ΟΔΗΓΟΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΤΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗΣ ΑΠΟΔΟΣΗΣ ΚΤΙΡΙΩΝ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΧΡΗΣΗΣ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΜΕΤΑΔΟΣΗΣ ΘΕΡΜΟΤΗΤΑΣ & ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΟΔΗΓΟΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΤΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗΣ ΑΠΟΔΟΣΗΣ ΚΤΙΡΙΩΝ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΧΡΗΣΗΣ ΦΕΛΕΚΙΔΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ Α.Ε.Μ.: 3628 ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΑΓΙΣ Μ. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ ΑΡΜΟΔΙΟΙ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ: ΣΟΦΙΑΝΑΤΑΛΙΑ ΜΠΟΕΜΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2011

2 2

3 1. ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 2. ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ 3. ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ 4. ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΜΕΤΑΔΟΣΗΣ ΘΕΡΜΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΜΗΧΑΝΙΚΗΣ 6. Αρμόδιος Παρακολούθησης: Μποέμη ΣοφίαΝαταλία 5. Υπεύθυνος: Καθ. Άγις Μ. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ 7. Τίτλος εργασίας: ΟΔΗΓΟΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΤΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗΣ ΑΠΟΔΟΣΗΣ ΚΤΙΡΙΩΝ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΧΡΗΣΗΣ 8. Ονοματεπώνυμο φοιτητή: 9. Αριθμός μητρώου: 3628 Παναγιώτης Φελεκίδης 10.Θεματική 10. Ημερομηνία 12. Ημερομηνία 13.Αριθμός περιοχή: έναρξης: παράδοσης:27/02/2011 εργασίας: Περιβάλλον και 20/11/2010 ενέργεια 14. Περίληψη: Η διάρθρωση της διπλωματικής έγινε με γνώμονα την 15. Στοιχεία εργασίας: καλύτερη κατανόηση και την ορθότερη ακολουθία των σταδίων Αρ. Σελίδων: 129 μελέτης. Στο πρώτο κεφάλαιο γίνεται μια επισκόπηση της Αρ. Εικόνων:26 υφιστάμενης κατάστασης των κτιρίων δημόσιας χρήσης στην Αρ. Διαγραμμάτων:28 Ελλάδα, αναφέρεται το νομικό πλαίσιο για την ενεργειακή Αρ. Πινάκων: 15 επιθεώρηση κτιρίου και τα στάδια της σύμφωνα με τον ΚΕΝΑΚ, Αρ. Παραρτημάτων: 0 και γίνεται μια περιγραφή της οικοδομικής δραστηριότητας στην Αρ. Παραπομπών:34 Ελλάδα. Στο δεύτερο κεφάλαιο γίνεται ο προσδιορισμός 16. Λέξεις κλειδιά: χαρακτηριστικών κτιρίων δημοσίας χρήσης όπου για την Ενεργειακός σχεδιασμός παρούσα εργασία τα κτίρια του τριτογενή τομέα είναι κτιρίων, συγκεκριμένα τα σχολεία,τα κτίρια γραφείων και τα Κτίρια δημόσιας χρήσης, ξενοδοχεία.επιπλέον στο κεφάλαιο αυτό σε κάθε μια κατηγορία Τεχνικές παρεμβάσεις κτιρίων αναλύονται παράγοντες όπως η θερμική και οπτική άνεση εξοικονόμησης ενέργειας, καθώς και η ενεργειακή συμπεριφορά του κάθε κτιρίου. Στο τρίτο Κοστολόγηση παρεμβάσεων κεφάλαιο γίνεται η περιγραφή τυπικών κτιρίων δημόσιας χρήσης και περιγράφονται τα ενεργειακά συστήματά τους.στο τέταρτο κεφάλαιο γίνεται η περιγραφή των παρεμβάσεων που προτείνονται για την αναβάθμιση της ενεργειακής συμπεριφοράς των κτιρίων δημοσίας χρήσης.στο πέμπτο κεφάλαιο γίνεται η 17. Σχόλια: οικονομική αποτίμηση των παρεμβάσεων που προτάθηκαν στο τέταρτο κεφάλαιο καθώς και γίινεται διαχωρισμός των απρεμβάσεων ανάλογα με την αμεσότητα εφαρμογής τους(βραχυπρόθεσμα,μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα μέτρα).τέλος στο έκτο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα τελικά συμπεράσματα από την παρούσα εργασία. 18. Συμπληρωματικές παρατηρήσεις: 19. Βαθμός: 3

4 4

5 Πρόλογος Ο ταχύς ρυθμός ανάπτυξης των χωρών τα τελευταία χρόνια και η πρόοδος στον οικονομικό και τεχνολογικό τομέα οδήγησαν στην αύξηση της ζήτησης και στην προσπάθεια βελτίωσης των συνθηκών διαβίωσης. Ταυτόχρονα, περιβαλλοντικά, οικονομικά και κοινωνικά ζητήματα επιβάλλουν την μείωση κατανάλωσης ενέργειας, με ταυτόχρονη αύξηση του βαθμού απόδοσης, των κτιρίων. Στα πλαίσια αυτά, η παρούσα διπλωματική εργασία περιγράφει και προτείνει ενεργειακά εφικτές παρεμβάσεις για τα κτίρια δημόσιας χρήσης (Δημόσια κτίρια: Κτίρια γραφείων και Σχολεία, Εμπορικά κτίρια: Ξενοδοχεία και κτίρια γραφείων) κατηγοριοποιώντας τις σε οικονομικά ωφέλιμες, και ενεργειακά αποδοτικές με κύριο στόχο τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των χρηστών των εν λόγω κτιρίων. Στο σημείο αυτό θα ήθελα να ευχαριστήσω τον καθηγητή κ. Άγι Μ. Παπαδόπουλο του Εργαστηρίου Μετάδοσης Θερμότητας και Περιβαλλοντικής Μηχανικής, για την ανάθεση της παρούσας διπλωματικής εργασίας καθώς και για τη σημαντική συμβολή και την αμέριστη συμπαράστασή του κατά την εκπόνησή της. Τέλος, θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά την υποψήφια διδάκτορα κα. ΣοφίαΝαταλία Μποέμη, για το πλούσιο βιβλιογραφικό υλικό που μου παρείχε, τη συνεχή παρακολούθηση, τις υποδείξεις και την επίβλεψη της διπλωματικής μου εργασίας καθώς και τη γενική και διαρκή συμπαράσταση και συμβολή της προκειμένου να ολοκληρωθεί η εκπόνησή της. 5

6 6

7 Περίληψη και διάρθρωση κεφαλαίων Η διάρθρωση της διπλωματικής έγινε με γνώμονα την καλύτερη κατανόηση και την ορθότερη ακολουθία των σταδίων μελέτης. Στο πρώτο κεφάλαιο γίνεται μια επισκόπηση της υφιστάμενης κατάστασης των κτιρίων δημόσιας χρήσης στην Ελλάδα, αναφέρεται το νομικό πλαίσιο για την ενεργειακή επιθεώρηση κτιρίου και τα στάδια της σύμφωνα με τον ΚΕΝΑΚ, και γίνεται μια περιγραφή της οικοδομικής δραστηριότητας στην Ελλάδα. Στο δεύτερο κεφάλαιο γίνεται ο προσδιορισμός χαρακτηριστικών κτιρίων δημοσίας χρήσης όπου για την παρούσα εργασία τα κτίρια του τριτογενή τομέα είναι συγκεκριμένα:1) τα σχολεία, 2) τα κτίρια γραφείων και 3) τα ξενοδοχεία.επιπλέον στο κεφάλαιο αυτό σε κάθε μια κατηγορία κτιρίων αναλύονται παράγοντες όπως η θερμική και οπτική άνεση καθώς και η ενεργειακή συμπεριφορά του κάθε κτιρίου. Στο τρίτο κεφάλαιο γίνεται η περιγραφή τυπικών κτιρίων δημόσιας χρήσης και περιγράφονται τα ενεργειακά συστήματά τους. Στο τέταρτο κεφάλαιο γίνεται η περιγραφή των παρεμβάσεων που προτείνονται για την αναβάθμιση της ενεργειακής συμπεριφοράς των κτιρίων δημοσίας χρήσης. Στο πέμπτο κεφάλαιο γίνεται η οικονομική αποτίμηση των παρεμβάσεων που προτάθηκαν στο τέταρτο κεφάλαιο καθώς και γίνεται διαχωρισμός των παρεμβάσεων ανάλογα με την αμεσότητα εφαρμογής τους (βραχυπρόθεσμα, μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα μέτρα).τέλος στο έκτο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα τελικά συμπεράσματα από την παρούσα εργασία. Παναγιώτης Φελεκίδης Θεσσαλονίκη,

8 8

9 Περιεχόμενα ΠΡΟΛΟΓΟΣ... 5 ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΚΑΙ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ... 7 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ... 9 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΚΤΙΡΙΟ, ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑΣ ΣΧΕΤΙΚΗ ΜΕ ΤΟ ΚΤΙΡΙΑΚΟ ΔΥΝΑΜΙΚΟ Το νομικό καθεστώς των κτιρίων Ενεργειακές επιθεωρήσεις κτιρίων ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΚΤΙΡΙΑΚΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Οικοδομική Δραστηριότητα στην Ελλάδα ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΚΤΙΡΙΩΝ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΧΡΗΣΗΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΧΟΛΕΙΑ Κατηγορίες σχολικών κτιρίων Θερμική και οπτική άνεση εκπαιδευτικών κτιρίων Πηγές ρύπων στα εκπαιδευτικά κτίρια Ενεργειακή συμπεριφορά του κτιρίου ΚΤΙΡΙΟ ΓΡΑΦΕΙΩΝ Κατηγορίες κτιρίων περιγραφή ιδιαιτεροτήτων κτιρίων γραφείων Θερμική και οπτική άνεση κτιρίων γραφείων Ενεργειακή συμπεριφορά του κτιρίου γραφείου ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑ Κατηγορίες ξενοδοχειακών κτιρίων Θερμική και οπτική άνεση ξενοδοχειακών μονάδων Ενεργειακή συμπεριφορά ξενοδοχειακού κτιρίου ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΥΠΙΚΩΝ ΚΤΙΡΙΩΝ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΧΡΗΣΗΣ Περιγραφή τυπικού εκπαιδευτικού κτιρίου Περιγραφή ενεργειακών συστημάτων Περιγραφή τυπικού κτιρίου γραφείων Περιγραφή ενεργειακών συστημάτων κτιρίου γραφείων Περιγραφή τυπικού ξενοδοχειακού κτιρίου Γενικά χαρακτηριστικά κτιρίου Περιγραφή ενεργειακών συστημάτων ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΩΝ ΑΝΑΒΑΘΜΙΣΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΚΤΙΡΙΩΝ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΧΡΗΣΗΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΩΝ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΩΝ ΑΝΑ ΧΡΗΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ Σχολείο

10 Κτίριο γραφείων Ξενοδοχείο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΤΩΝ ΑΝΑΒΑΘΜΙΣΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΚΤΙΡΙΩΝ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΧΡΗΣΗΣ ΚΟΣΤΟΛΟΓΗΣΗ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΩΝ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΩΝΚΑΤΗΓΟΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΗΝ ΑΜΕΣΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

11 Κεφάλαιο 1 Επισκόπηση υφιστάμενης κατάστασης 1.1. Κτίριο, ενέργεια και περιβάλλον Το πρόβλημα της κατανάλωσης ενέργειας για την εξυπηρέτηση κτιρίων παραμένει ένα πολυσύνθετο τεχνικό και οικονομικό πρόβλημα. Ξεκινώντας από την βιομηχανική επανάσταση το 1880 και επιταχύνοντας με ραγδαίους ρυθμούς, η ακόρεστη ανθρώπινη κατανάλωση ενέργειας επηρέασε και συνεχίζει να επηρεάζει το περιβάλλον, σε βαθμό πρωτόγνωρο για τον πλανήτη. Κυριότερη έκφραση του ενεργοβόρου τρόπου ζωής αποτελεί η τεράστια αύξηση που παρουσιάζεται στις συγκεντρώσεις του CO2, από 280 ppm που ήταν το 1880 σε 387 ppm σήμερα. Αυτή η αύξηση αναμένεται να ενταθεί και να ξεπεράσει τα 540 ppm με το τέλος του 21ου αιώνα με αλυσιδωτές αντιδράσεις σε ότι αφορά το κλίμα, την θερμοκρασία περιβάλλοντος, την κατάσταση των εδαφών, των δασών, καθώς και την ποιότητα των υπέργειων και υπόγειων αποθεμάτων νερού. Από αυτή την αλόγιστη κατανάλωση ενέργειας, το σημαντικότερο μερίδιο κατέχει ο κτιριακός τομέας. Η κατανάλωση ενέργειας στον κτιριακό τομέα ανήλθε το 1998 σε 384 Mtoe που αντιστοιχεί στο 40% περίπου της συνολικής ετήσιας τελικής κατανάλωσης ενέργειας, στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ως το έτος 2020 προβλέπεται να αυξηθεί στα 457 Mtoe. Η κτιριακή κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας και θερμότητας ανέρχεται σε 10,5% και 27,5% αντίστοιχα. Η οικιακή χρήση αποτελεί το 70% της συνολικής ενεργειακής κατανάλωσης του κτιριακού τομέα. Στα νοικοκυριά η κατανάλωση ανέρχεται σε 252 Mtoe ενώ η μέση κατανάλωση ανά τετραγωνικό μέτρο αυξάνεται κατά 1,3% ετησίως στον τομέα των υπηρεσιών. Όσον αφορά τον κτιριακό τομέα οι ευρωπαϊκές οδηγίες αποδείχτηκαν ιδιαίτερα αποτελεσματικές στη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης στα κτίρια και ιδιαίτερα στη μείωση της ενεργειακής έντασης στις νέες κατασκευές, με κλασικό παράδειγμα τους αυστηρότερους κανονισμούς θερμομόνωσης (Anastaselos et al., 2011). Σημαντικό δυναμικό εξακολουθεί να υπάρχει και στην ενεργειακή ανακαίνιση του υπάρχοντος κτιριακού αποθέματος και κυρίως των κτιρίων δημόσιας χρήσεις με παρεμβάσεις στο κέλυφος και τα ηλεκτρομηχανολογικά συστήματα καθώς και επενδύσεις σε συσκευές μεγαλύτερης ενεργειακής απόδοσης. Ένα από τα αποδοτικότερα μέτρα που μπορούν να ληφθούν για την μείωση της συνολικής ενεργειακής κατανάλωσης του κτιριακού τομέα αποτελεί ο ενεργειακός σχεδιασμός κτιρίων. 11

12 Ως ενεργειακός σχεδιασμός κτιρίου ορίζεται η εφαρμογή τεχνικών, στρατηγικών και σχεδιαστικών λύσεων που ικανοποιούν τις ανάγκες των ενοίκων εξασφαλίζοντας συνθήκες άνεσης, ενώ αξιοποιούν τις περιβαλλοντικές πηγές ενέργειας με τη μικρότερη ενεργειακή εξάρτηση του κτιρίου από συμβατικά καύσιμα. Επίσης προσαρμόζει το κάθε κτίριο στα κλιματολογικά χαρακτηριστικά της περιοχής που είναι εγκατεστημένο, χρησιμοποιώντας διάφορα μέτρα προσαρμογής του κτιρίου αν είναι στο στάδιο του σχεδιασμού, η διάφορες παρεμβάσεις αν είναι ήδη υφιστάμενο, με σκοπό την εξασφάλιση άνετου θερμικά εσωκλίματος. Είναι γενικά παραδεκτό ότι το 20% της χρησιμοποιούμενης ενέργειας στον κτιριακό τομέα σήμερα, θα μπορούσε να εξοικονομηθεί με άμεσα μέτρα, οδηγώντας στην αποφυγή εκπομπής 430 εκ. τόνων CO2 ετησίως. Εφαρμόζοντας μεγαλύτερης έκτασης μέτρα, το σημερινό επίπεδο τεχνολογίας είναι ικανό να μειώσει την κατανάλωση στα νοικοκυριά και τα γραφεία έως και 60%. Η επιτομή όμως του ενεργειακού σχεδιασμού και η προσταγή των νέων κοινοτικών οδηγιών για τον κτιριακό τομέα είναι η δημιουργία κτιρίων μηδενικής κατανάλωσης ενέργειας (Ζeronet energy buildings). Δηλαδή, κύριο χαρακτηριστικό της νέας κατηγορίας κτιρίων θα είναι η παραγωγή ενέργειας ίση και μεγαλύτερης από όση καταναλώνει, με αποτέλεσμα ένα μηδενικό ή θετικό ισολογισμό παραγωγής και χρήσης ενέργειας, στο τέλος μιας τυπικής χρονικής περιόδου ενός έτους. Ο ενεργειακός σχεδιασμός περιλαμβάνει τα εξής βήματα: 1. Καταγραφή δεδομένων κτιρίου (δυνατότητα βελτιώσεων). 2. Καταγραφή δεδομένων ενεργειακής συμπεριφοράς (ανάγκη βελτιώσεων). 3. Θερμική άνεση κτιρίου (αφορά ποιότητα ζωής). 4. Παρεμβάσεις (σενάρια παρεμβάσεων). 5. Ύψος επένδυσης (έλεγχος σκοπιμότητας παρέμβασης). 6. Χρόνος απόσβεσης της επένδυσης (έλεγχος σκοπιμότητας παρέμβασης). 7. Αλλαγή εμπορικής αξίας κτιρίου Εξαίρεση από τα κράτη που θα μπορούσαν να επωφεληθούν από μια ολική υιοθέτηση μιας στρατηγικής αποτελεσματικού ενεργειακού σχεδιασμού δεν θα μπορούσε να αποτελεί η Ελλάδα, η οποία παρότι δεν αποδείχτηκε έτοιμη για τις ενεργειακές προσταγές των κοινοτικών οδηγιών (Directive 2002/91/EC on the Energy Performance of Buildings (EPBD), Directive 2006/32/EC on the Energyuse efficiency and Energy services, Directive COM/2008/0780/ final COD 2008/0223, Directive 2010/31/EU on the energy performance 12

13 of buildings (recast)), προχώρησε στην δημιουργία του Ν. 3661/2008 «Μέτρα για τη Μείωσης της Ενεργειακής Κατανάλωσης των Κτιρίων», του Κανονισμού Ενεργειακής Αποδοτικότητας Κτιρίων (ΚΕΝΑΚ ΥΠΕΚΑ ΦΕΚ 407/ ) και των τεχνικών οδηγιών του: ΤΟΤEΕ /2010 (2010α), «Αναλυτικές εθνικές προδιαγραφές παραμέτρων για τον υπολογισμό της ενεργειακής απόδοσης κτιρίων και την έκδοση του πιστοποιητικού ενεργειακής απόδοσης». ΤΟΤEΕ /2010 (2010β), «Θερμοφυσικές ιδιότητες δομικών υλικών και έλεγχος της θερμομονωτικής επάρκειας των κτιρίων». ΤΟΤEΕ /2010 (2010γ), «Κλιματικά Δεδομένα Ελληνικών Περιοχών». ΤΟΤEΕ /2010 (2010δ), «Οδηγίες και έντυπα ενεργειακών επιθεωρήσεων κτιρίων, λεβήτων & εγκαταστάσεων θέρμανσης και εγκαταστάσεων κλιματισμού». Σε αυτή την εργασία αντικείμενο η μελέτη της παραπάνω νομοθεσίας και η πρόταση κυρίως βραχυπροθέσμων λύσεων εξοικονόμησης στα κτίρια δημόσιας χρήσης. Για το σκοπό αυτό τα κτίρια διαχωρίζονται σε: 1. Δημόσια κτίρια Σχολεία Κτίρια γραφείων 2. Εμπορικά κτίρια Ξενοδοχεία Κτίρια γραφείων Οι παραπάνω λύσεις αξιολογούνται και ιεραρχούνται μεμονωμένα με βασικό πάντα παράγοντα την θερμική, οπτική άνεση των χρηστών των κτιρίων Επισκόπηση νομοθεσίας σχετική με το κτιριακό δυναμικό Το ελληνικό νομοθετικό πλαίσιο για τις κατασκευές κτιρίων περιλαμβάνει το Γενικό Οικοδομικό Κανονισμό (ΓΟΚ, Ν.1577/2002), τον Κτιριοδομικό Κανονισμό (ο οποίος αναφέρεται στην κατασκευή των δομικών έργων και αποτελεί ουσιαστικά ενεργοποίηση του Άρθρου 26 του ΓΟΚ με Υπουργική Απόφαση), τον Κανονισμό Θερμομόνωσης Κτιρίων (ΦΕΚ 362/ ) και τον Κανονισμό Ορθολογικής Διαχείρισης Εξοικονόμησης Ενέργειας (ΚΟΧΕΕ, ΚΥΑ 21475/4707/98) ο οποίος μετεξελίχθηκε στο νόμο Ν. 3661/2008 (Μέτρα για τη Μείωσης της Ενεργειακής Κατανάλωσης των Κτιρίων) και σε ΚΕΝΑΚ 13

14 (Κανονισμός Ενεργειακής Αποδοτικότητας Κτιρίων, ΥΠΕΚΑ ΦΕΚ 407/ ) και των τεχνικών οδηγιών του: ΤΟΤEΕ /2010 (2010α), «Αναλυτικές εθνικές προδιαγραφές παραμέτρων για τον υπολογισμό της ενεργειακής απόδοσης κτιρίων και την έκδοση του πιστοποιητικού ενεργειακής απόδοσης». ΤΟΤEΕ /2010 (2010β), «Θερμοφυσικές ιδιότητες δομικών υλικών και έλεγχος της θερμομονωτικής επάρκειας των κτιρίων». ΤΟΤEΕ /2010 (2010γ), «Κλιματικά Δεδομένα Ελληνικών Περιοχών». ΤΟΤEΕ /2010 (2010δ), «Οδηγίες και έντυπα ενεργειακών επιθεωρήσεων κτιρίων, λεβήτων & εγκαταστάσεων θέρμανσης και εγκαταστάσεων κλιματισμού». Αναλυτικότερα, ο ΓΟΚ (άρθρο 1) καθορίζει τους όρους, τους περιορισμούς και τις προϋποθέσεις για την εκτέλεση οποιασδήποτε κατασκευής εντός ή εκτός των εγκεκριμένων σχεδίων πόλεων ή οικισμών, ώστε να προστατεύεται το φυσικό, οικιστικό και πολιτιστικό περιβάλλον, καθώς και να εξυπηρετείται το κοινωνικό συμφέρον. Ο Κτιριοδομικός Κανονισμός χρησιμοποιείται για τη ρύθμιση της κατασκευής των δομικών έργων στο σύνολό τους και στα επιμέρους στοιχεία τους, έτσι ώστε να εξυπηρετούν τη χρήση για την οποία προορίζονται και, σε κανονικές συνθήκες συντήρησης του έργου, για μια οικονομικά αποδεκτή διάρκεια ζωής, να ικανοποιούν τις παρακάτω προϋποθέσεις: Τη βελτίωση της άνεσης, της υγείας και της ασφάλειας των ενοίκων και των περιοίκων. Τη βελτίωση της ποιότητας, της ασφάλειας, της αντοχής, της αισθητικής και της λειτουργικότητας των κτιρίων. Την προστασία του περιβάλλοντος. Την εξοικονόμηση ενέργειας. Τη διευκόλυνση και προώθηση της επιστημονικής έρευνας στο χώρο των κατασκευών. Την αύξηση της παραγωγικότητας στον τομέα της κατασκευής των κτιρίων. Κατά την εφαρμογή του Κανονισμού τα κτίρια χωρίζονται με κριτήριο τη χρήση τους. Πιο συγκεκριμένα, τα είδη των κτιρίων που διακρίνονται στον Κανονισμό είναι: κατοικίες, εκπαιδευτικοί χώροι, χώροι υγείας και κοινωνικής πρόνοιας, σωφρονιστικά ιδρύματα, κτίρια γραφείων, αποθηκευτικοί χώροι, βιομηχανικά κτίρια, εμπορικά καταστήματα και κτίρια λοιπών χρήσεων. Ο Κανονισμός Θερμομόνωσης είναι ουσιαστικά ο πρώτος κανονισμός σε θέματα θερμικών απαιτήσεων στα κτίρια και στοχεύει στη μείωση των θερμικών απωλειών των κτιρίων και 14

15 στη χρήση θερμομονωτικών υλικών. Πρόκειται για έναν κανονισμό που εφαρμόζεται υποχρεωτικά από το 1979 χωρίς καμία απολύτως τροποποίηση (Papadopoulos, 2005). Σύμφωνα με αυτό τον κανονισμό η χώρα διαιρείται σε τρεις κλιματικές ζώνες και προβλέπει μία ελάχιστη τιμή του συντελεστή θερμοπερατότητας σε σχέση με την αναλογία όγκου και επιφάνειας του κελύφους για κάθε κτίριο. Μ ε την μετεξέλιξη του ΚΟΧΕΕ η αντιμετώπιση πλέον του κτιρίου από ενεργειακή άποψη αλλάζει ριζικά με σκοπό τη μείωση της κατανάλωσης συμβατικής ενέργειας και ηλεκτρικού ρεύματος για την κάλυψη τόσο των θερμικών όσο και των ψυκτικών αναγκών του κτιρίου, τον αερισμό, το φωτισμό και την παραγωγή ζεστού νερού χρήσης (Papadopoulos, 2005). Έτσι, εκτός από την ικανοποιητική θερμομόνωση των κτιρίων προβλέπονται μέτρα για την επιπλέον αξιοποίηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, αξιοποίηση των θετικών παραμέτρων του κλίματος (βιοκλιματικός σχεδιασμός), καθώς και λήψη μέτρων για την εξασφάλιση της ορθολογικής χρήσης αλλά και της εξοικονόμησης ενέργειας στα κτίρια μέσω τεχνικών συστημάτων στο κέλυφός τους και στις Η/Μ εγκαταστάσεις τους. Βασική παράμετρος της παραπάνω απόφασης είναι η ενεργειακή επίδοση του κτιρίου, η οποία υποδηλώνεται με το βαθμό ενεργειακής απόδοσης του κτιρίου κατά τη λειτουργία του για την κάλυψη των ενεργειακών του απαιτήσεων για θέρμανση, ψύξη, αερισμό, φωτισμό, χρήση ζεστού νερού και συσκευών. Επιπλέον, οι κλιματικές ζώνες από τρεις γίνονται τέσσερις με βάση τις βαθμοημέρες θέρμανσης. Για κάθε κτίριο, νεοαναγειρόμενο ή υφιστάμενο, θα αντιστοιχεί ένα πιστοποιητικό ενεργειακής ταυτότητας, το οποίο είναι ουσιαστικά ένα έντυπο που ακολουθεί το κτίριο και στο οποίο αναγράφονται τα ενεργειακά χαρακτηριστικά του. Για τον προσδιορισμό της ενεργειακής του ταυτότητας θα γίνεται σύγκριση του υφιστάμενου με ένα κτίριο αναφοράς, το οποίο θα έχει τα ίδια γεωμετρικά χαρακτηριστικά, θέση, προσανατολισμό, χρήση και χαρακτηριστικά λειτουργίας με το εξεταζόμενο κτίριο. Για τους υπολογισμούς θα χρησιμοποιούνται λογισμικά, τα οποία θα αξιολογούνται από την Ειδική Υπηρεσία Επιθεωρητών Ενέργειας (ΕΥΕπΕν). Προς το παρόν το ΤΕΕ σε συνεργασία με το ΥΠΕΚΑ δημοσίευσε το ΤΕΕΚΕΝΑΚ, ένα υπολογιστικό εργαλείο το οποίο θα εξυπηρετεί τις ανάγκες μιας ενεργειακής μελέτης με στόχο την ενεργειακή πιστοποίηση ενός κτιρίου. Οι παράμετροι υπολογισμού θα καθορίζονται από τα στοιχεία της αρχιτεκτονικής και ηλεκτρομηχανολογικής μελέτης του κτιρίου σύμφωνα με τις προαναφερόμενες ΤΟΤΕΕ ( /2010 (2010αδ). Επιπλέον, στον Ν.3661/2008 διακρίνονται πέντε βασικές θεματικές ενότητες, οι οποίες αφορούν στον καθορισμό των ελάχιστων απαιτήσεων ενεργειακής απόδοσης και στη μέθοδο υπολογισμού αυτής για τα νέα 15

16 (άρθρο 3) και υφιστάμενα κτίρια (άρθρα 4 και 5), στην έκδοση πιστοποιητικού ενεργειακής απόδοσης (άρθρο 6), στις επιθεωρήσεις των λεβήτων και των εγκαταστάσεων κλιματισμού (άρθρο 7 και 8) και στην πρόβλεψη ειδικευμένων και διαπιστευμένων ενεργειακών επιθεωρητών (άρθρο 9). Τα κτίρια κατατάσσονται στις ακόλουθες κατηγορίες: κατοικίες διαφόρων τύπων, πολυκατοικίες, γραφεία, εκπαιδευτικά κτίρια, νοσοκομεία, ξενοδοχεία και εστιατόρια, αθλητικές εγκαταστάσεις, κτίρια υπηρεσιών χονδρικού και λιανικού εμπορίου και κάθε άλλη κατηγορία κτιρίων που καταναλώνει ενέργεια. Η διαδικασία καταγραφής των καταναλώσεων του κτιρίου και η αξιολόγησή του θα γίνεται μέσω ενεργειακών επιθεωρήσεων, οι οποίες θα διεξάγονται από εξειδικευμένους μηχανικούς, τους ενεργειακούς επιθεωρητές. Η ενεργειακή πιστοποίηση των κτιρίων είναι η διαδικασία ελέγχου και αποτύπωσης της ενεργειακής συμπεριφοράς κάθε κτιρίου και της πραγματικά καταναλισκόμενης ενέργειας για την κάλυψη των αναγκών του κτιρίου με στόχο την προσομοίωση αυτού και την σύγκριση του με το κτίριο αναφοράς. Με βάση τον Κ.Εν.Α.Κ. καθορίζονται οι προδιαγραφές για εθνικές όλες τις παραμέτρους που απαιτούνται για την εφαρμογή μεθοδολογίας της υπολογισμών της ενεργειακής απόδοσης των κτιρίων. Οι παράμετροι που ορίζονται χρησιμοποιούνται τόσο στην ενεργειακή μελέτη ενός κτιρίου, όσο και στην ενεργειακή Ταυτόχρονα, του επιθεώρηση. θέτει τις Σχήμα 1. Κλιματικές ζώνες ελληνικής επικράτειας. προδιαγραφές για τις παραμέτρους της μεθοδολογίας σε εθνικό επίπεδο διαμορφώνοντας ανάλογα με τις τεχνολογίες που εφαρμόζονται (δομικά υλικά και ηλεκτρομηχανολογικά συστήματα) το προφίλ λειτουργίας των κτιρίων, τις εσωτερικές συνθήκες λειτουργίας και τις ειδικές συνθήκες σε κάθε περιοχή, ενώ ταυτόχρονα διευκολύνει και καθορίζει το πλαίσιο 16

17 διαδικασίας επιθεώρησης ενός κτιρίου και του συστήματος θέρμανσης, ψύξης και κλιματισμού. Συμπληρωματική νομοθεσία για τη λειτουργία των κτιρίων αποτελεί ο αναθεωρημένος Ελληνικός Αντισεισμικός Κανονισμός (ΦΕΚ 613Β/121092) ο οποίος συμπληρώθηκε με τροποποιήσεις που δημοσιεύτηκαν στο ΦΕΚ 534Β/20695, το Σχέδιο Προεδρικού Διατάγματος «Μέτρα, όροι και πρόγραμμα για την εναλλακτική διαχείριση των αποβλήτων από εκσκαφές, κατασκευές και κατεδαφίσεις (ΑΕΚΚ)». Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τη διαθέσιμη νομοθεσία για το κτίριο, υπάρχει ολοκληρωμένη βάση δεδομένων της ελληνικής και ευρωπαϊκής νομοθεσίας από το Ελληνικό Ινστιτούτο Υγιεινής και Ασφάλειας (ΕΛΙΝΥΑΕ, 2009) Το νομικό καθεστώς των κτιρίων Ιδιαίτερη σημασία έχει το νομικό καθεστώς που διέπει το κτίριο, δηλαδή εάν είναι ιδιόκτητο ή ενοικιαζόμενο. Στην πρώτη περίπτωση, υπάρχει ενδιαφέρον για την δημιουργία μεσοπρόθεσμων και μακροπρόθεσμων τεχνικών παρεμβάσεων. Στην περίπτωση που το υπό εξέταση κτίριο είναι ενοικιαζόμενο τότε δεν υπάρχει λόγος να εξετασθούν μεσοπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες λύσεις εξοικονόμησης ενέργειας αλλά μόνο άμεσες που θα επιφέρουν θετικά αποτελέσματα στο ενεργειακό ισοζύγιο του κτιρίου και θα βοηθήσουν τον ιδιοκτήτη να μειώσει τα λειτουργικά του έξοδα. Για το σκοπό αυτό γόνιμο να πραγματοποιηθεί πριν την ενεργειακή μελέτη του υπό εξέταση κτιρίου μία ενεργειακή επιθεώρηση, όπως αυτή περιγράφεται στην επόμενη ενότητα Ενεργειακές επιθεωρήσεις κτιρίων Η ενεργειακή επιθεώρηση είναι μία σημαντική δράση με στόχο την εξοικονόμηση ενέργειας, που έχει εφαρμογή τόσο στη βιομηχανία όσο και στον κτιριακό τομέα και αφορά όλες τις ενεργειακές τεχνολογίες. Με τον όρο ενεργειακή επιθεώρηση ορίζεται η διαδικασία εκτίμησης των πραγματικών καταναλώσεων ενέργειας σε ένα ενεργειακό σύστημα, των παραγόντων που τις επηρεάζουν καθώς και των δυνατοτήτων εξοικονόμησης ενέργειας. Μία ενεργειακή επιθεώρηση αποσκοπεί: 1. στην εκτίμηση της κατανάλωσης πρωτογενούς ενέργειας του κτιρίου ανά τελική χρήση (θέρμανση, ψύξη, αερισμός, φωτισμός, ΖΝΧ και συνολικά, 2. στην ενεργειακή κατάταξη του κτιρίου, 17

18 3. στην έκδοση του πιστοποιητικού ενεργειακής απόδοσης, 4. στη σύνταξη υποδείξεων προς τον ιδιοκτήτη/χρήστη για τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης του κτιρίου του. Η ενεργειακή επιθεώρηση διεξάγεται από Ενεργειακούς Επιθεωρητές, εγγεγραμμένους στο Μητρώο Ενεργειακών Επιθεωρητών, σύμφωνα με το άρθρο 6 του Ν. 3661/2008. Η διαδικασία Ενεργειακής Επιθεώρησης περιλαμβάνει τα παρακάτω στάδια όπως περιγράφονται στο Σχήμα 2. Α. Ανάθεση της ενεργειακής επιθεώρησης του κτιρίου στον Ενεργειακό Επιθεωρητή κατόπιν πρόσκλησης από τον ιδιοκτήτη/διαχειριστή του κτιρίου. Β. Επίδοση Αριθμού Πρωτοκόλλου (Α.Π) επιθεώρησης από αρμόδια υπηρεσία του Υπουργείου Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής. Γ. Επιτόπου επίσκεψη του Ενεργειακού Επιθεωρητή και καταγραφή/επαλήθευση των στοιχείων που έχει αρχικά συλλέξει από τον ιδιοκτήτη/διαχειριστή. Δ. Επεξεργασία των στοιχείων του κτιρίου και ενεργειακή κατάταξη. Ε. Σύνταξη του Πιστοποιητικού Ενεργειακής Απόδοσης Κτιρίου. Ζ. Έκδοση, παράδοση και καταχώρηση του Πιστοποιητικού Ενεργειακής Απόδοσης. Σχήμα 2. Περιγραφή σταδίων ενεργειακής επιθεώρησης με βάση τον Ν.3661/2008. Βασικό παραδοτέο της ενεργειακής επιθεώρησης είναι η ενεργειακή μελέτη η οποία εκπονείται στην αρχική φάση της δημιουργίας του κτιρίου και συνδέεται άμεσα µε την αρχιτεκτονική μελέτη και την μελέτη των ηλεκτρομηχανολογικών (Η/Μ) εγκαταστάσεων. Μία ενεργειακή μελέτη πρέπει να περιλαμβάνει την τήρηση των αρχών βιοκλιματικού σχεδιασμού, τη χρήση τεχνολογιών εξοικονόμησης ενέργειας και ΑΠΕ ώστε να εξασφαλίζει μειωμένες ανάγκες των κτιρίων για θέρμανση, ψύξη, φωτισμό και ζεστό νερό χρήσης 18

19 (ΚΕνΑΚ, 2010). Η ενεργειακή μελέτη αποτυπώνει ουσιαστικά τη θεωρητική ενεργειακή συμπεριφορά του κτιρίου και δεν είναι σε καμία περίπτωση ενεργειακή πιστοποίηση Επισκόπηση κτιριακής κατάστασης στην Ελλάδα Στην Ελλάδα μέχρι και 30% περισσότερη ενέργεια απαιτείται για την ικανοποίηση των συνθηκών θερμικής άνεσης και ποιότητας αέρα στα κτίρια, τα οποία αντιμετωπίζουν στην πλειονότητα τους πρόβλημα επαρκούς μόνωσης, ιδιαίτερα όσα κατασκευάστηκαν πριν από το Μεταξύ των πλέον ενεργοβόρων κτιρίων στην Ε.Ε., τα ελληνικά απορροφούν το 1/3 της καταναλισκόμενης ενέργειας και έχουν απώλειες θέρμανσης από πόρτες και παράθυρα, με αποτέλεσμα να χαραμίζουν πολύτιμη ενέργεια και χρήματα και ταυτόχρονα να εκπέμπουν περιττές ποσότητες επικίνδυνων ρύπων που ευθύνονται για το «φαινόμενο του θερμοκηπίου». Στον κτιριακό τομέα οφείλεται το 45% του CO2 της χώρας και η κατανάλωση του 35% της συνολικής της ενέργειας. Για την ακρίβεια σημειώθηκε αύξηση κατά 25%, την τελευταία δεκαετία, στη χρήση ενέργειας στον κτιριακό τομέα για την κάλυψη των αναγκών θέρμανσης και ψύξης. Αξίζει να σημειωθεί πως η Ελλάδα, μαζί με την Ισπανία, σημειώνει τη μεγαλύτερη αύξηση στην κατανάλωση ενέργειας για θέρμανση μεταξύ των κρατών μελών. Ενώ αντίθετα χώρες βορειότερα στο ημισφαίριο που πλήττονται από δριμύτερους χειμώνες, όπως η Σουηδία και το Βέλγιο, κατάφεραν να μειώσουν κατά 5% την ενεργειακή τους κατανάλωση. Στην Ελλάδα, μια χώρα εύκρατη με πολύ λιγότερες θερμικές απαιτήσεις λόγο του ήπιου χειμώνα, οι ανάγκες για θέρμανση κατοικιών ανέρχονται περίπου στο 70% της συνολικής ενεργειακής κατανάλωσης. Η κατανάλωση ενέργειας για τις οικιακές συσκευές, το φωτισμό και τον κλιματισμό ανέρχεται στο 18% του συνολικού ενεργειακού ισοζυγίου. Οι κατοικίες με κεντρικό σύστημα θέρμανσης, όπου χρησιμοποιείται ως καύσιμο αποκλειστικά το πετρέλαιο, αντιστοιχούν στο 35,5% του συνόλου. Το υπόλοιπο 64% είναι αυτόνομα θερμαινόμενες κατοικίες που χρησιμοποιούν πετρέλαιο, φυσικό αέριο, ηλεκτρικό ρεύμα και καυσόξυλα. Σε αντίθεση με το σύνολο της Ε.Ε., στην Ελλάδα η κατανάλωση ενέργειας στα κτίρια παρουσιάζει αυξητική τάση με μέσο ετήσιο ρυθμό αύξησης 7%. Ενώ, αν εφαρμοζόταν ο ίδιος οικοδομικός κανονισμός με της Δανίας, που είναι κατά πολύ αυστηρότερος, τα νέα κτίρια θα κατανάλωναν μόνο τη μισή ενέργεια για τις ανάγκες θέρμανσης. Αυτό ουσιαστικά επιδιώκεται με την Οδηγία 2002/91/ΕΚ (EPBD) για την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων. Οπότε φυσικό επακόλουθο είναι μία ελληνική κατοικία να καταναλώνει 7080% περισσότερη 19

20 ενέργεια για θέρμανση, σε σχέση με μία αντίστοιχη στη Δανία, λόγω ελλιπών μέτρων μόνωσης και χρήσης μη αποδοτικών συστημάτων θέρμανσης. Σύμφωνα με στοιχεία του ΥΠ.ΑΝ. στην Ελλάδα τα κτίρια κατοικιών αντιπροσωπεύουν το 76% του συνόλου. Από αυτά το 70% μέχρι το 2001 δεν είχαν μόνωση και μόνο το 29% έχει κτιστεί μετά το 1981(Σχήμα 3). Οι δυνατότητες εξοικονόμησης είναι αρκετές αν λάβει κανείς υπόψη του ότι σύμφωνα με στοιχεία μέχρι το 2001 από το σύνολο των κτιρίων: 2,1% έχουν διπλά τζάμια 30,4% έχουν μόνωση δώματος 12,7% έχουν μόνωση πυλωτής 1,5% έχουν μόνωση δαπέδου 4,2% έχουν μόνωση σωληνώσεων στην εγκατάσταση θέρμανσης 20% έχουν μόνωση εξωτερικών τοίχων (αφού το 29% κτίσθηκε μετά το 1981 όπου από τότε άρχισε να ισχύει ο κανονισμός θερμομόνωσης). Χωρίς μόνωση 70% Πλήρης μόνωση 10% Ελλιπής μόνωση 20% Σχήμα 3. Κατανομή ελληνικών κτιρίων σε σχέση με τη μόνωσή τους. Ενδεικτικά, η μέση ετήσια τελική κατανάλωση ενέργειας στις κατοικίες κυμαίνεται μεταξύ kwh/m2/έτος και στα κτίρια του τριτογενή τομέα 200 kwh/ m2/έτος στα κτίρια γραφείων, 450/m2/έτος στα νοσοκομεία και kwh/ m2 /έτος στα ξενοδοχεία (Σχήμα 4). 20

21 kwh/m Σχήμα 4. Μέση ετήσια κατανάλωση ενέργειας ανά κατηγορία κτιρίου Παρόλη την συνολική αύξηση ενεργειακής κατανάλωσης ανά κάτοικο από 25,47 kwh/κάτοικο το 1990 σε 29,89 kwh/κάτοικο το 2002 ο ελληνικός κτιριακός τομέας βρίσκεται σε αρκετά χαμηλά επίπεδα συγκριτικά με το Ε.Ε.25 που είναι 42,8 kwh/κάτοικο (ΥΠ.ΑΝ., 2001). Μη ελπιδοφόρο είναι όμως το γεγονός ότι οι εκπομπές CO2 /κάτοικο παρουσίασαν αύξηση, από 6998 kg/κάτοικο που ήταν το 1990 σε 8559kg/κάτοικο το 2002, ενώ η μέση εκπομπή βρισκόταν στα 8566kg/κάτοικο το 1990 και μειώθηκε σε 8233kg/κάτοικο το 2002 στην Ε.Ε 25, γεγονός που φέρνει την Ελλάδα στη δεύτερη θέση. Η άνοδος των ενεργειακών απαιτήσεων τα τελευταία δέκα χρόνια στα ελληνικά κτίρια (οικιακά και βιομηχανικά) αποδίδεται στην αύξηση του αριθμού των νέων κτισμάτων, όπως παρουσιάζεται σε επόμενη παράγραφο, και στη δημιουργία ενός πιο άνετου εσωτερικού περιβάλλοντος διαβίωσης για την ικανοποίηση του αυξανόμενου βιοτικού επιπέδου. Η συνολική ενεργειακή κατανάλωση στις κατοικίες αποτελεί το 73,6% της ολικής κατανάλωσης των κτιρίων, ενώ το υπόλοιπο 26,4% καταναλώνεται από τον τριτογενή τομέα). Στον τριτογενή τομέα λόγω της διαφορετικής χρήσης των κτιριακών συγκροτημάτων υπάρχουν μεγάλες αποκλίσεις μεγάλες αποκλίσεις σε σχέση με την κατανομή της κατανάλωσης ανάλογα με το αν το κτίριο. Συγκεκριμένα, ο τριτογενής τομέας αποτελείται από γραφεία, γυμναστήρια, ξενοδοχεία, σχολεία και νοσοκομεία, όπου παρατηρούνται οι μικρότερες ανάγκες για θέρμανση αλλά από την άλλη μεγαλύτερες ανάγκες για δροσισμό. 21

22 Λοιπές χρήσεις Φωτισμός 7% 11% Θέρμανση χώρων 51% Δροσισμός 13% Εξοπλισμός γραφείου 18% Σχήμα 5. Κατανομή της κατανάλωσης της ενέργειας (θερμικής και ηλεκτρικής) στον τριτογενή τομέα Οικοδομική Δραστηριότητα στην Ελλάδα Στη σύγχρονη κοινωνία η αγορά ακινήτων κατέχει εξέχουσα θέση στην οικονομική δραστηριότητα της Ελλάδος. Αυτό αποδεικνύεται από το ότι, για την πλειονότητα των νοικοκυριών, η κατοικία αποτελεί το πιο σημαντικό περιουσιακό στοιχείο. Συγκεκριμένα πάνω από το 80% του πλούτου των νοικοκυριών στις αρχές του 2005 ήταν τοποθετημένο σε ακίνητα. Κύριο χαρακτηριστικό της αγοράς κατοικίας στην Ελλάδα αποτελεί το ποσοστό ιδιοκατοίκησης, που σύμφωνα με έρευνα της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας Ελλάδος (Ε.Σ.Υ.Ε.) άγγιξε το 80,1% για το έτος Το ύψος του βιοτικού επιπέδου μιας χώρας προσδιορίζει τις ανάγκες και τις δαπάνες για κατοικία, οι δε εξελίξεις σχετικά με τα στεγαστικά δάνεια επηρεάζουν άμεσα την ιδιωτική οικοδομική δραστηριότητα, ο όγκος της οποίας, σε κυβικά μέτρα, μειώθηκε κατά 19,2% το Το έτος 2007 κατασκευάστηκαν νέες οικοδομές, ενώ ο συνολικός αριθμός ορόφων αυτών ανήλθε σε Ο αριθμός νέων κατοικιών ανήλθε σε Σύμφωνα με την Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛΣΤΑΤ) παρουσιάστηκε μείωση της οικοδομικής δραστηριότητας το έτος 2007 (Σχήμα 6) κατά 5.5% σε σχέση με το Στο σύνολο οι νέες άδειες ανήλθαν σε , που αντιστοιχούν σε 20,575 εκατομμύρια τετραγωνικά μέτρα (m2) έναντι αδειών και 22,370 εκατομμύρια τετραγωνικών μέτρων το Η μείωση της ιδιωτικής οικοδομικής δραστηριότητας ανήλθε σε 5,3% στο σύνολο 22

23 της χώρας. Μεγαλύτερη μείωση παρουσιάστηκε στην περιφέρεια Αττικής σε ποσοστό 13,3% και στην περιφέρεια Πελοποννήσου με ποσοστό 16,05%. Η μείωση του 2007 οφείλεται: 1. Στην κατασκευή μεγάλου αριθμού διαμερισμάτων το 2005 ενόψει της επιβολής Φ.Π.Α., πολλά εκ των οποίων είχαν μείνει διαθέσιμα. 2. Στην αβεβαιότητα που επικρατούσε σχετικά με το νέο καθεστώς φορολόγησης των ακινήτων. Αριθμός νέων κατοικιών στην Ελλάδα 6,E+04 5,E+04 4,E+04 3,E+04 2,E+04 1,E+04 0,E Σχήμα 6. Αριθμός νέων αδειών ανά έτος στην Ελλάδα, (Πηγή, ΕΣΥΕ, 2007). Επιφάνεια νέων κατασκευών στην Ελλάδα 3,00E+07 2,50E+07 2,00E+07 1,50E+07 1,00E+07 5,00E+06 0,00E Σχήμα 7. Συνολική επιφάνεια των νέων κατασκευών ανά έτος στην Ελλάδα, (Πηγή, ΕΛΣΤΑΤ, 2007). 23

24 Κατά τη χρονική περίοδο ΙανουαρίουΦεβρουαρίου 2008 η ιδιωτική οικοδομική δραστηριότητα εμφάνισε, στο σύνολο της χώρας, μείωση 13,7% στον αριθμό των αδειών, 3,9% στην επιφάνεια και 2,6% στον όγκο σε σύγκριση με την αντίστοιχη περίοδο του έτους Μεγάλη μείωση στον οικοδομικό όγκο παρουσίασε η περιφέρεια Αττικής σε ποσοστό 21,1% ενώ στην υπόλοιπη χώρα παρουσιάστηκε αύξηση 4,8%. Η μεγαλύτερη μείωση εμφανίστηκε στην περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης σε ποσοστό 28,6% ενώ η μεγαλύτερη αύξηση έγινε στην οικοδομική δραστηριότητα των περιφερειών της Δυτικής Μακεδονίας (65,2%), της Πελοποννήσου (30,9%) και της Κρήτης (29,6%). 24

25 Κεφάλαιο 2 Προσδιορισμός χαρακτηριστικών κτιρίων δημόσιας χρήσης 2.1. Εισαγωγή Στην ενότητα αυτή θα προσδιοριστούν τα κριτήρια και ιδιαιτερότητες των κατηγοριών κτιρίων δημόσιας χρήσης. Με βάση τον ΚΕΝΑΚ τα κτίρια κατατάσσονται στις ακόλουθες κατηγορίες: 1. Γραφεία 2. Εκπαιδευτικά κτίρια 3. Νοσοκομεία 4. Ξενοδοχεία 5. Εστιατόρια 6. Αθλητικές εγκαταστάσεις 7. Κτίρια υπηρεσιών χονδρικού και λιανικού εμπορίου και κάθε άλλη κατηγορία κτιρίων που καταναλώνει ενέργεια. Ωστόσο, για τις ανάγκες της παρούσας εργασίας η κατηγοριοποίηση θα γίνει σε δημόσια και εμπορικά κτίρια, στα δημόσια περιλαμβάνονται τα σχολεία και τα κτίρια γραφείων, τα οποία υπάγονται και στα εμπορικά, ενώ αμιγώς εμπορικά θεωρούνται τα ξενοδοχεία. Για το σκοπό αυτό, από το Εργαστήριο Μετάδοσης Θερμότητας και Περιβαλλοντικής Μηχανικής δημιουργηθήκαν τυπικά κτίρια που αντιπροσωπεύουν τις παραπάνω κατηγορίες ή επιλέχθηκαν πραγματικά κτίρια που ο τρόπος κατασκευής και δόμησης τους αντιπροσωπεύει το σύνολο. Σκοπός της επιλογής της χρήσης τυπικών κτιρίων ήταν η μελέτη γενικών, και όχι στοχευόμενων, τεχνικών προτάσεων εξοικονόμησης ενέργειας και γενικότερης αναβάθμισης του αστικού ιστού. Τα χαρακτηριστικά των τυπικών κτιρίων περιγράφονται αναλυτικά στις επόμενες παραγράφους Σχολεία Σε όλη την Ελλάδα υπάρχουν περίπου δημόσια σχολικά κτίρια όλων των εκπαιδευτικών βαθμίδων με πάνω από μαθητές. Επειδή ο αριθμός των σχολείων στα μεγάλα αστικά κέντρα δεν είναι επαρκής τα περισσότερα λειτουργούν σε διπλή βάρδια. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Υπουργείου Παιδείας, έχει καταγραφεί η ανάγκη για πάνω από 25

26 νέες αίθουσες, που αντιστοιχούν σε ζήτηση 35% πάνω από τις υπάρχουσες περίπου αίθουσες διδασκαλίας. (Πρόγραμμα SAVE,1996) Η συνολική κατανάλωση ενέργειας των σχολικών κτιρίων είναι της τάξης των MWh/ έτος (Κουτρούλης, 1996.). Αυτό το ποσό της καταναλισκόμενης ενέργειας δεν καλύπτει τις πραγματικές ανάγκες των σχολείων, καθώς σε πολλές περιπτώσεις δεν επικρατούν συνθήκες άνεσης μέσα από τις αίθουσες διδασκαλίας και οι μαθητές κρυώνουν το χειμώνα, ζεσταίνονται από την άνοιξη έως το φθινόπωρο, και υφίστανται δυσμενείς συνθήκες φωτισμού όλες τις εποχές. Στα σχολικά κτίρια, και ειδικά στις αίθουσες διδασκαλίας, ο ρόλος τόσο της θερμικής άνεσης όσο και της ποιότητας αέρα είναι ζωτικής σημασίας, καθώς από τις παραμέτρους αυτές καθορίζονται σε μεγάλο βαθμό η δυνατότητα συγκέντρωσης και η ικανότητα παρακολούθησης των μαθητών, αλλά και η υγιεινή του χώρου ως απόλυτο μέγεθος. Είναι δε σημαντικό να αναφερθεί ότι οι μαθητές είναι μια πληθυσμιακή ομάδα με αυξημένες απαιτήσεις υγιεινής, καθώς το ανοσοποιητικό τους σύστημα είναι πιο ευπαθές από αυτό των ενηλίκων με αποτέλεσμα να προσβάλλονται πιο εύκολα από χημικούς και βιολογικούς παράγοντες που εξαιτίας και της έντονης συγκέντρωσης μεγάλων πληθυσμιακών ομάδων, επί αρκετό χρόνο σε κλειστούς χώρους. Επιπλέον, ο οργανισμός των μαθητών, καθώς εξακολουθεί να βρίσκεται στο στάδιο της ανάπτυξης, αναπνέει μεγαλύτερο όγκο αέρα ανά μονάδα βάρους που υπολογίζεται σε περίπου 400 ml/min/kg σε αντίθεση με τους ενήλικες που είναι 150 ml/min/kg (Fenske, 1990). Επομένως, οι ρύποι που υπάρχουν στα εκπαιδευτικά κτίρια επηρεάζουν περισσότερο τους μαθητές με συνέπεια την εμφάνιση αναπνευστικών προβλημάτων και κυρίως αύξηση των κρουσμάτων άσθματος. Τα κρούσματα άσθματος είναι μάλιστα ιδιαίτερα υψηλά στην Αμερική (Crain, 1994) και κυρίως στις βιομηχανικές περιοχές. Τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα όμως των σχολικών κτιρίων που τα καθιστούν πιο τρωτά στις συνέπειες της φτωχής ποιότητας του εσωτερικού περιβάλλοντος είναι: 1. Η ηλικία των κτιρίων: Στις χώρες τις Ευρωπαϊκής Ένωσης σχεδόν το 90% των σχολείων χτίστηκαν πριν από το 1980, και ειδικότερα, το 50% κατά τη δεκαετία του 60. Αν και οι συνέπειες της ποιότητας του εσωτερικού περιβάλλοντος μπορούν να εμφανιστούν σε οποιοδήποτε παλαιό ή νέο κτίριο, οι αυξανόμενοι κίνδυνοι στα παλαιότερα κτίρια οφείλονται στα ξεπερασμένα συστήματα εξαερισμού.. 2. Η έλλειψη χρημάτων για την ανακαίνιση και την συντήρηση των σχολικών κτιρίων: Πολλά εκπαιδευτικά κτίρια δεν μπορούν να αντέξουν την οικονομική επιβάρυνση, για την ανακαίνιση τους και την συντήρηση ή αλλαγή του παλαιότερου εξοπλισμού που 26

27 διαθέτουν. Η αδυναμία αυτή συντελεί στην δημιουργία έντονων προβλημάτων στα συστήματα εξαερισμού, στις στέγες και σε άλλες περιοχές των σχολικών κτιρίων. 3. Ο μεγάλος αριθμός μαθητών και καθηγητών που εισέρχονται στα εκπαιδευτικά κτίρια: Με έρευνες που έχουν γίνει στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕFA), διαπιστώνεται ότι περίπου 71 εκατομμύρια μαθητές και σχεδόν 4,5 εκατομμύρια καθηγητές περνούν την μέρα τους στα σχολεία. Περίπου δηλαδή το ένα πέμπτο του πληθυσμού της. Έτσι, ο ολοένα αυξανόμενος αριθμός μαθητών και διδασκόντων επιβαρύνει τα εκπαιδευτικά κτίρια αφού τα συστήματα εξαερισμού, όπου υπάρχουν, δεν σχεδιάστηκαν για να φιλοξενήσουν τόσο υψηλό αριθμό ανθρώπων. Οι ενδείξεις που οδηγούν στο συμπέρασμα πως η ποιότητα του περιβάλλοντος μέσα στα εκπαιδευτικά κτίρια δεν είναι κατάλληλη είναι οι παρακάτω: Ξαφνική απουσία μεγάλου αριθμού μαθητών και προσωπικού για μια μέρα. Έντονα συμπτώματα υγείας όπως κρύωμα, γρίπη, πονοκέφαλος που είναι ευρεία σε μια αίθουσα διδασκαλίας ή και σε όλο το σχολικό κτίριο. Έντονα συμπτώματα υγείας που εμφανίζονται απότομα μετά από κάποια διεργασία που γίνεται στο σχολικό κτίριο όπως βάψιμο. Επιδείνωση των προβλημάτων υγείας ατόμων με αλλεργίες, άσθμα, ή ευαίσθητα σε χημικές ουσίες στο εσωτερικό χώρο των σχολικών κτιρίων. Ιατρική γνωμάτευση ότι μαθητής ή μέλος του προσωπικού είχε ασθένεια που οφειλόταν στην ακατάλληλη ποιότητα αέρα στα εκπαιδευτικά κτίρια. Πάντως, πρέπει να τονιστεί πως η έλλειψη συμπτωμάτων υγείας δε συνεπάγεται ότι η ποιότητα του εσωτερικού περιβάλλοντος είναι αποδεκτή. Υπάρχουν περιπτώσεις όπου αυτά εμφανίζονται πολύ αργότερα. Οι συνέπειες του ακατάλληλου περιβάλλοντος στα εκπαιδευτικά κτίρια είναι οι ακόλουθες: 1. Προβλήματα υγείας σε μαθητές και προσωπικό 2. Επίδραση στο περιβάλλον μάθησης των μαθητών. 3. Μείωση της αποδοτικότητας των μαθητών. 4. Κλείσιμο των σχολείων όταν τα συμπτώματα υγείας είναι ευρεία. 5. Τεταμένες σχέσεις μεταξύ γονιών και προσωπικού που δουλεύουν στα εκπαιδευτικά κτίρια. Για να λυθεί όμως το πρόβλημα της ακατάλληλης ποιότητας του εσωτερικού περιβάλλοντος στα εκπαιδευτικά κτίρια θα πρέπει να επιστρατευθούν ειδικοί που θα συντελέσουν στην αντιμετώπισή του ακολουθώντας τα παρακάτω στάδια: 27

28 Εντοπισμός πηγής που επηρεάζει την ποιότητα το εσωτερικού περιβάλλοντος. Σχεδιασμός λύσης αντιμετώπισης αυτού του προβλήματος. Εφαρμογή λύσης. Έλεγχος λειτουργίας. Διατήρησή της. Βέβαια, όταν οι πηγές μόλυνσης του περιβάλλοντος βρίσκονται στο εξωτερικό περιβάλλον του σχολικού κτιρίου αντιμετωπίζεται το πρόβλημα αυτό με τον συνεχή καθαρισμό των φίλτρων και του ελέγχου του μίγματος εσωτερικού εξωτερικού αέρα. Το να τίθεται η ποιότητα του εσωτερικού περιβάλλοντος στα εκπαιδευτικά κτίρια ως προτεραιότητα ίσως να απαιτεί αυξημένα χρηματικά ποσά. Όμως καλύτερα να «προλαμβάνεις παρά να θεραπεύεις». Είναι άλλωστε πιο συμφέρον να επιλύονται τα προβλήματα προτού αυτά καταλήξουν σε παράπονα ή μηνύσεις και να έχουν επιπτώσεις στην παραγωγικότητα των μαθητών Κατηγορίες σχολικών κτιρίων Τα σχολικά κτίρια αναλύονται με γνώμονα τη σχέση ανάμεσα στις συνθετικές τους αρχές και το κατασκευαστικό σύστημα κάθε εποχής. Μέσα λοιπόν από τη μελέτη των κατόψεων, των όψεων και των τομών εξετάζεται ο βαθμός στον οποίο η σχέση αυτή αναπτύσσει τυπολογία. Ιδιαίτερο βάρος κατά τη μελέτη της εξέλιξης των σχολικών κελυφών δίνεται στην εισαγωγή του οπλισμένου σκυροδέματος ως υλικού και τρόπου κατασκευής. Γενικά τα σχολικά κτίρια μπορούν να διαχωριστούν σε τρεις κύριες κατηγορίες: 1. από τη σύσταση του νέου Ελληνικού κράτους μέχρι το 1930, 2. από το 1930 μέχρι το 1940 (από το 1940 μέχρι το 1960 δεν υπάρχει σημαντική δραστηριότητα στην ανέγερση σχολείων), 3. και από το 1960 μέχρι σήμερα. Τα μεταγενέστερα από 1960 κτίσματα κατηγοριοποιούνται, και αυτά με τη σειρά τους, σε τρεις κατηγορίες (Πίνακας 1). Ο τύπος σχολικού κτιρίου «Αθηνά» (Εικόνα 1) είναι και αυτός που συναντάται πιο συχνά, με εν γένει όμοια κατασκευαστικά σε όλες τις κλιματικές ζώνες, δηλαδή κτίσμα από μπετόν και τούβλα τα οποία φέρουν μεταλλικά κουφώματα. Τα παλαιότερα είναι αμόνωτα, τα νεώτερα (από το 1981 κι μετά) φέρουν μόνωση στην οροφή και στους τοίχους, ενώ τα στοιχεία από μπετόν συνήθως παραμένουν αμόνωτα. 28

29 Πίνακας 1.Σύγχρονοι τύποι σχολικών κτιρίων με βάση τον Οργανισμό Σχολικών Κτιρίων. Τύπος σχολείου Έτος κατασκευής Τύπος με ανοικτό διάδρομο Τύπος με κλειστό διάδρομο Μετά το 1980 Τύπος Αθηνά Μετά το 1980 Σχηματική κάτοψη Οι τρείς συνηθέστεροι τύποι σχολικών κτιρίων απεικονίζονται στις κάτωθι εικόνες: Εικόνα 1.Σχολείο τύπου ΑΘΗΝΑ Εικόνα 2.Σχολείο με κλειστό διάδρομο 29

30 Εικόνα 3.Σχολείο με ανοιχτό διάδρομο Η λειτουργία του σχολείου (Δημοτικό, Γυμνάσιο, Λύκειο) εν γένει δεν διαφοροποιεί τις τυπολογίες, αν και κάποιες από αυτές συνηθίζονται σε ορισμένες κατηγορίες λειτουργίας περισσότερο. Ακόμα και διαφορετικές τυπολογίες παρουσιάζουν πολλές ομοιότητες, κυρίως ως προς την κατασκευή αλλά και τις αναλογίες αιθουσών, διαδρόμων και άλλων χώρων. Βασικές διαφορές στις τυπολογίες παρουσιάζονται, κυρίως ως προς τον αριθμό και τη διάταξη των αιθουσών. Η διάταξη μπορεί να είναι γραμμική ή σε Γ, ή σπανιότερα σε σχήμα Π. Συχνά συνιστάται και διάταξη συμπαγής, με αίθουσες διατεταγμένες γύρω από έναν κεντρικό εσωτερικό χώρο. Τα γραμμικά κτίρια καθώς και αυτά που είναι διατεταγμένα σε Γ, εμφανίζονται με τις αίθουσες να βλέπουν προς την αυλή ή προς το εξωτερικό τμήμα του οικοπέδου, με κλειστό διάδρομο από την πίσω πλευρά ή, σπανιότερα, με ανοιχτό διάδρομο από την κύρια πλευρά τους. Οι τυπολογίες εμφανίζονται με 1,2 ή 3 ορόφους, ανάλογα με το κτιριολογικό πρόγραμμα του σχολείου. Η συνηθέστερη διάταξη είναι του τύπου: αίθουσες που βλέπουν κατά προτίμηση στο νότο, με διάδρομο στην πίσω πλευρά Θερμική και οπτική άνεση εκπαιδευτικών κτιρίων Τα προβλήματα που παρατηρούνται συνήθως στα σχολεία συνοψίζονται στο ότι εν γένει δεν επικρατούν συνθήκες θερμικής και οπτικής άνεσης. Ειδικότερα: Καθ όλη τη διάρκεια του έτους, υπάρχει ανισοκατανομή του φωτός μέσα στις αίθουσες, δημιουργείται θάμβωση στο επίπεδο των μαθητών, ενώ στο βάθος των αιθουσών δεν επαρκεί ο φωτισμός. 30

31 Την ψυχρή περίοδο, οι μαθητές συχνά κρυώνουν, ενώ παρατηρείται και το φαινόμενο η ποιότητα του αέρα κατά τη διάρκεια του μαθήματος να μην είναι καλή. Η κατανάλωση ενέργειας, σε σχέση με το επίπεδο άνεσης που επιτυγχάνεται, είναι πολύ αυξημένη. Από την άνοιξη έως και μεγάλο μέρος του φθινοπώρου, ιδιαίτερα στην Α και Β κλιματική ζώνη, υπάρχει υπερθέρμανση μέσα στις αίθουσες. Οι σημαντικότεροι παράγοντες που επιδεινώνουν τη θερμική και οπτική άνεση και εντείνουν την κατανάλωση ενέργειας στα σχολεία είναι οι ακόλουθοι : Ο ακατάλληλος προσανατολισμός του κτιρίου, με αποτέλεσμα τον ανεπαρκή ηλιασμό το χειμώνα, την υπερθέρμανση το καλοκαίρι και τις κακές συνθήκες φωτισμού όλο το χρόνο. Ο ακατάλληλος σχεδιασμός των ανοιγμάτων, των συστημάτων φυσικού και των εγκαταστάσεων τεχνητού φωτισμού, με αποτέλεσμα την ανισοκατανομή του φωτός μέσα στις αίθουσες. Ο ανεξέλεγκτος αερισμός, ο οποίος επιφέρει υπερβολική κατανάλωση καυσίμου και συνθήκες ψύχους μέσα στις αίθουσες. Η μεγάλη διείσδυση αέρα από χαραμάδες των ανοιγμάτων, με αποτέλεσμα μεγάλες θερμικές απώλειες και ρεύματα μέσα στις αίθουσες Οι μεγάλες θερμικές απώλειες μέσω του κέλυφος, που αυξάνουν την κατανάλωση ενέργειας για θέρμανση και επιδεινώνουν τις συνθήκες άνεσης το χειμώνα, Ο ακατάλληλος σχεδιασμός και κακή συντήρηση συστημάτων θέρμανσης με αποτέλεσμα την μη αποδοτική τους λειτουργία. Η μη ορθολογική λειτουργία εγκαταστάσεων κεντρικής θέρμανσης, με αποτέλεσμα να σπαταλάτε ενέργεια χωρίς να επιτυγχάνονται οι απαιτούμενες συνθήκες άνεσης. Η ανεπάρκεια των συστημάτων σκίασης και αερισμού, που οδηγεί σε υπερθέρμανση και αίσθημα θερμικής δυσφορίας κατά τη διάρκεια της περιόδου δροσισμού των σχολείων, δηλαδή από την άνοιξη έως και μεγάλο μέρος του φθινοπώρου, γεγονός για το οποίο άλλωστε δεν προδιαγράφεται αντιμετώπιση μέσω συστήματος μηχανικού δροσισμού/κλιματισμού και έτσι το πρόβλημα παραμένει ανεπίλυτο Πηγές ρύπων στα εκπαιδευτικά κτίρια Οι πηγές εκπομπής στα εκπαιδευτικά κτίρια διακρίνονται και αυτές σε εσωτερικές και εξωτερικές. 31

32 Εξωτερικές πηγές ρύπανσης στα εκπαιδευτικά κτίρια Στην κατηγορία αυτή συγκαταλέγονται τα καυσαέρια των αυτοκινήτων, οι διάφορες πηγές εκπομπών σωματιδίων (σκουπιδότοποι, φυτοφάρμακα) και οι διεργασίες καύσης με όλα τα επακόλουθα τόσο στην ανθρώπινη υγεία όσο και στο περιβάλλον. Σημαντικό ακόμα ρόλο παίζει και η τοποθεσία που βρίσκεται το σχολικό συγκρότημα. Σε καμιά περίπτωση, ένα σχολείο δεν πρέπει να βρίσκεται κοντά σε βιομηχανική περιοχή, σε αυτοκινητόδρομο, σε αερολιμένα ή και σε υποσταθμούς παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας μιας και οι περιεκτικότητες των ρύπων θα είναι ιδιαίτερα αυξημένες. Με μετρήσεις που έχει κάνει η ΕΡΑ σε σχολεία της Οκλαχόμα έχει βρεθεί ότι σχολείο που βρίσκεται 1000 μέτρα από μεγάλη εθνική οδό έχει υποστεί ρύπανση που αντιστοιχεί στο 10% της ρύπανσης σχολείου που βρίσκεται μόλις 300 μέτρα από αυτήν. Βέβαια σήμερα το ελληνικό κράτος, όπως και τα υπόλοιπα κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σε αυτό το θέμα έχει μεριμνήσει και ορίζει προδιαγραφές για το πού και το πώς θα ανοικοδομηθούν εκπαιδευτικά κτίρια. Οι ρύποι που παράγονται από αυτές τις πηγές είναι διοξείδιο του άνθρακα, οξείδια του αζώτου, όζον και διάφορα σωματίδια. Αυτοί εισέρχονται στα εκπαιδευτικά κτίρια μέσω του συστήματος των αεραγωγών και των παραθύρων. Το σύστημα αεραγωγών είναι ουσιαστικά οι πνεύμονες των σχολικών κτιρίων. Η αναποτελεσματική συντήρησή τους και ιδιαίτερα ο μη τακτικός καθαρισμός τους συντελεί στην διόγκωση αυτού του φαινομένου. Εσωτερικές πηγές ρύπανσης στα εκπαιδευτικά κτίρια Τα εκπαιδευτικά κτίρια αποτελούνται από χώρους διάφορων δραστηριοτήτων, στους οποίους ο μαθητής διδάσκεται, γυμνάζεται, διαλογίζεται, ξεκουράζεται. Επομένως, είναι λογικό οι πηγές εκπομπής ρύπων να ποικίλουν από χώρο σε χώρο. Για το σκοπό πρέπει να μελετηθεί ξεχωριστά ο κάθε χώρος και να εξετασθεί ο τρόπος με τον οποίο επηρεάζουν οι πηγές ρύπανσης την ποιότητα του αέρα. Οι χώροι αυτοί οι οποίοι συνθέτουν ένα σχολικό κτίριο είναι: 1. Αίθουσα διδασκαλίας Οι πηγές εκπομπής ρύπων στην αίθουσα διδασκαλίας είναι: Το πάτωμα. Επικαλύπτεται από κεραμικό υλικό (πλακάκια), με κύριο συστατικό πολυβινύλιο (PVC) ή ρητίνη, που ενώνεται μεταξύ του με κόλλα, προϊόν διαλυτών. Αυτό έχει ως συνέπεια να εκπέμπει κυρίως Φορμαλδεΰδη, γνωστή για την επιδείνωση των αναπνευστικών προβλημάτων του ανθρώπου, καθώς επίσης τολουόλιο, ξυλόλια και 32

33 στυρόλιο που προκαλεί ιδιαίτερες αλλεργικές αντιδράσεις. Τέλος, η παρουσία υγρασίας στο πάτωμα συντελεί στη δημιουργία εστίας παραγωγής μυκήτων. Η οροφή. Οδηγεί στην παραγωγή βιολογικών ρύπων όπως τα βακτήρια, μύκητες και μικρόβια μόνο όταν υπάρχει παρουσία νερού. Η ανθρώπινη αναπνοή και ο μεταβολισμός του ανθρώπου είναι πηγή εκπομπής ρύπων διοξειδίου του άνθρακα και μονοξειδίου του άνθρακα αντίστοιχα. Τα προϊόντα καθαρισμού. Οι περισσότερες σκόνες καθαρισμού όπως η χλωρίνη, η αμμωνία είναι διαβρωτικές και περιέχουν τοξικές ουσίες. Επίσης τα απολυμαντικά περιέχουν ουσίες ιδιαίτερα επιβλαβείς όπως κρεσόλη, αλυσίβα και Φορμαλδεΰδη. Ο νιπτήρας. Η ύπαρξη στάσιμου νερού βοηθά στην παραγωγή βακτηρίων καθώς επίσης και στο σχηματισμό ιών με αποτέλεσμα την εμφάνιση του κρυολογήματος, ως ήπια μορφή επίπτωσης στην ανθρώπινη υγεία. Επιπλέον, σημαντικά αυξημένη είναι και η περιεκτικότητα του μολύβδου, βασικού υλικού συγκόλλησης των σωλήνων, εξαιτίας της μεταφοράς του από το πόσιμο νερό. Τα χρώματα ζωγραφικής παράγουν τοξικές ουσίες που χαρακτηρίζονται ως καρκινογόνες. Τα θερμομονωτικά υλικά. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο υαλοβάμβακας που χρησιμοποιείται στα παράθυρα, στις πόρτες και στους σωλήνες θέρμανσης με στόχο την εξοικονόμηση ενέργειας πράγμα ιδιαίτερα επιθυμητό. Παρ όλα αυτά έρευνες του ΝΤΡ (National Toxicology Program ) έδειξαν ότι εκπέμπει ίνες και πτητικές οργανικές ουσίες ιδιαίτερα επιβλαβείς για την ανθρώπινη υγεία αφού μακροπρόθεσμα οδηγούν σε καρκίνο (Zhu et al., 2001). Τα έδρανα. Αυτά εκπέμπουν υψηλά ποσοστά φορμαλδεΰδης, ιδιαίτερα επιβλαβή ρύπο, καθώς επίσης και πτητικές οργανικές ενώσεις (VOC). Επιπλέον, για την προστασία των εδράνων από το φαινόμενο της διάβρωσης χρησιμοποιούνται βερνίκια τα οποία εκπέμπουν με τη σειρά τους τοξικές ουσίες, βαρέα μέταλλα (Pb, Cr, Cd) και Φορμαλδεΰδη. Οι κουρτίνες. Αποτελούνται συνήθως από συνθετικά υφάσματα τα οποία εκπέμπουν Φορμαλδεΰδη και αλδεΰδες. Η εκπομπή της φορμαλδεΰδης είναι ιδιαίτερα υψηλή εξαιτίας και του γεγονότος ότι η βαφή που χρησιμοποιείται για τα υφάσματα την έχει βασικό συστατικό. Αποτέλεσμα των παραπάνω αποτελεί η έντονη δυσοσμία και ο ερεθισμός των ματιών. Τα αρώματα. Εκπέμπουν τοξικές ουσίες που μπορεί να οδηγήσουν σε οξεία αναπνευστικά προβλήματα. Επιπλέον έχει διαπιστωθεί ότι το άρωμα διακόπτει συχνά την 33

34 παραγωγικότητα των μαθητών και μάλιστα στα σχολεία της Αμερικής δίνεται εγκύκλιος σύμφωνα με την οποία συνιστούν τους καθηγητές να αποφεύγουν το άρωμα συμπεριλαμβανομένης και της λοσιόν ξυρίσματος. Η κιμωλία περιέχει ανθρακικό ασβέστιο, ρύπο ιδιαίτερα επιβλαβή αφού προκαλεί αναπνευστικά προβλήματα και αλλεργίες. Παρ όλα αυτά χρησιμοποιείται κατά κόρον στα σχολεία. Ο ρουχισμός, αποτελεί εστία παραγωγής και μεταφοράς μικροβίων, μυκήτων. 2. Γυμναστήριο. Στο χώρο αυτό, η κυριότερη πηγή εκπομπής ρύπων είναι ο ανθρώπινος οργανισμός. Έρευνες (EPA) έχουν δείξει ότι κατά την εκτέλεση ασκήσεων γυμναστικής καθώς και άλλων ομαδικών αθλημάτων απελευθερώνονται από τον άνθρωπο μεγάλες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα μέσα από την διεργασία της καύσης. Απόρροια των παραπάνω αποτελεί δημιουργία αποπνικτικής ατμόσφαιρας μέσα στο συγκεκριμένο χώρο, ιδιαίτερα όταν η συντήρηση του συστήματος των αεραγωγών δεν είναι τακτική. Άλλες πηγές εκπομπής ρύπων στο χώρο του γυμναστηρίου είναι: Το πάτωμα. Επικαλύπτεται από συνθετικό νάιλον (ταρτάν) που απελευθερώνει μεγάλες ποσότητες φαινόλης και φορμαλδεΰδης. Για το σκοπό αυτό επιβάλλεται ο τακτικός καθαρισμός του με συσκευή ατμού έτσι ώστε να περιοριστούν όσο είναι δυνατόν οι εκπομπές. Το συνθετικό γυαλί, που χρησιμοποιείται ως κάλυμμα στα ανοίγματα του γυμναστηρίου (παράθυρα), εκπέμπει ίνες που χαρακτηρίζονται καρκινογόνες (OSHA, 2001). Το σύστημα αεραγωγών που βοηθά στην ανάπτυξη και την μεταφορά μικροβίων με συνέπεια την εμφάνιση νόσων που μεταδίδονται εύκολα ιδιαίτερα όταν το σύστημα αερισμού δεν επαρκεί για το δυναμικό των ανθρώπων που βρίσκονται στα εκπαιδευτικά κτίρια. Τα αποδυτήρια. Αποτελούν αναπόσπαστο μέρος του γυμναστηρίου. Οι τοξικές ουσίες, που απελευθερώνονται από τα αποσμητικά που χρησιμοποιούνται από τους μαθητές, σε συνδυασμό με τους μύκητες που παράγονται στα ντους λόγο υγρασίας, αποτελούν τους κυριότερους ρύπους που εμφανίζονται στο χώρο αυτό. Βέβαια πρέπει να αναφερθεί και η σημασία της τουαλέτας αφού συντελεί στην εμφάνιση βακτηρίων και την μετάδοση ιών σε περίπτωση που ο καθαρισμός της δεν είναι τακτικός. 34

35 3. Βιβλιοθήκη. Οι κυριότερες πηγές εκπομπής στη βιβλιοθήκη είναι οι παρακάτω: Η μοκέτα, που καλύπτει το πάτωμα, αποτελεί εστία παραγωγής βακτηρίων και συσσώρευσης τοξικών ουσιών που παράγονται από τα προϊόντα καθαρισμού. Για αυτό καλό είναι να καθαρίζεται τουλάχιστον μια φορά το χρόνο επίσης με συσκευή ατμού έτσι ώστε να περιορίζονται οι εκπομπές. Ο ηλεκτρονικός υπολογιστής, παράγει μεγάλες ποσότητες είναι όζοντος και πτητικών οργανικών ουσιών. Συγκεκριμένα, η μέγιστη ποσότητα πτητικών οργανικών ουσιών που εκπέμπεται από τον ηλεκτρονικό υπολογιστή είναι 175 mgr/hr και παράγεται στις πρώτες 300 ώρες λειτουργίας του μηχανήματος. Άλλες ουσίες που εκπέμπει είναι βουτανόλη, και φωσφορικό οξύ. Ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει και για τον τριφένυλο φωσφορικό εστέρα, που εκπέμπεται από το πλαστικό της οθόνης του υπολογιστή, αφού προκαλεί αλλεργικά προβλήματα όπως ερεθισμό ματιών και μύτης. Τέλος, δεν πρέπει να παραλείψουμε και τα ηλεκτρομαγνητικά κύματα που παράγονται από το μηχάνημα δεδομένου του γεγονότος ότι μακροπρόθεσμα οδηγούν σε καρκίνο. Το φωτοτυπικό μηχάνημα. Ιδιαίτερα εύχρηστο και αναγκαίο σε μια βιβλιοθήκη όμως συνάμα επικίνδυνο εξαιτίας των επικίνδυνων ουσιών που παράγει. Βοηθά στην απελευθέρωση πτητικών οργανικών ουσιών, κυρίως βενζολίου, του όζοντος και του μονοξειδίου του αζώτου. Επίσης,εκπέμπει και υψηλές ποσότητες σωματιδίων γραφίτη που όταν η περιεκτικότητά του υπερβεί τα 460mgr/m3 προκαλεί οξεία αναπνευστικά προβλήματα κυρίως σε μικρές ηλικίες. Επιπλέον, η παρατεταμένη χρησιμοποίηση του για μεγάλο χρονικό διάστημα οδηγεί και στην εκπομπή ατμών αμμωνίας και οξικού οξέος που συντελεί στον ερεθισμό της μύτης, των ματιών και του λαιμού. Ο εκτυπωτής laser. Εκπέμπει πτητικές οργανικές ουσίες, όπως αλδεΰδες στυρόλιο και υδρογονάνθρακες που απελευθερώνονται από τα μελάνια του εκτυπωτή, καθώς επίσης και μεγάλες ποσότητες όζοντος που παράγονται κατά την αποτύπωση του μελανιού στο χαρτί. Όμως, ο σημαντικότερος ρύπος που παράγεται είναι η Φορμαλδεΰδη αφού αποτελεί κύριο συστατικό των μελανιών. Τέλος, σημαντικό ρόλο στην ρύπανση του χώρου της βιβλιοθήκης παίζουν και τα σωματίδια γραφίτη που εκπέμπονται κατά την εκτύπωση του εγγράφου από το μηχάνημα laser. Η ταπετσαρία, που καλύπτει τον τοίχο, παράγει επίσης Φορμαλδεΰδη και οργανικές πτητικές ενώσεις. 35

36 Τα διαχωριστικά των εσωτερικών χώρων. Αποτελούνται από πλαστικό οπότε παράγουν Φορμαλδεΰδη και πτητικές οργανικές ενώσεις κυρίως τολουόλιο και βενζόλιο. Επιπλέον, εξαιτίας της μεγάλης επιφάνειας έκθεσης τους στο εσωτερικό αέρα της βιβλιοθήκης αποτελούν πρόσφορο έδαφος για την παρουσία σκόνης με συνέπεια την εμφάνιση βακτηρίων. Οι κουρτίνες που όπως προαναφέραμε αποτελούνται από συνθετικά υφάσματα τα οποία εκπέμπουν Φορμαλδεΰδη και αλδεΰδες. Τα έπιπλα (ράφια, βιβλιοθήκες, αναγνωστήρια). Εκπέμπουν φορμαλδεΰδη που παράγονται από τις ρητίνες, βασικό συστατικό κατασκευής των επίπλων, καθώς επίσης και πτητικές οργανικές ενώσεις από τα χρώματα, κεριά που χρησιμοποιούνται. Μεγάλες βέβαια ποσότητες φορμαλδεΰδης οφείλονται και στα υλικά επικάλυψης που χρησιμοποιούνται στα έπιπλα εξαιτίας του πολυεστέρα που περιέχουν. Επίσης, πρέπει να επισημανθεί ότι κατά τον καθαρισμό τους από προϊόντα καθαρισμού απορροφούν τις τοξικές τους ουσίες που μετέπειτα τις απελευθερώνουν στον χώρο τις βιβλιοθήκης. Το σύστημα των αεραγωγών συντελεί στην παραγωγή βακτηρίων και μυκήτων όταν ο καθαρισμός του δεν είναι τακτικός. 4. Το κυλικείο Στο χώρο αυτό ο σημαντικότερος ρύπος είναι ο καπνός των τσιγάρων. Αποτελεί μία από τις σημαντικότερες αιτίες εσωτερικής ρύπανσης, καθώς περιέχει περισσότερες από 200 χημικές ενώσεις όπως CO, Φορμαλδεΰδη, ΝΟx ορισμένες από τις οποίες θεωρούνται καρκινογόνες π.χ. το βενζόλιο και η υδραζίνη. Τα σωματίδια του καπνού του τσιγάρου είναι μικρά, με διάμετρο μικρότερη των 0,2mm και είναι ικανά να εισχωρήσουν βαθιά μέσα στους πνεύμονες πράγμα διόλου επιθυμητό. Από ένα και μόνο τσιγάρο είναι δυνατόν να προέλθουν 1010 σωματίδια, τα περισσότερα από τα οποία εκλύονται όταν το τσιγάρο σιγοκαίει στο τασάκι. Έτσι, πρόβλημα αντιμετωπίζουν και οι παθητικοί καπνιστές οι οποίοι εκτίθενται σε μεγάλες συγκεντρώσεις καπνού. Άλλες πηγές εκπομπής είναι οι εξής: Το πάτωμα, αφού αποτελείται από πολυβινύλιο, με συνέπεια να απελευθερώνονται πτητικές οργανικές ενώσεις όπως στυρόλιο και τολουόλιο. Επιπλέον, εξαιτίας των διαλυτικών υλικών που χρησιμοποιούνται για την συντήρηση του εκπέμπει και μεγάλες ποσότητες φορμαλδεΰδης, βασικού συστατικού των διαλυτών. Τα απορρίμματα, κυρίως από καταναλωτικά είδη, που παράγουν οι μαθητές στο χώρο αυτό βοηθούν στο σχηματισμό βακτηρίων και μυκήτων ιδιαίτερα όταν η απομάκρυνση 36

37 των σκουπιδιών δεν είναι καθημερινή. Έτσι, έχουμε την εμφάνιση νόσων που προσβάλλουν τον ανθρώπινο οργανισμό κυρίως όταν το σύστημα των αεραγωγών δεν λειτουργεί κατάλληλα. Τα προϊόντα καθαρισμού σε συνδυασμό με τα εντομοκτόνα, που χρησιμοποιούνται για την εξόντωση των ζωυφίων, ρυπαίνουν την εσωτερική ποιότητα του αέρα με τις επικίνδυνες τοξικές ουσίες που παράγουν. Το φαινόμενο αυτό διογκώνεται κυρίως με την έλλειψη σωστού αερισμού του χώρου αυτού με συνέπεια την εμφάνιση έντονων κρουσμάτων πονοκεφάλου και αλλεργιών. Η αυξημένη συγκέντρωση μαθητών στο μικρό συνήθως χώρο του κυλικείου, συντελεί σημαντικά στην φτωχή ποιότητα του αέρα στο χώρο αυτό, τόσο με την διαδικασία της αναπνοής, αφού παράγεται CO2, όσο και με την απελευθέρωση τοξικών ουσιών από τα αρώματα που χρησιμοποιούν. Όλα τα πλαστικά υλικά που χρησιμοποιούνται στο χώρο αυτό από τα τραπεζάκια μέχρι την ταπετσαρία έχουν ως συστατικά, ουσίες όπως DEHP (δύοαιθυλοέξυλο φθαλικός εστέρας), DINP(δινόνυλο φθαλικός εστέρας) που χαρακτηρίζονται ως καρκινογόνες. Ο φούρνος. Αναπόσπαστο στοιχείο του κυλικείου αλλά και συνάμα σημαντική πηγή εκπομπής ρύπων. Οι ρύποι που παράγονται οφείλονται στην διαδικασία της καύσης και είναι κυρίως μονοξείδιο του άνθρακα, διοξείδιο του θείου και διοξείδιο του αζώτου. Ιδιαίτερα μάλιστα, η έλλειψη κατάλληλου εξαερισμού ώστε να περιοριστεί η ποσότητά τους προκαλεί σοβαρά προβλήματα υγείας με πρώτο σύμπτωμα τον ερεθισμό του δέρματος και στη συνέχεια με την εμφάνιση αναπνευστικών προβλημάτων. Επιπλέον, ο υδρατμός που παράγεται κατά το ζέσταμα του νερού βοηθά σημαντικά στο σχηματισμό βακτηρίων και μυκήτων. Ο νιπτήρας, που όπως προαναφέρθηκε και στην αίθουσα διδασκαλίας συντελεί στην παραγωγή βακτηρίων και ιών. 5. Το εργαστήριο Οι χημικές ουσίες που χρησιμοποιούνται στο εργαστήριο για την πραγματοποίηση των πειραμάτων είναι αυτές που μολύνουν τον αέρα στο χώρο αυτό. Οι περισσότερες από αυτές είναι τοξικές όπως οξέα, αμμωνία με συνέπεια να είναι ιδιαίτερα επικίνδυνες για την ανθρώπινη υγεία. Για το λόγο αυτό επιβάλλεται να λειτουργεί σωστά το σύστημα εξαερισμού έτσι ώστε να καθαρίζεται τακτικά ο αέρας από τις επικίνδυνες αυτές ουσίες. 37

38 Τέλος, καλό είναι να δίνεται μεγάλη προσοχή κατά την αποθήκευσής τους αφού ο χώρος πρέπει να πληροί τις κατάλληλες συνθήκες που αναγράφονται στις οδηγίες χρήσης. Έτσι, θα αποφευχθούν ανεπιθύμητες καταστάσεις ιδιαίτερα επικίνδυνες για τον άνθρωπο. Συνοπτικά οι πηγές και ρύποι που παράγουν φαίνονται στον παρακάτω πίνακα (Πίνακας 2). Πίνακας 2.Εσωτερικές πηγές εκπομπής στα εκπαιδευτικά κτίρια Χώρος Πηγές Πάτωμα Οροφή Ανθρώπινη δραστηριότητα Φορμαλδεΰδη, τολουόλιο, ξυλόλια, στυρόλιο, μύκητες Ανάπτυξη μικροβίων, βακτήρια, μύκητες CO2, CO Προϊόντα Τοξικές καθαρισμού. Φορμαλδεΰδη. Νιπτήρας Βακτήρια, μόλυβδος, εμφάνιση ιών Αίθουσα Χρώματα διδασκαλίας ζωγραφικής Θερμομονωτικά υλικά Έδρανα ουσίες, αλισίβα Ίνες, πτητικές οργανικές ενώσεις Φορμαλδεΰδη, πτητικές οργανικές ενώσεις, τοξικές ουσίες, βαρέα μέταλλα Φορμαλδεΰδη, αλδεΰδες Άρωμα Τοξικές ουσίες Κιμωλία Ανθρακικό ασβέστιο Ντύσιμο Μικρόβια, μύκητες δραστηριότητα κρεσόλη, Τοξικές ουσίες Κουρτίνες Ανθρώπινη Γυμναστήριο Ρύποι CO2, CO Πάτωμα Φαινόλη, Φορμαλδεΰδη Συνθετικό γυαλί Ίνες Σύστημα αεραγωγών Ανάπτυξη μικροβίων, ιοί Αποδυτήρια Τοξικές ουσίες, βακτήρια, ιοί Μοκέτα Τοξικές ουσίες, βακτήρια 38

39 Βιβλιοθήκη Ηλεκτρονικός Όζον, πτητικές οργανικές ενώσεις, φωσφορικό υπολογιστής οξύ, τριφένυλο φωσφορικός εστέρας. Φωτοτυπικό μηχάνημα Βιβλιοθήκη Εκτυπωτής laser Ταπετσαρία Διαχωριστικά εσωτερικών χώρων Κουρτίνες Έπιπλα Πτητικές οργανικές ενώσεις, όζον, NO, σωματίδια γραφίτη, ατμοί αμμωνίας και οξικού οξέος Αλδεΰδες, στυρόλιο, υδρογονάνθρακες, όζον, Φορμαλδεΰδη, σωματίδια γραφίτη Πτητικές οργανικές ενώσεις, Φορμαλδεΰδη Φορμαλδεΰδη, τολουόλιο, βενζόλιο, βακτήρια Φορμαλδεΰδη, αλδεΰδες Πτητικές οργανικές ενώσεις, Φορμαλδεΰδη, τοξικές ουσίες Σύστημα αεραγωγών Ανάπτυξη μικροβίων, ιοί Καπνός τσιγάρου CO,Φορμαλδεΰδη, NOχ, βενζόλιο, υδραζίνη Πάτωμα Στυρόλιο, τολουόλιο, Φορμαλδεΰδη Απορρίμματα Βακτήρια, μύκητες προϊόντα καθαρισμού, Κυλικείο εντομοκτόνα Ανθρώπινη δραστηριότητα Εργαστήριο Τοξικές ουσίες CO2, CO Πλαστικά υλικά DEHP,DINP Φούρνος CO,SO2, NO2, βακτήρια, μύκητες Νιπτήρας Βακτήρια, ιοί Ανθρώπινη δραστηριότητα Χημικές ουσίες πειραμάτων Από τα παραπάνω γίνεται κατανοητό ότι οι σημαντικότεροι ρύποι που συναντιούνται στα εκπαιδευτικά κτίρια είναι οι πτητικές οργανικές ενώσεις (VOCs), και ιδιαίτερα η φορμαλδεΰδη, το διοξείδιο του άνθρακα και το μονοξείδιο του άνθρακα. 39

40 Ενεργειακή συμπεριφορά του κτιρίου Όπως προαναφέρθηκε στα περισσότερα εκπαιδευτικά κτίρια υπάρχει πληθώρα παραγόντων που επιδεινώνουν την θερμική άνεση εντός του χώρου και κατά συνέπεια αυξάνουν την κατανάλωση ενέργειας. Συγκεκριμένα, με βάση μελέτης που εκπονήθηκε στα πλαίσια του έργου SAVE με αρ.συμβολαίου /9376 με τη συγχρηματοδότηση της 17ης Γ.Δ. Ενέργειας της Επιτροπής της Ε.Ε. και της Γ.Γραμματείας ενέργειας του Υπουργείου Ανάπτυξης με τίτλο μελέτης «Τεχνική και οικονομική μελέτη για την αποκατάσταση σχολικών κτιρίων με μέτρα εξοικονόμησης ενέργειας για την βελτίωση των συνθηκών θερμικής και οπτικής άνεσης» (ΥΠ.ΑΝ.,2001) η μέση ετήσια κατανάλωση ενέργειας στα σχολεία εκτιμάται περί τις 92 kwh/m2, αλλά πολύ συχνά φτάνει τις 100 έως και 200 kwh/m2. Αυτό το ποσό, οφείλεται κυρίως στην ενέργεια που δαπανάται για τη θέρμανση των κτιρίων, σχήμα οξύμωρο αν λάβει κανείς υπόψη το γενικά ήπιο κλίμα της Ελλάδος. Επιπλέον, αυτή η κατανάλωση δεν καλύπτει τις πραγματικές ανάγκες σε θέρμανση, καθώς στα περισσότερα σχολεία οι συνθήκες άνεσης το χειμώνα δεν πληρούνται. 200 Υφιστάμενη κατάσταση Νέα κατάσταση Θεσσαλονίκη Αθήνα κέντρο Χανιά Σχήμα 8. Αποτελέσματα προγράμματος SAVE για την εξοικονόμηση ενέργειας στα σχολικά κτίρια. (ΚΑΠΕ, 1995). Επομένως, σε κάθε σχολείο η εξοικονόμηση ενέργειας που μπορεί να επιτευχθεί με έναν σωστό συνδυασμό επεμβάσεων και ρυθμίσεων είναι τουλάχιστον 30% και μπορεί να είναι πολύ μεγαλύτερη έως και την ελαχιστοποίηση των ενεργειακών αναγκών, ανάλογα με το είδος των επεμβάσεων και το κλίμα της περιοχής (ΚΑΠΕ, 1995). Ο μεγάλος αριθμός 40

41 δημόσιων σχολείων και η ανάγκη για νέα κτίρια, ώστε όλα τα σχολεία να μπορούν να λειτουργούν σε μια πρωινή βάρδια, δημιουργούν ένα μεγάλο δυναμικό εξοικονόμησης ενέργειας σε εθνική κλίμακα. Αν επιπλέον ληφθεί υπόψη το περιβαλλοντικό, οικονομικό και κοινωνικό όφελος από τη μείωση των εκπομπών CO2 και SO2 τότε τα οφέλη είναι ακόμα μεγαλύτερα. Σε γενικές γραμμές, το όφελος από τεχνικές επεμβάσεις εξοικονόμησης ενέργειας δεν μπορεί να αποτιμηθεί εύκολα καθώς στους υπολογισμούς δεν μπορεί να υπεισέλθει η βελτίωση της άνεσης η οποία επιτυγχάνεται μέσα στις αίθουσες, τόσο από πλευράς φωτισμού όλο το έτος, όσο και από θερμικής πλευράς όλες τις περιόδους και κυρίως την περίοδο του δροσισμού, ιδιαίτερα στις περιοχές με το θερμότερο κλίμα Κτίριο γραφείων Κατηγορίες κτιρίων περιγραφή ιδιαιτεροτήτων κτιρίων γραφείων Η ενεργειακή κατανάλωση των κτιρίων γραφείων είναι από τις υψηλότερες του κτιριακού τομέα, μετά τα νοσηλευτικά κτίρια. Από σχετικές ενεργειακές μελέτες σε συνήθη κτίρια γραφείων στην Βόρεια Ευρώπη διαπιστώθηκε εύρος ενεργειακών καταναλώσεων από 270 έως 350 kwh/m2. Από σχετική μελέτη στην Μεγάλη Βρετανία προκύπτει ότι η μέση ετήσια κατανάλωση σε δείγμα γραφείων χαμηλής κατανάλωσης (low energy) ανέρχεται σε 131 kwh/m2, έναντι 440 kwh/m2 των κτιρίων γραφείων συνήθους κατασκευής. Σε σχετική μελέτη στη Γαλλία όπου τα κτίρια κατηγοριοποιούνται σε αστικά και ημιαστικάαγροτικά διαπιστώνονται μέσες ετήσιες ειδικές καταναλώσεις 165 και 145 kwh/m2 αντίστοιχα, ως αποτέλεσμα του βαθμού εκσυγχρονισμού σε συνδυασμό με την σχετική αύξηση των απαιτητών ψυκτικών φορτίων. Σχετική καταγραφική έρευνα που έγινε σε κτίρια της Αθήνας την δεκαετία του 1990 διαπιστώθηκε μέση ετήσια κατανάλωση ενέργειας 187 kwh/m2, 13% περίπου από την ενέργεια αυτή καταναλώνεται σε ψύξη. Η ενεργειακή κατανάλωση των κτιρίων γραφείων στην Ελλάδα ποικίλλει σε συνάρτηση με τις ενεργειακές εγκαταστάσεις τους (κλιματιζόμενα ή όχι), τον τρόπο χρήσης τους και την ηλικία τους. Με βάση ενεργειακά δεδομένα από πολλές εκατοντάδες κτιρίων στην Ελλάδα έχει προκύψει η κατανομή της ενεργειακής κατανάλωσης καθώς και η ταξινόμηση των κτιρίων αυτών σε τρεις ενεργειακές κατηγορίες και συγκεκριμένα: 41

42 α) Το ενεργειακά τυπικό κτίριο, που αντιστοιχεί στο 50% του δείγματος των κτιρίων γραφείων. β) Το βέλτιστο κτίριο, που αντιστοιχεί στο 20% των καλύτερων ενεργειακά κτιρίων γραφείων και γ) το παθητικό κτίριο, που αντιστοιχεί στο 5% των καλύτερων ενεργειακά κτιρίων γραφείων. Οπως προκύπτει, το τυπικό κλιματιζόμενο κτίριο γραφείων καταναλώνει περί τις 138 kmh/m2/έτος (τελική κατανάλωση) όπου: ο κλιματισμός αντιπροσωπεύει περί τις 35 kwh/m2/έτος και η θέρμανση περί τις 85 kwh/m2/έτος. Η μέση κατανάλωση των μη κλιματιζόμενων κτιρίων γραφείων κυμαίνεται περί τις 75 kwh/m2/έτος, εκ των οποίων οι 57 kwh/m2/έτος καταναλώνονται για θερμικούς λόγους Θερμική και οπτική άνεση κτιρίων γραφείων Η επίτευξη θερμικής και οπτικής άνεσης εντός των χώρων είναι ο πρωταρχικός στόχος του ενεργειακού σχεδιασμού. Η έννοια της θερμικής άνεσης σ' ένα χώρο σχετίζεται με το ενεργειακό ισοζύγιο των ενοίκων. Κάθε οργανισμός παράγει, δέχεται και αποβάλλει θερμότητα κύρια με διαδικασίες μεταφοράς, εκπομπής και εξάτμισης. Θετικό θερμικό ισοζύγιο αντιστοιχεί σε αίσθημα θερμικής δυσφορίας, ενώ αρνητικό ισοζύγιο προκαλεί το αίσθημα κρύου. Στην περίπτωση όπου το φυσικό περιβάλλον του κτιρίου δεν εξασφαλίζει την θερμική ουδετερότητα του ατόμου, τότε επιβάλλεται η μεταβολή των παραμέτρων, προσωπικών ή κλιματικών, χωρίς να είναι απαραίτητη κατ' ανάγκη η προσθήκη η αφαίρεση θερμότητας από τον χώρο. Η επίτευξη των βελτίστων τιμών των κλιματικών παραμέτρων στο κτίριο και κύρια της εσωτερικής θερμοκρασίας σχετίζεται πλέον με το ενεργειακό ισοζύγιο του ίδιου του κτιρίου. Μείωση των θερμικών απωλειών του κτιρίου επιτυγχάνεται κύρια με την μείωση της μεραφερόμενης θερμότητας δια μέσω του κελύφους και την ανάκτηση θερμότητας κατά τον αερισμό. Η θερμική προστασία του κελύφους με χρήση θερμομόνωσης εξασφαλίζει την μείωση των απωλειών μέσω του κελύφους, ενώ η χρήση ειδικών εναλλακτών θερμότητας μειώνει δραματικά τις απώλειες μέσω αερισμού. Η αύξηση της εισερχόμενης στο κτίριο ηλιακής ακτινοβολίας κατά την διάρκεια της ψυχρής περιόδου συντελεί στην βελτίωση του θερμικού ισοζυγίου του και την μείωση των ενεργειακών αναγκών για θερμανση. Η ηλιακή ακτινοβολία εισέρχεται στο κτίριο μέσω των 42

43 διάφανων ανοιγμάτων και αποθηκεύεται στην μάζα του κτιρίου η οποία την επαναεκπέμπει με την μορφή θερμικής ακτινοβολίας που πλέον δεν μπορεί να διαφύγει από κτίριο (φαινόμενο θερμοκηπίου). Το φυσικό αυτό φαινόμενο αποτελεί την σχεδιαστική αρχή των λεγόμενων παθητικών ηλιακών κτιρίων. Η οπτική άνεση σε ένα χώρο απαιτεί την εξασφάλιση τεσσάρων επιμέρους προϋποθέσεων: 1. Την επίτευξη των απαραίτητων φωτιστικών επιπέδων για το είδος των εργασιών που επιτελούνται στο χώρο. 2. Την αποφυγή οπτικής θάμβωσης 3. Την εξασφάλιση οπτικής επαφής με το εξωτερικό περιβάλλον 4. Την οπτική επαφή με εξωτερικά στοιχεία ευχάριστα στο άτομο Εκατοντάδες χιλιάδες κτίρια έχουν ήδη κατασκευασθεί με βάση τις αρχές αυτές σε όλο τον κόσμο και παρουσιάζουν ιδιαίτερα ικανοποιητικά αποτελέσματα. Στην Ελλάδα, τα υπάρχοντα βιοκλιματικά κτίρια λειτουργούν με εξαιρετική επιτυχία και με βάση τις υπάρχουσες μετρήσεις καταναλώνουν κατά πολύ λιγότερη ενέργεια από ότι τα αντίστοιχα συμβατικά κτίρια. Ήδη σημαντικά νέα κτίρια όπως το νέο Μουσείο της Ακρόπολης, το νέο Μουσείο των Δελφών, το νέο κτίριο την κεντρικών γραφείων της ΔΕΗ κλπ. έχουν σχεδιασθεί και κατασκευάζονται ώστε να καλύπτουν όσο το δυνατόν μεγαλύτερο μέρος των ενεργειακών αναγκών τους με ηλιακή ενέργεια και άλλες ατμοσφαιρικές πηγές. Μία ακόμη σημαντική παράμετρος που πρέπει να αναφερθεί είναι η ποιότητα αέρα στο εσωτερικό των κτιρίων. Η ποιότητα του αέρα εσωτερικών χώρων σε κτίρια γραφείων είναι σημαντικό πρόβλημα για την ανθρώπινη ευεξία και συνιστά κίνδυνο για την υγεία του ανθρώπου. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι έχουν αναφερθεί σημαντικά παράπονα από τους ενοίκους κτιρίων γραφείων όσον αφορά συμπτώματα και ενοχλήσεις τα οποία διαπιστώθηκε ότι σχετίζονταν με το περιβάλλον στο εσωτερικό του κτιρίου. Ειδικότερα, σύμφωνα με έρευνα που διεξήχθη από το Κοινό Ερευνητικό Κέντρο (JRC), περισσότερο από το 20% του πληθυσμού υποφέρει από άσθμα και αλλεργικές παθήσεις που προκαλούνται από αέριους ρύπους σε εσωτερικούς χώρους. Επίσης, έχουν αναφερθεί αρκετά άλλα συμπτώματα όπως ρινικές, οφθαλμικές και στοματοφαρυγγικές παθήσεις. Οι πιο σημαντικοί παράγοντες που μπορεί να προκαλέσουν συμπτώματα στους ενοίκους είναι οι υψηλές συγκεντρώσεις αέριων ρύπων, οι παράγοντες ανθρώπινης άνεσης (θερμική και οπτική άνεση, θόρυβος και οσμή) και τα συστήματα κλιματισμού. Η ποιότητα του αέρα στο εσωτερικό των κτιρίων επηρεάζεται από πολλούς παράγοντες. Μία από τις πιο σημαντικές παραμέτρους που μπορούν να προκαλέσουν ενόχληση και 43

44 συμπτώματα στον άνθρωπο είναι οι Πτητικές Οργανικές Ενώσεις. Η ποιότητα του αέρα εσωτερικών χώρων σε εμπορικά κτίρια και κτίρια γραφείων μπορεί να βελτιωθεί σημαντικά σε αρκετές περιπτώσεις με την εφαρμογή απλών μέτρων. Το κύριο εμπόδιο στη βελτίωση της ποιότητας του αέρα εσωτερικών χώρων στις περισσότερες περιπτώσεις είναι η άγνοια. Λόγω της έλλειψης των κατάλληλων οδηγιών καθώς και λόγω της έλλειψης ενημέρωσης, οι άνθρωποι δεν γνωρίζουν τη σημασία της ποιότητας του αέρα εσωτερικών χώρων στην καθημερινή ζωή. Επομένως, σε αρκετά κτίρια, απλά προβλήματα που μπορούν να επιλυθούν χωρίς οιοδήποτε κόστος, δεν αντιμετωπίζονται κατάλληλα. Η βελτίωση της ποιότητας του αέρα στο εσωτερικό ενός κτιρίου μπορεί να επιτευχθεί εφαρμόζοντας κάποιες τυποποιημένες διαδικασίες. Αυτές οι διαδικασίες περιλαμβάνουν τακτικούς ελέγχους της λειτουργίας του κτιρίου, τήρηση αρχείων με όλα τα προβλήματα/παράπονα που εγείρονται και διεξαγωγή χημικών μετρήσεων. Σε περιπτώσεις όπου προσδιορίζεται κάποιο πρόβλημα, απαιτείται η εφαρμογή των κατάλληλων διορθωτικών μέτρων Ενεργειακή συμπεριφορά του κτιρίου γραφείου Τα κτίρια καταναλώνουν ενέργεια για την επίτευξη θερμικής και οπτικής άνεσης εντός των χώρων, καθώς και για την χρήση ειδικών συσκευών. Η τελική ενεργειακή κατανάλωση των κτιρίων στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι της τάξης των 350 Mtoe ανά έτος, χωρίς να υπολογίζεται η συμμετοχή των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Το μεγαλύτερο μέρος της ενεργειακής κατανάλωσης των κτιρίων καλύπτεται από το φυσικό αέριο, 116 Mtoe, το πετρέλαιο 99 Mtoe, τον ηλεκτρισμό 91 Mtoe, και τα στερεά καύσιμα με 11 Mtoe. Η ετήσια ενεργειακή κατανάλωση των κτιρίων στην Ελλάδα, είναι της τάξης των 4.6 Mtoe, και αντιστοιχούν 0.55 Mtoe ενέργειας ανά κάτοικο το έτος, δηλαδή περίπου το μισό της αντίστοιχης κατανάλωσης στην υπόλοιπη Ευρώπη. Η διαχρονική μεταβολή της ενεργειακής κατανάλωσης των κτιρίων στην Ελλάδα είναι καθαρά αυξητική και ο ετήσιος ρυθμός αύξησης της ενεργειακής κατανάλωσης των κτιρίων είναι περίπου 1,8%. Στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζονται οι απαιτήσεις για ενέργεια (kwh/m2) στις επιμέρους ανάγκες των χρηστών. 44

45 Πίνακας 3.Μέση ενεργειακή κατανάλωση διαφόρων τύπων κτιρίων ανά είδος χρήσης. Όλες οι τιμές είναι σε kwh ανά τετραγωνικό μέτρο. Τύπος Δροσισμός Θέρμανση Φωτισμός Συσκευές Σύνολο Γραφεία Εμπορικά Σχολεία Νοσοκομεία Ξενοδοχεία Κτιρίου Στο σχήμα που ακολουθεί (Σχήμα 9) φαίνεται οπτικά η κατανομή της καταναλισκόμενης ενέργειας στα κτίρια γραφείων: 51% Δροσισμός Φωτισμός 11% 7% 13% Θέρμανση Λοιπές Χρήσεις 18% Εξοπλισμός Γραφείου Σχήμα 9.Κατανάλωση ενέργειας σε ένα τυπικό κτίριο γραφείων (ΚΕΤΕΑΘ 2009) Όπως παρατηρείται η θέρμανση των χώρων αποτελεί την σημαντικότερη ειδική ενεργειακή κατανάλωση για όλα τα κτίρια στην χώρα. Το γεγονός αυτό οφείλεται σε μια σειρά από παραμέτρους που σχετίζονται με το πλήθος των εγκαταστημένων συστημάτων θέρμανσης και κλιματισμού το είδος της προστασίας των κτιρίων κατά την διάρκεια του χειμώνα και του θέρους, καθώς και στο γεγονός ότι για τον δροσισμό των χώρων χρησιμοποιείται ηλεκτρική ενέργεια και συσκευές με συντελεστή απόδοσης κατά πολύ μεγαλύτερο της μονάδας. 45

46 2.4. Ξενοδοχεία Κατηγορίες ξενοδοχειακών κτιρίων Σύμφωνα με κοινή μελέτη του Παγκοσμίου Οργανισμού Τουρισμού (ΠΟΤ) και του IHRA (International Hotel and Restaurant Association) (2004), τα συστήματα κατάταξης ξενοδοχείων σε κατηγορίες, προέκυψαν από την ανάγκη των ταξιδιωτών για αντικειμενική και αξιόπιστη πληροφόρηση σχετικά με τις προσφερόμενες υπηρεσίες, εγκαταστάσεις και ανέσεις. Συμπερασματικά, προκειμένου ένα κατάλυμα να καταταγεί σε συγκεκριμένη λειτουργική μορφή και κατηγορία αστέρων θα πρέπει: να πληροί τις τεχνικές και λειτουργικές προδιαγραφές της αντίστοιχης λειτουργικής μορφής και κατηγορίας αστέρων και να συγκεντρώνει από τα βαθμολογούμενα κριτήρια τουλάχιστον τη «βάση» της αντίστοιχης κατηγορίας αστέρων προκειμένου για τη συγκεκριμένη λειτουργική μορφή. Στον επόμενο πίνακα (Πίνακας 4) εμφανίζονται οι ξενοδοχειακές μονάδες στην ελληνική επικράτεια ανά κατηγορία αστεριών. H πιστοποίηση ενός ξενοδοχείου με έναν αριθμό αστεριών αποτελεί για τον τουρίστα διαβεβαίωση ότι το ξενοδοχείο θα του παρέχει υπηρεσίες σύμφωνα με τις προδιαγραφές της αντίστοιχης κατηγορίας. Διεθνώς πλέον, είναι διαδεδομένη η κατάταξη των ξενοδοχείων από ένα έως πέντε αστέρια. Ωστόσο διαφέρουν από χώρα σε χώρα τόσο η κατάταξη και τα κριτήρια αξιολόγησης των ξενοδοχείων όσο και ο τρόπος εφαρμογής τους. Όσον αφορά στην κατάταξη και τα κριτήρια αξιολόγησης: Στη Γαλλία το Βέλγιο και τη Δανία γίνεται από 0 έως 5 αστέρια Στην Ελβετία γίνεται από 0 έως 5 αστέρια και για τις κατηγορίες των 3ων, 4ων και 5 αστέρων υπάρχει και η κατηγορία Superior Στην Ισπανία για τα ξενοδοχεία 4ων αστέρων υπάρχει και η ενδιάμεση κατηγορία superior όσο για τα ξενοδοχεία 5 αστέρων, υπάρχει και η κατηγορία grand luxe. Τόσο στη Γερμανία όσο και στην Ελβετία εισήχθη πρόσφατα ο χαρακτηρισμός «Superior» για τα ξενοδοχεία που υπερβαίνουν κατά πολύ τις ελάχιστες προδιαγραφές των πέντε αστέρων Στην Αγγλία γίνεται από 1 έως 5 αστέρια όμως υπάρχουν «χρυσές» και «ασημένιες» διακρίσεις για ξενοδοχεία υψηλότερης απόδοσης για κάθε κατηγορία. 46

47 Μερικοί εκδότες ξενοδοχειακών οδηγών αλλά και μεγάλοι tour operators όπως λ.χ. η TUI καθιέρωσαν το έκτο αστέρι ως ανώτερη κατηγορία. Tα δύο σημαντικότερα συστήματα αξιολόγησης ξενοδοχείων των HΠA πρόκειται για τις κατατάξεις της AAA και της Mobil εμμένουν στην ανώτερη κατηγορία των πέντε αστέρων, εφαρμόζοντας όμως πολύ αυστηρά κριτήρια. Ενώ στην Ευρώπη κατατάσσονται πολλά ξενοδοχεία στην κατηγορία των πέντε αστέρων, στις HΠA δίδεται η ανώτερη διάκριση μόνο σε εξέχοντα ξενοδοχεία. Έτσι, τα περισσότερα ξενοδοχεία πέντε αστέρων της Ευρώπης αντιστοιχούν σε μονάδες τεσσάρων αστέρων στις HΠA. Είναι χαρακτηριστικό ότι ξενοδοχειακές μάρκες όπως Marriott, Intercontinental, Sheraton, Hyatt Regency, Hilton κοκ. θεωρούνται ως προϊόντα τεσσάρων αστέρων στις HΠA. Στην Ισπανία και το Μεξικό χρησιμοποιείται ο χαρακτηρισμός «GL» (Grand Luxe). Έτσι διαφοροποιούνται τα συμβατικά ξενοδοχεία πολυτελείας («*****») από τα ξενοδοχεία υπερπολυτελείας («*****GL»). Πίνακας 4.Βάσεις ξενοδοχείων ανα κατηγορία αστέρων Κατηγορίες αστέρων Τύποι κτιρίων 5* 4* 3* 2* Κλασσικού τύπου πόλης Κλασσικού τύπου παραθερισμού Μοτέλ Επιπλωμένων διαμερισμάτων πόλης Επιπλωμένων διαμερισμάτων παραθερισμού Μικτή εγκτατάσταση κλασικού τύπου & επιπλωμέων διαμερισμάτων Όσον αφορά στη διαδικασία εφαρμογής τους: Σε μερικές χώρες οι επιθεωρήσεις των ξενοδοχείων γίνονται κατόπιν ραντεβού και με σύμφωνη γνώμη του διευθυντή εκάστοτε μονάδας. Σε άλλες ο επιθεωρητής επισκέπτεται το ξενοδοχείο incognito, δηλ. ως «mystery guest» 47

48 Συνοπτικά λοιπόν οι διαφορές μεταξύ των επιμέρους συστημάτων έχουν σαν αποτέλεσμα μια μονάδα να αξιολογείται ως ξενοδοχείο τεσσάρων αστέρων σε μια χώρα και ως πέντε αστέρων σε μια άλλη. Για τη διευκόλυνση των ταξιδιωτών επιχειρήθηκε από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τουρισμού και άλλους αντίστοιχους φορείς, η εναρμόνιση των συστημάτων «αστεροποίησης» στην Ευρώπη και διεθνώς, χωρίς όμως αποτέλεσμα λόγω αντικειμενικών αλλά και υποκειμενικών δυσκολιών με διαφωνίες των διεθνών ξενοδοχειακών ενώσεων. Οι διαφωνίες αυτές προκύπτουν λόγω των διαφορών στην κουλτούρα, τη διαφορά κλίματος αλλά και τις κατασκευαστικές προδιαγραφές των ξενοδοχειακών μονάδων σε κάθε χώρα ή περιοχή. Ξενοδοχείο Κλασσικού Τύπου Είναι ξενοδοχείο, που περιλαμβάνει κοινόχρηστους χώρους υποδοχής, παραμονής, εστίασης και αναψυχής πελατών, υπνοδωμάτια (τουλάχιστον δέκα) απλά ή με ιδιαίτερα λουτρά και βοηθητικούς χώρους. Τα ξενοδοχεία κλασσικού τύπου ιδρύονται, εφ όσον η σχετική χρήση επιτρέπεται, εντός σχεδίου πόλης, εντός πόλεων ή οικισμών με εγκεκριμένο σχέδιο, εντός οριοθετημένων οικισμών χωρίς σχέδιο, εκτός σχεδίου αλλά εντός ΖΟΕ (εφόσον η ΖΟΕ προβλέπει την συγκεκριμένη χρήση) ή εκτός σχεδίου. Διατάσσονται σε ένα κτίριο ή περισσότερα κτίρια ή συγκροτήματα που αποτελούν, όμως ενιαίο σύνολο μέσα σε ενιαίο οικόπεδο. Κατατάσσονται σε πέντε κατηγορίες αστέρων: πέντε αστέρων (5*), τεσσάρων αστέρων (4*), τριών αστέρων (3*), δύο αστέρων (2*), ενός αστέρος (1*). Στην κατηγορία ενός αστέρος (1*) κατατάσσονται μόνο ξενοδοχεία που προέρχονται από μετατροπές υφισταμένων κτιρίων και όχι ξενοδοχεία τα οποία ανεγείρονται εξ αρχής. Εάν υφιστάμενο κτίριο μετατραπεί σε ξενοδοχείο κλασσικού τύπου κατηγορίας ενός αστέρος (1*) δεν μπορεί να επεκταθεί με προσθήκη δωματίων και κλινών, μπορεί όμως να υποστεί προσθήκες που αποβλέπουν στη βελτίωση των παρεχομένων υπηρεσιών (προσθήκη λουτρών σε απλά δωμάτια, αύξηση κοινοχρήστων χώρων κ.λ.π.). Ξενοδοχείο Τύπου Motel Είναι ξενοδοχείο που περιλαμβάνει κοινόχρηστους χώρους υποδοχής, παραμονής, εστίασης και αναψυχής πελατών, υπνοδωμάτια (τουλάχιστον δέκα) με ιδιαίτερα λουτρά και βοηθητικούς χώρους. 48

49 Τα ξενοδοχεία τύπου MOTEL ιδρύονται, εφ όσον η σχετική χρήση επιτρέπεται, εκτός σχεδίου αλλά εντός ΖΟΕ ή εκτός σχεδίου, εκτός οικισμών και γενικά εκτός κατοικημένων περιοχών ή στις παρυφές τέτοιων περιοχών, αλλά απαραίτητος επί οδικών αρτηριών μεγάλης κυκλοφορίας, που ενώνουν μεγάλα αστικά ή τουριστικά κέντρα και εμφανίζουν σημαντική κίνηση αυτοκινήτων (εθνικό επαρχιακό δίκτυο). Διατάσσονται σε ένα κτίριο ή περισσότερα κτίρια ή συγκροτήματα που αποτελούν, όμως, ενιαίο σύνολο μέσα σε ενιαίο οικόπεδο, και αποβλέπουν κατά κύριο λόγω στην εξυπηρέτηση όσων διακινούνται με αυτοκίνητο. Υποχρεωτικά διαθέτουν εκτεταμένο χώρο στάθμευσης αυτοκινήτων, δηλαδή μία θέση αυτοκινήτου ανά δωμάτιο, και επί πλέον χώρο για στάθμευση τουριστικών λεωφορείων. Επίσης μπορεί να διαθέτουν εκτεταμένο χώρο εστίασης και αναψυχής, που απευθύνεται και σε διερχόμενους πελάτες. Επιτρέπεται επίσης να διαθέτουν σταθμό βενζίνης. Κατατάσσονται σε δύο (2) κατηγορίες: τεσσάρων αστέρων (4*) και τριών αστέρων (3*). Ξενοδοχείο Τύπου Επιπλωμένων Διαμερισμάτων Είναι ξενοδοχείο που διαθέτει κοινόχρηστους χώρους υποδοχής και παραμονής πελατών, βοηθητικούς χώρους και περιλαμβάνει διαμερίσματα ενός, δύο ή περισσοτέρων κύριων χώρων με πλήρες λουτρό και μικρό μαγειρείο. Τα ξενοδοχεία τύπου Επιπλωμένων Διαμερισμάτων ιδρύονται, εφ όσον η σχετική χρήση επιτρέπεται, σε περιοχές εντός σχεδίου πόλης, (εντός πόλεων ή οικισμών με εγκεκριμένο σχέδιο), εντός οριοθετημένων οικισμών χωρίς σχέδιο, εκτός σχεδίου αλλά εντός ΖΟΕ ή εκτός σχεδίου. Διατάσσονται σε ένα κτίριο ή περισσότερα κτίρια ή συγκρότημα κτιρίων, που αποτελούν, όμως, ενιαίο σύνολο μέσα σε ενιαίο οικόπεδο. Τα ξενοδοχεία τύπου επιπλωμένων διαμερισμάτων κατατάσσονται σε πέντε (5) κατηγορίες: 5*, 4*, 3*, 2*, 1*. Στην κατηγορία ενός αστέρος (1*) κατατάσσονται μόνο ξενοδοχεία επιπλωμένων διαμερισμάτων προερχόμενα από μετατροπές υφισταμένων κτιρίων και όχι ξενοδοχεία τα οποία ανεγείρονται εξ αρχής. Εάν υφιστάμενο κτίριο μετατραπεί σε ξενοδοχείο τύπου επιπλωμένων διαμερισμάτων κατηγορίας 1* δεν μπορεί να επεκταθεί με προσθήκη διαμερισμάτων και κλινών, μπορεί όμως να υποστεί προσθήκες, που αποβλέπουν στη βελτίωση των παρεχομένων υπηρεσιών (αύξηση κοινοχρήστων χώρων κ.λ.π.) Ξενοδοχείο Κλασσικού Τύπου Και Επιπλωμένων Διαμερισμάτων (Ξενοδοχείο Μικτού Τύπου ) Το ξενοδοχείο κλασσικού τύπου και τύπου επιπλωμένων διαμερισμάτων (ξενοδοχείο μικτού τύπου) διαθέτει κοινόχρηστους χώρους υποδοχής, παραμονής, εστίασης και αναψυχής 49

50 πελατών, καταστήματα για την εξυπηρέτηση των πελατών, βοηθητικούς χώρους καθώς και χώρους διανυκτέρευσης σε δωμάτια με λουτρό ή διαμερίσματα ενός, δύο ή περισσοτέρων κυρίων χώρων με πλήρες λουτρό και μικρό μαγειρείο. Κύριο χαρακτηριστικό της λειτουργικής αυτής μορφής ξενοδοχείου είναι το ελάχιστο μέγεθος, που δεν μπορεί να είναι μικρότερο των τριακοσίων (300) κλινών. Τα ξενοδοχεία μικτού τύπου ιδρύονται, εφ όσον η σχετική χρήση επιτρέπεται, εκτός σχεδίου πόλης αλλά εντός ΖΟΕ ή εκτός σχεδίου. Διατάσσονται υποχρεωτικά σε πολλά κτίρια ή συγκροτήματα κτιρίων, που αποτελούν, όμως ενιαίο σύνολο μέσα σε ενιαίο γήπεδο. Τα ξενοδοχεία μικτού τύπου κατατάσσονται στις κατηγορίες πέντε αστέρων (5*) και τεσσάρων αστέρων (4*) Θερμική και οπτική άνεση ξενοδοχειακών μονάδων Ένας από τους βασικούς παράγοντες μείωσης των λειτουργικών εξόδων στις ξενοδοχειακές μονάδες είναι η εξοικονόμηση της καταναλισκόμενης ενέργειας. Ο ξενοδοχειακός τομέας είθισται να χαρακτηρίζεται ως αρκετά ενεργοβόρος καθώς τα απαιτούμενα επίπεδα άνεσης και πολυτέλειας επιβάλλουν μεγάλη κατανάλωση ενέργειας για την επίτευξή τους. Οι τομείς που καταναλίσκεται ενέργεια είναι αυτοί της θέρμανσης και κλιματισμού, της παραγωγής ζεστού νερού χρήσης, του φωτισμού, των μαγειρείων και ένα μικρό ποσοστό σε διάφορες άλλες δραστηριότητες.στο παρακάτω σχήμα (Σχήμα 10) φαίνονται οι ενεργειακές καταναλώσεις σε ένα τυπικό ξενοδοχείο. 7% 48% 25% Θέρμανση,Κλιματισμός Ζεστό Νερό Φωτισμός 7% Μαγειρεία Λοιπά 13% Σχήμα 10.Ανάλυση ενεργειακών καταναλώσεων σε ένα τυπικό ξενοδοχείο (International Energy Agency/CADDET 50

51 Τα ξενοδοχεία έχουν ως στόχο και θέτουν ως υπόσχεση τη μέγιστη άνεση στους πελάτες τους. Στο πλαίσιο αυτό η αρχιτεκτονική και ειδικά ο περιβαλλοντικός σχεδιασμός ελέγχουν ένα μεγάλο κομμάτι αυτής της άνεσης: την αισθητική, θερμική, οπτική και ακουστική. Επομένως ένα υγιές πλάνο ανάπτυξης ξενοδοχείων θα πρέπει να βασίζεται σε υπεύθυνο και εμπνευσμένο σχεδιασμό. Σε γενικές γραμμές, τα ξενοδοχεία λειτουργούν σε 24ωρη βάση, γεγονός που σημαίνει ότι οι υπηρεσίες, ο εξοπλισμός και αρκετές περιοχές στο κτίριο χρησιμοποιούνται συνεχώς. Ανάλογα με το μέγεθος και την κατηγορία του ξενοδοχείου, η κατανάλωση ενέργειας μπορεί να αλλάξει σημαντικά. Για παράδειγμα, μεγάλου μεγέθους και υψηλής κατηγορίας ξενοδοχεία προσφέρουν πολλές υπηρεσίες και κάνουν χρήση μεγάλης ποσότητας εξοπλισμού στα εστιατόρια, στα πλυντήρια και στεγνωτήρια ρούχων, στις αθλητικές εγκαταστάσεις, στους ανελκυστήρες, και στη συνεχή παροχή ζεστού νερού. Όσον αφορά τη θερμική άνεση έχουν τεθεί πρότυπα σχεδιαμού (ASHRAE 55/2004), όπως και πρότυπο πιστoποίησης ISO 7730/2005.Οι γενικές συστάσεις σχετικά με τις αποδεκτές τιμές θερμικής άνεσης έχουν ελάχιστα τροποποιηθεί από το χώρο της βιομηχανίας για να μπορέσουν να ενταχθούν ρεαλιστικότερα στις απαιτήσεις διάφορων χώρων ενός ξενοδοχείου.αυτές οι τιμές παρουσιάζονται στον παρακάτω πίνακα (Πίνακας 5). Πίνακας 5. Θερμοκρασίες σχεδιασμού και πρότυπα υγρασίας για ξενοδειακούς χώρους (Lawson, 2001) Θερμοκρασία (oc) Τύπος χώρου Θέρμανση (Χειμώνας) Κλιματισμός (Καλοκαίρι) Δωμάτια ενοίκων έως 22 (ημέρα) Εστιατόρια ± 1 Αίθουσες Συνεδριάσεων 20 έως ± 1 Lobby 18 έως ± ± 1 Διάδρομοι,σκάλες Χώροι δραστηριοτήτων 12 έως 16 Δοκιμαστήρια 26 έως 28 Χώροι Πισίνας 27 έως 28 51

52 Άλλοι χώροι 24 έως 26 Αίθουσες Η/Υ,συσκευών, καταστημάτων Μαγειρεία ± 1 15 έως Οι ένοικοι είναι επίσης πολύ απαιτητικοί όσον αφορά τις θερμικές και οπτικές τους ανέσεις όταν βρίσκονται σε ένα ξενοδοχείο. Ο τύπος της κατασκευής κτιρίου άμεσα αλληλεπιδρά στα επίπεδα κατανάλωσης ενέργειας για θέρμανση, ψύξη και φωτισμό. Ο ενεργειακός «φάκελος» του κτιρίου επηρεάζει τα θερμικά κέρδη ή τις θερμικές απώλειες, ενώ το υπάρχον σύστημα καθορίζει τη συνολική απόδοση.η εσωτερική διαρρύθμιση χώρου επηρεάζει τη χρήση του φωτισμού, καθώς περιοχές μακριά από τις εκτεθειμένες στον ήλιο προσόψεις δεν εκμεταλλεύονται το φυσικό φωτισμό. Μέσα στις απαιτήσεις των ενοίκων ενός ξενοδοχείου είναι και η ποιότητα εσωτερικού αέρα καθώς και το επίπεδο θορύβου ώστε να μη συντελεί στην όχληση του πελάτη. Σύμφωνα με κάποιες έρευνες που έχουν γίνει στην Βρετανία έχουν βρεθεί πρότυπες τιμές τόσο για την ποιότητα εσωτερικού αέρα όσο και για τα επίπεδα θορύβου προκειμένου να εξασφαλίζεται η άνεση του πελάτη. Στον παρακάτω πίνακα (Πίνακας 6) παρουσιάζονται κριτήρια άνεσης με τους δύο παραπάνω παράγοντες. Τύπος χώρου Μέγιστη ταχύτητα αέρα (m/s) Μέγιστος Θόρυβος (NR) Δωμάτια ενοίκων 0,1 25 Εστιατόρια 0,15 35 Αίθουσες Συνεδριάσεων 0,1 25 Lobby 0,1 30 Διάδρομοι,σκάλες 0,15 40 Χώροι δραστηριοτήτων 0,15 40 Δοκιμαστήρια 0,1 40 Χώροι Πισίνας 0,

53 Αίθουσες Η/Υ, συσκευών, καταστημάτων Μαγειρεία 0, ,2 40 Πίνακας 6.Τιμές σχεδιασμού θορύβου και ταχύτητας αέρα. Μία ακόμη πολύ σημαντική παράμετρος είναι η οπτική άνεση τόσο του πελάτη αλλά και των εργαζομένων ενός ξενοδοχείου,η οποία βελτιώνεται με την κατάλληλη προσθήκη τεχνητού φωτισμού. Οι ανάγκες του χρήστη του χώρου αποτελούν τη βασική προτεραιότητα σε κάθε σχεδιασμό φωτισμού, ενώ η σχεδόν 24ωρη χρήση των περισσότερων χώρων, που συνήθως έχουν περισσότερες από μια λειτουργίες και η πολλαπλότητα των δραστηριοτήτων σε αυτούς, έχουν επίσης ιδιαίτερη σημασία στο σχεδιασμό του φωτισμού στα ξενοδοχεία. Σε καμία άλλη εφαρμογή αρχιτεκτονικού φωτισμού ο ρόλος του μελετητή φωτισμού (lighting designer) δεν είναι τόσο αναγκαίος αλλά και ταυτόχρονα δύσκολος. Και αυτό γιατί καλείται να προχωρήσει πέρα από την απλή φωτοτεχνική μελέτη, στη δημιουργία μοναδικών και αυθεντικών ατμοσφαιρών, οι οποίες θα είναι σε συμφωνία με την αρχιτεκτονική και την εσωτερική διακόσμηση του χώρου. Η βασική προτεραιότητα στη δημιουργία ενός ξενοδοχειακού χώρου είναι οι άνθρωποι που εργάζονται και φιλοξενούνται σε αυτόν να δείχνουν και να αισθάνονται όμορφα. Για το λόγο αυτό οι πηγές φωτισμού που χρησιμοποιούνται ευρέως στους χώρους αυτούς είναι οι λαμπτήρες αλογόνου χαμηλής τάσης (12V) και τάσης δικτύου. Το λαμπερά έντονο, κρυστάλλινο φως των λαμπτήρων αυτών είναι το πλέον κατάλληλο τόσο για το γενικό φωτισμό όσο και για το φωτισμό ανάδειξης. Επιπλέον η δυνατότητα ελέγχου της δέσμης του φωτός στους λαμπτήρες αλογόνου με διχρωμικό καθρέπτη επιτρέπει την καλύτερη ανάδειξη διακοσμητικών στοιχείων, όπως π.χ. ένα γλυπτό ή μια σύνθεση με φυτά. Η μείωση της φωτεινής έντασης των λαμπτήρων αυτών με τη χρήση φωτορυθμιστών όχι μόνο αυξάνει σημαντικά τη διάρκεια ζωής τους αλλά δημιουργεί ένα ζεστό και ευχάριστο περιβάλλον αφού το φως που εκπέμπουν μοιάζει με το φως των κεριών και κολακεύει ιδιαίτερα το χρώμα του δέρματος. Aλλες πηγές φωτισμού, όπως οι συμπαγείς λαμπτήρες φθορισμού και οι λαμπτήρες εκκενώσεως, παρ' όλη τη σημαντική βελτίωση του δείκτη χρωματικής τους απόδοσης (το πώς δηλαδή αποδίδουν τα χρώματα), εκπέμπουν ένα ψυχρό φως και η φωτορύθμισή τους είναι σχετικά δύσκολη έως αδύνατη. Οι λόγοι αυτοί κάνουν τη χρήση τους περιορισμένη. 53

54 Επιπλέον, η αύξηση της εισερχόμενης στο κτίριο ηλιακής ακτινοβολίας κατά την διάρκεια της ψυχρής περιόδου συντελεί στην βελτίωση του θερμικού ισοζυγίου του και την μείωση των ενεργειακών αναγκών για θερμανση. Η ηλιακή ακτινοβολία εισέρχεται στο κτίριο μέσω των διάφανων ανοιγμάτων και αποθηκεύεται στην μάζα του κτιρίου η οποία την επαναεκπέμπει με την μορφή θερμικής ακτινοβολίας που πλέον δεν μπορεί να διαφύγει από κτίριο (φαινόμενο θερμοκηπίου). Το φυσικό αυτό φαινόμενο αποτελεί την σχεδιαστική αρχή των λεγόμενων παθητικών ηλιακών κτιρίων. Η οπτική άνεση σε ένα χώρο απαιτεί την εξασφάλιση τεσσάρων επιμέρους προϋποθέσεων: 1. Την επίτευξη των απαραίτητων φωτιστικών επιπέδων για το είδος των εργασιών που επιτελούνται στο χώρο. 2. Την αποφυγή οπτικής θάμβωσης 3. Την εξασφάλιση οπτικής επαφής με το εξωτερικό περιβάλλον Ενεργειακή συμπεριφορά ξενοδοχειακού κτιρίου O αριθμός των ξενοδοχείων και η χωρητικότητά τους σε κλίνες αυξάνεται συνεχώς, ενώ η πλειοψηφία των ξενοδοχειακών μονάδων αποτελείται κυρίως από ξενοδοχεία 2 ή 3 αστέρων, καθώς ο αριθμός των ξενοδοχείων 4 ή 5 αστέρων είναι περιορισμένος. Προγενέστερη μελέτη σχετικά με τα ξενοδοχεία έδειξε πως ο ελληνικός ξενοδοχειακός τομέας καταναλώνει ³ GWh το χρόνο, δηλαδή η ενεργειακή κατανάλωση του είναι αρκετά υψηλή. Γεγονός, που αποδεικνέυει πως υπάρχουν περιθώρια εξοικονόμησης ενέργειας με τεχνικές παρεμβάσεις και στρατηγικές προώθησης των νέων ενεργειακών τεχνολογιών. Ειδικότερα, ο ηλεκτρισμός είναι η πλέον χρησιμοποιούμενη μορφή ενέργειας, ενώ ακολουθούν το πετρέλαιο και το υγραέριο. Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας έχουν ένα πολύ μικρό ποσοστό συμμετοχής. Η κύρια ενεργειακή κατανάλωση αφορά στη θέρμανση χώρων, στον κλιματισμό και στην παραγωγή ζεστού νερού χρήσης, που αποτελούν περίπου το 75% της ολικής ενέργειας που καταναλώνεται σε κάθε ξενοδοχειακή μονάδα. Το μαγείρεμα αντιστοιχεί στο 15%, ενώ ο φωτισμός στο 8% της συνολικής ενέργειας που καταναλώνεται. Από τα ποσοστά που παρατέθηκαν γίνεται φανερό ότι τα μεγαλύτερα ποσοστά εξοικονόμησης ενέργειας μπορούν να επιτευχθούν στη θέρμανση χώρων, στον κλιματισμό και στην παραγωγή ζεστού νερού. Υπάρχουν αρκετές τεχνολογίες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν σ' αυτούς τους τομείς και να μειώσουν την ενεργειακή κατανάλωση, αυξάνοντας ταυτόχρονα τη διείσδυση των ΑΠΕ. 54

55 Κεφάλαιο 3 Περιγραφή τυπικών κτιρίων δημόσιας χρήσης Περιγραφή τυπικού εκπαιδευτικού κτιρίου Το κτίριο το οποίο επιλέχθηκε ως τυπικό εκπαιδευτικό κτίριο είναι ένα δημοτικό σχολείο στην ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλονίκης. Το κτίριο είναι κατασκευασμένο μετά από μελέτη και έγκριση από τον Οργανισμό Σχολικών Κτιρίων το 1979 και φιλοξενεί περίπου γύρω στους 430 μαθητές. Η είσοδος του κτιρίου έχει νότιο προσανατολισμό και η πρόσβαση σε αυτή γίνεται μέσω του προαύλιου χώρου. Βρίσκεται σε αστικό περιβάλλον και είναι πανταχόθεν ελεύθερο, χωρίς εφαπτόμενα κτίρια και χωρίς εμπόδια στο περιβάλλον που να το σκιάζουν. Επομένως, τα επίπεδα φωτισμού κατά της ώρες λειτουργίας του σχολείου είναι αρκετά υψηλά και ιδιαίτερα τις πρωινές ώρες. Το κτίριο είναι μία διώροφη κατασκευή (ισόγειο και ένας όροφος χωρίς υπόγειο) με κεραμοσκεπή, και όπως προαναφέρθηκε, χωρίς θερμομόνωση. Η κεντρική είσοδος και όψη του κτιρίου έχει ανατολικό προσανατολισμό. Το ύψος του ισογείου και του ορόφου είναι από 3 μέτρα. Το χρώμα του σχολείου είναι μπεζ σε όλο τον όγκο του εκτός από τις μικρές επιφάνειες κάτω από τα παράθυρα που είναι χρώματος ροζ. Το συνολικό εμβαδόν του σχολείου είναι m2 εκ των οποίων τα 728 m2 είναι θερμαινόμενα. Ο χώρος του ισογείου στην νότια πτέρυγα είναι ακάλυπτη (όπως η πιλοτή των πολυκατοικιών) και δεν υπάρχει θερμομόνωση για τον όροφο. Η κάτοψή του κτιρίου είναι γραμμικής μορφής και οργανώνεται ως εξής: Η είσοδος βρίσκεται στο κέντρο του κτιρίου στη νοτιοανατολική του πλευρά. Στην προέκταση αυτής, στο εσωτερικό του κτιρίου, βρίσκεται το κυλικείο, και η κεντρική σκάλα που επιτρέπει την πρόσβαση στον 1ο όροφο. Ένας κατά μήκος κεντρικός διάδρομος εξασφαλίζει την πρόσβαση στις αίθουσες και τα γραφεία των καθηγητών. Δημιουργούνται έτσι δύο πτέρυγες, η βορειοδυτική και η νοτιοανατολική, όπου στεγάζονται οι αίθουσες διδασκαλίας. Στις δύο απολήξεις του διαδρόμου, βρίσκονται εκατέρωθέν του τουαλέτες και κλιμακοστάσια (Εικόνα 12,13). Η πρόσβαση λοιπόν στον 1ο όροφο γίνεται κεντρικά ή πλευρικά του κτιρίου, ενώ η κατανομή των αιθουσών είναι αντίστοιχη αυτής του ισογείου. Δηλαδή είναι ένα τυπικό κτίριο τύπου «Αθηνά». 55

56 Αίθουσα σίτισης 7% Αίθουσες διδασκαλίας 61% Αποθήκες και λεβητοστάσιο 4% Διάδρομοι και σκάλες 21% WC 7% Σχήμα 11. Η κατανομή της επιφάνειας ανά χρήση. Σχήμα 12. Σχηματική απεικόνιση ισογείου τυπικού σχολικού κτιρίου 56

57 Σχήμα 13. Σχηματική απεικόνιση ορόφου Περιγραφή ενεργειακών συστημάτων Για τη θέρμανση του κτιρίου υπάρχει δισωλήνιο σύστημα θέρμανσης με καυστήρα φυσικού αερίου. Στο χώρο του λεβητοστασίου, το οποίο βρίσκεται στο ισόγειο του κτιρίου, βρίσκεται ο λέβητας, το δοχείο διαστολής, ο αυτόματος πληρώσεως, μια δεξαμενή πόσιμου νερού και μια αντλία για την προσαγωγή του θερμού νερού στο κτίριο. Τα θερμαντικά σώματα φέτες, 23 στο σύνολο, που χρησιμοποιούνται είναι παλαιά και τοποθετήθηκαν όταν κατασκευάστηκε αρχικά το κτίριο. Επιπλέον, οι σωλήνες διανομής θερμού νερού στα σώματα δεν είναι μονωμένοι. Το σχολικό κτίριο δεν διαθέτει σύστημα κεντρικού κλιματισμού και αυτό γιατί κατά την θερινή περίοδο το σχολείο είναι κλειστό. Επομένως δεν κρίνεται αναγκαία η ψύξη των χώρων για την άνεση των παιδιών. Αντίθετα στο χώρο των καθηγητών υπάρχουν δύο μικρές αυτόνομες κλιματιστικές συσκευές μεμονωμένων χώρων για τη θερινή περίοδο από επιτοίχιες ατομικές ψυκτικές μονάδες (splitunits) ψυκτικής απόδοσης κατά μέσο όρο 0,28 kw έκαστη. Η ψυκτική αυτή απόδοση μεταφράζεται από ηλεκτρική κατανάλωση περίπου 1.150W το κάθε σύστημα στο πλήρες φορτίο του. Σύστημα παραγωγής ζεστού νερού χρήσης δεν υπάρχει στο σχολικό κτίριο. Για τις ανάγκες φωτισμού των χώρων του σχολικού κτιρίου χρησιμοποιούνται λαμπτήρες φθορισμού με κάλυμμα ή κάτοπτρο και λαμπτήρες πυρακτώσεως, διαφορετικής ισχύος. Στο κτίριο γίνεται και χρήση και άλλων ενεργειακών συσκευών. Η ποσοστιαία κατανομή κατανάλωσης ενέργειας για το σχολικό κτίριο παρουσιάζεται παρακάτω (Σχήμα 14), ενώ σε σύγκριση με τον φωτισμό τα ποσοστά είναι 49% και 51%. Η συνολική κατανάλωση ενέργειας είναι 14,9 kwh/m2 γεγονός που συνηγορεί με τα αποτελέσματα του ΚΑΠΕ (1995) για τα ποσά χρήσης ενέργειας από σχολεία. 57

58 Ηλεκτρονικοί υπολογιστές 21% Πολυμηχανήματα Μηχανήματα γραφείου 10% Κλιματιστικά 12% Φούρνος 4% Ψυγεία 17% Συστήματα αναπαραγωγής εικόνας και ήχου 32% Σχήμα 14. Ποσοστιαία κατανομή κατανάλωσης ενέργειας για της διάφορες ηλεκτρικές συσκευές που χρησιμοποιούνται σε ένα εκπαιδευτικό κτίριο. Τέλος, η κατανομή της κατανάλωση ενέργειας για ένα χαρακτηριστικό έτος συνηγορεί με τα αποτελέσματα που αναφέρθηκαν στην εισαγωγή, δηλαδή πως το μεγαλύτερο μέρος της ενέργειας καταναλώνεται για τη θέρμανση του κτιρίου (Σχήμα 15). Ηλεκτρικές Φωτισμός, 6% συσκευές, 7% Θέρμανση, 87% Σχήμα 15. Ποσοστιαία κατανομή κατανάλωσης ενέργειας ενός εκπαιδευτικού κτιρίου. Επομένως, σε επόμενη ενότητα που θα περιγράφουν οι προτεινόμενες παρεμβάσεις για εκπαιδευτικά κτίρια μεγάλη έμφαση θα πρέπει να δοθεί στον τρόπο χρήσης της ενέργειας και ειδικότερα στον τρόπο θέρμανσης τους. 58

59 3.2. Περιγραφή τυπικού κτιρίου γραφείων Το κτίριο γραφείων (Εικόνα 4) βρίσκεται σε αστικό δομημένο περιβάλλον (η πληροφορία αυτή αφορά στην ταχύτητα του ανέμου και συνακόλουθα στους συντελεστές συναγωγής στις διάφορες επιφάνειες,αλλά και στον ηλιασμό του κτιρίου) και λειτουργεί σε όλη τη διάρκεια του έτους πλην της περόδου από 1 ως 15 Αυγούστου,όπου θεωρείται ότι οι χρήστες του απουσιάζουν λόγω των θερινών διακοπών. Εικόνα 4.Τυπικό κτίριο γραφείων Το κτίριο γραφείων έχει δύο ορόφους και υπόγειο και είναι σε ελεύθερη δόμηση,χωρίς δηλαδή άλλα κτίρια γύρω από αυτό.το κτίριο έχει προσανατολισμό κατά μήκος του άξονα ΑνατολήΔύση. Η συνολική επιφάνεια κάθε ορόφου είναι 480 m2 (μήκος 40m και πλάτος 12m) και κάθε όροφος έχει 18 γραφεία των 20m2 το καθένα,μία τουαλέτα 20m2,κοινόχρηστο κλιμακοστάσιο 20 m2 και ένα διάδρομο κατά μήκος του άξονα του κτιρίου 80 m2.η κάτοψη του τυπικού ορόφου του κτιρίου φαίνεται στο Σχήμα 16. Το κτίριο διαθέτει και υπόγειο,όπου είναι εγκατεστημένο το σύστημα κεντρικής θέρμανσης. 59

60 Σχήμα 16.Κάτοψη τυπικού ορόφου κτιρίων γραφείων. Σχετικά με τα εξωτερικά ανοίγματα, στα γραφεία της νότιας πτέρυγας υπάρχει από ένα παράθυρο σε κάθε γραφείο με πλάτος 2m και ύψος 1m.Αντίστοιχα,στα γραεία που είναι τοποθετημένα στη βόρεια πτέρυγα του κτιρίου υπάρχει ένα παράθυρο για κάθε γραφείο, με τις ίδιες διαστάσεις με αυτά της νότιας πτέρυγας. Οι τουαλέτες σε κάθε όροφο έχουν από ένα παράθυρο πλάτους 1m και ύψους 1m που είναι τοποθετημένο στη βόρειαόψη του κτιρίου. Τα παράθυρα του κλιμακοστασίου είναι ίδιων διαστάσεων με αυτά στις τουαλέτες και είναι τοποθετημένα στη νότια όψη, ενώ τα παράθυρα του διαδρόμου του κάθε ορόφου, επίσης των ίδιων διαστάσεων, είναι τοποθετημένα στην ανατολική και στη δυτική όψη, στις δύο δηλαδή πλευρές του διαδρόμου προς το εξωτερικίο περιβάλλον. Η είσοδος του κτιρίου είναι τοποθετημένη στη νότια όψη, έχει πλάτος 2m και είναι κατασκευασμένη από γυαλί πάχους 12mm. H είσοδος από το διάδρομο στο κλιμακοστάσιο είναι κατασκευασμένη από το ίδιο υλικό και έχει τις ίδιες διαστάσεις με τη γυάλινη πόρτα της εισόδου του κτιρίου, ενώ η πόρτα που οδηγεί στην οροφή είναι από αλουμίνιο και έχει πλάτος 1m. Οι εσωτερικές πόρτες των γραφείων και της τουαλέτας κάθε ορόφου είναι κατασκευασμένες από ξύλο και έχουν πλάτος 1m.Όλες οι πόρτες του κτιρίου έχουν ύψος 2m, ενώ όλα τα παράθυρα είναι τοποθετημένα 1m πάνω από το δάπεδο του κάθε ορόφου. Σε όλα τα παράθυρα, και στις τέσσερις περιπτώσεις κατασκευής, έχουν τοποθτετηθεί μονοί υαλοπίνακες πάχους 4 mm. 60

61 Περιγραφή ενεργειακών συστημάτων κτιρίου γραφείων Η θέρμανση του κτιρίου πραγματοποιείται με σύστημα κεντρικής θέρμανσης με λέβητα πετρελαίου και η διανομή της θερμότητας (ζεστό νερό) επιτυγχάνεται με θερμαντικά σώματα ακτινοβολίας σε κάθε ζώνη όπως φαίνεται στην Σχήμα 17.Όλοι οι χώροι του κτιρίου είναι θερμαινόμενοι εκτός από το υπόγειο και την απόληξη του κλιμακοστασίου. Σχήμα 17.Σχηματικό διάγραμμα του συστήματος θέρμανσης. Το κτίριο έχει χωριστεί σε 44 συνολικά θερμικές ζώνες. Ο λέβητας χρησιμοποιεί ως καύσιμο πετρέλαιο και έχει ονομαστικό βαθμό απόδοσης 0,85.Σημειώνεται ότι ο βαθμός απόδοσης του λέβητα εξαρτάται από το φορτίο του. Ο θερμοστατικός έλεγχος του συστήματος επιτυγχάνεται με τους θερμοστάτες χώρου των ζωνών, καθώς και ένα θερμοστάτη αντιστάθμισης, ο οποίος καθορίζει τη θερμοκρασία εξόδου του νερού από το λέβητα μέσω τρίοδης βάνας.η θέρμανση του χώρου των γραφείων σταματάει στις 30 Απριλίου, ενώ η θερμοκρασία ρύθμισης των θερμοστατών χώρου είναι 21,5 οc από τις έως τις (ώρες χρήσης γραφείων). Αναφορικά με το σύστημα δροσισμού, σε κάθε γραφείο έχουν εγκατασταθεί κλιματιστικές μονάδες διαιρούμενου τύπου με ονομαστικό συντελεστή απόδοσης (COP) ίσο με 3. Από την 1 Μαϊου έως τις 15 Οκτωβρίου η θερμοκρασία ρύθμισης των θερμοστατών χώρου είναι 61

62 22,5 οc για όλες τις ώρες της ημέρας και σε όσους χώρους υπάρχει θερινός κλιματισμός. Σημειώνεται ότι η εισαγωγή εξωτερικού αέρα από το κλιματιστικό θεωρήθηκε μηδενική, καθώς η συντριπτική πλειονότητα των κλιματιστικών τέτοιου τύπου που κυκλοφορούν στην ελληνική αγορά δεν παρέχουν αυτή τη δυνατότηταν (ο αερισμός επιτυγχάνεται αποκλειστικά με το άνοιγμα των παραθύρων). Συνολικά η επιφάνεια των θερμαινόμενων χώρων ανέρχεται σε 800 m2, ενώ των δροσιζόμενων σε 720 m2. Οι ενεργειακές καταναλώσεις ενός τυπικού κτιρίου γραφείων παρουσιάζονται στο Σχήμα 9 όπως αναφέρθηκε σε προηγούμενο κεφάλαιο Περιγραφή τυπικού ξενοδοχειακού κτιρίου Γενικά χαρακτηριστικά κτιρίου Ως τυπικόαντιπορσωπευτικό ξενοδοχείο λαμβάνεται ένα τριών αστέρων (3***) αστικό ξενοδοχείο, το ξενοδοχείο Μετροπόλιταν (Εικόνα 5). Το ξενοδοχείο κατασκευάστηκε το 1970, ενώ το 2007 υπέστη ριζική ανακαίνιση. Εικόνα 5.Κύρια είσοδος του ξενοδοχείου Μετροπόλιταν Διαθέτει 224 κλίνες και 118 δωμάτια και λειτουργεί καθ όλη τη διάρκεια του έτους. Η είσοδος του ξενοδοχείου βρίσκεται στη δυτική όψη του κτιρίου. Το ξενοδοχείο παρουσιάζει μία ιδιομορφία, καθώς η δυτική όψη βρίσκεται σε επαφή με τμήμα του κτιρίου στο οποίο στεγάζεται και χρησιμοποιείται για άλλη χρήση (κατοικίες). Περιβάλλεται από ισοϋψή κτίρια σε όλες τις άλλες πλευρές του εκτός της όψης όπου βρίσκεται η είσοδος. Αποτελείται από τον 62

63 υπόγειο όροφο, τον ισόγειο όροφο, επτά τυπικούς ορόφους και έναν όροφο σε εσοχή. Το συνολικό εμβαδό του θερμαινόμενου/ κλιματιζόμενου μέρους του κτιρίου ανέρχεται σε 3151,5. Το εξωτερικό χρώμα του κτιρίου είναι το χρώμα της ώχρας. Το ξενοδοχείο διαθέτει κουζίνα και εστιατόριο χωρητικότητας 130 ατόμων. Επίσης, διαθέτει δύο αίθουσες συνεδριάσεων χωρητικότητας 70 και 65 ατόμων, ανάλογα της διάταξης των εδράνων. Το σύνολο των ανοιγμάτων (μπαλκονόπορτες και παράθυρα) του κτιρίου είναι τοποθετημένα στις τρεις όψεις του κτιρίου. Τα ανοίγματα είναι διπλά μεταλλικά, ανοιγοκλινόμενα και εξοπλισμένα με κουφώματα αλουμινίου με διπλούς υαλοπίνακες πάχους 6 mm και διακένου πάχους 6 mm. Ένα τυπικό παράθυρο έχει διαστάσεις 1,4 m Χ 1,6 m, ενώ μία τυπική μπαλκονόπορτα 2,3 m Χ 1,6 m. Τα ανοίγματα βρίσκονται σε άριστη κατάσταση, καθώς τοποθετήθηκαν το 2007 κατά τη διάρκεια της ανακαίνισης. Η τοιχοποιία του κτιρίου αποτελείται από κοινά τούβλα και δύο στρώσεις επιχρίσματος ασβεστοκονιάματος μία εντός του κτιρίου και μία εκτός. Ανάμεσα στις δύο σειρές δρομικών τούβλων υπάρχει διάκενο για θερμομονωτικούς λόγους. Τα στοιχεία του φέροντος οργανισμού αποτελούνται από οπλισμένο σκυρόδεμα και δύο στρώσεις επιχρίσματος ασβεστοκονιάματος μία εντός του κτιρίου και μία εκτός. Υπάρχει πλήρης απουσία κάθε είδους θερμομόνωσης στο κέλυφος του κτιρίου, εκτός της οροφής όπου το ασφαλτόπανο έχει και θερμομονωτικό ρόλο εκτός του στεγανοποιητικού. Η παρούσα κατάσταση των τοιχοποιιών του ξενοδοχείου είναι άριστη Περιγραφή ενεργειακών συστημάτων Περιγραφή συστήματος κλιματισμού Η κλιματιζόμενη επιφάνεια του ξενοδοχείου είναι ίση με 3151,5. Το ξενοδοχείο χρησιμοποιεί το σύστημα κλιματισμού από Μάιο έως και κάποιες μέρες το μήνα Σεπτέμβριο. Το σύστημα κλιματισμού αποτελείται από μία υδρόψυκτη ψυκτική μονάδα συμπίεσης (chiller) και δύο αντλιών που βρίσκονται στο χώρο του υπογείου (Εικόνα 6.4.3), έναν ανεμιστήρα (της Solar & Palau, μοντέλο CBP 15/15) και ένα πύργο καταιονισμού της Φυρογένης τα οποία βρίσκονται στο χώρο του δώματος του κτιρίου. Ο συμπυκνωτήρας είναι παλαιάς κατασκευής και συνεπώς παρουσιάζει χαμηλό βαθμό απόδοσης. Κάποιες σωληνώσεις στην αρχή του δικτύου δεν διαθέτουν μόνωση και είναι εμφανής διαβρώσεις 63

64 στην επιφάνεια τους. Οι αντλίες λειτουργούν χωρίς προβλήματα αλλά αναμένεται να παρουσιάζουν μειωμένη απόδοση λόγω παλαιότητας. Πρέπει να αναφερθεί ότι οι βαλβίδες απομόνωσης του συμπυκνωτήρα είναι καταπονημένες και είναι αβέβαιο το κατά πόσο μπορούν να διακόψουν τη ροή του ρευστού εάν αυτό κριθεί αναγκαίο. Κατά τα άλλα, το υπόλοιπο δίκτυο σωληνώσεων στο χώρο του λεβητοστασίου το οποίο είναι κατασκευασμένο από μαύρη γαλβανισμένη σιδεροσωλήνα είναι επαρκώς μονωμένο με αφρώδες μονωτικό υλικό από συνθετικό καουτσούκ. Ο πύργος καταιονισμού είναι μεγάλης παλαιότητας (κατασκευάστηκε το 1988) και ως αποτέλεσμα υπάρχουν διαβρώσεις στην επιφάνεια του και κάποια εμφανή σημεία διαρροών. Αντίθετα, ο ανεμιστήρας του συστήματος φαίνεται να βρίσκεται σε καλή κατάσταση, αν και οι σύνδεσμοι ένωσης του με τον πύργο καταιονισμού είναι επίσης διαβρωμένοι. Το σύστημα διανομής του ρευστού Εικόνα 6.Υδρόψυκτη ψυκτική μονάδα συμπίεσης του συστήματος κλιματισμού. είναι δύο σωλήνων, ένας για την προσαγωγή του ρευστού και ένας για την επιστροφή. Η ψύξη των χώρων επιτυγχάνεται μέσω των τερματικών συσκευών (fan coils), οι οποίες διαθέτουν θερμαντικό/ ψυκτικό στοιχείο και ανεμιστήρα για την εξαναγκασμένη ροή του εσωτερικού αέρα. Τα fan coils είναι της εταιρίας Φυρογένης. Στην συντριπτική πλειοψηφία τους είναι παλαιά, εκτός ελαχίστων που αντικαταστάθηκαν κατά την ανακαίνιση, αλλά παρόλα αυτά δεν έχουν αναφερθεί προβλήματα στην λειτουργία τους. Όλα τα δωμάτια του ξενοδοχείου (118) διαθέτουν από ένα fan coil, ο χώρος της υποδοχής διαθέτει πέντε (5), ο χώρος του εστιατορίου επτά (7), ο χώρος των γραφείων του λογιστηρίου και της διοίκησης εξυπηρετούνται από τρία (3), οι αίθουσες συνεδρίων από δύο (2) και ο κάθε διάδρομος κάθε ορόφου από δύο (7 Χ 2=14). Ο συνολικός τους αριθμός είναι εκατόν σαράντα εννέα (149), ενώ επισημαίνεται ότι είναι διαφορετικών ισχύων και διαφορετικού μοντέλου αναμεταξύ τους. Δεν υπάρχουν συστήματα αυτοματισμού και ρύθμισης της θερμοκρασίας κλιματισμού. Η θερμοκρασία των χώρων καθορίζεται από το προσωπικό και τους πελάτες κατά βούληση μόνο μέσω τοπικής ρύθμισης των τερματικών συσκευών. Στον χώρο της κουζίνας του εστιατορίου χρησιμοποιούνται ανεμιστήρες οροφής για 64

65 τη μείωση των ψυκτικών φορτίων, τα οποία δημιουργούνται λόγω της πολύωρης λειτουργίας των συσκευών (κουζίνες, φούρνοι). Περιγραφή συστήματος θέρμανσης Η θερμαινόμενη επιφάνεια του κτιρίου ισούται με 3151,5. Το ξενοδοχείο απαιτεί θέρμανση από τα τέλη Οκτωβρίου έως τα μέσα Απριλίου. Το σύστημα θέρμανσης αποτελείται από δύο λέβητες ισχύος kcal/h (περίπου 580 kw) ο καθένας εξοπλισμένους με καυστήρες αερίου GÖLLING Μ30f (75600 kw). Οι λέβητες είναι περίπου 15 ετών και διαθέτουν σήμανση καταλληλότητας CE. Ο βαθμός απόδοσής τους εκτιμάται περίπου στο 90%. Οι λέβητες βρίσκονται σε καλή κατάσταση και πιθανότατα γι αυτό το λόγο θεωρήθηκε ότι δεν έπρεπε να αντικατασταθούν όταν τοποθετήθηκαν οι καυστήρες αερίου. Οι απαραίτητες ρυθμίσεις ώστε να εφαρμοστούν οι καυστήρες στις πόρτες των λεβήτων έγιναν σωστά, καθώς τοποθετήθηκε φύλλο αμιάντου για να μειωθούν οι διαφυγές καυσαερίων. Τα στοιχεία σύνδεσης των λεβήτων με τον κεντρικό καπναγωγό είναι σωστά μονωμένα με αμίαντο και σοβά. Η εγκατάσταση διαθέτει δύο κυκλοφορητές WILO κατάλληλης ισχύος. Όσον αφορά τις θερμοκρασίες λειτουργίας συστήματος, η του ρυθμισμένη θερμοκρασία έναρξης λειτουργίας των Εικόνα 7.Τυπική τερματική συσκευή (fan coil). κυκλοφορητών είναι 35 C, ενώ η ρυθμισμένη θερμοκρασία διακοπής λειτουργίας των καυστήρων στους 70 C. Το σύστημα λεβήτων καυστήρων καθαρίζεται και συντηρείται μία φορά το χρόνο. Το σύστημα διανομής του ζεστού νερού αποτελείται από σωληνώσεις κατασκευασμένες από μαύρη γαλβανισμένη σιδεροσωλήνα και επαρκώς μονωμένες με αφρώδες μονωτικό υλικό από συνθετικό καουτσούκ. Το δίκτυο σωληνώσεων διανέμει το θερμό ρευστό στις τερματικές συσκευές (fan coils), οι οποίες όπως προαναφέρθηκε χρησιμοποιούνται και για τον κλιματισμό του κτιρίου τους μήνες που απαιτείται. Μία τυπική τερματική συσκευή φαίνεται στην Εικόνα 7. Δεν υπάρχουν θερμοστάτες οι οποίοι να καθορίζουν μία ενιαία θερμοκρασία των κοινόχρηστων χώρων, ενώ στα δωμάτια η θερμοκρασία ρυθμίζεται από τον πελάτη μέσω της ρύθμισης των τερματικών συσκευών του δωματίου. 65

66 Περιγραφή συστήματος παραγωγής ζεστού νερού χρήσης Η παραγωγή ζεστού νερού χρήσης καλύπτεται από έναν λέβητα εξοπλισμένο με καυστήρα φυσικού αερίου σε συνδυασμό με πλακοειδείς εναλλάκτες θερμότητας. Ο λέβητας είναι το μοντέλο Logano GE515 των 350 kw της εταιρίας Buderus και απεικονίζεται στην Εικόνα 8. Περιγραφή μηχανικού αερισμού Οι χώροι του εστιατορίου και της κουζίνας διαθέτουν σύστημα μηχανικού αερισμού προς αποφυγή της δημιουργίας οσμικής όχλησης στο υπόλοιπο ξενοδοχείο. Ο χώρος της υποδοχής διαθέτει επίσης αυτόνομο σύστημα μηχανικού αερισμού. Τα δωμάτια του ξενοδοχείου υπόκεινται σε φυσικό εξαερισμό κατά τη διάρκεια των πρωινών ωρών και για μία ώρα από τις καθαρίστριες. Εικόνα 8. Σύστημα λέβητακαυστήρα για παραγωγή ζεστών Περιγραφή συστήματος φωτισμού νερών χρήσης (ΖΝΧ). Η πλειοψηφία των λαμπτήρων του κτιρίου είναι συμβατικοί λαμπτήρες πυρακτώσεως. Η διοίκηση του ξενοδοχείου ακολουθεί την τακτική της σταδιακής αντικατάστασης των λαμπτήρων παλαιού τύπου με λαμπτήρες υψηλής ενεργειακής απόδοσης των 7 Watt όταν οι παλαιοί λαμπτήρες πυρακτώσεως (συνήθως των 60 W) παύουν να λειτουργούν. Ακριβής αριθμός του συνόλου των λαμπτήρων δεν είναι διαθέσιμος, αλλά λαμβάνοντας υπόψη τον αριθμό και την ισχύ των λαμπτήρων ενός τυπικού δωματίου (4) μπορούμε να εκτιμήσουμε ότι ο συνολικός αριθμός τους στο κτίριο είναι 650, εκ των οποίων οι 230 είναι λαμπτήρες οικονομίας και οι υπόλοιποι 420 πυρακτώσεως. Οι λαμπτήρες των δωματίων ελέγχονται από το σύστημα μαγνητικών καρτών και συνεπώς όταν ο πελάτης δεν βρίσκεται στο χώρο του δωματίου δεν λειτουργούν. Οι λαμπτήρες της υποδοχής λειτουργούν καθ όλη τη διάρκεια της ημέρας, αντίθετα με τους λαμπτήρες των αιθουσών συνεδριάσεων οι οποίοι λειτουργούν μόνο όταν οι αίθουσες χρησιμοποιούνται. Τέλος, η λειτουργία των λαμπτήρων του εστιατορίου ξεκινά τις απογευματινές ώρες. 66

67 Κεφάλαιο 4 Περιγραφή παρεμβάσεων αναβάθμισης ενεργειακής συμπεριφοράς κτιρίων δημόσιας χρήσης 4.1. Περιγραφή προτεινόμενων παρεμβάσεων ανά χρήση κτιρίου Σχολείο Στο πρώτο κεφάλαιο περιγράφηκε το πόσο σημαντική είναι η θερμική και οπτική άνεση στο εσωτερικό ενός σχολείου κτιρίου. Για το σκοπό αυτό, για τη συγκεκριμένη κατηγορία δημόσιων κτιρίων περιγράφονται εκτός των τεχνικών προτάσεων εξοικονόμησης ενέργειας και οι δυνατότητες βελτίωσης της ποιότητος αέρα. Δυνατότητες βελτίωσης της ποιότητας του αέρα στα εκπαιδευτικά κτίρια. Δεδομένης της αναγκαιότητας στα εκπαιδευτικά κτίρια για ποιότητα αέρα που να μην προκαλεί προβλήματα υγείας στους μαθητές, θα πρέπει να εστιάσουμε τις ενέργειες μας για μείωση των ανεπιθύμητων ρύπων στους εξής παράγοντες: 1. Καθαριότητα. Ο τακτικός καθαρισμός όλων των χώρων που περιλαμβάνονται στα εκπαιδευτικά κτίρια είναι σημαντικός για την εξασφάλιση καλής ποιότητας αέρα και αυτό γιατί η παρουσία βρωμιάς συντελεί στην παραγωγή μικροβίων, εντόμων. Στο σημείο αυτό είναι σημαντική η συμβολή του επιστάτη. Θα πρέπει για την αποφυγή ανάπτυξης μικροβίων να: Να προγραμματίζει τον τακτικό καθαρισμό του συστήματος των αεραγωγών έτσι ώστε να αποφεύγεται ο σχηματισμός βακτηρίων και ιών. Να καθαρίζονται οι τουαλέτες τουλάχιστον μια φορά την εβδομάδα. Να καθαρίζονται καλά οι νιπτήρες που βρίσκονται τόσο στην αίθουσα διδασκαλίας όσο και στο κυλικείο γιατί το βρώμικο νερό όπως αναφέραμε μολύνει τον αέρα. Να μην χρησιμοποιεί αλόγιστα εντομοκτόνα που περιέχουν τοξικές ουσίες για την εξάλειψη των ζωυφίων. Να καθαρίζονται και να στεγνώνουν γρήγορα τα πατώματα και οι μοκέτες ώστε να μην διαχέονται στον αέρα του σχολείου οι χημικές ουσίες που περιέχονται στα προϊόντα καθαρισμού. Σημαντικό ρόλο στην προώθηση της καθαριότητας παίζει και ο δάσκαλος με το να: Απαγορεύει την παρουσία φαγητού στη τάξη. 67

68 Επιβάλλει στους μαθητές να διατηρούν την αίθουσά διδασκαλία τους καθαρή από τα προσωπικά τους απορρίμματα. Τέλος, ιδιαίτερη βαρύτητα πρέπει να δοθεί στον καθαρισμό και σωστό αερισμό του εργαστηρίου, λόγω των χημικών ουσιών που υπάρχουν, αφού σε συνδυασμό με τις συνθήκες που συνήθως επικρατούν(υγρασία, χαμηλή θερμοκρασία) είναι εστία παραγωγής ρύπων. 2. Υγρασία. Η υγρασία συνοδεύεται από την παραγωγή συμπυκνώματος. Συμβάλλει στη παραγωγή μυκήτων που όπως είναι γνωστό προκαλούν αλλεργίες και επιδείνωση του άσθματος σε ευαίσθητους οργανισμούς. Περιοχές που προσβάλλονται εύκολα από συμπύκνωμα νερού είναι: Τα παράθυρα Τα περβάζια. Ρωγμές στους τοίχους και στη στέγη. Τα λουτρά (ντους) στο χώρο του γυμναστηρίου Για αυτό καλό θα είναι να λαμβάνεται υπ όψιν και γίνουν προσπάθειες για τον περιορισμό παραγωγής συμπυκνώματος. 3. Εξαερισμός. Ο εξαερισμός είναι ένα σύστημα το οποίο ανανεώνει τον εσωτερικό, γεμάτο ρύπους, αέρα με ατμοσφαιρικό έτσι ώστε να είναι εφικτή και υγιής η παραμονή στην αίθουσα διδασκαλίας. Επομένως, είναι ιδιαίτερα σημαντική η λειτουργία του συστήματος εξαερισμού και για το σκοπό αυτό θα πρέπει να έρχεται τακτικά συνεργείο ελέγχου ώστε να παρακολουθεί από κοντά τη λειτουργία του και την υπάρχουσα κατάστασή του. Πρακτικά όμως η μη σωστή λειτουργία του συστήματος των αεραγωγών μπορεί να διαπιστωθεί από: Την απότομη αύξηση των κρουσμάτων υπνηλίας, πονοκεφάλων. Την ολοένα και αυξανόμενη απουσία των μαθητών από τις εκπαιδευτικές διαδικασίες λόγω αναπνευστικών προβλημάτων που οφείλονται στους εισερχόμενους από το εξωτερικό περιβάλλον αέριους ρύπους. Την έντονη δυσοσμία ή μυρωδιά αρώματος που επικρατεί μέσα στην αίθουσα διδασκαλίας προερχόμενη από άλλα σημεία του σχολικού συγκροτήματος. Πάντως καλό θα ήταν γενικά κατά την διάρκεια των διαλειμμάτων να ανοίγονται τα παράθυρα για να απελευθερώνεται το διοξείδιο του άνθρακα, που παράγεται κατά την διαδικασία της αναπνοής, και να έχουμε εμπλουτισμό του αέρα με φρέσκο. 68

69 4. Χρώματα ζωγραφικής. Τα χρώματα ζωγραφικής αποτελούν πηγή εκπομπή τοξικών ουσιών όμως παρ όλα αυτά είναι αναγκαία η ύπαρξή τους στα σχολεία. Έτσι καλό θα ήταν η χρησιμοποίηση των χρωμάτων που δεν περιέχουν τέτοιες ουσίες. Αυτό είναι εύκολα κατανοητό αν στην ετικέτα υπάρχει ο κωδικός D4236. Διαφορετικά θα πρέπει να ακολουθούνται πιστά οι οδηγίες χρήσης και αποθήκευσής τους. 5. Βαφές. Ιδιαίτερα επικίνδυνες τόσο κατά την διάρκεια εργασιών βαφής αλλά και μετά την στερέωσή τους. Υπάρχουν διάφοροι εμπορικοί τύποι χρωμάτων. Ο πιο υγιεινός για την ανθρώπινη υγεία είναι τα φυσικά χρώματα αφού τα συστατικά τους είναι φυσικής και ζωικής προέλευσης, εύκολα βιοδιασπώμενα. Το μειονέκτημά τους είναι η χρησιμοποίηση αρωματικών υδρογονανθράκων στους διαλύτες. Δυνατότητες βελτίωσης φωτισμού στα εκπαιδευτικά κτίρια Α) Προσανατολισμός Η χωροθέτηση των κτιρίων και ο προσανατολισμός των αιθουσών πρέπει να είναι τέτοια ώστε: Να εξασφαλίζεται καλός φωτισμός κατά τη διάρκεια του έτους Να υπάρχουν ηλιακά κέρδη από πρόσπτωση των ηλιακών ακτίνων μέσα στους χώρους κατά τη διάρκεια του χειμώνα Να εξασφαλίζεται η σκίαση κατά τους θερμούς μήνες Ο νότιος προσανατολισμός των αιθουσών είναι ο πιο κατάλληλος, ώστε να υπάρχει αρκετή ωφέλιμη εισερχόμενη ηλιακή ακτινοβολία το χειμώνα και επαρκής φυσικός φωτισμός όλο το χρόνο (Σχήμα 18 και 19). Απαιτούνται όμως συστήματα εκτροπής του φυσικού φωτός προς την οροφή, ώστε να αποφεύγεται η θάμβωση στο οπτικό επίπεδο των μαθητών καθώς και σκίαση το καλοκαίρι, για πλήρη εκτροπή της ηλιακής ακτινοβολίας από την όψη του κτιρίου. Σχήμα 1815.Διάταξη σχολείου με Ο ανατολικός και δυτικός προσανατολισμός θα πρέπει ηλιακό αίθριο. να αποφεύγονται.σκίαστρα κατακόρυφα επιβάλλονται σε αίθουσες με ανατολικό και δυτικό προσανατολισμό. 69

70 Ο βόρειος προσανατολισμός δεν παρουσιάζει τα προβλήματα θάμβωσης και δεν απαιτεί σκίαση το καλοκαίρι, έχει όμως μειωμένα θερμικά κέρδη και αυξημένες θερμικές απώλειες το χειμώνα. Σχήμα 19.Ηλιασμός αίθουσας χειμώνα/καλοκαίρι. Επειδη οι αίθουσες έχουν μεγάλα ανοίγματα προς μια όψη, υπάρχει ανομοιογένεια στην κατανομή του φωτός. Πολύ συχνά δε, το άμεσο φως προσπίπτει στα θρανία και ενοχλεί τους μαθητές, καθώς προκαλεί θάμβωση στο οπτικό τους πεδίο, ενώ στο βάθος της αίθουσας η στάθμη φωτισμού είναι ανεπαρκής. Το πρόβλημα της θάμβωσης αντιμετωπίζεται συνήθως με κουρτίνες, γεγονός που έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση της εισερχόμενης ηλιακής ακτινοβολίας, με συνέπεια τον ελλειπή φωτισμό και αντίστοιχα τη μείωση των ευεργετικών ηλιακών κερδών το χειμώνα. Η οπτική άνεση χαρακτηρίζεται από τρία ποσοτικά και ποιοτικά χαρακτηριστικά, που αποτελούν βασικά κριτήρια ελέγχου του φωτισμού στις αίθουσες διδασκαλίας και τα εργαστήρια: Απο την ποσότητα του φωτισμού, που φτάνει στο επίπεδο εργασίας, η οποία σύμφωνα με τις προδιαγραφές του ΟΣΚ πρέπει να ισούται με lux για τις τάξεις, 540 lux για τα εργαστήρια και 300 lux για τη βιβλιοθήκη. Από τη κατανομή του φωτισμού στο χώρο εργασίας, που σημαίνει ομοιόμορφη κατανομή του φυσικού φωτός σε όλα τα θρανία. Από την αποφυγή της θάμβωσης που δημιουργείται συνήθως, είτε από την είσοδο και πρόσπτωση του ηλιακού φωτός στο επίπεδο εργασίας, είτε από τη δημιουργία έντονων φωτοσκιάσεων στο χώρο. Για να υπάρχει ομοιόμορφη κατανομή του φωτισμού μέσα στις αίθουσες, συνιστάται να υπάρχουν αμφίπλευρα ανοίγματα.αυτό μπορεί να επιτευχθεί με παράθυρα μεγαλύτερα 70

71 καθ ύψος αντί φεγγιτών προς την πλευρά του διαδρόμου (Σχήμα 20) ή με ανοίγματα στην οροφή της αίθουσας (Σχήμα 21) ή και του διαδρόμου στον τελευταίο όροφο. Σχήμα 20.Κατανομή του φυσικού φωτισμού σε αίθουσα με αμφίπλευρα ανοίγματα Σχήμα 21.Κατανομή του φυσικού φωτισμού σε αίθουσα με φεγγίτη στην οροφή Β) Βελτίωση συνθηκών φωτισμού Για αποφυγή της θάμβωσης προτείνονται λύσεις εκτροπής της άμεσης ηλιακής ακτινοβολίας με ανάκλαση προς την οροφή, έτσι ώστε να επανέρχεται στο επίπεδο εργασίας υπό μορφή διάχυτου φωτός. Τέτοιες λύσεις μπορέι να είναι ανακλαστικά ράφια(εικόνα 9), από υλικά με ανακλαστική την πάνω επιφάνεια, ή περσίδες κινητές κατά προτίμηση στην εξωτερική πλευρά των παραθύρων. Οι κατασκευές αυτές προσαρμόζονται στις κάσες των κουφωμάτων.τα υλικά που χρησιμοποιούνται μπορούν να είναι ξύλο με στιλπνή την επάνω επιφάνεια, μέταλλο με επένδυση φύλλου αλουμινίου στην επάνω πλευρά ή περσίδες μεταλλικές ή πλαστικές, κατά προτίμηση κινητές περιστρεφόμενες περί οριζόντιο ή κατακόρυφο άξονα, ανάλογα με τον προσανατολισμό της τάξης.στην περίπτωση που, για λόγους κόστους, δεν είναι εφαρμόσιμες 71

72 αυτές οι λύσεις, προτείνεται η τοποθέτηση βενετικών στοριών (Εικόνα 10) στην εσωτερική επιφάνειες των παραθύρων. Εικόνα 9. 5Ανακλαστήρες φωτισμού Εικόνα 106. Ξύλινα βενετικά στόρια Αυτά τα συστήματα μπορούν να χρησιμοποιηθούν και ως συστήματα σκιασμού για τους θερινούς μήνες σε αίθουσες με νότιο προσανατολισμό, αρκεί να έχουν τις κατάλληλες αναλογίες. Χρώματα Τα χρώματα των εσωτερικών επιφανειών των τάξεων πρέπει να είναι ανοιχτόχρωμα, προς το λευκό, ώστε να μη δημιουργούνται σκιές στο χώρο και να εξασφαλίζεται η μεγαλύτερη δυνατή ανάκλαση του φωτός. Οι επιφάνειες πρέπει να έχουν αδρή υφή με βαφή μάτ για να αποφεύγεται η έντονη ανάκλαση και κατά συνέπεια η θάμβωση.συνεπώς οι καταλληλότερες βαφές είναι τα υδροχρώματα και το πλαστικό, ανοιχτού χρώματος για τους τοίχους και λευκό για την οροφή. Πέρα όμως των κλασικών υλικών που χρησιμοποιούνται στις εσωτερικές και εξωτερικές βαφές,τα τελευταία χρόνια έχουν κάνει την εμφάνισή τους καινούρια υλικα νέας τεχνολογίας που αποσκοπούν σε ακόμη μεγαλύτερη εξοικονόμηση ενέργειας.τα τελευταία αυτά ονομάζονται φωτοκαταλυτικά συστήματα Τα φωτοκαταλυτικά υλικά είναι νέας τεχνολογίας, καινοτομικά ως προϊόντα, σχεδιασμένα κυρίως για εφαρμογές σε περιβάλλον αστικής δόμησης. Τα υλικα αυτά δρουν μέσω μιας 72

73 χημικής διαδικασίας γνωστή ως φωτοκατάλυση, η οποία λαμβάνει χώρα σε συνδυασμό με την παρουσία φωτισμού (ηλιακού ή τεχνητού) και αέρα. Αποτελούνται από μη τοξικά υλικά όπως είναι το τσιμέντο και προσφέρουν, σε σύγκριση με τις παραδοσιακές λύσεις, μοναδικά πλεονεκτήματα : Εξουδετέρωση ρύπων τόσο σε εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό περιβάλλον Διατήρηση του αισθητικού χαρακτήρα και των χρωματικών αποχρώσεων κατα την πάροδο του χρόνου λογω της ιδιότητας αυτοκαθαρισμού τους Μείωση των επαναλαμβανόμενων εργασιών συντήρησης και ανακαλινισης των επιφανειών Παρουσιάζουν πανίσχυρη αντιμικροβιακή και αντιμουχλική δράση Προσφέρουν πιο καθαρό, άοσμο και υγιεινό περιβάλλον ΛαμπτήρεςΦωτιστικά σώματα Ένας σημαντικός παράγοντας για την ενεργειακή αποδοτικότητα της εγκατάστασης τεχνητού φωτισμού είναι η υψηλή φωτεινή απόδοση και η ποιότητα του συστήματος λαμπτήρεςφωτιστικά σώματα. Η επιλογή λαμπτήρων πρέπει να βασίζεται, εκτός του κόστους, και στο συνδυασμό άλλων κριτηρίων, όπως ο υψηλός λόγος φωτεινής ροής προς κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας, η χαμηλή ενεργειακή κατανάλωση, η μεγάλη διάρκεια ζωής και ο υψηλός δείκτης χρωματικής απόδοσης. Οι προτεινόμενες λύσεις για τα υφιστάμενα κτίρια περιλαμβάνουν: Αντικατάσταση πυράκτωσης φθορισμού παλαιών με ιδίου συμπαγείς κάλυκα, λαμπτήρων λαμπτήρες χαμηλότερης Εικόνα 11.Ενεργειακά αποδοτικοί λαμπτήρες φθορισμού. ενεργειακής κατανάλωσης και μεγαλύτερης διάρκειας ζωής. Αντικατάσταση φωτιστικών σωλήνων φθορισμού διαμέτρου 38 mm με αντίστοιχους διαμέτρου 26mm Αντικατάστση απλών λαμπτήρων πυράκτωσης καθρέπτου, όπου υφίστανατι, με λαμπτήρες πυράκτωσης αλογόνων αερίων. 73

74 Επίσης προτείνεται η αναβάθμιση παλαιών φωτιστικών φθορισμού μέσω της αντικατάστασης των γυμνών, απλών ή πρισματικών καλυμάτων τους με καλύματα με σύστημα ανακλαστήρων φωτός.η αλλαγή αυτή μπορεί να συνδυαστεί με την ταυτόχρονη μείωση του αριθμού των περιεχομένων ενεργών λαμπτήρων. Σε καινούριες εγκατάσταση φθορισμού κατασκευές προτείνεται ηλεκτρονικών με στραγγαλιστικά η λαμπτήρων πηνία υψηλής συχνότητας (2030 khz) για ακόμα μεγαλύτερη Εικόνα 72. Σύγχρονα φωτιστικά σώματα. φωτεινή απόδοση.τα πηνια αυτά έχουν δυνατότητες πλήρους και αξιόπιστης διαβάθμισης της αποδιδόμενης φωτεινότητας στο χώρο και αυτόματης διακοπής της ροής ηλεκτρισμού δια μέσου νεκρού λαμπτήρα, ώστε να μην υπάρχει άσκοπη χρέωση ηλεκτρικής κατανάλωσης και να εξασφαλίζεται η άμεση συσχέτιση του δυναμικού του φυσικού φωτισμού με τις εσωτερικές συνθήκες οπτικής άνεσης. Έλεγχος λειτουργίας και συντήρηση συστήματος τεχνητού φωτισμού Η ορθολογική λειτουργία της εγκατάστασης διασφαλίζεται με : Κατάλληλο έλεγχο της έναυσης / παύσης των φωτιστικών ζωνών Τακτικές μετρήσεις και ααξιολόγηση των επιπέδων φωτεινότητας (lux) σε κρίσιμους χώρους (αίθουσες,γραφεία,διαδρόμους,βιβλιοθήκες) Κατάλληλο τοπικό χειροκίνητο έλεγχο ή κεντρικα καθοδηγούμενο αυτόματο έλεγχο, ο οποίος επιτυγχάνεται με τη χρήση διακοπτών, διαβαθμιστών, χρονοδιακοπτών και πιθανά αισθητήρων φυσικού φωτός. Εγκατάσταση φωτοβολταϊκών στοιχείων στο κτιριακό κέλυφος Αφορά στην εκμετάλλευση της ηλιακής ακτινοβολίας που με τη χρήση των φωτοβολταϊκών συστημάτων μετατρέπεται άμεσα σε ηλεκτρικό ρεύμα. Η ενέργεια που παράγεται με τον τρόπο αυτό μπορεί να καλύψει μέρος των απαιτήσεών μας σε ηλεκτρική ενέργεια. Τα Φ/Β συστήματα μπορούν να ενσωματωθούν με διάφορους τρόπους στα κτιριακά κελύφη, καθώς μπορούν να τοποθετηθούν στις οροφές (κεκλιμένες,επίπεδες ή καμπύλες), σε 74

75 αίθρια,αναρτημένα σε προσόψεις ή με τη μορφή εξωτερικών σκιάστρων (σταθερών και κινητών). Το κύριο όφελος από την ενσωμάτωση των Φ/Β στο κτιριακό κέλυφος (σε αντιδιαστολή με την εγκατάστασή τους σε Φ/Β πάρκα σε αγροτικές περιοχές) είναι η άμεση, επιτόπια μείωση των ηλεκτρικών φορτίων αιχμής, ειδικά τους καλοκαιρινούς μήνες, απαλλάσσοντας το εθνικό σύστημα ηλεκτρισμού όχι μόνο από την ανάγκη παραγωγής αυτής της ισχύος, αλλά και από την ανάγκη μεταφοράς και διανομής της. Βελτίωση συνθηκών θέρμανσης Μείωση απωλειών από χαραμάδες Η κακή κατασκευή και συντήρηση των ανοιγμάτων έχει ως αποτέλεσμα την ανεξέλεγκτη διείσδυση του αέρα όλο το εικοσιτετράωρο. Με την είσοδο του αέρα, όχι μόνο αυξάνονται οι θερμικές απώλειες, αλλά κυρίως δημιουργούνται ψυχρά ρεύματα τα οποία με τη σειρά τους επιφέρουν έντονο αίσθημα κρύου στους μαθητές. Συνεπώς, είτε γίνεται σπατάλη ενέργειας για την αποφυγή των συνθηκών αυτών,ή, όπως συμβαίνει συνήθως, οι θερμικές ανάγκες δεν καλύπτονται και οι μαθητές κρυώνουν. Η μείωση των απωλειών από χαραμάδες είναι η πιο αποτελεσματική μέθοδος μείωσης του θερμικού φορτίου.η επέμβαση αυτή είναι αποτελεσματική για όλες τις κλιματικές ζώνες της χώρας. Αυτό σημαίνει ότι η αεροστεγάνωση των αρμών των κουφωμάτων ή η αντικατάσταση με αεροστεγανά κουφώματα και πλαίσια είναι τεχνικές πρώτης προτεραιότητας. Ελεγχόμενος εξαερισμός Για λόγους υγιεινής, απαιτούνται 5 εναλλαγές αέρα/ώρα μέσα στις αίθουσες διδασκαλίας.στην πραγματικότητα, επειδή δεν υπάρχει ελεγχόμενος αερισμός και ο εξαερισμός γίνεται κυρίως κατά τα διαλείματα, με ταυτόχρονη συχνά λειτουργία της κεντρικής θέρμανσης, είτε η ποιότητα του αέρα δεν είναι η απαιτούμενη, είτε οι θερμικές απώλειες είναι τεράστιες και το επίπεδο θερμικής άνεσης χαμηλό. Ο αποτελεσματικότερος τρόπος να μειωθούν οι απώλειες από εξαερισμό, είναι αυτός να γίνεται με τρόπο ελεγχόμενο, δηλαδή μηχανικά (Εικόνα 13), έτσι ώστε ο εισερχόμενος φρέσκος αέρας Εικόνα 13.Αξονικός ανεμιστήρας που τοποθετείται στα παράθυρα. να μην υπερβαίνει, αλλά και να μην υπολείπεται του 75

76 απαιτούμενου.αυτό σημαίνει ότι θα λειτουργούν ανεμιστήρες καθ όλη τη διάρκεια των ωρών λειτουργίας, αλλά δεν θα ανοίγουν τα παράθυρα κατά τα διαλείματα. Αντικατάσταση μονών υαλοπινάκων με διπλούς υαλοπίνακες Όλα τα αθερμομόνωτα στοιχεία των κτιρίων, ακόμα και στην περίπτωση των κτιρίων με μόνωση στους τοίχους και την οροφή (δηλαδή αμόνωτα υποστυλώματα,δοκάρια,προεξοχές) συντελούν στις αυξημένες απώλειες κατά τη διάρκεια του χειμώνα και σε αυξημένα θερμικά κέρδη το καλοκαίρι και εντείνουν το αίσθημα της θερμικής δυσφορίας. Στην κλιματική ζώνη Α επαρκούν και οι μονοί υαλοπίνακες, εκτός των περιπτώσεων όπου οι αίθουσες έχουν βόρειο προσανατολισμό, όπου και συνιστώνται διπλοί υαλοπίνακες (Σχήμα.22). Στις άλλες κλιματικές ζώνες συνιστώνται διπλοί υαλοπίνακες. Σχήμα 22.Διπλοί υαλοπίνακες Εξωτερική μόνωση οροφών Εκτός των κλασικών υλικών που χρησιμοποιούνται για τη μόνωση οροφών, τελευταία έχουν κάνει την εμφάνισή τους νέα πρωτοποριακά υλικά τα οποία είναι φιλικά προς το περιβάλλον και έχουν ιδιότητες που εξοικονομούν ακόμη περισσότερη ενέργεια.τα υλικά αυτά ονομάζονται «ψυχρά» υλικά. Τα ψυχρά υλικά είναι κατεξοχήν επιστρώσεις με υψηλή ανακλαστικότητα στο ηλιακό φάσμα και υψηλό συντελεστή θερμικής εκπομπής. Βασική τους ιδιότητα είναι η ανάκλαση της προσπίπτουσας ηλιακής ακτινοβολίας με αποτέλεσμα τη μείωση της επιφανειακής θερμοκρασίας των δομικών στοιχείων. 76

77 Η ιδιότητα αυτή είναι σημαντική για τη μείωση των ψυκτικών φορτίων και των εσωτερικών θερμοκρασιών των χώρων το καλοκαίρι. Η απόδοση των «ψυχρών» υλικών αυξάνεται, συγκριτικά με ένα συμβατικό υλικό επίστρωσης, όσο πιο σκούρο είναι το χρώμα του. Ως ψυχρά υλικά συμπεριφέρονται και τα ανοιχτόχρωμα υλικά, τα οποία προσεγγίζουν το λευκό.η χρήση ειδικών «ψυχρών» υλικών συνιστάται : Σε οροφές, οι οποίες είναι ήδη θερμομονωμένες ή σε οροφές στις οποίες δεν είναι δυνατή η προσθήκη θερμομόνωσης (θα πρέπει να τεκμηριώνεται) Σε οροφές όπου προστίθεται θερμομόνωση και τα «ψυχρά» υλικά τοποθετούνται για συμπληρωματικό όφελος. Σε οροφές ή σημεία οροφών όπου (για τεχνικούς, οικονομικούς ή άλλους λόγους) δεν κρίνεται σκόπιμη η φύτευση. Όταν η επιφάνεια εφαρμογής των ψυχρών υλικών είναι ασκίαστη κατά το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας τους μήνες ΙούνιοΣεπτέμβριο. Όταν το εν λόγω κτίριο παρουσιάζει σημαντικά υψηλά ψυκτικά φορτία, σε σχέση με τα φορτία θέρμανσης. Για εφαρμογή σε τοίχους, όταν η προσθήκη μόνωσης δεν αποτελεί ενδεδειγμένη λύση, είτε για κατασκευαστικούς λόγους είτε λόγω μεγάλων ψυκτικών φορτίων. Θα πρέπει, σε κάθε περίπτωση, να τεκμηριώνεται από την ενεργειακή μελέτη και από το κόστος, ότι η επένδυση είναι οικονομικά αποδοτική.επιπλέον, θα πρέπει να υπάρξει πρόβλεψη επανεπάλειψης της επιφάνειας, ιδιαίτερα για οριζόντιες επιφάνειες, με «ψυχρό» επίχρισμα, κάθε 34 χρόνια. Τα «ψυχρά» υλικά βρίσκουν εφαρμογή είτε για επικαλύψεις οροφών είτε για όψεις του κτιρίου. Εσωτερική μόνωση οροφών Συνιστάται για τοποθέτηση κάτω από στέγες, ιδιαίτερα σε υπάρχοντα κτίρια. Τοποθετείται κάτω από την οροφή, στερεωμένη σε ξύλινες δοκίδες ή σε αναρτημένη ψευδοροφή από νεβρομετάλ. Τα υλικά κατασκευής μπορούν να είναι υδρόφιλα, προστατευμένα με φύλλα PVC ή αλουμινίου για να αποφεύγεται ο εμποτισμός τους από υδρατμούς. Παθητικά ηλιακά συστήματα για προθέρμανση του αέρα Τα παθητικά ηλιακά συστήματα τα οποία είναι τα πιο κατάλληλα στη λειτουργία των σχολείων είναι το θερμοκήπιο (ή ηλιακός χώρος) και το θερμοσιφωνικό πανέλο. Τα 77

78 συστήματα αυτά μπορούν να προσαρτηθούν στη νότια πλευρά κτιρίων με απόκλιση μέχρι και 30ο ανατολικά ή, στα σχολεία που λειτουργούν σε δύο βάρδιες και δυτικά. Ο ψυχρός αέρας από το περιβάλλον εισέρχεται μέσω κατάλληλων ανοιγμάτων μέσα στο παθητικό σύστημα, θερμαίνεται, και στη συνέχεια διοχετεύεται μέσω αγωγών και μικρών ανεμιστήρων στις αίθουσες διδασκαλίας. Τα απλά συστήματα (θερμοσιφωνικά πανέλα και θερμοκήπια), που δεν προθερμαίνουν αέρα, δεν αποδίδουν ικανοποιητικά λόγω των μεγάλων απωλειών του κτιρίου από τον αερισμό, ώστε να διατηρούνται οι απαιτούμενες 5 αλλαγές αέρα την ώρα. Αντίθετα τα συστήματα αυτά, όταν προθερμαίνουν τον εισερχόμενο αέρα, αποτελούν σημαντική πηγή ενέργειας, συνεισφέρουν μέχρι και 4058 kwh/m2 στο φορτίο θέρμανσης ετησίως και το μειώνουν σε ποσοστό 5085%. Το θερμοσιφωνικό πανέλο προσαρτάται σε τμήματα νότιων διαδρόμων, με απόκλιση μέχρι 30ο ανατολικά ή δυτικά από το Νότο) όπως φαίνεται στο Σχήμα 23. Σχήμα 163.Προσάρτηση θερμοσιφωνικού πανέλου σε σχολείο με νότιο κλειστό διάδρομο Επίσης μπορεί να προσαρτηθεί σε κλιμακοστάσια ή τυφλούς νότιους τοίχους αιθουσών.δε συνιστάται να τοποθετείται απευθείας στις κύριες όψεις των αιθουσών, διότι τότε περιορίζεται η επιφάνεια των ανοιγμάτων. Το πανέλο που παρουσιάζεται στο Σχήμα 21, εξοικονομεί ενέργεια της τάξεως του 45% (5,6 kwh/m2) στη ζώνη Α, 31% (12,8 kwh/m2) στη ζώνη Β και 36% (41,5 kwh/m2) στη ζώνη Γ. Το θερμοκήπιο είναι η ιδανική λύση για μετατροπή ανοικτού διαδρόμου σε κλειστό, σε υφιστάμενα σχολεία όπου οι αίθουσες βλέπουν περίπου στο νότο. Εξασφαλίζει φρέσκο 78

79 προθερμασμένο αέρα και μείωση των θερμικών απωλειών, χωρίς να περιορίζει ιδιαίτερα τον φωτισμό των αιθουσών. Σε νέα κτίρια το θερμοκήπιο μπορεί να αποτελέσει διάδρομο προς νότο ή να τοποθετηθεί και σε άλλες διατάξεις (Σχήμα.24). Σχήμα 24.Προσάρτηση θερμοκηπίου σε σχολείο με ανοιχτό διάδρομο Το θερμοκήπιο που προσαρτάται σε κτίριο με ανοικτό διάδρομο, μετατρέποντας τον σε κλειστό, αποδίδει μείωση του θερμικού φορτίου του κτιρίου της τάξεως του 85% (12,8 8 kwh/m2) στη ζώνη Α, 55% (25,6 8 kwh/m2) στη ζώνη Β και 47% (57,8 8 kwh/m2) στη ζώνη Γ. 79

80 Βελτιστοποίηση εγκατάστασης κεντρικής θέρμανσης Στις τυπολογίες του ΟΣΚ (Οργανισμός Σχολικών Κτιρίων) με εγκαταστάσεις κεντρικής θέρμανσης ο εξοπλισμός παραγωγής και διανομής θερμότητας (λέβητες, καυστήρες, θερμαντικά σώματα, δίκτυο) είναι συχνά υπερδιαστασιολογημένος, ασυντήρητος, αλλοιωμένος με την πάροδο του χρόνου και χωρίς πρόβλεψη τοπικών διατάξεων απλού αυτομάτου ελέγχου της λειτουργίας του. Συνήθως το σύστημα θέρμανσης χώρων λειτουργεί για λίγες μόνο ώρες το πρωί με προκαθορισμένο χειροκίνητο τρόπο και χωρίς οποιαδήποτε θερμοστατική ρύθμιση σε σχέση με τις ιδιαιτερότητες χρήσης των χώρων και τις εκάστοτε κλιματολογικές συνθήκες Μια σειρά απο μέτρα που θα αναβαθμίσει τη λειτουργία της εγκατάστασης κεντρικής θέρμανσης, πρέπει να περιλαμβάνει τακτικούς ελέγχους κατάστασης του εξοπλισμού και του δικτύου θερμού νερού, συχνές μετρήσεις των παραμέτρων καύσης, διανομής θερμού νερού στο δίκτυο και θερμικής άνεσης στους χώρους καθώς και διορθωτικές ενέργειες και ίσως αντικατάσταση παλαιού, μη αποδοτικού κεντρικού εξοπλισμού παραγωγής θερμότητας. 1. Αντικατάσταση καυστήρωνλεβήτων: Ο βαθμός απόδοσης ενός καυστήραλέβητα μειώνεται σταδιακά με το πέρασμα των χρόνων. Οπότε η αντικατάσταση τους με νέους υψηλής απόδοσης αποτελεί ένα μέτρο αναβάθμισης του συστήματος θέρμανσης και έχει ως στόχο τη μείωση της κατανάλωσης πετρελαίου και την παράλληλη βελτίωση των εσωκλιματικών συνθηκών. Η μείωση της κατανάλωσης πετρελαίου συνεπάγεται και περιβαλλοντικά οφέλη. Ένα σύγχρονο σύστημα καυστήρα λέβητα πετρελαίου επιτυγχάνει βαθμούς απόδοσης που υπερβαίνουν το 90%, επιτυγχάνοντας εξοικονόμηση που υπερβαίνει το 15% σε σχέση με συστήματα ηλικίας 20 και πλέον ετών. 2. Αντικατάσταση με νέους φυσικού αερίου: Το φυσικό αέριο αποτελεί ένα συμβατικό καύσιμο το οποίο μπορεί να υποκαταστήσει το πετρέλαιο που καταναλώνεται για τη θέρμανση των χώρων.μία τέτοια παρέμβαση έχει στόχο: την εξοικονόμηση ενέργειας,διότι το φυσικό αέριο παρουσιάζει αυξημένο βαθμό απόδοσης κατά την καύση του τη μείωση των εκπομπών ρύπων, διότι οι εκπομπές αέριων ρύπων που προκύπτουν κατα την καύση του είναι σημαντικά χαμηλότερες από αυτές που προκύπτουν κατά την καύση του πετρελαίου και τέλος τη μείωση του λειτουργικού κόστους, διότι το φυσικό αέριο είναι φθηνότερο από το πετρέλαιο. 80

81 Ένα σύγχρονο σύστημα λέβητα συμπύκνωσης επιτυγχάνει βαθμούς απόδοσης που υπερβαίνουν το 97%, επιτυγχάνοντας εξοικονόμηση που υπερβαίνει το 20% σε σχέση με συστήματα ηλικίας 20 και πλέον ετών 3. Εγκατάσταση συστημάτων θερμοστατικών βαλβίδων στα συστήματα θέρμανσης: Αφορά στην αντικατάσταση των κοινών βαλβίδων των σωμάτων με θερμοστατικές, οι οποίες ρυθμίζουν την παροχή ζεστού νερού μέσα από το θερμαντικό σώμα συναρτήσει της θερμοκρασίας του χώρου, Υπάρχουν δύο δυνατότητες ανάλογα με το κτίριο και τους διαθέσιμους οικονομικούς πόρους: με έναν θερμοστάτη εσωτερικού χώρου, που τοποθετείται σε αντιπροσωπευτικό χώρο του κτιρίου και με έλεγχο όλων των χώρων και προσαρμογή της λειτουργίας του λέβητα, εάν οι θερμοκρασίες στους χώρους διαφοροποιούνται σημαντικά ανάλογα με τον προσανατολισμό και τη χρήση τους. Στόχος είναι ο καλύτερος έλεγχος της εσωτερικής θερμοκρασίας και παράλληλα η μείωση της κατανάλωσης ενέργειας, που κυμάινεται απο 4 έως και 7%. 4. Τοποθέτηση τρίοδης βάνας ανάμιξης με κατάλληλους αυτοματισμούς: Η τρίοδη βάνα τοποθετείται στο κύκλωμα επιστροφής και επιτρέπει την παράκαμψη του λέβητα και την ανακυκλοφορία του νερού του κυκλώματος θέρμανσης εφόσον αυτό δεν έχει ψυχθεί υπερβολικά. Με τον τρόπο αυτό το σύστημα θέρμανσης μπορεί να ανταποκρίνεται στις ανάγκες θέρμανσης με τον πλέον οικονομικό τρόπο,όταν το σύστημα λειτοθργεί υπό μερικό φορτίο, επιτυγχάνοντας μείωση κατανάλωσης από 5 έως και 10%, ειδικά σε μεγάλα κτίρια. Επισημαίνεται δε, ότι η χρήση της είναι υποχρεωτική σε μεγάλα κτίρια από το το Μόνωση δικτύων μεταφοράς συστημάτων θέρμανσης: Πρόκειται για μία άμεση παρέμβαση που έχει ελάχιστο κόστος. Οι σωληνώσεις τροφοδοσίας του συστήματος θέρμανσης διανύουν κατά κανόνα ακάλυπτες την απόσταση από το λεβητοστάσιο ως το εσωτερικό των χώρων, συνήθως μέσα πό μη θερμαινόμενους χώρους, όπως είναι τα υπόγεια, μερικές φορές όμως και στο εξωτερικό των κτιρίων. Η ελλιπής θερμομόνωση των δικτύων μεταφοράς έχει ως αποτέλεσμα την απώλεια ενέργειας και τη μείωση της θερμοκρασίας του νερού στα θερμαντικά σώματα. Η απώλεια ενέργειας μπορεί, σε εκτεταμένα δίκτυα, να υπερβαίνει και το 5%. 81

82 Στις παρακάτω Εικόνες 14 και 15 παρουσιάζονται σύγχρονοι καυστήρες και λέβητες υψηλής ενεργειακής απόδοσης. Εικόνα 14. Σύγχρονος πολυβάθμιος καυστήρας διπλου Εικόνα 158. Σύγχρονοι λέβητες καυσίμου (diesel, φυσικού αερίου). υψηλής απόδοσης (>90%). Βελτίωση συνθηκών δροσισμού Το θέμα του δροσισμού είναι ιδιαίτερα σημαντικό, καθώς ο αυξημένος αριθμός των μαθητών μέσα στις αίθουσες διδασκαλίας έχει ως αποτέλεσμα την αυξημένη θερμοκρασία κατά μεγάλες περιόδους, δηλαδή από την άνοιξη ώς και μεγάλο μέρος του φθινοπώρου, ιδιαίτερα στην Α και στη Β κλιματική ζώνη. Επιπλέον, η μη πρόβλεψη ηλεκτρομηχανολογικού συστήματος δροσισμού (κλιματισμού) σημαίνει ότι, άν δεν επαρκούν οι φυσικές μέθοδοι δροσισμού, οι συνθήκες μέσα στις αίθουσες θα παραμένουν δυσμενείς. Ο ορθός σχεδιασμός και λειτουργία των συστημάτων παθητικού και υβριδικού δροσισμού, αποτελεί επέμβαση μέγιστης προτεραιότητας, καθώς το αποτέλεσμα θα είναι η θερμική άνεση μέσα στους χώρους, τα οφέλη της οποίας δεν μπορούν να αποτιμηθούν ποσοτικά. Οι παρεμβάσεις αφορούν στη μείωση των ηλιακών κερδών με τεχνικές σκίασης, στο δροσιμό των κτιρίων με φυσικό αερισμό κατά τις ώρες μη λειτουργίας, και στη βελτίωση των συνθηκών άνεσης με φυσικό εξαερισμό και με ανεμιστήρες οροφής. Οριζόντια εξωτερικά σταθερά σκίαστρα Συνιστώνται για νότιο προσανατολισμό.τα σκίαστρα μπορεί να έχουν τη μορφή προβόλου ή ανακλαστικών ραφιών ή περσίδων με αναλογίες τέτοιες ώστε να σχηματίζεται μεταξύ του εξωτερικού σκιάστρου και του κατωφλίου του ανοίγματος γωνία ύψους 55 ο για γεωγραφικό πλάτος 40ο και 60ο για γεωγραφικό πλάτος 36ο.(Σχήμα.25) 82

83 Σχήμα 25.Γεωμετρία οριζόντιων Σχήμα 26.Γεωμετρία σκιάστρων για νότιο κατακόρυφων σκιάστρων για προσανατολισμό για γεωγραφικό ανατολικό και δυτικό πλάτος 3836ο (τομή). προσανατολισμό (κάτοψη). Κατακόρυφα εξωτερικά σταθερά σκίαστρα Συνιστώνται για ανατολικό και δυτικό προσανατολισμό.μπορεί να είναι κάθετα ή κεκλιμένα ως προς το επίπεδο της κάτοψης του ανοίγματος.το μήκος της προεξοχής καθορίζεται από τη γωνία των 55ο για όλα τα γεωγραφικά πλάτη της χώρας (Σχήμα.26). Εξωτερικά κινητά σκίαστρα Πρόκειται εν γένει για μεταλλικές περσίδες, οριζόντιες για νότιο προσανατολισμό ή κατακόρυφες για ανατολικό/δυτικό, κινούμενες σε οδηγούς, με χειροκίνητο ή αυτόματο μηχανισμός ρύθμισης. Εσωτερικά κινητά σκίαστρα Συνιστώνται για νότιους, ανατολικούς και δυτικούς προσανατολισμούς. Η προτεινόμενη λύση για τη λειτουργία των σχολείων είναι βενετικά στόρια, κατά προτίμηση κινούμενα σε οδηγούς, για λόγους καλής λειτουργίας και μεγαλύτερου χρόνου ζωής. 83

84 Ειδικά διάτρητα ρολά Μια τεχνική, η οποία είναι κατάλληλη για όλους τους προσανατολισμούς, είναι ειδικά διάτρητα ηλιοπροστατευτικά ρολά, τα οποία τοποθετούνται εξωτερικά ή και εσωτερικά. Το ύφασμα αυτών των ρολλών αποτελείται από ίωες γυαλιού, πλαστικού ή αλουμινίου, σε ορατή λεπτή ύφανση, που μειώνουν την εισερχόμενη ακτινοβολία έως και 7080% και συμβάλλουν σημαντικά στη μείωση της θάμβωσης, ενώ επιτρέπουν μερική θέα προς το εξωτερικό περιβάλλον. Έχουν όμως ιδιαίτερα υψηλό κόστος. Σκίαση από δέντρα Στον ανατολικό και δυτικό προσανατολισμό πολύ αποτελεσματική είναι και η σκίαση, η οποία επιτυγχάνεται με φυλλοβόλα δέντρα (Σχήμα 27). Πρέπει όμως να σημειωθεί και η σημασία της βλάστησης για τη δημιουργία ευνοϊκού μικροκλίματος γύρω από τα σχολικά κτίρια, σημαντικό τόσο για την επίτεθξη της θερμικής άνεσης μέσα στους χώρους, όσο και για την εξασφάλιση καλών και ευχάριστων συνθηκών στον χώρο. αύλειο Σχήμα 27. Χρήση φυλλοβόλων δένδρων για σκίαση το καλοκαίρι. Ανεμιστήρες οροφής Στις κλιματικές ζώνες Α και Β ο φυσικός εξαερισμός και η σκίαση δεν επαρκούν για την επιτευξη θερμικής άνεσης μέσα στις αίθουσες. Το πρόβλημα μπορεί να αντιμετωπιστεί με επιτυχία με την απλή λύση της χρήσης ανεμιστήρων οροφής (Εικόνα 16). Ένας ανεμιστήρας ηλεκτρικής ισχύος Watt τοποθετημένος στο κέντρο της κάθε αίθουσας αρκεί για να φέρει τις θερμικές συνθήκες σε επίπεδα άνεσης σχεδόν όλη τη μέρα, όταν βέβαια συνδυαστεί με την επρκή σκίαση και το σωστό φυσικό εξαερισμό. Αυτό συμβαίνει διότι ενώ το όριο θερμικής άνεσης σε ένα φυσικά δρισζόμενο κτίριο είναι για τις θερμές περιόδους στους 27 οc, όταν υπάρχει ανεμιστήρας οροφής, λόγω των ρευμάτων του αέρα που απάγουν θερμότητα από τα άτομα που βρίσκονται στους χώρους, το όριο άνεσης ανεβαίνει πάνω από τους 29 οc δηλαδή, το αίσθημα άνεσης επιτυγχάνεται σε υψηλότερη θερμοκρασία. 84

85 Εικόνα 16.Ανεμιστήρας οροφής σε αίθουσα Στην κλιματική ζώνη Γ οι ανεμιστήρες οροφής δεν είναι απαραίτητοι, καθώς η κατάλληλη σκίαση και ο φυσικός εξαερισμός εν γένει επαρκούν για τη δημιουργία συνθηκών άνεσης το καλοκαίρι. Προώθηση της χρήσης του νυχτερινού αερισμού Είναι η διαδικασία αερισμού των χώρων κατά τη διάρκεια της νύχτας κατά την περίοδο του δροσιμού, ιδιαίτερα τις θερμές ημέρες, κατά τις οποίες ο ημερήσιος αερισμός δεν είναι δυνατός. Ο νυχτερινός αερισμός συμβάλλει στην απαγωγή της θερμότητας που εγκλωβίζεται στους εσωτερικούς χώρους και στα δομικά στοιχεία κατά τη διάρκεια της ημέρας και ως εκ τούτου μειώνει σημαντικά το ψυκτικό φορτίο του κτιρίου.προτείνεται η χρήση αξονικού ανεμιστήρα (Εικόνα 13) εξαερισμού σε ένα από τα ανοίγματα κάθε αίθουσας. Φυτεμένο δώμα Η φύτευση του δώματος ενός κτηρίου μπορεί να αλλάξει τα δεδομένα καταρχήν στο ίδιο το κτήριο, προσφέροντάς του: 1. Ενεργειακά οφέλη: Παρατηρείται μείωση των ενεργειακών απωλειών και των θερμικών ανταλλαγών με το περιβάλλον. Η πολυεπίπεδη διαστρωμάτωση προστατεύει το δώμα από τα θερμικά φορτία της ηλιακής ακτινοβολίας και αυξάνει την θερμοχωρητικότητα του κτιρίου Τα φυτεμένα δώματα συμβάλλουν στη θερμική προστασία και στο δροσισμό του κτιρίου, καθώς το προστατεύουν από την έντονη ηλιακή ακτινοβολία και την υπερθέρμανση. 85

86 2. Περιβαλλοντικά οφέλη: Η πολυεπίπεδη διαστρωμάτωση λειτουργεί σαν φίλτρο καθαρίζοντας το νερό από βλαβερές ουσίες ενώ παράλληλα συγκρατεί νερό και ελέγχει τον χρόνο απορροής με αποτέλεσμα την ελεγχόμενη εκτόνωση του δικτύου και την αποφυγή των πλημμυρικών φαινομένων. Επίσης η συλλογή των νερών που απορρέουν ή μέρος αυτών θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την άρδευση των φυτών στο δώμα. Τα φυτά στην επιφάνεια του δώματος δεσμεύουν τα αιωρούμενα σωματίδια, τη σκόνη, απορροφούν επιβλαβείς ουσίες οι οποίες συγκρατούνται στα διαφορετικά επίπεδα του φυτεμένου δώματος. Σε κάθε τετραγωνικό μέτρο του δώματος ένα φυτό αναπτύσσει 3 με 8 τετραγωνικά μέτρα φύλλα. Επιπλέον το φυτό αυτό είναι πράσινο και λειτουργεί σαν φίλτρο όλο το χρόνο. Τα φυτά λόγω της ανακλαστικής τους ικανότητας, αλλά και λόγω της απορρόφησης σημαντικού ποσοστού της ηλιακής ακτινοβολίας για τις βιολογικές τους λειτουργίες (φωτοσύνθεση, εξατμισοδιαπνοή) προστατεύουν το δώμα και βελτιώνουν την επιφανειακή του θερμοκρασία βελτιώνοντας το μικρόκλιμα της περιοχής αλλά και το ευρύτερο αν υπάρχει σχεδιασμός σε ενιαία δίκτυα πράσινων διάδρομών. 3. Αισθητικά οφέλη: Η αισθητική αναβάθμιση του κτιρίου αλλά και ολόκληρης της περιοχής καθώς μετά την εγκατάσταση του φυτεμένου δώματος θα παρουσιάζει πράσινο στο δώμα του που σε αρκετές περιπτώσεις είναι ορατό από γειτονικά κτίρια. 4. Οικονιμκά οφέλη: Η μείωση της φθοράς των υδατοστεγανών μεμβρανών και η αύξηση της διάρκειας ζωής τους λόγω της παρουσίας ενός οροφόκηπου, καθώς και η εξοικονόμηση ενέργειας συμβάλει στην γρήγορη απόσβεση του αρχικού κόστους εγκατάστασης. 5. Εκπαιδευτικά οφέλη: Φυτεμένα δώματα σε σχολεία εξυπηρετούν ανάγκες εκπαιδευτικού χαρακτήρα εφόσον επιτρέπεται η γνωριμία και η επαφή των παιδιών με τη φύση στα πλαίσια βιωματικών περιβαλλοντικών προγραμμάτων. Οι μαθητές που συμμετέχουν ενεργά και εμπειρικά σε τέτοια προγράμματα εμπλέκονται στη διαδικασία της μάθησης, και ευαισθητοποιούνται αποτυπώνοντας, παρατηρώντας και καταγράφοντας τη βλάστηση. Το πάχος του εδαφικού στρώματος συνήθως κυμαίνεται απο 10 mm έως 2000 mm. Υπόστρωμα μικρότερο από 200 mm είναι σύνηθες για εκτεταμένη φυτεμένη οροφή. Το στρώμα στεγανοποίησης αποτελείται από τρεις ασφαλτικές επικαλύψεις των 30 mm σε οριζόντιο επίπεδο και 20mm σε κάθετο. Ένα στρώμα αποστράγγισης πρέπει επίσης να εφαρμόζεται στο αδιάβροχο επίπεδο για προστασία από την ανάπτυξη των ριζών. Η θερμικλή μόνωση της οροφής πρέπει να είναι στεγανή ενώ η κατασκευή της πρέπει να είναι ικανή να 86

87 αντέχει το βάρος όλων των επιμέρους επιπέδων της φυτεμένης οροφής. Τα δομικά φορτία πρέπει να υπολογίζονται συμπεριλαμβανομένων και των φορτίων της βλάστησης, της μόνωσης και του υποστρώματος. Οι εκτεταμένες οροφές απαιτούν λιγότερη φροντίδα. Η ελάχιστη ανάπτυξη τν φυτών μπορεί να έχει πάχος 50 mm και μπορεί να υπάρξει σε οποιαδήποτε οροφή καθώς δεν απαιτείται ειδική κατσκευαστική υποστήριξη στην δόμηση. Η βλάστηση επιλέγεται για την ικανότητα να αντέχει μεγάλες περιόδους χωρίς τροφοδοσία νερού. Γι αυτό οι εκτεταμένες φυτεμένες οροφές είναι κατάλληλες για ξενοδοχειακά κτίσματα της Μεσογείου όπουν επικρατούν υψηλές εξωτερικές θερμοκρασίες τους καλοκαιρινούς μήνες. Εικόνα 17.Εγκατάσταση φυτεμένου δώματος Κτίριο γραφείων Η ολοκλήρωση της προσπάθειας για τη δημιουργία μιας λειτουργικά εύρυθμης, αποδοτικής και φιλικής προς το περιβάλλον Εσωτερικής Αγοράς για την Ευρώπη περνά μέσα από την ανάγκη χάραξης κοινής πολιτικής και για την αποδοτικότητα της τελικής χρήσης της ενέργειας. Μεταξύ των επερχόμενων επεμβάσεων στον τομέα αυτό η βελτίωση της ενεργειακής αποδοτικότητας των κτιρίων αποτελεί ζήτημα πρώτιστης σημασίας για την Ευρωπαϊκή Κοινότητα, (ο κτιριακός τομέας είναι σήμερα υπεύθυνος για το 40% περίπου της συνολικής κατανάλωσης ενέργειας στην ΕΕ) γεγονός που εκφράζεται κυρίως από την υιοθέτηση της Οδηγίας 2002/91/EC. Η οδηγία, με την οποία είναι υποχρεωμένα να εναρμονιστούν τα κράτη μέλη, απαιτεί την εισαγωγή μιας δέσμης μέτρων με στόχο την 87

88 ορθολογική χρήση της ενέργειας, την χρήση ΑΠΕ (όπου είναι δυνατόν) και τη μείωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων από την χρήση ενέργειας στα κτίρια. Η ενεργειακή πιστοποίηση των κτιρίων που προβλέπεται από την Οδηγία, στην ουσία προωθείται εδώ και χρόνια μέσω των ενεργειακών επιθεωρήσεων με τη διαφορά ότι τώρα προβλέπεται η διαμόρφωση καθορισμένων προτύπων καθώς και διαπιστευμένων εμπειρογνωμόνων που θα αναλαμβάνουν την διαδικασία. Παρόλο που στη χώρα μας οι εξελίξεις φαίνονται να καθυστερούν σχετικά με την εναρμόνιση της εθνικής νομοθεσίας με την Οδηγία 2002/91/EC, εντούτοις τόσο οι αυξήσεις των τιμών στα συμβατικά καύσιμα όσο και η αναδιοργάνωση της εγχώριας αγοράς και η «δειλή» δραστηριοποίηση εναλλακτικών προμηθευτών ηλεκτρικής ενέργειας σε επιλέγοντες πελάτες συντελεί στην αλλαγή της κουλτούρας των καταναλωτών οι οποίοι προσπαθούν να βρουν τρόπους ώστε να ελαχιστοποιήσουν το ενεργειακό τους κόστος. Αυτό επιτυγχάνεται είτε με την εισαγωγή μέτρων εξοικονόμησης ενέργειας είτε με την κατανόηση του προφίλ των ηλεκτρικών τους καταναλώσεων ώστε να εξασφαλιστούν τα πλέον κατάλληλα τιμολόγια από τους προμηθευτές. Εστιάζοντας στα κτίρια γραφείων, τα οποία κατέχουν ένα σημαντικό μερίδιο της ενεργειακής κατανάλωσης στον χώρο αυτό, η εφαρμογή ενεργειακής διαχείρισης με βάση τους δύο άξονες που αναφέρθηκαν παραπάνω, είναι δυνατόν να επιφέρει σημαντικές μειώσεις στις ετήσιες δαπάνες για ενέργεια. Ειδικά στην Ελλάδα, από πλείστες μελέτες που έχουν πραγματοποιηθεί ως σήμερα, έχει διαπιστωθεί ότι υπάρχει μεγάλο περιθώριο εξοικονόμησης ενέργειας και χρήσης νέων τεχνολογιών, στα κτίρια γραφείων, ειδικά στον τομέα της θέρμανσης και του κλιματισμού οι οποίοι είναι υπεύθυνοι για κατανάλωση τουλάχιστον 100 kwh/m2 (πάνω από 50% της συνολικής κατανάλωσης ενός κτιρίου γραφείων). Βελτίωση ποιότητας αέρα Η ποιότητα του αέρα εσωτερικών χώρων σε κτίρια γραφείων είναι σημαντικό πρόβλημα για την ανθρώπινη ευεξία και συνιστά κίνδυνο για την υγεία του ανθρώπου. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι έχουν αναφερθεί σημαντικά παράπονα από τους ενοίκους κτιρίων γραφείων όσον αφορά συμπτώματα και ενοχλήσεις τα οποία διαπιστώθηκε ότι σχετίζονταν με το περιβάλλον στο εσωτερικό του κτιρίου [Ευρωπαϊκή Ένωση 2003]. Ειδικότερα, σύμφωνα με έρευνα που διεξήχθη από το Κοινό Ερευνητικό Κέντρο (JRC), περισσότερο από το 20% του πληθυσμού υποφέρει από άσθμα και αλλεργικές παθήσεις που προκαλούνται από αέριους ρύπους σε εσωτερικούς χώρους. Επίσης, έχουν αναφερθεί αρκετά άλλα συμπτώματα όπως ρινικές, 88

89 οφθαλμικές και στοματοφαρυγγικές παθήσεις. Οι πιο σημαντικοί παράγοντες που μπορεί να προκαλέσουν συμπτώματα στους ενοίκους είναι οι υψηλές συγκεντρώσεις αέριων ρύπων, οι παράγοντες ανθρώπινης άνεσης (θερμική και οπτική άνεση, θόρυβος και οσμή) και τα συστήματα κλιματισμού. Όσον αφορά τους αέριους ρύπους, οι Πτητικές Οργανικές Ενώσεις (VOC) είναι μια από τις πιο σημαντικές κατηγορίες ουσιών, καθώς διαπιστώθηκε ότι οι VOC μπορεί να επηρεάσουν την άνεση του ανθρώπου και μπορεί να προκαλέσουν αισθητήριες επιδράσεις (Molhave 1992). Αυτό σημαίνει ότι οι VOC είναι μια από τις αιτίες για την αντίληψη της κακής ποιότητας αέρα στο εσωτερικό των κτιρίων από τους ενοίκους και για την παρουσία σχετικών συμπτωμάτων. Τα επίπεδα των VOC που βρίσκονται στον αέρα εσωτερικών χώρων δεν είναι τις περισσότερες φορές υπεύθυνα για τοξικές επιδράσεις στην υγεία, εντούτοις, αρκετές Πτητικές Οργανικές Ενώσεις έχουν ταξινομηθεί ως καρκινογόνες, ενώ άλλες είναι επικίνδυνες για την ανθρώπινη υγεία (WHO, 2011). Σύμφωνα με την οδηγία που προτείνεται από τον Molhave (1990), το επίπεδο TVOC δεν θα πρέπει να υπερβαίνει τα 200 μgm3, προκειμένου να διασφαλιστεί η ανθρώπινη άνεση, ενώ ο Seifert (1990) πρότεινε τιμή στόχο 300 μgm3 για το TVOC. Οι συγκεντρώσεις TVOC στον αέρα εσωτερικών χώρων έχουν παρουσιάσει διακύμανση δύο ή περισσοτέρων τάξεων μεγέθους ανάλογα κυρίως με τα χαρακτηριστικά των κτιρίων (Berhnard 1995, Lagoudi 1995). Σύμφωνα με μελέτη ανασκόπησης που διεξήχθη από τον Brown (1994), ο γεωμετρικός μέσος των συγκεντρώσεων TVOC σε 60 κτίρια γραφείων ήταν 180 μgm3. Μελέτη (Cavallo 1993) που διεξήχθη στην Ιταλία έδειξε ότι η διάμεσος των συγκεντρώσεων TVOC σε 5 κτίρια ήταν 298 μgm3, ενώ μια άλλη μελέτη (Daisey 1993) έδειξε ότι η μέση συγκέντρωση TVOC σε 12 τυχαία επιλεγμένα κτίρια στην Καλιφόρνια ήταν 470 μgm3. Εντούτοις, οι συγκεντρώσεις που βρέθηκαν σε νέα, ανακαινισμένα ή άρρωστα κτίρια μπορεί να είναι πολλαπλάσιες ανάλογα με τις συγκεκριμένες πηγές εκπομπής VOC, τον ρυθμό εξαερισμού, κλπ. Οι συγκεντρώσεις TVOC που ανευρέθησαν σε δύο κτίρια στον Καναδά, όπου είχαν αναφερθεί παράπονα, κυμάνθηκαν από 0,9 65 μgm3 και οι τιμές που ανευρέθησαν σε άλλο τριών ετών κτίριο γραφείων στο Οντάριο (Hodgon 1991) έδειξαν εύρος μgm3. Εγκατάσταση μηχανικού αερισμού Τα σύστημα αερισμού στα κτίρια είναι συνήθως μηχανικό. Παρατηρείται συχνά το φαινόμενο συνωστισμού πολλών υπαλλήλων σε μικρό χώρο με αποτέλεσμα να αυξάνονται τα επίπεδα διοξειδίου του άνθρακα.ωστόσο πρέπει να γίνεται έλεγχος του συστήματος του μηχανικού αερισμού και συντήρηση των αεραγωγών του συστήματος. Παράλληλα πρέπει να 89

90 τοποθετούνται αισθητήρες διοξειδίου του άνθρακα έτσι ώστε αν ο χώρος υπερβεί το όριο διοξειδίου του άνθρακα, να αυξηθεί η ποσότητα του νωπού αέρα στο χώρο από το σύστημα κλιματισμού. Αντικατάσταση ατομικών κλιματιστικών συσκευών άνω των 15 ετών με νέα ενεργειακής κατηγορίας τουλάχιστον Β Tα κλιματιστικά διαιρούμενου τύπου αποτελούν ιδιαίτερα ενεργοβόρες ηλεκτρικές συσκευές. Με την πάροδο του χρόνου και τη βελτίωση της τεχνολογίας ο βαθμός απόδοσης των κλιματιστικών έχει αυξηθεί σημαντικά. Επομένως μία αντικατάσταση ενός κλιματιστικού άνω των 15 ετών με ένα νέο υψηλής απόδοσης συνεπάγεται αυξημένη ενεργειακή απόδοση και μείωση της κατανάλωσης ενέργειας έως και 25%, ενώ παράλληλα μειώνεται και η απαίτηση σε ηλεκτρικά φορτία από το εθνικό σύστημα ηλεκτροπαραγωγής, ειδικά κατά τις περιόδους της αιχμής ζήτησης. Εγκατάσταση διατάξεων ελέγχου για εξοικονόμηση ενέργειας στον αερισμό (economizer) Η λειτουργία του οικονομικού κύκλου ψύξης (economizer) βασίζεται στη χρήση του εξωτερικού αέρα για ψύξη χωρίς κατανάλωση ενέργειας. Σε περίπτωση που ένας χώρος απαιτεί ψύξη, επειδή εμφανίζει υψηλά εσωτερικά ψυκτικά φορτία, και η θερμοκρασία του περιβάλλοντος είναι χαμηλή, τότε μπορεί να χρησιμοποιηθεί εξωτερικός αέρας για την ψύξη του. Η χρήση του οικονομικού κύκλου ψύξης συμβάλλει στη βελτίωση της ποιότητας εσωτερικού αέρα, αφού αυξάνει το μέσο όρο του αερισμού, ενώ παράλληλα μειώνει τα ετήσια ενεργειακά έξοδα ενός συστήματος κλιματισμού, κυρίως σε κρύα ή ήπια κλίματα. Το κύριο πρόβλημα σήμερα στην Ελλάδα όσον αφορά τη βελτίωση της ποιότητας του αέρα στο εσωτερικό των κτιρίων είναι η έλλειψη κατάλληλης νομοθεσίας ή τυποποιημένων κατευθυντήριων οδηγιών καθώς και η έλλειψη πληροφόρησης. Σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία, τα μεγάλα κτίρια γραφείων και τα εμπορικά κτίρια αξιολογούνται με βάση την νομοθεσία για την υγεία και την ασφάλεια στην εργασία. Τα όρια που ορίζονται από αυτή τη νομοθεσία, αναφέρονται κυρίως σε βιομηχανικούς χώρους, όπου θα πρέπει να ελέγχεται η έκθεση του εργαζομένου σε συγκεκριμένες, γνωστές πηγές βιομηχανικής ρύπανσης. Αυτά τα όρια έχουν σχεδιαστεί ώστε να προστατεύουν τους εργαζόμενους από επίπεδα που μπορεί να προκαλέσουν "βλάβη της υγείας και της λειτουργικής ικανότητας" και σε περιπτώσεις όπου η λήψη μέτρων είναι τεχνικά και οικονομικά εφικτή στη βιομηχανία. Επίσης, οι εργαζόμενοι στη βιομηχανία γνωρίζουν την 90

91 πιθανή πηγή ρύπανσης και χρησιμοποιούν κατάλληλο εξοπλισμό ασφαλείας. Από την άλλη πλευρά τα εμπορικά κτίρια χαρακτηρίζονται από εκατοντάδες πηγές που παράγουν πολλαπλούς ρύπους σε πολύ χαμηλότερα από τα βιομηχανικά επίπεδα. Εάν ξεπεραστούν τα επαγγελματικά πρότυπα σε ένα μη βιομηχανικό περιβάλλον, αυτό θα εγείρει πολύ σοβαρές ανησυχίες για την ποιότητα του αέρα εσωτερικών χώρων. Σε εμπορικά κτίρια, θα πρέπει να εξεταστεί η ποιότητα του αέρα εσωτερικών χώρων προκειμένου να διασφαλιστούν συνθήκες άνεσης για τους ενοίκους. Επομένως, η χρήση των επαγγελματικών προτύπων προκειμένου να διαγνωστούν προβλήματα σε ένα εμπορικό κτίριο μπορεί να οδηγήσει σε παραπλανητικά αποτελέσματα. Λόγω τις έλλειψης κατάλληλων οδηγιών καθώς και λόγω της έλλειψης ενημέρωσης, οι άνθρωποι δεν γνωρίζουν τη σημασία της ποιότητας του αέρα εσωτερικών χώρων για την καθημερινή ζωή. Επομένως, σε αρκετά κτίρια, απλά προβλήματα που μπορούν να επιλυθούν χωρίς κόστος, δεν αντιμετωπίζονται κατάλληλα. Με αυτόν τον τρόπο, μπορεί να εμφανιστούν παράπονα και συμπτώματα λόγω της κατάστασης του κτιρίου. Οι συνθήκες της ποιότητας του αέρα εσωτερικών χώρων μπορούν να βελτιωθούν σημαντικά με τα ακόλουθα βήματα: διεξαγωγή διαγνωστικής μελέτης, διεξαγωγή χαρακτηριστικών μετρήσεων ακολουθώντας τυποποιημένη στρατηγική, εφαρμογή απλών τροποποιήσεων/διορθωτικών μέτρων. Κάποιες ενέργειες που μπορούν να βοηθήσουν στη βελτίωση των συνθηκών ποιότητας του αέρα εσωτερικών χώρων: Χρησιμοποίηση συνεχούς εξαερισμού μετά από εργασίες ανακαίνισης προκειμένου να επιταχυνθεί η εκπομπή ρύπων από τα υλικά και να μειωθεί η συγκέντρωσή τους σε μικρότερο χρονικό διάστημα. Απομόνωση, εάν είναι δυνατόν, των χώρων που ανακαινίστηκαν από τους υπόλοιπους χώρους του κτιρίου. Εξέταση για αντικατάσταση των υφιστάμενων υλικών του κτιρίου και της επίπλωσης με υλικά με χαμηλές εκπομπές ρύπων (χρήση χρωμάτων με βάση το νερό, επίπλωση από φυσικό ξύλο, φυσικά υλικά στο δάπεδο) Αποφυγή χρήσης χαλιών, ταπετσαρίας ή άλλων υλικών που απορροφούν VOC Επιλογή προϊόντων χαμηλής περιεκτικότητας σε Πτητικές Οργανικές Ενώσεις Εκπαίδευση τυο προσωπικού προκειμένου να χρησιμοποιούνται οι σωστές δόσεις καθαριστικών προϊόντων Αποφυγή χρήσης άσκοπων χημικών προϊόντων όπως αποσμητικών τουαλέτας 91

92 Χρησιμοποίηση ειδικών φίλτρων στην εισαγωγή αέρα προκειμένου να ελαχιστοποιηθεί η μεταφορά ρύπων του εξωτερικού αέρα στον εσωτερικό αέρα Οργάνωση συχνού προγράμματος συντήρησης και καθαρισμού για τα φίλτρα αέρα, τις μονάδες θέρμανσης και ψύξης, τους ρυθμιστές διανομής αέρα και τις μονάδες χειρισμού αέρα Οργάνωση συχνού προγράμματος επιθεώρησης, συντήρησης και καθαρισμού για τις μονάδες διαιρούμενου τύπου και ανεμιστήρα στοιχείου (fan coils) που βρίσκονται σε κάθε δωμάτιο Τοποθέτηση ξεχωριστού αποδοτικού συστήματος εξαερισμού για τους χώρους στάθμευσης Ακολουθία διαδικασιών καθαρισμού και απολύμανσης ώστε να προληφθεί η ανάπτυξη μούχλας και βακτηρίων στις επιφάνειες (τάπητες/τοίχοι) Αλλαγή ταπήτων ή άλλων υλικών με μυρωδιά μούχλας Τήρηση τυποποιημένων διαδικασιών καθαρισμού και απολύμανσης για συσκευές με στάσιμο νερό (υγραντήρες, κλιματιστικά, πύργος ψύξης, κλπ) Εκπαίδευση και καθοδήγηση του προσωπικού για θέματα που σχετίζονται με την ποιότητα του αέρα εσωτερικών χώρων. Βελτίωση συνθηκών θέρμανσης Πέρα από τις προτάσεις που αναφέρθηκαν σε προηγούμενη ενότητα της παρούσας εργασίας προτείνονται για τα κτίρια γραφείων επιπλέον παρεμβάσεις που αποσκοπούν στην περαιτέρω εξοικονόμηση ενέργειας. Εγκατάσταση φωτοβολταϊκών στοιχείων στο κτιριακό κέλυφος Αφορά στην εκμετάλλευση της ηλιακής ακτινοβολίας που με τη χρήση των φωτοβολταϊκών συστημάτων μετατρέπεται άμεσα σε ηλεκτρικό ρεύμα. Η ενέργεια που παράγεται με τον τρόπο αυτό μπορεί να καλύψει μέρος των απαιτήσεών μας σε ηλεκτρική ενέργεια. Τα Φ/Β συστήματα μπορούν να ενσωματωθούν με διάφορους τρόπους στα κτιριακά κελύφη, καθώς μπορούν να τοποθετηθούν στις οροφές (κεκλιμένες,επίπεδες ή καμπύλες), σε αίθρια,αναρτημένα σε προσόψεις ή με τη μορφή εξωτερικών σκιάστρων (σταθερών και κινητών). Το κύριο όφελος από την ενσωμάτωση των Φ/Β στο κτιριακό κέλυφος (σε αντιδιαστολή με την εγκατάστασή τους σε Φ/Β πάρκα σε αγροτικές περιοχές) είναι η άμεση, επιτόπια μείωση των ηλεκτρικών φορτίων αιχμής, ειδικά τους καλοκαιρινούς μήνες, 92

93 απαλλάσσοντας το εθνικό σύστημα ηλεκτρισμού όχι μόνο από την ανάγκη παραγωγής αυτής της ισχύος, αλλά και από την ανάγκη μεταφοράς και διανομής της. Λέβητες βιομάζας Γενικά, ως βιομάζα ορίζεται η ύλη που έχει βιολογική (οργανική) προέλευση. Το μεγαλύτερο μέρος της βιομάζας και των αποβλήτων στον κόσμο καίγονται για διάφορες χρήσεις (μαγείρεμα, θέρμανση χώρου, βιομηχανικές διαδικασίες θέρμανσης και για την παραγωγή ηλεκτρισμού). Είναι γεγονός ότι λέβητες βιομάζας υπάρχουν σε αρκετά σπίτια, αγροκτήματα, σχολεία καθώς και σε εμπορικές και βιομηχανικές εφαρμογές. Για το ξενοδοχειακό τομέα επί του παρόντος υπάρχει μια ευρεία επιλογή τεχνολογιών βιομάζας για την ικανοποίηση των αναγκών θέρμανσης χώρου και παραγωγής ζεστού νερού (λέβητες βιομάζας με ονομαστική ισχύ που κυμαίνεται από 4 ως 400 kw). Αυτοί οι λέβητες διακρίνονται σύμφωνα με το είδος των εφαρμογών (κεντρική θέρμανση, παραγωγή ζεστού νερού) και ανάλογα με τον τύπο του καυσίμου που χρησιμοποιούν. Τα περιβαλλοντικά οφέλη ενός λέβητα βιομάζας από έναν λέβητα συμβατικού καυσίμου (Diesel πετρελαίου) είναι σημαντικά: Οι νέας τεχνολογίας λέβητες τροφοδοτούνται είτε χειροκίνητα είτε αυτοματοποιημένα. Η τεχνολογική πρόοδος που έχει σημειωθεί στους μικρούς λέβητες βιομάζας έχει επιφέρει σημαντικές βελτιώσεις στην ποιότητα καύσης (σταθερότητας και απόδοσης), με αποτέλεσμα τη σημαντική μείωση εκπομπών ρύπων. Σήμερα, η ροή καυσίμου και αέρα τροφοδοσίας στο λέβητα, ελέγχεται από αισθητήρες και έτσι επιτυγχάνεται η βέλτιστη καύση. Η χρήση των συστημάτων βιομάζας στα κτίρια γραφείων θα ενισχύσει την «πράσινη» εικόνα τους στο ευρύ κοινό καθώς και την εικόνα της κοινωνικής ευαισθησίας τους και έτσι θα αυξήσει την αγοραστική αξία τους. Αυτό επίσης μπορεί να συμβάλει στην ένταξη ενός ξενοδοχείου σε ένα πρόγραμμα περιβαλλοντικής διαχείρισης (π.χ. ΕΜΑS, ISO 14000, Πράσινες σημαίες). Τοίχοι Trombe Michel (Ηλιακοί τοίχοι) Στην περίπτωση του τοίχου Trombe Michel (Σχήμα 28), μέρος της συλλεγόμενης θερμότητας στο διάκενο μεταξύ τοίχου και υαλοπίνακα μεταφέρεται μέσω θυρίδων στον εσωτερικό χώρο. Οι θυρίδες του τοίχου βρίσκονται στο άνω και κάτω τμήμα του και κατά τη διάρκεια της ημέρας το χειμώνα παραμένουν ανοικτές. Έτσι, μέρος της θερμικής 93

94 ενέργειας που συσσωρεύεται στο διάκενο (μεταξύ τοίχου και υαλοστασίου) μεταφέρεται με φυσική κυκλοφορία του αέρα από τις θυρίδες στο επάνω μέρος του τοίχου στον εσωτερικό χώρο. Αντίστοιχα, ο ψυχρός αέρας του χώρου μεταφέρεται μέσω των θυρίδων στο κάτω μέρος του τοίχου στο διάκενο, όπου και θερμαίνεται και ανέρχεται, δημιουργώντας συνεχή ροή θερμότητας προς το χώρο. Κατά τη διάρκεια της νύκτας και τις νεφοσκεπείς ημέρες οι θυρίδες στο επάνω μέρος του τοίχου μπορούν να παραμένουν κλειστές, ώστε να εμποδίζεται η αντίστροφη κίνηση του θερμού αέρα από το χώρο προς την εξωτερική ψυχρή επιφάνεια του υαλοπίνακα. Σχήμα 28.Τοίχος TrombeMichel Για όλους τους τοίχους θερμικής αποθήκευσης απαιτείται ηλιοπροστασία της συλλεκτικής επιφάνειας κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού με κινητά εξωτερικά πετάσματα. Παράλληλα, συνιστάται κατά τη διάρκεια της νύχτας να ανοίγουν τμήματα του υαλοστασίου, ώστε ο αέρας που βρίσκεται στο διάκενο, να κατευθύνεται προς το εξωτερικό περιβάλλον, παρασύροντας και τον αέρα του εσωτερικού χώρου. Στις περιοχές όπου παρατηρούνται χαμηλές θερμοκρασίες κατά τη χειμερινή περίοδο συνιστώνται διπλοί υαλοπίνακες στο υαλοστάσιο καθώς και νυχτερινή προστασία με κινητά θερμομονωτικά εσωτερικά (στο διάκενο) ή εξωτερικά πετάσματα. Κατά τη διάρκεια της νύκτας και τις νεφοσκεπείς ημέρες οι θυρίδες στο επάνω μέρος του τοίχου μπορούν να παραμένουν κλειστές, ώστε να εμποδίζεται η αντίστροφη κίνηση του θερμού αέρα από το χώρο προς την εξωτερική ψυχρή επιφάνεια του υαλοπίνακα. Για όλους τους τοίχους θερμικής αποθήκευσης απαιτείται ηλιοπροστασία της συλλεκτικής επιφάνειας κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού με κινητά εξωτερικά πετάσματα. 94

95 Παράλληλα, συνιστάται κατά τη διάρκεια της νύχτας να ανοίγουν τμήματα του υαλοστασίου, ώστε ο αέρας που βρίσκεται στο διάκενο, να κατευθύνεται προς το εξωτερικό περιβάλλον, παρασύροντας και τον αέρα του εσωτερικού χώρου. Στις περιοχές όπου παρατηρούνται χαμηλές θερμοκρασίες κατά τη χειμερινή περίοδο συνιστώνται διπλοί υαλοπίνακες στο υαλοστάσιο καθώς και νυχτερινή προστασία με κινητά θερμομονωτικά εσωτερικά (στο διάκενο) ή εξωτερικά πετάσματα. Βελτίωση συνθηκών φωτισμού Φωτισμός οροφήςαίθριο Σε συνδυασμό με τα παθητικά ηλιακά συστήματα μπορεί να εφαρμοστεί και σύστημα φυσικού φωτισμού. Στόχος της ένταξης των συστημάτων αυτών είναι η κάλυψη των λειτουργικών αναγκών των χώρων του κτιρίου με φυσικό φως κατά το μεγαλύτερο δυνατό ποσοστό της διάρκειας της ημέρας και συνεπώς η μείωση του απαιτούμενου ηλεκτρικού φορτίου για φωτισμό. Μπορεί να χρησιμοποιηθούν συστήματα φωτισμού οροφής,δηλαδή υαλόφρακτο τμήμα της οροφής για την είσοδο φυσικού φωτισμού στην κεντρική ζώνη του κτιρίου. Επίσης ο αίθριος ηλιασμός,ο οποίος «βλέπει» τα εσωτερικά ανοίγματα των αιθουσών, εξασφαλίζει φυσικό φωτισμό και στις βαθύτερες ζώνες των χωρών Αντικατάσταση παλαιών λαμπτήρων και φωτιστικών σωμάτων. Η περιγραφή τους έγινε σε προηγούμενη ενότητα. Σύστημα φωτισμού τεχνολογίας LED Η αστοχία στην διαστασιολόγηση των συστημάτων φωτισμού σε συνδυασμό με την χρήση πεπερασμένης και συμβατικής τεχνολογίας αποφέρουν πενιχρά αποτελέσματα ως προς την οπτική άνεση ενός χώρου και κυρίως υψηλή κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας, αποτέλεσμα της οποίας είναι η οικονομική αιμοραγία που αποτυπώνεται στους λογαριασμούς. Τα πάραπανω γίνονται ιδιαιτέρως σημαντικά αν αναλογιστούμε τα ποσοστά κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας για φωτισμό. Ενδεικτικά αναφέρουμε οτι σε κτίρια γραφείων και καταστήματα η κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας για φωτισμό αγγίζει το 50% επι της συνολικής. Το LED LIGHT είναι ένα επαναστατικό προϊόν το οποίο αν και παλιό στην αγορά, τελευταία άρχισε να γίνεται πιο χρήσιμο, λόγω της ανάγκης μειωμένης κατανάλωσης ενέργειας, 95

96 σύμφωνα και με τις συστάσεις της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, αλλά και της αυξημένης αποδοτικότητας και πιστότητας του φωτός που εκπέμπει, σε σχέση με άλλα μέσα Φωτισμού, λίγα χρόνια πριν. Εικόνα 18.Σύστημα φωτισμού LED Τα LEDs αντικαθιστούν τους συμβατικούς τρόπους φωτισμού, σε μια ποικιλία εφαρμογών υψηλής αξιοπιστίας τόσο στο αρχιτεκτονικό και βιομηχανικό τομέα, όσο και στον τομέα φωτισμού δρόμων, πάρκων, κλπ. Είναι κατασκευασμένα από μικροσκοπικά τσιπ. Αυτά τα τσιπ μετατρέπουν απευθείας την ηλεκτρική ενέργεια σε φως χωρίς τη χρήση ενός νήματος. Αντ 'αυτού, τα τσιπ συμπεριλαμβάνονται σε διάφορα περιβλήματα, γυάλινα ή πλαστικά με μεγάλη δυνατότητα και ποικιλία σχημάτων και μεγεθών. Δεδομένου ότι τα LED παράγουν ενέργεια με τον παραπάνω τρόπο, αυτό ταυτόχρονα προϋποθέτει την εξαγωγή πολύ μικρής θερμότητας και CO2. Επιπλέον, έχουν μεγάλη διάρκεια ζωής πάνω από ώρες ζωής, συγκριτικά με τις συμβατικές λυχνίες που έχουν ώρες ζωής. Σύστημα κεντρικού ελέγχου και φωτισμού Σε ό,τι αφορά εσωτερικούς χώρους μια λύση που ενδείκνυται από πολλές απόψεις είναι η χρήση dimmer στο φωτισμό. Η χρήση dimmer για πολλά χρόνια ήταν συνυφασμένη με τη δημιουργία κατάλληλης ατμόσφαιρας μέσω του φωτισμού χωρίς όμως αυτό να συνοδεύεται από εξοικονόμηση ενέργειας αφού οι κοινοί ροοστάτες επέτρεπαν σε ένα μέρος της ηλ. ισχύος να φτάσει στους λαμπτήρες καταναλώνοντας την υπόλοιπη σαν θερμότητα πάνω στην αντίσταση που περιείχαν. 96

97 Την τελευταια δεκαετία με την πρόοδο της τεχνολογίας οι κοινοί ροοστάτες έχουν αντικατασταθεί από σύγχρονα dimmer που με τη χρήση ηλεκτρονικών διατάξεων παρέχουν παράλληλα με τη ρύθμιση της έντασης φωτισμού, σημαντική εξοικονόμηση ενέργειας. Αξιοσημείωτο είναι επίσης ότι η χρήση καλής ποιότητας dimmer στό φωτισμό αυξάνει κατά πολύ τη διάρκεια ζωής των λαμπτήρων, κάτι που μειώνει τόσο το κόστος συντήρησης που αφορά το φωτισμό, όσο και τη ρύπανση του περιβάλλοντος από τους «καμμένους» λαμπτήρες που καταλήγουν σε αυτό. Ο φυσικός φωτισμός είναι μια αλλη παράμετρος που επηρεάζει την κατανάλωση ενέργειας στους επαγγελματικούς χώρους. Είναι προφανές οτι σε ένα βαθμό η διάχυση του φυσικού (ηλιακού) φωτός σε ένα χώρο περιορίζει την ανάγκη κατανάλωσης ηλ. ενέργειας για τον τεχνητό φωτισμό του χώρου. Παράλληλα όμως, και ιδιαίτερα κατα τούς θερινούς μήνες, οι ηλιακές ακτίνες που εισέρχονται σε ένα χώρο αυξάνουν τα ποσά θερμότητας σε αυτόν με αποτέλεσμα να απαιτείται επιπλέον χρήση των ενεργοβόρων συστημάτων κλιματισμού τη διατήρηση της επιθυμητής θερμοκρασίας στο χώρο. Ο κατάλληλος έλεγχος ωστόσο του φυσικού φωτισμού μπορεί να αποδώσει απρόσμενα θετικά αποτελέσματα στην προσπάθεια για μείωση της κατανάλωσης ενέργειας. Τα εξωτερικά ρολλά που συνήθως χρησιμοποιούνται σε επαγγελματικούς χώρους αυξάνουν μεν την ασφάλεια έναντι παραβιάσεων, δεν ενδείκνυνται όμως για τον σωστό έλεγχο του φυσικού φωτισμού δεδομένου ότι είναι αδιαφανή και δύσχρηστα, ιδιαίτερα όταν η λειτουργία τους είναι χειροκίνητη. Πιο αποδοτικά αποδεικνύονται τα υφασμάτινα σκίαστρα (blinds), τα οποία με την επιλογή κατάλληλου υφάσματος και τη σωστή χρήση τους συντελούν σημαντικά στη μείωση της κατανάλωσης ενέργειας. Κατάλληλα υφάσματα για την ανωτέρω χρήση κρίνονται αυτά που επιτρέπουν τη διάχυση του φωτός ή ακόμα και την ορατότητα, περιορίζουν όμως σημαντικά την υπεριώδη ακτινοβολία και μαζί μεγάλο ποσό της θερμότητας που εισέρχεται στο χώρο. Σαν αποτέλεσμα έχουμε τις μειωμένες απαιτήσεις σε τεχνητό φωτισμό (επομένως και της θερμότητας που παράγεται από αυτόν) κατά τη διάρκεια της ημέρας αποφεύγοντας παράλληλα την επιβάρυνση του χώρου με μέγαλα θερμικά φορτία προερχόμενα από την ηλιακή ακτινοβολία. Από τα παραπάνω εύκολα αναλογίζεται κανείς πόσο αποδοτική μπορεί να γίνει η χρήση ενός προγραμματιζόμενου συστήματος κεντρικού ελέγχου φωτισμού (φυσικού και τεχνητού) σε συνδυασμό με κατάλληλα dimmers και σκίαστρα σε ένα κτίριο γραφείων. Ένα τέτοιο σύστημα παρέχει μεταξύ άλλων τη δυνατότητα για κεντρικό έλεγχο του φωτισμού από οποιοδήποτε σημείο του κτιρίου ή και από απόσταση, τον έλεγχο του φυσικού φωτισμού αυτόματα ανάλογα με την ώρα της ημέρας, την εποχή κλπ ή ανάλογα με την ένταση του 97

98 εξωτερικού φωτισμού (π.χ. ανέβασμα των blinds λίγο πρίν τη δύση, όταν οι ηλιακές ακτίνες δε θα εισέρχονται πλέον στο χώρο ή όταν εχει συννεφιά), τη διατήρηση σταθερού επιπέδου φωτισμού καθ' όλη τη διάρκεια της μέρας σε εργασιακούς χώρους συνδυάζοντας με το βέλτιστο τρόπο φυσικό και τεχνητό φωτισμό. Εγκατάσταση Συστήματος Διαχείρισης BEMS Η εγκατάσταση συστήματος ενεργειακής διαχείρισης αποτελεί συμπληρωματική και όχι μεμονωμένη παρέμβαση, σε συνδυασμό με άλλα μέτρα βελτίωσης της ενεργειακής απόδοσης ενός κτιρίου. Η εγκατάσταση ενός συστήματος BEMS (Building Energy Management System) έχει ως σκοπό την επιτήρηση ή και τον αυτόματο έλεγχο των ηλεκτρολογικών και μηχανολογικών εγκαταστάσεων ενός κτιρίου, ώστε να είναι δυνατή η ρύθμιση παραμέτρων και η ανάλυση δεδομένων όλων των εγκαταστάσεων από ένα σταθμό ελέγχου. Παράλληλα είναι δυνατή η παρακολούθηση και καταγραφή της ενεργειακής συμπεριφοράς των συστημάτων που είναι εγκατεστημένα στο κτίριο, καθώς και η δημιουργία αρχείου με στατιστικά στοιχεία. Το σύστημα βασίζεται σε διάφορα πρωτόκολλα επικοινωνίας. Τα σημαντικότερα συστήματα που μπορεί να παρακολουθεί και να ελέγχει ένα σύστημα ενεργειακής διαχείρισης σε ένα κτίριο είναι τα εξής : Συστήματα κλιματισμούθέρμανσης Παθητικά συστήματα Ανοίγματα, σκίαστρα Εγκατάσταση φωτισμού Συστήματα δροσισμού Ηλεκτρικές καταναλώσεις Ποιότητα αέρα Εγκαταστάσεις ασφαλείας Το σύστημα αποτελείται από ένα κεντρικό σταθμό παρακολούθησης και ελέγχου, τα αισθητήρια όργανα, τις συσκευές εκτέλεσης εντολών, καθώς και τις συνδετήριες καλωδιώσεις. Ο προγραμματισμός και ο χειρισμός του συστήματος γίνεται μέσω του κεντρικού σταθμού ελέγχου. Σε ορισμένους τομείς, η λειτουργία και η επιλογή διαφόρων καταστάσεων λειτουργίας γίνεται μέσω επιμέρους χειριστηρίων, τα οποία διαθέτουν ανάλογους επιλογείς. 98

99 Ξενοδοχείο Πέρα των κλασσικών παρεμβάσεων που αφορούν σχεδόν όλα τα κτίρια (θερμομόνωση κελύφους,αντικατάσταση κουφωμάτων,αντικατάσταση δικτύου σωληνώσεων θέρμανσης, αλλάγή λέβητακαυστήρα ) τα οποία περιγράφηκαν σε παραπάνω κεφάλαια υπάρχουν και νέες λύσεις καινοτόμες που συμβάλλουν στην εξοικονόμηση ενέργειας.παρακάτω θα ασχοληθούμε με τέτοιες λύσεις οι οποίες εφαρμόζονται ήδη στην Ευρώπη και προωθούνται σε ικανοποιητικό βαθμό και στην Ελλάδα. Τις τελευταίες δεκαετίες και πολύ περισσότερο τους τελευταίους μήνες, παράγοντες όπως : οι ανεξέλεγκτες αυξομειώσεις στην τιμή του πετρελαίου, οι περιπλοκές στην διανομή πετρελαίου, αλλά και φυσικού αερίου μέσω αγωγών, τα πολιτικοοικονομικά συμβάντα (θερμές εξελίξεις στην Μέση Ανατολή ), όπως επίσης και η αύξηση των ενεργειακών αναγκών του πλανήτη απασχολεί την εξασφάλιση της παγκόσμιας ενεργειακής αυτονομίας. Βελτίωση συνθηκών θέρμανσης Εγκατάσταση λέβητα βιομάζας Η χρήση της βιομάζας γίνεται συνήθως με την καύση θρυμμάτων ξύλου (wood chips) ή συσσωματωμάτων (pellets, μικρά πεπιεσμένα κομμάτια από σκόνη ξύλου ή αγροτικά παραπροϊόντα),εικόνα 19 και 20,σε σύγχρονους λέβητες υψηλής τεχνολογίας, με αυτόματη τροφοδοσία καυσίμου και ηλεκτρονικά ελεγχόμενη παροχή αέρα, οι οποίοι είναι σε θέση να αποδώσουν περισσότερο από το 90% της ενέργειας που περιέχεται στο ξύλο για θέρμανση. Εικόνα 19.Pellets Εικόνα 90.Wood chips 99

100 Τα πιο εξελιγμένα συστήματα διαθέτουν αυτόματο σύστημα καθαρισμού των επιφανειών εναλλακτών θερμότητας και αυτόματη απομάκρυνση της στάχτης, ενώ ορισμένα μοντέλα συμπιέζουν τις στάχτες, ώστε το καθάρισμα να είναι αναγκαίο μόνο δύο φορές το χρόνο. Οι σύγχρονοι λέβητες ξύλου (Εικόνα 21) δεν παράγουν ορατό καπνό και οι εκπομπές τους είναι πολύ χαμηλές. Το βασικό πλεονέκτημα των εφαρμογών βιομάζας, σε σχέση με τα συμβατικά καύσιμα (πετρέλαιο, αέριο), πέραν του ανανεώσιμου χαρακτήρα τους, είναι πως είναι "ουδέτερες" ως προς τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα (CO2), δε συμβάλλουν δηλαδή στην αποσταθεροποίηση του κλίματος, μιας και οι όποιες εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα από την καύση της βιομάζας ποσότητες "ισοσκελίζονται" διοξειδίου του από ισοδύναμες άνθρακα που απορροφήθηκαν από τα φυτά στη διάρκεια της ζωής Εικόνα 101.Λέβητας βιομάζας. τους. Η εμπειρία των ευρωπαϊκών χωρών έδειξε ότι η χρήση βιομάζας είναι τελικά φθηνότερη για τον καταναλωτή από το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο. Οι σύγχρονοι λέβητες βιομάζας αποδεικνύονται, για παράδειγμα, έως 20% φθηνότεροι από τους αντίστοιχους λέβητες πετρελαίου στην Αυστρία και έως 55% φθηνότεροι στη Δανία, όπως έδειξαν σχετικές έρευνες (Brammer et al,2006). Ηλιακή θερμική ενέργεια Τα θερμικά ηλιακά συστήματα για την παραγωγή ζεστού νερού χρήσης στον ξενοδοχειακό τομέα, μετατρέπουν την ακτινοβολία του ηλίου σε θερμική ενέργεια με τη μορφή ζεστού νερού. Το παραγόμενο ζεστό νερό, αποθηκεύεται αρχικά σε ειδικές δεξαμενές αποθήκευσης από όπου μεταφέρεται μετά στους χώρους κατανάλωσης (π.χ. ντους, πλυντήρια, κουζίνες κλπ). Υπάρχουν αρκετά διαφορετικά είδη συστημάτων, τα οποία ποικίλουν από χαμηλού κόστους συμβατικά θερμοσιφωνικά συστήματα (χωρίς παρελκόμενο μηχανολογικό εξοπλισμό) σε πιο αποτελεσματικά, εξελιγμένα τεχνολογικά κεντρικά ενεργητικά συστήματα όπου χρησιμοποιούνται αντλίες, εναλλάκτες θερμότητας, αισθητήρες και συστήματα ελέγχου. Στον παρακάτω πίνακα (Πίνακας.7) παρουσιάζονται τα διάφορα εξαρτήματα ενός ηλιακού συστήματος καθώς και τα πρότυπα ποιότητας αυτών. 100

101 Πίνακας 7.Πρότυπα ποιότητας για τα διάφορα εξαρτήματα ενός ηλιακού συστήματος Εξάρτημα ηλιακού συστήματος Βασικός αριθμός προτύπου Ηλιακό σύστημα EN Συλλέκτης EN Βάσεις στήριξης ENV , ENV Δεξαμενές αποθήκευσης pren 12897, ENV , ELOT 1181,1 Εναλλάκτες θερμότητας EN 307 Σωληνώσεις ISO/TR 10217, pren 8061 Μόνωση EN 253, pren Αντλίες EN 809, pren 1151 Δοχεία διαστολής Συστήματα ελέγχου ENV Περιβαλλοντικά οφέλη: Εξοικονόμησης ενέργειας μέχρι και άνω των 90 kg πετρελαίου /τ.μ ηλιακού συλλέκτη ανά έτος. Μείωση εκπομπών CO2 άνω των 250 kg/ τ.μ. ηλιακού συλλέκτη ανά έτος. Η χρήση των θερμικών ηλιακών συστημάτων στα ξενοδοχεία θα ενισχύσει την «πράσινη» εικόνα τους στο ευρύ κοινό καθώς και την εικόνα της κοινωνικής ευαισθησίας τους και έτσι θα αυξήσει την αγοραστική αξία τους. Αυτό μπορεί επίσης να βοηθήσει ένα ξενοδοχείο στην ένταξη του σε ένα πρόγραμμα περιβαλλοντικής διαχείρισης (π.χ. ΕΜΑS, ISO 14000, Πράσινες σημαίες). Χρήση γεωθερμικής ενέργειας Γεωθερμικά αποθέματα ζεστού νερού, τα οποία βρίσκονται αρκετά μέτρα κάτω από την επιφάνεια της γης, μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την άμεση παροχή θέρμανσης. Η άμεση χρήση της γεωθερμίας ξεκίνησε πριν χιλιάδες χρόνια, όταν οι άνθρωποι άρχισαν να χρησιμοποιούν θερμές πηγές για μπάνια και για το μαγείρεμα φαγητού. Σήμερα χρησιμοποιούνται ακόμα θερμές ιαματικές πηγές, αλλά υπάρχουν πιο εξεζητημένοι τρόποι χρησιμοποίησης τους. Στα σύγχρονα συστήματα άμεσης χρήσης γεωθερμικών υδάτων, αντλούνται τα γεωθερμικά αποθέματα ώστε να εξασφαλίζουν συνεχή ροή ζεστού νερού. Το 101

102 νερό αναβλύζει, και ένα μηχανικό σύστημα αποτελούμενο από σωληνώσεις, εναλλάκτες θερμότητας και συστήματα ελέγχου διανέμει τη θερμότητα απευθείας στη χρήση. Στη συνέχεια ένα σύστημα διάθεσης επιστρέφει το νερό στον υδροφόρο ορίζοντα ή σε κάποιον άλλο υδάτινο φορέα στην επιφάνεια της γης. Γεωθερμικό ρευστό θερμότερο από 40 C μπορεί να χρησιμοποιηθεί έμμεσα για θέρμανση χώρων (ενδοδαπέδιο σύστημα θέρμανσης, μονάδες fan coil), για προθέρμανση του νερού τροφοδοσίας συμβατικών λεβήτων και για θέρμανση κολυμβητικών δεξαμενών. Περιβαλλοντικά οφέλη: Το βασικότερο πλεονέκτημα των γεωθερμικών συστημάτων άμεσης χρήσης είναι η διαθεσιμότητα μεγάλων ποσοτήτων ενέργειας με πολύ χαμηλό κόστος. Αυτό επιτρέπει τη φτηνή παροχή θερμότητας, ειδικότερα κατά τη διάρκεια της χειμερινής περιόδου, καθώς και την εισαγωγή δραστηριοτήτων έντασης ενέργειας (π.χ. θέρμανση πισίνας εξωτερικών χώρων, μικρής εσωτερικής πισίνας, θέρμανση ανοικτών χώρων, συνεχής τροφοδοσία ζεστού νερού χρήσης) για γεωθερμικό ρευστό >65 C. Άλλα πλεονεκτήματα περιλαμβάνουν την εξασφάλιση 100% καθαρού περιβάλλοντος στην περιοχή που προκύπτει από την καύση μη πρωτογενών καυσίμων. Η χρήση πρωτογενών συστημάτων στα ξενοδοχεία θα ενισχύσει την «πράσινη» εικόνα τους στο ευρύ κοινό καθώς και την εικόνα της κοινωνικής τους ευαισθησίας και έτσι θα αυξήσει την αγοραστική τους αξία. Επίσης, μπορεί να συμβάλλει στην ένταξη ενός ξενοδοχείου σε προγράμματα περιβαλλοντικής διαχείρισης (π.χ. EMAS, ISO 14000, Πράσινες σημαίες). Γεωθερμική ενέργεια: Αντλίες θερμότητας (νερό τροφοδοσίας <30 C) Οι υδροφόροι ορίζοντες, προσφέρουν σταθερή θερμοκρασία νερού μεταξύ 1030 C καθ όλη τη διάρκεια του χρόνου. Η θερμοκρασία του νερού είναι θερμότερη από τον αέρα του περιβάλλοντος κατά τη διάρκεια του χειμώνα και ψυχρότερη από τον αέρα του περιβάλλοντος το καλοκαίρι. Οι γεωθερμικές αντλίες θερμότητας εκμεταλλεύονται τη σταθερή θερμοκρασία των πηγών γεωθερμικού νερού ή και του ιδίου του εδάφους για να θερμάνουν ή να ψύξουν τα κτίρια. Τα συστήματα αποτελούνται από τρία βασικά μέρη: το υπόγειο δίκτυο σωληνώσεων στο φρεάτιο νερού ή του ιδίου του εδάφους, τον εναλλάκτη θερμότητας που μεταφέρει τη θερμότητα καθώς και την αντλία θερμότητας. Τους χειμερινούς μήνες, η αντλία θερμότητας μεταφέρει θερμότητα από το φρεατικό νερό ή τον εναλλάκτη θερμότητας στο κτίριο. Τους καλοκαιρινούς μήνες, η διαδικασία αντιστρέφεται και η αντλία 102

103 θερμότητας μεταφέρει τη θερμότητα από το κτίριο στο φρεατικό νερό ή στον εναλλάκτη θερμότητας. Η θερμότητα που μεταφέρεται από τον αέρα του χώρου κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού μπορεί να χρησιμοποιηθεί και για τη θέρμανση νερού χρήσης, εξασφαλίζοντας μια πηγή ζεστού νερού. Οι γεωθερμικές αντλίες θερμότητας χρησιμοποιούν πολύ λιγότερη ενέργεια από ότι τα συμβατικά συστήματα θέρμανσης και κλιματισμού. Αυτό όχι μόνο εξοικονομεί ενέργεια και κόστος, αλλά μειώνει και τις εκπομπές αέριων ρύπων. Περιβαλλοντικά οφέλη: Το κυριότερο πλεονέκτημα των συστημάτων γεωθερμικής αντλίας θερμότητας είναι το χαμηλό κόστος λειτουργίας. Επίσης, η εξασφάλιση 100% καθαρού περιβάλλοντος στην περιοχή, που προκύπτει από την καύση μη πρωτογενών καυσίμων. Η χρήση των γεωθερμικών συστημάτων στα ξενοδοχεία θα ενισχύσει την «πράσινη» εικόνα τους στο ευρύ κοινό καθώς και την εικόνα της κοινωνικής τους ευαισθησίας και έτσι θα αυξήσει την αγοραστική τους αξία. Επίσης, μπορεί να συμβάλλει στην ένταξη ενός ξενοδοχείου σε προγράμματα περιβαλλοντικής διαχείρισης (π.χ. EMAS, ISO 14000, Πράσινες σημαίες). Ηλιακή θερμική ενέργεια: Θέρμανση νερού πισίνας Οι συμβατικοί επίπεδοι ηλιακοί συλλέκτες αποτελούνται από μια απορροφητική επιφάνεια με γυάλινο κάλυμμα και υδραυλικό κύκλωμα, οι οποίοι απορροφούν την ηλιακή ακτινοβολία και την μετατρέπουν σε θερμότητα (παράγεται ζεστό νερό). Αυτός ο τύπος συλλέκτη μπορεί να λειτουργήσει αποτελεσματικά όλους τους μήνες του χρόνου. Συνήθως χρησιμοποιείται είτε για θέρμανση εσωτερικής πισίνας ή για θέρμανση πισίνας εξωτερικού χώρου κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού όπως και για παραγωγή ζεστού νερού χρήσης όταν η πισίνα είναι κλειστή τους χειμερινούς μήνες. Μια άλλη συνηθισμένη εφαρμογή θέρμανσης πισίνας είναι οι πλαστικοί ηλιακοί συλλέκτες. Οι πλαστικοί ηλιακοί συλλέκτες είναι πιο απλοί, χωρίς τζάμι και θερμικοί μόνωση, με μικρότερο κόστος αγοράς, αλλά με μειωμένη απόδοση συγκριτικά με τους συμβατικούς επίπεδους συλλέκτες. Τέτοιοι συλλέκτες χρησιμοποιούνται περισσότερο για τη θέρμανση εξωτερικής πισίνας άνοιξη και φθινόπωρο. Ενα από τα βασικά περιβαλλοντικά οφέλη της χρήσης των θερμικών ηλιακών συστημάτων στα ξενοδοχεία είναι η ενίσχυση της «πράσινη» εικόνα στο ευρύ κοινό καθώς και την εικόνα 103

104 της κοινωνικής τους ευαισθησίας και αγοραστικής τους αξίας. Επίσης, μπορεί να συμβάλλει στην ένταξη ενός ξενοδοχείου σε προγράμματα περιβαλλοντικής διαχείρισης (π.χ. EMAS, ISO 14000, Πράσινες σημαίες). Ηλιακή ενέργεια: Φωτοβολταϊκά Τα φωτοβολταϊκά (Φ/Β) κύτταρα αποτελούνται από ημιαγώγιμα υλικά κατασκευασμένα με τέτοιο τρόπο ώστε τα ιόντα τα οποία παράγονται από την ηλιακή ακτινοβολία που προσπίπτει στην επιφάνεια τους, να μετακινούνται υπό την επιρροή ενός φυσικού ηλεκτρικού πεδίου, και να παράγεται ρεύμα. Τα Φ/Β συστήματα είναι τεχνολογικά ώριμα και μπορούν να αποτελέσουν μια αξιόπιστη λύση αντικατάστασης ηλεκτρισμού, σε υπάρχοντα ή υπό μελέτη τουριστικά θέρετρα. Σε συστήματα συνδεδεμένα με το δίκτυο της ΔΕΗ ο ηλεκτρισμός που παράγεται από τα φωτοβολταϊκά πλαίσια χρησιμοποιείται για την κάλυψη μέρους των ηλεκτρικών αναγκών του ξενοδοχείου. Τα αυτόνομα συστήματα αποτελούνται από Φ/Β κύτταρα που μπορούν να καλύψουν όλες τις ανάγκες ηλεκτρισμού, σε απόμακρα και απομονωμένα μέρη χωρίς ηλεκτροδότηση. Η λειτουργία και η συντήρηση τέτοιων συστημάτων ελάχιστα επιβαρύνουν οικονομικά τον χρήστη. Ποιοτικές απαιτήσεις για τα φωτοβολταϊκά: Το απαιτούμενο πρότυπο για τα αυτόνομα Φ/Β συστήματα στην Ευρωπαϊκή αγορά είναι το Photovoltaic Module Test Specification, IEC Επιπλέον, οι κατασκευαστές μπορούν να υιοθετήσουν το TaV Isolation Safety Class II standard, το Salt Spray Test According to IEC (test Ka) και το πιστοποιητικό CE. Πλεονεκτήματα των φωτοβολταϊκών συστημάτων: Αξιοπιστία: Οι περισσότερες κατασκευαστές Φ/Β πωλούν μονάδες με 20 χρόνια εγγύηση λειτουργίας. Η διάρκεια ζωής των μονάδων είναι ακόμα μεγαλύτερη αν και μπορεί κάποια μείωση στην απόδοση τους να επέλθει μετά τις δύο πρώτες δεκαετίες εξαιτίας της υπερβολικής έκθεσης στην ηλιακή ακτινοβολία. Εύρος εφαρμογών: τα Φ/Β συστήματα μπορούν να καλύψουν ενεργειακές απαιτήσεις σε ένα μεγάλο εύρος μεγεθών συστημάτων, για πολυάριθμους τύπους εφαρμογών, από μερικά kw μέχρι αρκετά kw. Επέκταση: Η βασική εγκατάσταση ενός Φ/Β συστήματος μπορεί να είναι μικρή. Αυτό εξαρτάται από το επιθυμητό μέγεθος της συνολικής εγκατάστασης. Πάντως η φύση της 104

105 τεχνολογίας των υπομονάδων επιτρέπει την επέκταση του συστήματος οποιαδήποτε στιγμή στο μέλλον. Έλλειψη εκπομπών: Η παραγωγή ηλεκτρισμού με την χρήση Φ/Β τεχνολογίας δεν συνεπάγεται εκπομπές ρύπων. Ελάχιστες απαιτήσεις συντήρησης: Η έλλειψη κινούμενων μερών σε ένα Φ/Β σύστημα ελαχιστοποιεί τις ανάγκες συντήρησης. Στην περίπτωση των αυτόνομων συστημάτων η μπαταρία είναι το μόνο εξάρτημα το οποίο απαιτεί έλεγχο όσο αφορά τη στάθμη των ηλεκτρολυτών (ανάλογα με τον τύπο της μπαταρίας), το επίπεδο φόρτισης και την αντικατάσταση μετά από 510 χρόνια λειτουργίας ανάλογα με τη χρήση. Επιπλέον, είναι σκόπιμο να πραγματοποιούνται τακτικοί έλεγχοι τους συστήματος, έτσι ώστε να αντικατασταθούν πιθανά σπασμένα τμήματα (εξαιτίας π.χ. βανδαλισμών). Ακόμη, οι έλεγχοι αυτοί εξασφαλίζουν ότι δεν θα δημιουργηθεί σκίαση από την ανάπτυξη φυτών ή άλλων αρνητικών για το σύστημα παραγόντων. Το συστηματικό πλύσιμο των πανέλων θα μπορούσε να αυξήσει την απόδοση τους συστήματος. Περιβαλλοντικά οφέλη: Στην Ελλάδα η μέση ετήσια ηλιακή ακτινοβολία κυμαίνεται στα 1750 kwh/τ.μ.. Γι αυτό το λόγο ένα Φ/Β σύστημα του 1 kwp εγκατεστημένης ισχύος απαιτεί ένα πεδίο περίπου 10 τ.μ. και μπορεί να παράγει 1500 kwh/έτος. Πίνακας 8.Αποφυγή εκπομπών για κάθε kwp εγκατεστημένης φωτοβολταϊκής ισχύος Αποφυγόμενες εκπομπές (kg/έτος/kwp εγκατάστασης) CO2 CO HC SO2 NOx Σωματίδια ,25 0,07 21,9 1,7 1,1 Η χρήση των Φ/Β συστημάτων θα ενισχύσει στα ξενοδοχεία την «πράσινη» εικόνα τους στο ευρύ κοινό καθώς θα αυξήσει την αγοραστική αξία τους. Επίσης, θα συμβάλλει στην ένταξη ενός ξενοδοχείου σε προγράμματα περιβαλλοντικής διαχείρισης (π.χ. EMAS, ISO 14000, Πράσινες σημαίες). Παθητική ηλιακή ενέργεια: Φυτεμένο δώμα Η περιγραφή του φυτεμένου δώματος έγινε σε προηγούμενη ενότητα. Οι φυτεμένες οροφές αποτελούνται από ένα στρώμα βλάστησης το οποίο αναπτύσσεται σε ένα ειδικά 105

106 διαμορφωμένο επίπεδο, συνήθως επάνω σε μία επίπεδα κατασκευασμένη οροφή. Το φυτεμένο δώμα προσφέρει μια πληθώρα λειτουργιών: α) εξασφαλίζει έναν ιδιωτικό κήπο στα δωμάτια του κτιρίου, β) ελέγχει την ποσότητα της ηλιακής ακτινοβολίας που προσπίπτει στην οροφή, γ) δρα ως θερμική και ακουστική μόνωση για το κτίριο, δ) διατηρεί στην εσωτερική θερμοκρασία του κτιρίου σταθερή. Τους ζεστούς μήνες του χρόνου, τα φυτεμένα δώματα δρουν κυρίως ως ένα μέσο θερμικής μόνωσης. Αυτό συμβαίνει διότι το υπόστρωμα αποθηκεύει τη θερμότητα και αυξάνει τη θερμική αδράνεια του κτιρίου. Τους ψυχρούς μήνες του χρόνου το στρώμα βλάστησης μπορεί να συμβάλλει στην διατήρηση της θερμοκρασίας ενός κτιρίου κατά τη διάρκεια της ημέρας αλλά και στην μεταφορά θερμότητας προς το περιβάλλον τις βραδινές ώρες. Στις εντατικές φυτεμένες οροφές μπορούν να αναπτυχθούν δέντρα, γρασίδι ή και άλλα φυτά που απαιτούν εντατική φροντίδα. Τυπικά, το υπόστρωμα περιέχει χώμα πάχους 200mm ή και περισσότερο και ένα σύστημα αυτόματου ποτίσματος. Γι αυτό το λόγο υπάρχει ανάγκη για ιδιαίτερη υποστήριξη της κατασκευής. Έτσι προκύπτει το συμπέρασμα ότι οι εντατικές φυτεμένες οροφές δεν θα πρέπει να τοποθετούνται σε υπάρχοντα κτίρια αλλά σε καινούριες κατασκευές. Περιβαλλοντικά οφέλη : Τα φυτεμένα δώματα μπορούν να διασφαλίσουν οπτικά και τεχνικά οφέλη ειδικότερα στα κτίρια του ξενοδοχειακού τομέα. Τα οφέλη περιλαμβάνουν την βελτιωμένη οπτική εικόνα του ξενοδοχείου, τα χαμηλά κόστη συντήρησης για τα υλικά οροφής χάρη στη μεγάλη διάρκεια τους (προστασία από την ηλιακή ακτινοβολία), συνεισφορά στις σταθερές εσωτερικές θερμοκρασίες κατά τη διάρκεια του έτους και σταθερές θερμοκρασίες επιφανειών χάρη στις χαμηλές θερμοκρασιακές διακυμάνσεις της οροφής. Επίσης, η χρήση των παθητικών ηλιακών συστημάτων στα ξενοδοχεία θα ενισχύσει την «πράσινη» εικόνα τους στο ευρύ κοινό καθώς και την εικόνα της κοινωνικής ευαισθησίας τους και έτσι θα αυξήσει την αγοραστική τους αξία. Αυτό επίσης μπορεί να συμβάλλει στην ένταξη ενός ξενοδοχείου σε ένα πρόγραμμα περιβαλλοντικής διαχείρισης (π.χ. EMAS, ISO 14000, Πράσινες σημαίες) Παράδειγμα φυτεμένης οροφής αποτελεί το ξενοδοχείο EL GRECO Ρεθύμνου Κρήτης η οποία χρησιμοποιείται και ως κήπος. Η φυτεμένη οροφή προφυλάσσει το κτίριο από την υπερθέρμανση κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού. Τα κύρια στρώματα της φυτεμένης οροφής τους ξενοδοχείου El Greco στο Ρέθυμνο Κρήτης είναι: 106

107 Βλάστηση Υπόστρωμα (άργιλος) Πέτρες Στεγανοποιητικό στρώμα Κατασκευαστική δομή της οροφής Εικόνα 22.Φυτεμένη οροφή στο ξενοδοχείο El GRECO στο Ρέθυμνο Κρήτης Στον επόμενο πίνακα (Πίνακας 9) παρουσιάζεται η εξοικονόμηση ενέργειας που επιτυγχάνεται με το φυτεμένο δώμα στο ξενοδοχείο EL GRECO. Θερμικά φορτία Κατασκευή οροφής GJ Συμβατική κατασκευή (χωρίς φυτεμένο δώμα) Παρούσα κατάσταση Ψυκτικά φορτία kwh/m2 % 0,32 4,49 0,05 0,72 83,91 GJ kwh/m2 % 1,78 25,29 1,18 16,78 33,63 Πίνακας 9.Εξοικονόμηση ενέργειας από το φυτεμένο δώμα στο ξενοδοχείο EL GRECO στο Ρέθυμνο Κρήτης. 107

108 Ηλιακή θερμική ενέργεια: Ηλιακός κλιματισμός Τα εμπορικά συστήματα ηλιακού κλιματισμού χρησιμοποιούν συνήθως τεχνολογίες απορρόφησης και προσρόφησης για ψύξη. Οι τεχνολογίες αυτές αποτελούνται από ψύκτες, οι οποίοι χρησιμοποιούν ζεστό νερό θερμοκρασίας από 70 C ως 110 C για την παραγωγή κρύου νερού (710 C) που χρησιμοποιείται για τον κλιματισμό του κτιρίου. Ηλιακοί συλλέκτες υψηλής απόδοσης μπορούν να τροφοδοτήσουν με ζεστό νερό προσαγωγής τον ψύκτη (Εικόνα 23). Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, το ζεστό νερό μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τον κλιματισμό του κτιρίου αλλά και για την εξασφάλιση του ζεστού νερού χρήσης που χρειάζεται το ξενοδοχείο. Τους χειμερινούς μήνες το ζεστό νερό μπορεί να εξασφαλίσει τη θέρμανση του κτιρίου καθώς επίσης και τις ανάγκες για ζεστό νερό χρήσης. Εικόνα 23.Ψύκτης απορρόφησης ισχύος 100 kw Βελτίωση συνθηκών φωτισμού Αίθρια Η φωτεινότητα των εσωτερικών χώρων ενός κτιρίου αποτελεί σημαντικό παράγοντα καλού αρχιτεκτονικού σχεδιασμού. Για το λόγο αυτό, οι ιδιοκτήτες των ανεγειρόμενων ξενοδοχείων πρέπει να εξετάζουν την κατασκευή των αίθριων από τα αρχικά κιόλας στάδια της μελέτης. Το αίθριο (Εικόνα 24) συμβάλλει σημαντικά στην εξοικονόμηση ενέργειας εξασφαλίζοντας φυσικό φωτισμό. Η γεωμετρική διάταξη του αιθρίου επηρεάζει την ποσότητα της άμεσης ακτινοβολίας που φτάνει σε αυτό. Εκτός από την γεωμετρία των αιθρίων, η ποσότητα του φωτός που εισέρχεται στο χώρο εξαρτάται επίσης από: 108

109 Την κατασκευή της οροφής Την μεταδοτικότητα του γυαλιού Τα σκίαστρα Οι οπτικές και θερμικές ιδιότητες των γυάλινων ορόφων έχουν βελτιωθεί σημαντικά. Οι οπτικές ιδιότητες του γυαλιού επηρεάζουν την ποιότητα του φωτός και το ποσοστό εξοικονόμησης τεχνητού φωτισμού ενώ οι θερμικές ιδιότητες επηρεάζουν τα ψυκτικά φορτία. Οι δύο κύριοι τύποι του γυαλιού που χρησιμοποιούνται για τα αίθρια είναι τα διαφανή και ημιδιαφανή. Το διαφανές γυαλί εξασφαλίζει την ορατότητα του ουρανού ενώ το ημιδιαφανές δεν επιτρέπει την άμεση θέα του. Τα υλικά με υψηλή διάχυση έχουν μικρότερο επίπεδο εκπομπής φωτός και μπορούν να μειώσουν τα επίπεδα φωτός σε συνθήκες συννεφιάς. Ο σχεδιασμός των τοίχων του αιθρίου επηρεάζει την κατανομή της εισερχόμενης ακτινοβολίας. Οι τοίχοι που καλύπτονται από ένα αντανακλαστικό υλικό προσδίδουν περισσότερο φως στο κτίριο. Επίσης, η αντανακλαστικότητα του πατώματος του αιθρίου θα επηρεάσει τα επίπεδα φωτός στα πρώτα πατώματα. Οι χρωματισμοί εξασφαλίζουν το μέγιστο ποσό του ανακλώμενος φωτός. Εικόνα 24.Αίθριο στο ξενοδοχείο CRETA PALACE Περιβαλλοντικά οφέλη: Η σωστή χρήση των αιθρίων και των σκιάστρων στα ξενοδοχεία μπορεί να μειώσει την θερμότητα και κατά συνέπεια τα ψυκτικά φορτία καθώς και το απαιτούμενο ποσό τεχνητού φωτισμού. Αυτό οδηγεί στη μείωση της κατανάλωσης πετρελαίου και ηλεκτρικού ρεύματος όπως και στη μείωση εκπομπών CO2. 109

110 Η χρήση των παθητικών ηλιακών συστημάτων στα ξενοδοχεία θα ενισχύσει την «πράσινη» εικόνα τους στο ευρύ κοινό, καθώς και της εικόνα της κοινωνικής τους ευαισθησίας αυξάνοντας έτσι την αγοραστική τους αξία. Επίσης, μπορεί να συμβάλλει στην ένταξη ενός ξενοδοχείου σε προγράμματα περιβαλλοντικής διαχείρισης (π.χ. EMAS, ISO 14000, Πράσινες σημαίες). Αντικατάσταση λαμπήρων και φωτιστικών σωμάτων και χρήση τεχνολογίας LED Η περιγραφή έγινε σε προηγούμενη ενότητα, επιπλέον προτείνονται: Χρήση λαμπτήρων χαμηλής κατανάλωσης και εξοικονόμησης ενέργειας για το φωτισμό των εγκαταστάσεων (δωμάτια, εσωτερικοί κοινόχρηστοι χώροι, γραφεία, εξωτερικοί χώροι) Λειτουργία αισθητήρων ανίχνευσης κίνησης, χρονομετριών ή φωτοκύτταρων προκειμένου για τη ρύθμιση του χρόνου φωτισμού των κοινόχρηστων χώρων Χρήση ειδικών καρτών (key card) για τον έλεγχο του φωτισμού. Σε περίπτωση που το ξενοδοχείο παρέχει υπόγειο χώρο στάθμευσης προτείνεται αλλαγή των φωτιστικών σωμάτων με λαμπτήρες τύπου ETIT (Environmental Tube in Tube),(εικόνα 25). Εικόνα 25.Λαμπτήρες τύπου ΕΤΙΤ Στα πλαίσια μιας μελέτης που διεξήχθη από την EUCAT SA στο ξενοδοχείο ΤΙΤΑΝΙΑ, στην οδό Πανεπιστημίου 52, Αθήνα διενήργησε μετρήσεις κατανάλωσης ενεργείας σε χώρους εργασίας, κυρίως υπόγειους και χώρους υπόγειας στάθμευσης και τα αποτελέσματα της απλής αντικατάστασης υφιστάμενων λαμπτήρων φθορισμού με λαμπτήρες τύπου ΕΤΙΤ, ήταν τα εξής: Μείωση κατανάλωσης ρεύματος κατά 47%. Αρχική κατανάλωση τεσσάρων λαμπτήρων σε υπόγειο γραφείο μετρήθηκε σε 161W (με παροχή 228 V). Με την εγκατάσταση τεσσάρων φωτιστικών σωμάτων τύπου ETIT η κατανάλωση μειώθηκε στα 86 W. Λειτουργία σε χαμηλή θερμοκρασία. Εξάλειψη θερμικών εκπομπών που έχει ως αποτέλεσμα τη θερμική γήρανση πλαστικών φωτιστικών σωμάτων. Τα πλαστικά μέρη 110

111 από υφιστάμενα φωτιστικά σώματα είχαν υποστεί σκλήρυνση μα αποτέλεσμα να υπόκεινται σε θραύση μόλις ασκούταν σε αυτά εξωτερικές δυνάμεις (π.χ. για την αντικατάσταση λαμπτήρων). Ενσωματωμένη ασφάλεια υπέρτασης, υπερθέρμανσης στο ηλεκτρονικό κύκλωμα της λάμπας. Λειτουργία σε υψηλή συχνότητα (άνω των 50 KHz) με αποτέλεσμα την εξαφάνιση του φαινομένου στροβοσκοπίου (flickering), την ομοιομορφία φωτισμού και μείωση της «κούρασης» του ματιού. Άμεσο άναμμα λαμπτήρα, δίχως άναψεσβήσε και θόρυβο του πυκνωτή starter. Αθόρυβη λειτουργία. Συλλογή και ανακύκλωση λαμπτήρων από τον κατασκευαστή. Μείωση περιβαλλοντικής ρύπανσης. Με την εγκατάσταση λαμπτήρων τύπου ΕΤΙΤ, ελαχιστοποιείται επίσης η θερμική κόπωση των πλαστικών φωτιστικών σωμάτων που σε πολλές περιπτώσεις είναι σπασμένα και αυξάνουν τον κίνδυνο ηλεκτροπληξίας ή βραχυκυκλώματος. Αρχιτεκτονικός σχεδιασμός φωτισμού Σε καμία άλλη εφαρμογή αρχιτεκτονικού φωτισμού ο ρόλος του αρχιτέκτονα φωτισμού δεν είναι τόσο αναγκαίος αλλά και ταυτόχρονα δύσκολος. Και αυτό γιατί καλείται να ξεφύγει από την απλή ποσοτική προσέγγιση του φωτισμού που βασίζεται στον αριθμό των αναγκαίων lux για μια δραστηριότητα και να προχωρήσει στη δημιουργία μοναδικών και αυθεντικών ατμοσφαιρών με φαντασία και ταλέντο και πάντοτε σε αρμονική συνύπαρξη με την αρχιτεκτονική και την εσωτερική διακόσμηση του κτιρίου. Βέβαια σε μια ενεργειακά ευαίσθητη, οικονομικά επιφυλακτική και οικολογικά αφυπνισμένη χρονική στιγμή, η δημιουργία της κατάλληλης ατμόσφαιρας χωρίς την ανάλογη τεχνικοοικονομική μελέτη ενεργειακής απόδοσης της εγκατάστασης φωτισμού δεν αποτελεί πλέον βιώσιμη επιλογή. Ο κατάλληλος αρχιτεκτονικός φωτισμός (Εικόνα 26) λειτουργεί πάντα αρμονικά με την αρχιτεκτονική και εσωτερική διακόσμηση του χώρου όπως αυτές μεταμορφώνονται στη διάρκεια του 24ωρου. Τις πρωινές ώρες θέλουμε τα πράγματα να είναι ζωηρά και γεμάτα ενέργεια ενώ το βράδυ επιθυμούμε ένα πιο χαλαρό περιβάλλον. Έτσι ενώ ο χώρος παραμένει ο ίδιος αυτό που αλλάζει είναι η χρήση του και κατ επέκταση η ατμόσφαιρα του. Και ο φωτισμός είναι ο πλέον σημαντικός παράγοντας για τη δημιουργία της ατμόσφαιρας αυτής. 111

112 Εικόνα 26.Μελέτη φωτισμού στο ξενοδοχείο Les Lazariste,Θεσσαλονίκη Ο συνδυασμός λοιπόν του σωστού τεχνητού φωτισμού με την εξοικονόμηση ενέργειας σε κάθε περίπτωση είναι το ζητούμενο, αλλά δεν θα πρέπει να γίνεται τυχαία αλλά στα πλαίσια μιας επαγγελματικής μελέτης. Τα σύγχρονα ξενοδοχεία με τις αυξημένες απαιτήσεις τους για περισσότερη άνεση και ασφάλεια, παροχή ποιοτικότερων υπηρεσιών και ορθολογική διαχείριση της διαθέσιμης ενέργειας, αυξάνουν σημαντικά την πολυπλοκότητα και το κόστος των συμβατικών εγκαταστάσεων που θα προσπαθούσαν να εκπληρώσουν τις απαιτήσεις αυτές. Για να υπογραμμισθεί η σημασία της εξοικονόμησης ενέργειας στο φωτισμό αρκεί να αναφερθεί ότι στο κύκλο ζωής μιας τυπικής εγκατάστασης φωτισμού το 3% των εξόδων αποτελούν το κόστος της αρχικής επένδυσης ενώ το κόστος της καταναλισκόμενης ενέργειας αποτελεί το 86%. Για να είναι επομένως ο σχεδιασμός του φωτισμού αποτελεσματικός θα πρέπει να εκπληρώνονται όχι μόνο οι απαιτήσεις για τη δημιουργία ενός ποιοτικού χώρου που έχει θετική επίπτωση στη ψυχολογική κατάσταση όσων φιλοξενούνται σε αυτόν, αλλά και η εγκατάσταση θα πρέπει να καταναλώνει την ελάχιστη δυνατή ηλεκτρική ενέργεια για την επίτευξη μια συγκεκριμένης στάθμης φωτισμού. 112