ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ. σχετικά με την εφαρμογή της οδηγίας 2006/48/ΕΚ στις μικροπιστώσεις

Transcript

1 ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βρυξέλλες, COM(2012) 769 final ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ σχετικά με την εφαρμογή της οδηγίας 2006/48/ΕΚ στις μικροπιστώσεις EL EL

2 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ 1. Εισαγωγή Ο τομέας της μικροπίστωσης στην Ευρωπαϊκή Ένωση Η μικροπίστωση είναι μια έννοια με πολλούς ορισμούς Το ευρύ φάσμα ορισμών αντικατοπτρίζει την ποικιλία παρόχων μικροπιστώσεων Επισκόπηση των κατηγοριών ιδρυμάτων που χορηγούν μικροπιστώσεις στην ΕΕ Τα τραπεζικά ιδρύματα διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην ΕΕ, μολονότι η παροχή μικροπιστώσεων αποτελεί συχνά δευτερεύουσα δραστηριότητα Τα μη τραπεζικά ιδρύματα που δραστηριοποιούνται κατά κύριο λόγο στη χορήγηση μικροπιστώσεων αποτελούν έναν ακόμη σημαντικό πάροχο Ο δημόσιος τομέας είναι ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες της αγοράς μικροπιστώσεων Προληπτική εποπτεία των δραστηριοτήτων παροχής μικροπίστώσεων στην ΕΕ, η οποία απορρέει από την εφαρμογή της οδηγίας 2006/48/ΕΚ Μεγάλο ποσοστό των παρόχων μικροπιστώσεων απαλλάσσονται από την εφαρμογή των απαιτήσεων προληπτικής εποπτείας που ορίζονται στην οδηγία 2006/48/ΕΚ Πολλοί παράγοντες τείνουν να μετριάσουν τον αντίκτυπο των απαιτήσεων προληπτικής εποπτείας που προβλέπονται στην οδηγία 2006/48/EΚ στις δραστηριότητες χορήγησης μικροπιστώσεων, μολονότι επιβάλλει ορισμένους περιορισμούς Η οδηγία 2006/48/ΕΚ δεν λαμβάνει υπόψη τον ειδικό χαρακτήρα των μικροπιστώσεων Η πρόσβαση στα δημόσια συστήματα εγγυήσεων επιτρέπει στους παρόχους μικροπιστώσεων να μειώσουν σημαντικά το επίπεδο των ιδίων κεφαλαίων που απαιτούνται για την κάλυψη του πιστωτικού κινδύνου στον οποίο εκτίθενται Το μεγαλύτερο μέρος των μικροπιστώσεων μπορεί να εξαιρεθεί από την εφαρμογή του ορίου που ισχύει για τα μεγάλα ανοίγματα ώστε να περιοριστεί ο κίνδυνος συγκέντρωσης Οι απαιτήσεις της οδηγίας όσον αφορά τη διαχείριση του κινδύνου βοηθούν τους χορηγούς μικροδανείων του τραπεζικού τομέα να μετριάσουν τους κινδύνους Η οδηγία 2006/48/ΕΚ επιβάλλει στους παρόχους μικροπιστώσεων του τραπεζικού τομέα να τηρούν τους κανόνες προληπτικής εποπτείας για την άμβλυνση του κινδύνου ρευστότητας Η οδηγία 2006/48/EK ενδέχεται να επιφέρει μεγάλο διοικητικό φόρτο, ο οποίος μπορεί μεν να καθιστά τις μικροπιστώσεις λιγότερο ελκυστικές ως τραπεζική δραστηριότητα αλλά, ταυτόχρονα, ενισχύει την εμπιστοσύνη των οικονομικών επενδυτών στους παρόχους μικροπιστώσεων Συμπεράσματα EL 2 EL

3 ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ σχετικά με την εφαρμογή της οδηγίας 2006/48/ΕΚ στις μικροπιστώσεις 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι μικροπιστώσεις αναγνωρίζονται κατά κανόνα από τα κράτη μέλη, τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, τις εθνικές εποπτικές αρχές και την κοινωνία γενικότερα ως μέσο χρηματοδότησης που μπορεί να συμβάλει με αποτελεσματικό τόπο στη δημιουργία θέσεων απασχόλησης και στην κοινωνική ένταξη, στον περιορισμό των αρνητικών επιπτώσεων της τρέχουσας χρηματοπιστωτικής κρίσης και, παράλληλα, στην προώθηση της επιχειρηματικότητας και στην οικονομική μεγέθυνση στην ΕΕ. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο κατά τα τελευταία έτη έχει δοθεί μεγάλη σημασία, στο πλαίσιο του προγράμματος εργασίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, στην ανάπτυξη των μικροπιστώσεων. Τον Νοέμβριο του 2007, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε την ανακοίνωση με τίτλο «Μια ευρωπαϊκή πρωτοβουλία για την προώθηση της μικροπίστωσης με σκοπό τη στήριξη της ανάπτυξης και της απασχόλησης» με σκοπό την προώθηση ενός πιο ευνοϊκού περιβάλλοντος για την παροχή μικροπιστώσεων. Κατά τους τελευταίους μήνες, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είχε άμεσες επαφές τόσο με τον κλάδο των μικροπιστώσεων όσο και με τις δημόσιες αρχές των κρατών μελών προκειμένου να εντοπιστούν τα εμπόδια που συναντούν οι πάροχοι μικροπιστώσεων κατά την άσκηση των δραστηριοτήτων τους στην ΕΕ και να εξεταστεί με ποιον τρόπο θα μπορούσαν να ξεπεραστούν και αν υπάρχει ανάγκη ρυθμιστικής δράσης σε εθνικό επίπεδο ή σε επίπεδο ΕΕ. Στο στάδιο εξέτασης και συζήτησης υπό την καθοδήγηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής περιελήφθη η από κοινού με την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή διοργάνωση διάσκεψης, η οποία διεξήχθη στις 2 Δεκεμβρίου Με τη βούληση για την ανάπτυξη της μικροπίστωσης στην ΕΕ συμφώνησαν επίσης συννομοθέτες της ΕΕ κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων σχετικά με την οδηγία 2009/111/ΕΚ 1. Οι συννομοθέτες ζήτησαν από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να επανεξετάσει την εφαρμογή της οδηγίας 2006/48/ΕΚ 2 στις μικροπιστώσεις. Όπως προβλέπει το άρθρο 156 της εν λόγω οδηγίας, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή όφειλε να υποβάλει έκθεση επί των αποτελεσμάτων της επανεξέτασης αυτής στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και στο Συμβούλιο, συνοδευόμενη ενδεχομένως από κατάλληλες προτάσεις. Το δεύτερο μέρος αποβλέπει στη διευκρίνιση της έννοιας της μικροπίστωσης με ιδιαίτερη έμφαση στους χορηγούς μικροδανείων, ώστε να εκτιμηθούν σωστά 1 2 Οδηγία 2009/111/ΕΚ, της 16ης Σεπτεμβρίου 2009, για την τροποποίηση των οδηγιών 2006/48/ΕΚ, 2006/49/ΕΚ και 2007/64/ΕΚ όσον αφορά τράπεζες συνδεδεμένες με κεντρικούς οργανισμούς, ορισμένα στοιχεία των ιδίων κεφαλαίων, τα μεγάλα χρηματοδοτικά ανοίγματα, τις εποπτικές ρυθμίσεις και τη διαχείριση κρίσεων. Οδηγία 2006/48/EK του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 14ης Ιουνίου 2006, σχετικά με την ανάληψη και την άσκηση δραστηριότητας πιστωτικών ιδρυμάτων. EL 3 EL

4 εξαρχής οι συμμετέχοντες στην εν λόγω δανειοδοτική δραστηριότητα και τα διακυβευόμενα. Στο τρίτο μέρος γίνεται επισκόπηση της προληπτικής εποπτείας των χορηγών μικροδανείων σε ολόκληρη την ΕΕ και προσδιορίζονται οι επιπτώσεις των απαιτήσεων προληπτικής εποπτείας στις δραστηριότητες παροχής μικροπιστώσεων, οι οποίες απορρέουν από την εφαρμογή της οδηγίας 2006/48/ΕΚ. Το τελευταίο μέρος παρουσιάζει τα συμπεράσματα της Επιτροπής όσον αφορά την ανάγκη τροποποίησης των απαιτήσεων προληπτικής εποπτείας που εφαρμόζονται στον τραπεζικό τομέα στην ΕΕ. 2. Ο ΤΟΜΕΑΣ ΤΗΣ ΜΙΚΡΟΠΙΣΤΩΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΈΝΩΣΗ 2.1. Η μικροπίστωση είναι μια έννοια με πολλούς ορισμούς Δεν υπάρχει ενιαίος ορισμός της μικροπίστωσης. Ο όρος «μικροπίστωση» παραπέμπει κατά κανόνα σε μικρά δάνεια που χορηγούνται σε άτομα που έχουν αποκλειστεί από το παραδοσιακό χρηματοπιστωτικό σύστημα ή τα οποία δεν έχουν πρόσβαση σε τράπεζες, με σκοπό να τους δοθεί η δυνατότητα να δημιουργήσουν ή να αναπτύξουν την επιχείρησή τους. Ωστόσο, ο ορισμός της μικροπίστωσης ποικίλλει σε μεγάλο βαθμό μεταξύ των κρατών μελών και των ενδιαφερόμενων μερών, ανάλογα με τις κοινωνικές συνθήκες, την οικονομική κατάσταση της χώρας και τους πολιτικούς στόχους. Η ζήτηση για μικροπιστώσεις προέρχεται από ευρύ φάσμα δανειοληπτών. Μικροπιστώσεις μπορούν να παρέχονται μόνο σε «μικροεπιχειρηματίες», δηλαδή αυτοαπασχολούμενους που επιδιώκουν τη χρηματοδότηση μικρών επιχειρήσεων. Είναι επίσης δυνατόν να απευθύνονται μόνο σε άλλες ομάδες, όπως τα κοινωνικά αποκλεισμένα άτομα, για την αντιμετώπιση καταστάσεων έκτακτης ανάγκης, τη χρηματοδότηση σπουδών ή ακόμη και για την αγορά βασικών περιουσιακών στοιχείων των νοικοκυριών. Οι μικροπιστώσεις είναι κατά κανόνα πολύ μικρές, βραχυπρόθεσμες και μη εξασφαλισμένες, συνήθως με μεγαλύτερη συχνότητα χρεολυσίων εξόφλησης και υψηλότερα επιτόκια από τα συμβατικά τραπεζικά δάνεια. Ωστόσο, πέρα από τη γενική αυτή περιγραφή, οι όροι με τους οποίους χορηγούνται οι μικροπιστώσεις διαφέρουν κατά πολύ μεταξύ τους. Για παράδειγμα, η διάρκεια εξόφλησης του δανείου είναι κατά κανόνα μικρότερη των έξι μηνών, δεν αποκλείεται όμως να είναι και δέκα έτη. Όσον αφορά το ύψος των επιτοκίων, η ύπαρξη νομοθεσίας περί τοκογλυφίας αποτελεί καθοριστικό παράγοντα. Στην περίπτωση αυτή, δεν επιτρέπεται στους δανειστές να υπερβούν το ανώτατο προβλεπόμενο επιτόκιο. Στα κράτη μέλη στα οποία δεν υπάρχουν τέτοιοι περιορισμοί, τα επιτόκια μπορεί να είναι υψηλότερα. Όσον αφορά τα χορηγούμενα ποσά, οι μικροπιστώσεις δεν υπερβαίνουν κατά κανόνα τις ευρώ 3. Ωστόσο, πολλοί ευρωπαϊκοί εμπλεκόμενοι φορείς ορίζουν τις μικροπιστώσεις ως δάνεια πολύ μικρότερου ή πολύ υψηλότερου ποσού. Οι δραστηριότητες των εν λόγω δανειστών μικρών ποσών δεν περιορίζονται απαραίτητα στη χορήγηση δανείων αλλά είναι δυνατόν να περιλαμβάνουν και άλλες χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες, όπως αποταμιευτικά προϊόντα, λογαριασμούς όψεως, υπηρεσίες πληρωμών, υπηρεσίες μεταφοράς, ασφάλειες, χρηματοδοτική μίσθωση, και ούτω καθεξής. Για το ευρύ αυτό φάσμα χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών θα 3 Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναφέρει το ποσό αυτό στα προγράμματα μικροπιστώσεων της ΕΕ. EL 4 EL

5 πρέπει ωστόσο να χρησιμοποιείται ο ευρύτερος όρος «μικροχρηματοδοτήσεις» αντί του όρου «μικροπιστώσεις». Η έλλειψη συνεκτικού και κοινώς χρησιμοποιούμενου ορισμού των μικροπιστώσεων αποτελεί εμπόδιο στη συλλογή πληροφοριών και δεδομένων σχετικά με αυτή τη δραστηριότητα και καθιστά δύσκολη την παρακολούθηση της εξέλιξης των μικροπιστώσεων στην ΕΕ. Αξιόπιστα στοιχεία και αριθμοί για τον όγκο των μικροπιστώσεων και των συναφών υπηρεσιών είναι δύσκολο να συγκεντρωθούν, ιδίως όσον αφορά την ΕΕ ως σύνολο. Τα δάνεια με τα χαρακτηριστικά αυτά μπορούν να ταξινομηθούν είτε ως μικροπιστώσεις είτε ως συμβατικά δάνεια, ανάλογα με την περίπτωση. Τα δάνεια αυτά είναι δυνατόν να αναφέρονται ως καταναλωτικά δάνεια, δάνεια λιανικής, εταιρικά δάνεια ή δάνεια προς μικρομεσαίες επιχειρήσεις (ΜΜΕ) Το ευρύ φάσμα ορισμών αντικατοπτρίζει την ποικιλία παρόχων μικροπιστώσεων Επισκόπηση των κατηγοριών ιδρυμάτων που χορηγούν μικροπιστώσεις στην ΕΕ Η ποικιλία ορισμών αντικατοπτρίζει την ποικιλία νομικών μορφών που χρησιμοποιούνται από τους παρόχους μικροπιστώσεων. Υπάρχουν διάφορες κατηγορίες μικροπιστώσεων: εμπορικές τράπεζες και ταμιευτήρια, συνεταιρισμοί, ιδρύματα μικροχρηματοδότησης, μη τραπεζικά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, πιστωτικοί όμιλοι, ιδρύματα και άλλοι τύποι μη κερδοσκοπικών οργανώσεων όπως οι μη κυβερνητικές οργανώσεις και ενώσεις. Ο τομέας των μικροπιστώσεων της ΕΕ διαφοροποιείται επίσης όσον αφορά τα μεγέθη και τα επιχειρηματικά μοντέλα. Πέραν της ταξινόμησης των χορηγών δανείων βάσει θεσμικών τύπων, οι χορηγοί μικροδανείων μπορούν να υποδιαιρεθούν περαιτέρω σε ομάδες: ιδρύματα για τα οποία απαιτείται άδεια άσκησης τραπεζικών δραστηριοτήτων, έναντι εκείνων για τα οποία απαιτείται καταχώριση στα μητρώα τραπεζικής εποπτικής αρχής χωρίς να απαιτείται να έχουν λάβει άδεια ή εκείνων για τα οποία απαιτείται να έχουν καταχωριστεί μόνο ως νομικό πρόσωπο εκείνα που δεν έχουν κερδοσκοπικό χαρακτήρα έναντι εκείνων που έχουν κερδοσκοπικό σκοπό ιδιωτικά έναντι δημοσίων ιδρυμάτων δανειστές που έχουν ως κύρια δραστηριότητά τους τη χορήγηση μικροδανείων έναντι εκείνων για τα οποία η χορήγηση μικροδανείων αποτελεί σχετικά μικρό ποσοστό του επιχειρηματικού τους χαρτοφυλακίου. Οι δανειστές μπορεί επίσης να διαφοροποιούνται ανάλογα με τις κατηγορίες των δανειοληπτών τους: τα μη τραπεζικά ιδρύματα συχνά παρέχουν μικροπιστώσεις σε φτωχά νοικοκυριά ενώ οι μικροπιστώσεις σε πολύ μικρές και μικρές επιχειρήσεις παρέχονται κυρίως από τράπεζες. Οι χορηγοί μικροδανείων επίσης διαφέρουν ως προς τα προϊόντα και τις υπηρεσίες που κατά τον νόμο επιτρέπεται να παρέχουν ως προς το κατά πόσον υπόκεινται σε προληπτική εποπτεία και ως προς τη χρηματοδότηση των διοικητικών και των επιχειρηματικών τους δραστηριοτήτων. EL 5 EL

6 Η ποικιλομορφία αυτή συνδέεται με το ρυθμιστικό περιβάλλον σε κάθε χώρα (βλ. τμήμα 3). Σε ορισμένα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης υπάρχει τραπεζικό μονοπώλιο, το οποίο σημαίνει ότι οι δανειοδοτικές δραστηριότητες περιορίζονται μόνο στις τραπεζικές οντότητες. Αντίθετα, σε άλλα κράτη μέλη, μη τραπεζικά ιδρύματα μπορούν να χορηγούν μικροπιστώσεις. Υπάρχουν επίσης κάποιες εξαιρέσεις σε ορισμένες χώρες όπου επιτρέπεται σε συγκεκριμένα μη τραπεζικά ιδρύματα να παρέχουν μικροπιστώσεις, παρά το τραπεζικό μονοπώλιο. Αξίζει να σημειωθεί ότι, σύμφωνα με την τραπεζική νομοθεσία της ΕΕ, στα μη τραπεζικά ιδρύματα που χορηγούν μικροδάνεια απαγορεύεται μόνο να δέχονται καταθέσεις Τα τραπεζικά ιδρύματα διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην ΕΕ, μολονότι η παροχή μικροπιστώσεων αποτελεί συχνά δευτερεύουσα δραστηριότητα Το τραπεζικό σύστημα αποτελεί σημαντικό θεσμικό πάροχο μικροπιστώσεων στην ΕΕ, μέσω των ταμιευτηρίων και των συνεταιριστικών και εμπορικών τραπεζών. Οι τράπεζες αυτές μπορούν να ταξινομηθούν σε τέσσερις κύριες ομάδες, ανάλογα με τα επιχειρηματικά τους μοντέλα: τράπεζες που ασκούν τακτικές δραστηριότητες παροχής μικροπιστώσεων με ειδικευμένα τμήματα χορήγησης δανείων τράπεζες που χορηγούν μικροπιστώσεις μέσω ξεχωριστών ιδρυμάτων τράπεζες που συνάπτουν εταιρική σχέση με δημόσια χρηματοπιστωτικά ιδρύματα τα οποία καθορίζουν την πιστωτική πολιτική και αναλαμβάνουν εξ ολοκλήρου τον κίνδυνο των δανείων (υπό ορισμένες προϋποθέσεις), ενώ οι τράπεζες παραμένουν αρμόδιες για την πιστοδοτική απόφαση τράπεζες που έχουν έμμεση συμμετοχή σε μικροπιστώσεις μέσω δανείων χονδρικής, πιστωτικών και ταμειακών διευκολύνσεων σε χρηματοπιστωτικά ιδρύματα που ειδικεύονται στις μικροπιστώσεις. Οι μικροπιστώσεις, παρόλο που αποτελούν δευτερεύουσα δραστηριότητα για τα περισσότερα από τα εν λόγω τραπεζικά ιδρύματα, θεωρούνται συχνά ευκαιρία για τη συμμετοχή στην ανάπτυξη δραστηριοτήτων και πελατών με προοπτικές κερδοφορίας. Οι διασταυρούμενες πωλήσεις (όπου η χορήγηση δανείου παρέχει στις τράπεζες την ευκαιρία να πωλήσουν άλλες υπηρεσίες στους δανειολήπτες) ενδέχεται να συμβάλουν στην αύξηση της αποδοτικότητας της χρηματοδότησης μικροπιστώσεων. Τα δυνητικά οφέλη της συνεργασίας με δημόσιους οργανισμούς μέσω εταιρικών σχέσεων δημόσιου-ιδιωτικού τομέα είναι επίσης δυνατόν να αποτελέσουν κίνητρο για τις τράπεζες Τα μη τραπεζικά ιδρύματα που δραστηριοποιούνται κατά κύριο λόγο στη χορήγηση μικροπιστώσεων αποτελούν έναν ακόμη σημαντικό πάροχο Στα περισσότερα κράτη μέλη, το μεγαλύτερο μέρος των μικροπιστώσεων παρέχονται από μη τραπεζικά ιδρύματα. Τα υφιστάμενα μη τραπεζικά θεσμικά μοντέλα περιλαμβάνουν μη κυβερνητικές οργανώσεις, μη κερδοσκοπικές οργανώσεις, φιλανθρωπικές οργανώσεις, καταπιστεύματα και ιδρύματα έως πιστωτικές ενώσεις και θρησκευτικά ιδρύματα. Σύμφωνα με την τραπεζική νομοθεσία της ΕΕ, εκτός από ορισμένες εξαιρέσεις, τα μη τραπεζικά ιδρύματα δεν επιτρέπεται να δέχονται καταθέσεις από το κοινό, οι οποίες περιορίζονται σε EL 6 EL

7 εγκεκριμένα και εποπτευόμενα τραπεζικά ιδρύματα. Κύρια δραστηριότητα των εν λόγω μη τραπεζικών ιδρυμάτων είναι η χορήγηση μικροπιστώσεων σε κοινωνικά ή οικονομικά αποκλεισμένες ομάδες. Με την πάροδο του χρόνου, ορισμένοι από τους εν λόγω μη τραπεζικούς οργανισμούς παροχής μικροπιστώσεων εξελίσσονται σε εταιρείες κερδοσκοπικού χαρακτήρα, όπως τραπεζικά ιδρύματα που υπόκεινται σε ρυθμίσεις. Η θεσμική αυτή μετατροπή οφείλεται συχνά στην ανάγκη εξασφάλισης μεγαλύτερων κεφαλαίων και στην επιθυμία προσφοράς ευρύτερου φάσματος υπηρεσιών, όπως η αποδοχή καταθέσεων. Σε ορισμένα κράτη μέλη, συνάπτονται εταιρικές σχέσεις μεταξύ μη κερδοσκοπικών οργανισμών και τραπεζικών ή δημοσίων οργανισμών. Οι πρώτοι προβαίνουν σε άτυπη επιλογή των αιτήσεων χρηματοδότησης και παρέχουν στήριξη μετά τη χορήγηση των πιστώσεων, ενώ οι τελευταίοι ασχολούνται με τη χρηματοδότηση των πιστώσεων Ο δημόσιος τομέας είναι ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες της αγοράς μικροπιστώσεων Παρότι είναι δύσκολο να μετρηθεί το μέγεθος του τομέα των μικροπιστώσεων, ένας από τους πλέον καθοριστικούς παράγοντες στην ΕΕ είναι αναμφισβήτητα ο δημόσιος τομέας, ο οποίος στηρίζει τα τραπεζικά και μη τραπεζικά ιδρύματα με σκοπό την κάλυψη των κενών ή των αδυναμιών στην αγορά μικροπιστώσεων. Η στήριξη αυτή παρέχεται σε εθνικό, περιφερειακό και ευρωπαϊκό επίπεδο, από ευρύ φάσμα δημόσιων φορέων, από κρατικές τράπεζες έως τα διαρθρωτικά ταμεία της ΕΕ και άλλους μηχανισμούς παροχής κρατικών εγγυήσεων, δανείων ή ιδίων κεφαλαίων. Η πολιτική της ΕΕ αποδίδει μεγάλη προτεραιότητα στις μικροπιστώσεις και καθιστά δυνατή τη χρηματοδότηση ιδρυμάτων από διάφορες ευρωπαϊκές πηγές, όπως το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο, το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης και το Ευρωπαϊκό Ταμείο Επενδύσεων, οι κοινοί ευρωπαϊκοί πόροι για τις πολύ μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις (πρόγραμμα JEREMIE που χρηματοδοτείται από τα διαρθρωτικά ταμεία), το πρόγραμμα για την ανταγωνιστικότητα και την καινοτομία (CIP) και ο ευρωπαϊκός μηχανισμός μικροχρηματοδοτήσεων Progress. Στόχος των προγραμμάτων αυτών της ΕΕ είναι να ενθαρρύνει την παροχή μικροπιστώσεων από τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα. Άλλα προγράμματα της ΕΕ επίσης βοηθούν τους παρόχους μικροπιστώσεων να βελτιώσουν τη διακυβέρνησή τους, να μετριάσουν τους κινδύνους και να αντισταθμίσουν εν μέρει το υψηλό διοικητικό κόστος που συνδέεται με τις μικροπιστώσεις, μέσω εγγυήσεων και τεχνικής υποστήριξης, όπως η κοινή δράση για την υποστήριξη των μικροπιστωτικών ιδρυμάτων στην Ευρώπη (JASMINE), η οποία εστιάζει κυρίως στην ενίσχυση των ικανοτήτων των μη τραπεζικών παρόχων μικροπιστώσεων. Σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο, έχουν ληφθεί ορισμένα μέτρα για την προώθηση της χρηματοδότησης των μικροπιστώσεων και τον επιμερισμό, εν μέρει, των κινδύνων με τους χορηγούς μικροδανείων μέσω καθεστώτων εγγυήσεων. Δημόσια προγράμματα που παρέχουν άμεση χρηματοδοτική στήριξη σε χορηγούς και λήπτες μικροδανείων έχουν επίσης τεθεί σε εφαρμογή. Στις περιπτώσεις ύπαρξης κρατικών τραπεζών, αυτές τείνουν να είναι οι κυριότεροι φορείς χρηματοδότησης των δραστηριοτήτων παροχής μικροπιστώσεων. EL 7 EL

8 3. ΠΡΟΛΗΠΤΙΚΗ ΕΠΟΠΤΕΙΑ ΤΩΝ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ ΠΑΡΟΧΗΣ ΜΙΚΡΟΠΙΣΤΩΣΕΩΝ ΣΤΗΝ ΕΕ, Η ΟΠΟΙΑ ΑΠΟΡΡΕΕΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΟΔΗΓΙΑΣ 2006/48/ΕΚ 3.1. Μεγάλο ποσοστό των παρόχων μικροπιστώσεων απαλλάσσονται από την εφαρμογή των απαιτήσεων προληπτικής εποπτείας που ορίζονται στην οδηγία 2006/48/ΕΚ Η ποικιλία θεσμικών μορφών που χρησιμοποιούν οι χορηγοί μικροδανείων αντικατοπτρίζει την ποικιλομορφία κανονιστικών πλαισίων που εφαρμόζονται στους εν λόγω παρόχους μικροπιστώσεων σε όλη την ΕΕ. Σε γενικές γραμμές, μόνον οι χορηγοί μικροδανείων οι οποίοι υπόκεινται στο ευρωπαϊκό τραπεζικό δίκαιο οφείλουν να πληρούν τις απαιτήσεις της οδηγίας 2006/48/ΕΚ. Η αποδοχή καταθέσεων ή άλλων επιστρεπτέων κεφαλαίων από το κοινό και, ταυτόχρονα, η χορήγηση πιστώσεων για ίδιο λογαριασμό, σύμφωνα με τον ορισμό του πιστωτικού ιδρύματος στο άρθρο 4 παράγραφος 1 της οδηγίας 2006/48/ΕΚ, είναι η δραστηριότητα από την οποία εξαρτάται η εφαρμογή του ευρωπαϊκού τραπεζικού δικαίου σε μία επιχείρηση. Αυτό σημαίνει ότι οι χορηγοί μικροδανείων που δεν δέχονται καταθέσεις δεν είναι υποχρεωμένοι να διαθέτουν τραπεζική άδεια και να πληρούν τις απαιτήσεις της οδηγίας 2006/48/ΕΚ όσον αφορά την προληπτική εποπτεία, εκτός αν τα κράτη μέλη ακολουθούν αυστηρότερη προσέγγιση και επιτρέπουν την παροχή μικροπιστώσεων μόνο από τα τραπεζικά ιδρύματα που διαθέτουν τη σχετική άδεια. Επιπλέον, μολονότι η νομοθεσία περί προληπτικής εποπτείας των τραπεζικών ιδρυμάτων εναρμονίστηκε ως ένα βαθμό με την οδηγία 2006/48/ΕΚ, η ρυθμιστική προσέγγιση των μικροπιστώσεων που παρέχονται από μη τραπεζικά ιδρύματα διαφέρει σημαντικά από χώρα σε χώρα. Στα περισσότερα κράτη μέλη, δεν υπάρχουν ειδικοί κανόνες για τους χορηγούς μικροδανείων του μη τραπεζικού τομέα οι οποίοι υπόκεινται στο γενικά εφαρμοστέο εταιρικό δίκαιο, ενώ σε άλλα η εθνική νομοθεσία προβλέπει ειδικά ρυθμιστικά πλαίσια για την παροχή μικροπιστώσεων όπως, για παράδειγμα, στην Ιταλία. Τούτο σημαίνει: αφενός ότι, ιδρύματα με παρόμοιες δραστηριότητες δεν υπόκεινται στις ίδιες κανονιστικές απαιτήσεις σε όλη την ΕΕ και, αφετέρου, ότι η οδηγία 2006/48/ΕΚ ενδέχεται να μην έχει τόσο αρνητικές επιπτώσεις στις μικροπιστώσεις όσο αναμενόταν, δεδομένου ότι πεδίο εφαρμογής της είναι περιορισμένο Πολλοί παράγοντες τείνουν να μετριάσουν τον αντίκτυπο των απαιτήσεων προληπτικής εποπτείας που προβλέπονται στην οδηγία 2006/48/EΚ στις δραστηριότητες χορήγησης μικροπιστώσεων, μολονότι επιβάλλει ορισμένους περιορισμούς Η οδηγία 2006/48/ΕΚ δεν λαμβάνει υπόψη τον ειδικό χαρακτήρα των μικροπιστώσεων Η τραπεζική νομοθεσία της ΕΕ δεν λαμβάνει υπόψη τα ειδικά χαρακτηριστικά των μικροπιστώσεων. Η χορήγηση μικροπιστώσεων θεωρείται συνήθης δανειοδοτική δραστηριότητα και εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής των κανόνων που διέπουν τη EL 8 EL

9 χρηματοδότηση και τη χορήγηση δανείων. Αυτό ισχύει όσον αφορά την οδηγία 2006/48/ΕΚ, η οποία δεν περιέχει καμία αναφορά σε συγκεκριμένους εποπτικούς κανόνες σχετικά με τις μικροπιστώσεις. Αυτό σημαίνει ότι δεν υπάρχει παρέκκλιση που να επιτρέπει στις τράπεζες να απαλλάσσουν τη δραστηριότητα παροχής μικροπιστώσεων από τις απαιτήσεις προληπτικής εποπτείας ούτε ειδικοί κανόνες που να περιορίζουν τις απαιτήσεις προληπτικής εποπτείας σε σύγκριση με εκείνους που ισχύουν για άλλες τραπεζικές δραστηριότητες Η πρόσβαση στα δημόσια συστήματα εγγυήσεων επιτρέπει στους παρόχους μικροπιστώσεων να μειώσουν σημαντικά το επίπεδο των ιδίων κεφαλαίων που απαιτούνται για την κάλυψη του πιστωτικού κινδύνου στον οποίο εκτίθενται. Οι μικροπιστώσεις εμπεριέχουν υψηλό πιστωτικό κίνδυνο δηλαδή κίνδυνο αθέτησης των υποχρεώσεων του δανειολήπτη πριν από την αποπληρωμή του κεφαλαίου και των προβλεπόμενων τόκων βάσει της δανειακής σύμβασης - λόγω πιθανής υπερχρέωσης των μικροδανειοληπτών και έλλειψης των εγγυήσεων που συνήθως απαιτούν οι τράπεζες. Ο εν λόγω πιστωτικός κίνδυνος ενδέχεται να έχει υποτιμηθεί λόγω ασύμμετρης πληροφόρησης. Η οδηγία 2006/48/ΕΚ επιβάλλει στους χορηγούς μικροδανείων του τραπεζικού τομέα τη διακράτηση ελάχιστου ποσού ιδίων κεφαλαίων για την κάλυψη του εν λόγω πιστωτικού κινδύνου, ώστε να παραμένουν φερέγγυοι σε περίπτωση αθέτησης των υποχρεώσεων των δανειοληπτών. Δυνάμει της οδηγίας αυτής, τα τραπεζικά ιδρύματα μπορούν να υπολογίζουν το ελάχιστο κεφάλαιο με διάφορες μεθόδους, λιγότερο ή περισσότερο περίπλοκες, και συγκεκριμένα την τυποποιημένη μέθοδο και τη μέθοδο των εσωτερικών διαβαθμίσεων. Στο πλαίσιο της τυποποιημένης μεθόδου, η οποία αποτελεί την απλούστερη και πλέον διαδεδομένη μέθοδο που εφαρμόζουν τα μικρά τραπεζικά ιδρύματα, το ελάχιστο ύψος ιδίων κεφαλαίων καθορίζεται σε σχέση με την επικινδυνότητα των μικροπιστώσεων. Η επικινδυνότητα εκφράζεται με ένα συντελεστή στάθμισης του κινδύνου (δηλαδή όσο μεγαλύτερο κίνδυνο παρουσιάζει ένα δάνειο για την τράπεζα, τόσο μεγαλύτερος είναι ο συντελεστής στάθμισης του κινδύνου). Βάσει της τυποποιημένης μεθόδου, οι μικροπιστώσεις έχουν συντελεστή στάθμισης 75% 4 από τη στιγμή που ο συσχετισμός μεταξύ των μικροπιστώσεων είναι μικρός 5. Οι τράπεζες οφείλουν να διαθέτουν κεφάλαια της κατηγορίας 1, ύψους τουλάχιστον 4% του σταθμισμένου ως προς τον κίνδυνο ποσού μικροπιστώσεων και συνολικά κεφάλαια ύψους τουλάχιστον 8% του σταθμισμένου αυτού ποσού. Αυτό σημαίνει ότι αν η αξία του μικροδανείου είναι ευρώ, τα συνολικά ίδια κεφάλαια πρέπει να ανέρχονται σε 600 ευρώ τουλάχιστον (6% της αξίας του δανείου, σταθμισμένης με συντελεστή 75%). Ωστόσο, στην πλειονότητα των κρατών μελών, οι τοπικές, περιφερειακές ή εθνικές δημόσιες αρχές έχουν εφαρμόσει συστήματα εγγύησης πιστώσεων που αναλαμβάνουν μέρος του κινδύνου που βαρύνει τους χορηγούς 4 5 Πράγματι, όλα τα ανοίγματα στις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις, συμπεριλαμβανομένων των μικροπιστώσεων, φέρουν τον ίδιο συντελεστή στάθμισης κινδύνου ανεξάρτητα από το μέγεθος, το είδος (πίστωση ή ταμειακή διευκόλυνση, προσωπικό δάνειο, κλπ.) και προφίλ κινδύνου του αντισυμβαλλομένου. Τα χαρτοφυλάκια μικροπιστώσεων θα πρέπει να έχουν μικρότερο κίνδυνο από τον σταθμισμένο μέσο συντελεστή κινδύνου των μικροπιστώσεων που τα αποτελούν αν ο αριθμός των δανείων σημαντικός και ο πιστωτικός κίνδυνος των εν λόγω δανείων δεν παρουσιάζει διακυμάνσεις, προς τη μία ή την άλλη κατεύθυνση, ταυτόχρονα. EL 9 EL

10 μικροδανείων. Τα εν λόγω συστήματα εγγυήσεων καθορίζουν κατά κανόνα ένα μέγιστο ποσό που μπορεί να ασφαλιστεί, σε απόλυτες τιμές και/ή ως ποσοστό του δανειζόμενου ποσού (κατά κανόνα από 60% έως 80% του δανείου). Τόσο οι τυποποιημένη μέθοδος όσο και η μέθοδος των εσωτερικών διαβαθμίσεων επιτρέπουν στα τραπεζικά ιδρύματα να εφαρμόζουν τον συντελεστή στάθμισης που ισχύει για τον εγγυητή στο εγγυημένο ποσό (ενώ ο συντελεστής στάθμισης του μικροδανειολήπτη εφαρμόζεται στο μη εγγυημένο ποσό). Δεδομένου ότι οι εγγυήσεις του δημοσίου έχουν συχνά συντελεστή στάθμισης 0% ή 20%, το ελάχιστο ύψος ιδίων κεφαλαίων που οφείλουν να κατέχουν οι πάροχοι μικροπιστώσεων του τραπεζικού τομέα για την κάλυψη των πιστωτικών κινδύνων που ενέχουν τα μικροδάνεια μπορεί να μειωθεί αισθητά. Οι υφιστάμενες κεφαλαιακές απαιτήσεις δεν φαίνεται επομένως να επηρεάζουν δυσμενώς τη δραστηριότητα παροχής μικροπιστώσεων αφού το επίπεδο των ιδίων κεφαλαίων μπορεί να είναι πολύ χαμηλότερο από το 6% του ποσού του δανείου. Οι νέοι κανόνες προληπτικής εποπτείας που επί του παρόντος αποτελούν αντικείμενο διαπραγμάτευσης, «CRD IV/CRR», και πρόκειται να αντικαταστήσουν την οδηγία 2006/48/ΕΚ από το 2013, προβλέπουν συνολική αύξηση των κεφαλαιακών απαιτήσεων και βελτίωση της ποιότητας των κεφαλαίων. Οι νέοι αυτοί κανόνες, που μεταφέρουν το πλαίσιο της Βασιλείας ΙΙΙ στην ευρωπαϊκή τραπεζική νομοθεσία, αποσκοπούν στην ενίσχυση του τραπεζικού τομέα της ΕΕ και της χρηματοοικονομικής σταθερότητας. Ωστόσο, οι ΜΜΕ εξέφρασαν την ανησυχία τους σχετικά με τον αντίκτυπο των νέων αυτών κανόνων 6 στους όρους δανεισμού, δεδομένου του περιορισμένου αριθμού άλλων πηγών χρηματοδότησης εκτός του τραπεζικού κλάδου. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο προστέθηκε μια διάταξη στην πρόταση ΟΚΑ IV και ΚΚΑ (άρθρο 485 του ΚΚΑ), η οποίο υποχρεώνει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να επανεξετάζει τις κεφαλαιακές απαιτήσεις για τα ανοίγματα σε ΜΜΕ, μετά την πάροδο τριετίας από την έναρξη ισχύος της ΟΚΑ IV και του ΚΚΑ. Εν τω μεταξύ, τον Ιούλιο του 2011, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανέθεσε στην Ευρωπαϊκή Αρχή Τραπεζών (ΕΑΤ) να εξετάσει την καταλληλότητα των υφιστάμενων συντελεστών στάθμισης που εφαρμόζονται στη χορήγηση δανείων στις ΜΜΕ 7 και να αξιολογήσει τον αντίκτυπο i) ενδεχόμενης μείωσης των εν λόγω συντελεστών στάθμισης και (ii) ενδεχόμενης αύξησης από 1 εκατ. ευρώ σε 5 εκατ. ευρώ του κατώτατου ορίου, κάτω του οποίου εφαρμόζονται οι εν λόγω συντελεστές στάθμισης στα ανοίγματα σε ΜΜΕ. Στην έκθεσή της που ολοκληρώθηκε τον Οκτώβριο του 2012, η ΕΑΤ τάσσεται κατά της μόνιμης τροποποίησης των συντελεστών στάθμισης ή του κατώτατου ορίου, αν δεν υπάρχουν επαρκή αποδεικτικά στοιχεία που να δικαιολογούν την απόκλιση από τη συμφωνία της Βασιλείας. Ωστόσο, η ΕΑΤ προτείνει εναλλακτικά μέτρα για τη διευκόλυνση των όρων δανεισμού για τις ΜΜΕ, όπως (i) την εισαγωγή προσωρινής απαλλαγής από την υποχρέωση διατήρησης ιδίων κεφαλαίων, (ii) τη μείωση των κεφαλαιακών απαιτήσεων σε οικονομικά δυσμενείς περιόδους ή (iii) την προσωρινή ελάφρυνση των κεφαλαιακών απαιτήσεων, χωρίς μεταβολή των συντελεστών στάθμισης. Με την επιφύλαξη της έκβασης των διαπραγματεύσεων για την πρόταση ΟΚΑ IV και ΚΚΑ, οποιοδήποτε από τα προτεινόμενα μέτρα θα ήταν επίσης ευνοϊκό 6 7 Ειδικότερα, η καθιέρωση του αποθέματος ασφάλειας διατήρησης κεφαλαίου (2,5% των σταθμισμένων ως προς τον κίνδυνο περιουσιακών στοιχείων, πέραν της τρέχουσας κεφαλαιακής απαίτησης 8%), η οποία εν συνεχεία θα εφαρμοστεί σταδιακά από το 2016 έως το Οι συντελεστές στάθμισης κινδύνου παραμένουν αμετάβλητοι στο πλαίσιο της πρότασης CRD IV/CRR. EL 10 EL

11 για τους παρόχους μικροπιστώσεων, δεδομένου ότι οι μικροπιστώσεις αντιμετωπίζονται κατά τον ίδιο τρόπο με τα δάνεια που χορηγούνται στις ΜΜΕ Το μεγαλύτερο μέρος των μικροπιστώσεων μπορεί να εξαιρεθεί από την εφαρμογή του ορίου που ισχύει για τα μεγάλα ανοίγματα ώστε να περιοριστεί ο κίνδυνος συγκέντρωσης Δεδομένου του μικρού μεγέθους των μικροπιστώσεων, θεωρητικά, δεν υπάρχει δάνειο η αξία του οποίου να υπερβαίνει το 25% των κανονιστικών ιδίων κεφαλαίων των χορηγών μικροπιστώσεων του τραπεζικού τομέα (προβλεπόμενο όριο για τον κίνδυνο συγκέντρωσης). Ωστόσο, όταν εγγυητής των μικροδανείων είναι ο ίδιος αντισυμβαλλόμενος, όπως κυβέρνηση κράτους ή οργανισμός τοπικής αυτοδιοίκησης, το μέρος των εγγυημένων δανείων θα μπορούσε να θεωρηθεί άνοιγμα έναντι του εγγυητή και όχι των μικροδανειοληπτών, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε υπέρβαση του ορίου του 25%. Ωστόσο, το άνοιγμα στον εγγυητή του Δημοσίου μπορεί να εξαιρεθεί από την εφαρμογή ορίου για τα μεγάλα ανοίγματα Οι απαιτήσεις της οδηγίας όσον αφορά τη διαχείριση του κινδύνου βοηθούν τους χορηγούς μικροδανείων του τραπεζικού τομέα να μετριάσουν τους κινδύνους Σύμφωνα με την οδηγία 2006/48/ΕΚ, οι χορηγοί μικροδανείων του τραπεζικού τομέα οφείλουν να προβλέπουν διαδικασία διαχείρισης του κινδύνου για τον εντοπισμό, την αξιολόγηση, την επιτήρηση και τον έλεγχο όλων των κινδύνων. Οι εν λόγω απαιτήσεις βοηθούν τους χορηγούς μικροδανείων να ενισχύσουν τα πλαίσια εσωτερικού ελέγχου και να αναπτύξουν αποτελεσματικές ικανότητες και στρατηγικές όσον αφορά τη διαχείριση κινδύνων, ώστε να βελτιωθεί η αξιοπιστία και αποδοτικότητά τους, με παράλληλη βελτίωση της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας στον τομέα των μικροπιστώσεων. Η ανάπτυξη αποτελεσματικών πλαισίων εσωτερικού ελέγχου συμβάλλει επίσης στη μικρότερη έκθεση των χορηγών μικροδανείων του τραπεζικού τομέα σε πιστωτικούς κινδύνους, στη νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και σε απάτες του προσωπικού τους Η οδηγία 2006/48/ΕΚ επιβάλλει στους παρόχους μικροπιστώσεων του τραπεζικού τομέα να τηρούν τους κανόνες προληπτικής εποπτείας για την άμβλυνση του κινδύνου ρευστότητας Από την πλευρά του ενεργητικού, οι χορηγοί μικροδανείων του τραπεζικού τομέα ενδέχεται να μην διαθέτουν μη βεβαρημένα ρευστοποιήσιμα στοιχεία ενεργητικού υψηλής ποιότητας για να αντιμετωπίσουν μια κρίση ρευστότητας, δεδομένου ότι οι μικροπιστώσεις είναι συχνά μη ευχερώς ρευστοποιήσιμες και δύσκολα μετατρέπονται σε ρευστοποιήσιμα μέσα (μέσω έκδοσης καλυμμένων ομολόγων ή τιτλοποίησης). Από την πλευρά του παθητικού, τα ιδρύματα που δέχονται καταθέσεις ενδέχεται να αντιμετωπίσουν τον κίνδυνο μαζικής ανάληψης καταθέσεων, ειδικότερα στις περιπτώσεις στις οποίες δεν έχουν πρόσβαση σε σταθερές πηγές ρευστότητας από άλλα τραπεζικά ιδρύματα, ή δημόσια ή διεθνή ιδρύματα. Η οδηγία 2006/48/ΕΚ προβλέπει ότι τα τραπεζικά ιδρύματα, συμπεριλαμβανομένων των χορηγών μικροδανείων, διαθέτουν στρατηγικές άρτιας διαχείρισης ρευστότητας, πολιτικές και διαδικασίες για τον εντοπισμό, τη μέτρηση, την παρακολούθηση και EL 11 EL

12 τον έλεγχο του κινδύνου ρευστότητας σε καθημερινή βάση, καθώς και σχέδια έκτακτης ανάγκης για την αντιμετώπιση προβλημάτων ρευστότητας Η οδηγία 2006/48/EK ενδέχεται να επιφέρει μεγάλο διοικητικό φόρτο, ο οποίος μπορεί μεν να καθιστά τις μικροπιστώσεις λιγότερο ελκυστικές ως τραπεζική δραστηριότητα αλλά, ταυτόχρονα, ενισχύει την εμπιστοσύνη των οικονομικών επενδυτών στους παρόχους μικροπιστώσεων Η εφαρμογή των απαιτήσεων προληπτικής εποπτείας που προβλέπονται στην οδηγία 2006/48/ΕΚ μπορεί να είναι δυσανάλογα δαπανηρή τόσο για τις εποπτικές αρχές όσο και για τους χορηγούς μικροδανείων του τραπεζικού τομέα, ιδίως αν οι εν λόγω χορηγοί μικροδανείων δεν δημιουργούν σοβαρούς κινδύνους για το σύνολο του συστήματος τραπεζών και πληρωμών. Όσο μικρότερο είναι το μέγεθος των χορηγών μικροδανείων του τραπεζικού τομέα, τόσο υψηλότερο είναι το κόστος που απορρέει από την εφαρμογή των απαιτήσεων προληπτικής εποπτείας όταν μετράται ως ποσοστό του συνόλου των στοιχείων ενεργητικού. Τούτο ενδέχεται να περιορίσει την κερδοφορία και να μειώσει την ελκυστικότητα της χορήγησης μικροδανείων ως τραπεζικής δραστηριότητας. Ωστόσο, ορισμένες απαιτήσεις προληπτικής εποπτείας, ιδίως εκείνες που αφορούν την υποβολή εκθέσεων στο πλαίσιο της προληπτικής εποπτείας, τη διαδικασία εκτίμησης της επικινδυνότητας και την κεφαλαιακή επάρκεια μπορεί να είναι ανάλογες του μικρότερου μεγέθους και του πολύπλοκου χαρακτήρα των εν λόγω οργανισμών, ώστε να περιοριστεί ο διοικητικός φόρτος. Μολονότι οι οργανισμοί μικροπιστώσεων δεν έχουν σημαντικές συστημικές επιπτώσεις από την άποψη της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας, η χρεοκοπία ενός εξ αυτών μπορεί να επηρεάσει την αξιοπιστία των άλλων παρόχων μικροπιστώσεων του τραπεζικού τομέα. Ο περιορισμός του κινδύνου χρεοκοπίας των εν λόγω επιχειρήσεων, χάρη στις απαιτήσεις της οδηγίας, αποτελεί θετική εξέλιξη. Επιπλέον, οι απαιτήσεις προληπτικής εποπτείας του τραπεζικού τομέα μπορούν να ενισχύσουν την εμπιστοσύνη των χρηματοοικονομικών επενδυτών στους παρόχους μικροπιστώσεων, ως ασφαλή προορισμό για κεφάλαια επενδυτών. Η εμπιστοσύνη αυτή μπορεί να βοηθήσει τους οργανισμούς μικροπιστώσεων να προσελκύσουν περισσότερα κεφάλαια ώστε να μπορούν να λειτουργούν σε μεγαλύτερη κλίμακα και να παρέχουν στους πελάτες τους ευρύτερο φάσμα υπηρεσιών. 4. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναγνωρίζει την ανάγκη προώθησης της παροχής μικροπιστώσεων και της ανάπτυξης των παρόχων μικροπιστώσεων. Θα πρέπει να υπενθυμισθεί ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δραστηριοποιείται έντονα στον τομέα αυτόν, ιδίως με τις πρωτοβουλίες JEREMIE και JASMINE και τον Ευρωπαϊκό μηχανισμό μικροχρηματοδοτήσεων Progress που άρχισε να λειτουργεί το 2010, προκειμένου να αυξηθούν οι διαθέσιμες μικροπιστώσεις για την καταπολέμηση της ανεργίας των νέων και τη διευκόλυνση της έναρξης ή της ανάπτυξης των επιχειρηματικών τους δραστηριοτήτων. Στο πλαίσιο αυτό, ούτε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ούτε οι δημόσιες αρχές αρκετών κρατών μελών θεωρούν ότι οι απαιτήσεις προληπτικής εποπτείας όπως αυτές ορίζονται στην οδηγία 2006/48/ΕΚ εμποδίζουν την ανάπτυξη των δραστηριοτήτων παροχής μικροπιστώσεων. Όπως προαναφέρθηκε στην παρούσα έκθεση, οι εν λόγω EL 12 EL

13 κανόνες προληπτικής εποπτείας δεν φαίνεται να έχουν τόσο δυσμενείς επιπτώσεις, όπως ίσως αναμενόταν, για τις μικροπιστώσεις στην ΕΕ, οπότε δεν υπάρχει ανάγκη προσαρμογής τους στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των δραστηριοτήτων παροχής μικροπιστώσεων. Επιπλέον, η παροχή μικροπιστώσεων φέρνει σε επαφή ευρύ φάσμα φορέων οι οποίοι δεν υπόκεινται την ίδια νομοθεσία ή στις ίδιες ρυθμίσεις και αντιμετωπίζονται με διαφορετικό τρόπο σε κάθε κράτος μέλος, ανάλογα με το πολιτικό πλαίσιο και την ισχύουσα νομοθεσία. Δεδομένης της ετερογενούς αυτής κατάστασης, σε συνδυασμό με την έλλειψη συνεπούς και κοινώς αποδεκτού ορισμού της μικροπίστωσης, κάθε ενέργεια που αποβλέπει στην τροποποίηση του εποπτικού και κανονιστικού πλαισίου πρέπει να έχει προηγουμένως εξεταστεί προσεκτικά προκειμένου να διασφαλιστεί η αποτελεσματική προώθηση των δραστηριοτήτων παροχής μικροπιστώσεων. Θα μπορούσε επίσης να υποστηριχθεί ότι, εφόσον η ανάπτυξη των μικροπιστώσεων εξαρτάται, σε μεγάλο βαθμό, από παράγοντες που δεν έχουν σχέση με την προληπτική εποπτεία, δεν χρειάζεται να αναμορφωθούν οι κανόνες προληπτικής εποπτείας. Τούτο δεν σημαίνει ότι οι κανόνες αυτοί δεν έχουν αντίκτυπο στην ανάπτυξη δραστηριοτήτων του είδους αυτού, αλλά ότι δεν διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο από την άποψη αυτή, πράγμα που περιορίζει τη σημασία της μεταρρύθμισης του συστήματος προληπτικής εποπτείας. Αντίθετα, πολλοί τομείς, εκτός του πεδίου εφαρμογής της προληπτικής εποπτείας, θα μπορούσαν να αποτελέσουν αντικείμενο μεταρρυθμίσεων. Για παράδειγμα, ένας τρόπος προώθησης της παροχής μικροπιστώσεων είναι η δημιουργία ευνοϊκότερου περιβάλλοντος για οργανισμούς που ειδικεύονται στην παροχή μικροπιστώσεων, διευκολύνοντας την πρόσβασή τους σε χρηματοδοτικούς πόρους. Αυτή η εξέλιξη θα μπορούσε να ενθαρρυνθεί με την ευρύτερη πρόβλεψη δανειοδοτικών εγγυήσεων, την ενθάρρυνση της ανάπτυξης στενότερης συνεργασίας μεταξύ τραπεζικών και μη τραπεζικών χρηματοπιστωτικών οργανισμών ή με την επίτευξη μεγαλύτερης διαφάνειας στον χρηματοπιστωτικό τομέα. Στο πλαίσιο της προσέγγισης αυτής, η ανάπτυξη κωδίκων δεοντολογίας προαιρετικής εφαρμογής όπως, για παράδειγμα, εκείνων που έχουν εκπονηθεί από τον ίδιο τον κλάδο μικροπιστώσεων κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών, και πιο πρόσφατα από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή 8, μπορεί να συμβάλει στην ενίσχυση της αναγνώρισης και της αξιοπιστίας των παρόχων μικροπιστώσεων οι οποίοι τους εφαρμόζουν. Η επανεξέταση της προστασίας των καταναλωτών όσον αφορά τις μικροπιστώσεις, που είναι εκτός του πεδίου κάλυψης της οδηγίας 2006/48/ΕΚ, και οι ενδεχόμενες βελτιωτικές παρεμβάσεις, μπορεί να έχουν επίσης θετικές επιπτώσεις στις δραστηριότητες παροχής μικροπιστώσεων. Τέλος, η μεγαλύτερη προσοχή στο θεσμικό πλαίσιο που διέπει την αυτοαπασχόληση και τις μικροεπιχειρήσεις θα μπορούσε επίσης να αυξήσει τις πιθανότητες επιτυχίας τους και να καταστήσει τις μικροπιστώσεις πιο κερδοφόρες. Θα μπορούσαν επίσης να προωθηθούν μέτρα για την απλούστευση των νομικών και διοικητικών ρυθμίσεων ή για την ομαλότερη μετάβαση από την ανεργία ή την εξάρτηση από παροχές κοινωνικής πρόνοιας στην αυτοαπασχόληση. 8 Τον Οκτώβριο του 2011, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέδωσε ευρωπαϊκό κώδικα δεοντολογίας για την παροχή μικροπιστώσεων, ο οποίος εκπονήθηκε από κοινού από φορείς παροχής μικροπιστώσεων, τράπεζες και τις οργανώσεις που τις εκπροσωπούν σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο, ρυθμιστικές αρχές, πανεπιστημιακούς και οργανισμούς αξιολόγησης πιστοληπτικής ικανότητας. EL 13 EL