ΕΓΓΡΑΦΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ ΤΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ. που συνοδεύει το έγγραφο

Transcript

1 ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βρυξέλλες, SWD(2012) 291 final ΕΓΓΡΑΦΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ ΤΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ που συνοδεύει το έγγραφο Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την πρόσβαση στους γενετικούς πόρους και τον δίκαιο και ισότιμο καταμερισμό των οφελών που απορρέουν από τη χρησιμοποίησή τους στην Ένωση {COM(2012) 576 final} {SWD(2012) 292 final} EL EL

2 ΕΓΓΡΑΦΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ ΤΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ που συνοδεύει το έγγραφο Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την πρόσβαση στους γενετικούς πόρους και τον δίκαιο και ισότιμο καταμερισμό των οφελών που απορρέουν από τη χρησιμοποίησή τους στην Ένωση Συνοπτική παρουσίαση Η παρούσα εκτίμηση επιπτώσεων συνοδεύει την πρόταση της Επιτροπής για κανονισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) σχετικά με την πρόσβαση στους γενετικούς πόρους και τον δίκαιο και ισότιμο καταμερισμό των οφελών που απορρέουν από τη χρησιμοποίησή τους στην Ένωση. Η υποβολή της παρούσας πρότασης ανταποκρίνεται στις πολιτικές δεσμεύσεις του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Επιτροπής για ταχεία εφαρμογή και επικύρωση του Πρωτοκόλλου της Ναγκόγια από την ΕΕ. Πρόκειται για το επόμενο βήμα μετά την επίσημη υπογραφή του Πρωτοκόλλου της Ναγκόγια από την Ένωση, τον Ιούνιο του Για την προετοιμασία της παρούσας εκτίμησης επιπτώσεων, η Γενική Διεύθυνση Περιβάλλοντος ανέθεσε σε εξωτερική ομάδα συμβούλων την εκπόνηση εκτενούς μελέτης και πραγματοποίησε επίσης δημόσια διαβούλευση με τους ενδιαφερόμενους φορείς. Περαιτέρω, υπάλληλοι της Επιτροπής συσκέφθηκαν πολλές φορές με εμπειρογνώμονες των ενδιαφερομένων φορέων και των κρατών μελών και πραγματοποίησαν επίσης διαβουλεύσεις με διάφορους διεθνείς εταίρους. Στο παρόν έγγραφο συνοψίζονται οι διαπιστώσεις στις οποίες κατέληξαν οι εργασίες αυτές. Η Σύμβαση για τη Βιολογική Ποικιλότητα (ΣΒΠ) επιβάλλει σε όλα τα συμβαλλόμενα μέρη την υποχρέωση να διευκολύνουν την πρόσβαση στους γενετικούς πόρους επί των οποίων έχουν κυριαρχικά δικαιώματα. Καθιστά επίσης υποχρεωτικό για κάθε συμβαλλόμενο μέρος τον δίκαιο και ισόρροπο καταμερισμό των αποτελεσμάτων της έρευνας και ανάπτυξης, καθώς και των οφελών που προκύπτουν από την εμπορική και άλλου είδους χρησιμοποίηση γενετικών πόρων, μεταξύ του ιδίου και του συμβαλλομένου μέρους που παρέχει τους πόρους αυτούς. Η ΣΒΠ καλύπτει επιπλέον τα δικαιώματα των αυτοχθόνων και τοπικών κοινοτήτων που κατέχουν παραδοσιακές γνώσεις οι οποίες συνδέονται με γενετικούς πόρους, και μπορούν να προσφέρουν σημαντικές ενδείξεις για την επιστημονική ανακάλυψη αξιόλογων γενετικών ή βιοχημικών ιδιοτήτων. Ωστόσο, η ΣΒΠ δεν περιλαμβάνει πολλές λεπτομέρειες σχετικά με τον τρόπο πρόσβασης και καταμερισμού των οφελών στην πράξη, για τη χρήση των γενετικών πόρων και των σχετικών παραδοσιακών γνώσεων. Τα συμβαλλόμενα μέρη που είναι βιομηχανικές χώρες, ιδίως, διστάζουν να θεσπίσουν μέτρα για να υποστηρίξουν τον αποτελεσματικό καταμερισμό των οφελών που αποκομίζουν οι ερευνητές και οι εταιρείες των χωρών αυτών. Συνέπεια αυτού EL 2 EL

3 είναι, μεταξύ άλλων, η επιβολή, από ορισμένες χώρες παροχής, ολοένα πιο περιοριστικών όρων για την πρόσβαση σε γενετικούς πόρων ή στις σχετικές παραδοσιακές γνώσεις. Παράλληλα, καθώς δεν υπάρχουν σαφείς κανόνες, οι ερευνητές και οι εταιρείες της Ευρώπης έχουν κατηγορηθεί για «βιοπειρατεία» από χώρες που ισχυρίζονται ότι παραβιάζονται τα κυριαρχικά τους δικαιώματα. Τα προβλήματα αυτά έχουν υπονομεύσει σοβαρά την παγκόσμια πρόοδο όσον αφορά τη διατήρηση και την αειφορική χρήση της βιολογικής ποικιλότητας, για τον πρόσθετο λόγο ότι οι μεγαλύτεροι κερδισμένοι από ένα αποτελεσματικό πλαίσιο πρόσβασης και κατανομής των οφελών θα είναι τα κράτη που θεωρούνται «θερμά σημεία βιοποικιλότητας» (hotspots). Το Πρωτόκολλο της Ναγκόγια» είναι νέα διεθνής συνθήκη, που εγκρίθηκε στις 29 Οκτωβρίου 2010 με ομόφωνη απόφαση των 193 συμβαλλομένων μερών της ΣΒΠ. Πρόκειται για συνθήκη με νομικώς δεσμευτική ισχύ, η οποία διευρύνει σημαντικά το γενικό πλαίσιο της ΣΒΠ που αφορά την πρόσβαση και τον καταμερισμό των οφελών. Το Πρωτόκολλο της Ναγκόγια αναμένεται να αρχίσει να ισχύει το Όταν τεθεί σε εφαρμογή, θα αποφέρει σημαντικά οφέλη από πλευράς διατήρησης της βιοποικιλότητας στα κράτη που διαθέτουν τους γενετικούς πόρους επί των οποίων έχουν κυριαρχικά δικαιώματα. Ειδικότερα: θα διαμορφώσει περισσότερο προβλέψιμες συνθήκες για την πρόσβαση στους γενετικούς πόρους θα εξασφαλίζει τον καταμερισμό των οφελών μεταξύ των χρηστών και των παρόχων γενετικών πόρων θα εξασφαλίσει τη χρησιμοποίηση μόνο γενετικών πόρων που έχουν αποκτηθεί νόμιμα. Είναι αναγκαίο να επικυρωθεί το Πρωτόκολλο της Ναγκόγια από την Ένωση και από το σύνολο των κρατών μελών της. Η Ένωση και κάθε κράτος μέλος της χωριστά πρέπει να είναι σε θέση να αποδεικνύουν την εκπλήρωση όλων των υποχρεώσεων που υπέχουν δυνάμει του Πρωτοκόλλου. Ο τρόπος επίτευξης αυτής της συμμόρφωσης αποτελεί καθαρά εσωτερική υπόθεση της ΕΕ και των κρατών μελών της. Η συγκεκριμένη προσέγγιση που επιλέχθηκε στηρίζεται σε νομικές και πρακτικές εκτιμήσεις: κάθε παρέμβαση σε επίπεδο ΕΕ προϋποθέτει την ύπαρξη ενωσιακής αρμοδιότητας, καθώς και την απόδειξη της προστιθέμενης αξίας που δεν είναι δυνατόν να επιτευχθεί με εκτελεστικά μέτρα υπαγόμενα στην αποκλειστική αρμοδιότητα των κρατών μελών. Κατά την εκτίμηση επιπτώσεων εξετάστηκε ευρύ φάσμα επιλογών. Η ανάλυση όλων των επιλογών έγινε σε αντιπαραβολή με βασικό σενάριο διατήρησης της υφιστάμενης κατάστασης (business as usual), χωρίς την εφαρμογή μέτρων σε επίπεδο ΕΕ ή κρατών μελών. Όσον αφορά την πρόσβαση, αναλύθηκαν οι επιλογές «Καμία δράση σε επίπεδο ΕΕ» (Α-1) και «Σύσταση πλατφόρμας της ΕΕ για τη συζήτηση της πρόσβασης και την ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών» (Α-2). Όσον αφορά τη συμμόρφωση των χρηστών, αναλύθηκαν οι επιλογές «Ανοικτή μέθοδος συντονισμού» (UC-1), «Επιβολή αυτοτελούς γενικής υποχρέωσης δέουσας επιμέλειας στους χρήστες στην ΕΕ» (UC-2), «Επιβολή γενικής υποχρέωσης δέουσας επιμέλειας στους χρήστες στην ΕΕ, η οποία συμπληρώνεται από σύστημα χαρακτηρισμού συλλογών ως αξιόπιστων πηγών γενετικών πόρων» (UC-3) και «Απαγόρευση της χρησιμοποίησης γενετικών πόρων ή συνδεόμενων με γενετικούς πόρους παραδοσιακών γνώσεων που έχουν αποκτηθεί παράνομα, σε συνδυασμό με κατάντη σύστημα παρακολούθησης» (UC-4). EL 3 EL

4 Στο πλαίσιο της εκτίμησης επιπτώσεων αναλύθηκαν επίσης δύο επιλογές για την κατά χρόνο εφαρμογή μέτρων σε επίπεδο ΕΕ: η δυνατότητα εφαρμογής μέτρων σε επίπεδο ΕΕ μόνο στους γενετικούς πόρους ή στις σχετικές παραδοσιακές γνώσεις που θα αποκτηθούν στο μέλλον (Τ-1) και η εφαρμογή των μέτρων αυτών από το έτος έναρξης ισχύος της ΣΒΠ, δηλ. το 1993 (Τ-2). Τα συμπληρωματικά μέτρα που αναλύθηκαν αφορούσαν διμερείς συμφωνίες μεταξύ ΕΕ και των κύριων χωρών ή περιφερειών παροχής (C-1), τομεακούς κώδικες δεοντολογίας και υποδείγματα συμβατικών ρητρών (C-2), τεχνικά μέσα ιχνηλάτησης και παρακολούθησης (C- 3) και δραστηριότητες ευαισθητοποίησης και κατάρτισης (C-4). Τα συγκεκριμένα κριτήρια ανάλυσης και σύγκρισης των επιλογών κάλυπταν ειδικά ζητήματα που σχετίζονται με το Πρωτόκολλο της Ναγκόγια, καθώς και τις οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Το σύνολο εκτελεστικών μέτρων σε επίπεδο ΕΕ που σημείωσε την καλύτερη επίδοση στην παρούσα εκτίμηση επιπτώσεων είναι το ακόλουθο: σύσταση πλατφόρμας της ΕΕ, στην οποία τα κράτη μέλη, η Επιτροπή και οι ενδιαφερόμενοι φορείς θα συζητούν την πρόσβαση στους γενετικούς πόρους και την ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών (επιλογή Α-2) επιβολή στους χρήστες στην ΕΕ της υποχρέωσης να λαμβάνουν μέτρα, εξαντλώντας τις δυνατότητές τους, για να διασφαλίζουν, αφενός, την απόκτηση των χρησιμοποιούμενων γενετικών πόρων και σχετικών γνώσεων σύμφωνα με τη νομοθεσία των χωρών παροχής περί πρόσβασης και, αφετέρου, τον καταμερισμό των προκυπτόντων οφελών (επιλογή UC-3) σύστημα χαρακτηρισμού συλλογών (βοτανικοί κήποι, συλλογές μικροοργανισμών, τράπεζες γονιδίων κ.λπ.), με μέτρα ελέγχου που εγγυώνται ότι διατίθενται για χρησιμοποίηση μόνο δείγματα γενετικών πόρων που συνοδεύονται από επαρκή τεκμηρίωση (επιλογή UC-3) συμπληρωματικά μέτρα για την ενίσχυση της αποτελεσματικότητας της παρέμβασης σε επίπεδο ΕΕ (C-1, C-2, C-3, C-4). Ο κανονισμός της ΕΕ θα ισχύει μόνο για τους γενετικούς πόρους και τις παραδοσιακές γνώσεις που αποκτώνται και χρησιμοποιούνται μετά την έναρξη ισχύος του Πρωτοκόλλου της Ναγκόγια για την Ένωση (Τ-1). Η πλατφόρμα της ΕΕ για τη συζήτηση της πρόσβασης και την ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών παρέχει ορισμένες δυνατότητες εξορθολογισμού των όρων πρόσβασης τους οποίους επιβάλλουν τα κράτη μέλη που απαιτούν συναίνεση μετά από ενημέρωση. Έστω και αν δεν επιτυγχάνεται με τον τρόπο αυτό εξίσωση των όρων πρόσβασης σε επίπεδο ΕΕ, κάθε άμβλυνση των διαφορών μεταξύ των πλαισίων των κρατών μελών για την πρόσβαση θα μειώσει το συναλλακτικό κόστος και θα ωφελήσει ιδιαίτερα τις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις, καθώς και τους δικαιούχους δημόσιας χρηματοδότησης. Η πλατφόρμα της ΕΕ θα αναδεικνύει επίσης τις βέλτιστες πρακτικές πρόσβασης. Αυτό θα βοηθά τα μεν κράτη μέλη να αντλούν αμοιβαία διδάγματα, τους δε χρήστες να εντοπίζουν το κράτος μέλος του οποίου το πλαίσιο για την πρόσβαση λειτουργεί καλύτερα. Οι δύο αυτές πτυχές θα έχουν θετική συμβολή στις δυνατότητες έρευνας και ανάπτυξης στην ΕΕ. Η επιβολή υποχρέωσης δέουσας επιμέλειας στους χρήστες στην ΕΕ, η οποία συμπληρώνεται από σύστημα χαρακτηρισμού συλλογών ως «αξιόπιστων πηγών» γενετικών πόρων, παρέχει EL 4 EL

5 μια εναρμονισμένη σε επίπεδο ΕΕ προσέγγιση για την εφαρμογή του πυλώνα του Πρωτοκόλλου που αφορά τη συμμόρφωση των χρηστών. Θα διαμορφώσει ίσους όρους ανταγωνισμού για όλους τους παράγοντες στην αξιακή αλυσίδα των γενετικών πόρων στην ΕΕ, θα προσφέρει ασφάλεια δικαίου, θα ελαχιστοποιήσει τον λειτουργικό κίνδυνο των εν λόγω παραγόντων και θα μεγιστοποιήσει τις δυνατότητες έρευνας και ανάπτυξης. Θα αποτρέψει επίσης τις διαφορές μεταξύ των κρατών μελών ως προς τις υποχρεώσεις συμμόρφωσης των χρηστών, οι οποίες θα συνεπάγονταν δαπάνες και φραγμούς για τους ερευνητές και τις εταιρείες που δραστηριοποιούνται σε περισσότερα του ενός κράτη μέλη. Επισημαίνεται ότι οι ενδιαφερόμενοι φορείς υποστήριξαν ομόφωνα, κατά τις διαβουλεύσεις, την υιοθέτηση εναρμονισμένης σε επίπεδο ΕΕ προσέγγισης όσον αφορά τη συμμόρφωση των χρηστών. Το σύστημα ενωσιακών μέτρων εφαρμογής του Πρωτοκόλλου της Ναγκόγια θα μπορούσε να βασιστεί στην αρμοδιότητα της Ένωσης στον τομέα του περιβάλλοντος. Η δημιουργία συστήματος μέτρων ενωσιακής κλίμακας για τη συμμόρφωση των χρηστών θα μπορούσε να βασιστεί και στην αρμοδιότητα της Ένωσης για την εσωτερική αγορά. Η παρέμβαση σε επίπεδο ΕΕ για τη συμμόρφωση των χρηστών είναι επίσης δικαιολογημένη, επειδή αποτρέπει τις δυσμενείς επιπτώσεις στην εσωτερική αγορά προϊόντων και υπηρεσιών που βασίζονται στη φύση από τον κατακερματισμό των συστημάτων συμμόρφωσης των χρηστών στα κράτη μέλη, καθώς και επειδή σημειώνει την καλύτερη επίδοση από πλευράς δημιουργίας ευνοϊκών συνθηκών για έρευνα και ανάπτυξη με αντικείμενο τους γενετικούς πόρους, που θα αποφέρει οφέλη για τη διατήρηση και την αειφορική χρήση της βιολογικής ποικιλότητας ανά την υφήλιο. Με το σύνολο των μέτρων που λαμβάνονται σε επίπεδο ΕΕ θα καταστεί δυνατή η επικύρωση του Πρωτοκόλλου της Ναγκόγια από την Ένωση και θα επιτευχθεί η πλήρης συμμόρφωσή της με τις διατάξεις του. Θα επαφίεται στη διακριτική ευχέρεια των κρατών μελών να απαιτούν ή όχι συναίνεση μετά από ενημέρωση και καταμερισμό των οφελών για τους γενετικούς πόρους που τους ανήκουν. Οι σχετικές αποφάσεις τους δεν θα αποτελούν προϋπόθεση για την επικύρωση του Πρωτοκόλλου από την Ένωση. EL 5 EL