Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΑΡΧΗΣ ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ 470 ΚΠ ΣΤΗΝ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ: ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΑΜΕΣΗΣ ΚΑΙ ΕΜΜΕΣΗΣ ΧΕΙΡΟΤΕΡΕΥΣΗΣ ΤΗΣ ΘΕΣΗΣ ΤΟΥ ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΟΥ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΩΝ ΠΟΙΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΠΟΙΝΙΚΗ ΙΚΟΝΟΜΙΑ Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΑΡΧΗΣ ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ 470 ΚΠ ΣΤΗΝ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ: ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΑΜΕΣΗΣ ΚΑΙ ΕΜΜΕΣΗΣ ΧΕΙΡΟΤΕΡΕΥΣΗΣ ΤΗΣ ΘΕΣΗΣ ΤΟΥ ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΟΥ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΦΟΙΤΗΤΡΙΑ: ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΖΑΠΑΡΤΑ

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σελ. Κυριότερες συντοµογραφίες...2 Ι. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΙΙ. Η ΕΚΤΑΣΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΑΡΧΗΣ ΤΗΣ ΜΗ ΧΕΙΡΟΤΕΡΕΥΣΗΣ ΤΗΣ ΘΕΣΗΣ ΤΟΥ ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΟΥ. ΙΙΙ. ΜΟΡΦΕΣ ΧΕΙΡΟΤΕΡΕΥΣΗΣ ΤΗΣ ΘΕΣΗΣ ΤΟΥ ΚΑΤΗΓΟΡΟΥ- ΜΕΝΟΥ. Α) ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΑΜΕΣΗΣ ΧΕΙΡΟΤΕΡΕΥΣΗΣ Β) ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΕΜΜΕΣΗΣ ΧΕΙΡΟΤΕΡΕΥΣΗΣ IV. ΟΙ ΕΞΑΙΡΕΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΡΧΗΣ V) Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΑΡΧΗΣ ΣΤΟ ΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΠΑΡΑΠΟΜΠΗΣ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΑΝΑΙΡΕΣΗ VΙ) ΕΠΙΛΟΓΟΣ Βιβλιογραφία - Αρθρογραφία...52 ΚΥΡΙΟΤΕΡΕΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΚ ΑΠ άρθ. αριθ. Αρµεν. βλ. εδ. επ. Εφ Κ.Π.. ΚΠολ ΝοΒ Ολ ό.π. Αστικός Κώδικας Άρειος Πάγος άρθρο αριθµός Αρµενόπουλος βλέπε εδάφιο επόµενα Εφετείο Κώδικας Ποινικής ικονοµίας Κώδικας Πολιτικής ικονοµίας Νοµικό Βήµα Ολοµέλεια όπου παραπάνω

3 παρ. περ. Πληµ. Π.Κ.. Ποιν ικ. ΠοινΛόγ. ΠοινΧρ. π.χ. Πράξ.&ΛόγΠ σελ. Συµβ Τριµ. Υπερ. Υποσ. παράγραφος περίπτωση Πληµµελειοδικείο Ποινικός κώδικας Ποινική ικαιοσύνη Ποινικός Λόγος Ποινικά Χρονικά παραδείγµατος χάριν Πράξη &Λόγος του Ποινικού ικαίου σελίδα Συµβούλιο Τριµελές Υπεράσπιση Υποσηµείωση

4 Ι. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η διάταξη του άρθρου 470 του Κώδικα Ποινικής ικονοµίας καθιερώνει την αρχή της «non reformatio in pejus», η οποία συνιστά µαζί µε το επεκτατικό, το µεταβιβαστικό και το ανασταλτικό αποτέλεσµα µία από τις βασικές συνέπειες άσκησης των ενδίκων µέσων. Αποτελεί ένα ευεργέτηµα που παρέχει ο νοµοθέτης στον κατηγορούµενο και έχει ως ratio την προστασία του τελευταίου, ο οποίος βρίσκεται σε µειονεκτική θέση κι επιθυµεί τον έλεγχο της υπόθεσής του από ανώτερο δικαστήριο, ως παρέχον µεγαλύτερα εχέγγυα ορθής κρίσης, ώστε να µην εµποδίζεται αυτός ή τα πρόσωπα που ενεργούν υπέρ αυτού στην άσκηση των παρεχόµενων από τον Κ.Π.. ενδίκων µέσων από το φόβο µιας ευρύτερης καταδίκης. Σκοπός της παρούσας µελέτης είναι η ανάδειξη των περιπτώσεων εφαρµογής της αρχής αυτής από τα ελληνικά δικαστήρια. II. Η ΕΚΤΑΣΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΑΡΧΗΣ ΤΗΣ ΜΗ ΧΕΙΡΟΤΕΡΕΥΣΗΣ ΤΗΣ ΘΕΣΗΣ ΤΟΥ ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΟΥ Από τη διατύπωση του άρθρου 470 εδ. α Κ.Π.. συνάγεται ότι βασικές προϋποθέσεις της απαγόρευσης χειροτέρευσης της θέσης του κατηγορουµένου είναι: α) Το ένδικο µέσο, δηλαδή η έφεση ή η αναίρεση να ασκήθηκε από τον κατηγορούµενο ή από άλλο πρόσωπο υπέρ όµως αυτού. Η αρχή εφαρµόζεται καταρχήν, όταν το ένδικο µέσο ασκείται από τον κατηγορούµενο ή από άλλο πρόσωπο υπέρ αυτού. Ο κατηγορούµενος νοµιµοποιείται να ασκήσει ένδικα µέσα, βάσει των άρθρων 489, 504 και 505 του Κ.Π.., αυτοπροσώπως ή µε αντιπρόσωπο. Άλλα πρόσωπα δικαιούµενα σε άσκηση ενδίκου µέσου υπέρ του κατηγορουµένου είναι: α) ο παραστάς κατά τη συζήτηση της προσβαλλόµενης υπόθεσης συνήγορος (άρθ εδ. α Κ.Π..), β) ο νόµιµος αντιπρόσωπος του προσώπου που τελεί υπό δικαστική συµπαράσταση (άρθ εδ. α περ. β Κ.Π..), γ) οι συγγενείς του κατηγορουµένου, στην περίπτωση κατά την οποία ο τελευταίος βρίσκεται σε διανοητική κατάσταση που δεν του επιτρέπει να αντιληφθεί το συµφέρον του, γεγονός που πρέπει να µνηµονεύεται στη δικαστική απόφαση που τον

5 καταδίκασε, αλλά δεν έχει κηρυχθεί ακόµη σε δικαστική συµπαράσταση (άρθ εδ. β Κ.Π..), δ) ο εισαγγελέας (άρ. 464 και 497 παρ. 3 Κ.Π..), ε) ο αστικώς υπεύθυνος που παραστάθηκε πρωτόδικα (άρθ. 467 εδ. α Κ.Π..), ο πολιτικώς ενάγων, στον οποίο δεν επιτρέπεται να επιδικαστεί µικρότερη αποζηµίωση από το δευτεροβάθµιο δικαστήριο, καθώς και ο τρίτος του οποίου τις αξιώσεις έκρινε η απόφαση (άρ. 488, 492, 504 παρ. 3 και 505 Κ.Π..). Ο εισαγγελέας µπορεί να ασκήσει ένδικα µέσα υπέρ του κατηγορουµένου, χωρίς να ενδιαφέρει η γνώµη ή η πρόταση που είχε διατυπώσει κατά τη συζήτηση, ύστερα από την οποία εκδόθηκε η προσβαλλόµενη απόφαση. Η κατά τα ανωτέρω νοµιµοποίηση του εισαγγελέα προκύπτει έµµεσα από το άρ Κ.Π.., καθώς και από τη διάταξη του άρ. 464 Κ.Π.. Η εξουσία αυτή του εισαγγελέα δικαιολογείται από τη θέση του και τη νοµική φύση του θεσµού, προκειµένου να επιτευχθεί η ορθή εφαρµογή του νόµου 1. Έτσι, το δικαστήριο, όταν το ασκηθέν από τον εισαγγελέα ένδικο µέσο στρέφεται κατά του κατηγορουµένου, δύναται είτε να χειροτερεύσει τη θέση του κατηγορουµένου (ΑΠ 1633/2002 Ποιν ικ , ΑΠ 600/2001 Ποιν ικ , ΑΠ 1143/1993 Υπερ ) είτε να τη βελτιώσει. Ζήτηµα προκύπτει ως προς το αν η αρχή της µη χειροτέρευσης βρίσκει εφαρµογή και υπέρ των άλλων διαδίκων που άσκησαν ένδικο µέσο, δηλ. τον πολιτικώς ενάγοντα, τον αστικώς υπεύθυνο και τον τρίτο (άρ. 488, 492, και 505 Κ.Π..). Ορθότερη είναι η λύση που δέχεται αναλογική εφαρµογή του άρθρου 470 Κ.Π.. και υπέρ των άλλων διαδίκων, 2 πέραν του κατηγορουµένου, ενόψει της ταυτότητας του νοµικού λόγου 3, αλλά και από τη νοµική φύση του αστικώς υπευθύνου και του πολιτικώς ενάγοντα. 1 Βλ. Φ. Παπαδόπουλου, Η απαγόρευση της non reformatio in pejus στο Ποινικό ικονοµικό ίκαιο (διδακτορική διατριβή), University Studio Press, Θεσσαλονίκη, 1992, σελ Βλ. Αρβανίτη/Καλφέλη/Μαργαρίτη/Καράµπελα, Κώδικα Ποινικής ικονοµίας, Σχόλια Νοµολογία, έκδ. 2001, σελ Βλ. Β. Ζησιάδη, Ποινική ικονοµία, τόµος γ, 1977, σελ. 107, Κονταξή, Κώδικα Ποινικής ικονοµίας, τόµος ΙΙ, 1993, σελ. 2010, Λ. Μαργαρίτη, Ποινική ικονοµία, Ένδικα Μέσα, έκδ. 2005, σελ. 368 επ., Παπαδόπουλου, ό.π., σελ 224 επ.,

6 Η άσκηση ενδίκων µέσων δεν είναι δυνατόν να χειροτερεύσει τη θέση του πολιτικώς ενάγοντος, επειδή η παρουσία του στην ποινική δίκη οφείλεται κατά κύριο λόγο στην ενσωµάτωση εντός της ποινικής διαδικασίας της δυνάµενης να ασκηθεί στα πολιτικά δικαστήρια αξίωσής του ως παθόντος 4, ενώ εξάλλου, ο πολιτικώς ενάγων δε µπορεί να προσβάλλει µε ένδικα µέσα το σκέλος της ενοχής µιας απόφασης. Για το λόγο αυτό, το σκέλος της απόφασης του ποινικού δικαστηρίου το σχετικό µε την αποζηµίωση µοιάζει µε πολιτική απόφαση και γι αυτό λαµβάνεται υπόψη το άρθ ΚΠολ 5, βάσει του οποίου δεν επιτρέπεται η χειροτέρευση της θέσης του εκκαλούντος. Χειροτέρευση της θέσης του πολιτικώς ενάγοντα λαµβάνει χώρα είτε µε την επαύξηση της αποζηµίωσης και των εξόδων, όταν αυτός καταδικάζεται σε αυτά βάσει του άρ. 71 Κ.Π.., είτε µε τη µείωση της επιδικασθείσας χρηµατικής αποζηµίωσης ή την καθολική µη επιδίκαση αυτής. Η άσκηση ενδίκων µέσων από τον αστικώς υπεύθυνο 6 είτε αυτή γίνει υπέρ του κατηγορουµένου, είτε ασκηθεί αυτοτελώς 7 από τον ίδιο, σε περίπτωση που αµφισβητήσει µόνο την αστική ευθύνη του, δεν µπορεί να οδηγήσει σε επιβάρυνση της θέσης του κατηγορουµένου, ούτε του αστικώς υπευθύνου. Από την µια πλευρά, όταν ο αστικώς υπεύθυνος ασκεί ένδικο µέσο υπέρ του κατηγορουµένου, κατά τη ρητή επιταγή του άρ. 467 εδ. γ του Κ.Π.., δεν είναι δυνατόν να καταστεί χειρότερη η θέση του κατηγορουµένου. Από την άλλη, το ασκηθέν υπό του αστικώς ενάγοντα ένδικο µέσο δεν µαταιώνεται ούτε µε την εναντίωση του κατηγορουµένου, ούτε µε παραίτηση του τελευταίου από το ένδικο µέσο που τυχόν άσκησε. Θεσπίζοντας ο Παπασπύρου, Το ένδικο µέσον της εφέσεως κατά των αποφάσεων των ποινικών δικαστηρίων, 1955, σελ βλ. Παπαδόπουλου, ό.π., σελ Το άρθρο 536 Κ.Πολ.. ορίζει: «1. Το δευτεροβάθµιο δικαστήριο δεν µπορεί να εκδώσει απόφαση επιβλαβέστερη για τον εκκαλούντα χωρίς ο εφεσίβλητος να ασκήσει δική του έφεση ή αντέφεση. 2. Οι διατάξεις της παρ. 1 δεν εφαρµόζονται όταν το δευτεροβάθµιο δικαστήριο µετά την εξαφάνιση της πρωτόδικης απόφασης δικάζει την υπόθεση κατ ουσίαν». 6 βλ. άρθρο β Κ.Π.. 7 βλ.. Παπαδόπουλου, ό.π., σελ. 226.

7 νοµοθέτης ένα ιδιάζον επεκτατικό αποτέλεσµα υπέρ του κατηγορουµένου, επαληθεύει πλήρως την αµιγώς παρακολουθηµατική ευθύνη του αστικώς υπευθύνου έναντι της ποινικής και αστικής ευθύνης του κατηγορουµένου. Από την παραπάνω θέση συνάγεται η αδυναµία χειροτέρευσης της θέσης του πρώτου, επειδή ακριβώς δεν είναι δυνατή η χειροτέρευση της θέσης του κατηγορουµένου. Η αστική ευθύνη από τη φύση της είναι παρεπόµενη της ενοχής του κατηγορουµένου 8 και υπό αυτήν την έννοια δεν είναι δυνατή η επιδίκαση επαυξηµένης χρηµατικής αποζηµίωσης σε όφελος του πολιτικώς ενάγοντα και σε βάρος, φυσικά, του αστικώς υπευθύνου. Τέλος, η ισχύς της απαγόρευσης εκτείνεται και στον τρίτο, ο οποίος δεν είναι διάδικος, όταν ο νόµος του χορηγεί το σχετικό δικαίωµα άσκησης ενδίκων µέσων, όπως για παράδειγµα συµβαίνει στη διάταξη του άρ. 492 Κ.Π.., το οποίο από την πλευρά του παραπέµπει στα άρ και 373 του Κ.Π.. Η παραπάνω αρχή εκτείνεται αντικειµενικά σε όλα τα ένδικα µέσα, οιονεί και εν ευρεία έννοια, καθώς και στα ένδικα βοηθήµατα, δηλαδή σε οποιοδήποτε άλλο βοήθηµα που φέρει τα χαρακτηριστικά του ενδίκου µέσου. 9 Να λεχθεί ότι ως ένδικα µέσα (δηλ. η έφεση και η αναίρεση) θεωρούνται οι δικονοµικές εκείνες πράξεις µε τις οποίες διατυπώνεται παράπονο ή µοµφή για την ορθότητα ορισµένης δικαιοδοτικής κρίσης, επιδιώκεται ο έλεγχός της από ανώτερο όργανο και ζητείται η εξαφάνιση ή η µεταρρύθµισή της. Αντίθετα, τα «οιονεί» ένδικα µέσα διαφοροποιούνται από τα προαναφερθέντα γνήσια, επειδή δεν προσβάλλουν απόφαση ή βούλευµα, αλλά διάταξη του εισαγγελέα ή του ανακριτή. Τέλος, τα ένδικα βοηθήµατα δεν εµπεριέχουν ισχυρισµό σφάλµατος, σε αντίθεση µε τα ένδικα µέσα, και για το λόγο αυτόν κρίνονται όχι από ανώτερη, αλλά από την ίδια δικαιοδοτική αρχή. 10 Το άρθρο 470 Κ.Π.. ισχύει και για τις τρεις παραπάνω κατηγορίες, εκτός αν ορίζεται διαφορετικά Βλ. Μαργαρίτη, ό.π., σελ Βλ. Παπαναστασίου, Πότε τα ικαστήρια ή τα ικαστικά Συµβούλια ύνανται να Καταστήσουσιν Χείρονα την Θέσιν του Κατηγορουµένου, ΠοινΧρ και Μαργαρίτη, ό.π., σελ. 369 επ. 10 Βλ. Μαργαρίτη, ό.π., σελ. 10 επ. 11 Με επιχείρηµα από το άρ. 462 Κ.Π.. «εκτός από όσα ορίζονται µε ειδικές διατάξεις του Κώδικα».

8 Έτσι, γίνεται δεκτό από τη θεωρία 12 και τη νοµολογία 13 ότι το άρθρο 470 Κ.Π.. ισχύει και στην περίπτωση της αίτησης ακύρωσης διαδικασίας του άρθ. 341 Κ.Π.. Το παραπάνω προκύπτει τόσο από την νοµική φύση του εν λόγω ένδικου βοηθήµατος 14, όσο και από την αναλογική εφαρµογή του άρ Κ.Π.., το οποίο ρυθµίζει την εφαρµογή της non reformatio in pejus από το δικαστήριο της παραποµπής στην µετά αναίρεση διαδικασία. Όπως και στη διαδικασία του άρ Κ.Π.. έτσι και στο άρ. 341 Κ.Π.. η κατ ουσία συζήτηση της υπόθεσης γίνεται σε µεταγενέστερο στάδιο και το δικαστήριο που κρίνει την αίτηση και αποφασίζει για την ουσία της υπόθεσης δεσµεύεται από την πρώτη κρίση. Όταν, λοιπόν, ακυρώνεται µια δικαστική απόφαση κατ εφαρµογή του άρ. 341 Κ.Π.. το δικαστήριο δεν δύναται να χειροτερεύσει τη θέση του κατηγορουµένου. Επικουρικά, σηµειώνεται ότι η ακυρωθείσα απόφαση αναβιώνει µόνο από νοµική άποψη για συγκριτικούς σκοπούς. Όµοια αντιµετώπιση τυγχάνει και η αίτηση ακύρωσης απόφασης που προβλέπεται στο άρθ. 430 Κ.Π.., 15 της οποίας οι δικαιολογητικοί λόγοι είναι όµοιοι µε αυτούς που ισχύουν για την αίτηση ακύρωσης της διαδικασίας. Άλλη περίπτωση εφαρµογής της αρχής του άρθ. 470 Κ.Π.. είναι η κατά το άρ Κ.Π.. εισαγωγή της υπόθεσης για κατ αντιµωλία συζήτηση µετά τη σύλληψη ή την εκούσια εµφάνιση του ερήµην 12 Βλ. Γιαλιτάκη, Τα αποτελέσµατα της αιτήσεως ακυρώσεως διαδικασίας (341 Κ.Π..) εις περίπτωσιν αποδοχής της ως ουσία βασίµου, ΝοΒ , Σταθέα, Αίτηση Ακυρώσεως ιαδικασίας και Αποφάσεως, 1987, σελ. 117 επ., Αρβανίτη/Καλφέλη/Μαργαρίτη/Καράµπελα, ό.π., σελ. 1022, Παπαδόπουλου, ό.π., σελ. 167 επ., Μαργαρίτη, Ποινική ικονοµία, Ένδικα Μέσα, 2005, σελ Βλ. ΕφΑθ 839/1975 ΠοινΧρ , ΑΠ 150/1966 ΠοινΧρ , ΑΠ 7/1957 ΠοινΧρ Βλ. Μαργαρίτη, ό.π., σελ.15 επ. 15 Βλ. Αρβανίτη/Καλφέλη/Μαργαρίτη/Καράµπελα, όπ., σελ. 1022, Μαργαρίτη, ό.π., σελ. 370 και από τη νοµολογία βλ. ΠληµΚαρδ /1964 ΠοινΧρ , όπου πρόταση Σταµάτη.

9 καταδικασθέντος για κακούργηµα κατηγορούµενου 16. Σύµφωνα µε την παραπάνω διάταξη και προκειµένου να εξασφαλισθεί προσωρινής ισχύος «εκτελεστός τίτλος» σε βάρος του φυγόδικου κατηγορούµενου για κακούργηµα, ο τελευταίος δικάζεται «ωσεί παρών». Η απόφαση αυτή δεν προσβάλλεται µε κανένα ένδικο µέσο 17. Από την άλλη πλευρά η αυτοδίκαιη ακύρωση της πρώτης απόφασης και η κατ αντιµωλία επανεκδίκαση της υπόθεσης µοιάζει µε τη διαδικασία των ενδίκων µέσων. Οι αντιρρήσεις σχετικά µε την εφαρµογή του άρ. 470 Κ.Π.. στην περίπτωση της διάταξης του άρ Κ.Π.., εδράζονται στο ότι η διαδικασία αυτή δεν κινείται µε πρωτοβουλία του κατηγορουµένου αλλά ex lege, οπότε δεν τίθεται θέµα υποστήριξης του αιτούντος, καθώς και στο ότι δεν υπάρχει µεταβιβαστικό αποτέλεσµα, Όµως, τα παραπάνω επιχειρήµατα δεν στερούνται πειστικού αντιλόγου. Πρώτον, η παραπάνω διαδικασία τέθηκε υπέρ του κατηγορουµένου, γεγονός που συγγενεύει µε την υπέρ του κατηγορουµένου άσκηση των ενδίκων µέσων και την εφαρµογή του άρθ. 470 Κ.Π.. και δεύτερον, η έλλειψη του µεταβιβαστικού αποτελέσµατος ούτε αποφασιστικό γνώρισµα των ενδίκων µέσων αποτελεί ούτε εµποδίζει την κατάφαση εφαρµογής της αρχής non reformatio in pejus 18. Εποµένως και στην περίπτωση του άρ Κ.Π.. τυγχάνει εφαρµογής η αρχή και για το λόγο αυτό δεν επιτρέπεται να καταδικασθεί στην κατ αντιµωλία συζήτηση για κακούργηµα, αν στην ερήµην µε βελτίωση της κατηγορίας καταδικάσθηκε σε πληµµέληµα, πολύ δε περισσότερο να δικαστεί ξανά για πράξη για την οποία αθωώθηκε µε την πρώτη απόφαση. Έτσι, το ΤριµΕφΠατρ 246/1992 Υπερ έκρινε ότι δεν µπορεί ο κατηγορούµενος να δικαστεί εκ νέου για υπεξαίρεση ενέχουσα κατάχρηση ιδιαίτερης εµπιστοσύνης, πράξη για την οποία αθωώθηκε µε την ερήµην αυτού 16 Βλ. Λ. Μαργαρίτη, ίκη για Κακούργηµα και Απών Κατηγορούµενος, Υπερ. 1993, σελ. 1059, Φιλ Ανδρέου, Κώδικας Ποινικής ικονοµίας, Κατ άρθρο Κείµενο- Ερµηνεία-Νοµολογία, έκδ. 2005, σελ επ. 17 Αυτό δε σηµαίνει ότι η απόφαση είναι αµετάκλητη, απλά η µη πρόβλεψη ενδίκων µέσων οφείλεται στο γεγονός ότι υπάρχει η δυνατότητα εκ νέου εκδίκασης της υπόθεσης. βλ. και Α. Παπαδαµάκη, Ποινική ικονοµία, έκδ. 2004, σελ. 459 επ. 18 βλ. Μαργαρίτη, ίκη για κακούργηµα και απών κατηγορούµενος, Υπερ. 1993, σελ επ.

10 εκδοθείσα απόφαση και αφ` ετέρου να καταδικασθεί για διακεκριµένη κλοπή, αφού µε την ερήµην αυτού εκδοθείσα απόφαση είχε κηρυχθεί ένοχος απλής κλοπής Η επανάληψη διαδικασίας του άρ Κ.Π.., αν και δεν εντάσσεται στα ένδικα µέσα, αλλά στις έκτακτες διαδικασίες, υπάγεται στην εφαρµογή της αρχής. Αυτό ορίζεται ρητά στο άρ εδ. ε Κ.Π.. προς άρση κάθε αµφισβήτησης. Η επανάληψη της διαδικασίας γίνεται προς όφελος του καταδικασθέντος και θα ήταν πράγµατι αντιφατικό να µπορούσε το δικαστήριο της ουσίας, που αποφαίνεται εκ νέου µετά την αποδοχή της αίτησης επανάληψης από το δικαστικό συµβούλιο κατά τα άρθρα 525 επ. του Κ.Π.., να επιβαρύνει τη θέση του κατηγορουµένου, πάντοτε σε σύγκριση µε την απόφαση που αποτέλεσε αντικείµενο της αίτησης επανάληψης 19. Tέλος, η απόφαση του ΣυµβΠληµΚαβ 10/1990 ΠοινΧρ , δέχθηκε ότι η απαγόρευση χειροτέρευσης της θέσης του κατηγορουµένου ισχύει και στην περίπτωση άσκησης από αυτόν του οιονεί ενδίκου µέσου της προσφυγής κατά της διάταξης του ανακριτή που του επέβαλε περιοριστικούς όρους, οπότε το αρµόδιο δικαστικό συµβούλιο δεν µπορεί να επιβάλει σε αντικατάσταση αυτών προσωρινή κράτηση 20. Η επιφύλαξη για τη θεµελίωση της εν λόγω απαγόρευσης στο άρθ. 470 Κ.Π.. συνίσταται στο ότι η αρχή της µη χειροτέρευσης της θέσης του κατηγορουµένου δεν καλύπτει την προδικασία και σίγουρα δεν καλύπτει, όπως θα αναφερθεί κατωτέρω, τα ένδικα µέσα κατά βουλευµάτων. Εξάλλου, ελάχιστα αποδοτική θα ήταν η επίκληση του άρθ. 470 στην περίπτωση του 285 Κ.Π.., τη στιγµή που το ίδιο πράγµα, δηλαδή η επιβολή προσωρινής κράτησης αντί των περιοριστικών όρων ή η αντικατάσταση των περιοριστικών όρων µε άλλους επαχθέστερους, µπορεί ν αποφασίσει το Συµβούλιο Πληµµελειοδικών ή Εφετών µεταγενέστερα, κατά την παραποµπή του κατηγορουµένου στο ακροατήριο (άρθ. 315 και 318 εδ. α 19 βλ. Παπαδόπουλου, ό.π., σελ. 222 και Μαργαρίτη, Ένδικα µέσα, σελ βλ. και Α. Κονταξή, ΚωδΠοιν ικ., τοµ. Α`, έκδ. Β`, σελ επ., Ζησιάδη, Ποιν. ικ., έκδ. Γ`, τοµ. Β`, σελ. 273

11 Κ.Π..). Γι αυτό πειστικότερη είναι η θεµελίωση της µη χειροτέρευσης στην ίδια την πρόβλεψη του άρθ. 285 παρ. 4 Κ.Π..) 21. β) Το ένδικο µέσο να στρέφεται εναντίον καταδικαστικής απόφασης. Αντίθετα, η ισχύς του άρ. 470 Κ.Π.. δεν επεκτείνεται και στις περιπτώσεις άσκησης ενδίκων µέσων κατά βουλευµάτων και συνεπώς, µπορεί να χειροτερεύσει η θέση του κατηγορουµένου. Ο κατεξοχήν δικαιολογητικός λόγος του παραπάνω αποκλεισµού των βουλευµάτων συνάγεται από τον συνδυασµό των άρθρων 318 εδ. β, 485 1, Κ.Π.. Στο πρώτο από αυτά ορίζεται πως το Συµβούλιο των Εφετών δεν περιορίζεται καθόλου ως προς την δικαιοδοτική του εξουσία, ακόµη και όταν ασχολείται µε την υπόθεση µετά από έφεση του κατηγορουµένου. Περαιτέρω το άρ του Κ.Π.. 22 παραπέµπει µε τη σειρά του στην πρώτη παράγραφο του άρ. 524 Κ.Π.. και όχι στη δεύτερη, η οποία καθιερώνει την ισχύ της αρχής και στη διαδικασία της µετά από αναίρεσης παραποµπής. Έτσι, γίνεται δεκτό ότι κατά την προδικασία και µετά από την άσκηση τινός ενδίκου µέσου, το δικαστικό συµβούλιο µπορεί να χειροτερεύσει τη θέση του κατηγορουµένου µε παραδοχή το πρώτον επιβαρυντικών περιστάσεων, αρκεί έτσι να µην µεταβάλλεται ανεπίτρεπτα η κατηγορία (ΑΠ 1998/2006 Ποιν ικ , ΑΠ 858/2004 ΠοινΧρ ΝΕ.322, ΑΠ 98/2004 Ποιν ικ , ΣυµβΑΠ 1203/2000 Ποιν ικ , ΑΠ 592/2000 ΠοινΧρ ). Η µόνη εξαίρεση κατά την οποία γινόταν δεκτή η εφαρµογή της αρχής και επί βουλευµάτων ήταν η περίπτωση κατά την οποία ο κατηγορούµενος εκκαλούσε βούλευµα που αποφαινόταν µε αιτιολογία, που χωρίς να ήταν ανάγκη έθιγε την υπόληψή του, να µη γίνει κατηγορία 23. Η συγκεκριµένη 21 Έτσι. ο Μαργαρίτης στη µελέτη «Προσωρινή κράτηση: Ο µε πρωτοβουλία του κατηγορουµένου τερµατισµός της διάρκειας αυτής πριν τη συµπλήρωση του ανώτατου ορίου της Α. Προσφυγή κατά του εντάλµατος προσωρινής κράτησης (άρθρο 285 ΚΠ )» σε Ποιν ικ σελ βλ. περισσότερα για τη διάταξη του άρθρου Κ.Π.. σε Μαργαρίτη, Ποινική ικονοµία, Ένδικα Μέσα, έκδ. 2005, σελ. 372, υποσηµ. 26α. 23 βλ. Αρβανίτη/Καλφέλη/Μαργαρίτη/Καράµπελα, ό.π., σελ και εκεί παραποµπές. Όχι εποµένως για έµπρακτη µετάνοια.

12 διάταξη καταργήθηκε µε το άρθρο 39 του ν. 3160/2003. Το άρθρο Κ.Π.. στη νέα τροποποιηµένη µορφή του επιτρέπει, διατηρώντας την περιοριστική απαρίθµηση, στον κατηγορούµενο ν ασκεί έφεση κατά µόνο κατά των βουλευµάτων που τον παραπέµπουν για κακούργηµα. Η νέα αυτή ρύθµιση, αν και είναι αυστηρή, δεν προσβάλλει το κατ άρθρο 20 1 του Συντάγµατος δικαίωµα παροχής έννοµης προστασίας ούτε αντίκειται στο άρθ. 6 της ΕΣ Α, γιατί υπαγορεύτηκε από την ανάγκη της µη παρέλκυσης της εκδίκασης των ελαφρότερων πληµµεληµάτων (ΑΠ 1614/2002 ΠοινΛογ ). Εξάλλου, καταδικαστική θεωρείται η απόφαση που κηρύσσει ένοχο τον κατηγορούµενο (δηλαδή αυτή που κρίνει ότι η πράξη είναι αξιόποινη, έχει τελεσθεί από αυτόν και, επιπρόσθετα, δεν συντρέχει κάποιος λόγος άρσης του αδίκου ή του καταλογισµού, είτε δεν προκύπτει η έµπρακτη µετάνοιά του) 24 και επιβάλλει σ αυτόν ποινή είτε στερητική της ελευθερίας είτε χρηµατική (ΟλΑΠ 5/2000 ΝοΒ , ΑΠ 51/2003 Πραξ&ΛογΠ , ΑΠ 1283/1989 ΠοινΧρ Μ.558). 25 Υποστηρίζεται ωστόσο, ότι για την ταυτότητα του νοµικού λόγου θα πρέπει να γίνει δεκτό ότι η εφαρµογή της αρχής επεκτείνεται, και επί ενδίκων µέσων κατά αθωωτικών αποφάσεων 26, που προβλέπονται στα άρθρα περ. α και 506 του Κ.Π.. Αφενός θα ήταν αντιφατικό για τον 24 Βλ. Καρρά, Η θεωρητική θεµελίωσις της reformatio in pejus εν τη ποινική διαδικασία, Ποιν.Χρ. 1968, σελ. 665, Παπαδαµάκη, ό.π., σελ. 481 επ. 25 Σε αυτές δεν συγκαταλέγονται οι παρεµπίπτουσες αποφάσεις, εφόσον δεν επιβάλλουν ποινή στον κατηγορούµενο, και αφετέρου από το ότι δεν είναι επιδεκτικές αυτοτελούς προσβολής. Αυτές συµπροσβάλλονται µαζί µε τις οριστικές αποφάσεις, οι οποίες αποφαίνονται για την ουσία της υπόθεσης και όχι για αµιγώς διαδικαστικά ζητήµατα, τα οποία δεν είναι δυνατόν να καταστήσουν χειρότερη τη θέση του κατηγορουµένου και όταν το πράττουν έχουν προφανή προσωρινό χαρακτήρα, βλ. αναλυτικά Μαργαρίτη, Ποινική ικονοµία, Ένδικα Μέσα, σελ. 373, υποσηµ Βλ. Παπαδόπουλου, ό.π., σελ. 175, Καρρά, ό.π., σελ. 752, Μαργαρίτη, ό.π., σελ. 374, Μαργαρίτη σε Μαργαρίτη-Ζαχαριάδη, Εφαρµοσµένη Ποινική ικονοµία, Τόµος Τρίτος, ιαδικασία στο Ακροατήριο II, Ένδικα Μέσα, Νοµική Βιβλιοθήκη, 2002, σελ. 202, Αρβανίτη/Καλφέλη/Μαργαρίτη/Καράµπελα, ό.π., σελ

13 κατηγορούµενο να µην φοβάται τη χειροτέρευση της θέσης του, όταν ασκεί ένδικα µέσα κατά αποφάσεων που τον καταδίκασαν και από την άλλη να επικρατεί ανασφάλεια ως προς την προσβολή αθωωτικών για αυτόν αποφάσεων. Αφετέρου, η άσκηση ενδίκου µέσου κατά απόφασης µόνο ως προς το σκέλος του αιτιολογικού, δηλαδή όταν ο κατηγορούµενος αθωώνεται λόγω έµπρακτης µετάνοιας ή µε αιτιολογία που θίγει χωρίς να είναι αναγκαίο την υπόληψή του, σύµφωνα µε τα άρθρα περ. α και 506 περ. α του Κ.Π.., 27 δεν είναι δυνατόν να επιφέρει χειροτέρευση στο διατακτικό της απόφασης, δηλαδή να προσλάβει τελικά καταδικαστικό χαρακτήρα, επειδή τότε επέρχεται παραβίαση του µεταβιβαστικού αποτελέσµατος των ενδίκων µέσων και της αρχής «ne bis in idem», δεδοµένου ότι το διατακτικό δεν έχει προσβληθεί. Το διατακτικό, λοιπόν, σε αυτήν την περίπτωση παραµένει αµετάβλητο. Ούτε, όµως, να αιτιολογήσει µε επαχθέστερο τρόπο δύναται το δικαστήριο των ενδίκων µέσων 28, επειδή η ratio της διάταξης του άρ. 470 Κ.Π.. έγκειται στην ευνοϊκή µεταχείριση του καταδικασθέντος κατηγορουµένου και πολύ περισσότερο επιβάλλεται η αυτή αντιµετώπιση του αθωωθέντος ανεξαρτήτως του λόγου για τον οποίο αθωώθηκε αυτός. ΙΙ. ΜΟΡΦΕΣ ΧΕΙΡΟΤΕΡΕΥΣΗΣ ΤΗΣ ΘΕΣΗΣ ΤΟΥ ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΟΥ Η αρχή της απαγόρευσης της θέσης του κατηγορουµένου έχει απόλυτο χαρακτήρα. Τούτο ουσιαστικά σηµαίνει ότι καταφάσκεται σε κάθε περίπτωση που διαπιστώνεται µια βαρύτερη προσβολή της προσωπικής ελευθερίας, της 27 Ο κατηγορούµενος έχει έννοµο συµφέρον να προσβάλλει µια τέτοια απόφαση αν π.χ. απαλλάχθηκε λόγω έλλειψης ικανότητας καταλογισµού, ενώ αυτός ισχυρίζεται ότι δεν υπήρχε καν άδικη πράξη, διότι το συµφέρον του είναι να µη χρησιµοποιηθεί µια τέτοια αιτιολογία στο πολιτικό δικαστήριο. 28 Βλ. Γιαλιτάκη, Χειροτέρευση της Θέσεως του Κατηγορουµένου µε το Αιτιολογικό της Αποφάσεως, Ποινικά Χρονικά 1986, σελ Μαργαρίτη, Ένδικα Μέσα, 2005, σελ. 391.

14 τιµής ή της περιουσίας του κατηγορουµένου, αµέσως ή εµµέσως 29 και δη είτε µε την επιβολή αυξηµένων ποινικών κυρώσεων (άµεση πραγµατική χειροτέρευση) είτε µε την αποδοχή βαρύτερης ενοχής για τον κατηγορούµενο, χωρίς να επέρχεται ταυτόχρονα κι επαύξηση της ποινής του (έµµεση νοµική χειροτέρευση). 30 Η παραβίαση του άρθρου 470 Κ.Π.. είτε άµεση είτε έµµεση. Η διαπίστωση οποιασδήποτε από τις δύο µορφές χειροτέρευσης επιχειρείται µε σύγκριση του περιεχοµένου του διατακτικού αφενός της απόφασης που προσβάλλεται µε το ένδικο µέσο και αφετέρου αυτής που εκδίδεται από το δικαστήριο του ενδίκου µέσου. 31 Α) ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΑΜΕΣΗΣ ΧΕΙΡΟΤΕΡΕΥΣΗΣ ΤΗΣ ΘΕΣΗΣ ΤΟΥ ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΟΥ. 1) Η από το δευτεροβάθµιο δικαστήριο καταδίκη του κατηγορουµένου για συρρέον έγκληµα, για το οποίο είχε αθωωθεί πρωτοδίκως {βλ. ΑΠ 594/2007 δηµοσ. ΝΟΜΟΣ {(:Eνώ ο κατηγορούµενος πρωτοδίκως είχε κηρυχθεί αθώος για την πράξη της καταπάτησης δηµοσίας δασικής εκτάσεως (άρθρ. 280 παρ. 1 Ν. 86/1969, όπως αντικαταστάθηκε µε άρθρο 13 Ν 996/1971) και ένοχος του ότι ενήργησε επί εκχερσωθείσης παράνοµα δασικής έκτασης, πράξεις διακατοχής, ανεγείροντας κτίσµα (άρθρ. 71 παρ. παρ. 1,3 Ν.998/1979, όπως αντικαταστάθηκε µε άρθρο 46 Ν.2145/1993), και του επιβλήθηκε ποινή φυλάκισης 7 µηνών, η οποία ανεστάλη επί 3ετία, το 29 Καρρά, Ποινικό ικονοµικό ίκαιο, β έκδ. (1998), σελ. 746, ΑΠ 1809/2002 Ποιν ικ Η εν λόγω χειροτέρευση αφορά και στην αιτιολογία της απόφασης (και όχι στην ποινή που µπορεί να είναι η ίδια ή κατώτερη από την πρωτοδίκως επιβληθείσα), διότι η µεταβολή αυτή έχει σηµασία για την ηθική υπόσταση του κατηγορουµένου όπως αυτή αποτυπώνεται στο ποινικό του µητρώο. βλ. Παπαδαµάκη, Ποινική ικονοµία, Γ Έκδοση (2006), σελ. 589 µε τις εκεί περαιτέρω παραποµπές. 31 βλ. Μαργαρίτη, Ποινική ικονοµία - Ένδικα Μέσα, σελ. 934, Παπαδόπουλο, Η απαγόρευση της nοn reformatio ίn pejus στο ποινικό δικονοµικό δίκαιο (διδακτορική διατριβή), 1992 σελ. 63 επ. µε τις εκεί περαιτέρω παραποµπές.

15 δευτεροβάθµιο δικαστήριο, µολονότι είχε ασκηθεί έφεση µόνο από τον κατηγορούµενο κατά της καταδικαστικής διάταξης του πρωτοβαθµίου δικαστηρίου µη µεταβιβασθείσας της υπόθεσης, κατά το µέρος που κήρυξε αθώο αυτόν, στο δευτεροβάθµιο δικαστήριο κήρυξε αυτόν ένοχο αµφοτέρων των πράξεων και του επέβαλε συνολική ποινή φυλάκισης πέντε (5) µηνών, την οποία ανέστειλε επί 3ετία. Χειροτέρευσε έτσι τη θέση του, έστω κι αν επέβαλε σ αυτόν και για τα δύο ως άνω συρρέοντα εγκλήµατα µικρότερη ποινή από εκείνη που είχε επιβάλλει το πρωτοβάθµιο δικαστήριο] και ΑΠ 493/2006 ΠοινΧρ , ΑΠ 1703/2006 Αρµ , ΑΠ 71/2005 ΠοινΛογ }. 2) Επίταση του ύψους της ποινής χωρίς να αλλάζει το είδος της, δηλαδή: (α) επιβολή µεγαλύτερης ποινής φυλάκισης από την πρωτοδίκως επιβληθείσα (ΑΠ 11693/1999 ΠοινΧρ Ν. 743, ΑΠ 1463/1999 Ποιν ικ , ΑΠ 974/1996 ΠοινΧρ ΜΖ.511, ΑΠ 457/1984 ΠοινΧρ ). (β) επιβολή µεγαλύτερης χρηµατικής ποινής (ΑΠ 187/1989 ΠοινΧρ ΛΘ.758, ΑΠ 2271/2005 ΠοινΛογ : Επιβολή χρηµατικής ποινής ποσού 590 ευρώ αντί για 587 ευρώ, που αντιστοιχεί στο ποσό των δρχ. που είχε επιβληθεί πρωτοδίκως ), έστω και αν µειώνει τη σωρευτικώς επιβληθείσα στερητική της ελευθερίας ποινή ή αναστέλλει αυτή, ενώ πρωτοδίκως είχε µετατραπεί (ΑΠ 66/2005 ΝΟΜΟΣ : Με την πρωτόδικη απόφαση κηρύχθηκε ένοχος έκδοσης ακάλυπτης επιταγής και καταδικάσθηκε σε ποινή φυλάκισης 24 µηνών, µετατραπείσα προς δραχµές την ηµέρα και σε χρηµατική ποινή δραχµών, ενώ το δευτεροβάθµιο δικαστήριο του επέβαλε για την ίδια πράξη ποινή φυλάκισης 12 µηνών, ανασταλείσα επί τριετία και χρηµατική ποινή ευρώ, ήτοι δραχµών). contra ΑΠ 1469/2004 ΠοινΧρ ΝΕ.689 (: εν αποτελεί χειροτέρευση η επιβολή χρηµατικής ποινής ευρώ, αντί δραχµών, λόγω της νόµιµης στρογγυλοποίησης, αφού, σύµφωνα µε τις διατάξεις των άρθρων 3 παρ.1, 4 στοιχ. β` και 5 περ. 5 του Ν. 2943/2001, το ποσό της χρηµατικής ποινής των δρχ. της πρωτόδικης απόφασης στρογγυλοποιήθηκε σε 1.500,00 ευρώ).

16 (γ) Επιβολή µεγαλύτερης παρεπόµενης ποινής 32 (ΑΠ 1317/1984 ΠοινΧρ , ΑΠ 1207/1983 ΠοινΧρ ). 3) Η επιβολή το πρώτον κι άλλης κύριας ποινής (ΑΠ 1048/1993 ΠοινΧρ , όπου χειροτέρευση µε επιβολή και χρηµατικής ποινής από το κατ έφεση δικάζον δικαστήριο). 4) Μείωση του είδους αλλά αύξηση του ύψους της ποινής (ΑΠ 1177/1975 ΠοινΧρ , όπου αντί για φυλάκιση τριάντα ηµερών επιβάλλεται κράτηση σαράντα ηµερών). 33 Το ζήτηµα που ανακύπτει εδώ είναι η αξιολογική ιεράρχηση των παρεπόµενων ποινών και το πότε η αντικατάσταση µιας παρεπόµενης ποινής από κάποια άλλη χειροτερεύει ή όχι τη θέση του κατηγορουµένου. Σύµφωνα µε µια άποψη 34 θα πρέπει από τις παρεπόµενες ποινές να θεωρηθεί ως επιβλαβέστερη για τα έννοµα αγαθά του κατηγορουµένου αυτή της αποστέρησης των πολιτικών δικαιωµάτων και έπονται κατά σειρά η απαγόρευση άσκησης επαγγέλµατος, η δηµοσίευση της καταδικαστικής απόφασης και η δήµευση κατά της περιουσίας. Εποµένως, η επιβολή παρεπόµενης ποινής, η οποία αντικαθιστά ιεραρχικά κατώτερή της, από το δικαστήριο του ενδίκου µέσου συνιστά απαγορευµένη περίπτωση χειροτέρευσης. Πρέπει σε κάθε ξεχωριστή περίπτωση να εξετάζεται αν η επιβληθείσα παρεπόµενη ποινή εµφανίζεται ή όχι περισσότερο επιβαρυντική σε βάρος του κατηγορουµένου. 5) Μείωση του είδους της ποινής, αλλά αύξηση της διάρκειά της (ΑΠ 1177/1975 ΠοινΧρ , όπου επιβλήθηκε κράτηση 40 ηµερών αντί για φυλάκιση 35 ηµερών). Στην περίπτωση αυτή παρατηρείται in concreto 32 Χειροτέρευση γίνεται δεκτή και όταν λ.χ. διατάσσεται η δηµοσίευση ολόκληρης της απόφασης αντί τµήµατός της, βλ. Παπαδόπουλο, ό.π., σελ βλ. και Παπαδόπουλο, ό.π., σελ βλ. Παπαδόπουλου, ό.π., σελ. 246.

17 χειροτέρευση που επέρχεται µε µείωση της προσωπικής ελευθερίας του κατηγορουµένου, για στερητικές ποινές, ή της οικονοµικής κατάστασής του, για χρηµατικές. 6) Επιδίκαση υπέρ του πολιτικώς ενάγοντα µεγαλύτερου ποσού χρηµατικής ικανοποίησης από όσο επιδικάστηκε πρωτόδικα [ΑΠ 80/1981 ΠοινΧρ. ΛΑ.458, ΑΠ 1160/1992 ΠοινΧρ (: όπου το ΜΟΕ υποχρέωσε τον αναιρεσείοντα να καταβάλει σε καθένα από τους 4 παρασταθέντες πολιτικώς ενάγοντες το αναφερόµενο χρηµατικό ποσό ως χρηµατική ικανοποίηση λόγω ψυχικής οδύνης, «µε το νόµιµο τόκο» από µέχρις εξοφλήσεως, παρά το ότι µε την αναιρεθείσα απόφαση, όπως από αυτή προκύπτει, δεν είχαν επιδικασθεί τόκοι)] ή επιδίκαση τέτοιου ποσού για πρώτη φορά 35. εν υπάρχει όµως χειροτέρευση αν το δευτεροβάθµιο δικαστήριο επιδίκασε το ίδιο ποσό, παρόλο που µείωσε την ποινή (ΑΠ 269/1996 ΠοινΧρ. Ν.609). Και τούτο, διότι σύµφωνα µε το άρθρο 65 παρ. 2 εδάφιο τελευταίο Κ.Π.. «το ποινικό δικαστήριο αποφασίζει ελεύθερα σε κάθε περίπτωση που εκδικάζει υπόθεση αποζηµίωσης», ως αποζηµίωση δε, κατά την έννοια του ως άνω άρθρου, νοείται όχι µόνον η υλική ζηµία αλλά και η χρηµατική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης κατ` άρθρο 932 του ΑΚ, της οποίας το ύψος προσδιορίζει το δικαστήριο κατ` ελεύθερη κρίση, µε βάση τα αναφερόµενα σαφή κριτήρια και σε σχέση µε το πρόσωπο του φεροµένου ως παθόντος, προσβληθέντος από την αξιόποινη πράξη. Εποµένως, εφόσον δεν επαυξάνει το ποσό που επιδίκασε στον πολιτικώς ενάγοντα σε σχέση µε αυτό που του επιδίκασε πρωτόδικα δεν υπάρχει χειροτέρευση της θέσης του κατηγορουµένου. Αντίθετα όµως µε την ανωτέρω απόφαση, κρίθηκε ότι συνιστά χειροτέρευση της θέσης του κατηγορουµένου η επιδίκαση στον πολιτικώς ενάγοντα του ίδιου ποσού χρηµατικής ικανοποίησης που είχε καταδικαστεί πρωτοδίκως, παρότι αθωώθηκε για ένα από τα κεφάλαια της κατηγορίας, για την οποία είχε καταδικαστεί πρωτοδίκως [ΑΠ 1561/ βλ. Μαργαρίτη, ό.π., σελ. 386 µε τις εκεί περαιτέρω παραποµπές.

18 ΠοινΛογ : ο κατηγορούµενος καταδικάσθηκε πρωτοδίκως για δύο εγκλήµατα, ήτοι της συκοφαντικής δυσφήµησης και της ψευδούς καταµήνυσης, επιδικάσθηκε δε στην πολιτικώς ενάγουσα χρηµατική ικανοποίηση δρχ (αντίστοιχη των 44,02 ευρώ) για την ηθική βλάβη που αυτή υπέστη από τα ως άνω εγκλήµατα, ενώ µε την προσβαλλόµενη απόφαση του Εφετείου επιδικάσθηκε σ` αυτήν το ίδιο ποσό των 44,02 ευρώ για χρηµατική ικανοποίησή της, αν και ο κατηγορούµενος καταδικάσθηκε µόνο για τη συκοφαντική δυσφήµηση). 7) Αποδοχή διαφορετικού χρόνου τέλεσης της πράξης από ότι το πρωτοβάθµιο δικαστήριο, η οποία οδηγεί σε αποκλεισµό της παραγραφής του αξιοποίνου (ΑΠ 98/2001 ΠοινΛογ , ΑΠ 573/1996 ΠοινΧρ , ΑΠ 1039/1995 ΠοινΧρ , ΑΠ 1504/1994 ΝοΒ , ΑΠ 1165/1994 ΠοινΧρ , ΑΠ 208/1991 Υπερ ) 36. Και τούτο διότι, µε την άσκηση του ένδικου µέσου, ο κατηγορούµενος επιδιώκει την εξαφάνιση της σε βάρος του απόφασης, εφόσον έχει συµπληρωθεί ο απαιτούµενος για την παραγραφή χρόνος. Αντί της οριστικής όµως παύσης της ποινικής δίωξης (άρ. 370 β ΚΠ ), επέρχεται η καταδίκη του. Περίπτωση απαγορευµένης χειροτέρευσης υπάρχει και όταν το δικαστήριο του ενδίκου µέσου µεταβάλλει, ακόµα και από παραδροµή, τον χρόνο τέλεσης της πράξης, κατά τρόπο που επηρεάζει την ταυτότητα του εγκλήµατος και, συνακόλουθα, αποκλείει την παραγραφή 37. Και στην 36 βλ. και Α. Καρρά, Ποινικό ικονοµικό ίκαιο, σελ. 751, σύµφωνα µε τον οποίο εδώ υπάρχει και ανεπίτρεπτη µεταβολή κατηγορίας και πέρα από υπέρβαση εξουσίας δηµιουργείται και απόλυτη ακυρότητα του άρθρου περ. β Κ.Π.. Η θεωρητική θεµελίωσις της απαγορεύσεως της reformatio ίn pejus εν τη ποινική διαδικασία, ΠοινΧρον 1968 σ. 326, 37 βλ. ΑΠ 573/1996 ΠοινΧρ , που έκρινε ότι το Εφετείο µε το να δεχθεί, συµπληρωµατικώς και διευκρινιστικώς, µε την προσβαλλόµενη απόφαση του: Α) ότι η κλοπή σε βάρος του Η. Π., έγινε στις στο Βόλο και όχι στις και ώρα µ.µ. όπως κατηγορείτο και β) η κλοπή του κασετοφώνου αυτοκινήτου, άγνωστου ιδιοκτήτη, έγινε στη Λάρισα, από τον αναιρεσείοντα κατά το

19 περίπτωση αυτή θα πρέπει τα πραγµατικά περιστατικά να µην παραλλάσσουν ουσιωδώς µε αυτά που έγιναν δεκτά στο πρωτοβάθµιο δικαστήριο, διαφορετικά επέρχεται µεταβολή της κατηγορίας. 8) Στην περίπτωση µετατροπής της στερητικής της ελευθερίας ποινής σε πρώτο και σε δεύτερο βαθµό σε χρηµατική ποινή, άµεση χειροτέρευση επέρχεται όταν επαυξάνεται η στερητική της ελευθερίας ποινή ή το συνολικό ποσό της µετατροπής (ΑΠ 1546/1987 ΠοινΧρ ) Αντιθέτως, όταν επαυξάνεται µόνο το ποσό στο οποίο µετατρέπεται η κάθε ηµέρα της στερητικής της ελευθερίας ποινής χωρίς να επαυξάνεται κανένα από τα άλλα δύο µεγέθη, τότε δεν υφίσταται παραβίαση του άρθρου 470 Κ.Π.. (ΑΠ 736/1974 ΠοινΧρ , ΑΠ 663/1975 ΠοινΧρ ). 9) Σε περίπτωση συρροής εγκληµάτων ή κατ εξακολούθηση εγκλήµατος η αρχή του 470 Κ.Π.. παραβιάζεται όταν: α) Επιβάλλεται µεγαλύτερη συνολική ποινή (ΑΠ 593/1975 ΠοινΧρ ΚΣΤ.27: η ποινή φυλάκισης ενός µηνός έναντι των 30 ηµερών είναι µεγαλύτερη ή µικρότερη ανάλογα µε τον αριθµό ηµερών κάθε µήνα του έτους) β) Επιβάλλεται µεγαλύτερη επιµέρους ποινή από εκείνη που επιβλήθηκε πρωτοδίκως, έστω και εσφαλµένα, ακόµη κι αν η επιβληθείσα συνολική ποινή είναι µικρότερη από την αντίστοιχη που επιβλήθηκε πρωτοδίκως [ΑΠ 233/1996 Υπερ : Πρωτοδίκως επιβλήθηκε φυλάκιση 30 ηµερών για τρεις εξυβρίσεις (εσφαλµένα βέβαια, αφού θα έπρεπε να επιβληθούν τρεις ποινές, µια για κάθε πράξη) και το εφετείο επέβαλε επί τρεις ποινές, των οποίων το άθροισµα είναι µεγαλύτερο από 30 ηµέρες, έστω κι αν µε την προσµέτρηση η συνολική ποινή δεν υπερβαίνει τις 30 ηµέρες). χρονικό διάστηµα από µέχρι , ενώ µε το κλητήριο θέσπισµα εισήχθη σε δίκη, για κλοπή του ίδιου κασετόφωνου, που διαπράχθηκε στο Βόλο στις , χωρίς όλα αυτά να έχουν κάποια επιρροή στην ταυτότητα των παραπάνω µερικότερων πράξεων του ενιαίου ως άνω κατ` εξακολούθηση εγκλήµατος, που δίκασε, και την παραγραφή τους, δεν υπέπεσε στις πληµµέλειες του άρθρου 510 παρ. 1 στοιχ. Α` και Θ` (ήδη Η ) του ΚΠ.

20 γ) Επιβάλλεται µεγαλύτερη ποινή για µία από τις συντρέχουσες ποινές, έστω και αν δεν αυξάνεται η συνολική ποινή που επιβλήθηκε πρωτόδικα (ΑΠ 233/1996 Υπερ , ΑΠ 1358/1995 πλειοψ. ΠοινΧρ ΜΣΤ.537). Η απαγόρευση της επίτασης των επιµέρους ποινών οφείλεται στην αυτοτέλεια που διατηρούν οι επιµέρους ποινές µέσα στη συνολική ποινή. 38 δ) ιατηρείται η ίδια συνολική ποινή, παρόλο που ο κατηγορούµενος αθωώθηκε για ένα από τα συρρέοντα εγκλήµατα για το οποίο καταδικάστηκε πρωτόδικα, ή διατηρείται η ίδια ενιαία ποινή παρόλο που ο κατηγορούµενος αθωώθηκε για µερικότερες πράξεις του εξακολουθούντος εγκλήµατος για τις οποίες καταδικάστηκε πρωτόδικα [ΑΠ 80/2005 ΠοινΧρ ΝΕ.903, ΑΠ 344/2004 Αρµ , ΑΠ 1693/1999 Ποιν ικ , ΑΠ 960/1998 ΠοινΧρ ΜΘ.547 (:όπου το εφετείο κήρυξε ένοχο τον κατηγορούµενο για πλαστογραφία µε χρήση κατ εξακολούθηση τριών επιταγών, αντί των 51 επιταγών που κρίθηκε ένοχος πρωτοδίκως, εντούτοις του επέβαλε την ίδια ποινή φυλάκισης των τριών ετών), ΑΠ 422/1996 ΠοινΧρ ΜΣΤ.1307, ΑΠ 25/1996 ΠοινΧρ ΜΣΤ.1306 (: όπου, αν και ο κατηγορούµενος κρίθηκε αθώος της µιας πράξης αγοράς ναρκωτικών, του επιβλήθηκε η ίδια ποινή της κάθειρξης των 20 ετών), ή παρόλο που εφετείο έπαυσε οριστικά την ποινική δίωξη λόγω παραγραφής για ορισµένες από τις επιµέρους πράξεις του εξακολουθούντος εγκλήµατος (ΑΠ 284/2005 και ΑΠ 373/2007 δηµοσ. στη ΝΟΜΟΣ, όπου το δευτεροβάθµιο δικαστήριο διατήρησε την ίδια επιβληθείσα και πρωτοδίκως ποινή φυλάκισης για παράβαση του Α.Ν. 86/1967 «περί µη καταβολής εργοδοτικών και εργατικών εισφορών» κατ εξακολούθηση, καίτοι έπαυσε οριστικά λόγω παραγραφής κάποιες από τις µερικότερες πράξεις που συγκροτούσαν το παραπάνω αδίκηµα). Κρίθηκε ότι δεν υπάρχει χειροτέρευση της θέσης του κατηγορουµένου, στις κάτωθι περιπτώσεις: 38 βλ. Ζαχαριάδη, σε Μαργαρίτη-Ζαχαριάδη, Εµβάθυνση στην Ποινική ικονοµία, σελ. 384 επ., Μαργαρίτη, σε Μαργαρίτη-Παρασκευόπουλου, Ποινολογία, έκδ. στ, σελ. 346, και παρατηρήσεις Ζαχαριάδη στην ΑΠ 233/1996 Υπερ

21 i) αν η ποινή δεν µπορούσε να µειωθεί περαιτέρω από το Εφετείο (ισόβια κάθειρξη για ναρκωτικά), το οποίο επέβαλε εκ νέου την ποινή της ισόβιας κάθειρξης στον καταταδικασθέντα και πρωτοδίκως για κατ εξακολούθηση κατοχή, κατ εξακολούθηση πώληση και αποθήκευση ναρκωτικών ουσιών, ανεξαρτήτως του ότι κήρυξε αυτόν αθώο για µία από τις µερικότερες πράξεις της κατ εξακολούθησης κατοχής ναρκωτικών ουσιών (ΑΠ 1929/2002 ΠοινΧρ ). ii) σε περίπτωση πραγµατικής συρροής, η επιβολή από το Εφετείο για κάθε πράξη της ίδιας ποινής µε εκείνη που επιβλήθηκε πρωτοδίκως, παρά την αναγνώριση ελαφρυντικής περίστασης, εφόσον η συνολικώς επιβληθείσα ποινή δεν είναι µεγαλύτερη της πρωτοδίκως επιβληθείσης (ΑΠ 748/2004 ΠοινΛογ : Το Εφετείο επέβαλε την ίδια, όπως και πρωτοδίκως, ποινή φυλάκισης δύο µηνών για κάθε προωθούµενο στην Ελλάδα από τους 39 λαθροµετανάστες, καίτοι στην έκκλητη δίκη του αναγνωρίσθηκε το από το άρθρο 84 παρ.2α` ΠΚ ελαφρυντικό, που δεν έγινε στην πρωτοβάθµια δίκη, η δε καταγνωσθείσα συνολική ποινή φυλάκισης ανήλθε στους 88 µήνες, ενώ πρωτοδίκως επιβλήθηκε συνολική ποινή 101 µηνών). iii) Aν το δευτεροβάθµιο δικαστήριο δέχθηκε ότι τελέστηκαν δυο πράξεις και όχι µια, όµως τελικά επέβαλλε µια ποινή που δεν υπερβαίνει την πρωτόδικη (ΑΠ 1844/2005 ΠοινΛογ ). iv) Αν ο καταδικασθείς πρωτοδίκως για πράξεις κατά συρροή καταδικάζεται από το εφετείο για πράξη κατ εξακολούθηση, αρκεί να µην αυξηθεί στο σύνολο η ποινή (ΑΠ 1656/1985 ΠοινΧρ. ΛΣΤ.333) 10) Στα πλαίσια της κατ άρθρο 551 ΚΠ σχηµατιζόµενης τελικής ποινής, υπάρχει χειροτέρευση αν µετά τη διάσπαση της ήδη υπάρχουσας επιµέρους συνολικής ποινής ληφθεί από τις συντρέχουσες ποινές ως προσαύξηση τµήµα µεγαλύτερο από εκείνο που ελήφθη αρχικά ή δεν αφαιρεθούν κατά τη νέα επιµέτρηση οι ποινές φυλάκισης του κατηγορουµένου για τις οποίες επήλθε παραγραφή (ΑΠ 286/1999 Πραξ&ΛόγΠ , όπου παρατηρήσεις Συλίκου). Η παραπάνω θέση δικαιολογείται επαρκώς, εξαιτίας του γεγονότος ότι υπάρχει πάντοτε το ενδεχόµενο να µην εκτελεστεί κάποια από τις

22 επιµέρους ποινές λόγω παραγραφής, χάρης, αµνηστίας ή για οποιονδήποτε άλλο τρόπο άφεσής της µετά την κατάγνωσή της από το δικαστήριο. Στην περίπτωση αυτή, θα εκτελεστεί µόνο η επιµέρους ποινή που απέµεινε, και αν αυτή έχει επαυξηθεί, τότε διαπιστώνεται χωρίς άλλο χειροτέρευση της θέσης του κατηγορουµένου. εν υπάρχει όµως χειροτέρευση της θέσης του κατηγορουµένου αν µειώθηκε µεν από το εφετείο µια από τις συντρέχουσες ποινές, η επαύξηση όµως ως προς αυτήν, κατά τη συγχώνευση έγινε µε το ίδιο µέτρο, όπως και στο πρωτόδικο δικαστήριο (ΑΠ 858/1987 ΠοινΧρ. ΛΖ.669). 11) Στα πλαίσια του κατ άρθρο 94 3 ΠΚ σχηµατισµού νέας συνολικής ποινής υπάρχει χειροτέρευση, αν κατά την προσµέτρηση ληφθεί από τις ποινές που προσµετρώνται διάστηµα µεγαλύτερο από όσο ελήφθη στην προηγούµενη προσµέτρηση (ΑΠ 1255/1998 ΠοινΧρ ). 12) Η ανάκληση ευεργετηµάτων (α) µετατροπή της στερητικής της ελευθερίας ποινής σε χρηµατική (άρ. 82 ΠΚ) και (β) υφ όρον ή υπό επιτήρηση αναστολή εκτέλεσης της στερητικής της ελευθερίας ποινής (άρ. 99, 100 και 100Α ΠΚ) α) Με το θεσµό της µετατροπής της στερητικής της ελευθερίας ποινής σε χρήµα επιδιώκει ο νοµοθέτης να προστατεύσει τον καταδικασθέντα, επιλέγοντας την προσβολή της περιουσίας του αντί της προσωπικής του ελευθερίας. Εποµένως, όταν το δικαστήριο των ενδίκων µέσων δεν µετατρέπει την ποινή, όπως είχε πράξει το δικαστήριο που εξέδωσε την προσβαλλόµενη απόφαση (ΑΠ 586/2003 Ποιν ικ ), έστω και αν η µετατροπή αυτή δεν ήταν επιτρεπτή κατά το νόµο, σύµφωνα µε το άρθρο 82 παρ. 1 και 2 του ΠΚ (ΑΠ 298/2005 Αρµ , ΠοινΛογ , ΑΠ 546/2005 ΠοινΛογ ), συνεπάγεται για τον κατηγορούµενο προσβολή της προσωπικής του ελευθερίας, εννόµου αγαθού σαφώς υπέρτερου αυτού της περιουσίας. Στην περίπτωση αυτή υπάρχει ανεπίτρεπτη ανάκληση του ευεργετήµατος, ακόµη και αν µειώνεται, σε σχέση µε εκείνη που πρωτοδίκως είχε επιβληθεί, η στερητική της ελευθερίας ποινή [βλ. ΑΠ 1232/2006 ΠοινΛογ

23 , όπου το δευτεροβάθµιο δικαστήριο, αν και επέβαλε µικρότερη ποινή για τις πράξεις της παράνοµης οπλοκατοχής και παράνοµης κατοχής φυσιγγιών (πυροµαχικών), ήτοι φυλάκιση ενός έτους και χρηµατική ποινή ευρώ, δεν µετέτρεψε αυτή την ποινή φυλάκισης (όπως είχε πράξει το πρωτόδικο δικαστήριο), αλλά τη συγχώνευσε µε την ποινή της κάθειρξης των 10 ετών και καθόρισε συνολική εκτετέα ποινή αυτή της κάθειρξης των 10 ετών και 6 µηνών (αυξάνοντας την πρώτη κατά 6 µήνες από τη συντρέχουσα του ενός έτους). Έτσι όµως, το Πενταµελές Εφετείο κατέστησε χείρονα τη θέση του αναιρεσείοντος, αφού δεν έχει τη δυνατότητα εξαγοράς µέρους της ως άνω ποινής]. Ανεπίτρεπτη ανάκληση του ευεργετήµατος υπάρχει και όταν το δευτεροβάθµιο δικαστήριο επιβάλλει στη θέση της πρωτοδίκως µετατραπείσας στερητικής της ελευθερίας ποινής, χρηµατική ποινή µεγαλύτερου ύψους σε σχέση µε το συνολικό ποσό της µετατροπής (ΑΠ 1655/1993 ΠοινΧρ : Το εφετείο επέβαλε χρηµατική ποινή δρχ., ενώ το πρωτόδικο είχε επιβάλει φυλάκιση 6 µηνών, µετατρεπόµενη προς δρχ. ηµερησίως, σύνολο δρχ.). β) Συνηθέστερη στη δικαστηριακή πρακτική είναι η µη χορήγηση αναστολής εκτέλεσης της ποινής από το δικαστήριο των ενδίκων µέσων. εν ενδιαφέρει αν το δικαστήριο µείωσε το ύψος της στερητικής της ελευθερίας ποινής, αρκεί το πρωτοβάθµιο δικαστήριο να είχε χορηγήσει το ευεργέτηµα της αναστολής (ΑΠ 1459/2002 ΠοινΧρ , ΑΠ 1366/1999 Πράξ&ΛόγΠ , ΑΠ 51/1997 Υπερ , µε σύµφωνες παρατηρήσεις Ζαχαριάδη, ΑΠ 1025/1978 ΠοινΧρ ΚΘ.145). Οµοίως, και όταν χορηγείται µεν αναστολή εκτέλεσης της ποινής, επιµηκύνεται δε η χρονική διάρκεια της δοκιµασίας για τον κατηγορούµενο ή οι όροι της αναστολής µεταβάλλονται από το δικαστήριο των ενδίκων µέσων επί το δυσµενέστερο. Το αντίστροφο, δηλαδή η από το δευτεροβάθµιο δικαστήριο χορήγηση αναστολής εκτέλεσης της ποινής αντί της µετατροπής που διέταξε το πρωτοβάθµιο δικαστήριο, δεν συνιστά απαγορευµένη περίπτωση χειροτέρευσης, επειδή αποτελεί ευµενέστερη ρύθµιση για τον καταδικασθέντα (ΑΠ 871/2006 ΠοινΧρ , AΠ 813/2006 ΝΟΜΟΣ, ΑΠ 549/2003 Ποιν ικ

24 , ΑΠ 838/1998 ΠοινΧρ ΜΘ.441), εφόσον είναι µέτρο επιείκειας (ΑΠ 503/2007 ΝΟΜΟΣ).. εν αποτελεί χειροτέρευση της θέσης του κατηγορουµένου η από το δευτεροβάθµιο δικαστήριο απάλειψη της διάταξης της πρωτοβάθµιας απόφασης για εισαγωγή σε ψυχιατρικό κατάστηµα, αφού αυτή δε συνιστούσε ευεργέτηµα στη συγκεκριµένη περίπτωση, καθώς ο κατηγορούµενος κρίθηκε και στους δύο βαθµούς ως µη τοξικοµανής (AΠ 457/1996 Υπερ ). Β) ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΕΜΜΕΣΗΣ ΝΟΜΙΚΗΣ ΧΕΙΡΟΤΕΡΕΥΣΗΣ ΤΗΣ ΘΕΣΗΣ ΤΟΥ ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΟΥ 1) Η προς το βαρύτερο µεταβολή του νοµικού χαρακτηρισµού της πράξης (µεταβολή κατηγορίας). ιάφορες απόψεις έχουν διατυπωθεί ως προς τη χειροτέρευση της θέσης του κατηγορουµένου από τη µεταβολή της κατηγορίας. Κατ αρχήν γίνεται δεκτό ότι δεν υπάρχει τέτοια µεταβολή και συνεπώς χειροτέρευση της θέσης του κατηγορουµένου, όταν το δικαστήριο προβαίνει σε διευκρίνιση και συµπλήρωση των πραγµατικών περιστατικών που συγκροτούν την πράξη, ακόµη και κατά τόπο, χρόνο της πράξης, το πρόσωπο του παθόντος κ.λ.π. περιστάσεις, εφόσον δεν επέρχεται κάποια βλαπτική συνέπεια για τον κατηγορούµενο (ΑΠ 316/2007 ΝΟΜΟΣ, ΑΠ 517/1999 ΠοινΧρ. Ν.143, ΑΠ 573/1996 ΠοινΧρ. ΜΖ.952, ΑΠ 1039/1995 ΠοινΧρ. ΜΣΤ.71). Η θέση του κατηγορουµένου χειροτερεύει και στην περίπτωση που το εφετείο κηρύσσει την αναρµοδιότητά του, διότι θεωρεί πως η αξιόποινη πράξη για την οποία καταδικάστηκε ο κατηγορούµενος πρωτοδίκως σε βαθµό πληµµελήµατος, φέρει χαρακτήρα κακουργήµατος και παραπέµψει τον κατηγορούµενο στο Τριµελές Εφετείο Κακουργηµάτων ή το Μικτό Ορκωτό ικαστήριο, αφού έτσι εκθέτει τον κατηγορούµενο στον κίνδυνο να τιµωρηθεί µε βαρύτερη ποινή (ΑΠ 1407/2000 ΠοινΧρ ΝΑ.526, ΑΠ 1241/1999 ΠοινΧρ. Ν.621, ΑΠ 16/1987 ΠοινΧρ ). Κατά τη µάλλον κρατούσα στη νοµολογία άποψη, τέτοια χειροτέρευση καταφάσκεται όταν το δευτεροβάθµιο δικαστήριο κηρύσσει τον κατηγορούµενο

25 ένοχο εγκλήµατος, για το οποίο η από το νόµο αφηρηµένα απειλούµενη ποινή είναι µεγαλύτερη εκείνης που απειλείται για το έγκληµα που σε πρώτο βαθµό κηρύχθηκε ένοχος ο κατηγορούµενος {βλ. ΑΠ 487/2004 Ποιν ικ , ΑΠ 2134/2003 Ποιν ικ [: όπου ο κατηγορούµενος κρίθηκε ένοχος και του επιβλήθηκε ποινή και για εξακολουθητική υπεξαίρεση στην υπηρεσία αντικειµένου ιδιαίτερα µεγάλης αξίας (άρθρα 98 παρ. 1 και 258 εδαφ. β` ΠΚ), για την οποία ποινικώς αξιόλογη αδικοπραγία ή απειλούµενη, όσον αφορά το ελάχιστο αυτής όριο, ποινή είναι φυλάκιση τουλάχιστον δύο (2) ετών, ενώ πρωτοδίκως είχε καταδικασθεί για το αδίκηµα της εξακολουθητικής υπεξαίρεσης στην υπηρεσία στην απλή του µορφή (άρθρα 98 παρ. 1 και 258 εδ. α` ΠΚ), που απειλείται, κατ` ελάχιστο όριο, µε ποινή φυλάκισης τουλάχιστον έξι (6) µηνών], ΑΠ 423/1985 ΠοινΧρ ΛΣΤ.38, ΑΠ 1868/1983 ΠοινΧρ Λ.655}. Η χειροτέρευση εδώ και σ όλες τις περιπτώσεις νοµικής χειροτέρευσης έχει σηµασία για την ηθική υπόσταση του κατηγορουµένου, όπως εµφανίζεται στο ποινικό µητρώο 39. Εδώ εντάσσεται νοµίζουµε, και η περίπτωση που το κατ` έφεση δίκασαν δικαστήριο, χωρίς να µεταβάλλει τον ποινικό χαρακτήρα της πράξης ή το πλαίσιο της ποινής που προβλέπεται για το έγκληµα για το οποίο καταδικάστηκε ο κατηγορούµενος, δέχεται πραγµατικά περιστατικά, τα οποία δεν είχε δεχτεί το πρωτόδικο δικαστήριο, που προσδίδουν στην πράξη µείζονα αντικειµενική απαξία, καθόσον στην περίπτωση αυτή επηρεάζεται δυσµενώς η κρίση του δικαστηρίου ως προς το ύψος της επιβλητέας ποινής, ενόψει της διάταξης του άρθρου 79 παρ. 1 του Π.Κ., κατά την οποία, κατά την επιµέτρηση της ποινής στα όρια που διαγράφει ο νόµος, το δικαστήριο λαµβάνει υπόψη τη βαρύτητα του εγκλήµατος, για την εκτίµηση της οποίας, σύµφωνα µε τη διάταξη της παρ. 2 του ίδιου άρθρου, αποβλέπει, πλην των άλλων και στην προξενηθείσα από το έγκληµα βλάβη του φορέα του εννόµου αγαθού, εναντίον του οποίου στράφηκε η εγκληµατική πράξη. Έτσι η ΑΠ 1359/2006 Αρµ , ΠοινΧρ , η οποία φαίνεται να προσχωρεί στην παραπάνω άποψη, έκρινε ότι το επιληφθέν, ύστερα από 39 βλ. Καρρά, ό.π., σελ. 749.

26 έφεση που άσκησε ο αναιρεσείων, ΤριµΕφΘεσ, το οποίο καταδίκασε αυτόν για µη καταβολή χρεών προς το ηµόσιο, ανερχοµένων α) στο ποσό των ευρώ µαζί µε τις προσαυξήσεις και β`) στο ποσό των ,47 ευρώ µαζί µε τις προσαυξήσεις, ενώ το πρωτοβάθµιο ΤριµΠληµΘεσ είχε καταδικάσει τον αναιρεσείοντα για µη καταβολή βεβαιωµένων ληξιπρόθεσµων χρεών προς το ηµόσιο, συνολικού ύψους ευρώ, χωρίς προσαυξήσεις, κατέστησε χειρότερη τη θέση του εκκαλούντος, ήδη αναιρεσείοντος, κατά παράβαση του άρθρου 470 του ΚΠ, έστω και αν η ποινή που του επέβαλε είναι µικρότερη από εκείνη που του επιβλήθηκε πρωτοδίκως). Οµοίως και η AΠ 1268/2007 δηµοσ. ΝΟΜΟΣ, όπου το δευτεροβάθµιο δικαστήριο καταδίκασε τους κατηγορουµένους για µη καταβολή εργοδοτικών και εργατικών εισφορών (παράβαση του άρθρο 1 παρ.1 του Α.Ν.86/1967), µεγαλύτερου ύψους σε σχέση µε το πρωτοβάθµιο δικαστήριο, έστω και αν η ποινή που τους επέβαλε είναι µικρότερη από εκείνη που τους επιβλήθηκε πρωτοδίκως. Η νοµολογία θεώρησε ως ανεπίτρεπτη χειροτέρευση της θέσης του κατηγορουµένου τη µεταβολή του χαρακτηρισµού από τοκογλυφία του άρθρου εδ. β Π.Κ. σε τοκογλυφία του άρθρου Π.Κ., 40 από απάτη µε ζηµία ιδιαίτερα (άρθρο εδ. β Π.Κ.) σε απάτη κακουργηµατική (άρθρο Π.Κ.) 41, από αυτοδικία (άρθρο 331 Π.Κ.) σε ηθική αυτουργία σε φθορά ξένης ιδιοκτησίας (άρθρα 46 1 α και Π.Κ.) 42, από αποδοχή προϊόντων εγκλήµατος (άρθρο 394 Π.Κ.) σε κακουργηµατική κλοπή (άρθρο 374 Π.Κ.) 43, από απλή σε σοβαρή ρύπανση (άρθρα 31 1 α και α ν. 743/1977) 44. Αντίθετα, δέχτηκε η νοµολογία µας ότι δεν υπάρχει ανεπίτρεπτη χειροτέρευση όταν µεταβάλλεται ο χαρακτηρισµός από άµεση συνέργεια σε 40 βλ. ΑΠ. 14/1960 ΠοινΧρ βλ. ΑΠ. 1378/1992 ΠοινΧρ βλ. ΑΠ 797/1982 ΠοινΧρ βλ. ΑΠ 1868/1983 ΠοινΧρ βλ. ΑΠ 1493/1983 ΠοινΧρ

27 ηθική αυτουργία 45, δεδοµένου ότι οι ποινές που απειλούνται για τις δύο αυτές µορφές συµµετοχής είναι ίδιες, όταν το δευτεροβάθµιο δικαστήριο προβαίνει σε ορθό (αλλά όχι βαρύτερο) χαρακτηρισµό της πράξης 46, όταν αποδέχεται ότι συντρέχει άµεσος αντί ενδεχόµενος δόλος 47, όταν το εφετείο χαρακτηρίζει την πράξη ως απλή σωµατική βλάβη µε πρόθεση αντί σωµατική βλάβη που τελέστηκε σε υπέρβαση άµυνας, και επιβάλλει µικρότερη ποινή, 48 ή αν κηρύσσει το κατηγορούµενο ένοχο ελαφρότερης µορφής πράξης και δεν επιβάλει βαρύτερη ποινή ούτε αν στα πλαίσια του ακριβέστερου προσδιορισµού της πράξης, αλλάζει απλώς το πρόσωπο του παθόντος, χωρίς να µεταβάλλεται η ταυτότητα της αποδιδόµενης στον κατηγορούµενο πράξης βλ. ΑΠ 733/1998 ΠοινΧρ βλ. ΑΠ 2299/2003 Ποιν ικ , ΑΠ 137/2000 Ποιν ικ , ΑΠ 1473/1996 Υπερ βλ. ΑΠ 205/2007 ΝΟΜΟΣ, ΑΠ 100/1988 ΠοινΧρ βλ. ΑΠ 67/1989 ΠοινΧρ και Μαργαρίτη, ό.π., σελ. 379, υποσηµ. 61, όπου ασκώντας κριτική στην παραπάνω απόφαση αναφέρει ότι η απόκρουση λόγου µείωσης της ποινής ή ελαφρυντικής περίστασης που έγινε δεκτός από το πρωτοβάθµιο δικαστήριο συνιστά, αυτή καθεαυτή, ανεπίτρεπτη χειροτέρευση, αποτελώντας ουσιαστικά µεταβολή «επί τω δυσµενέστερο» του χαρακτηρισµού της πράξεως. Η ΑΠ 694/2001 Ποιν ικ (όπου παρατηρήσεις Μαργαρίτη) δέχτηκε ότι δεν αποτελεί χειροτέρευση η διατήρηση της ίδιας ποινής, παρά το γεγονός ότι ο κατηγορούµενος καταδικάστηκε κατ επιτρεπτή µεταβολή κατηγορίας για απλή δυσφήµηση (άρθρο 362 Π.Κ.), ενώ πρωτοδίκως είχε καταδικαστεί για συκοφαντική δυσφήµηση (άρθρο 363 Π.Κ.). 49 βλ. ΑΠ 1378/1992 ΠοινΧρ ΜΒ.1047, όπου το εφετείο κήρυξε ένοχο τον κατηγορούµενο, όπως και το πρωτόδικο για την πράξη της κατ` εξακολούθηση κακουργηµατικού χαρακτήρα απάτης και µόνο στο σκεπτικό αναφέρει, στα πλαίσια του ακριβέστερου προσδιορισµού της πράξης, ότι αυτή στρέφεται κατά του Ελληνικού ηµοσίου και όχι κατά του Συνεταιρισµού Ακτηµόνων Καλλιεργητών Βάρης, όπως δεχόταν η πρωτοβάθµια απόφαση, και επιβάλλει την ίδια ποινή.

28 Η απαγόρευση δυσµενέστερου χαρακτηρισµού της πράξης από το δικαστήριο του ενδίκου µέσου στερεί απ αυτό κάποτε τη δυνατότητα ορθού χαρακτηρισµού της πράξης, κάτι που είναι απαραίτητο για την καθοδήγηση της νοµολογίας των ποινικών δικαστηρίων µας προς τη σωστή κατεύθυνση. Ο Άρειος Πάγος προκειµένου να γεφυρώσει αυτές τις δύο αντίθετες αξιώσεις έκρινε ότι το δευτεροβάθµιο δικαστήριο µπορεί στο αιτιολογικό της απόφασής του να χαρακτηρίσει ορθά την πράξη, διατυπώνοντας την κρίση ότι διαπράχτηκε βαρύτερο έγκληµα, δεν έχει όµως την εξουσία να κηρύξει ενοχή για το βαρύτερο έγκληµα (βλ. ΑΠ 1844/2005 ΠοινΛογ , ΑΠ 1378/1992 ό.π. σηµ. 23). Η «κατασκευή» αυτή δύσκολα µπορεί να γίνει αποδεκτή, καθώς χειροτέρευση µπορεί να επέλθει και µε τις αιτιολογίες της απόφασης 50. ιέξοδο στην περίπτωση αυτή θα µπορούσε να δώσει η άσκηση έφεσης από τον εισαγγελέα σε βάρος του κατηγορουµένου, οπότε και δε θα είχε ισχύ η αρχή του άρθρου 470 ΚΠ. 2) Η αποδοχή βαρύτερου είδους αληθινής συρροής εγκληµάτων. Τούτο συµβαίνει όταν το δικαστήριο του ενδίκου µέσου χαρακτηρίζει την αληθινή συρροή ως πραγµατική αντί κατ ιδέα και όταν το δικαστήριο του ενδίκου µέσου θεωρεί ότι δεν υπάρχει κατ εξακολούθηση έγκληµα, όπως έγινε ήδη δεκτό, αλλά αληθινή πραγµατική συρροή 51 (ΠεντΕφΘεσ / βλ. Μαργαρίτη, ό.π., σελ. 380 και υποσηµ. 63, Καραγιαννόπουλου, Ποινική ικονοµία, 2004, σελ. 267 επ., Παπαδόπουλου, ό.π., σελ. 103 επ., Ν. Ανδρουλάκη, Θεµελιώδεις έννοιες της ποινικής δίκης, έκδ. 1994, σελ. 412, σηµ. 161, ο οποίος υποστηρίζει ότι ή το δικαστήριο θα πρέπει να διατυπώσει µια ψεύτικη, ανειλικρινή αιτιολογία ή κι αυτό είναι το σωστό- θα εκθέσει µε ειλικρίνεια τις δυσµενέστερες για τον εκκαλούντα διαπιστώσεις του (αυτού του είδους η «χειροτέρευση» δεν µπορεί να απαγορευθεί) η δε στήριξη της ευθυγραµµισµένης µε την πρωτόδικη καταδίκης θα συντελεσθεί στη βάση ενός επιχειρήµατος «εκ του µείζονος το έλασσον», που επιβάλλεται από το άρθρο 470 Κ.Π.. ιαφορετική άποψη για το θέµα εκφράζει ο Καρράς, ό.π., σελ βλ. και Μαργαρίτη, ό.π., σελ. 382 επ. και υποσηµ. 65, Παπαδόπουλου, ό.π., σελ. 94 επ.