση Το «υπουργοδικείο» είναι ένα 13μελές δικαστήριο στο οποίο ανατίθεται η εκδίκαση των υπουργικών αδικημάτων (άρ. 86 παρ.4 Σ, άρ.158 ΚΒ). Σε πρώτο και τελευταίο βαθμό δικάζει Ειδικό Δικαστήριο που αποτελείται από έξι μέλη του Συμβουλίου της Επικρατείας και επτά μέλη του Αρείου Πάγου. Στα πλαίσια του Ειδικού Δικαστηρίου λειτουργεί το Δικαστικό Συμβούλιο που αποτελείται από δύο μέλη του ΣτΕ και τρία μέλη του ΑΠ, ενώ τα μέλη του δε μπορεί να είναι μέλη του Ειδικού Δικαστηρίου. Μέσα σε πέντε μέρες από τον ορισμό των μελών του και τη διαβίβαση του σχετικού πρακτικού από τον Πρόεδρο της Βουλής, το Δικαστικό Συμβούλιο ορίζει ένα από τα μέλη του ως ανακριτή. Αυτός παραλαμβάνει τη δικογραφία και σε περίπτωση ύπαρξης συμμετόχων, οφείλει να επεκτείνει τη δίωξη και κατ αυτών. Μόλις ολοκληρωθεί η κύρια ανάκριση, τη δικογραφία παραλαμβάνει ο εισαγγελέας Σελίδα 20

21 του Δικαστικού Συμβουλίου. Οι αρμοδιότητες του Δικαστικού Συμβουλίου καθορίζονται από τα άρ. 307 επ. ΚΠΔ. Το βούλευμα του Δικαστικού Συμβουλίου δεν υπόκειται σε κανένα ένδικο μέσο και επιδίδεται στον κατηγορούμενο και στον Πρόεδρο της Βουλής μέσα σε δέκα μέρες από την έκδοσή του. Αφού εκδοθεί παραπεμπτικό βούλευμα εναντίον Υπουργού, ακολουθεί η κλήρωση των μελών του Ειδικού Δικαστηρίου, το οποίο εκδικάζει τις σχετικές υποθέσεις σε πρώτο και τελευταίο βαθμό, όπως αναφέρθηκε παραπάνω (άρ. 86 παρ. 4 Σ). γ. Διαδικασία στο ακροατήριο του Ειδικού Δικαστηρίου Μόλις ο πρόεδρος του Ειδικού Δικαστηρίου λάβει το πρακτικό της Βουλής που συγκροτεί το Ειδικό Δικαστήριο ορίζει δικάσιμο μέσα σε χρονικό διάστημα από σαράντα έως εξήντα ημέρες από την έκδοση της πράξης. Η πράξη κοινοποιείται στον Πρόεδρο της Βουλής και στον εισαγγελέα του Ειδικού Δικαστηρίου μέσα σε δέκα ημέρες από την έκδοσή της. Ο κατηγορούμενος έχει δικαίωμα να μην εμφανιστεί στο ακροατήριο, αλλά να εκπροσωπηθεί από τρεις το πολύ συνηγόρους. Η διαδικασία στο ακροατήριο διεξάγεται σύμφωνα με τις διατάξεις του ΚΠΔ. Σελίδα 21

22 Η απόφαση του Ειδικού Δικαστηρίου είναι αμετάκλητη και δεν επιτρέπεται επανάληψη της διαδικασίας σε βάρος του κατηγορουμένου ούτε αίτηση ακυρώσεως της διαδικασίας από τον απόντα κατηγορούμενο. Ως προς τα πλημμελήματα, δεν επιβάλλεται στέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων σε Υπουργό( άρ. 61 ΠΚ) και η περιοριστική της ελευθερίας ποινή που μπορεί να επιβληθεί μετατρέπεται σε χρηματική. Ως προς τα κακουργήματα εφαρμόζονται οι κοινές διατάξεις. Η δίκη μπορεί να επαναληφθεί με νέα σύνθεση αν για οποιονδήποτε λόγο δεν περατωθεί η διαδικασία που αφορά άσκηση δίωξης κατά Υπουργού ή Υφυπουργού. Στην περίπτωση αυτή, με πρωτοβουλία του Προέδρου της Βουλής ενεργούνται όσα προβλέπονται στο άρ. 12 του Ν. 3126/ Η ΑΣΤΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΤΩΝ ΜΕΛΩΝ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ Η αστική ευθύνη των μελών της κυβέρνησης συνίσταται στην υποχρέωση των Υπουργών προς αποζημίωση για ζημίες τις οποίες προκάλεσαν με παράνομες πράξεις ή παραλείψεις τους. Για να έχουν αστική ευθύνη θα πρέπει οι ενέργειές τους αυτές να είναι άσχετες προς Σελίδα 22

23 τα υπουργικά τους καθήκοντα. Για τις ενέργειες που σχετίζονται με τα καθήκοντά τους ευθύνονται εις ολόκληρον το Κράτος και ο υπαίτιος Υπουργός σύμφωνα με τις διατάξεις των άρθρων 104 και 105 ΕισΝΑΚ. Βέβαια, υποστηρίζεται πως η διάταξη του άρθρου 105 ΕισΝΑΚ είναι ασαφής και είναι πολύ πιθανό να δημιουργήσει διερευνητικά προβλήματα.* Τέλος, για να στοιχειοθετείται αστική ευθύνη των Υπουργών θα πρέπει οι πράξεις ή παραλείψεις τους να είναι παράνομες και υπαίτιες, ενώ για την ύπαρξη αστικής ευθύνης του Δημοσίου δεν απαιτείται υπαιτιότητα καθώς αυτή είναι αντικειμενική και υπάρχει ανεξάρτητα από εκείνη των Υπουργών. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Είναι φανερό πως το ζήτημα της ευθύνης των κυβερνώντων είναι ιδιαίτερα επίκαιρο και σημαντικό. Με την ορθή εφαρμογή των διατάξεων περί της ευθύνης των μελών της Κυβέρνησης, επιτυγχάνεται η διασφάλιση της δημοκρατίας και η δημιουργία ενός αισθήματος ασφάλειας, αξιοπιστίας και εμπιστοσύνης τόσο στους πολίτες *βλ. Κ. ΓΕΩΡΓΟΠΟΥΛΟ, Επίτομο Συνταγματικό Δίκαιο, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, δέκατη έκδοση, Αθήνα- Κομοτηνή, 1999, σελ Σελίδα 23

24 προς τον κρατικό μηχανισμό, όσο και στους κυβερνώντες προς τον κρατικό μηχανισμό. Παρ όλ αυτά και ιδιαίτερα στις μέρες μας, δεν είναι λίγες οι φορές που έχει παρατηρηθεί φθορά του αισθήματος αυτού και μάλιστα η αντικατάστασή του από δυσπιστία, ανασφάλεια, απογοήτευση ακόμα και απόγνωση. Και δικαίως αφού και οι ίδιοι οι κυβερνώντες δε διαπνέονται από αυτό το αίσθημα ευθύνης και καθήκοντος που τους έχει αναθέσει η πολιτεία, αλλά αποπροσανατολίζονται με άλλα θέματα που λίγο σχετίζονται με το γενικό συμφέρον. Θα ήταν καλό λοιπόν, αλλά και άμεσα αναγκαίο τα μέλη της Κυβέρνησης να αναθεωρήσουν το σκοπό τους και να δείξουν περισσότερο σεβασμό στην τήρηση των νόμων της πολιτείας που υπηρετούν, μιας πολιτείας, η οποία διακρίνεται από το δημοκρατικό φρόνημα και όχι από την ασυδοσία και την ατιμωρησία. ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΚΑΙ ΣΤΑ ΑΓΓΛΙΚΑ Η ευθύνη των μελών της Κυβέρνησης σχετίζεται άμεσα με το κοινοβουλευτικό σύστημα και το θεσμό της Δημοκρατίας. Διακρίνεται σε πολιτική, ποινική και αστική. Διατάξεις του Συντάγματος και άλλων νόμων καθορίζουν συγκεκριμένα το περιεχόμενο αλλά και τον τρόπο εφαρμογής των προαναφερομένων μορφών ευθύνης, των οποίων Σελίδα 24

25 η ορθή ερμηνεία και εφαρμογή παίζει καθοριστικό ρόλο για την ορθή λειτουργία της πολιτείας. The responsibility of the government members is directly related to the parliamentary system and the institution of Democracy. It is divided into political responsibility, criminal responsibility and urban responsibility. Provisions of the Constitution and other laws specifically determine the content and how to apply the already mentioned forms of responsibility, the right interpretation and application of which is essential for the proper function of the state. ΛΗΜΜΑΤΑ Αστική urban Αδικήματα offenses Δικαστήριο court Δίωξη prosecution Ευθύνη responsibility Κυβέρνηση government Ποινική criminal Πολιτική political Συμβούλιο council Υπουργοί ministers Σελίδα 25

26 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Δημητρόπουλος Α., Οργάνωση και λειτουργία του Κράτους - Σύστημα Συνταγματικού Δικαίου μέρος Β, εκδόσεις Σάκκουλα Αθήνα-Θεσσαλονίκη 2011 Μαυριάς Κ., Συνταγματικό Δίκαιο, εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα 2004 Γεωργόπουλος Κ., Επίτομο Συνταγματικό Δίκαιο, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, δέκατη έκδοση, Αθήνα-Κομοτηνή, 1999 Σελίδα 26