Ζ Α Γ Ο Ρ Ο Χ Ω Ρ Ι Α Η ανάδειξη του πολιτισμού ενός ιδιαίτερου τόπου με τη βοήθεια της σύγχρονης τεχνολογίας

Transcript

1

2 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ - ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΑΓΡΟΝΟΜΩΝ ΚΑΙ ΤΟΠΟΓΡΑΦΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ Μ.Π.Σ.: ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ ΣΤΗΝ ΑΝΑΛΥΣΗ ΣΧΕΔΙΑΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ: ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Ζ Α Γ Ο Ρ Ο Χ Ω Ρ Ι Α Η ανάδειξη του πολιτισμού ενός ιδιαίτερου τόπου με τη βοήθεια της σύγχρονης τεχνολογίας ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ ΑΓΡΟΝΟΜΟΣ ΤΟΠΟΓΡΑΦΟΣ ΜΗΧΑΝΙΚΟΣ ΜΥΡΩΝ ΜΥΡΙΔΗΣ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, 2009

3 Πρόλογος: Η παρούσα Μεταπτυχιακή Εργασία με τίτλο «Ζαγοροχώρια: Η ανάδειξη του πολιτισμού ενός ιδιαίτερου τόπου με τη βοήθεια της σύγχρονης τεχνολογίας» εκπονήθηκε από τη μεταπτυχιακή φοιτήτρια Αναστασία Χριστοδούλου, Αγρονόμο & Τοπογράφο Μηχανικό, στα πλαίσια του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών «Τεχνικές και Μέθοδοι στην Ανάλυση, Σχεδίαση και Διαχείριση του Χώρου» με κατεύθυνση «Χαρτογραφική Παραγωγή και Γεωγραφική Ανάλυση». Αφορμή για την ενασχόληση μου με το θέμα υπήρξε η ενασχόλησή μου με νέες τεχνολογίες, όπως τα Πολυμέσα τόσο σε προπτυχιακό επίπεδο (Διπλωματική Εργασία) όσο και σε μεταπτυχιακό επίπεδο (Ανακοινώσεις σε Συνέδρια). Επιπλέον η έλλειψη εκτενούς ελληνικής βιβλιογραφίας για την κάλυψη του συγκεκριμένου θέματος έκανε το ενδιαφέρον μου ακόμα μεγαλύτερο, αφού θεώρησα ότι το θέμα αυτό είναι κάτι ιδιαίτερο και πρωτότυπο. Ελπίζω η κάλυψη του θέματος να είναι επαρκής και αρκετά ικανοποιητική. Βέβαια το εν λόγω θέμα, όντας ευρύ, προσφέρεται για περαιτέρω έρευνα, ανάλυση και εξέλιξη της εφαρμογής που αναπτύχθηκε.. Θεσσαλονίκη, Ιούλιος 2009

4 Ευχαριστίες: Θα ήθελα να εκφράσω τις ιδιαίτερες ευχαριστίες μου στον κ. Μύρων Μυρίδη, Καθηγητή του Τ.Α.Τ.Μ.-Α.Π.Θ. και επιβλέπων της παρούσας μεταπτυχιακής εργασίας, για την για την εμπιστοσύνη με την οποία με περιέβαλλε, τις κατευθύνσεις που μου έδωσε, τις πολύτιμες υποδείξεις του και τη συνεργασία που είχαμε καθ όλη τη διάρκεια της περιόδου ενασχόλησής μου με την εργασία. Επιθυμώ επίσης να ευχαριστήσω τους φίλους μου Νίκο Δαλάκη, Κατερίνα Ιωάννου, Ελένη Καλύβα, Δημήτρη Κουρκουρίδη, Ματίνα Λαλά και Κώστα Πατλάκη για την πολύτιμη βοήθειά τους στα διάφορα στάδια της εργασίας. Τέλος θέλω να ευχαριστήσω τους γονείς μου Γιώργο και Ελένη και την αδελφή μου Ζωή για την στήριξη και συμπαράστασή τους.

5 Περιεχόμενα: Περίληψη... Σελ i Abstract.Σελ ii Εισαγωγή....Σελ iii Κεφάλαιο 1: Χαρτογραφία, Διαδίκτυο και Πολυμέσα... Σελ Εισαγωγή....Σελ Χαρτογραφία και Διαδίκτυο......Σελ Σύγκριση Ηλεκτρονικού και Έντυπου Χάρτη. Σελ Πολυμέσα (multimedia).....σελ Τα πολυμέσα στη Χαρτογραφία.. Σελ Οπτικοποίηση...Σελ Εξέλιξη και Προοπτικές της Χαρτογραφίας Πολυμέσων...Σελ Ποιότητα του περιεχομένου των πολυμεσικών προϊόντων Σελ 11 Κεφάλαιο 2: Γεωγραφική Θέση και Παρουσίαση των Ζαγοροχωρίων.Σελ Εισαγωγή..Σελ Ιστορικά Στοιχεία....Σελ Γεωφυσικά Χαρακτηριστικά....Σελ Οι Οικισμοί του Ζαγορίου....Σελ Αρχιτεκτονική του Ζαγορίου....Σελ Τα Γεφύρια του Ζαγορίου.....Σελ 74 Κεφάλαιο 3: Ανάπτυξη Multimedia Εφαρμογής για την Περιοχή των Ζαγοροχωρίων Σελ Εισαγωγή Σελ Περιγραφή της Multimedia Εφαρμογής Σελ 108 Κεφάλαιο 4: Συμπεράσματα Σελ 118 Βιβλιογραφία Σελ 119

6 Περίληψη Τις τελευταίες δεκαετίες, η ανάπτυξη που έχει επιτελεστεί στο χώρο του ψηφιακού περιβάλλοντος έχει οδηγήσει σε ένα ποικίλο αριθμό εργαλείων διαθέσιμων στη Χαρτογραφία. Τέτοια εργαλεία μπορούν να θεωρηθούν το Διαδίκτυο αφενός και τα πολυμέσα αφετέρου. Η συνεχόμενη εξέλιξη τους έχει οδηγήσει σε νέες μεθόδους και εφαρμογές για την αναπαραγωγή, ανάγνωση και πρόσβαση των δεδομένων. Στόχος αυτής της εργασίας είναι να αναδείξει τη σημασία και τον ρόλο που έ- χουν τα νέα ψηφιακά εργαλεία στη χαρτογραφική τεκμηρίωση και τη γεωγραφική προσέγγιση του ευρύτερου χώρου, ειδικότερα όμως περιοχών με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, τόσο φυσικά όσο και ανθρωπογενή, όπως είναι η περίπτωση των Ζαγοροχωρίων. Έτσι στο πρώτο κεφάλαιο αναπτύσσονται θεωρίες σχετικές με τις νέες αυτές τεχνολογίες καθώς και με τη χρήση τους στη Χαρτογραφία. Το δεύτερο κεφάλαιο αναφέρεται στα Ζαγοροχώρια, αυτό τον ιδιαίτερο τόπο που εκτείνεται βορειανατολικά της πόλης των Ιωαννίνων. Παρουσιάζονται πληροφορίες για τη φυσιογνωμία της περιοχής, όπως η διοικητική και γεωγραφική διαίρεση, ιστορικά στοιχεία, γεωφυσικά χαρακτηριστικά και στοιχεία παραδοσιακής αρχιτεκτονικής. Επίσης γίνεται μια αναλυτική καταγραφή ολόκληρου του δικτύου των οικισμών. Στο τρίτο κεφάλαιο γίνεται προσπάθεια να σχεδιαστεί, να αναπτυχθεί και να παραχθεί μια πολυμεσική (multimedia) εφαρμογή, με τελικό προϊόν έναν «οδηγό» για τα Ζαγοροχώρια. Παρουσιάζεται η μεθοδολογία σύνθεσης της multimedia εφαρμογής για τα Ζαγοροχώρια και αναλύεται ο τρόπος λειτουργίας της. Ο κύριος σκοπός της δημιουργίας της, είναι η χρήση της ως ένας η- λεκτρονικός τουριστικός οδηγός για τα Ζαγοροχώρια. Έτσι η εφαρμογή περιέχει στοιχεία που θα ενδιέφεραν τον επισκέπτη, όπως χάρτες της περιοχής, πληροφορίες για την αρχιτεκτονική, αξιοθέατα, καταλύματα, μνημεία, ιστορικά στοιχεία, φωτογραφίες κ.α. Αλλά και για ευρύτερους «εκπαιδευτικούς» σκοπούς, όπως παρουσιάσεις σε ανάλογα πανεπιστημιακά μαθήματα [σε Τμήματα Αρχιτεκτόνων, Γεωγράφων κ.ά.] Τέλος γίνεται μια σύνοψη των πλεονεκτημάτων της χρήσης των νέων τεχνολογιών και των προβλημάτων που αντιμετωπίστηκαν στην ανάπτυξη της εφαρμογής, καθώς κάποιες προτάσεις για την εξέλιξη της. - i -

7 Zagorohoria: Presentation of cultural heritage of a unique area by using new technologies Anastasia Christodoulou Abstract In the past decades there has been a development concerning digital environment that lead to a variety of available tools in Cartography. Such tools are the internet and multimedia as well. Their continuously increasing development has resulted to new methods and applications in data reproducing, reading and access. The aim of this thesis is to present the important role of these digital tools in cartographical documentation and geographical approach of a region, especially places which comprise special natural and man-made features, like Zagorohoria region. Thus, theories relevant to these new technologies and their use in Cartography, are submitted in the first chapter. The second chapter refers to Zagorohoria, a rather unique area which lays on the east-north of Ioannina city and it contains information about the physiognomy of the area, such as its administrative and geographical division, historical facts, geophysical characteristics and traditional architectural elements. Furthermore, there is a thorough list of the entire settlement network. The third chapter is an effort to design, develop and produce a multimedia application, that can be referred to as a guide for Zagorohoria. The methology used to create such a multimedia tool and its manual are submitted in this chapter as well. The main aim of this application is to be used as an electronic tourist guide for Zagorohoria. Thus, the application contains data that should interest a visitor, such as maps of the area, information concerning architecture, the sights, lodgings, monuments, historical data, pictures, etc. But it can also be used for educational purposes as a supplementary class material appropriate for universities [Faculties of Architecture, Geography etc.] In conclusion, there is a synopsis of the advantages of the use of new technologies and the problems that were encountered during the making of the application and also some suggestions for a further improvement. - ii -

8 Εισαγωγή Μέχρι πριν από λίγα χρόνια η δημιουργία χαρτών ήταν μία χρονοβόρα και επίπονη διαδικασία. Η ανάλυση δεδομένων και η σύνθεση των τελικών χαρτών απαιτούσε χρόνο και κόπο. Με την εισαγωγή της Αυτοματοποιημένης Χαρτογραφίας και τις εξελίξεις που αυτή έφερε, μπορούν να παραχθούν χάρτες εύκολα και γρήγορα. Μια σημαντική εξέλιξη για τη Χαρτογραφία είναι η δημιουργία χαρτών για δημοσίευση στο Διαδίκτυο. Σήμερα οι υπολογιστές μέσα από την εξέλιξη τους έχουν πια την δυνατότητα να παρουσιάζουν και να επεξεργάζονται πληροφορίες σε μορφές πέραν της παραδοσιακής. Η δυνατότητα αυτή παρουσίασης δεδομένων σε πολλαπλές μορφές, τεχνολογία που είναι γνωστή ως πολυμέσα έδωσε νέα ώθηση στο ενδιαφέρον για την χρήση της πληροφορικής γενικότερα. Η χρήση τους στην Χαρτογραφία εξελίχθηκε ραγδαία εξαιτίας της ανάγκης παρουσίασης των γεωγραφικών πληροφοριών με ένα τρόπο περισσότερο κατανοητό και ελκυστικό. Η χρήση εικόνων, κινούμενων εικόνων (animation), video καθώς και ήχου ήταν ανέκαθεν ζητούμενα γιατί μέσα από την χρήση τους μπορεί να επιτευχθεί ένας πολύ παραστατικός, ενδιαφέρον και αποτελεσματικός τρόπος παρουσίασης. Τα πολυμέσα περιλαμβάνουν από πολύ απλές μέχρι πολύ σύνθετες εφαρμογές. Μπορεί να είναι επαγγελματικές πολυμεσικές εφαρμογές, εκπαιδευτικές ε- φαρμογές ή εφαρμογές που έχουν ως σκοπό τη ψυχαγωγία. Μπορούν επίσης να κάνουν χρήση όλων των νέων τεχνολογιών και να χρησιμοποιούν δυνατότητες που προσφέρει το Διαδίκτυο. Πολυμέσα θα βρει κανείς στην εκπαίδευση, σε μουσεία, στον τομέα της ψυχαγωγίας, στον τουρισμό κ.α. Τα πολυμέσα διατίθενται σε CD_ROMS και στο Διαδίκτυο, γεγονός που τα καθιστά εύκολα προσβάσιμα από το ευρύ κοινό. Το αντικείμενο της παρούσας εργασίας είναι οι νέες τεχνολογίες που αφορούν τη Χαρτογραφία και η χρήση τους για τη δημιουργία μιας εφαρμογής που να αναδεικνύει μια περιοχή ιδιαίτερου φυσικού κάλλους και μεγάλης πολιτισμικής σημασίας, τα Ζαγοροχώρια. Πηγές Στοιχείων Η εύρεση βιβλιογραφίας για τη διεκπεραίωση της εργασίας ήταν χρονοβόρα και με αρκετές δυσκολίες, εξαιτίας της έλλειψης εκτενούς ελληνικής βιβλιογραφίας σχετική με τη Χαρτογραφία και τις νέες τεχνολογίες. Η βιβλιογραφία στην οποία βασίστηκε το θεωρητικό πλαίσιο προέρχεται κυρίως από Επιστημονικά Περιοδικά και Επιστημονικά Συνέδρια και τη συλλογή ηλεκτρονικών βιβλίων του εκδοτικού οίκου Springer. Η βιβλιογραφία που αφορά την περιοχή των Ζαγοροχωρίων είναι κυρίως ηλεκτρονική. - iii -

9 Δομή Εργασίας Η εργασία οργανώνεται σε τρία μέρη. Στο πρώτο μέρος με θέμα «Χαρτογραφία, Διαδίκτυο και Πολυμέσα» παρουσιάζεται το θεωρητικό πλαίσιο που πραγματεύεται έννοιες όπως «Χαρτογραφία» «Διαδίκτυο», «Πολυμέσα», «Οπτικοποίηση» και πως συνδέονται οι έννοιες αυτές μεταξύ τους. Επίσης παρουσιάζεται η εξέλιξη και οι προοπτικές της Χαρτογραφίας μέσω πολυμέσων και η ποιότητα των πολυμεσικών προϊόντων. Στο επόμενο μέρος με θέμα «Γεωγραφική Θέση και Παρουσίαση των Ζαγοροχωρίων» γίνεται μιας παρουσίαση της περιοχής του Ζαγορίου, με ιστορικά στοιχεία, γεωφυσικά χαρακτηριστικά και στοιχεία αρχιτεκτονικής. Επίσης γίνεται μια καταγραφή όλων των οικισμών της περιοχής με πλήθος πληροφοριών για καθέναν απ αυτούς. Στο τρίτο μέρος γίνεται προσπάθεια ανάπτυξης ενός πολυμεσικού προϊόντος για τα Ζαγοροχώρια, σε μορφή τουριστικού ηλεκτρονικού οδηγού για την περιοχή. Τεχνικά Χαρακτηριστικά Οι χάρτες που δημιουργήθηκαν για την εφαρμογή κατασκευάστηκαν με το λογισμικό ArcMap version 9.3 της εταιρίας ESRI (Εικόνα 1). Χρησιμοποιήθηκε η Ε- γκάρσια Μερκατορική Απεικόνιση μιας ζώνης (ή Απεικόνιση ΤΜ87), με γεωδαιτικό σύστημα αναφοράς (Datum) το Ε.Γ.Σ.Α. 87, κεντρικό μεσημβρινό αυτόν των 24 ο, συντελεστή κλίμακας ίσο με και ελλειψοειδές αναφοράς το GRS80. Το χαρτογραφικό υπόβαθρο προέρχεται από τον Τομέα Κτηματολογίου, Φωτογραμμετρίας και Χαρτογραφίας του Τμήματος Αγρονόμων & Τοπογράφων Μηχανικών. Εικόνα 1: Λογισμικό Arcmap, ιδία επεξεργασία. - iv -

10 Για την κατασκευή της multimedia εφαρμογής χρησιμοποιήθηκε το λογισμικό Macromedia Flash Professional version 8 της εταιρίας Adobe Systems (Εικόνα 2). Εικόνα 2: Λογισμικό Macromedia Flash, ιδία επεξεργασία. - v -

11 Κεφάλαιο 1: Χαρτογραφία, Διαδίκτυο και Πολυμέσα Κεφάλαιο 1:Χαρτογραφία, Διαδίκτυο και Πολυμέσα 1.1 Εισαγωγή «Η τέχνη, επιστήμη και τεχνολογία κατασκευής χαρτών, μαζί με την μελέτη τους σαν επιστημονικών τεκμηρίων και σαν έργων τέχνης. Με την έννοια αυτή, σαν χάρτες μπορούν να θεωρηθούν όλων των τύπων οι χάρτες, σχέδια, διαγράμματα και τομές, τρισδιάστατα μοντέλα και σφαίρες που αναπαριστούν τη γη ή οποιοδήποτε ουράνιο σώμα σε οποιαδήποτε κλίμακα». Ο παραπάνω ορισμός που χρησιμοποιήθηκε από τη Διεθνή Ένωση Χαρτογραφίας το 1973 με σκοπό να περιγράψει τη Χαρτογραφία, παραμένει επίκαιρος και πλήρως αντιπροσωπευτικός μέχρι σήμερα. Μέχρι πριν από λίγα χρόνια η δημιουργία χαρτών ήταν μία χρονοβόρα και επίπονη διαδικασία. Η ανάλυση δεδομένων και η σύνθεση των τελικών χαρτών απαιτούσε χρόνο και κόπο. Τις τελευταίες δεκαετίες, η ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας, η ολοένα αυξανόμενη χρήση των ηλεκτρονικών υπολογιστών και η ανάπτυξη που έχει επιτελεστεί στο χώρο του ψηφιακού περιβάλλοντος έχει οδηγήσει σε ένα ποικίλο αριθμό εργαλείων διαθέσιμων για εφαρμογές στη Χαρτογραφία. Την τελευταία εικοσαετία έχει επικρατήσει ένας καινούργιος όρος, αυτός της «Αυτοματοποιημένης Χαρτογραφίας» ή «Χαρτογραφίας μέσω Η/Υ». Ο νέος αυτός όρος δεν αναφέρεται σε νέο μοντέρνο τμήμα της Χαρτογραφίας αλλά αφορά στην εξέλιξη του συνόλου των χαρτογραφικών διαδικασιών. Με τον όρο αυτό εννοούμε το αυτοδύναμο εκείνο κομμάτι της Χαρτογραφίας, το ο- ποίο συλλέγει, επεξεργάζεται και αποδίδει τα χαρτογραφικά δεδομένα, χρησιμοποιώντας ως εργαλεία τους Η/Υ και τις ειδικές περιφερειακές συσκευές τους (Παρασχάκης, Παπαδοπούλου, Πατιάς 1991). Έτσι η Αυτοματοποιημένη Χαρτογραφία περιλαμβάνει, εκτός από αντικείμενα που παραδοσιακά απασχολούσαν τη Χαρτογραφία, νέες δραστηριότητες όπως τα Γεωγραφικά συστήματα Πληροφοριών, αυτόματη σχεδίαση με Η/Υ, συστήματα Βάσεων Δεδομένων, πολυμέσα κ.λ.π. Με την εισαγωγή λοιπόν της Αυτοματοποιημένης Χαρτογραφίας και τις εξελίξεις που αυτή έφερε, μπορούν να παραχθούν χάρτες εύκολα και γρήγορα. Μια σημαντική εξέλιξη της χαρτογραφίας είναι η δημιουργία ηλεκτρονικών χαρτών που μπορούν να δημοσιευθούν στο Διαδίκτυο. 1.2 Χαρτογραφία και Διαδίκτυο Αν και το Διαδίκτυο υπάρχει από το 1969, μόνο από τα μέσα της δεκαετίας του 90 με την ανάπτυξη του Παγκόσμιου Ιστού (World Wide Web), έγινε ένα σημαντικό μέσο για τη Χαρτογραφία. Έτσι μέσω της Χαρτογραφίας, ανεξάρτητης - 1 -

12 Κεφάλαιο 1: Χαρτογραφία, Διαδίκτυο και Πολυμέσα πια από τα φυσικά μέσα, η ανταλλαγή γεωγραφικών πληροφοριών έγινε πιο εύκολη με αποτέλεσμα μέσα σε λίγα χρόνια εκατομμύρια χάρτες να διακινηθούν μέσω αυτού του Διαδικτύου. Μέσω της αναζήτησης εικόνων στις μηχανές αναζήτησης είναι πολύ εύκολο να βρεθεί τεράστιος αριθμός χαρτών σε μορφή εικόνας. Παρόλο που αρκετοί χάρτες είναι χαμηλής ανάλυσης και ποιότητας και πολλές φορές δυσανάγνωστοι, παραμένουν παρά τη διαθεσιμότητα πιο προηγμένων χαρτογραφικών προϊόντων, όπως τα πολυμεσικά. Η ευκολία με την οποία τέτοιου είδους χάρτες - εικόνες μπορούν να τοποθετηθούν στον Ιστό και η ταχύτητα με την οποία μπορούν να εντοπισθούν κάνει αυτούς τους χάρτες να αποτελούν ένα υποστηρικτικό υλικό για το χρήστη χαρτών Διαδικτύου. Η ανάπτυξη της διανομής χαρτών μέσω του Διαδικτύου επηρεάστηκε από τις γενικές τάσεις που διαμορφώνουν τους τρόπους υιοθέτησης της τεχνολογίας. Μπορούν να προσδιοριστούν τρεις φάσεις ανάπτυξης του Διαδικτύου ως μέσο για τη Χαρτογραφία. Στη πρώτη φάση, η διανομή των χαρτών μέσω του Διαδικτύου ήταν απλά μια καινοτομία και μια απόδειξη ότι οι χάρτες θα μπορούσαν να διανεμηθούν γρήγορα κατά αυτόν τον τρόπο. Στο δεύτερο στάδιο, που αρχίζει περίπου το 1997, ο Παγκόσμιος Ιστός αναδεικνύεται ως σημαντική μορφή διανομής για ορισμένους τύπους χαρτών, ιδιαίτερα για τους διαδραστικούς οδικούς χάρτες. Στην τρίτη και τρέχουσα φάση, αναπτύσσονται διάφορες νέες μορφές χαρτών (κυρίως ανοικτής αρχιτεκτονικής όπου οι χρήστες μπορούν να επέμβουν) και η συνεχής ανάπτυξη της διανομής χαρτών μέσω του Διαδικτύου εξαρτάται από την επίλυση εξειδικευμένων προβλημάτων, τεχνικής αλλά και φιλοσοφικής σκοπιάς (Peterson 2007). Ο τεράστιος αριθμός χαρτών που «διακινείται» στο Διαδίκτυο καθημερινά και έχει αυξητικές τάσεις μπορεί να κατηγοριοποιηθεί σε διάφορους τύπους ανάλογα με (Κουσουλάκου, Λιβιεράτος 2000): Τον σκοπό του χάρτη o Χάρτες με γενικές χωρικές πληροφορίες/χάρτες γενικής χρήσης o Χάρτες με θεματικές πληροφορίες Τις ανάγκες του χρήστη o Χάρτες για το ευρύ κοινό o Χάρτες για τους ειδικούς o Χάρτες για την εκπαίδευση o Χάρτες για παροχή υπηρεσιών Τα λειτουργικά χαρακτηριστικά του χάρτη o Στατικούς χάρτες o Στατικούς διαδραστικούς χάρτες o Δυναμικούς χάρτες χωρίς δυνατότητες παρέμβασης o Δυναμικούς διαδραστικούς - 2 -

13 Κεφάλαιο 1: Χαρτογραφία, Διαδίκτυο και Πολυμέσα 1.3 Σύγκριση Ηλεκτρονικού και Έντυπου Χάρτη Συγκρίνοντας τις συμβατικές - παραδοσιακές μεθόδους χαρτογράφησης με την χαρτογράφηση μέσω Η/Υ, τότε τα πλεονεκτήματα της δεύτερης φαίνονται ξεκάθαρα. Η διαδικασία της παραδοσιακής χαρτοσύνθεσης, περιλαμβάνει την αποτύπωση των παρατηρήσεων σε χαρτί με το χέρι. Αν κάποιο χαρακτηριστικό αλλάξει, μετακινηθεί ή σχεδιαστεί λανθασμένα, η αλλαγή αυτή πρέπει να αποτυπωθεί σε καινούριο χάρτη. Αν για παράδειγμα κάποιος χάρτης απεικονίζει το τοπογραφικό διάγραμμα μιας πόλης και η πόλη επεκταθεί, ο χάρτης πρέπει να ξανασχεδιαστεί. Αυτά τα προβλήματα μειώνονται ή εξαλείφονται με την αυτοματοποίηση στη χαρτογραφία. Κάθε χαρακτηριστικό σώζεται ως ξεχωριστό επίπεδο πληροφορίας. Όταν κάποιο από αυτά αλλάξει, η αλλαγή στο χάρτη γίνεται εύκολα και χωρίς κόπο. Οι διαδραστικοί χάρτες επιτρέπουν το χρήστη να δει ακριβώς την περιοχή που τον ενδιαφέρει, χωρίς να περιορίζεται από το μέγεθος μιας εκτυπωμένης σελίδας. Ο χρήστης μπορεί επίσης να επιλέξει τα επίπεδα πληροφορίας που τον ενδιαφέρουν. Ο χαρτογράφος δεν χρειάζεται να μαντέψει ποιες πληροφορίες θέλει να δει ο χρήστης, αλλά αφήνει τον χρήστη να διαλέξει. Μεταξύ του έντυπου και του ηλεκτρονικού χάρτη υπάρχουν σημαντικές διαφορές. Ο παραδοσιακός τυπωμένος χάρτης έχει αρκετούς περιορισμούς. Καταρχήν από οικονομική σκοπιά δεν είναι προσβάσιμος σε όλους. Ένας ηλεκτρονικός χάρτης θεωρείται και σαν διαδραστικός, γιατί δίνει την δυνατότητα στο χρήστη, εκτός από την παραδοσιακή εκτύπωση, να κάνει αλλαγή κλίμακας (μεγέθυνση/σμίκρυσνη - zoom), μετακίνηση (pan) και να θέσει ερωτήματα και να πάρει απαντήσεις, κάτι που είναι αδύνατο να γίνει με τον έντυπο χάρτη. Ο ηλεκτρονικός χάρτης μπορεί να περιλαμβάνει πληροφορίες οι οποίες είναι αρκετά δύσκολο να οπτικοποιηθούν στους έντυπους χάρτες. Οι έντυποι χάρτες είναι στατικοί και το περιεχόμενό τους διαφοροποιείται δύσκολα σε αντίθεση με τους ψηφιακούς χάρτες που είναι δυναμικοί και στους οποίους κάθε αλλαγή μπορεί να γίνει εύκολα και γρήγορα. Συνήθως η μελέτη μίας περιοχής απαιτεί περισσότερους από έναν έντυπους χάρτες και θα πρέπει να μελετώνται ταυτόχρονα όλα τα φύλα χάρτη. Αντίθετα στον ηλεκτρονικό χάρτη παρέχεται η δυνατότητα για ενιαία αντιμετώπιση της περιοχής. Συνοψίζοντας ο ηλεκτρονικός χάρτης έχει τα εξής βασικά πλεονεκτήματα σε σχέση με τον έντυπο χάρτη: εξειδικευμένα εργαλεία για την ανάκτηση πληροφοριών, πρόσβαση στις πιο ενημερωμένες πληροφορίες, παραγωγή ευρέος φάσματος χαρτογραφικών προϊόντων με λιγότερες δαπάνες, δυνατότητα ενημέρωσης (ακόμα και από το χρήστη), απεικόνιση της γης σε σχεδόν πραγματικό χρόνο (π.χ. στο Google Earth, Virtual Earth). Επιπλέον οι ηλεκτρονικοί χάρτες παρέχουν περισσότερες ευκαιρίες για την διάχυση της γεωγραφικής και χαρτογραφικής πληροφορίας στο ευρύ κοινό κυρίως μέσω του Διαδικτύου. Τέλος σε αντίθεση με τους έντυπους χάρτες, οι ηλεκτρονικοί χάρτες μπορούν να συνδέσουν τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα βάσεων δεδομένων με άλλα - 3 -

14 Κεφάλαιο 1: Χαρτογραφία, Διαδίκτυο και Πολυμέσα υποστηρικτικά μέσα, όπως άλλοι χάρτες, κείμενα, φωτογραφίες, με τη χρήση της τεχνολογία των πολυμέσων. 1.4 Πολυμέσα (multimedia) Τα πολυμέσα είναι μία από τις πιο πολυσυζητημένες τεχνολογίες των αρχών της δεκαετίας του 90. Ο όρος πολυμέσα (multimedia) δημιουργήθηκε από τον Bob Goldstein για την προώθηση μιας θεατρικής παράστασης τον Ιούλιο του Τον Αύγουστο του ίδιου έτους ο δημοσιογράφος δανείστηκε τον όρο για να περιγράψει ένα κέντρο διασκέδασης (με «πολλά-μέσα», μουσικά, οπτικά κ.α.) Δύο χρόνια αργότερα το 1968 ο όρος χρησιμοποιήθηκε για να περιγράψει το έργο ενός πολιτικού, ο οποίος σχετιζόταν με τον Goldstein. Τα επόμενα χρόνια ο όρος είχε διαφορετικές ερμηνείες και στα τέλη της δεκαετίας του 70, χρησιμοποιήθηκε για να περιγράψει την εναλλαγή φωτογραφιών διαφανειών σε συνδυασμό με ένα μουσικό κομμάτι (Wikipedia 2009). Μόλις στις αρχές της δεκαετίας του 90 τα πολυμέσα χρησιμοποιήθηκαν με τη σημερινή έννοιά τους, δηλαδή ως η δυνατότητα παρουσίασης δεδομένων σε πολλαπλές μορφές. Τα πολυμέσα αναφέρονται σε οποιαδήποτε εφαρμογή, η οποία ενσωματώνει κείμενο, ακίνητες και κινούμενες εικόνες, ψηφιακό ήχο, video και συνδέσμους. Μια εφαρμογή ονομάζεται εφαρμογή πολυμέσων αν χρησιμοποιεί δύο ή περισσότερα από τα παραπάνω συστατικά. Σ αυτού του είδους τις εφαρμογές γίνεται ενσωμάτωση διαφορετικών μορφών πληροφορίας σε ψηφιακή μορφή, που να μπορεί να αποθηκευτεί, να μεταδοθεί, και να υποστεί επεξεργασία. Οι εφαρμογές πολυμέσων δέχονται εντολές από το χρήστη, μέσω του πληκτρολογίου ή του ποντικιού και εκτελούν κάποιες ενέργειες. Η χρήση ήχου και video στις εφαρμογές πολυμέσων, τις κάνει πιο ενδιαφέρουσες και πιο ευχάριστες στη χρήση. Οι εφαρμογές πολυμέσων διατίθενται σε cd-rom, σε dvd-rom καθώς και στο Διαδίκτυο. Μια εφαρμογή πολυμέσων μπορεί να ενσωματώνει δύο ή περισσότερα από τα παρακάτω συστατικά: Κείμενο Το κείμενο είναι το θεμελιώδες συστατικό των εφαρμογών πολυμέσων. Η δύναμη του κειμένου και κατ επέκταση των λέξεων και των συμβόλων σε κάθε μορφή τους, προφορικά ή γραπτά, έγκειται στη συχνότητα χρήσης του, καθώς αποτελεί το πιο κοινό σύστημα επικοινωνίας. Η ικανότητα τους να μεταδίδουν το πιο ευρύ και κατανοητό νόημα σε ένα μεγάλο αριθμό ανθρώπων με ακρίβεια και λεπτομέρεια είναι αυτή που τα κάνουν τα ξεχωρίζουν από τα υπόλοιπα μέσα επικοινωνίας (Vaughan, 2006). Οι λέξεις που θα χρησιμοποιηθούν στα πολυμέσα, θα βρεθούν στους τίτλους, στα μενού και στις επιλογές πλοήγησης και γι αυτό τον λόγο πρέπει να είναι αντιπροσωπευτικοί και συνοπτικοί. Ο σωστός τρόπος χρήσης των χαρακτήρων και η μορφοποίηση των κειμένων βοηθάει την εύκολη ανάγνωση τους, ελκύοντας και όχι απωθώντας το βλέμμα του αναγνώστη. Για την επιλογή στο - 4 -

15 Κεφάλαιο 1: Χαρτογραφία, Διαδίκτυο και Πολυμέσα τελικό αποτέλεσμα βασικά κριτήρια αποτελούν η επιλογή της γραμματοσειράς, χρώματος και μεγέθους, ο αριθμός των λέξεων σε κάθε γραμμή κλπ. Ακίνητες εικόνες (Γραφικά) Η επικράτηση των οπτικών επί των ακουστικών μέσων, αποτελεί μια αναμφισβήτητη απόδειξη ότι η εικόνα σήμερα είναι ίσως το πιο σημαντικό μέσο μετάδοσης πληροφοριών. Η οπτικοποίηση διαδραματίζει σπουδαίο ρόλο στη διαδικασία επικοινωνίας και οι εικόνες χρησιμοποιούνται για να δώσουν έμφαση και να προκαλέσουν προσοχή. Έτσι οι ακίνητες εικόνες παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στις εφαρμογές πολυμέσων και είναι το πιο σημαντικό μέρος κάθε πολυμεσικής εφαρμογής. Σε μια τέτοια εφαρμογή οι εικόνες μπορούν να χρησιμοποιηθούν με τους παρακάτω τρόπους ως φόντο, ως φωτογραφίες θεματικού περιεχομένου, ως πλήκτρα επιλογών κ.α. Κινούμενες εικόνες (Animation) Animation είναι η διαδικασία προσθήκης της κίνησης σε μια εικόνα δίνοντας την δυνατότητα παρεμβάσεων ανάμεσα στα διαδοχικά καρέ. Έτσι υλοποιείται ένα πιο εντυπωσιακό αποτέλεσμα. Με τη χρήση των κινούμενων εικόνων επιτυγχάνεται η προσομοίωση διαδικασιών ή μοντέλων και η δημιουργία αίσθησης χρονικής αλληλουχίας. Επιπλέον η χρήση τους προσδίδει δράση, ρεαλισμό αλλά και τα κατάλληλα οπτικά ερεθίσματα για την ορθή και αποτελεσματική κατανόηση και παρουσίαση των εννοιών. Ψηφιακό ήχο Ο ψηφιακός ήχος είναι ήχος ο οποίος έχει μετατραπεί σε ψηφιακή μορφή και μπορεί να παίζεται από υπολογιστή. Ο ψηφιακός ήχος σε μια εφαρμογή πολυμέσων, δίνει πληροφορίες, που κανένα άλλο συστατικό της εφαρμογής δεν θα μπορούσε να δώσει τόσο αποτελεσματικά. Μπορεί να χαρακτηριστεί ως το εργαλείο που τελειοποιεί την διαδικασία των πολυμέσων (URL28). Ταινίες video Οι πιο προχωρημένες εφαρμογές πολυμέσων, χρησιμοποιούν (εκτός από κείμενο, εικόνες και ήχο) ταινίες video. Η χρήση του υποβοηθά στην καλύτερη κατανόηση των εννοιών καθώς παρέχει την ικανότητα της αναλυτικής παρουσίασης των διαδικασιών και μπορεί να προσφέρει οδηγίες πλοήγησης (Vaughan, 2006). Συνδέσμους Οι σύνδεσμοι είναι ένας τρόπος για να πάρουμε πρόσθετες πληροφορίες σε μια εφαρμογή πολυμέσων. Σύνδεσμος μπορεί να είναι μια λέξη ή μια φράση μέσα σ' ένα κείμενο, η οποία είναι υπογραμμισμένη ή έχει διαφορετικό χρώμα από τις υπόλοιπες(url28). Για παράδειγμα, κάνοντας κλικ πάνω σε μια τέτοια - 5 -

16 Κεφάλαιο 1: Χαρτογραφία, Διαδίκτυο και Πολυμέσα λέξη ή φράση, μπορούμε να πάρουμε πρόσθετες πληροφορίες σχετικές μ' αυτή (εμφανίζεται ένα παράθυρο που περιέχει τις πρόσθετες πληροφορίες). Σύνδεσμοι επίσης, είναι και τα διάφορα κουμπιά που εμφανίζονται στην οθόνη, τα οποία (κάνοντας κλικ επάνω τους) επιτρέπουν να μεταφερθούμε σε επόμενες ή προηγούμενες σελίδες της εφαρμογής. Σήμερα τα πεδία εφαρμογής των πολυμεσικών εφαρμογών είναι πολλά και ποικίλα. Είναι ευρεία η χρήση τους στην εκπαίδευση (ηλεκτρονικές εγκυκλοπαίδειες και λεξικά, εκπαιδευτικά προγράμματα για την υποβοήθηση των κλασσικών μεθόδων διδασκαλίας), στην ψυχαγωγία (ηλεκτρονικά παιχνίδια), στη διαφήμιση, στον τουρισμό (πολυμεσικές εφαρμογές σε πολυκαταστήματα, μουσεία, αεροδρόμια, σταθμούς τραίνων, θέατρα, ξενοδοχεία), στις επιχειρήσεις (πωλήσεις, επιμόρφωση προσωπικού), στην ιατρική, στην ενημέρωση, καθώς και σε πολλές επιστήμες. Ιδιαίτερα χρήσιμη για την παρουσίαση πολλαπλών πληροφοριών είναι η τεχνολογία των πολυμέσων, η οποία πλέον χρησιμοποιείται και στα πλαίσια της Χαρτογραφίας. 1.5 Τα πολυμέσα στη Χαρτογραφία Μία εκφραστική μορφή δυναμικής απεικόνισης στα πλαίσια της επεξεργασίας των χωρικών δεδομένων είναι τα πολυμέσα στη Χαρτογραφία. Η χρήση τους στην Χαρτογραφία εξελίχθηκε ραγδαία εξαιτίας της ανάγκης παρουσίασης των γεωγραφικών πληροφοριών με ένα τρόπο περισσότερο κατανοητό και ελκυστικό. Η χρήση των πολυμέσων ενδείκνυται στη Χαρτογραφία, και κυρίως στην κατασκευή διαφόρων ειδών ατλάντων, δεδομένου ότι το ευρύ κοινό έχει εύκολη πρόσβαση σ αυτά μέσω του Διαδικτύου ή μέσω CD-ROMs. Αρχικά οι εφαρμογές πολυμέσων στη Χαρτογραφία αντιμετωπίζονταν μόνο σαν εργαλεία εντυπωσιακότερων παρουσιάσεων, προορισμένων για το ευρύ κοινό. Αυτό ήταν εύλογο, εξ αιτίας του γεγονότος της ύπαρξης νέων μέσων παρουσίασης της πληροφορίας (εικόνες, κίνηση, ήχος) τα οποία έχουν μεγάλη επικοινωνιακή ισχύ, κατάλληλη να επεξηγεί και να υποβοηθά την κατανόηση του, την κατανόηση του αφηρημένου και αφαιρετικού τρόπου με τον οποίο παρουσιάζεται η πληροφορία σε έναν χάρτη. Σύντομα όμως έγινε κατανοητό ότι τα χαρτογραφικά πολυμέσα έχουν τη δυνατότητα να αναπτυχθούν σε όλο το φάσμα χρήσης των χαρτών: από παρουσιάσεις για το ευρύ κοινό μέχρι την δημιουργία χαρτογραφικών προϊόντων για εξειδικευμένη χρήση για ειδικούς. (Κουσουλάκου, Σαραφίδης 1998) Είναι δύσκολο να τονιστεί η σημασία των πολυμέσων για τη Χαρτογραφία. Η αντίληψη μας για τον κόσμο κατά ένα μεγάλο μέρος εξαρτάται από τις απεικονίσεις που βλέπουμε. Πλησιάζουμε τον κόσμο με πληροφορίες που αποκτώνται μέσω διαφόρων μοντέλων της πραγματικότητας σε μορφή χαρτών. Όμως τα προηγούμενα μοντέλα δεν εξυπηρετούν αυτό το σκοπό. Οι έντυποι χάρτες μπορούσαν μόνο να απεικονίσουν έναν στατικό κόσμο και οι νοητικές αναπαραστάσεις που προέκυπταν από αυτό περιόριζαν την διαδραστικότητα μας με την πραγματικότητα. Το χειρότερο ήταν ότι από τον περισσότερο κόσμο δε μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ικανοποιητικά η και καθόλου, πράγμα που - 6 -

17 Κεφάλαιο 1: Χαρτογραφία, Διαδίκτυο και Πολυμέσα σήμαινε ότι ένα μεγάλο κομμάτι του κόσμου έμενε όσον αφορά τους χάρτες «αναλφάβητο» (Peterson 2007). Η χαρτογραφία με πολυμέσα στηρίζεται στο ότι η χρήση χαρτών με αλλά μέσα (κείμενο, εικόνα, βίντεο κτλ) οδηγεί στην πιο ρεαλιστική αναπαράσταση του κόσμου δεδομένου ότι επιτρέπει την απεικόνιση αρκετά πολύπλοκων και σύνθετων διαδικασιών που μπορούν να έχουν τεράστια επίδραση στον θεατή. Επιπλέον μπορεί να διαχειριστεί πραγματικά δεδομένα, όπως η διαμόρφωση του εδάφους ή το αστικό περιβάλλον, καθώς επίσης και θεωρητικά ή εννοιολογικά δεδομένα, όπως διάφορες μεταβλητές (π.χ. πυκνότητα πληθυσμού, δείκτης γήρανσης). Τα πολυμέσα δεν είναι απλώς μια διαδικασία, αφού έχουν τη δυνατότητα να παρουσιάσουν δεδομένα που δεν θα ήταν τόσο σαφή από τη μελέτη μόνο έντυπων χαρτών (Peterson 2007). Τα μέσα που μεταχειρίζεται ένα πολυμέσο αυξάνουν σημαντικά τον βαθμό πληροφόρησης του χρήστη και ταυτόχρονα καθιστούν εφικτή, άμεση και αποτελεσματική τη συσχέτιση των πληροφοριών με τον χώρο. Σημαντικά στοιχεία αυτής της λειτουργίας αποτελούν το πλήθος και το είδος των πληροφοριών που μπορούν να απεικονισθούν σε χάρτες πολυμέσων, σε σχέση με τις πληροφορίες που μπορούν να παρουσιαστούν σε συμβατικούς χάρτες. Βασικά μέσα παρουσίασης που λειτουργούν εύκολα στο περιβάλλον των πολυμέσων (όπως ο ήχος, η κίνηση και το video), είναι τεχνικά αδύνατο να χρησιμοποιηθούν στη συμβατική χαρτογραφία. Ακόμη, άλλα μέσα (όπως το κείμενο και η εικόνα) παρατηρείται ότι δεν χρησιμοποιούνται συχνά στους συμβατικούς χάρτες. Το σημαντικό πλεονέκτημα που έχει ο χρήστης στα «χαρτογραφικά πολυμέσα», είναι η παρουσίαση των χαρτών σε διαφορετικές κλίμακες, με τη δυνατότητα της μεγέθυνσης. (Καρανικόλας, Λαφαζάνη, Μυρίδης, Ράμναλης 2004). Οι διαφορές μεταξύ ενός στατικού και ενός διαδραστικού μέσου γενικότερα είναι ως ένα σημείο ανάλογες με τις διαφορές έντυπου και ηλεκτρονικού χάρτη, και είναι γνωστές κατά κάποιο τρόπο από την αρχαιότητα. Στο Φαίδρο του Πλάτωνα, ο Σωκράτης βλέποντας έναν πίνακα λέει στο Φαίδρο: «Ξέρεις λοιπόν, Φαίδρε, ο γραπτός λόγος πραγματικά μοιάζει με τη ζωγραφική. Διότι και αυτά που γεννιούνται από αυτήν στέκονται σαν να είναι ζωντανά, εάν όμως κάποιος τα ρωτήσει κάτι, με σεμνότητα σωπαίνουν απολύτως. Το ίδιο και τα γραπτά κείμενα, νομίζεις πως μιλούν σαν να διαθέτουν σε έναν βαθμό τα ίδια φρόνηση, εάν όμως κάποιος ρωτήσει κάτι από αυτά που ειπώθηκαν, θέλοντας να μάθει, το ίδιο απαντούν, πάντα και μόνο το ίδιο. Και κάθε λόγος, από τη στιγμή που θα γραφεί, διαδίδεται παντού με τον ίδιο τρόπο και στους επαΐοντες και σε αυτούς που καθόλου δεν αρμόζει, και δεν ξέρει σε ποιους πρέπει να μιλήσει και σε ποιους όχι. Και όταν κάπου σφάλλει και κατηγορηθεί άδικα, διαρκώς χρειάζεται τον δημιουργό του για να τον υποστηρίξει. Ο ίδιος όμως, ούτε να υπερασπιστεί ούτε να βοηθήσει τον εαυτό του μπορεί.» Ο Πλάτωνας αναφέρεται στον γραπτό λόγο αλλά το ίδιο μπορεί να ειπωθεί και για έναν έντυπο χάρτη (στατικό μέσο). Ο έντυπος χάρτης δε μπορεί να προσαρμοστεί στις ανάγκες του κάθε χρήστη. Πρέπει κάθε φορά ο «δημιουργός» του χάρτη να τροποποιεί το χάρτη σύμφωνα με τις απαιτήσεις του χρήστη. Αντίθετα ένας χάρτης που έχει κατασκευαστεί με τη βοήθεια πολυμέσων (πολλές φορές διαδραστικό μέσο), αφε

18 Κεφάλαιο 1: Χαρτογραφία, Διαδίκτυο και Πολυμέσα νός είναι σε ηλεκτρονική μορφή και αφετέρου μπορεί να έχει πολλά επίπεδα πληροφοριών, οπότε έχει το πλεονέκτημα των ταχύτερων αλλαγών και τροποποιήσεων αλλά και της παρουσίασης διαφορετικών επιπέδων πληροφορίας σύμφωνα με τις ανάγκες του εκάστοτε χρήστη. Η κίνηση και η διαδραστικότητα γενικότερα, αλλά και στη Χαρτογραφία ειδικότερα είναι μια πολύ σημαντική τεχνική για την κατανόηση του χώρου. Ο στατικός (έντυπος) χάρτης είναι σαν ένα στιγμιότυπο. Ο χρήστης δεν είναι σε θέση να γνωρίζει τι συνέβαινε «πριν» και «μετά» και επομένως η μελέτη των στατικών χαρτών χωρίς την διαδραστικότητα και την κίνηση έχει περιορισμένη αξία σε σύγκριση με τη μελέτη των πολυμεσικών χαρτών (Peterson 2006). Αυτή η κίνηση και η διαδραστικότητα είναι έννοιες άμεσα συνδεδεμένες με την έννοια της οπτικοποίησης. 1.6 Οπτικοποίηση Σύμφωνα με τους Σιδηρόπουλο και Παππά (2003), η κίνηση στην χαρτογραφία δεν είναι µια συγκυριακή επινόηση που εξωθήθηκε από τη ραγδαία εξέλιξη λογισµικού και υπολογιστών αλλά οι επιστηµονικές της καταβολές παραπέµπουν σ ένα ευρύτερο επιστηµονικό πεδίο, την οπτικοποίηση. Η πρώτη ιεραρχικά ευρισκόµενη έννοια στην πορεία ερµηνείας της κίνησης στη χαρτογραφία είναι η Επιστηµονική Οπτικοποίηση. Η Επιστηµονική Οπτικοποίηση είναι η µετατροπή αριθµητικών και συµβολικών δεδοµένων και πληροφοριών σε γεωµετρικές εικόνες που παράγονται από υ- πολογιστή (Rhyne 1999). Η επιστηµονική οπτικοποίηση βασίζεται σε µία σειρά από εφαρµογές και τεχνικές από συναφή πεδία όπως: η επεξεργασία εικόνας, τα γραφικά µε Η/Υ, ο σχεδιασµός µε τη βοήθεια Η/Υ, και η έρευνα για το σχεδιασµό διεπικοινωνιακών εργαλείων µε τον χρήστη). Η έρευνα επιπλέον της Ε- πιστηµονικής Οπτικοποίησης εστιάζεται σε τοµείς όπως η απόδοση χρωµάτων στα τρισδιάστατα γραφικά, η κίνηση στις χρονοσειρές, η διαδραστικότητα στους υπολογιστές, κλπ. Η Χαρτογραφική οπτικοποίηση, η οποία κατά µερικούς αναλυτές (Peterson 1994) ονοµάζεται και γεωγραφική οπτικοποίηση, αποτελεί τη δεύτερη κατά σειρά έννοια που καθορίζει τη διαδροµή προς τη χαρτογραφική κίνηση. Ορίζεται ως η µορφή οπτικοποιηµένης πληροφορίας η οποία δίνει έµφαση στην ανάπτυξη και την αποτίµηση οπτικών µεθόδων σχεδιασµένων µε τρόπο που να διευκολυνθεί η ερεύνα, η ανάλυση, η σύνθεση και η παρουσίαση της γεωαναφερόµενης πληροφορίας (MacEachren 1997). Η γεωγραφική οπτικοποίηση δίνει συνδυασµένα έµφαση από τη µία πλευρά στην ανάπτυξη θεωρίας, εργαλείων και µεθόδων και από την άλλη στην κατανόηση του τρόπου µε τον οποίο τα εργαλεία και η µέθοδος χρησιµοποιούνται για να ωθήσουν τη σκέψη και να διευκολύνουν τη λήψη αποφάσεων. Η χαρτογραφία µε κίνηση, είναι η αλληλεπίδραση (interaction) και η κίνηση στους χάρτες, και ενσωµατώνει βασικά στοιχεία της οπτικοποίησης. Σηµαντικό στοιχείο είναι ότι προσπαθεί να ενσωµατώσει τον χρόνο µέσα στους χάρτες - 8 -

19 Κεφάλαιο 1: Χαρτογραφία, Διαδίκτυο και Πολυμέσα δείχνοντας µε δυναµικό τρόπο όχι µόνο «πού» βρίσκονται τα αντικείµενα, αλλά επίσης «όταν» αυτά θα βρίσκονται, και ακόµα πιο σηµαντικό, πώς αυτά κινούνται και συµπεριφέρονται. Ο βασικός στόχος στη χαρτογραφία µε κίνηση είναι η οπτικοποίηση των «αλλαγών». Έτσι σήμερα το ενδιαφέρον των χαρτογράφων όσον αφορά τους χάρτες σε ηλεκτρονική μορφή στρέφεται στην τεχνολογία των πολυμέσων με σκοπό την παραγωγή χαρτών που παρέχουν αμεσότητα και είναι πιο ελκυστικοί για το χρήστη. 1.7 Εξέλιξη και Προοπτικές της Χαρτογραφίας Πολυμέσων Σύμφωνα με τον Taylor (1999) η μεγαλύτερη πρόκληση για το μέλλον της χαρτογραφίας, αναπόσπαστο κομμάτι της οποίας αποτελεί η Χαρτογραφία πολυμέσων, δεν είναι κατά βάση τεχνολογική. Οι τεχνολογικές προκλήσεις υπάρχουν, αλλά αυτές είναι πολύ πιθανό να επιτευχθούν σε σχέση με άλλες όπως η ανάγκη να δοθεί μεγαλύτερη προσοχή από τους χαρτογράφους για τον υψηλότερο βαθμό απόδοσης, για πιο δημιουργικές χαρτογραφικές απεικονίσεις, για να βελτιωθεί η ποιότητα του περιεχομένου της χαρτογραφίας πολυμέσων ώστε να απευθύνονται στην αγορά της εκπαίδευσης και της ψυχαγωγίας πιο άμεσα και αποτελεσματικά. Άλλες προκλήσεις είναι να διασφαλιστεί ότι η χαρτογραφία πολυμέσων θα ανταποκρίνεται στις ανάγκες του χρήστη. Η απόλυτη πρόκληση είναι αυτή που έχει να κάνει με τα ανθρώπινα συναισθήματα και τις αξίες ως ποιοτικά στοιχεία για την χαρτογραφική έκφραση ως μέρος της χαρτογραφικής διαδικασίας. Παρόλο που το τεχνολογικό περιεχόμενο έχει αλλάξει και συνεχίζει να αλλάζει, η βασική πεποίθηση για θέματα που αφορούν στο που οδηγεί το μέλλον της χαρτογραφίας παραμένει ίδια μέχρι και σήμερα. Το 1997 εισήχθηκε η έννοια της κυβερνο-χαρτογραφίας (cybercartography) για να τονίσει την ανάγκη ενός νέου προτύπου για την χαρτογραφία και ορίστηκε ως: «η οργάνωση, παρουσίαση, ανάλυση και επικοινωνία της χωρικής πληροφορίας σε ένα ευρύ φάσμα θεμάτων ενδιαφέροντος και χρησιμότητας στην κοινωνία με μία άμεση, δυναμική, πολυμεσική, διεπιστημονική μορφή.» (Taylor, 1997). Από τότε η έννοια αυτή έχει αναπτυχθεί (Taylor and Caquard, 2006). Τα κύρια στοιχεία της κυβερνο-χαρτογραφίας περικλείουν σημαντικά ζητήματα καθοριστικής σημασίας για το μέλλον της κυβερνο-χαρτογραφίας πολυμέσων. Η τεχνολογική πρόοδος παράγει νέες δυνατότητες. Η πιο συναρπαστική αυτή τη στιγμή είναι η εξέλιξη της κινητής τηλεφωνίας και τα συστήματα εντοπισμού θέσης που σχετίζονται με αυτήν και ιδιωτικές πρωτοβουλίες όπως οι χάρτες Google. Οι τηλεφωνικές συσκευές, κυρίως τα κινητά τηλέφωνα, έχουν τεράστια απήχηση στην καταναλωτική αγορά ξεπερνώντας το σύνολο των πωλήσεων τηλεοράσεων και Η/Υ μαζί. Ο Keltie (2005) ισχυρίζεται ότι το μέλλον της χαρτογραφικής οπτικοποίησης, που είναι το κλειδί της Χαρτογραφίας πολυμέσων, θα οδηγηθεί από τις κινητές συσκευές. Ο Nixon (2005) βλέπει ότι η βιομηχανία πολυμέσων εξετάζει το «τι υπάρχει» ενώ η χωρική βιομηχανία ασχολείται με το «πού υπάρχει κάτι», στοιχείο που δεν τις διαχωρίζει ακριβώς αλλά αποδίδει μια συνέχεια μεταξύ των δύο

20 Κεφάλαιο 1: Χαρτογραφία, Διαδίκτυο και Πολυμέσα Η Χαρτογραφία πολυμέσων δίνει τη δυνατότητα απεικόνισης της πληροφορίας σε οθόνες υπολογιστών και κινητών τηλεφώνων σε μορφή πολυμέσων καθώς και της συνένωσης των στοιχείων «τι» και «που» με νέους τρόπους. Ασύρματες συσκευές εντοπισμού θέσης, παγκόσμιες υπηρεσίες εντοπισμού θέσης και online χώροι αποθήκευσης γεωδεδομένων συνθέτουν την εύκολη και άμεση πρόσβαση σε ψηφιακά δεδομένα. Το φυσικό τοπίο στο οποίο ζούμε και κινούμαστε αποδίδεται με τεράστιες ποσότητες ψηφιακής πληροφορίας σε κείμενα, εικόνες, χάρτες και άλλες αισθητήριες μορφές. Η γνώση της θέσης ανθρώπινων κατασκευών, δομών καθώς και περιβαλλοντικών στοιχείων δίνει νέες δυνατότητες αλλά και προκαλεί τους χαρτογράφους. Ο ιδιωτικός τομέας, μέσω των πρωτοπόρων Google Earth και Microsoft Virtual Earth που πρωτοεμφανίστηκαν το 2005, έχει εισάγει διαδικτυακούς χάρτες στην μαζική αγορά. Οι αντιδράσεις των χαρτογράφων και των ειδικών στα Σ.Γ.Π. για τα προϊόντα αυτά ποικίλλουν. Κάποιοι τα βλέπουν σαν απειλή αλλά όπως επισημαίνει ο Thompson (2005) η Google Earth προσφέρει στον χρήστη μόνο μία διαδικτυακή εικόνα. Οι χρήστες βέβαια διασκεδάζουν με τη δυνατότητα να προσθέτουν δικά τους δεδομένα και να βλέπουν τον εαυτό τους πάνω στο χάρτη. Υπάρχουν μεγάλες ευκαιρίες για τους χαρτογράφους πολυμέσων να εισέλθουν στην αγορά προσθέτοντας ακρίβεια και ποιότητα στις εικόνες αυτές. Ο ιδιωτικός τομέας άρχισε ήδη να κινείται σε αυτήν την κατεύθυνση. Ο καταναλωτής στο πεδίο της πληροφορίας αναζητά μία εξατομικευμένη επί της οθόνης απάντηση. Σύμφωνα με τον Taylor (1999), «παρά την δυνατότητα των πολυμέσων ως αναλυτικό εργαλείο είναι πολύ πιθανή η ανάπτυξη του πεδίου αυτού περισσότερο στο βαθμό της επικοινωνίας και της απεικόνισης και λιγότερο στο βαθμό της χωρικής ανάλυσης, χωρίς αυτό να είναι κατ ουσίαν αποκλειστικό.» Σήμερα αυτό είναι ακόμα πιο πιθανό. Όπως σχολίασε ο Goodchild (2005) «περισσότεροι άνθρωποι ενημερώθηκαν για τo Google Earth μέσα σε μερικές εβδομάδες από όσους γνωρίζουν για τα Σ.Γ.Π. εδώ και δεκαετίες!». Επιπλέον οι συμμετέχοντες στην «κοινότητα» των χρηστών που χρησιμοποιούν λογισμικό ανοικτού κώδικα, έχουν δημιουργήσει προκύπτουσες αποθήκες γνώσης όπως η Βικιπαίδεια, και έχουν υιοθετήσει πρακτικές για να συνδέουν και να ονομάζουν τα αντικείμενα πολυμέσων χρησιμοποιώντας τεχνικές GeoTagging (προσθήκη γεωδεδομένων σε διάφορα μέσα όπως φωτογραφίες, videos, κείμενα, ιστότοποι κ.α.) και υπηρεσίες όπως Geocoder, Flickr ή BlogMapper. Στην ουσία η κοινότητα αυτή δημιουργεί μία νέα ποιοτική γεωγραφική αφήγηση του χώρου και της θέσης. Οι χαρτογράφοι θα επιθυμούν να χρησιμοποιήσουν τις νέες διαθέσιμες τεχνολογίες για τη βελτίωση της χωρικής πληροφορίας, τη συνεργασία με τον ιδιωτικό τομέα ώστε να ανεβάσουν την ποιότητα και την αξιοπιστία του περιεχομένου και της απεικόνισης του χάρτη καθώς και να βοηθήσουν τους χρήστες να προσθέτουν τα δικά τους δεδομένα. Επιπλέον, οι χαρτογράφοι θα πρέπει να εφιστούν τη προσοχή τους στις «κοινότητες» των χρηστών που χρησιμοποιούν λογισμικά ανοικτού κώδικα για να κατανοήσουν τον τρόπο που θα επιθυμούσαν οι χρήστες να παίρνουν μέρος στη δημιουργία των δικών τους χαρτογραφήσεων και να μάθουν από αυτόν τον τρόπο σκέ

21 Κεφάλαιο 1: Χαρτογραφία, Διαδίκτυο και Πολυμέσα ψης. Η πρόκληση για ακριβές και αξιόπιστο χαρτογραφικό περιεχόμενο παραμένει, όπως και η διαμάχη μεταξύ του τέλειου λογισμικού ανοικτού κώδικα και του τέλειου χαρτογραφικού προϊόντος πνευματικής ιδιοκτησίας (Goodchild 2005). 1.8 Ποιότητα του περιεχομένου των πολυμεσικών προϊόντων Το καλό και σωστό περιεχόμενο συνεχίζει να είναι σημαντικό για το μέλλον της χαρτογραφίας πολυμέσων. Αυτό βέβαια δεν είναι αποκλειστικά πρόβλημα της χαρτογραφίας καθώς αφορά όλο το σύνολο της διαδικτυακής πληροφορίας. Ο Keltie (2005) σχολιάζει ότι ο χρήστης χρειάζεται την «απανταχού παρουσία» (ubiquity) και εγκυρότητα. Η «απανταχού παρουσία» είναι καταρχήν τεχνολογικό ζήτημα και μεγάλη προσοχή δίνεται στις τεχνολογικές εξελίξεις που απαιτούνται για τη διάθεση της πληροφορίας σε νέες μορφές με αυξανόμενη ταχύτητα. Η ικανοποίηση των δύο αυτών παραμέτρων αποτελεί τη μεγαλύτερη πρόκληση για το μέλλον. Εκτός των δεδομένων που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή των πολυμεσικών προϊόντων, καίρια σημασία έχουν τα μεταδεδομένα που είναι αυτά που «εξάγονται» και τελικά φτάνουν στον χρήστη. Ένα καλό επίπεδο μεταδεδομένων ενημερώνει τον χρήστη για την προέλευση και την ποιότητα των δεδομένων που χρησιμοποιήθηκαν για τη δημιουργία του πολυμεσικού προϊόντος. Ο Zhou (2005) τονίζει ότι είναι ιδιαίτερα σημαντικό να αναπτυχθούν περισσότερο χρήσιμα και αποτελεσματικά μεταδεδομένα για τα πολυμεσικά προϊόντα. Η αυτόματη παραγωγή μεταδεδομένων βοηθά στη μείωση του χρόνου και της προσπάθειας που απαιτείται για την παραγωγή τους. Ο Zhou (2005), έδειξε ο- ρισμένες σημαντικές ερευνητικές οδηγίες για την οπτικοποίηση μεταδεδομένων ώστε οι χρήστες τους να τα καταλαβαίνουν με πιο αποτελεσματικό τρόπο. Τα περιγραφικά χαρακτηριστικά των μεταδεδομένων και τα σχετικά μ αυτά εργαλεία χαρτογράφησης θα πρέπει να γίνουν ευκολότερα στην χρήση και να είναι πιο προσιτά. Οι περιοριστικές πολιτικές πρόσβασης σε χωρικά δεδομένα συνεχίζουν να είναι μία πρόκληση. Ο Nixon (2005) παρατηρεί πώς μεγάλο μέρος της διαθέσιμης πληροφορίας της τηλεπισκοπικής όρασης για παράδειγμα, παραμένει «κλειδωμένο» και ένας μεγάλος όγκος χρήσιμων δεδομένων παραμένει αχρησιμοποίητος. Υποστηρίζει ότι πληροφορία υψηλής ανάλυσης είναι συχνά πιο εύκολα διαθέσιμη για τον Άρη παρά για πολλά από τα μέρη της γης και πως ένας κύριος λόγος για αυτό εντοπίζεται στις πολιτικές των κρατικών υπηρεσιών που διαχειρίζονται τα χωρικά δεδομένα, οι οποίες και περιορίζουν την χρήση χωρικών πληροφοριών. Αντίθετα στον ιδιωτικό τομέα, η Google Earth και η Microsoft Virtual Earth διαθέτουν ελεύθερα χωρικές πληροφορίες στο Διαδίκτυο. Η δυνατότητα να προστεθεί επαρκούς ανάλυσης χωρική πληροφορία στο σύνολο των δεδομένων θα μειωθεί αν η σχετική χωρική πληροφορία δεν γίνει περισσότερο άμεσα διαθέσιμη τόσο στους παραγωγούς (χαρτογράφους) όσο

22 Κεφάλαιο 1: Χαρτογραφία, Διαδίκτυο και Πολυμέσα και στους καταναλωτές (χρήστες) αντίστοιχα. Πρέπει να επανεξεταστεί ο τρόπος ανάκτησης των δεδομένων, όπως και οι περιοριστικές πολιτικές που α- σκούν οι κυβερνήσεις στο όνομα του απορρήτου και της εθνικής ασφάλειας. Ένα άλλο θέμα είναι οι ρυθμίσεις για τη νομοθεσία σχετικά με τα πνευματικά δικαιώματα και την πνευματική ιδιοκτησία, που αποτελεί και μια πρόκληση για τους χαρτογράφους πολυμέσων. Η χαρτογραφία πολυμέσων συγκεντρώνει πληροφορίες από μία ποικιλία πηγών, και μεγάλο αριθμό διαφορετικών μορφών αρχείων όπως μουσική, φωτογραφίες και βίντεο. Αυξανόμενα αυτό γίνεται διαδικτυακά και σε πραγματικό ή σχεδόν πραγματικό χρόνο. Η νομοθεσία περί πνευματικών δικαιωμάτων και πνευματικής ιδιοκτησίας στο Διαδίκτυο παραμένει ακόμα ένα αμφισβητούμενο θέμα. Συχνά είναι ασαφές εάν το υλικό μπορεί να χρησιμοποιείται ελεύθερα ή θα πρέπει να αναζητηθεί άδεια πνευματικής ιδιοκτησίας. Εκτός από την απουσία επαρκών μεταδεδομένων σε πολλές εικόνες δεν είναι συχνά βέβαιο το αν αυτές οι διαδικτυακές εκδοχές είναι αυθεντικές ή έχουν δημιουργηθεί από άλλες διαδικτυακές πηγές. Οι χαρτογράφοι πολυμέσων μπορεί πολλές φορές να θέσουν τους εαυτούς τους απέναντι σε κίνδυνο νομικής αντίδρασης αν κάνουν χρήση πληροφοριών από το Διαδίκτυο, ακόμα και αν οι πηγές αυτές αναφέρονται στο τελικό προϊόν

23 Κεφάλαιο 2:Γεωγραφική Θέση και Παρουσίαση των Ζαγοροχωρίων 2.1 Εισαγωγή Το τοπωνύμιο Ζαγόρι προέρχεται από τη σλαβική πρόθεση «Za» που σημαίνει πίσω και την αιτιατική του ουσιαστικού «gora» που σημαίνει βουνό, δηλαδή περιοχή πίσω από το βουνό. Είναι μετάφραση του αρχαίου ονόματος της περιοχής, «Παρωραία», που σημαίνει «παρά το όρος», από σλαβικά φύλα που κατήλθαν στην περιοχή τον 6ο αιώνα (URL1). Το Ζαγόρι (Χάρτης 2.1) αποτελεί μια ξεχωριστή οικιστική, ιστορική και πολιτιστική ενότητα 46 χωριών (54 στο σύνολο οικισμών), τα αποκαλούμενα Ζαγοροχώρια. Εκτείνονται σε μια μεγάλη γεωγραφική περιοχή, έκτασης περίπου χιλίων τετραγωνικών χιλιομέτρων, που μπορεί να χαρακτηριστεί από ημιορεινή έως ορεινή, βόρεια από το λεκανοπέδιο των Ιωαννίνων, στο βορειοδυτικό άκρο της Πίνδου (καταλαμβάνουν τη μεγαλύτερη επιφάνεια της Προστατευόμενης Περιοχής Βόρειας Πίνδου). Το Ζαγόρι γεωγραφικά οριοθετείται από την οροσειρά του Μιτσικελίου (1.810μ.) και τη Βορειοδυτική προέκτασή του (1.133μ.) στα Νοτιοδυτικά, την οροσειρά της Τύμφης (2.497μ.) στα Βορειοδυτικά, τον ποταμό Αώο στα Βόρεια, τα όρη Αυγό (2.177μ.), Μαυροβούνι (2.159μ.) και Τσούκα Ρόσσα (1.910μ.) στα Ανατολικά και την Ανατολική πλευρά της λεκάνης απορροής του Βάρδα στα Νοτιοανατολικά (URL2). Εκτός από τα βουνά που αναφέρθηκαν και που βρίσκονται στην περιφέρεια του, στο εσωτερικό του Ζαγορίου υπάρχουν μερικές ακόμα μεγάλες κορυφές: Φλάμπουρο (1.906μ.), Κλέφτες (1.890μ.), Κούστα (1.731μ.) Κοζιακός (1.622μ.), Κουκουρούτζος (1.785μ.), Τσούκα (1.727μ.) κά. Ένα μεγάλο πλήθος ρεμάτων ξεκινά από τις πλαγιές των βουνών καταλήγοντας στον Αώο, το Βίκο και Βοϊδομάτη ή τους παραποτάμους του Αράχθου, Βάρδα και Ζαγορίτικο (ULR2). Σύμφωνα με την διοικητική διαίρεση του νομού Ιωαννίνων (ULR3), το Ζαγόρι έχει πληθυσμό 4500 περίπου κατοίκους και αποτελείται από τους εξής Δήμους και Κοινότητες, όπως φαίνεται και στoν Χάρτη 2.2 : το Δήμο Ανατολικού Ζαγορίου με πληθυσμό 1814 κατοίκους (Χάρτης 2.3), που αποτελείται από 15 δημοτικά διαμερίσματα, όπως φαίνεται στον Πίνακα 2.1, το Δήμο Κεντρικού Ζαγορίου με πληθυσμό 1217 κατοίκους (Χάρτης 2.4), που αποτελείται από 15 δημοτικά διαμερίσματα, όπως φαίνεται στον Πίνακα 2.2,

24 το Δήμο Τύμφης με πληθυσμό 1006 κατοίκους (Χάρτης 2.5), που αποτελείται από 12 δημοτικά διαμερίσματα, όπως φαίνεται στον Πίνακα 2.3, την Κοινότητα Βοβούσης με πληθυσμό 150 κατοίκους (Χάρτης 2.6), που αποτελείται από 1 κοινοτικό διαμέρισμα, όπως φαίνεται στον Πίνακα 2.4, και Χάρτης 2. 1: Χάρτης Περιφέρειας Ηπείρου. Ιδία επεξεργασία. την Κοινότητα Παπίγκου με πληθυσμό 161 κατοίκους (Χάρτης 2.7), που αποτελείται από 1 κοινοτικό διαμέρισμα, όπως φαίνεται στον Πίνακα 2.5. Στην πράξη έχει επικρατήσει η διαίρεση του Ζαγορίου σε Δυτικό, Κεντρικό και Ανατολικό (Χάρτης 2.8) που δεν ταυτίζεται απόλυτα με την διοικητική διαίρεση

25 Χάρτης 2. 2: Περιοχή Ζαγοροχωρίων. Ιδία επεξεργασία. Χάρτης 2. 3: Δήμος Ανατολικού Ζαγορίου. Ιδία επεξεργασία

26 Χάρτης 2. 4: Δήμος Κεντρικού Ζαγορίου. Ιδία επεξεργασία. Χάρτης 2. 5: Δήμος Τύμφης. Ιδία επεξεργασία

27 Χάρτης 2. 6: Κοινότητα Βοβούσης. Ιδία επεξεργασία. Χάρτης 2. 7: Κοινότητα Παπίγκου. Ιδία επεξεργασία

28 ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑ Πληθυσμός ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑ Πληθυσμός Δ.Δ.Δεματίου 512 Δ.Δ.Ιτέας Μηλιωτάδες Ιτέα 63 2 Αγία Βαρβάρα 59 2 Λιάπη Άγιος Γεώργιος 83 Δ.Δ.Καβαλλαρίου Βουτανσαίοι Καβαλλάριον 44 5 Δεμάτιον 63 Δ.Δ.Καρυών 72 9 Δ.Δ.Αγίας Παρασκευής 12 1 Καρυαί Αγία Παρασκευή 12 Δ.Δ.Καστανώνος Ζαγορίου Δ.Δ.Ανθρακίτη 50 1 Καστανών Ανθρακίτης 50 Δ.Δ.Μακρίνου Δ.Δ.Γρεβενιτίου Μακρίνον Γρεβενίτιον 162 Δ.Δ.Πέτρα Άμπελος 0 1 Πέτρα Δ.Δ.Δόλιανης 75 Δ.Δ.Ποταμιά Δολιανή 75 1 Ποταμιά 28 Δ.Δ.Ελατοχωρίου 120 Δ.Δ.Τριστένου Ελατοχώριον 79 1 Τρίστενον 92 2 Δίλακκον 41 Δ.Δ.Φλαμπουραρίου Φλαμπουράριον 82 Πίνακας 2. 1: Διοικητική Διαίρεση και Πληθυσμός του Δήμου Ανατολικού Ζαγορίου. Πηγή: ULR3, ιδία επεξεργασία. ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑ Πληθυσμός ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑ Πληθυσμός 1 Δ.Δ.Ασπραγγέλων 236 Δ.Δ.Ελάτης Ασπράγγελοι Ελάτη 30 2 Δ.Δ.Αγίου Μηνά 37 Δ.Δ.Ελαφότοπου 85 1 Άγιος Μηνάς Ελαφότοπος 73 Δ.Δ.Άνω Πεδινών Καλύβια Άνω Πεδινά, 154 Δ.Δ.Καλουτά Δ.Δ.Αρίστης Καλουτάς Αρίστη 124 Δ.Δ.Κάτω Πεδινών Βίκος 34 1 Κάτω Πεδινά 61 5 Δ.Δ.Βίτσης 128 Δ.Δ.Μανασσή Βίτσα Μανασσής 4 6 Δ.Δ.Δικορύφου 24 Δ.Δ.Μεσοβουνίου Δικόρυφον 24 1 Μεσοβούνιον 56 7 Δ.Δ.Διλόφου 25 Δ.Δ.Μονοδενδρίου Δίλοφον 25 1 Μονοδένδριον Δ.Δ.Διποτάμου 38 1 Διπόταμον 38 Πίνακας 2. 2: Διοικητική Διαίρεση και Πληθυσμός του Δήμου Κεντρικού Ζαγορίου. Πηγή: ULR3, ιδία επεξεργασία

29 ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑ Πληθυσμός ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑ Πληθυσμός Δ.Δ.Τσεπελόβου 348 Δ.Δ.Κουκκουλίου Τσεπέλοβον Κουκκούλιον 40 Δ.Δ.Βραδέτου 12 Δ.Δ.Λαΐστης Βραδέτον 12 1 Λαΐστα 104 Δ.Δ.Βρυσοχωρίου 58 Δ.Δ.Λεπτοκαρυάς Ζαγορίου Βρυσοχώριον 58 1 Λεπτοκαρυά 45 Δ.Δ.Ηλιοχωρίου 36 Δ.Δ.Νεγάδων Ηλιοχώριον 36 1 Νεγάδες 20 Δ.Δ.Καπεσόβου 36 Δ.Δ.Σκαμνελλίου Καπέσοβον 36 1 Σκαμνέλλιον 163 Δ.Δ.Κήπων 69 Δ.Δ.Φραγκάδων Κήποι 69 1 Φραγκάδες 75 Πίνακας 2. 3: Διοικητική Διαίρεση και Πληθυσμός του Δήμου Τύμφης. Πηγή: ULR3, ιδία επεξεργασία. 1 ΚΟΙΝΟΤΙΚΟ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑ Πληθυσμός Κ.Δ.Βοβούσης Βοβούσα 150 Πίνακας 2. 4: Διοικητική Διαίρεση και Πληθυσμός της Κοινότητα Βοβούσης. Πηγή: ULR3, ιδία επεξεργασία. 1 ΚΟΙΝΟΤΙΚΟ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑ Πληθυσμός Κ.Δ.Παπίγκου Πάπιγκον Μικρόν Πάπιγκον 31 Πίνακας 2. 5: Διοικητική Διαίρεση και Πληθυσμός της Κοινότητα Παπίγκου. Πηγή: ULR3, ιδία επεξεργασία. αλλά κυρίως με την γεωγραφική διάταξη (ULR4): Το Δυτικό Ζαγόρι περιλαμβάνει τα χωριά Άγιος Μηνάς, Άνω Πεδινά, Αρίστη, Βίκος, Ελαφότοπος, Καλύβια, Κάτω Πεδινά, Μεσοβούνι, Μονοδένδρι, Μεγάλο Πάπιγκο και Μικρό Πάπιγκο. Το Κεντρικό Ζαγόρι περιλαμβάνει τα χωριά Ανθρακίτη, Ασπράγγελοι, Βίτσα, Βραδέτο, Βρυσοχώρι, Δίκορφο, Δίλοφο, Διπόταμο, Ελάτη, Ηλιοχώρι, Καλουτά, Καπέσοβο, Κήποι, Κουκούλι, Λάιστα, Λεπτοκαρυά, Μανασσή, Νεγάδες, Σκαμνέλι, Τσεπέλοβο, και Φραγκάδες. Το Ανατολικό Ζαγόρι περιλαμβάνει τα χωριά Αγία Βαρβάρα, Αγία Παρασκευή, Άγιο Γεώργιο, Βουτανσαίοι, Άμπελος, Βοβούσα, Γρεβενίτι, Δεμάτι, Δίλακκο, Δόλιανη, Ελατοχώρι, Ιτέα, Καβαλλάρι, Καρυές, Καστανώνα, Λιάπη, Μακρίνο, Μηλιωτάδες, Πέτρα, Ποταμιά, Τρίστενο και Φλαμπουράρι

30 Παρά τον κλασικό χωρισμό του Ζαγορίου σε Κεντρικό, Ανατολικό και Δυτικό παρατηρούνται επίσης τέσσερις χαρακτηριστικές ενότητες (ULR2), βασισμένες στα γεωφυσικά χαρακτηριστικά της περιοχής: Χάρτης 2. 8: Γεωγραφική Διαίρεση Ζαγοροχωρίων. Ιδία επεξεργασία. τα Βλαχοχώρια αφενός στις Νότιες πλαγιές της κοιλάδας του Αώου στα Βόρεια (Βρυσοχώρι, Ηλιοχώρι, Λάιστα, Βοβούσα) και αφετέρου στην κοιλάδα του Βάρδα στα Ανατολικά (Ελατοχώρι, Μακρίνο, Φλαμπουράρι, Γρεβενίτι, Τρίστενο), τα χωριά της κοιλάδας του Ζαγορίτικου (Λάκκα Ζαγορίου) στα Νότια (Δίκορφο, Μανασσή, Καλουτά, Καβαλλάρι, Ανθρακίτης, Διπόταμο, Φραγκάδες, Λεπτοκαρυά, Δόλιανη, Καρυές), τα χωριά της κοιλάδας του Άνω Βίκου στο κέντρο (Κεντρικό Ζαγόρι): Σκαμνέλι, Τσεπέλοβο, Βραδέτο, Καπέσοβο, Κουκούλι, Κήποι, Νεγάδες, Βίτσα, Μονοδέντρι, Δίλοφο, Ασπραγγέλοι, Ελάτη, Ελαφότοπος, Άνω Πεδινά, Κάτω Πεδινά και τέλος τα χωριά της κοιλάδας του Βοϊδομάτη στα Δυτικά (Δυτικό Ζαγόρι): Μεγάλο και Μικρό Πάπιγκο, Αρίστη, Βίκος, Άγιος Μηνάς, Μεσοβούνι. Οπωσδήποτε χωριά που βρίσκονται στα όρια των ενοτήτων μπορεί να περιέλθουν στην μία ή την άλλη ενότητα. Εκείνο όμως που πρέπει να τονιστεί

31 είναι πως όλα τα χωριά αυτά συγκρότησαν ιστορικά ένα διοικητικό, γεωγραφικό και πολιτισμικό σύνολο με έκδηλη ακόμα και σήμερα τη συνείδηση κοινότητας. 2.2 Ιστορικά Στοιχεία 1 Η ανθρώπινη παρουσία στην περιοχή του Ζαγορίου ανιχνεύεται ήδη κατά την ανώτερη παλαιολιθική εποχή ( π.χ.), και συνεχίζει την ιστορική διαδρομή με δείγματα από όλες τις περιόδους. Η ύπαρξη ζωής κατά την Προϊστορική περίοδο επιβεβαιώθηκε από τα ευρήματα της έρευνας της βρετανικής αρχαιολογικής αποστολής υπό τον G. Bailey που έγινε το 1987 στη θέση Κλειδί, στη δεξιά όχθη του Βοϊδομάτη. Το Κλειδί είναι μια ασβεστολιθική βραχοσκεπή, που σχηματίστηκε κατά την Ηώκαινο γεωλογική περίοδο. Οι ανασκαφές έφεραν στο φως πλουσιότατα ανασκαφικά ευρήματα. Πρόκειται για πάνω από λεπίδες, που προέρχονται από κροκάλες μαύρου ή γκρίζου πυριτόλιθου του Βοϊδομάτη και πάνω από κομμάτια οστών και εκατοντάδες σφυριά οστέινα εργαλεία, δόντια, λίθινα και άλλα ενδιαφέροντα μικροευρήματα. Αυτά, μαζί με τις γενικότερες περιβαλλοντικές μελέτες, προσφέρουν σημαντικά στοιχεία και πληροφορίες για τις ανθρώπινες δραστηριότητες κατά την Ανώτερη Παλαιολιθική περίοδο. Στα νοτιοδυτικά του χωριού Ελαφοτόπου, στη θέση «Κονίσματα», ανασκάφηκαν το Μάιο του 1966 υπό την επίβλεψη της επιμελήτριας αρχαιοτήτων Ιουλίας Βοκοτοπούλου τέσσερις κιβωτιόσχημοι τάφοι με αρκετά κτερίσματα, χάντρες από περιδέραια, χάλκινα κοσμήματα και όπλα. Η χρονολόγηση τοποθετεί τα ευρήματα στην Υστεροελλαδική ΙΙΙ Β περίοδο και μαρτυρούν την ύπαρξη προϊστορικού οικισμού στην περιοχή ο οποίος δεν έχει ανασκαφεί ακόμη. Τα κτερίσματα των τάφων του Καλπακίου, του Ελαφοτόπου καθώς και λίγα ευρήματα από κιβωτιόσχημους τάφους στα Κάτω Πεδινά, δείχνουν ότι στα οροπέδια της Ηπείρου συναντώνται πολιτιστικά στοιχεία από το Μυκηναϊκό Νότο, από τη σύγχρονη Μεσευρώπη και από τη γειτονική Άνω Μακεδονία. Οι κάτοικοι της περιοχής δεν έμειναν παθητικοί θεατές απέναντι σε αυτά τα πολιτιστικά ρεύματα, αλλά έβαλαν την προσωπική τους σφραγίδα στην εγχώρια παραγωγή και αυτό φαίνεται στους χειροποίητους κυάθους των τάφων του Ελαφοτόπου. Ανάμεσα στις κοινοτικές περιοχές Βίτσας και Μονοδενδρίου στη θέση «Γενίτσαρη», η ανασκαφές που ξεκίνησαν από την Ιουλία Βοκοτοπούλου το 1965 και ύστερα έφεραν στο φως έναν μικρό κτηνοτροφικό οικισμό, με δύο παρακείμενα νεκροταφεία, που η διάρκεια ζωής τους αρχίζει από τον 9 ο -8 ο

32 αιώνα π.χ. ως τα τέλη του 4 ου αιώνα π.χ. Οι κάτοικοι του οικισμού ανήκαν στην φυλή των Μολοσσών, οι οποίοι κυριάρχησαν στην ευρύτερη περιοχή της Ηπείρου από τον 13 ο αιώνα π.χ. Με βάση τα ευρήματα και κυρίως τα εισηγμένα τροχήλατα αγγεία, τεκμηριώνεται η θεωρία ότι ο οικισμός της Βίτσας ήταν θερινή διαμονή νομάδων κτηνοτρόφων, οι οποίοι το χειμώνα μετακινούνταν στα παράλια όπου και αντάλλασσαν τα προϊόντα τους με άλλους λαούς. Το οριστικό τέλος του οικισμού επήλθε στα μέσα του Β μισού του 4 ου αιώνα π.χ., όταν ο οικισμός καταστράφηκε από πυρκαγιά. Στο Δυτικό Ζαγόρι, σώζεται ένα από τα στρατόπεδα του Πύρρου, το αρχαίο τείχος στο Καστράκι, που βρίσκεται στην κορυφή ενός απότομου λόφου μεταξύ Κλειδωνιάς και Αγίου Μηνά. Στη νοτιοδυτική προσιτή πλευρά του λόφου έχουν διασωθεί δύο αλλεπάλληλοι οχυρωματικοί περίβολοι. Στο τείχος, που το μεγαλύτερο σωζόμενο μέρος του τοποθετείται στην περίοδο της Τουρκοκρατίας, διακρίνονται τμήματα της ελληνιστικής περιόδου. Μετά από ένα μακρόχρονο κενό εμφανίζεται πάλι ζωή στο Καστράκι λίγο πριν την πτώση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, για να διακοπεί οριστικά τον 19 ο αιώνα. Στο χωριό Ελαφότοπος έχει βρεθεί οχυρωμένος οικισμός που χρονολογείται γύρω στα 300 π.χ. Πρόκειται πιθανώς για κτηνοτροφικό οικισμό Μολοσσών, οι οποίοι κατοικούσαν στην γύρω περιοχή και χρησιμοποιούσαν την ακρόπολη σε περίπτωση εχθρικής επιδρομής. Ίδιου τύπου οχυρά έχουν βρεθεί και στα χωριά Σκαμνέλι και Μακρίνο που χρονολογούνται την ίδια περίοδο. Γενικά παρά τη σποραδικότητα των ευρημάτων, διαπιστώνεται ότι η περιοχή του Ζαγορίου, κατά την αρχαιότητα, δεν ήταν αποκομμένη και απρόσιτη, αν και βρίσκονταν σε δύσβατες περιοχές, εξαιτίας του ορεινού όγκου της Πίνδου. Κατά τη Βυζαντινή εποχή οι ιστορικές μαρτυρίες για την περιοχή του Ζαγορίου είναι ανύπαρκτες. Από τα πολυάριθμα σλαβικά τοπωνύμια της περιοχής, έχει γίνει η υπόθεση ότι το Ζαγόρι γνώρισε, όχι μόνο τις μεγάλες επιδρομές των Σλάβων στην αρχή του 6ου αιώνα, αλλά και εγκαταστάσεις σλαβικών φυλών. Η παλαιότερη αναφορά στο Ζαγόρι τη βρίσκεται σε χρυσόβουλο του Ανδρόνικου Β του έτους Σε άλλα έγγραφα από το αναφέρονται ιδρύσεις χωριών όπως το Πάπιγκο, ο Ελαφότοπος, τα Άνω και Κάτω Πεδινά και η Βίτσα. Στη Βίτσα συγκεκριμένα σώζονται μέχρι σήμερα κτίσματα από εκείνη την εποχή. Από τα τέλη του 14 ου αι. οι Ζαγορίσιοι καταγράφονται στην Ιστορία της Ηπείρου, εκδιώκοντας τους Αλβανούς, που έκαναν επιδρομές εναντίον των Ιωαννίνων το Το γεγονός ότι από τις αρχές του 14 ου αι. οι πηγές αναφέρουν ονόματα οικισμών και τόπων που βρίσκονται στο Δυτικό Ζαγόρι, μαρτυρά τη δημιουργία των πρώτων οικισμών

33 Το Ζαγόρι αναδείχτηκε, άκμασε και μεγαλούργησε στα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Το 1431, 14 χωριά του Κεντρικού Ζαγορίου δηλώνουν υποταγή στον Σινάν πασά με αντάλλαγμα την εξασφάλιση αυτονομίας, αυτοδιοίκησης και ατέλειας. Ο Σινάν πασάς αποδέχεται τις προτάσεις τις αντιπροσωπείας και υπογράφει συνθήκη με την οποία τους παραχωρεί αυτονομία και αυτοδιοίκηση και, αντί φόρων, συμφώνησαν να στέλνουν κάθε χρόνο στην Κωνσταντινούπολη έναν ορισμένο αριθμό ανδρών το κάθε χωριό, ανάλογα με τον πληθυσμό του, που θα υπηρετούσαν ως ιπποκόμοι στο σουλτανικό στρατό για διάστημα περίπου δύο μηνών. Η συνθήκη αυτή ονομάστηκε Βοϊνικό. Μέχρι το 1681, οπότε και σταματούν να αποστέλλουν στρατεύσιμους στην Κωνσταντινούπολη, προσχωρούν και τα χωριά του Δυτικού Ζαγορίου και δημιουργείται η «Επιστασία Ζαγορίου». Η διοίκηση του Ζαγορίου και η εφαρμογή των προνομίων είχαν ανατεθεί στο γενικό προεστό, τον Ζαγόρ Κοτζαμπάση ή βεκίλη του Ζαγορίου. Ο βεκίλης ήταν υποχρεωμένος να μαζεύει και να πληρώνει τους φόρους στο τουρκικό δημόσιο, αλλά και να φροντίζει για την εφαρμογή των προνομίων. Εκδίκαζε τις διαφορές των Ζαγορίσιων εκτός των ποινικών που υπάγονταν στα τουρκικά δικαστήρια. Τα προνόμια του Ζαγορίου τα σεβάστηκαν όλοι οι Σουλτάνοι και κανένας Τούρκος δεν επιτρεπόταν να εισέλθει στην περιοχή του Ζαγορίου. Τα προνόμια αυτά σε συνδυασμό με το ανήσυχο πνεύμα των Ζαγορίσιων οδήγησαν σε οικονομική και πνευματική άνθιση την περιοχή του Ζαγορίου. Την περίοδο αυτή χρηματοδοτούνται πολλά κτίρια και γεφύρια από επιφανείς Ζαγορίσιους και σχεδόν σε κάθε χωριό λειτουργούν αλληλοδιδακτικά σχολεία και παρθεναγωγεία. Η «χρυσή» αυτή εποχή του Ζαγορίου συνεχίζεται μέχρι το 1868, οπότε και παύουν να ισχύουν τα προνόμια, και ληστρικές ομάδες αρχίζουν να λυμαίνονται την περιοχή με αποτέλεσμα πολλές οικογένειες αρχόντων, που ήταν και ο βασικός στόχος των ληστών, να απομακρυνθούν από την περιοχή. Η περίοδος αυτή κράτησε μέχρι το 1913, οπότε τα Ζαγοροχώρια απελευθερώθηκαν από τους Τούρκους και ακολούθησαν από εκεί και πέρα την ιστορική πορεία του Ελληνικού Κράτους. Κατά τη διάρκεια του Β Παγκοσμίου Πολέμου η συμβολή των κατοίκων του Ζαγορίου και ειδικά των γυναικών του Ζαγορίου ήταν ανεκτίμητη. Μέρα και νύχτα μετέφεραν με τα ζώα πυρομαχικά και άλλα εφόδια εκεί όπου οι μάχες μαίνονταν και γύριζαν πίσω μεταφέροντας τραυματίες. Με την έναρξη της αντιστασιακής δράσης, ένοπλα σώματα άρχισαν να συγκεντρώνονται στην περιοχή, λόγω και του δύσβατου και απροσπέλαστου, και να την χρησιμοποιούν ως ορμητήριο. Το γεγονός αυτό οδήγησε σε αντίποινα από την πλευρά των Γερμανών με αποτέλεσμα την πυρπόληση

34 πολλών από τα χωριά του Ζαγορίου, με καταγεγραμμένες απώλειες 1679 οικημάτων και 171 θυμάτων. Σήμερα τα Ζαγοροχώρια διατηρούν αναλλοίωτη την πολιτιστική τους κληρονομιά, σε μια προσπάθεια να συνεχιστούν τα ήθη και έθιμα της περιοχής. Η ιδιαίτερη αρχιτεκτονική, η παραδοσιακή μουσική, το φυσικό κάλος, η άγρια ομορφιά των ορεινών όγκων και η πλούσια πανίδα και χλωρίδα της περιοχής αποτελούν τα χαρακτηριστικά αυτά που την κάνουν να ξεχωρίζει. 2.3 Γεωφυσικά Χαρακτηριστικά 2 Το φυσικό περιβάλλον στο Ζαγόρι είναι μοναδικό. Το τοπίο συνθέτουν μαγευτικά τοπία, ορμητικά και κρυστάλλινα ποτάμια, εντυπωσιακά βουνά, απότομα φαράγγια, μεγάλα δάση, ιδιόμορφοι γεωλογικοί σχηματισμοί, αλπικές λίμνες, πλούσια χλωρίδα και πανίδα, λιβάδια και οροπέδια. Τα ορεινά συμπλέγματα Τα Ζαγοροχώρια εκτείνονται σε μια ορεινή περιοχή, με υψόμετρο που κυμαίνεται ανάμεσα στα 500μ. και τα 2.000μ περίπου. Τα βουνά της είναι τμήμα του ορεινού συμπλέγματος της Βόρειας Πίνδου. Στο κέντρο της περιοχής του Ζαγορίου βρίσκεται ο ορεινός όγκος της Τύμφης. Στη βόρεια πλευρά της Τύμφης, ο ποταμός Αώος κυλάει στην ομώνυμη χαράδρα, ενώ δυτικά της, ανάμεσα σε αυτή και τον Στούρο (1.364 μ.), βρίσκεται το φαράγγι του Βίκου. Ο σχηματισμός της Τύμφης συνδέεται με τον κορμό της Βόρειας Πίνδου με αυχένα στα ανατολικά, κοντά στη θέση Γυφτόκαμπος. Οι κορυφές της είναι η Λάπατος (2.251μ.), η Αστρακά (2.436μ.), ο Καλόγερος (2.112μ.), ο Πλόσκος (2.377μ.), η Γκαμήλα ( 2.497μ.), η Ανώνυμη Κορυφή ή Γκαμήλα 11 (2.480μ.), ο Καρτερός (2.478μ.), τα Μεγάλα Λιθάρια (2.467μ.), η Τσούκα Ρόσα (2.377μ.), η Γκούρα (2.466μ.) κ.α. Αυτές οι κορυφές και οι απότομες ορθοπλαγιές τους, που συχνά φτάνουν τα 400μ. σε κατακόρυφο ύψος, κυριαρχούν στο βόρειο τμήμα της, ενώ στο νότιο συναντώνται πιο ομαλές πλαγιές και εκτεταμένα βοσκοτόπια. Νοτιοδυτικά του Ζαγορίου σχηματίζεται το Μιτσικέλι. Πρόκειται για ένα γυμνό βουνό, με ψηλότερη κορυφή στα 1.810μ. Βόρεια και απέναντι από την Τύμφη υψώνεται ο Σμόλικας (2.637μ.), το δεύτερο σε ύψος ελληνικό βουνό μετά τον Όλυμπο. Ανάμεσα στο Σμόλικα και την Τύμφη, βρίσκεται το μικρό σε έκταση βουνό Τραπεζίτσα (2.022μ.), που αποτελεί το βόρειο όριο της χαράδρας του Αώου. Ανατολικά βρίσκεται η Βασιλίτσα (2.249μ.) και το σύμπλεγμα του Λύγκου (κυρίως το Μαυροβούνι, 2.050μ.) που χωρίζουν τα Ζαγοροχώρια από την Βάλια - Κάλντα, ενώ στην περιοχή του Κεντρικού και Ανατολικού Ζαγορίου βρίσκεται ο Κουκουρούντζος (1.794μ.), η Τσούκα Ρόσα (1.987μ.), ο Κοζιακός (1.622μ.) και άλλα βουνά με χαμηλότερα γενικά ύψη

35 Το γεωλογικό υπόβαθρο Στην περιοχή του Ζαγορίου κυριαρχούν πλήρως τα ασβεστολιθικά και κατά δεύτερο λόγο τα αργιλοψαμμιτικά πετρώματα (φλύσχης) (Χάρτης 2.9).Τα πετρώματα αυτά σχηματίστηκαν πριν από 37 έως 150 εκατομμύρια χρόνια, στο βυθό της θάλασσας Τηθύος, που κάλυπτε τότε την Ελλάδα. Πιο συγκεκριμένα, τα ασβεστολιθικά πετρώματα σχηματίστηκαν από εναποθέσεις ανθρακικών αλάτων ή και ανθρακικών συστατικών διαφόρων οργανισμών (κελύφη κ.λπ.), τα οποία στη συνέχεια αναδύθηκαν από τον υδάτινο πυθμένα. Εντοπίζονται κυρίως σε ολόκληρη την οροσειρά της Τύμφης, στο φαράγγι του Βίκου, στη χαράδρα του Αώου και στο Μιτσικέλι. Ανάμεσα στα ασβεστολιθικά πετρώματα εμφανίζεται και ο φλύσχης, ο οποίος έχει προέλθει από τη συσσώρευση κλαστικού υλικού, λόγω της διαβρωτικής δράσης του νερού σε λωρίδες ξηράς που βρίσκονται σε θαλάσσιες λεκάνες κατά την ορογένεση. Κύρια σημεία εμφάνισης του είναι η χαμηλή υψομετρική ζώνη του Κεντρικού και Ανατολικού Ζαγορίου, το όρος Κλέφτης και μια λωρίδα Χάρτης 2. 9: Γεωλογικοί σχηματισμοί. Πηγή: Λιβανός Ι., Καψιμάλης Β., Τζιαβός Χ., Αναγνώστου Χ. (2004), ιδία επεξεργασία. ακόμη πιο ανατολικά. Κατά τόπους ο φλύσχης εμφανίζεται στο Δυτικό Ζαγόρι. Από τις πιο εντυπωσιακές γεωλογικά εικόνες της περιοχής είναι οι τεταρτογενείς σχηματισμοί, οι οποίοι περιλαμβάνουν ποτάμιες αποθέσεις (π.χ. Βοϊδομάτης), καθώς και ασβεστολιθικές αποθέσεις που δημιουργήθηκαν μετά την υποχώρηση παλαιών παγετώνων (Βρυσοχώρι, Μεγάλο και Μικρό Πάπιγκο κ.λπ.). Ποτάμια και λίμνες Τα δύο μεγαλύτερα ποτάμια του Ζαγορίου είναι ο Αώος και ο Βοϊδομάτης. Ο Βοϊδομάτης (μήκος 25 χλμ) τροφοδοτεί με τα νερά του, πολλές φορές και κατά τους θερινούς μήνες, το φαράγγι του Βίκου. Οι πηγές του βρίσκονται στην δυτική έξοδο του φαραγγιού του Βίκου και στην αρχή του φαραγγιού του Βοϊδομάτη, ανάμεσα στα χωριά Βίκος και Πάπιγκο. Ο Βοιδομάτης συμβάλλει με τον Αώο νοτιοδυτικά της Κόνιτσας, στην ομώνυμη κοιλάδα. Τα κρύα και

36 ορμητικά νερά του (8-12 ο C), καθώς και η σύστασης των πετρωμάτων της κοίτης του, δεν επιτρέπουν την ανάπτυξη μικροοργανισμών. Έτσι, ο Βοϊδομάτης είναι από τα ελάχιστα ευρωπαϊκά ποτάμια με πόσιμο νερό. Ο ποταμός Αώος (μήκος 260 χλμ, τα 80 περίπου χλμ βρίσκονται σε ελληνικό έδαφος) πηγάζει από την ορεινή λεκάνη του Μετσόβου, τις Πολιτσιές, δυτικά της Κατάρας, και διανύει περίπου 50 χλμ. έως την έξοδο του στην κοιλάδα της Κόνιτσας. Έως την Κόνιτσα, λόγω της υψομετρικής διαφοράς, κυλάει αρκετά ορμητικά προς τα βόρεια. Από εκεί συνεχίζει την πορεία του βορειοδυτικά, προς τον Μολυβδοσκέπαστο. Μετά την Κόνιτσα δέχεται τα νερά του Βοϊδομάτη και, πριν τα ελληνοαλβανικά σύνορα, τα νερά του Σαρανταπόρου. Στη συνέχεια διασχίζει την Αλβανία και φτάνει στην Αδριατική, όπου εκβάλλει. Εικόνα 2.1: Δρακολίμνη. Πηγή: URL9, ιδία επεξεργασία. Την περιοχή του Ζαγορίου διασχίζουν επίσης αρκετά ορεινά ρεύματα, στα οποία, αν και δεν έχουν σταθερή παροχή, οφείλονται οι έντονες πτυχώσεις στις πλαγιές των βουνών. Ανάμεσα τους ξεχωρίζουν οι δυο παραπόταμοι του Άραχθου (μήκος 143 χλμ), ο Βάρδας και ο Ζαγορίτικος. Στην ευρύτερη περιοχή του Ζαγορίου συναντώνται και δυο σημαντικές λίμνες, η Δρακολίμνη και η τεχνητή λίμνη των πηγών του Αώου. Η Δρακολίμνη (Εικόνα 2.1), μία από τις τρεις αλπικές λίμνες της Πίνδου, βρίσκεται σε υψόμετρο 2.100μ. Έχει έκταση 5 τετρ. χλμ., ενώ το βάθος της δεν έχει ακόμα μετρηθεί. Σε ένα οροπέδιο, στο νοτιοανατολικό άκρο της περιοχής του Ζαγορίου, σε υψόμετρο 1.450μ., βρίσκεται η τεχνητή λίμνη πηγών Αώου. Η λίμνη κατασκευάστηκε λίγο μετά από τις πηγές του Αώου, από τη ΔΕΗ, για να εξυπηρετηθεί ο υδροηλεκτρικός σταθμός του Βοτονοσίου. Εικόνα 2. 2: Φαράγγι του Βίκου. Πηγή: URL6, ιδία επεξεργασία

37 Το φαράγγι του Βίκου Το φαράγγι του Βίκου (Εικόνα 2.2), ένα από τα μεγαλύτερα, βαθύτερα και εντυπωσιακότερα φαράγγια του κόσμου, έχει μήκος πάνω από 10χλμ., πλάτος που κυμαίνεται από 200μ. έως και 1,5χλμ. Και ύψος τοιχωμάτων αρκετές εκατοντάδες μέτρα (έως και 1.000μ.), ανάλογα με το σημείο. Η κοίτη του φαραγγιού έχει ανατολικά της την Τύμφη και δυτικά τον Στούρο. Νερό έχει συνήθως μόνο εποχιακά. Στο βορειοδυτικό άκρο του, μετά τα χωριά Βίκος και Αρίστη, δημιουργείται το φαράγγι του Βοϊδομάτη, που τελειώνει στο γεφύρι της Κλειδωνιάς, ενώ στο νοτιοανατολικό του άκρο σχηματίζεται το ονομαστό Βικάκι, που έχει την αρχή του κοντά στο Τσεπέλοβο και περνάει δίπλα από τους Κήπους. Το φαράγγι του Βίκου συναντιέται με ένα άλλο φαράγγι, τον Μέγα Λάκκο, και νοτιότερα με το μικρότερο φαράγγι της Μεζαριάς, που καταλήγει στο χωριό Βραδέτο. Η χαράδρα του Αώου Ο ποταμός Αώος διασχίζει το τοπίο ανάμεσα στην Τύμφη και την Τραπεζίτσα, και ειδικότερα στην κορυφή της Ραιδοβούνι (1.977μ.), σχηματίζοντας μια κατάφυτη χαράδρα (Εικόνα 2.3) μήκους σχεδόν 9χλμ. Και πλάτους από 300μ. έως 2,5χλμ. Το χαμηλότερο υψόμετρο της χαράδρας είναι 400μ. (η κοίτη του Αώου βρίσκεται στο γεφύρι της Κόνιτσας), ενώ το μεγαλύτερο αντιστοιχεί στην κορυφή Γκαμήλα (2.497μ.). Σε γενικές γραμμές, το δυτικό και ανατολικό Εικόνα 2. 3: Χαράδρα του Αώου. Πηγή: URL12, τμήμα της έχουν μεγάλες αλλά όχι ιδία επεξεργασία. απότομες κλίσεις, ενώ στο μέσο η χαράδρα στενεύει, αποκτώντας ψηλά και κάθετα τοιχώματα. 2.4 Οι Οικισμοί του Ζαγορίου Όπως προαναφέρθηκε το Ζαγόρι διοικητικά χωρίζεται σε 3 Δήμους και 2 Κοινότητες. Παρακάτω παρουσιάζονται όλοι οι οικισμοί του Ζαγορίου με έναν πίνακα για κάθε Δημοτικό ή Κοινοτικό Διαμέρισμα, σύμφωνα με τη «Βάση Δεδομένων σχετικά με τους τοπικούς πολιτισμούς των ορεινών περιοχών της Ελλάδας και την αλληλεπίδραση και την αλληλεξάρτησή τους με το φυσικό ορεινό περιβάλλον» που έχει δημιουργηθεί από το Μετσόβιο Κέντρο Διεπιστημονικής Έρευνας του Ε.Μ.Π. (URL 13), όπου φαίνονται οι οικισμοί του κάθε Δημοτικού ή Κοινοτικού Διαμερίσματος, το υψόμετρό του, οι συντεταγμένες του σε ΕΓΣΑ 87 (ιδία επεξεργασία), η απόστασή του από τα

38 Ιωάννινα (URL14), η παλαιότερη ονομασία του (εάν υπάρχει), ιστορικά στοιχεία (URL1, ULR13, ULR15, ULR16, URL17, URL18, URL 19), στοιχεία παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, όπως για παράδειγμα γεφύρια (URL20, URL23), η δομή του οικισμού (το είδος της δομής περιγράφεται αναλυτικότερα παρακάτω στο κεφάλαιο 2.5), πολιτιστικές εκδηλώσεις που γίνονται σε κάθε οικισμό, εικόνα του κάθε οικισμού (URL ) καθώς και φωτογραφίες των οικισμών. Επίσης υπάρχουν στοιχεία για την ύπαρξη ιστορικών μνημείων (URL20), μουσείων, διατηρητέων κτιρίων, εκκλησιών και εάν έχει χαρακτηριστεί ο κάθε οικισμός σαν παραδοσιακός ή όχι σύμφωνα με τη Διεύθυνση Πολεοδομικού Σχεδιασμού του Υπουργείου Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων (URL 22). Δήμος Ανατολικού Ζαγορίου Δημοτικό Διαμέρισμα Δεματίου Οικισμοί Μηλιωτάδες, Αγία Βαρβάρα, Άγιος Γεώργιος, Βουτανσαίοι, Δεμάτιον Υψόμετρο 1020 μ. λ= 21 Ο 01 15,41368 φ= 39 Ο 43 47,36560 (Δεμάτι) λ=21 Ο 02 02,14842 φ= 39 Ο 44 02,13744 (Αγία Βαρβάρα) Γεωγραφικό Μήκος - Πλάτος λ=21 Ο 00 47,85202 φ= 39 Ο 43 32,04767 (Βουτανσαίοι) λ= 20 Ο 57 45,09522 φ= 39 Ο 43 49,22341 (Μηλιωτάδες) Απόσταση από Ιωάννινα 41 χλμ Παλαιότερη Ονομασία - Παραδοσιακός Οικισμός Ιστορικά Στοιχεία - Στοιχεία Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής Γεφύρι Καμπέρ Αγά Γεφύρι του Αλή Πασά στην τοποθεσία Μπακλάνη Ιστορικά Μνημεία - Μουσεία Λαογραφικό Μουσείο Μηλιωτάδων Εκκλησίες - Ιερές Μονές Διατηρητέα Κτίρια Πολιτιστικές Εκδηλώσεις - Πανηγύρια 7-8 Σεπτεμβρίου: Γεννέσιο της Θεοτόκου Δομή Οικισμού - Εικόνα Οικισμού Βουτανσαίοι Δεμάτιον Δημοτικό Διαμέρισμα Οικισμοί Αγίας Παρασκευής Αγία Παρασκευή

39 Υψόμετρο 960 μ. Γεωγραφικό Μήκος - Πλάτος λ= 21 Ο 01 02,1393 φ= 39 Ο 45 06,78269 Απόσταση από Ιωάννινα 95 χλμ Παλαιότερη Ονομασία Πέτρα Παραδοσιακός Οικισμός Ιστορικά Στοιχεία - Στοιχεία Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής Ιστορικά Μνημεία - Μουσεία Εκκλησίες - Ιερές Μονές Διατηρητέα Κτίρια Πολιτιστικές Εκδηλώσεις - Πανηγύρια Δομή Οικισμού Διάσπαρτος Εικόνα Οικισμού Δημοτικό Διαμέρισμα Ανθρακίτη Οικισμοί Ανθρακίτης Υψόμετρο 730 μ. Γεωγραφικό Μήκος - Πλάτος λ= 20 Ο 51 57,15201 φ= 39 Ο 45 48,57476 Απόσταση από Ιωάννινα 55 χλμ Παλαιότερη Ονομασία Καμινιά Παραδοσιακός Οικισμός Ιστορικά Στοιχεία - Γεφύρι του Κουτσουλέκκου Στοιχεία Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής Γεφύρι στην τοποθεσία Βουδασιά Γεφύρι στην τοποθεσία Αμπέλια Γεφύρι στην τοποθεσία Τσόνια Ιστορικά Μνημεία - Μουσεία Εκκλησίες - Ιερές Μονές Διατηρητέα Κτίρια Πολιτιστικές Εκδηλώσεις - Πανηγύρια 26 Ιουλίου: Γιορτή Αγίας Παρασκευής Δομή Οικισμού

40 Εικόνα Οικισμού Δημοτικό Διαμέρισμα Γρεβενιτίου Οικισμοί Γρεβενίτιον, Άμπελος Υψόμετρο 980 μ. Γεωγραφικό Μήκος - Πλάτος λ= 21 Ο 00 09,11088 φ= 39 Ο 48 10,09530 (Γρεβενίτιον) Απόσταση από Ιωάννινα 44 χλμ Παλαιότερη Ονομασία - Παραδοσιακός Οικισμός Ιστορικά Στοιχεία - Στοιχεία Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής Γεφύρι στην τοποθεσία Τσίπιανη Γεφύρι στην τοποθεσία Κούρτια Ιστορικά Μνημεία - Μουσεία Εκκλησίες - Ιερές Μονές Ιερά Μονή Κοίμησης Θεοτόκου Βουτσάς Ιερός Ναός Αγ. Δημητρίου Διατηρητέα Κτίρια Πολιτιστικές Εκδηλώσεις - Πανηγύρια Aυγούστου: Κοίμηση της Θεοτόκου 26 Οκτωβρίου: Γιορτή Αγίου Δημητρίου Δομή Οικισμού Διάσπαρτος Εικόνα Οικισμού Γρεβενίτι Δημοτικό Διαμέρισμα Δόλιανης Οικισμοί Δόλιανη Υψόμετρο 920 μ. Γεωγραφικό Μήκος - Πλάτος λ= 20 Ο 56 57,95579 φ= 39 Ο 49 09,73820 Απόσταση από Ιωάννινα 42 χλμ Η ονομασία του οικισμού ήταν ανέκαθεν Δόλιανη. Παλαιότερη Ονομασία Για λίγα μόνο χρόνια μετονομάστηκε σε Νέο Αμαρούσιο

41 Παραδοσιακός Οικισμός To 1943 το χωριό πυρπολήθηκε από τους Ιστορικά Στοιχεία Γερμανούς. Γλίτωσε μόνο η εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου Γεφύρι στην τοποθεσία Καλντερούσια Γεφύρι στο σπίτι του Αλεξιάδη Στοιχεία Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής Γεφύρι στου Παπα-Ηλία Γεφύρι του Κώτη Γεφύρι του Λάλου ή της Λάλινας Γεφύρι του Στάλου Ιστορικά Μνημεία - Μουσεία Εκκλησίες - Ιερές Μονές Ιερός Ναός Κοίμησης Θεοτόκου Διατηρητέα Κτίρια Πολιτιστικές Εκδηλώσεις - Πανηγύρια Ιουλίου: Γιορτή Προφήτη Ηλία Δομή Οικισμού - Εικόνα Οικισμού - Δημοτικό Διαμέρισμα Ελατοχωρίου Οικισμοί Ελατοχώριον, Δίλακκον Υψόμετρο 1040 μ. Γεωγραφικό Μήκος - Πλάτος λ= 20 Ο 58 38,02845 φ=39 Ο 52 11,20017 (Ελατοχώριον) Απόσταση από Ιωάννινα 59 χλμ Παλαιότερη Ονομασία Έως το 1927 το Ελατοχώρι ονομαζόταν Τσερνέσι Παραδοσιακός Οικισμός Ιστορικά Στοιχεία - Στοιχεία Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής Γεφύρι στον Άγιο Νικόλαο Ιστορικά Μνημεία - Μουσεία Εκκλησίες - Ιερές Μονές Διατηρητέα Κτίρια Πολιτιστικές Εκδηλώσεις - Πανηγύρια 5-7 Αυγούστου: Μεταμόρφωση του Σωτήρος 21 Μαΐου: Κωνσταντίνου και Ελένης Δομή Οικισμού Ελατοχώρι (Διάσπαρτος) Εικόνα Οικισμού Ελατοχώρι Δίλακκο Δημοτικό Διαμέρισμα Ιτέας Οικισμοί Ιτέα, Λιάπη Υψόμετρο 920 μ. Γεωγραφικό Μήκος - Πλάτος λ=21 Ο 00 35,85525 φ=39 Ο 45 52,12195 (Ιτέα) Απόσταση από Ιωάννινα 38 χλμ

42 Παλαιότερη Ονομασία - Παραδοσιακός Οικισμός Ιστορικά Στοιχεία - Στοιχεία Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής Ιστορικά Μνημεία - Μουσεία Εκκλησίες - Ιερές Μονές Διατηρητέα Κτίρια Πολιτιστικές Εκδηλώσεις - Πανηγύρια 5-16 Αυγούστου Κοίμηση της Θεοτόκου Δομή Οικισμού Διάσπαρτος Εικόνα Οικισμού Δημοτικό Διαμέρισμα Καβαλλαρίου Οικισμοί Καβαλλάριον Υψόμετρο 640 μ. Γεωγραφικό Μήκος - Πλάτος λ=20 Ο 54 51,31572 φ=39 Ο 44 28,12227 Απόσταση από Ιωάννινα 39 χλμ Παλαιότερη Ονομασία - Παραδοσιακός Οικισμός Ιστορικά Στοιχεία - Γεφύρι στην τοποθεσία Γκάνα Γεφύρι στην τοποθεσία Γυφτόλακκος Γεφύρι στον Λάκκο των Σημαδιών στην τοποθεσία Στοιχεία Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής Σημάδια Γεφύρι στην τοποθεσία Γκούρα Γεφύρι του Αντρέα στην τοποθεσία Μπότες Γέφυρα στον ποταμό Ζαγορίτικο Ιστορικά Μνημεία - Μουσεία Μνημείο του 1743 που μοιάζει με κάστρο Εκκλησίες - Ιερές Μονές Ιερός Ναός Αγίας Τριάδας (1743) Διατηρητέα Κτίρια Πολιτιστικές Εκδηλώσεις - Πανηγύρια Αγίου Πνεύματος Δομή Οικισμού - Ιτέα

43 Εικόνα Οικισμού Δημοτικό Διαμέρισμα Καρυών Οικισμοί Καρυαί Υψόμετρο - Γεωγραφικό Μήκος - Πλάτος λ=20 Ο 55 57,48079 φ=39 Ο 43 52,55263 Απόσταση από Ιωάννινα 35 χλμ Παλαιότερη Ονομασία Μογγλιοί Παραδοσιακός Οικισμός - Ιστορικά Στοιχεία - Στοιχεία Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής - Ιστορικά Μνημεία - Μουσεία - Εκκλησίες - Ιερές Μονές - Διατηρητέα Κτίρια - Πολιτιστικές Εκδηλώσεις - Πανηγύρια - Δομή Οικισμού Συνεκτικός Εικόνα Οικισμού Δημοτικό Διαμέρισμα Καστανώνος Οικισμοί Καστανών Υψόμετρο 1030 μ. Γεωγραφικό Μήκος - Πλάτος λ=20 Ο 57 06,16937 φ=39 Ο 50 44,22223 Απόσταση από Ιωάννινα 48 χλμ Παλαιότερη Ονομασία Δραγάρι Παραδοσιακός Οικισμός Ιστορικά Στοιχεία - Στοιχεία Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής Γεφύρι στον ποταμό Βάρδα Ιστορικά Μνημεία - Μουσεία Εκκλησίες - Ιερές Μονές Διατηρητέα Κτίρια Πολιτιστικές Εκδηλώσεις - Πανηγύρια 8 Σεπτεμβρίου: Γενέσιον Θεοτόκου

44 17 Ιουλίου: Αγίας Μαρίνας Δομή Οικισμού - Εικόνα Οικισμού Δημοτικό Διαμέρισμα Μακρίνου Οικισμοί Μακρίνον Υψόμετρο 980 μ. Γεωγραφικό Μήκος - Πλάτος λ=20 Ο 57 47,24552 φ=39 Ο 51 53,17211 Απόσταση από Ιωάννινα 58 χλμ Παλαιότερη Ονομασία - Παραδοσιακός Οικισμός Ιστορικά Στοιχεία - Στοιχεία Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής Γεφύρι στο μύλο Ζάννου - Χαρβάλη Ιστορικά Μνημεία - Μουσεία Ακρόπολη στο Λόφο Κιτρουλάρια Εκκλησίες - Ιερές Μονές Ιερός Ναός Αγίου Νικολάου (1778) Ιερά Μονή Παναγίας (1700 περίπου) Διατηρητέα Κτίρια Πολιτιστικές Εκδηλώσεις - Πανηγύρια Αυγούστου: Κοίμηση της Θεοτόκου Δομή Οικισμού Συνεκτικός Εικόνα Οικισμού Δημοτικό Διαμέρισμα Πέτρας Οικισμοί Πέτρα Υψόμετρο 960 μ. Γεωγραφικό Μήκος - Πλάτος λ=21 Ο 01 34,73746 φ=39 Ο 46 13,62825 Απόσταση από Ιωάννινα 47 χλμ Παλαιότερη Ονομασία - Παραδοσιακός Οικισμός Ιστορικά Στοιχεία - Στοιχεία Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής Ιστορικά Μνημεία - Μουσεία

45 Εκκλησίες - Ιερές Μονές Διατηρητέα Κτίρια Πολιτιστικές Εκδηλώσεις - Πανηγύρια Δομή Οικισμού Διάσπαρτος Εικόνα Οικισμού Δημοτικό Διαμέρισμα Ποταμιάς Οικισμοί Ποταμιά Υψόμετρο 940 μ. Γεωγραφικό Μήκος - Πλάτος λ=20 Ο 58 00,00357 φ=39 Ο 43 01,92755 Απόσταση από Ιωάννινα 19 χλμ Παλαιότερη Ονομασία Κρυόβρυση Παραδοσιακός Οικισμός Ιστορικά Στοιχεία - Στοιχεία Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής Ιστορικά Μνημεία - Μουσεία Εκκλησίες - Ιερές Μονές Εκκλησία των Ταξιαρχών Διατηρητέα Κτίρια Πολιτιστικές Εκδηλώσεις - Πανηγύρια Δομή Οικισμού - Εικόνα Οικισμού Δημοτικό Διαμέρισμα Τριστένου Οικισμοί Τρίστενον Υψόμετρο 940 μ. Γεωγραφικό Μήκος - Πλάτος λ=21 Ο 00 07,29452 φ=39 Ο 47 22,99482 Απόσταση από Ιωάννινα 42 χλμ Παλαιότερη Ονομασία Μέχρι το 1927 ονομαζόταν Δρεστενίκο Παραδοσιακός Οικισμός Ιστορικά Στοιχεία Γραπτώς πρώτη φορά αναφέρεται σ' ένα χρυσόβουλο το 1319 (παραχωρητήριο περίπου)

46 Στοιχεία Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής Ιστορικά Μνημεία - Μουσεία Εκκλησίες - Ιερές Μονές Διατηρητέα Κτίρια Πολιτιστικές Εκδηλώσεις - Πανηγύρια Δομή Οικισμού του Ανδρόνικου Β' σε κάποιο άρχοντα των Ιωαννίνων με το όνομα Δρεστενίκος, από το όνομα του οποίου το χωριό ονομάστηκε Δρεστενίκο. Αρκετά χρόνια μετά την απελευθέρωση της Ηπείρου μετονομάσθηκε σε Τρίστενο, από τα τρία στενά που υπάρχουν πάνω από το χωριό. Επί Ιταλικής κατοχής, πριν την εμφάνιση των Γερμανών 150 κάτοικοι του χωριού φυλακίστηκαν διαδοχικά. Οι Γερμανοί ήρθαν για πρώτη φορά στις 28/12/1943 και έκαψαν 14 σπίτια. Στις 04/02/1944 έκαψαν 35 σπίτια και τον Ιούλιο του 1944 έκαψαν άλλα 29. Νερόμυλος Γεφύρι της Γκούρας Γεφύρι του Τρίστενου στην τοποθεσία Μύλος Ιερός Ναός Αγίου Γεωργίου 22 Αυγούστου Διάσπαρτος Εικόνα Οικισμού Δημοτικό Διαμέρισμα Φλαμπουραρίου Οικισμοί Φλαμπουράριον Υψόμετρο 1000 μ. Γεωγραφικό Μήκος - Πλάτος λ=20 Ο 59 14,92365 φ=39 Ο 51 06,20238 Απόσταση από Ιωάννινα 55 χλμ Παλαιότερη Ονομασία Κρυόβρυση Παραδοσιακός Οικισμός Κατά τον 18ο αιώνα στο χωριό κατοικούσαν 900 οικογένειες. Κατά την γερμανική κατοχή ( ) πυρπολήθηκε δύο φορές μεγάλο μέρος του Ιστορικά Στοιχεία οικισμού, ως αποτέλεσμα σήμερα η παραδοσιακή ζαγορίσια αρχιτεκτονική έχει διατηρηθεί μόνο σε τμήμα του χωριού. Παρόλα αυτά διασώθηκε η ιστορική εκκλησία του Αγίου Νικολάου Νεροτριβή Στοιχεία Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής Γέφυρα στον ποταμό Βάρδα Πέτρινο γεφύρι που ενώνει τις δύο γειτονιές του χωριού (1748)

47 Ιστορικά Μνημεία - Μουσεία Εκκλησίες - Ιερές Μονές Ιερός Ναός Αγίου Νικολάου (1774) Διατηρητέα Κτίρια Πολιτιστικές Εκδηλώσεις - Πανηγύρια Ιουλίου: Αγίας Παρασκευής Δομή Οικισμού Διάσπαρτος Εικόνα Οικισμού - Δήμος Κεντρικού Ζαγορίου Δημοτικό Διαμέρισμα Ασπραγγέλων Οικισμοί Ασπράγγελοι Υψόμετρο 990 μ. Γεωγραφικό Μήκος - Πλάτος λ=20 Ο 43 36,77827 φ=39 Ο 49 13,69561 Απόσταση από Ιωάννινα 30 χλμ Παλαιότερη Ονομασία Μέχρι το 1926 ονομαζόταν Δοβρά ή Ντοβρά Παραδοσιακός Οικισμός Η χρονολογία οικήσεως του χωριού είναι άγνωστη. Πρώτη αναφορά γίνεται το 1380 ενώ τα τείχη που σώζονται κοντά στο χωριό μαρτυρούν την ύπαρξη οχυρωμένου κτηνοτροφικού οικισμού στην περιοχή. Χτισμένο σε υψόμετρο 990 μέτρων, σήμερα αποτελεί την έδρα του Δήμου Κεντρικού Ζαγορίου. Το 16 ο και 17 ο αιώνα αυξήθηκε σημαντικά, όταν οι Ιστορικά Στοιχεία γειτονικοί οικισμοί διαλύθηκαν. Τον 19 ο αιώνα η Ντοβρά ήταν ένα πολύ μεγάλο και πλούσιο κεφαλοχώρι. Η αντιστασιακή δράση των κατοίκων, οδήγησε τους Γερμανούς σε αντίποινα καίγοντας ολοκληρωτικά το χωριό στις 15 Ιουλίου του 1943 με απολογισμό 115 καμένα σπίτια και 2 νεκρούς. Μέχρι και σήμερα είναι ορατά τα σημάδια της καταστροφής. Στοιχεία Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής Χάνι Καμτσίκα Ιστορικά Μνημεία - Μουσεία Μνημείο Ζαγορίσιας Γυναίκας (1940) Ναός Αγίου Νικολάου (1778) Εκκλησίες - Ιερές Μονές Ναός Κοίμησης της Θεοτόκου (1915) Μονή Δοβράς ή Ασπραγγέλων (1580) Διατηρητέα Κτίρια Πολιτιστικές Εκδηλώσεις - Πανηγύρια Αυγούστου: Κοίμηση της Θεοτόκου Δομή Οικισμού

48 Εικόνα Οικισμού Δημοτικό Διαμέρισμα Αγίου Μηνά Οικισμοί Άγιος Μηνάς Υψόμετρο 640 μ. Γεωγραφικό Μήκος - Πλάτος λ=20 Ο 40 07,42414 φ=39 Ο 56 39,36184 Απόσταση από Ιωάννινα - Παλαιότερη Ονομασία Ερευνίκιο Παραδοσιακός Οικισμός Ναι Το χωριό Άγιος Μηνάς ιδρύθηκε γύρω στα 1750 μ.χ. Η παράδοση αναφέρει ότι αυτός ο μεγάλος οικισμός διαλύθηκε ύστερα από αιματηρή σύγκρουση ανάμεσα στις οικογένειες των δύο προκρίτων του χωριού, Σταμάτη και Γεραίνη. Η σημερινή θέση του χωριού δεν είναι εκείνη του μεγάλου οικισμού που βρισκόταν δυτικά του κάστρου και γνώρισε σημαντική ακμή την βυζαντινή εποχή. Ο Ι. Λαμπρίδης τοποθετεί εδώ την βυζαντινή πόλη Ρευνίκο, φημισμένη για τον Ιστορικά Στοιχεία πλούτο της που καταστράφηκε από τους Τούρκους το Το οχυρωμένο ύψωμα «Καστράκι» αποτελεί το κέντρο γύρω από το οποίο αναπτύχθηκε ο οικισμός από τους ελληνιστικούς χρόνους. Πιθανολογείται ότι η περιοχή χρησιμοποιούνταν ως στρατόπεδο από τον βασιλιά της Ηπείρου Πύρρο. Κατά την περίοδο του ελληνοϊταλικού πολέμου η περιοχή χρησιμοποιήθηκε για την άμυνα του ελληνικού στρατού, ενώ το 1943 το χωριό κάηκε από τους Γερμανούς. Στοιχεία Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής Ερείπια Ακρόπολης Ελληνιστικών χρόνων Ιστορικά Μνημεία - Μουσεία Βυζαντινό κάστρο «Καστράκι» Στρατόπεδο και οχυρό του Πύρρου Εκκλησία της Κοίμησης Θεοτόκου (19ου αιώνα) Εκκλησίες - Ιερές Μονές Εκκλησία του Αγ.Μηνά Μονίδριο Ευαγγελίστριας (θέση Καστράκι) Διατηρητέα Κτίρια Κτίριο ιδιοκτησίας Aδελφότητας Aγ. Mηνά και Σοφίας Mαλάμη Πολιτιστικές Εκδηλώσεις - Πανηγύρια 11 Νοεμβρίου: Μηνά Μεγαλομάρτυρος

49 Δομή Οικισμού 25 Μαρτίου: Ευαγγελισμός της Θεοτόκου Συνεκτικός Εικόνα Οικισμού Δημοτικό Διαμέρισμα Άνω Πεδινών Οικισμοί Άνω Πεδινά Υψόμετρο 960 μ. Γεωγραφικό Μήκος - Πλάτος λ=20 Ο 42 16,51912 φ=39 Ο 52 40,99353 Απόσταση από Ιωάννινα 35 χλμ Παλαιότερη Ονομασία Μέχρι το 1634 ονομαζόταν Στούδενα και έπειτα Άνω Σουδενά Παραδοσιακός Οικισμός Ναι Το τοπωνύμιο «Σουδενά» προέρχεται από το σλαβικό Studend που σημαίνει ψυχρός, ή από το Στούντενα -stdena- Zdena, παρετυμολογία της λέξης Σούδα. Το χωριό είναι ήδη γνωστό από τη Βυζαντινή Εποχή (η παλαιότερη γραπτή αναφορά του ονόματος βρίσκεται στο χρυσόβουλο του Ανδρονίκου Β' Παλαιολόγου του 1321). Επίσης και το 1361 αναφέρεται στο χρυσόβουλο του Σέρβου ηγεμόνα Συμεών, με το οποίο αναγνωρίζει στον Ιωάννη Τσάφα Ουρσίνη την κατοχή εκτεταμένων Ιστορικά Στοιχεία περιοχών στην Ήπειρο. Ωστόσο, είναι άγνωστο πότε χτίστηκε αρχικά. Από εδώ κατάγονται οι διδάσκαλοι του γένους Νεόφυτος Δούκας και Νεόφυτος Δόττος καθώς επίσης και ο ιατρός και συγγραφέας Ιωάννης Λαμπρίδης. Τους χρόνους της ακμής 18 ο και 19 ο αιώνα κτίστηκαν αξιόλογα κτίρια και εθεωρείτο «Πνευματική εστία», που ξεκίνησε από την μονή Ευαγγελιστρίας. Στις το χωριό πυρπολήθηκε από τους Γερμανούς με αποτέλεσμα να καταστραφούν 4 σπίτια. Στοιχεία Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής Ιστορικά Μνημεία - Μουσεία Λαμπριάδειος Οικοκυρική Σχολή Βιβλιοθήκη Νεόφυτου Δούκα Εκκλησίες - Ιερές Μονές Μονή Αγ.Παρασκευής Γυναικεία Μονή της Ευαγγελίστριας (1793)

50 Διατηρητέα Κτίρια Πολιτιστικές Εκδηλώσεις - Πανηγύρια Δομή Οικισμού Ναός Αγ.Δημητρίου (19 ος αι.) Διατηρητέα χαρακτηρίζονται τα αρχικά εκάστοτε κτίρια μαζί με τον περιβάλλοντα χώρο τους καθώς και τα στοιχεία αυτού όπως μάντρες, πεζούλια και τοίχοι αντιστήριξης, Επίσης χαρακτηρίζονται ως διατηρητέα έξι κτίρια και τρία αλώνια που βρίσκονται εκτός των ορίων του οικισμού και καθορίζονται ειδικοί όροι και περιορισμοί δόμησης αυτών. 24 Αυγούστου: Αγ. Κοσμά του Αιτωλού 25 Μαρτίου: Ευαγγελισμός της Θεοτόκου Συνεκτικός Εικόνα Οικισμού Δημοτικό Διαμέρισμα Οικισμοί Υψόμετρο Γεωγραφικό Μήκος - Πλάτος Απόσταση από Ιωάννινα Παλαιότερη Ονομασία Παραδοσιακός Οικισμός Ιστορικά Στοιχεία Αρίστης Αρίστη, Βίκος 650 μ. (Αρίστη) και 770μ. (Βίκος) λ=20 Ο 40 14,99211 φ=39 Ο 55 53,82648 (Αρίστη) λ=20 Ο 42 16,65234 φ=39 Ο 56 54,32713 (Βίκος) 50 χλμ (Αρίστη) και 53 χλμ (Βίκος) Αρτσίστα και Βιτσικό Ναι Η παράδοση αναφέρει ότι το χωριό κατοικήθηκε από τους κατοίκους του Βόπατη, χωριού απέναντι από την Αρίστη, οι οποίοι επειδή στην περιοχή της έπεφταν βράχοι και σκότωναν ανθρώπους και ζώα, αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν το χωριό τους. Επίσης οικογένειες από τον Άγιο Μηνά μετακόμισαν στην Αρτσίστα. Οι κάτοικοί της ταξίδευαν ως επί το πλείστον στη Σερβία. Οι γυναίκες που έμεναν πίσω, εργάζονταν σκληρά και πολλές φορές πάντρευαν τα ανήλικα παιδιά τους. Η περιοχή, όπου είναι κτισμένο το χωριό κατοικείτο από τους προϊστορικούς χρόνους και ανήκει στην ευρύτερη περιοχή των ιστορικών θέσεων, «κλειδί», «καστράκι», μονή Σπηλιώτισας. Τον 17 ο, 18 ο αιώνα αποτελούσε έναν από τους μεγαλύτερους οικισμούς, με αξιόλογα κτίρια που κτίστηκαν με χρήματα ευεργετών

51 Στοιχεία Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής Ιστορικά Μνημεία - Μουσεία Εκκλησίες - Ιερές Μονές Διατηρητέα Κτίρια Πολιτιστικές Εκδηλώσεις - Πανηγύρια Δομή Οικισμού Το 1380 το χωριό οχυρώθηκε από τον Δεσπότη της Ηπείρου για να αντιμετωπίσει τους Τούρκους. Ήταν από τα πρώτα χωριά στα οποία συστάθηκαν σχολεία και από το δεύτερο μισό του 18 ου αιώνα διατηρούσε αλληλοδιδακτικό, το 1895 ελληνικό ενώ από το 1900 και Παρθεναγωγείο. Κατά τον Ελληνοϊταλικό πόλεμο του 1940 η περιοχή αποτελεί την αμυντική γραμμή των ελληνικών δυνάμεων και τα υψώματα του χωριού, η περίφημη και οχυρωμένη Γκραμπάλα, στάθηκαν απροσπέλαστα για τους Ιταλούς. Γεφύρι της Αρίστης Μονή Παναγίας Σπηλαιώτισσας (1665) Εκκλησία Αγίου Τρύφωνα (στο Βίκο) Ι. Ν. Κοίμησης Θεοτόκου (Παναγία Βίκου) Ιουλίου: Αγ. Παρασκευής 29 Αυγούστου: Αγ. Κοσμά του Αιτωλού Ζωοδόχου Πηγής 15 Αυγούστου: Κοίμηση της Θεοτόκου (στο Βίκο) Αρίστη (Πυκνοδομημένος συνεκτικός) Βίκος (Συνεκτικός) Εικόνα Οικισμού Αρίστη Βίκος Δημοτικό Διαμέρισμα Βίτσης Οικισμοί Βίτσα Υψόμετρο 990 μ. Γεωγραφικό Μήκος - Πλάτος λ=20 Ο 44 47,22302 φ=39 Ο 52 15,42031 Απόσταση από Ιωάννινα 37 χλμ Παλαιότερη Ονομασία - Παραδοσιακός Οικισμός Ναι Το τοπωνύμιο Βίτσα προέρχεται από το σλαβικό «bezati» που σημαίνει τρέχω, ρέω ορμητικά και την κατάληξη -ica. Ιστορικά Στοιχεία Στη θέση «Γενίτσαρη», ανάμεσα στις κοινοτικές περιοχές Βίτσας και Μονοδενδρίου, υπάρχει ένας από τους αρχαιότερους οικισμούς που έχουν ανακαλυφθεί στη γύρω περιοχή. Είναι ένας μικρός κτηνοτροφικός οικισμός με δύο παρακείμενα

52 νεκροταφεία, το Νότιο (151 τάφοι) και το Βόρειο (26 τάφοι), με διάρκεια ζωής από τον 9ο-8ο π.χ. αιώνα ως τα τέλη του 4ου αιώνα π.χ. Στα χρόνια του Δεσποτάτου, το 1361, η Βεζίτσα με χρυσόβουλο του Σέρβου Δεσπότη Συμεών Παλαιολόγου, παραχωρήθηκε σαν τιμάριο στο Δούκα Ιωάννη Τσάφα Ουρσίνο, όπως και τα Άνω και Κάτω Σουδενά και το Τσερβάρι. Οι δύο συνοικίες Βίτσας και Μονοδενδρίου αποτελούσαν, πριν από την άλωση της Ηπείρου από τους Τούρκους και μέχρι το 1753, μια κοινότητα που ονομαζόταν Βεζίτσα και αργότερα Βεΐτσα, Βίτσα και Βίτσες. Το 1820 οι τρείς μαχαλάδες χωρίζονται σε ξεχωριστές κοινότητες: στο Μονοδένδρι που ονομαζόταν Άγιος Γεώργιος, η Άνω Βίτσα που ονομαζόταν Άγιος Νικόλαος και η Κάτω Βίτσα που ονομαζόταν Κάτω Παναγία. Το 1919 η Άνω και Κάτω Βίτσα ενώθηκαν σε μία κοινότητα, τη Βίτσα. Στις 27 Ιουλίου 1943 το χωριό πυρπολήθηκε από τους κατακτητές με αποτέλεσμα την καταστροφή τριών σπιτιών, ανάμεσα στα οποία ήταν και ένα από τα καλύτερα αρχοντικά του Ζαγορίου, το αρχοντικό των αδελφών Πανταζή γνωστό με το όνομα Αρχοντικό «Βελογιάννη». Στοιχεία Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής Γεφύρι του Μίσιου Προϊστορικός οικισμός των Μολοσσών (9ου-4ου αι π.χ) Ιστορικά Μνημεία - Μουσεία Νεκροταφείο στη θέση Κλαδερα (9ου-4ου αι π.χ) Βριζοπούλειος Σχολή Ιερά Μονή Προφήτη Ηλία (1632) Ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου (1720) Εκκλησίες - Ιερές Μονές Ναός Αγίου Νικολάου (1612) Ιερός Ναός των Ταξιαρχών (17 ου αι.) Οικία Θεοφάνη Σκεύη (19 Διατηρητέα Κτίρια ος -20 ος αι.) Οικία Καραγιάννη Σπύρου (1885) Αυγούστου: Παναγίας Πολιτιστικές Εκδηλώσεις - Πανηγύρια 26 Ιουλίου: Αγίας Παρασκευής Εκδηλώσεις «Παπαζόγλεια» και ζιαφέτια Δομή Οικισμού - Εικόνα Οικισμού

53 Δημοτικό Διαμέρισμα Δικορύφου Οικισμοί Δικόρυφον Υψόμετρο 1000 μ. Γεωγραφικό Μήκος - Πλάτος λ=20 Ο 48 04,41554 φ=39 Ο 47 04,90878 Απόσταση από Ιωάννινα 42 χλμ Παλαιότερη Ονομασία Τζουντήλα ή Τσ(ι)οντίλα ή Ζωνδήλα Παραδοσιακός Οικισμός Ναι Το χωριό αναφέρεται στο χρονικό της Βουτσάς το 1431, ημερομηνία κατά την οποία συνθηκολόγησε με τους Τούρκους. Τότε το χωριό είχε 18 σπίτια και ονομαζόταν Μικρή Τζοντίλα. Με την συνθηκολόγηση απέσπασαν από τους τούρκους τα προνόμια της αυτοτέλειας, της αυτοδιοίκησης, της ελεύθερης θρησκευτικής λατρείας και την απαγόρευση να εισέρχονται στην περιοχή Τούρκοι χωρίς την άδεια των χωριανών. Σαν αντάλλαγμα έδινε κάθε χρόνο για υπηρεσία στους σουλτανικούς στάβλους της Κωνσταντινούπολης 38 άνδρες τους βοϊνίκηδες που αργότερα αντικαταστάθηκαν από άσπρα (τούρκικο νόμισμα). Με την υπηρεσία τους αυτή δημιούργησαν ιδιαίτερες σχέσεις με τους Τούρκους μεγιστάνες και μετά την αποστράτευσή τους ξανοίχτηκαν σε εμπόριο και επιχειρήσεις στη Μ. Ασία, τη Ρωσία, τη Ρουμανία, την Αίγυπτο. Ήταν κυρίως έμποροι, κτηματίες και τραπεζίτες. Μερικοί εξασκούσαν το επάγγελμα του πρακτικού γιατρού, του Ιστορικά Στοιχεία «βικογιατρού». Έξω από το χωριό και πάνω στο δρόμο που πηγαίνει για τη Μανασσή, υπάρχει η περιοχή της «Γκούβας». Είναι ένα αξιοπρόσεκτο και χαρακτηριστικό μορφολογικό φαινόμενο. Υπάρχει μια μικρή χαράδρα, όπου σχηματίζεται και τετρασύλλαβη ηχώ. Δίπλα από τη χαράδρα αυτή υπάρχει ένας απότομος και δύσβατος βράχος. Στη μέση του υπάρχει μια τρύπα, κατοικία αγριοπερίστερων και η παράδοση λέει ότι εκεί μέσα οι κάτοικοι του χωριού αλλά και των γύρω χωριών, έκρυβαν τα πολύτιμα υπάρχοντά τους κατά τις επιδρομές ληστών και αρβανιτών. Οι κάτοικοι της περιοχής πρώτοι στην Ελλάδα αρχίζουν να φοράνε τα φράγκικα - τα ευρωπαϊκά ρούχα. Η μόδα από την Ευρώπη περνούσε πρώτα από το Ζαγόρι και μετά πήγαινε στην Αθήνα, ενώ τα μεταξωτά υφάσματα και τα χρυσαφικά ήταν πεδίο ανταγωνισμού μεταξύ των γυναικών. Μάλιστα οι γυναίκες του χωριού ήταν από τις πρώτες που έβγαλαν από τον προηγούμενο αιώνα την παραδοσιακή στολή φορώντας δυτικά

54 Στοιχεία Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής Ιστορικά Μνημεία - Μουσεία Εκκλησίες - Ιερές Μονές Διατηρητέα Κτίρια Πολιτιστικές Εκδηλώσεις - Πανηγύρια Δομή Οικισμού ρούχα. Γεφύρι του Στάθη Ναός του Αγίου Μηνά (1806) Ναός Αϊ Γιάννη (3 χλμ έξω από το Δικόρυφο) Μοναστήρι της Στούπαινας (1440) 29 Αυγούστου: Αγ. Ιωάννη 24 Μαΐου: Θρησκευτικές Εκδηλώσεις στο εξωκλήσι του Αι Γιάννη Διάσπαρτος Εικόνα Οικισμού Δημοτικό Διαμέρισμα Διλόφου Οικισμοί Δίλοφον Υψόμετρο 880 μ. Γεωγραφικό Μήκος - Πλάτος λ=20 Ο 45 50,84417 φ=39 Ο 51 04,72814 Απόσταση από Ιωάννινα 35 χλμ Παλαιότερη Ονομασία Μέχρι το 1920 ονομαζόταν Σομποτσέλι ή Σιοποτσέλ Παραδοσιακός Οικισμός Ναι Το τοπωνύμιο Σοποτσέλι προέρχεται από το αρομουνικό spout, «ο σωλήνας από όπου χύνεται το νερό μιας πηγής» και την αρομουνική και ρουμανική υποκοριστική κατάληξη el, και σημαίνει «ο τόπος που έχει νερό». Μετονομάστηκε σε Δίλοφο καθώς είναι κτισμένο πάνω σε δύο λόφους. Χτισμένο σε υψόμετρο 850 μέτρων, εδώ υπάρχει το υψηλότερο σπίτι στην περιοχή του Ζαγορίου. Η Ιστορικά Στοιχεία παράδοση αναφέρει ότι κάποια αρχοντοπούλα από το κοντινό χωριό Κουκούλι παντρεύτηκε στο Δίλοφο αλλά δεν μπορούσε να δει το χωριό της. Ο πλούσιος άντρας της, μη μπορώντας να βλέπει την γυναίκα του στεναχωρημένη, έβαλε να χτίσουν το πανύψηλο σπίτι (13,5 μέτρα) για να μπορεί να αγναντεύει το χωριό της. Δεν είναι γνωστό πότε και από ποιους συνοικίστηκε πρώτη φορά το χωριό. Ωστόσο, υπάρχουν στοιχεία που μαρτυρούν κατοικημένες περιοχές στην γύρω του Διλόφου περιοχή. Μετά

55 Στοιχεία Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής Ιστορικά Μνημεία - Μουσεία Εκκλησίες - Ιερές Μονές Διατηρητέα Κτίρια Πολιτιστικές Εκδηλώσεις - Πανηγύρια Δομή Οικισμού την εισβολή των Σλάβων στην Ήπειρο (540 μ.χ.) οι κάτοικοι του χωριού Πιτούρνι, κατοίκησαν στην περιφέρεια του Διλόφου. Από αυτούς πήρε και την ονομασία Σοποτσέλι (Υδρότοπος). Αργότερα από τους Σλάβους ονομάστηκε Ζλάροβον, κοντινό χωριό, το οποίο και αυτό διαλύθηκε και οι κάτοικοί του συγχωνεύτηκαν στο Σοποτσέλι. Δεν αναφέρεται η χρονολογία συμπτύξεως. Πιθανόν το 1583, μετά από Τουρκικές ενέργειες. Γεφύρι του Αγίου Μηνά Γεφύρι του Αρκούδα Γεφύρι Νούτσου ή Κόκορου Τετραώροφος πύργος οικογένειας Μακροπούλου Τριώροφο Αρχοντικό Λουμίδη Μεγάλη Σχολή του Ι. Αναγνωστόπουλου (Αρρεναγωγείο Δημοτικό Σχολείο), ιδρύθηκε το 1855 Εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου (1850) Βυζαντινή μονή της Αγίας Παρασκευής ( ) Αυγούστου: Παναγίας 26 Ιουλίου: Αγίας Παρασκευής Συνεκτικός Εικόνα Οικισμού Δημοτικό Διαμέρισμα Διποτάμου Οικισμοί Διπόταμον Υψόμετρο 840 μ. Γεωγραφικό Μήκος - Πλάτος λ=20 Ο 52 29,52138 φ=39 Ο 47 11,97696 Απόσταση από Ιωάννινα 53 χλμ Παλαιότερη Ονομασία Στολοβό Παραδοσιακός Οικισμός Το τοπωνύμιο Στολοβό, προέρχεται από το σλαβικό stolb = κάθισμα, θρόνος και ιδιαίτερα από τη χρήση της λέξης ως γεωγραφικού όρου, Ιστορικά Στοιχεία που δηλώνει «περιοχή επίπεδη σαν τραπέζι», και την κατάληξη ovb. Η επίσημη ονομασία του οφείλεται στη γεωγραφική του θέση καθώς είναι κτισμένο σε υψόμετρο 840 μέτρων, ανάμεσα από

56 δύο παραπόταμοςα του Ζαγορίτικου ποταμού. Η ίδρυση του χωριού χρονολογείται πριν από πολλούς αιώνες από τον 14 ο αιώνα- και ήταν στην αρχή ένας μικρός οικισμός. Ανάμεσα στο Στολοβό και την Καλουτά έχουν βρεθεί ερείπια ρωμαϊκού φρουρίου και μια επιγραφή στα λατινικά: ANTONINUS SALVE, ίσως το όνομα του φρούραρχου. Το χωριό μεγάλωσε αρκετά το έτος 1668 όταν συγκεντρώθηκαν σε αυτό και οι κάτοικοι των γύρω διαλυθέντων ή ερημωθέντων οικισμών Σέλιο, Νιρέντζα, και Σταυρός. Αιτία της εγκατάλειψης των οικισμών αυτών, ήταν η επιδημική αρρώστια πανώλη, που τότε αποδεκάτισε τον πληθυσμό του Ζαγορίου. Οι Γερμανοί βομβάρδισαν το Διπόταμο, χωρίς να προκληθούν ζημιές. Στοιχεία Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής Γεφύρι στο Μουσιοβό Γεφύρι του μύλου Ιστορικά Μνημεία - Μουσεία Εκκλησίες - Ιερές Μονές Εκκλησία του Αγ. Κωνσταντίνου Ι. Ν. Κοίμησης Θεοτόκου Διατηρητέα Κτίρια Πολιτιστικές Εκδηλώσεις - Πανηγύρια Αυγούστου: Παναγίας Δομή Οικισμού - Εικόνα Οικισμού Δημοτικό Διαμέρισμα Ελάτης Οικισμοί Ελάτη Υψόμετρο 950 μ. Γεωγραφικό Μήκος - Πλάτος λ=20 Ο 44 40,29104 φ=39 Ο 49 31,73022 Απόσταση από Ιωάννινα 30 χλμ Παλαιότερη Ονομασία Μπούλτση Παραδοσιακός Οικισμός Ναι Το τοπωνύμιο πρέπει να θεωρηθεί κυριώνυμο από το επώνυμο Μπούλτσης, οικογένειας των Ιωαννίνων. Το επώνυμο Μπούλτσης, προέρχεται Ιστορικά Στοιχεία από το αλβανικό bulci-a που σημαίνει το μαλακό μέρος του μάγουλου, από τα μήλα ως το σαγόνι αυτός που παίρνει τόση τροφή όση χωράει το στόμα. Το σημερινό του όνομα οφείλετε στα

57 αυτοφυή της έλατα. Το χωριό κατοικήθηκε περίπου το 1620 από οικογένειες βοσκών από το χωριό Γαβρισιοί και την Πετσάλη, που είχαν για αρχηγό κάποιο μεγαλοκτηματία και αρχιτσέλιγκα που λεγόταν Μπούλτσης. Στα μέσα του 18 ου αιώνα συνοικίστηκαν στη σημερινή θέση του χωριού. Προσχώρησαν στο Βοϊνίκο και έδιναν 18 Βοϊνίκηδες και αργότερα 100 άσπρα (τουρκικό νόμισμα). Η πλούσια βλάστηση τους έδωσε τη δυνατότητα να ασχοληθούν με την ξυλουργική, γνωστοί ως «ματεράδες». Ο αρχηγός τους, ονόματι Καρακώστας, είχε μεγάλη επιρροή στον Αλή Πασά και μόνο σε αυτούς επιτρεπόταν να βγαίνουν νύχτα από το Κάστρο των Ιωαννίνων. Αργότερα έγιναν έμποροι κυρίως ξυλέμποροι, με επιχειρήσεις στα Γιάννενα και αλλού. Πολλοί ξενιτεύτηκαν στην Μακεδονία, Θράκη, Ρουμανία, Ρωσία. Τον 18 ο και 19 ο αιώνα το χωριό ακμάζει. Χτίζονται αρχοντικά και εκκλησίες. Λειτούργησαν τρία σχολεία, Δημοτικό Σχολαρχείο και Παρθεναγωγείο. Το Δημοτικό και το Σχολαρχείο συστεγάζονταν σε κτίριο που σήμερα δεν υπάρχει. Δημοτικό υπήρχε πριν το 1840,αλλά πιο οργανωμένο και πλήρες έγινε κατά τα έτη Λόγω των εύπορων κατοίκων του, το χωριό αποτέλεσε έναν από τους βασικούς στόχους των ληστών που λυμαίνονταν την ευρύτερη περιοχή μετά την άρση των προνομίων που είχαν εξασφαλιστεί από τους Τούρκους. Στις 15 Ιουλίου 1943 το χωριό παραδόθηκε στις φλόγες από τους Γερμανούς με αποτέλεσμα 56 σπίτια να καούν. Στοιχεία Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής Γεφύρι του Μύλου Ιστορικά Μνημεία - Μουσεία Εκκλησίες - Ιερές Μονές Εκκλησία Αγίου Γεωργίου (1806) Διατηρητέα Κτίρια Οικία Γιαννακόπουλου Αλεξ. (19 ος αιων.) Πολιτιστικές Εκδηλώσεις - Πανηγύρια Αγίου Πνεύματος Δομή Οικισμού Διάσπαρτος Εικόνα Οικισμού

58 Δημοτικό Διαμέρισμα Ελαφότοπου Οικισμοί Ελαφότοπος, Καλύβια Υψόμετρο 1100 μ. λ=20 Ο 41 12,04865 φ=39 Ο 53 53,05410 Γεωγραφικό Μήκος - Πλάτος (Ελαφότοπος) λ=20 Ο 38 52,11172 φ=39 Ο 54 15,26071 (Καλύβια) Απόσταση από Ιωάννινα Παλαιότερη Ονομασία Παραδοσιακός Οικισμός Ιστορικά Στοιχεία Στοιχεία Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής Ιστορικά Μνημεία - Μουσεία Εκκλησίες - Ιερές Μονές Διατηρητέα Κτίρια 41 χλμ Μέχρι το 1928 ονομαζόταν Τσερβάρι Ναι Το τοπωνύμιο προέρχεται από το αρομουνικό terbu που σημαίνει ελάφι (λατινικά cervus) και την αρομουνική και ρουμανική περιεκτική κατάληξη arie, η οποία συνάπτεται ιδιαίτερα με θέματα λέξεων που δηλώνουν ζώα. Το Τσερβάρι, κτισμένο στα 1150 μέτρα, αποτελούνταν από δυο οικισμούς: το μικρό Τσερβάρι που κατοικήθηκε γύρω στα 1150 μ.χ. και το μεγάλο Τσερβάρι που κατοικήθηκε γύρω στα Στα 1538 με απόφαση της Πύλης συνενώθηκαν σε μια κοινότητα, την κοινότητα Τσερβαρίου που μετονομάστηκε σε Ελαφότοπος. Το 1856 είχε 1330 κατοίκους, περισσότερους από όλα τα χωριά. Στους πρόποδες του λόφου «Κονίσματα», βρέθηκαν τέσσερις κιβωτιόσχημοι τάφοι με κατεύθυνση από ανατολικά προς δυτικά που δείχνουν πολιτιστικά στοιχεία από τον Μυκηναϊκό νότο. Ήταν ορθογώνιοι, κατασκευασμένοι από όρθιες πλάκες ασβεστόλιθου και με όμοιες πλάκες στρωμένες στο δάπεδο. Εκτός από έναν, όλοι βρέθηκαν ακάλυπτοι και ανασκαμμένοι. Τα κτερίσματα μαρτυρούν ταφή ατόμων διαφορετικής ηλικίας και ίσως διαφορετικού φύλου. Επίσης, στα βορειοδυτικά του χωριού σώζεται οχυρωμένος οικισμός που έχει χρονολογηθεί γύρω στο 300 π.χ. και πρόκειται πιθανώς για κτηνοτροφικό οικισμό των Μολοσσών. Μουσείο Παραδοσιακών Επαγγελμάτων- Λαογραφικό και Ιστορικό Μουσείο Ελαφότοπου (1993) Τάφοι με κοσμήματα και όπλα (περίπου 1200πΧ) στην κοιλάδα ανάμεσα στον Ελαφότοπο και τα Κάτω Πεδινά Ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου Ι. Ν. Αγ. Γεωργίου Ι. Ν. Αγ. Νικολάου (Καλύβια) Αρχοντικό του Κιτσία Πρώην Δημοτικό Σχολείο

59 Πολιτιστικές Εκδηλώσεις - Πανηγύρια Δομή Οικισμού Αρχοντικό ιδιοκτησίας Θ. Καίσαρη 6-7 Αυγούστου: Σωτήρος 20 Μαΐου Συνεκτικός Εικόνα Οικισμού Ελαφότοπος Καλύβια Δημοτικό Διαμέρισμα Καλουτά Οικισμοί Καλουτάς Υψόμετρο 840 μ. Γεωγραφικό Μήκος - Πλάτος λ=20 Ο 50 05,05351 φ=39 Ο 46 42,79675 Απόσταση από Ιωάννινα 47 χλμ Παλαιότερη Ονομασία Καλωτάς Παραδοσιακός Οικισμός Ναι Το όνομα Καλωτά είναι κυριώνυμο και προέρχεται από το Σλαβικό προσωνύμιο kalcota- Κald που σημαίνει μαύρος και την σλαβική κατάληξη ota. Το χωριό πήρε το όνομά του από την οικογένεια Καλωτά, η οποία φεύγοντας από τα Γιάννενα εγκαταστάθηκε εκεί το Η προφορική παράδοση αναφέρει, δύο αδέλφια από την Ιστορικά Στοιχεία οικογένεια Καλωτά, από τα οποία το ένα εγκαταστάθηκε εκεί και ίδρυσε το ομώνυμο χωριό, ενώ το άλλο ίδρυσε τον παλιό συνοικισμό, Κιουτσούκ Καλωτά, κοντά στο χωριό Γρεβενίτι. Σύμφωνα με την παράδοση ο Καλωτάς μετέφερε τους κατοίκους του χωριού Βουρλιάδων και τους εγκατέστησε στην περιοχή του σημερινού χωριού στο οποίο έδωσε και το όνομά του. Άλλη προφορική παράδοση αναφέρει πως το χωριό

60 ίδρυσαν κάτοικοι από το παλιό χωριό Βισοκκό, το οποίο αναφέρεται και στη συνθηκολόγηση από τους Τούρκους. Το χωριό γνώρισε την μεγαλύτερη ακμή του την περίοδο του Αλή Πασά, μεταξύ των ετών Από την Καλωτά καταγόταν και ο ξακουστός Ρόβας με το περίφημο καραβάνι του. Ξεκινούσε από την Ντοβρά και έφτανε στη Βλαχιά όπως λέει και το δημοτικό τραγούδι. Στις 23 Οκτωβρίου 1943 το χωριό καίγεται από τους Γερμανούς με αποτέλεσμα να καούν 70 σπίτια. Γεφύρι στη Βρύση του Δεσπότη Στοιχεία Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής Γεφύρι στους Βαενάδες Γεφύρι του Μύλου Βρύση του Δεσπότη Ιστορικά Μνημεία - Μουσεία Εκκλησίες - Ιερές Μονές Μονή Βισσικού ή Βισοκού Ι. Ν. Μεταμόρφωσης του Σωτήρος Διατηρητέα Κτίρια Πολιτιστικές Εκδηλώσεις - Πανηγύρια 5-7 Αυγούστου: Σωτήρος 14 Αυγούστου: Κοίμηση της Θεοτόκου Δομή Οικισμού - Εικόνα Οικισμού Δημοτικό Διαμέρισμα Κάτω Πεδινών Οικισμοί Κάτω Πεδινά Υψόμετρο 950 μ. Γεωγραφικό Μήκος - Πλάτος λ=20 Ο 40 24,87706 φ=39 Ο 52 34,85230 Απόσταση από Ιωάννινα 37 χλμ Παλαιότερη Ονομασία Κάτω Σουδενά Παραδοσιακός Οικισμός Ναι Το τοπωνύμιο «Σουδενά» προέρχεται από το σλαβικό Studend που σημαίνει ψυχρός, ή από το Στούντενα -stdena- Zdena, παρετυμολογία της λέξης Σούδα. Ιστορικά Στοιχεία Σύμφωνα με την παράδοση, το χωριό μεγάλωσε από τη συγκέντρωση σε αυτό των γύρω χωριών, του Καραπουλίου, και κυρίως του Σμολιάσου το οποίο διαλύθηκε γιατί εμφανίστηκαν «φλογεροί δαίμονες»

61 Στοιχεία Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής Ιστορικά Μνημεία - Μουσεία Εκκλησίες - Ιερές Μονές Διατηρητέα Κτίρια Πολιτιστικές Εκδηλώσεις - Πανηγύρια Δομή Οικισμού Στις θέσεις «Γκορτζιά» και «Λακκιά Σπανού» υπάρχουν αρχαιολογικά ευρήματα τάφων του 11ου 12ου αιώνα. Τα ευρήματα φυλάσσονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων. Βρίσκονται στις παρυφές αγροτικού δρόμου που ονομάζεται «βασιλικόδρομος» (δρόμος που συνέδεε την Ήπειρο με την Θεσσαλία). Κατά τον 14ο αιώνα η περιοχή οχυρώθηκε για να προστατευθεί από τις επιδρομές των Τούρκων και των Αλβανών. Οι κάτοικοί του κατά τον 15ο αιώνα, μεταναστεύουν μαζί με κατοίκους των Άνω Σουδενών στα Καλάβρυτα Αχαίας, εξαιτίας επεισοδίων με κάποιο Τούρκο Αξιωματικό. Στις 29 Αυγούστου 1944 οι Γερμανοί πυρπόλησαν το χωριό καίγοντας 8 σπίτια. Τάφοι με κοσμήματα και όπλα (περίπου 1200πΧ) στην κοιλάδα ανάμεσα στον Ελαφότοπο και τα Κάτω Πεδινά Ενοριακή εκκλησία Αγ. Αθανασίου (1704) Ναός των Ταξιαρχών (1612) Διώροφη κατοικία του Συγκρότημα συνολικά 43 καλυβών και αλωνιών μαζί με το φυσικό περιβάλλοντα χώρο τους, που βρίσκονται στην εκτός ορίων περιοχή των Κάτω Πεδινών. 29 Αυγούστου: Αγ. Ιωάννη Συνεκτικός Εικόνα Οικισμού Δημοτικό Διαμέρισμα Μανασσή Οικισμοί Μανασσής Υψόμετρο 900 μ. Γεωγραφικό Μήκος - Πλάτος λ=20 Ο O49 06,54927 φ=39 Ο 47 17,22225 Απόσταση από Ιωάννινα 45 χλμ Παλαιότερη Ονομασία - Παραδοσιακός Οικισμός Ναι Δεν είναι γνωστό από πού έχει ονομαστεί το χωριό Ιστορικά Στοιχεία ούτε από ποιους και πότε κτίστηκε. Το τοπωνύμιο πρέπει να θεωρείται κυριώνυμο από το επώνυμο Μανασσής. Ήδη από το 1431 η Μανασσή

62 αναφέρεται ανάμεσα στα 14 χωριά που είχαν συνθηκολόγηση με τους Τούρκους. Η ακμή του χωριού συμπίπτει με τα χρόνια της εξουσίας του Αλή Πασά. Οι Μανασσιώτες ταξίδευαν στη Ρουμανία και ο πλούτος έμπαινε στο χωριό άφθονος. Ήταν χωριό φημισμένο για τα αρχοντόσπιτά του, για το ωραίο του κρασί αλλά κυρίως για τους γλεντζέδες κατοίκους του. Για τον πλούτο του αυτό χτυπήθηκε πολύ από τους ληστές. Στα μέσα του περασμένου αιώνα είχε 400 κατοίκους και 2 σχολεία. Κάηκε στις 23 Οκτώβρη 1943 από τους Γερμανούς. Σώθηκε μόνο ένα σπίτι και η Εκκλησία. Στην περίοδο του εμφυλίου πολέμου μερικές οικογένειες έφυγαν από το χωριό και εγκαταστάθηκαν σε χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Στοιχεία Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής Γεφύρι στο Λάκκο τ' Τσιουλού Γεφύρι του Ματσόπουλου Ιστορικά Μνημεία - Μουσεία Εκκλησίες - Ιερές Μονές Ενοριακός ναός του Αγίου Γεωργίου (1780) Διατηρητέα Κτίρια Πολιτιστικές Εκδηλώσεις - Πανηγύρια 20-21: Ιουλίου Προφήτη Ηλία Αγίου Γεωργίου Δομή Οικισμού - Εικόνα Οικισμού Δημοτικό Διαμέρισμα Μεσοβουνίου Οικισμοί Μεσοβούνιον Υψόμετρο 680 μ. Γεωγραφικό Μήκος - Πλάτος λ=20 Ο 38 21,35123 φ=39 Ο 56 08,31369 Απόσταση από Ιωάννινα 41 χλμ Παλαιότερη Ονομασία - Παραδοσιακός Οικισμός Ναι Η σημερινή θέση του χωριού δεν δικαιολογεί αυτή την ονομασία, αφού δε βρίσκεται ανάμεσα σε βουνά. Μεταφέρθηκε στη θέση αυτή με της Ιστορικά Στοιχεία κατοίκους του, από την παλαιά του, περιοχή κοντά στο εικόνισμα του Αγίου Χαραλάμπους, πραγματικά ανάμεσα στα βουνά. Είναι άγνωστο πότε ακριβώς ιδρύθηκε το χωριό

63 Στοιχεία Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής Ιστορικά Μνημεία Μουσεία Εκκλησίες Ιερές Μονές Διατηρητέα Κτίρια Πολιτιστικές Εκδηλώσεις Πανηγύρια Δομή Οικισμού αυτό. Προϋπήρχε πάντως του ερχομού των Τούρκων. Στην σημερινή του θέση μεταφέρθηκε της αρχές του 16 ου αιώνα. Μέχρι τότε βρισκόταν στην τοποθεσία «Παλιοχώρι». Στα τέλη του 17 ου αιώνα οι Τουρκαλβανοί της Καραμουρατιάς απέσπασαν με τη βία την ακίνητη περιουσία των χωριών Αγίου Μηνά και Μεσοβουνίου. Οι κάτοικοι των χωριών αυτών μετοίκησαν οριστικά. Οι Τουρκαλβανοί πούλησαν τα χωράφια του Μεσοβουνίου στον ηγούμενο της Μονής των Ραβενίων, Δανιήλ. Ο ηγούμενος Δανιήλ εγκατέστησε στην περιοχή Μεσοβουνίου οικογένειες κοντινών περιοχών, το έτος Το έτος αυτό θεωρείται και η χρονολογία ίδρυσης του σημερινού χωριού. Γύρω στα1750 ο ηγούμενος της μονής Αρτσίστας Δαμιανός έφερε ζευγίτες για να καλλιεργήσουν τα χωράφια, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν εκεί μόνιμα. Οι κάτοικοί του δεν ταξίδευαν και το χωριό δεν είχε την εξέλιξη των άλλων. Μέχρι το 1860 δεν υπήρχε εκκλησία, ενώ υπήρχε μόνο γραμματοδιδασκαλείο-2 τάξεις- όπου διδάσκονταν ανάγνωση και γραφή και οι στοιχειώδεις μαθηματικές πράξεις. Το 1885 ιδρύεται δημοτικό σχολείο με 4 τάξεις. Την ίδια εποχή ο πληθυσμός ανέρχεται σε 140 άτομα. Το 1940 με τον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο εγκαταλείπεται και λεηλατείται από του Ιταλούς. Στον κοντινό λόφο βρίσκεται το νεκροταφείο του ελληνοϊταλικού πολέμου Εκκλησία της Κοίμησης Θεοτόκου Αυγούστου 10 Φεβρουαρίου Συνεκτικός Εικόνα Οικισμού Δημοτικό Διαμέρισμα Μονοδενδρίου Οικισμοί Μονοδένδριον Υψόμετρο 1060 μ

64 Γεωγραφικό Μήκος - Πλάτος λ=20 Ο 44 41,49751 φ=39 Ο 52 44,11917 Απόσταση από Ιωάννινα 39 χλμ Παλαιότερη Ονομασία - Παραδοσιακός Οικισμός Ναι Κατά τον Δημήτριο Σάρρο η ονομασία του χωριού προέρχεται «εκ κολοσσιαίου δένδρου (ελάτης) υψουμένου παρά την άλλοτε Μονήν του Αγίου Μηνά, βληθέντος από κεραυνού και σωζόμενου μέχρι το 1840». Το Μονοδένδρι στην αρχή αποτελούσε μαζί με τη Βίτσα μια κοινότητα με το όνομα Βεζίτσα, όνομα που διατήρησε μέχρι τα τέλη του 17 ου αιώνα. Η κοινότητα ήταν διαιρεμένη σε τρεις μαχαλάδες: το Μονοδένδρι που ονομαζόταν Άγιος Γεώργιος, η Άνω Βίτσα που ονομαζόταν Άγιος Νικόλαος και η Κάτω Βίτσα που ονομαζόταν Κάτω Παναγία. Το 1820 η μια κοινότητα διαχωρίζεται σε δύο: το Μονοδένδρι και τη Βίτσα. Στην περιοχή έδρασε ο Κατσαντώνης (τέλη του 18 ου και αρχές του 19 ου αιώνα), που πολέμησε τον Αλή Πασσά με όλα τα μέσα που διέθετε, αφού εξ Ιστορικά Στοιχεία αιτίας του έχασε την οικογένεια και την περιουσία του. Σύμφωνα με τον θρύλο, ο Κατσαντώνης είχε το λημέρι του στο μοναστήρι της Αγίας Παρασκευής, στο Μονοδένδρι. Από το Μονοδένδρι κατάγονται οι εθνικοί ευεργέτες Μάνθος και Γεώργιος Ριζάρης οι οποίοι ίδρυσαν «Κοινή Σχολή των Ελληνικών Μαθημάτων» στο Μονοδένδρι και 9 χρόνια μετά, το 1944, γίνονται τα εγκαίνια της Ριζάριου Εκκλησιαστικής Σχολής στην Αθήνα. Σήμερα, λειτουργεί στο χωριό η Ριζάριος Χειροτεχνική Σχολή, το Εκθεσιακό Κέντρο της Ριζαρίου σχολής όπου φιλοξενούνται εκθέσεις Ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών καθώς της και το υπαίθριο θέατρο στο οποίο γίνονται παραστάσεις και συναυλίες κάθε καλοκαίρι. Της 27 Ιουλίου 1943 οι Γερμανοί έκαψαν ένα σπίτι στο χωριό. Στοιχεία Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής Στέρνα του Λαδιά (1850), Ριζάρειο Εκθεσιακό Κέντρο (1900) Ιστορικά Μνημεία Μουσεία Ριζάρειος Χειροτεχνική Σχολή Μονοδενδρίου (1979) Ιερά Μονή Προφήτη Ηλία (1632) Ναός Αγ. Μηνά (αρχές 17 ου αι.) Εκκλησίες Ιερές Μονές Ναός του Αγ. Αθανασίου (1804) Μονή της Αγ. Παρασκευής ( ) Ναός του Αγίου Γεωργίου Κτίριο Μ. Θεμελή Διατηρητέα Κτίρια Αρχοντικό Πανταζή Αρχοντικό Ταρσίτσας Μακριγιάννη

65 Πολιτιστικές Εκδηλώσεις Πανηγύρια Δομή Οικισμού Διώροφο λιθόκτιστο κτίριο Ιουλίου: Αγ. Παρασκευής 15 Αυγούστου: πανηγύρι της Παναγιάς Συνεκτικός Εικόνα Οικισμού Δήμος Τύμφης Δημοτικό Διαμέρισμα Τσεπελόβου Οικισμοί Τσεπέλοβον Υψόμετρο 1080 μ. Γεωγραφικό Μήκος - Πλάτος λ=20 Ο 49 10,50128 φ=39 Ο 54 10,71176 Απόσταση από Ιωάννινα 51 χλμ Παλαιότερη Ονομασία - Παραδοσιακός Οικισμός Ναι Είναι γνωστό από το 16 ο αιώνα. Υπήρξε το διοικητικό κέντρο του Ζαγορίου από τον 18 ο αιώνα και άκμασε εμπορικά κατά τα οθωμανικά χρόνια ιδιαίτερα λόγω του εμπορίου ξυλείας. Στο χωριό κατέφυγαν πριν την πτώση του Αλή Πασά και το Ιστορικά Στοιχεία ξέσπασμα της Επανάστασης (1820) ο Γιαννιώτης ποιητής Ιωάννης Βηλαράς και ο δάσκαλος του Γένους Αθανάσιος Ψαλίδας και συγκρότησαν κεντρική επαναστατική οργάνωση που ανέλαβε την καθοδήγηση του Αγώνα κατά την πρώτη του φάση. Ο Α. Ψαλίδας, μάλιστα δίδαξε για μικρό χρονικό διάστημα στο σχολείο του χωριού Γεφύρι του Κονόμου Στοιχεία Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής Γεφύρι του Χάτσιου Παλιογέφυρο Γέφυρα Βίκου στο Στόμιο Ιστορικά Μνημεία Μουσεία Μονή Αγ. Ιωάννη Ρογκοβού (1028), εκκλησία των Εκκλησίες Ιερές Μονές Αγ. Αποστόλων, Ναός του Αγ. Νικολάου (18 ος αι.), Ι.Ναός κάτω Παναγιάς Οικία Αγγελικής Νάου Οικία Αδελφών Αποστόλου Βαγγελή (πρώην Διατηρητέα Κτίρια Παπάζογλου) Οικία Αδελφών Αποστόλου Καψάλη Οικία Αδελφών Γεωργίου Δούβαλα (πρώην Δώρη)

66 Πολιτιστικές Εκδηλώσεις Πανηγύρια Δομή Οικισμού Οικία Αδελφών Κουμπή (πρώην Καρανάσιου) Οικία Αδελφών Πέτρου Κουμπή (πρώην Σιόμπολα) Οικία Αδελφών Φερεντίνου (πρώην Βουλιώτη) Οικία Αικατερίνης Καπεράκη (πρώην Ρέσσου) Οικία Αριστούλλας Παπάζογλου (πρώην Μπέλλου) Οικία Βασιλικής Γιαννακού Οικία Δημοσθένους Σιάρκα Οικία Ελένης Παναγιώτου Βούρβου (πρώην Κέντρου) Οικία Ευφροσύνης Βαξίμα Οικία Ευφροσύνης Ιωαννίδου (πρώην Λιάπη) Οικία Ιωάννου Κέντρου Οικία Μιλτιάδου Τσουμάνη (πρώην Κοντοφώτη) Οικία Παύλου Γιαννάκη (πρώην Τσιάπη) Οικία Πελαγίας Γερασίμου (πρώην Δαλέση) Οικία Τερψιχόρης Δεληγιάννη Οικία Χρήστου Βλαχοπούλου 24 Ιουνίου: πανηγύρι του Ιωάννου Προδρόμου 15 Αυγούστου: 3ήμερο πανηγύρι Κοιμήσεως Θεοτόκου Συνεκτικός Εικόνα Οικισμού Δημοτικό Διαμέρισμα Βραδέτου Οικισμοί Βραδέτον Υψόμετρο 1340 μ. Γεωγραφικό Μήκος - Πλάτος λ=20 Ο 46 37,58917 φ=39 Ο 53 39,86348 Απόσταση από Ιωάννινα 49 χλμ Παλαιότερη Ονομασία - Παραδοσιακός Οικισμός Ναι Το Βραδέτο κατοικήθηκε της αρχές του 17 ου αιώνα (1616) από κτηνοτρόφους που ήρθαν από τον Ιστορικά Στοιχεία διαλυθέντα οικισμό Νούκα Σκαμνελίου. Η σκάλα του Βραδέτου μέχρι το 1973 αποτελούσε τον μοναδικό δρόμο πρόσβασης για το Βραδέτο. Σκάλα του Βραδέτου πέτρινα σκαλοπάτια με 39 στροφές, σε μονοπάτι που οδηγεί από το Στοιχεία Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής Βραδέτο στο Καπέσοβο Βραδετινό Γεφύρι Δύο γεφύρια μεταξύ Βραδέτου και Καπεσόβου

67 Ιστορικά Μνημεία Μουσεία Εκκλησίες Ιερές Μονές Διατηρητέα Κτίρια Πολιτιστικές Εκδηλώσεις Πανηγύρια Δομή Οικισμού (χαρακτηρισμένα ως ιστορικά διατηρητέα μνημεία) Εκκλησία της Γέννησης της Παναγίας 8 Σεπτέμβρη: πανηγύρι των Γενεθλίων της Θεοτόκου Συνεκτικός Εικόνα Οικισμού Δημοτικό Διαμέρισμα Βρυσοχωρίου Οικισμοί Βρυσοχώριον Υψόμετρο 940 μ. Γεωγραφικό Μήκος - Πλάτος λ=20 Ο 53 12,08107 φ=39 Ο 59 42,32297 Απόσταση από Ιωάννινα 82 χλμ Παλαιότερη Ονομασία Έως το 1927 ονομαζόταν Λεσινίτσα Παραδοσιακός Οικισμός Από της αρχές του 18 ου και το 19 ο αιώνα το χωριό παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη και οικονομική ακμή που συνεχίστηκε ως και της αρχές του 20 ου αιώνα και αριθμούσε σταθερά πάνω από 1600 κατοίκους, που σε ορισμένες χρονικές περιόδους έφτασαν και της Ξεκίνησε τότε ένα μεταναστευτικό ρεύμα με προορισμό μέρη περισσότερο εύφορα και φιλόξενα, της την Κωνσταντινούπολη, την Ανατολική Θράκη κλπ. Και οι Βρυσοχωρίτες ασχολήθηκαν κατά κύριο λόγο με το εμπόριο και Ιστορικά Στοιχεία της επιχειρήσεις. Με χρήματα που έστελναν και την προσωπική εργασία των κατοίκων, κτίστηκαν και συντηρήθηκαν εκκλησίες και πέτρινα γεφύρια, στρώθηκαν καλντερίμια, λειτούργησαν σχολεία και έγιναν πολλά κοινωφελή έργα. Το 1940, το Βρυσοχώρι είχε μεταβληθεί σε νευραλγικό κέντρο των ελληνικών δυνάμεων που μάχονταν κατά των Ιταλών. Τα γεγονότα εκείνης της δεκαετίας έπληξαν το Βρυσοχώρι και το χωριό κινδύνευσε με ολοκληρωτική καταστροφή, αφού κάηκε δύο φορές από της Γερμανούς και μία στον εμφύλιο. Στοιχεία Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής Γεφύρι της Κουίτσας

68 Γεφύρι της Σκαρβένας Γεφύρι του Γκαράνη Ιστορικά Μνημεία Μουσεία Εκκλησίες Ιερές Μονές Εκκλησία του Αγ. Χαραλάμπους (1819) Διατηρητέα Κτίρια 26 Ιουλίου Αγίας Παρασκευής Πολιτιστικές Εκδηλώσεις Πανηγύρια 19 Αυγούστου: Γιορτή πίτας Αγ. Τριάδα Δομή Οικισμού Διάσπαρτος Εικόνα Οικισμού Δημοτικό Διαμέρισμα Ηλιοχωρίου Οικισμοί Ηλιοχώριον Υψόμετρο 1050 μ. Γεωγραφικό Μήκος - Πλάτος λ=20 Ο 54 28,41353 φ=39 Ο 58 38,21716 Απόσταση από Ιωάννινα 75 χλμ Παλαιότερη Ονομασία Ντομπρίνοβο Παραδοσιακός Οικισμός Ιστορικά Στοιχεία - Στοιχεία Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής Γεφύρι του Πέτσιου Ιστορικά Μνημεία Μουσεία Εκκλησίες Ιερές Μονές Εκκλησία Αγ. Νικολάου (1850) Μονή Δοβρίνοβου Διατηρητέα Κτίρια 20 Ιουλίου: Προφήτη Ηλία Πολιτιστικές Εκδηλώσεις Πανηγύρια 15 Αυγούστου: εκδηλώσεις, αντάμωμα των απανταχού Ηλιοχωριτών Δομή Οικισμού Διάσπαρτος Εικόνα Οικισμού Δημοτικό Διαμέρισμα Καπεσόβου

69 Οικισμοί Καπέσοβον Υψόμετρο 1100 μ. Γεωγραφικό Μήκος - Πλάτος λ=20 Ο 46 45,96637 φ=39 Ο 53 09,48561 Απόσταση από Ιωάννινα 43 χλμ Παλαιότερη Ονομασία - Παραδοσιακός Οικισμός Ναι και είναι χαρακτηρισμένος ως ιστορικό και τοπίου ιδιαίτερου φυσικού κάλλους Τον 17 ο και 18 ο αιώνα πολλοί Καπεσοβίτες διακρίθηκαν ως αγιογράφοι (μπογάδες στην τοπική διάλεκτο) και ξυλογλύπτες και της από της εκκλησίες του Ζαγορίου και γενικότερα της Ηπείρου διακοσμήθηκαν από έργα εντόπιων Ιστορικά Στοιχεία τεχνιτών. Από το χωριό κατάγονται και οι ευεργέτες Κωνσταντίνος και Παύλος Πασχάλης, οι οποίοι ίδρυσαν με δικές της δαπάνες την Πασχάλειο σχολή (ιδρύθηκε το 1861), όπου φιλοξενεί σήμερα ένα από τα τρία πρωτότυπα έντυπα της Χάρτας του Ρήγα Φεραίου. Γεφύρι στον ποταμό Βοϊδομάτη Στοιχεία Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής Δύο γεφύρια μεταξύ Βραδέτου και Καπεσόβου Και τα τρία γεφύρια είναι χαρακτηρισμένα ως ιστορικά διατηρητέα μνημεία Λαογραφικό Μουσείο στην Πασχάλειο Σχολή Ιστορικά Μνημεία Μουσεία Βιβλιοθήκη Πολιτιστικό Κέντρο Ίχνη από αρχαίο τείχος γύρω από το χωριό Εκκλησίες Ιερές Μονές Ιερός Ναός Αγίου Νικολάου (1793) Ιερός Ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου Η οικία της «Ολγας Φίλιδη» ιδ. Αλίκης Λένη, έχει Διατηρητέα Κτίρια χαρακτηριστεί ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο και έργο τέχνης Πολιτιστικές Εκδηλώσεις Πανηγύρια 20 Ιουλίου: Προφήτη Ηλία Δομή Οικισμού Συνεκτικός Εικόνα Οικισμού Δημοτικό Διαμέρισμα Κήπων Οικισμοί Κήποι Υψόμετρο 750 μ. Γεωγραφικό Μήκος - Πλάτος λ=20 Ο 47 34,71816 φ=39 Ο 51 42,47470 Απόσταση από Ιωάννινα 39 χλμ Παλαιότερη Ονομασία Μπάγια

70 Παραδοσιακός Οικισμός Ιστορικά Στοιχεία Στοιχεία Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής Ιστορικά Μνημεία Μουσεία Εκκλησίες Ιερές Μονές Διατηρητέα Κτίρια Πολιτιστικές Εκδηλώσεις Πανηγύρια Δομή Οικισμού Ναι Ο οικισμός είναι γνωστός από το Παλιότερα υπήρξε η πρωτεύουσα του Ζαγορίου. Γεφύρι στο λάκκο του Γερομνιού Γεφύρι στο Μυρίσι Γέφυρα Λαζαρίδη Γέφυρα στη θέση Άγιος Γέφυρα Ντόβρης στον ποταμό Βοϊδομάτη Γεφύρι του Μύλου Γέφυρα Καλογήρου Γεφύρι του Πετσιώνη Νερόμυλος Λαογραφικό μουσείο Αγάπιου Τόλη Εκκλησία Αγ. Παρασκευής Εκκλησία Αγ. Νικολάου Μοναστήρι της Παναγιάς Το αρχοντικό «Σπίτι του Αρτέμη» ιδιοκτησίας Μίνας Βλαχοπούλου έχει χαρακτηριστεί ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο και το αρχοντικό ιδ. Ευαγγελίας Δέρβα είναι χαρακτηρισμένο ως έργο τέχνης 6 Αυγούστου: πανηγύρι της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος 8 Σεπτέμβρη: πανηγύρι των Γενεθλίων της Θεοτόκου Συνεκτικός Εικόνα Οικισμού Δημοτικό Διαμέρισμα Κουκκουλίου Οικισμοί Κουκκούλιον Υψόμετρο 900 μ. Γεωγραφικό Μήκος - Πλάτος λ=20 Ο 46 29,48619 φ=39 Ο 52 08,48642 Απόσταση από Ιωάννινα 39 χλμ Παλαιότερη Ονομασία - Παραδοσιακός Οικισμός Ναι Ιστορικά Στοιχεία Ο οικισμός πρωτοκατοικήθηκε γύρω στο 1430 Γεφύρι του Κοντοδήμου ή Λαζαρίδη Καλογερικό γεφύρι ή γεφύρι του Πλακίδα Στοιχεία Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής Γεφύρι του Κόκκορου Γέφυρα Μίσιου στον ποταμό Βοϊδομάτη Βρύση του Ζεντέλη,

71 Μουσείο Πνευματικό Κέντρο Κ. Λαζαρίδη με Ιστορικά Μνημεία Μουσεία φυτά και βότανα της χλωρίδας του Βίκου Εκκλησίες Ιερές Μονές Ιερός Ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου (1788) Δημοτικό Σχολείο (19 ος αι.) Οικία Αστερινού Κοκκόρου (1835) Διατηρητέα Κτίρια Οικία Πλακίδα (1835) Οικία Γρηγόρη Κοκκόρου (1893) Κτιριακό Σύνολο 15 Αυγούστου: πανηγύρι Κοιμήσεως Θεοτόκου Πολιτιστικές Εκδηλώσεις Πανηγύρια Ζωοδόχου Πηγής Δομή Οικισμού Συνεκτικός Εικόνα Οικισμού Δημοτικό Διαμέρισμα Λαΐστης Οικισμοί Λαΐστα Υψόμετρο 1020 μ. Γεωγραφικό Μήκος - Πλάτος λ=20 Ο 57 20,38044 φ=39 Ο 58 11,09185 Απόσταση από Ιωάννινα 85 χλμ Παλαιότερη Ονομασία - Παραδοσιακός Οικισμός Χρονολογείται από το Κατά τον 18 ο και 19 ο Ιστορικά Στοιχεία αιώνα αποτελούσε την μοναδική κωμόπολη του Ζαγορίου. Υπέστη της ολοκληρωτική καταστροφή την περίοδο της Κατοχής από της Γερμανούς. Στοιχεία Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής Ιστορικά Μνημεία Μουσεία Εκκλησίες Ιερές Μονές Εκκλησία των Ταξιαρχών (1778) Διατηρητέα Κτίρια Πολιτιστικές Εκδηλώσεις Πανηγύρια 15 Αυγούστου: πανηγύρι Κοιμήσεως Θεοτόκου Δομή Οικισμού Διάσπαρτος Εικόνα Οικισμού

72 Δημοτικό Διαμέρισμα Λεπτοκαρυάς Οικισμοί Λεπτοκαρυά Υψόμετρο 1000 μ. Γεωγραφικό Μήκος - Πλάτος λ=20 Ο 54 36,67301 φ=39 Ο 49 11,28194 Απόσταση από Ιωάννινα 63 χλμ Παλαιότερη Ονομασία Μέχρι το 1927 ονομαζόταν Λιασκοβέτσι Παραδοσιακός Οικισμός Το όνομα Λεπτοκαρυά δόθηκε χάρη στις άγριες λεπτοκαρυές που υπάρχουν στην περιοχή. Ιστορικά Στοιχεία Η Λεπτοκαρυά έχει καεί δυο φορές στο παρελθόν: το 1912 από της Τούρκους και το 1943 από της Γερμανούς. Γεφύρι βορειοανατολικά των Τριών Βρύσεων Γεφύρι στα Σλίβα Γεφύρι στις Μπεούτες Στοιχεία Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής Γεφύρι στο Λάκκο Τσιούλας Γεφύρι στο Λάκκο Ρωμιάς ή στις Μιάσες Γεφύρι στον Ποταμό Γεφύρι του Τσάμη Ιστορικά Μνημεία Μουσεία Εκκλησίες Ιερές Μονές Διατηρητέα Κτίρια Πολιτιστικές Εκδηλώσεις Πανηγύρια 26 Ιουλίου: πανηγύρι Αγ. Παρασκευής Δομή Οικισμού Διάσπαρτος Εικόνα Οικισμού Δημοτικό Διαμέρισμα Νεγάδων Οικισμοί Νεγάδες Υψόμετρο 1060 μ. Γεωγραφικό Μήκος - Πλάτος λ=20 Ο 50 46,09446 φ=39 Ο 51 38,24232 Απόσταση από Ιωάννινα 30 χλμ Παλαιότερη Ονομασία - Παραδοσιακός Οικισμός Ναι Ο οικισμός των Νεγάδων είναι γνωστός από το ατά την περίοδο της Οθωμανικής Ιστορικά Στοιχεία Αυτοκρατορίας, ανέδειξε ευεργέτες, οι οποίοι αναδείχθηκαν και έκαναν περιουσία στη Ρωσία, την Αυστρία και τη Μολδοβλαχία. Γεφύρι στα Ριζιανά Στοιχεία Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής Γεφύρι στη βρύση Βαλαδημέρη Γεφύρι στην Κάτω Βρύση

73 Γεφύρι στον γιο. Ιστορικά Μνημεία Μουσεία Τρισύνθετη εκκλησία αφιερωμένη της: Αγ. Τριάδα, Εκκλησίες Ιερές Μονές Αγ. Γεώργιο και Αγ. Δημήτριο (18 ος αι.) Εκκλησία της Παναγίας Διατηρητέα Κτίρια Πολιτιστικές Εκδηλώσεις Πανηγύρια Αγίου Πνεύματος Δομή Οικισμού - Εικόνα Οικισμού Δημοτικό Διαμέρισμα Σκαμνελλίου Οικισμοί Σκαμνέλλιον Υψόμετρο 1200 μ. Γεωγραφικό Μήκος - Πλάτος λ=20 Ο 50 53,05545 φ=39 Ο 54 30,47390 Απόσταση από Ιωάννινα 54 χλμ Παλαιότερη Ονομασία - Παραδοσιακός Οικισμός Ναι Ο οικισμός είναι γνωστός από τους προϊστορικούς χρόνους, και αυτό μαρτυρούν τα Ιστορικά Στοιχεία ερείπια των πελασγικών τειχών που βρίσκονται σε κοντινή απόσταση. Κατά την περίοδο της γερμανικής κατοχής το χωριό πυρπολήθηκε από τους Γερμανούς Γεφύρι στο Λιντζέτο Στοιχεία Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής Γεφύρι του κυρ-αλέξη Γεφύρι του Σαγιάνου Νερόμυλος στη θέση Δεξαμενή Ερείπια πελασγικών τειχών κοντά στη Μονή Αγ. Ιστορικά Μνημεία - Μουσεία Παρασκευής Ακρόπολη στη θέση Κατούνη ή Σφίνες Σρακατσάνικη Στάνη (εκθεσιακός χώρος) Εκκλησία Πέτρου και Παύλου Εκκλησίες - Ιερές Μονές Μοναστήρι Αγ. Παρασκευής Μοναστήρι Αγ. Νικολάου Ναός των Αγίων Αποστόλων (1793) Διατηρητέα Κτίρια Αρχοντικά Γενναδίου, Φραγκούλη, Κυπαρίσσου, Τσέπη και Θεοδοσίου 1η Κυριακή του Αυγούστου: Αντάμωμα Πολιτιστικές Εκδηλώσεις - Πανηγύρια Σαρακατσάνων στον Γυφτόκαμπο 26 Ιουλίου: Αγίας Παρασκευής Δομή Οικισμού Συνεκτικός

74 Εικόνα Οικισμού Δημοτικό Διαμέρισμα Φραγκάδων Οικισμοί Φραγκάδες Υψόμετρο 960 μ. Γεωγραφικό Μήκος - Πλάτος λ=20 Ο 52 56,44137 φ=39 Ο 49 40,89601 Απόσταση από Ιωάννινα 73 χλμ Παλαιότερη Ονομασία - Παραδοσιακός Οικισμός Ναι Ιστορικά Στοιχεία Ο οικισμός χρονολογείται από το 1431 περίπου Παλιός νερόμυλος του Βαλέκα Γεφύρι του Πετσώνη Νερόμυλος Αλεξανδρή Στοιχεία Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής Γέφυρα στη θέση Τσιπριές στον ποταμό Βοϊδομάτη Γέφυρα στους Φραγκάδες στη θέση Μύλος Γέφυρα Ρουστιάρας στον ποταμό Βοϊδομάτη Ιστορικά Μνημεία - Μουσεία Εκκλησίες - Ιερές Μονές Εκκλησία Αγ. Δημητρίου (1779) Εκκλησία Αγ. Νικολάου (17 ου αι.) Διατηρητέα Κτίρια 9 Μαΐου: πανηγύρι του Προφήτη Ησαΐα Πολιτιστικές Εκδηλώσεις - Πανηγύρια 15 Αυγούστου: πανηγύρι Κοιμήσεως Θεοτόκου 8 Σεπτέμβρη: πανηγύρι των Γενεθλίων της Θεοτόκου Δομή Οικισμού Διάσπαρτος Εικόνα Οικισμού Κοινότητα Βοβούσης Κοινοτικό Διαμέρισμα Οικισμοί Βοβούσης Βοβούσα

75 Υψόμετρο 1000 μ. Γεωγραφικό Μήκος - Πλάτος λ=21 Ο 03 00,08028 φ=39 Ο 56 03,26397 Απόσταση από Ιωάννινα 72 χλμ Παλαιότερη Ονομασία - Παραδοσιακός Οικισμός Το χωριό ήταν γνωστό και με την βλάχικη ονομασία Μπαϊεάσα. Γνώρισε μεγάλη ακμή κατά την αυτονομία του Ζαγορίου επί Τουρκοκρατίας. Το 1817, το χωριό Ιστορικά Στοιχεία είχε κατοίκους, οι οποίοι λιγόστεψαν δραματικά και το χωριό ερημώθηκε μετά από ληστρικές επιδρομές. Επανακατοικήθηκε μετά την απελευθέρωσή του το Το χωριό κάηκε από τους Γερμανούς το Γεφύρι της Βοβούσας Στοιχεία Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής Γεφύρι στην τοποθεσία Ποντίκα Νεροτριβή Βοβούσας Ιστορικά Μνημεία - Μουσεία Εκκλησίες - Ιερές Μονές Ιερός Ναός Αγίου Γεωργίου Ιερός Ναός Αγίας Παρασκευής Διατηρητέα Κτίρια Πολιτιστικές Εκδηλώσεις - Πανηγύρια Ιουλίου: Αγίας Παρασκευής Δομή Οικισμού Συνεκτικός Εικόνα Οικισμού Κοινότητα Παπίγκου Κοινοτικό Διαμέρισμα Παπίγκου Οικισμοί Πάπιγκο, Μικρό Πάπιγκο Υψόμετρο 900 μ. (Πάπιγκο) και 980 μ. (Μικρό Πάπιγκο) λ=20 Ο 43 01,08520 φ=39 Ο 57 57,92833 (Πάπιγκο) Γεωγραφικό Μήκος - Πλάτος λ=20 Ο 43 37,25215 φ=39 Ο 57 51,67248 (Μικρό Πάπιγκο) Απόσταση από Ιωάννινα 61 χλμ Παλαιότερη Ονομασία - Ναι Παραδοσιακός Οικισμός Το Μικρό Πάπιγκο έχει χαρακτηριστεί και ως τόπος ιδιαίτερου φυσικού κάλλους H ευρύτερη περιοχή κατοικείται από τους Ιστορικά Στοιχεία προϊστορικούς χρόνους. Η ανθρώπινη παρουσία στην περιοχή είναι συνεχόμενη Μολοσσοί και και

76 Στοιχεία Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής Ιστορικά Μνημεία - Μουσεία Εκκλησίες - Ιερές Μονές Διατηρητέα Κτίρια Ρωμαίοι κατοικούν έως τις αρχές του 6ου αιώνα μ.χ. οπότε εγκαθίστανται και σλαβικές φυλές. Κατά τον 14ο αιώνα μ.χ. το Πάπιγκο αποτελεί ευρεία αυτόνομη περιφέρεια η οποία συμπεριλαμβανόταν μεταξύ των αυτόνομων χωρών της μεσαιωνικής Ηπείρου. Ως «Χώρα του Πάπιγκου», διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στους αγώνες του Δεσπότη των Ιωαννίνων, χάρη στη στρατηγική θέση και στη φυσική οχύρωσή του. Η τουρκική κατάκτηση βρήκε το Πάπιγκο με καθεστώς ιδιότυπης στρατιωτικής και διοικητικής ημιαυτονομίας. Μέχρι τον 17ο αιώνα μ.χ. ολόκληρο το Ζαγόρι αποτελούσε αυτοδιοικούμενη ομοσπονδιακή περιφέρεια με το όνομα «Κοινόν» ή «Βιλαέτι» του Ζαγορίου. Σύμφωνα με τα προνόμια αυτά το Ζαγόρι διέθετε αυτονομία και αυτοδιοίκηση, είχε δε πλήρη ελευθερία στην εκτέλεση των θρησκευτικών του καθηκόντων. Τα προνόμια αυτά διατηρήθηκαν μέχρι το 1868 οπότε και καταργήθηκαν. Μετά την κατάργηση των προνομίων, την περιοχή άρχισαν να λυμαίνονται συμμορίες ληστών, με επιπτώσεις τόσο στην οικονομική ζωή όσο και στο ανθρώπινο δυναμικό αφού αυτή η κατάσταση απομάκρυνε από το Ζαγόρι τις περισσότερες οικογένειες αρχόντων, που ήταν ο κύριος στόχος των ληστών. Η περίοδος αυτή διήρκησε ως το 1913, οπότε τα χωριά του Ζαγορίου και το Πάπιγκο απελευθερώθηκαν από τον τουρκικό ζυγό. Σημαντική ήταν η συμβολή των κατοίκων του χωριού στην εποχή του Β Παγκοσμίου Πολέμου, όπου αρκετοί έχασαν τη ζωή τους. Γεφύρι θέση Λάκκος Γεφύρι στη Μπουλουγούνσα Γέφυρα στον ποταμό Βοϊδομάτη Βρύση «Αβραγόνια» Κιβωτιόσχημοι τάφοι, του τέλους του 13 ου αι. π.χ. Προϊστορικός κτηνοτροφικός οικισμός (9 ος - 4 ος αι. π.χ.). Στρατόπεδο του Πύρρου στο Καστράκι του Αγίου Μηνά Ιερός Ναός Αγίου Βλασίου Ιερός Ναός Αγίας Παρασκευής Ιερός Ναός Παναγίας (1774) Ιερός Ναός Ταξιαρχών (18 ος αι.) στο Μικρό Πάπιγκον. Έχει χαρακτηριστεί διατηρητέος Ιερός Ναός Αγ. Γεωργίου (1774) Διώροφο λιθόκτιστο κτίριο στην οδό Δάσκα ιδιοκτησίας Νικ. Σαξώνη Διώροφο λιθόκτιστο κτίριο

77 Πολιτιστικές Εκδηλώσεις - Πανηγύρια Δομή Οικισμού 20 Ιουλίου: Προφήτη Ηλία (Αϊ Λια) στο Πάπιγκο 8 Σεπτεμβρίου: Παναγίας της Παλιουρής στο Μικρό Πάπιγκο Πάπιγκο (πυκνοδομημένος σε δύο άνισες ενότητες) Μικρό Πάπιγκο (Πυκνοδομημένος συνεκτικός) Εικόνα Οικισμού Πάπιγκο Μικρό Πάπιγκο 2.5 Αρχιτεκτονική του Ζαγορίου 3 Στην περιοχή του Ζαγορίου αναπτύχθηκε μια ιδιόμορφη αρχιτεκτονική, που βασίζεται στην αφθονία της πέτρας και του ξύλου. Η αρχιτεκτονική του Ζαγορίου είναι ένα ωραίο παράδειγμα μίμησης της φύσης από τον άνθρωπο. Οι Ζαγορίσιοι από παλιά, είχαν να αντιμετωπίσουν τη σκληρότητα του κλίματος και του χώρου. Ένας συνεχής αγώνας χαρακτήριζε τις σχέσεις ανθρώπου και χώρου. Τα σπίτια λοιπόν είναι δεμένα πολύ με το τοπίο, την ψυχοσύνθεση και τον τρόπο ζωής των κατοίκων της περιοχής. Πολεοδομική οργάνωση των οικισμών Παρά τα βασικά κοινά χαρακτηριστικά υπάρχουν ποιοτικές μορφολογικές διαφορές, ανάμεσα στις τρεις περιοχές του Ζαγορίου, οι οποίες οφείλονται στο φυσικό περιβάλλον, στα δομικά υλικά, στον κοινωνικό χαρακτήρα και στην παράδοση κάθε περιοχής. Ανατολικά κυριαρχούν οι δασικές εκτάσεις και το ξύλο, καθώς και ο νομαδικός τρόπος ζωής, με αποτέλεσμα λιγότερο αυστηρές μορφές, πιο ελεύθερες και ευχάριστες. Δυτικά κυριαρχούν οι σκληρές πετρώδεις επιφάνειες της Πίνδου και οι πιο αυστηρές κοινωνικές μορφές ζωής, με ανάλογα αποτελέσματα στη μορφολογική διαμόρφωση των κτιρίων. Κριτήρια για την επιλογή της θέσης του οικισμού αποτελούν η τοπογραφία της περιοχής (θέση κατάλληλη για δόμηση), η απόσταση από τους χώρους δουλειάς, η σύνδεση με άλλους γειτονικούς οικισμούς, η δυνατότητα οπτικής επικοινωνίας, οι συνθήκες ασφάλειας (οικισμοί κρυμμένοι από τα μονοπάτια των ληστών και των Τούρκων), ο προσανατολισμός και η θέα (πλαγιές απάνεμες, προσήλιες, στραμμένες στη θέα) και τέλος η ύπαρξη βοσκής και νερού κοντά στα χωριά. Η δυνατότητα οπτικής επικοινωνίας ήταν εξαιρετικά σημαντική, γιατί στις ορεινές περιοχές το δύσκολο περιβάλλον εντείνει το

78 συναίσθημα της απομόνωσης και κουράζει ψυχικά. Επομένως η οπτική επαφή με άλλους οικισμούς δρα καταλυτικά για το κοινωνικό σύνολο, παρέχοντάς του ασφάλεια και ηρεμία απαλύνοντας το αίσθημα της μοναξιάς και του φόβου. Η δόμηση των οικισμών είναι πυκνή με χαρακτήρα αμυντικό. Τα σπίτια έχουν αυλές οι οποίες περικλείονται με ψηλούς (2-2.5μ.) πέτρινους μαντρότοιχους. Οι τοίχοι αυτοί εκτός από προστατευτικό ρόλο αποτελούν και αυστηρό όριο ιδιωτικής και δημόσιας ζωής. Το κτίριο τοποθετείται μέσα στο οικόπεδο λαμβάνοντας υπόψη στοιχεία όπως ο προσανατολισμός και η θέα, ενώ ο ελεύθερος αδόμητος χώρος της αυλής είναι σχετικά μικρός. Οι οικισμοί είναι μονοκεντρικοί. Έχουν ένα μόνο κέντρο, το μεσοχώρι (πλατεία), γύρω από την οποία αναπτύσσονται τα σπίτια, στις διάφορες γειτονιές (μαχαλάδες), όπως φαίνεται και στην Εικόνα 2.4. Στην κεντρική πλατεία συγκεντρώνονται όλες οι δημόσιες χρήσεις - η εκκλησία, το σχολείο, το καφενείο, η βρύση. Είναι ο χώρος των κοινωνικών συγκεντρώσεων και των εμπορικών συναλλαγών. Γύρω από το κέντρο κατοικούν οι πιο πλούσιοι Ζαγορίσιοι. Γύρω από το κέντρο του οικισμού (το μεσοχώρι) αναπτύσσεται ένα δίκτυο πεζόδρομων που διασχίζουν τις γειτονιές και οδηγούν στους χώρους δουλειάς, τα χωράφια, τα δάση, τα αμπέλια. Το δίκτυο των πεζόδρομων αναπτύσσεται ακολουθώντας τις υψομετρικές του εδάφους. Στα σημεία όπου οι δρόμοι συμβάλουν μεταξύ τους ή στις αυλόθυρες των σπιτιών, δημιουργούνται διαπλατύνσεις και διάφορες κατασκευές - πεζούλια, σκαλοπάτια, ρείθρα. Είναι χώροι στάσης, συνάντησης, συζήτησης, ξεκούρασης. Σύμφωνα με την Άγα (2008) οι Εικόνα 2. 4: Κάτοψη Παπίγκου. Πηγή URL24. οικισμοί του Ζαγορίου χωρίζονται σε δύο ομάδες: σε συνεκτικούς και διάσπαρτους. Στο Δυτικό Ζαγόρι η περιοχή είναι ορεινή και ως εκ τούτου κτηνοτροφική. Η δομή των οικισμών της σχετίζεται με την μορφολογία της. Στην πλειοψηφία τους οι οικισμοί είναι πυκνοδομημένοι. Στο Ανατολικό Ζαγόρι, επικρατούν τα δάση και η πλειονότητα των οικισμών ανήκει στην κατηγορία των διάσπαρτων μέσα σε δασωμένες περιοχές με πυκνή βλάστηση. Το Κεντρικό Ζαγόρι κατέχει το σύνολο της

79 γεωργικής γης και οι οικισμοί του είναι άλλοτε πυκνοδομημένοι και άλλοτε διάσπαρτοι. Αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά Το Ζαγορίσιο σπίτι χτίζεται έτσι ώστε να παρέχει προστασία από τις δυσμενείς συνθήκες του ορεινού χώρου, από τις επιδρομές και τις ληστείες. Είναι διώροφο ή τριώροφο, ανάλογα με την κλίση του εδάφους. Υλικό δομής είναι η πέτρα η οποία έχει μικρές διαφορές στις χρωματικές αποχρώσεις της, από περιοχή σε περιοχή. Η εξωτερική τοιχοποιία είναι πέτρινη και λιτή - χωρίς διακόσμηση. Η επικάλυψη γίνεται με στέγη από σχιστόπλακα. Οι όγκοι είναι απλοί, αυστηροί, απόλυτα γεωμετρικοί. Μορφολογικές διαφορές παρατηρούνται ανάμεσα στο Ανατολικό και το Δυτικό Ζαγόρι,οι οποίες, όπως προαναφέρθηκε, οφείλονται στο φυσικό περιβάλλον (ανατολικά δασικές εκτάσεις - ξυλεία και μαύρη γρανιτοειδής πέτρα), στον κοινωνικό χαρακτήρα και στην παράδοση κάθε περιοχής. Στο Αν. Ζαγόρι το ύφος των σπιτιών είναι λιγότερο βαρύ, με εξώστες ανοικτούς ή κλειστούς, πιο μεγάλο γείσο και περισσότερη χρήση ξύλου λόγω των δασικών εκτάσεων. Η μαύρη πέτρα κυριαρχεί στην τοιχοποιία. Στο Δυτικό Ζαγόρι τα σπίτια έχουν αυστηρό ύφος σε συνδυασμό με τους μαύρους γκριζογάλανους Εικόνα 2. 5: Ταβάνι. Πηγή URL 1. βράχους και τις λευκές ασβεστολιθικές πέτρες. Στο Κεντρικό Ζαγόρι το ύφος των σπιτιών είναι ανάμεικτο από τους δύο παραπάνω τύπους σπιτιών. Η πέτρα αποτελεί το βασικό δομικό υλικό και διακρίνεται στα παρακάτω είδη: α) ασβεστόλιθος λευκός ή γκρι ανοικτός για τοιχοποιίες, πλακοστρώσεις κ.α., β) γρανιτοειδής σε σκούρο γκρι ή γαλαζωπό, γ) πορώδης ασβεστόλιθους για τρούλους, θόλους, φούρνους. Η τοιχοποιία έχει πάχος εκ. και χωρίζεται με οριζόντια διαζώματα από ξυλοδεσιές (καδρόνια πελεκητά δρύινα ή κέδρινα). Χρήση του ξύλου συναντάται στα ταβάνια (Εικόνα 2.5), πατώματα, κουφώματα, ξυλοδεσιές και εσωτερική διακόσμηση. Η ξυλεία είναι από καρυδιά, οξυά, κέδρο, έλατο, πεύκο, δρυ, αγριοκαστανιά

80 Τυπολογία κτισμάτων. Η κάτοψη των σπιτιών έχει σχήμα ορθογωνικό, τετράγωνο, παραλληλόγραμμο, Γ ή Π. Συχνά το τελικό αποτέλεσμα προκύπτει μετά από επεκτάσεις και προσθήκες στην αρχική κάτοψη. Η τυπολογική εξέλιξη των σπιτιών Εικόνα 2. 6: Τύπος κτίσματος Α. Πηγή Σταματοπούλου (1991). Εικόνα 2. 7: Κάτοψη κτίσματος Α. Πηγή Σταματοπούλου (1991). σχετίζεται με τη χρονολογική εξέλιξη. Διακρίνονται 3 τύποι: Α γιαγιά (Εικόνες 2.6 και 2.7), Β - μάνα (Εικόνες 2.8 και 2.9) και Γ θυγατέρα (Εικόνες 2.10 και 2.11). Τύπος Α: Σπίτι μικρό, τετράγωνο ή ορθογώνιο, ισόγειο υπερυψωμένο. Έχει ένα ή δύο δωμάτια ανώγεια και κατώγεια (κελάρια). Η σκάλα είναι πάντα εξωτερική. Δεν υπάρχει τζάκι. Για θέρμανση άναβαν φωτιά στη μέση ενός τοίχου. Σε κάποια σημεία Δεν υπήρχαν κρεβάτια - κοιμόταν σε στρώματα που έστρωναν στο πάτωμα. Μεταγενέστερα προσθέτονταν ένα ή δύο δωμάτια. Τα σπίτια Εικόνα 2. 8: Τύπος κτίσματος Β. Πηγή Σταματοπούλου 1991). Εικόνα 2. 9: Κάτοψη κτίσματος Β. Πηγή Σταματοπούλου (1991)

81 αυτού του τύπου διαμορφώθηκαν το 1650 περίπου, ενώ σήμερα είναι ακατοίκητα και ερειπωμένα στον τοίχο υπήρχαν εσοχές που χρησίμευαν σαν ντουλάπια. Τύπος Β: Σπίτι που αποτελείται από 4 χώρους, με τετράγωνο σχήμα κάτοψης. Οι χώροι είναι πιο ψηλοί και πιο ευρύχωροι. Κάθε χώρος αποκτά συγκεκριμένο χαρακτήρα - μαγειρειό με φούρνο, χώρος χειμερινής διαμονής, δωμάτιο διαμονής και ύπνου (μαντζάτο) και ο χώρος για τους επισκέπτες (οντάς). Η σκάλα εντάσσεται σε ημιυπαίθριο χώρο του ισογείου, το χαγιάτι. Αυτά τα σπίτια χτίζονται από τεχνίτες. Τα σπίτια αυτά διαμορφώθηκαν γύρω στο και σήμερα δε σώζονται πολλά, ενώ στην πλειοψηφία τους έχουν υποστεί μεταγενέστερες προσθήκες. Τύπος Γ: Σπίτια πλουσιότερα από τα προηγούμενα. Προστίθεται προεξοχή στον όροφο, το σαχνισί (σιανισίνι). Απέναντι από το τζάκι τοποθετείται η μεσάντρα (ντουλάπια που καλύπτουν όλο τον τοίχο). Στο μαντζάτο υπερυψώνεται το δάπεδο και δημιουργείται χώρος ύπνου (τα μπάσια). Τα σπίτια αυτά χρονολογούνται στα τέλη 18ου αι. με μέσα 19ου αι. Είναι η εποχή που οι Ζαγορίσιοι ταξιδεύουν και τα χωριά ευημερούν. Τα σπίτια δηλώνουν τον πλούτο του ιδιοκτήτη τους. Το Ζαγορίσιο σπίτι αποτελεί ένα συγκρότημα που περιέχει: το κυρίως σπίτι, τα βοηθητικά κτίσματα και την αυλή. Παρακάτω αναλύεται η μορφή του ισογείου, των ορόφων, των βοηθητικών κτισμάτων και της αυλής. Στο ισόγειο, υπάρχουν συνήθως δύο αποθήκες. Παλιά ήταν και αχούρια αλλά από τα χρόνια της ακμής τα ζώα μεταφέρθηκαν σε παράσπιτα έξω από το σπίτι και μόνο σε περίπτωση ανάγκης (επιδρομή από ληστές) κλείνονταν στα κελάρια. Εικόνα 2. 10: Τύπος κτίσματος Γ. Πηγή Σταματοπούλου (1991). Εικόνα 2. 11: Κάτοψη κτίσματος Γ. Πηγή Σταματοπούλου (1991). Στο ισόγειο υπάρχει και η «Μπίμτσα», ένα δωμάτιο, μικρό, σκοτεινό με γερή θολωτή κατασκευή, συνήθως σε επίπεδο χαμηλότερο από τους άλλους

82 χώρους του ισογείου όπου έκρυβαν τα αντικείμενα αξίας σε περιόδους επιδρομών. Σήμερα χρησιμοποιούνται σαν ψυγεία λόγω πολύ χαμηλής θερμοκρασίας ή ακόμη σαν αποθήκες τροφίμων. Συναντάται συνήθως στα αρχοντικά. Εικόνα 2. 12: Χαγιάτι. Πηγή URL1 Εικόνα 2. 13: Κρεβάτα. Πηγή URL1 Το «χαγιάτι» ή «σάλα» (Εικόνα 2.12), είναι ένα ευρύχωρο δωμάτιο στην είσοδο του σπιτιού πλακοστρωμένο με πλάκες μαύρες ή άσπρες, ορθογώνιες ή τετραγωνικές που λέγονται καπάκια. Περιμετρικά υπάρχουν πέτρινα πεζούλια - καθιστικά για το καλοκαίρι. Από το χώρο αυτό γίνεται η προσπέλαση προς τους άλλους χώρους του σπιτιού. Αρκετές φορές τα μεγάλα σπίτια έχουν στο ισόγειο διαμορφωμένο χώρο σε καθιστικό, το «μαντζάτο». Η «κρεβάτα» (Εικόνα 2.13) βρίσκεται στην κύρια όψη του σπιτιού και είναι ο χώρος όπου καταλήγει η σκάλα ανόδου μέσα από τον οποίο γίνεται η προσπέλαση στα άλλα δωμάτια, στον πρώτο όροφο. Σε μεγάλα αρχοντικά η κρεβάτα είναι διαμορφωμένη σε ευρύχωρη σάλα και το ταβάνι της είναι ξύλινο με λεπτά πηχάκια. Η διάταξη των άλλων χώρων του ορόφου σε σχέση με την κρεβάτα γίνεται με δύο τρόπους: τα δωμάτια σε σχήμα Γ και τα δωμάτια σε σχήμα πέταλου (Π) γύρω από αυτή. Εικόνα 2. 14: Οντάς. Πηγή URL1 Ο «οντάς» ή «νοντάς» (Εικόνα 2.14) είναι το δωμάτιο υποδοχής, ευρύχωρο και φωτεινό, η διακόσμηση του οποίου αποτελεί το κριτήριο της οικονομικής κατάστασης του ιδιοκτήτη. Συνήθως έχει τζάκι μεγαλύτερο από των άλλων δωματίων επεξεργασμένο με ιδιαίτερη φροντίδα. Στον τοίχο απέναντι από το τζάκι βρίσκεται η μεσάντρα, καλοδουλεμένη και ζωγραφισμένη. Το ταβάνι είναι το πιο προσεγμένο του σπιτιού. Από τα τέλη του 18ου αιώνα ο νοντάς των μεγάλων αρχοντικών αποκτά ζωγραφική διακόσμηση

83 Το «μαντζάτο», δηλαδή το δωμάτιο ύπνου και διαμονής της οικογένειας, είναι καλοκαιρινό ή χειμερινό ανάλογα με τον προσανατολισμό του. Πάντα διαθέτει τζάκι και μπάσια για τον ύπνο. Έχει και αυτό μεσάντρα, που συχνά παίρνει διαστάσεις μικρού δωματίου. Σε πολλά σπίτια υπάρχουν περισσότερα από ένα μαντζάτο. Στην αυλή της κυρίας κατοικίας είναι χτισμένα τα βοηθητικά κτίσματα. Η «αυλόπορτα» (Εικόνα 2.15) είναι σκεπαστή με στέγη και πεζούλες. Είναι πραγματικά το κτίσμα, που συνδέει τη ζωή του χωριού με τη ζωή του σπιτιού. Το «μαγειριό» είναι είναι μονώροφο κτίσμα στην αυλή, βασικής λειτουργικής σημασίας ιδίως το καλοκαίρι. Έχει χτιστό φούρνο, «γωνιά» για μαγείρεμα, μεγάλο νεροχύτη, ντουλάπια και ράφια, Εικόνα 2. 15: Αυλόπορτα. Πηγή URL1. τζάκι για τη γάστρα. Είναι ο τελευταίος χώρος του σπιτιού που απέκτησε ταβάνι. Η «θυροπούλα» είναι πόρτα που οδηγεί στην βοηθητική αυλή του σπιτιού που οδηγούσε στα χαγιάτια των ζώων. Από τη βοηθητική αυλή και χωρίς να περάσουν από την αυλή του σπιτιού, τα ζώα βγαίνουν για βοσκή, έτσι η νοικοκυρά κινείται εύκολα από την αυλόπορτα προς το σπίτι στο μαγειριό στα ζώα και επιστρέφει ακουμπώντας στο μαγειριό ότι από τα προϊόντα χρειάζεται διαλογή και πρώτη επεξεργασία. Τα βοηθητικά κτίσματα, ενώνονται με την κύρια κατοικία και την αυλόπορτα. Η στέγη είναι τετράριχτη και ακολουθεί πιστά το περίγραμμα της κάτοψης και έχει κλίση 30-40%. Χρησιμοποιείται μαύρη πλάκα που είναι ελαφριά και έχει μεγάλη αντοχή στις θερμοκρασιακές διακυμάνσεις. Το κτιριακό συγκρότημα της κατοικίας εντάσσεται στον οικισμό λειτουργικά και μορφολογικά και μαζί με το φυσικό περιβάλλον δίνει μια εικόνα πολύμορφη, επιβλητική, αληθινή και όμορφη. Τέλος, τα έπιπλα του σπιτιού στο Ζαγόρι είναι λίγα και λιτά. Διακρίνονται σε σταθερά και κινητά. Σταθερά είναι τα «μπάσια» στην κρεβάτα, στον οντά και στο μαντζάτο και οι «μεσάντρες». Κινητά είναι οι καναπέδες, τα κρεβάτια (μεταγενέστερα χρόνια), τα τραπέζια, οι σοφράδες, χαμηλά σκαμνιά, τα σεντούκια και οι περίφημες ηπειρωτικές

84 κασέλες (Εικόνα 2.16), (ξυλόγλυπτες, χρωματιστές ή διακοσμημένες με φίλντισι ή κέρατο ζώου) που διακοσμούσαν όλα τα σπίτια. 2.6 Τα Γεφύρια του Ζαγορίου 4 Οι γεφυρώσεις αποτελούν τα πρώτα τεχνικά έργα που Εικόνα 2. 16: Κασέλα. Πηγή URL1. πραγματοποιήθηκαν σε δρόμους. Χαρακτηριστικό κτίσμα και εξαιρετικά αξιόλογο δείγμα της τοπικής λαϊκής αρχιτεκτονικής του Ζαγορίου αποτελούν τα πέτρινα γεφύρια. Τα γεφύρια κατασκευάστηκαν για λόγους καθαρά κυκλοφοριακούς. Όλη η περιοχή του Ζαγορίου διατρέχεται από ποτάμια, τα οποία το χειμώνα γίνονται πολύ άγρια και ορμητικά. Τα γεφύρια συνδέουν τους οικισμούς μεταξύ τους αλλά και τις γειτονιές κάθε χωριού με τους χώρους δουλειάς - τα χωράφια, τα αμπέλια, τα βοσκοτόπια. Όταν οι κάτοικοι του Ζαγορίου άρχισαν να ταξιδεύουν και να μεταφέρουν εμπορεύματα με τα καραβάνια σε διάφορες χώρες της Ευρώπης, τα γεφύρια ήταν πλέον απαραίτητα, για τη διάβαση των ποταμών. Αρχικά οι κατασκευές ήταν απλές, ξύλινες. Σταδιακά και κυρίως από τα μέσα του 18ου αι. και μετά άρχισαν να γίνονται πέτρινες. Οι χρηματοδότες των έργων για την ανέγερση των γεφυριών ήταν συνήθως πλούσιοι ευεργέτες ή ιδρύματα, τούρκοι αξιωματούχοι ή άνδρες της εκκλησίας. Σπανιότερα ήταν και χωριά ολόκληρα που έκαναν έρανο ανάμεσα στους κατοίκους για να φτιάξουν κάποιο γεφύρι που θα εξυπηρετούσε την περιοχή τους και τις ανάγκες μετακίνησής τους. Το γεφύρι έπαιρνε συνήθως την ονομασία του από τον χρηματοδότη ή την τοποθεσία. Σε πολλές περιπτώσεις έπαιρνε και το όνομα του χρηματοδότη μεταγενέστερης επισκευής αλλά πολύ σπάνια το όνομα του πρωτομάστορα. Τα γεφύρια χτίζονταν από συντεχνίες Ηπειρωτών μαστόρων, ειδικές στην κατασκευή γεφυριών - τους κιοπρουλήδες. Δομικό υλικό ήταν η πέτρα, η οποία έπρεπε να είναι ομοιογενής, συμπαγής και ανθεκτική, να μην έχει ρωγμές και να μην αποσαθρώνεται με το νερό ή τον αέρα. Στην Ήπειρο χρησιμοποιούνταν κυρίως σχιστόλιθος, πέτρωμα που αφθονούσε στην περιοχή. Ως συνδετικό κονίαμα χρησιμοποιούνταν το κουρασάνι, το οποίο διαφοροποιούνταν ανά περιοχή και ανά γεφύρι. Βασικά συστατικά του ήταν ο σβησμένος ασβέστης, το νερό, το χώμα και το κεραμίδι. Συχνά στο μίγμα προστίθονταν και ελαφρόπετρα, ξερά χόρτα, ασπράδια αυγών και τρίχες ζώων, τα οποία λειτουργούσαν ως ενισχυτικές ίνες. Το πάχος του κονιάματος ήταν μικρό, δεδομένης της μικρότερης, συγκριτικά με την πέτρα, αντοχής του, η οποία επίσης μειώνεται με το χρόνο. Για την κατασκευή του, αρχικά στηνόταν ο ξυλότυπος. Το κτίσιμο του τόξου άρχιζε ταυτόχρονα και από τις δύο πλευρές που έπρεπε να γεφυρώσουν και όταν πλέον έφταναν στην κορυφή του τόξου η όλη κατασκευή «κλείδωνε» με την τοποθέτηση της τελευταίας κεντρικής πέτρας (θολίτη) που λεγόταν κλειδί. Στη συνέχεια χτίζεται το γέμισμα του γεφυριού, επάνω στο τόξο, το οποίο γίνεται από ξηροδομή (χωρίς

85 κονίαμα). Το γεφύρι κατασκευαζόταν έτσι ώστε να αντέχει στην πίεση του νερού. Σημαντικό στοιχείο στην κατασκευή αποτελούσε η θεμελίωση. Χρησιμοποιούνταν πέτρες μικρού μεγέθους, εκτός από εκείνες οι οποίες χρησιμοποιούνταν στα σημεία της έδρασης στους βράχους, οι οποίες ήταν μεγαλύτερες. Οι σκαλωσιές κατασκευάζονταν έτσι ώστε να ελαττώνονται οι παραμορφώσεις του τόξου και ο χρόνος κατασκευής του γεφυριού, αλλά και να ελαχιστοποιείται ο απαιτούμενος όγκος ξυλείας. Τα γεφύρια τοποθετούνταν στα σημεία όπου το ποτάμι στένευε και υπήρχαν πολλά και στέρεα βράχια. Τα γεφύρια διέφεραν ως προς τη μορφή τους. Διέφεραν σε μέγεθος και σε αριθμό τόξων. Τα τόξα μπορεί να ήταν ένα, δύο, τρία ή και περισσότερα, ημικυκλικά ή οξυκόρυφα. Προέκυπταν από το πλάτος του ποταμού (όταν το πλάτος είναι μικρό αρκεί ένα μόνο τόξο για να γεφυρωθεί η απόσταση), αλλά και από τη δημιουργικότητα του μάστορα. Εκτός από τα βασικά τόξα υπήρχαν και μικρότερα τόξα ή καμάρες για να ελαφραίνουν την κατασκευή και να επιτρέπουν τη γρήγορη διέλευση του νερού σε περίπτωση πλημμύρας του ποταμού (ανακουφιστικά τόξα). Στα πλάγια του γεφυριού κατασκευάζονταν πεζούλια για την προστασία των περαστικών. Τα πεζούλια διαμορφώνονταν με στενόμακρες πέτρες (αρκάδες), τοποθετημένες κάθετα στην επιφάνεια του λιθόστρωτου. Συχνά δίπλα σε κάθε γεφύρι υπήρχε και κάποιο κτίσμα (μύλος ή χάνι). Παρακάτω παρουσιάζονται διάφορα γεφύρια του Ζαγορίου με έναν πίνακα για κάθε γεφύρι, όπου υπάρχουν στοιχεία όπως το όνομα του γεφυριού, η τοποθεσία, το υψόμετρο και τα ποτάμι που είναι χτισμένο, το έτος κατασκευής του, η μορφή του (μονότοξο, δίτοξο κ.λ.π.), το μέγεθός του, φωτογραφίες(url23), καθώς και άλλα στοιχεία, κυρίως ιστορικά. Δήμος Ανατολικού Ζαγορίου Δημοτικό Διαμέρισμα Δεματίου Όνομα Τοποθεσία Ποταμός Υψόμετρο 505 μ. Γεφύρι του Καμπέρ Αγά Καμπέραγα κοντά στους Μηλιωτάδες Ζαγορίτικος (κοντά στη συμβολή του με τον Βάρδα) Χρονολογία - Μορφή Δίτοξο. Έχει μια κεντρική καμάρα και δύο βοηθητικές από τη μια και την άλλη πλευρά της Μέγεθος - Χτίστηκε με έξοδα του Καμπέρ Αγά από τα Γιάννενα και φέρει το όνομά Άλλα Στοιχεία του. Ιδιαίτερη η σημασία του καθώς συνδέει τα χωριά του Ανατολικού Ζαγορίου, για τη διακίνηση των προϊόντων της περιοχής

86 Φωτογραφίες Όνομα Γεφύρι του Αλή Πασά Τοποθεσία Μπακλάνη Ποταμός Μετσοβίτικος Υψόμετρο 584 μ. Χρονολογία - Μορφή Μονότοξο Μέγεθος - Άλλα Στοιχεία - Φωτογραφίες Δημοτικό Διαμέρισμα Ανθρακίτη Όνομα Τοποθεσία Ποταμός Γεφύρι του Κουτσουλέκκου Δαρδακάκη - Κοκοβάκια Ζαγορίτικος Υψόμετρο 601 μ. Χρονολογία 1803 Μορφή Δίτοξο Μέγεθος - Άλλα Στοιχεία Το κατασκεύασε κάποιος Κουτσουλέκκος, για να πηγαίνει στα κτήματά του, απ όπου και πήρε το όνομά του

87 Φωτογραφίες Όνομα Τοποθεσία Ποταμός Γεφύρι στα Βουδάσια Βουδάσια, 2 χλμ έξω από τον Ανθρακίτη Ζαγορίτικος Υψόμετρο 582 μ. Χρονολογία 19 ος αι. Μορφή Δίτοξο. Κεντρικό τόξο καλύπτει την κοίτη του ποταμού, ενώ δύο μικρότερα στο ένα άκρο βοηθούν στην ομαλή επαφή του με την όχθη Μέγεθος - Άλλα Στοιχεία - Φωτογραφίες Όνομα Γεφύρι στα Τσόνια Τοποθεσία Τσόνια Ποταμός Ζαγορίτικος Υψόμετρο 660 μ. Χρονολογία - Μορφή Μονότοξο Μέγεθος - Άλλα Στοιχεία - Φωτογραφίες

88 Δημοτικό Διαμέρισμα Γρεβενιτίου Όνομα Τοποθεσία Ποταμός Γεφύρι στη Τσίπιανη Τσίπιανη Βάρδας Υψόμετρο 576 μ. Χρονολογία 1875 Μορφή Μονότοξο Μέγεθος - Άλλα Στοιχεία Είναι έργο του Αναστάση Πασπαλιάρη και των κατοίκων του χωριού Γρεβενίτι Φωτογραφίες Όνομα Γεφύρι στα Κούρτια Τοποθεσία Κούρτια Ποταμός Βάρδας Υψόμετρο 668 μ. Χρονολογία - Μορφή Μονότοξο Μέγεθος - Άλλα Στοιχεία

89 Φωτογραφίες Δημοτικό Διαμέρισμα Δόλιανης Όνομα Γεφύρι στην Καλντερούσια Τοποθεσία Καλντερούσια Ποταμός Βάρδας Υψόμετρο 583 μ. Χρονολογία 1867 Μορφή Μονότοξο Μέγεθος - Άλλα Στοιχεία Το γεφύρι χτίστηκε με έξοδα του Δ. Στέλιου από το χωριό Τσερνέσι Φωτογραφίες Όνομα Γεφύρι στο σπίτι του Αλεξιάδη Τοποθεσία Στο σπίτι του Αλεξιάδη μέσα στο χωριό Ποταμός Ανώνυμο ρέμα, παραπόταμος του Βάρδα Υψόμετρο 887 μ. Χρονολογία - Μορφή Μονότοξο Μέγεθος - Άλλα Στοιχεία

90 Φωτογραφίες Όνομα Γεφύρι στου Παπα-Ηλία Τοποθεσία Στο σπίτι του Παπα-Ηλία μέσα στο χωριό Ποταμός Ανώνυμο ρέμα, παραπόταμος του Βάρδα Υψόμετρο 898 μ. Χρονολογία - Μορφή Μονότοξο Μέγεθος - Άλλα Στοιχεία - Φωτογραφίες Όνομα Γεφύρι του Κώτη Τοποθεσία - Ποταμός Βάρδας Υψόμετρο - Χρονολογία - Μορφή Μονότοξο Μέγεθος - Άλλα Στοιχεία - Φωτογραφίες

91 Όνομα Γεφύρι του Λάλου ή της Λάλινας Τοποθεσία Στάλος (μέσα στο χωριό) Ποταμός Ανώνυμο ρέμα, παραπόταμος του Βάρδα Υψόμετρο 900 μ. Χρονολογία - Μορφή Μονότοξο Μέγεθος - Άλλα Στοιχεία - Φωτογραφίες Όνομα Γεφύρι του Στάλου Τοποθεσία Στάλος (μέσα στο χωριό) Ποταμός Ανώνυμο ρέμα, παραπόταμος του Βάρδα Υψόμετρο 899 μ. Χρονολογία - Μορφή Μονότοξο Μέγεθος - Άλλα Στοιχεία - Φωτογραφίες Δημοτικό Διαμέρισμα Ελατοχωρίου Όνομα Γεφύρι στον Άγιο Νικόλαο Τοποθεσία Άγιος Νικόλαος Ποταμός Βάρδας Υψόμετρο - Χρονολογία - Μορφή Μονότοξο Μέγεθος

92 Άλλα Στοιχεία - Φωτογραφίες Δημοτικό Διαμέρισμα Καβαλλαρίου Όνομα Γεφύρι στη Γκάνα Τοποθεσία Γκάνα Ποταμός Ζαγορίτικος Υψόμετρο - Χρονολογία - Μορφή Δίτοξο Μέγεθος - Άλλα Στοιχεία - Φωτογραφίες Όνομα Γεφύρι στο Γυφτόλακκο Τοποθεσία Γυφτόλακκος Ποταμός Ζαγορίτικος Υψόμετρο 621 μ. Χρονολογία - Μορφή Μονότοξο Μέγεθος - Άλλα Στοιχεία

93 Φωτογραφίες Όνομα Γεφύρι στο Λάκκο των Σημαδιών Τοποθεσία Σημάδια Ποταμός Ζαγορίτικος Υψόμετρο 541 μ. Χρονολογία - Μορφή Μονότοξο Μέγεθος - Άλλα Στοιχεία - Φωτογραφίες Όνομα Γεφύρι της Γκούρας Τοποθεσία Γκούρα, λίγο έξω από το χωριό Ποταμός Ζαγορίτικος Υψόμετρο 540 μ. Χρονολογία - Μορφή Μονότοξο Μέγεθος Το άνοιγμα του γεφυριού είναι 3,60μ και το ολικό ύψος του 3,20μ. Άλλα Στοιχεία - Φωτογραφίες

94 Όνομα Γεφύρι του Αντρέα Τοποθεσία Μπότες Ποταμός Ζαγορίτικος Υψόμετρο 606 μ. Χρονολογία 1891 Μορφή Μονότοξο Μέγεθος - Άλλα Στοιχεία - Φωτογραφίες Δημοτικό Διαμέρισμα Καστανώνος Όνομα Τοποθεσία Ποταμός Υψόμετρο - Γεφύρι στον ποταμό Βάρδα 1 χλμ έξω από τον Καστανώνα Βάρδας Χρονολογία 1928 Μορφή Μονότοξο Μέγεθος - Άλλα Στοιχεία Το γεφύρι κατασκευάστηκε με έξοδα του Αθανασίου Μέγγλα από το Δραγάρι Φωτογραφίες Δημοτικό Διαμέρισμα Μακρίνου Όνομα Γεφύρι στο μύλο Ζάννου - Χαρβάλη Τοποθεσία Μύλος Ζάννου - Χαρβάλη Ποταμός Βάρδας Υψόμετρο 910 μ

95 Χρονολογία - Μορφή Μονότοξο Μέγεθος - Άλλα Στοιχεία - Φωτογραφίες Δημοτικό Διαμέρισμα Τριστένου Όνομα Γεφύρι της Γκούρας Τοποθεσία Γκούρα Ποταμός Ρέμα Γκούρα του Βάρδα Υψόμετρο 846 μ. Χρονολογία - Μορφή Μονότοξο Μέγεθος - Άλλα Στοιχεία - Φωτογραφίες Όνομα Γεφύρι του Τρίστενου Τοποθεσία Μύλος Ποταμός Ρέμα Γκούρα του Βάρδα Υψόμετρο 937 μ. Χρονολογία - Μορφή Μονότοξο Μέγεθος - Άλλα Στοιχεία

96 Φωτογραφίες Δήμος Κεντρικού Ζαγορίου Δημοτικό Διαμέρισμα Βίτσης Όνομα Γεφύρι Μίσιου Τοποθεσία Σκάλα Βίτσας Ποταμός Βίκος Υψόμετρο 1072 μ. Χρονολογία 1748 Μορφή Δίτοξο Μέγεθος Τα δύο τόξα έχουν μήκος 18,40μ και 4,5μ ενώ τα αντίστοιχα ύψη είναι 6,90 και 2,25μ. Το συνολικό ύψος στο μεγάλο τόξο είναι 10,65μ. Χτίστηκε από τον άρχοντα Αλέξιο Μίσιο από Μονοδένδρι. Άλλα Στοιχεία Προπολεμικά, οι γυναίκες που δε γεννούσαν ζωντανά τα παιδιά τους έριχναν στο ποτάμι τις αρκάδες (όρθιες μεγάλες πέτρες, τα στηθαία του γεφυριού). Φωτογραφίες Δημοτικό Διαμέρισμα Δικορύφου Όνομα Γεφύρι του Στάθη Τοποθεσία Λίγο έξω από το χωριό Ποταμός Ζαγορίτικος Υψόμετρο - Χρονολογία 1904 Μορφή Μονότοξο Μέγεθος - Άλλα Στοιχεία Χτίστηκε με έξοδα του Στασούλη Στάθη, με σκοπό να εξυπηρετεί την ανάγκη πρόσβασης των κατοίκων του χωριού στο μύλο

97 Φωτογραφίες Δημοτικό Διαμέρισμα Διλόφου Όνομα Γεφύρι του Αγίου Μηνά Τοποθεσία Άγιος Μηνάς Ποταμός Ξηροπόταμος Υψόμετρο 772 μ. Χρονολογία - Μορφή Μονότοξο Μέγεθος - Άλλα Στοιχεία - Φωτογραφίες Όνομα Τοποθεσία Ποταμός Υψόμετρο 738 μ. Χρονολογία 1806 Μορφή Γεφύρι Αρκούδα Σκούρτη, 1 χλμ έξω από το χωριό Ξηροπόταμος Μονότοξο, διακρίνονται τα οδοντωτά περβάζια Μέγεθος μήκος 8,85μ., ύψος 3,50μ Παλιότερα ονομαζόταν «γεφύρι του Ξηροποτάμου» ή «γεφύρι του Εβραίου», επειδή ο χρηματοδότης της κατασκευής του γεφυριού ήταν Εβραίος από τα Ιωάννινα, που είχε κινδυνεύσει σ αυτήν την περιοχή, Άλλα Στοιχεία κατά τη διάρκεια μιας κακοκαιρίας. Στις 6 Αυγούστου 1906, ο τουρκικός στρατός σκότωσε σ αυτό το σημείο τον Σαμαρινιώτη μακεδονομάχο οπλαρχηγό Καπετάν-Αρκούδα και από τότε το γεφύρι πήρε το όνομά του

98 Φωτογραφίες Όνομα Γεφύρι Νούτσου ή Κόκορου Τοποθεσία Κεφάλια Ποταμός Βικάκης Υψόμετρο 747 μ. Χρονολογία 1750 Μορφή Μονότοξο Μέγεθος Μήκος 23, 60μ., ύψος 13μ. Ανακατασκευάστηκε το 1768 από τον Καπεσοβίτη Νούτσο Καραμεσίνη. Λέγεται, όμως, και γεφύρι του κυρ-αλέξη επειδή αργότερα το επισκεύασε και ο γιος του τελευταίου, Αλέξης Νούτσος. Στα 1910 διέθεσε ένα μικρό ποσό ο Γρηγόρης Κόκκορος από το Κουκούλι. Έτσι Άλλα Στοιχεία έγινε περισσότερο γνωστό σαν γεφύρι του Κόκκορου. Το 1960 έκανε μια μικρή συντήρηση η «Ένωση Ζαγορισίων Αθηνών». Το 1977 κατέστρεψαν τμήμα του καλντεριμιού του, που αποκατέστησε η Αρχαιολογική Υπηρεσία Φωτογραφίες Δημοτικό Διαμέρισμα Διποτάμου Όνομα Γεφύρι στο Μουσιοβό

99 Τοποθεσία Μουσιοβό Ποταμός Ζαγορίτικος Υψόμετρο 614 μ. Χρονολογία - Μορφή Δίτοξο Μέγεθος - Άλλα Στοιχεία - Φωτογραφίες Όνομα Γεφύρι μύλου Τοποθεσία Μύλοι Ποταμός Ζαγορίτικος Υψόμετρο 665 μ. Χρονολογία - Μορφή Μονότοξο Μέγεθος - Άλλα Στοιχεία - Φωτογραφίες Δημοτικό Διαμέρισμα Ελάτης Όνομα Γεφύρι του Μύλου Τοποθεσία Μύλοι Ποταμός Ξηροπόταμος Υψόμετρο 832 μ. Χρονολογία - Μορφή Μονότοξο Μέγεθος

100 Άλλα Στοιχεία Ονομάστηκε έτσι από τον παρακείμενο μύλο Φωτογραφίες Δημοτικό Διαμέρισμα Καλουτά Όνομα Γεφύρι στη βρύση του Δεσπότη Τοποθεσία Βρύση του Δεσπότη Ποταμός Ανώνυμο ρέμα, παραπόταμος του Ζαγορίτικου Υψόμετρο - Χρονολογία - Μορφή Μονότοξο Μέγεθος - Άλλα Στοιχεία - Φωτογραφίες Όνομα Γεφύρι στους Βαενάδες Τοποθεσία Βαενάδες Ποταμός Ζαγορίτικος Υψόμετρο 808 μ. Χρονολογία 1908 Μορφή Μονότοξο Μέγεθος - Άλλα Στοιχεία

101 Φωτογραφίες Όνομα Τοποθεσία Ποταμός Υψόμετρο - Χρονολογία 1812 Μορφή Μέγεθος Άλλα Στοιχεία Γεφύρι του Μύλου Μύλος Στέφου Γούλα Ζαγορίτικος Τρίτοξο, με ένα βοηθητικό τόξο Μήκος 51μ., ύψος 5,50μ., πλάτος 2,90μ. Οι Καλουτιώτες ζήτησαν από τον Κοσμά τον Αιτωλό να,μεσολαβήσει για την κατασκευή του γεφυριού κι εκείνος τους επέπληξε, επειδή δεν είχαν ως πρώτη προτεραιότητα την κατασκευή σχολείου Φωτογραφίες Δημοτικό Διαμέρισμα Μανασσή Όνομα Τοποθεσία Ποταμός Υψόμετρο 741 μ. Χρονολογία - Μορφή Γεφύρι στο Λάκκο τ' Τσιουλού Λάκκο τ' Τσιουλού Ρέμα Κασίμαινας, παραπόταμος του Ζαγορίτικου Μονότοξο Μέγεθος - Κοντά στο γεφύρι είχε κήπο κάποιος Τσιόλος, που έδωσε και το όνομά του στο γεφύρι. Οι Μανσσιώτες πήγαιναν στους Κήπους και τους Άλλα Στοιχεία Νεγάδες, αλλά και στα αμπέλια το «Καλοερκά», που ονομάζονταν έτσι, επειδή ανήκαν στη Μονή Βισσσικού Καλωτάς

102 Φωτογραφίες Όνομα Γεφύρι του Ματσόπουλου Τοποθεσία Πλάκες Ποταμός Ρέμα Ιτιάς, παραπόταμος του Ζαγορίτικου Υψόμετρο 784 μ. Χρονολογία 1900 Μορφή Μονότοξο Μέγεθος - Άλλα Στοιχεία - Φωτογραφίες Δήμος Τύμφης Δημοτικό Διαμέρισμα Τσεπελόβου Όνομα Γεφύρι του Κονόμου Τοποθεσία Κονόμου Ποταμός Ρέμα Κοτσώρη, παραπόταμος Βοϊδομάτη Υψόμετρο 1076 μ. Χρονολογία 1770 Μορφή Μονότοξο Μέγεθος - Άλλα Στοιχεία

103 Φωτογραφίες Όνομα Τοποθεσία Ποταμός Γεφύρι του Χάτσιου Βικάκι Βικάκης Υψόμετρο 819 μ. Χρονολογία 1804 Μορφή Μέγεθος Άλλα Στοιχεία Μονότοξο μήκος 17,50μ., ύψος 9,90μ. Το έχτισε το ο Τσεπελοβίτης Λάμπρος Χάτσιος, ανοίγοντας το δρόμο για τη Μπάγια (Κήποι) και ταυτόχρονα ανακουφίζοντας τους συγχωριανούς του από το προηγούμενο επικίνδυνο πέρασμα. Από το επώνυμο του δωρητή επικράτησε να ονομάζεται το γεφύρι «γέφυρα του Χάτσιου» Φωτογραφίες Όνομα Τοποθεσία Ποταμός Παλιογέφυρο Βικάκι Βικάκης Υψόμετρο 822 μ. Χρονολογία 1700 Μορφή Μονότοξο Μέγεθος Μήκος 9,50μ., ύψος 10μ. Άλλα Στοιχεία Ονομάστηκε έτσι, επειδή είναι παλαιότερο από το παρακείμενο γεφύρι του Χάτσιου

104 Φωτογραφίες Δημοτικό Διαμέρισμα Βραδέτου Όνομα Βραδετινό Γεφύρι Τοποθεσία Μτσίφα στη Σκάλα Βραδέτου Ποταμός Ρέμα Μεζαριάς, παραπόταμος Βοϊδομάτη Υψόμετρο 1063 μ. Χρονολογία - Μορφή Μονότοξο Μέγεθος - Άλλα Στοιχεία - Φωτογραφίες Δημοτικό Διαμέρισμα Βρυσοχωρίου Όνομα Γεφύρι της Κουίτσας Τοποθεσία Κουίτσα Ποταμός Ρέμα Κουίτσας, παραπόταμος Βοϊδομάτη Υψόμετρο 995 μ. Χρονολογία - Μορφή Μονότοξο Μέγεθος - Άλλα Στοιχεία

105 Φωτογραφίες Όνομα Γεφύρι της Σκαρβένας Τοποθεσία Τσούμα Ποταμός Ρέμα Κουίτσας, παραπόταμος Βοϊδομάτη Υψόμετρο 740 μ. Χρονολογία - Μορφή Μονότοξο Μέγεθος - Άλλα Στοιχεία - Φωτογραφίες Όνομα Γεφύρι του Γκαράνη Τοποθεσία Γκαράνη Ποταμός Ρέμα Κουίτσας, παραπόταμος Βοϊδομάτη Υψόμετρο 905 μ. Χρονολογία - Μορφή Μονότοξο Μέγεθος - Άλλα Στοιχεία - Φωτογραφίες

106 Δημοτικό Διαμέρισμα Ηλιοχωρίου Όνομα Γεφύρι του Πέτσιου Τοποθεσία Πέτσιου Ποταμός Βοϊδομάτης Υψόμετρο 844 μ. Χρονολογία - Μορφή Μονότοξο Μέγεθος - Άλλα Στοιχεία - Φωτογραφίες Δημοτικό Διαμέρισμα Κήπων Όνομα Τοποθεσία Ποταμός Υψόμετρο 770 μ. Χρονολογία - Μορφή Μέγεθος Άλλα Στοιχεία Γεφύρι στο λάκκο του Γερομνιού Λάκκος Γερομνιού ή Περιβόλι Ρέμα Γερομνιού, παραπόταμος του Μπαγιώτικου Μονότοξο Μήκος 4μ., ύψος 2,30μ. Ονομάστηκε έτσι, επειδή σ αυτό το ρέμα πνίγηκε ένας κάτοικος των Κήπων, που είχε το παρωνύμιο «Γιρομνιός», επειδή είχε έρθει σώγαμπρος από το χωριό Γερομνήμη (Ιερομνήμη) Κουρέντων. Ο θάνατος αυτός έγινε και η αιτία να χτιστεί το γεφύρι Φωτογραφίες Όνομα Τοποθεσία Γεφύρι στο Μυρίσι Μυρίσι

107 Ποταμός Ρέμα Μυρίσι, παραπόταμος του Μπαγιώτικου Υψόμετρο 753 μ. Χρονολογία 1747 Μορφή Μονότοξο Μέγεθος Μήκος 8,20μ., ύψος 3,60μ. Άλλα Στοιχεία - Φωτογραφίες Όνομα Γεφύρι στον Άγιο Τοποθεσία - Ποταμός Βοϊδομάτης Υψόμετρο - Χρονολογία - Μορφή Μονότοξο Μέγεθος Μήκος 3,50μ., ύψος 4,25μ. Άλλα Στοιχεία - Φωτογραφίες Όνομα Τοποθεσία Ποταμός Υψόμετρο - Χρονολογία - Γεφύρι Ντόβρης 1,5 χλμ έξω από το χωριό Βοϊδομάτης Μορφή Δίτοξο, με ένα μεγάλο και ένα μικρό τόξο Μέγεθος Το μεγάλο τόξο έχει μήκος 11μ. και το μικρό 1,95μ.Το ύψος του είναι 5,5μ. Άλλα Στοιχεία

108 Φωτογραφίες Όνομα Τοποθεσία Ποταμός Υψόμετρο - Γεφύρι του Μύλου Μύλος Χρονολογία 1748 Μορφή Μέγεθος Άλλα Στοιχεία Μπαγιώτικος Τρίτοξο με άνισα τόξα Η μεσαία καμάρα έχει μήκος 9,60μ. και ύψος 5,10μ. Πήρε το όνομά του από τον εκκλησιαστικό μύλο που υπάρχει στην απέναντι όχθη. Ανάμεσα στα δύο μεγάλα τόξα προς την ανατολική πλευρά σώζεται χαραγμένη στον τοίχο επιγραφή γραμμένη «ΑΝΗΓΕΡΘΗ ΗΣ ΤΟΥΣ ΕΤΟΣ 1748 ΙΟΥΝΙΟΥ». Απ αυτό το γεφύρι τη γιορτή των Φώτων ρίχνει ο παπάς του χωριού το σταυρό στο ποτάμι Φωτογραφίες Όνομα Τοποθεσία Ποταμός Υψόμετρο 748 μ. Χρονολογία 1830 Μορφή Γεφύρι του Πετσιώνη Μπαγιώτικα Ριζιανά Μπαγιώτικο ρέμα Μονότιξο Μέγεθος Μήκος 17μ., ύψος 5,90μ Άλλα Στοιχεία Ο Πιτσιώνης έφτιαξε αυτό το μοναστήρι, επειδή κινδύνεψε να πνιγεί σ αυτό το σημείο

109 Φωτογραφίες Όνομα Τοποθεσία Ποταμός Δημοτικό Διαμέρισμα Κουκκουλίου Γεφύρι Κοντοδήμου ή Λαζαρίδη Καντήλα Βικάκης Υψόμετρο 745 μ. Χρονολογία 1753 Μορφή Μέγεθος Άλλα Στοιχεία Μονότοξο Μήκος 13,60μ., ύψος 7,50μ. Το έχτισε ο Τόλης Κοντοδήμος, διερμηνέας της Γαλλικής πρεσβείας στην Πόλη. Τη δεύτερη ονομασία του, του Λαζαρίδη, την οφείλει στον ομώνυμο ιδιοκτήτη μύλου που λειτουργούσε δίπλα του. Φωτογραφίες Όνομα Τοποθεσία Ποταμός Υψόμετρο - Γεφύρι Καλόγερου ή Πλακίδα ή Καλογερικό Καλογερικό Βικάκης Χρονολογία 1814 Μορφή Μέγεθος Άλλα Στοιχεία Τρίτοξο με οδοντωτά περβάζια Τα μήκη των τόξων του είναι 10.5μ, 12.5μ και 14.40μ ενώ τα ύψη τους είναι αντίστοιχα 3.65μ, 6.10μ και 5μ. Ξύλινο αρχικά, ο Ηγούμενος Σεραφείμ της Μονής Προφήτη Ηλία της Βίτσας το μετέτρεψε το 1814 σε πέτρινο ξοδεύοντας γρόσια. Γι' αυτό ονομάστηκε και Καλογερικό. Το άλλο του όνομα, Πλακίδα, άρχισε να χρησιμοποιείται μετά το 1865, όταν μέλη της ομώνυμης οικογένειας φρόντισαν για τη συντήρησή του. Το επισκεύασαν η Κοινότητα Κουκουλίου το 1950 και η Αρχαιολογική Υπηρεσία αργότερα

110 Φωτογραφίες Δημοτικό Διαμέρισμα Λεπτοκαρυάς Όνομα Γεφύρι βορειοανατολικά των Τριών Βρύσεων Τοποθεσία ΒΑ των Τριών Βρύσεων Ποταμός Ρέμα Ρουσιαντίνης, παραπόταμος του Ζαγορίτικου Υψόμετρο 953 μ. Χρονολογία - Μορφή Μονότοξο Μέγεθος - Άλλα Στοιχεία - Φωτογραφίες Όνομα Γεφύρι στα Σλίβα Τοποθεσία Λάκκος Σλίβων Ποταμός Ρέμα Ρουσιαντίνης, παραπόταμος του Ζαγορίτικου Υψόμετρο 724 μ. Χρονολογία - Μορφή Μονότοξο Μέγεθος - Άλλα Στοιχεία

111 Φωτογραφίες Όνομα Γεφύρι στις Μπεούτες Τοποθεσία Μπεούτες Ποταμός Λάκκος, παραπόταμος του Ζαγορίτικου Υψόμετρο 867 μ. Χρονολογία - Μορφή Μονότοξο Μέγεθος - Άλλα Στοιχεία - Φωτογραφίες Δημοτικό Διαμέρισμα Νεγάδων Όνομα Γεφύρι στα Ριζιανά Τοποθεσία Νεγαδιώτικα Ριζιανά Ποταμός Μπαγιώτικο ρέμα, παραπόταμος του Βοϊδομάτη Υψόμετρο 980 μ. Χρονολογία 1789 Μορφή Μονότοξο Μέγεθος Μήκος 10μ., ύψος 5μ., πλάτος 2,75μ. Άλλα Στοιχεία

112 Φωτογραφίες Όνομα Γεφύρι στη Βρύση Βαλαδημέρη Τοποθεσία Κήποι Ποταμός Νεγαδιότικο ρέμα, παραπόταμος του Βοϊδομάτη Υψόμετρο 928 μ. Χρονολογία 1840 Μορφή Μονότοξο Μέγεθος - Άλλα Στοιχεία - Φωτογραφίες Όνομα Γεφύρι στην Κάτω Βρύση Τοποθεσία Νανάτικα Ποταμός Νεγαδιότικο ρέμα, παραπόταμος του Βοϊδομάτη Υψόμετρο 977 μ. Χρονολογία 1785 Μορφή Μονότοξο Μέγεθος - Άλλα Στοιχεία - Φωτογραφίες

113 Όνομα Τοποθεσία Ποταμός Υψόμετρο - Χρονολογία - Μορφή Γεφύρι στον γιο Νεγαδιώτικα Ριζιανά Μπαγιώτικο ρέμα, παραπόταμος του Βοϊδομάτη Μονότοξο Μέγεθος - Άλλα Στοιχεία Το γεφύρι αυτό ονομάστηκε έτσι, επειδή, κατά παράδοση, στο σημείο αυτό μίλησε ο Κοσμάς ο Αιτωλός Φωτογραφίες Δημοτικό Διαμέρισμα Σκαμνελλίου Όνομα Γεφύρι στο Λιντζέτο Τοποθεσία Λιντζέτο Ποταμός Σκαμνελλιώτικο ρέμα, παραπόταμος του Βοϊδομάτη Υψόμετρο 1185 μ. Χρονολογία 1800 Μορφή Μονότοξο Μέγεθος - Άλλα Στοιχεία - Φωτογραφίες Όνομα Γεφύρι του κυρ-αλέξη Τοποθεσία Ανήλιο Ποταμός Σκαμνελλιώτικο ρέμα, παραπόταμος του Βοϊδομάτη Υψόμετρο 889 μ. Χρονολογία 1812 Μορφή Δίτοξο

114 Μέγεθος - Άλλα Στοιχεία - Φωτογραφίες Όνομα Γεφύρι του Σαγιάνου Τοποθεσία Σαγιάνου Ποταμός Σκαμνελλιώτικο ρέμα, παραπόταμος του Βοϊδομάτη Υψόμετρο 1181 μ. Χρονολογία 1850 Μορφή Μονότοξο Μέγεθος - Άλλα Στοιχεία - Φωτογραφίες Δημοτικό Διαμέρισμα Φραγκάδων Όνομα Γεφύρι του Πετσώνη Τοποθεσία Πετσώνη Ποταμός Μέγας Λάκκος Υψόμετρο 1185 μ. Χρονολογία 1818 Μορφή Δίτοξο Μέγεθος - Άλλα Στοιχεία

115 Φωτογραφίες Κοινότητα Βοβούσης Κοινοτικό Διαμέρισμα Βοβούσης Όνομα Τοποθεσία Ποταμός Γεφύρι της Βοβούσας Κέντρο χωριού Αώος Υψόμετρο 974 μ. Χρονολογία 1748 Μορφή Μονότοξο Μέγεθος - Άλλα Στοιχεία Κατασκευάστηκε από τον Αλέξιο Μίσιο, για να ενωθούν οι δύο μαχαλάδες του χωριού Φωτογραφίες Όνομα Γεφύρι του Ποντίκα Τοποθεσία Ποντίκα Ποταμός Ρέμα Αρού λμπου, παραπόταμος Αώου Υψόμετρο 995 μ. Χρονολογία - Μορφή Μονότοξο Μέγεθος - Άλλα Στοιχεία

116 Φωτογραφίες Κοινότητα Παπίγκου Κοινοτικό Διαμέρισμα Παπίγκου Όνομα Γεφύρι του Λώλη ή του Λάκκου Τοποθεσία Λάκκος Ποταμός Βοϊδομάτης Υψόμετρο - Χρονολογία 1850 Μορφή Μονότοξο Μέγεθος - Άλλα Στοιχεία - Φωτογραφίες 1 : Προέκυψε από τις πηγές URL,URL5, URL6,URL7, URL18, URL19 2 : Προέκυψε από τις πηγές URL8, URL9, URL10, URL11, URL12 3 : Προέκυψε από τις πηγές URL1, URL13 4 : Προέκυψε από τις πηγές URL13, URL18, URL23, URL25, URL26, URL

117

118 Κεφάλαιο 3: Ανάπτυξη Multimedia Εφαρμογής για την περιοχή των Ζαγοροχωρίων Κεφάλαιο 3: Ανάπτυξη Multimedia Εφαρμογής για την περιοχή των Ζαγοροχωρίων 3.1 Εισαγωγή Αν και η Ελλάδα είναι μια τουριστική χώρα με εκατομμύρια επισκέπτες, δεν υ- πάρχουν στο εμπόριο ενημερωμένοι και ολοκληρωμένοι τουριστικοί οδηγοί που να περιέχουν και χάρτες και πληροφορίες σχετικά με τον κάθε τόπο, αλλά συγχρόνως να παρέχουν και αντικειμενική πληροφόρηση. Έτσι στο κεφάλαιο αυτό γίνεται προσπάθεια να σχεδιαστεί, να αναπτυχθεί και να παραχθεί μια πολυμεσική (multimedia) εφαρμογή σε περιβάλλον Macromedia Flash. Σκοπός αυτής της εφαρμογής δεν είναι να αντικαταστήσει το υπάρχον έντυπο και ηλεκτρονικό υλικό, αλλά μέσω της συλλογής διαφόρων τουριστικών, πολιτισμικών, ιστορικών κ.α. στοιχείων, να αναδείξει τα Ζαγοροχώρια, και να μπορεί να αξιοποιηθεί για τουριστικούς λόγους. Η ανάπτυξη και υλοποίηση μιας τέτοιας multimedia εφαρμογής για τουριστική χρήση στηρίχθηκε στην αναγκαιότητα, την σπουδαιότητα αλλά και την ιδιαιτερότητα ενός τέτοιου συστήματος για τα ελληνικά δεδομένα. Ο κύριος σκοπός της εφαρμογής είναι η εξυπηρέτηση των τουριστών. Για τον σκοπό αυτό, η ε- φαρμογή πρέπει να είναι: Προσιτή στο ευρύ κοινό αφού να διανέμεται μέσω Διαδικτύου αλλά και μέσω CD-ROMs. Εύκολη στη χρήση, οπότε το περιβάλλον της εφαρμογής σχεδιάστηκε απλά και κατανοητά. Χρήσιμη, οπότε περιέχει πληροφορία η οποία είναι απαραίτητη στον χρήστη, ώστε η εφαρμογή να αποτελέσει εργαλείο κατά τη διαμονή του στα Ζαγοροχώρια. Αποδοτική, εφόσον παρουσιάζει οικονομική αξιοποίηση (μπορεί να έχει και διαφημιστικό χαρακτήρα). Οι δυνατότητες που παρέχει μια τέτοια εφαρμογή είναι αρκετές, καθώς η χρήση της εικόνας, του ήχου, και του video, βοηθά στην εύρεση πληροφορίας με πιο εύκολο τρόπο. Ο ηλεκτρονικός υπολογιστής μπορεί δυναμικά να προσομοιώσει της δυνατότητες κάποιου άλλου μέσου και ακόμη καλύτερα να χρησιμοποιήσει μέσα που δεν υπάρχουν στην πραγματικότητα. Δεδομένου ότι το multimedia εφαρμογή είναι πιο άμεση από ένα κείμενο ή έναν έντυπο χάρτη ή α- κόμα και από έναν τουριστικό οδηγό και σίγουρα πιο ελκυστική για το χρήστη, η χρήση της την καθιστά ψυχαγωγική, ενημερωτική και κατατοπιστική όσον αφορά τα Ζαγοροχώρια

119 Κεφάλαιο 3: Ανάπτυξη Multimedia Εφαρμογής για την περιοχή των Ζαγοροχωρίων 3.2 Περιγραφή της multimedia Εφαρμογής Η εφαρμογή σχεδιάστηκε και βασίστηκε στο διάγραμμα που φαίνεται στην Εικόνα 3.1. Έτσι οι πληροφορίες που έχουν ανευρεθεί για τα Ζαγοροχώρια κατηγοριοποιούνται σε πέντε βασικές ενότητες από τις οποίες ο χρήστης μπορεί να περιηγηθεί στην περιοχή των Ζαγοροχωρίων. Γενικά Στοιχεία, οριοθέτηση περιοχής, διοικητική διαίρεση, γεωγραφική διαίρεση Γενικά Ιστορικά Στοιχεία από την Παλαιολιθική εποχή μέχρι σήμερα Ορεινά Συμπλέγματα, γεωλογικό υπόβαθρο, ποτάμια, λίμνες κ.α. Παλαιά και νέα ονομασία κάθε οικισμού, υψόμετρο, συντεταγμένες, απόσταση από τα Ιωάννινα, ιστορικά στοιχεία, στοιχεία παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, πολιτιστικές εκδηλώσεις, φωτογραφίες, διαδρομές κ.α. Η περιοχή του Ζαγορίου Ιστορικά Στοιχεία Γεωφυσικά Χαρακτηριστικά Τα Ζαγοροχώρια Αρχιτεκτονική του Ζαγορίου Πολεοδομική Οργάνωση, αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά, αρχιτεκτονική γεφυριών Εικόνα 3. 1: Διάγραμμα Σχεδιασμού της εφαρμογής, ιδία επεξεργασία. Κατά την εκκίνηση της εφαρμογής ο χρήστης πατώντας πάνω στον τίτλο (Εικόνα 3.2) μεταβαίνει στο βασικό μενού (Εικόνα 3.3). Εικόνα 3. 2: Αρχική σελίδα κατά την έναρξη της εφαρμογής, ιδία επεξεργασία

120 Κεφάλαιο 3: Ανάπτυξη Multimedia Εφαρμογής για την περιοχή των Ζαγοροχωρίων Εικόνα 3. 3: Βασικό μενού της εφαρμογής, ιδία επεξεργασία. Τα βασικά κουμπιά (Εικόνα 3.4) που χρησιμοποιούνται είναι η έξοδος, η μετάβαση στην επόμενη σελίδα), η μετάβαση στην αρχή της ενότητας, οι πληροφορίες και η επιστροφή στο βασικό μενού. Έξοδος Μετάβαση στην επόμενη σελίδα Πληροφορίες Επιστροφή στο βασικό μενού Μετάβαση στην αρχή της ενότητας Εικόνα 3. 4: Βασικά κουμπιά της εφαρμογής, ιδία επεξεργασία. Στο βασικό μενού υπάρχουν 6 κουμπιά με τίτλους «Η περιοχή του Ζαγορίου», «Ιστορικά Στοιχεία», «Γεωφυσικά Χαρακτηριστικά», «Τα Ζαγοροχώρια», «Αρχιτεκτονική του Ζαγορίου» και «Εθνικοί Δρυμοί». Επίσης στη σελίδα του βασικού μενού υπάρχουν δύο ακόμα κουμπιά, ένα για την έξοδο από την εφαρμογή και ένα για τη μετάβαση σε μια σελίδα με στοιχεία για τον συγγραφέα. Πατώντας πάνω στο κουμπί «Η περιοχή του Ζαγορίου» γίνεται μετάβαση σε μια σελίδα όπου φαίνεται η θέση των Ζαγοροχωρίων στην ευρύτερη περιοχή της

121 Κεφάλαιο 3: Ανάπτυξη Multimedia Εφαρμογής για την περιοχή των Ζαγοροχωρίων Ηπείρου (Εικόνα 3.5). Στο σημείο αυτό δίδονται γενικές πληροφορίες για τα Ζαγοροχώρια. Εικόνα 3.5: Θέση Ζαγορίου και γενικές πληροφορίες, ιδία επεξεργασία. Μεταβαίνοντας στην επόμενη σελίδα (Εικόνα 3.6) παρουσιάζεται η διοικητική διαίρεση της περιοχής του Ζαγορίου. Στο κάτω μέρος της σελίδας, πατώντας πάνω σε κάποιο Δήμο η Κοινότητα εμφανίζεται ο χάρτης του Δήμου ή της Κοινότητας με τους οικισμούς, καθώς και ένα πίνακας που περιέχει τους οικισμούς και τους πληθυσμούς τους (Εικόνα 3.7). Με το κουμπί της μετάβασης στην αρχή της ενότητα εμφανίζεται η Εικόνα 3.6. Από κει πατώντας με το κουμπί μετάβασης στην επόμενη ενότητα εμφανίζεται η σελίδα όπου παρουσιάζεται η γεωγραφική διαίρεση του Ζαγορίου (Εικόνα 3.8) και έπειτα ένας χάρτης με τις ζώνες της γεωγραφικής διαίρεσης (Εικόνα 3.9). Στη συνέχεια επιστρέφοντας στο βασικό μενού, πατώντας στο κουμπί «Ιστορικά Στοιχεία» ο χρήστης μπορεί να ενημερωθεί για την ιστορία των Ζαγοροχωρίων (Εικόνα 3.10). Έπειτα με το κουμπί «Γεωφυσικά Χαρακτηριστικά» παρουσιάζονται πληροφορίες για τα ορεινά Συμπλέγματα, το γεωλογικό υπόβαθρο, τα ποτάμια και τις λίμνες (Εικόνα 3.11) της περιοχής

122 Κεφάλαιο 3: Ανάπτυξη Multimedia Εφαρμογής για την περιοχή των Ζαγοροχωρίων Εικόνα 3.6: Διοικητική Διαίρεση Ζαγορίου, ιδία επεξεργασία. Εικόνα 3.8: Χάρτης του Δήμου και Πίνακας με οικισμούς και πληθυσμό, ιδία επεξεργασία

123 Κεφάλαιο 3: Ανάπτυξη Multimedia Εφαρμογής για την περιοχή των Ζαγοροχωρίων Εικόνα 3.8: Γεωγραφική Διαίρεση του Ζαγορίου, ιδία επεξεργασία. Εικόνα 3.9: Χάρτης Ζωνών Διοικητικής Διαίρεσης, ιδία επεξεργασία

124 Κεφάλαιο 3: Ανάπτυξη Multimedia Εφαρμογής για την περιοχή των Ζαγοροχωρίων Εικόνα 3.10: Σελίδα Ιστορικών Στοιχείων, ιδία επεξεργασία. Εικόνα 3.11: Γεωφυσικά Χαρακτηριστικά, ιδία επεξεργασία

125 Κεφάλαιο 3: Ανάπτυξη Multimedia Εφαρμογής για την περιοχή των Ζαγοροχωρίων Στη συνέχεια στο βασικό μενού με το κουμπί «Τα Ζαγοροχώρια» εμφανίζεται έ- νας χάρτης (Εικόνα 3.12), πάνω στον οποίο υπάρχουν πέντε κουμπιά, ένα για κάθε Δήμο ή Κοινότητα, που είναι και το όνομα του Δήμου ή της Κοινότητας. Επιλέγοντας έναν από τους Δήμους ή Κοινότητες εμφανίζεται και ο χάρτης του/της (Εικόνα 3.13). Πάνω στο χάρτη το σημειακό σύμβολο που αντιπροσωπεύει τον κάθε οικισμό αποτελεί και ένα κουμπί για τη μετάβαση στην καρτέλα του οικισμού (Εικόνα 3.14). Στην καρτέλα του οικισμού δίδονται πληροφορίες για το υψόμετρό του, τις συντεταγμένες του, την απόστασή του από τα Ιωάννινα, η παλιότερη ονομασία του, ιστορικά στοιχεία, στοιχεία παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, ο χαρακτηρισμός του ως παραδοσιακός οικισμός ή όχι πληροφορίες για ιστορικά μνημεία, μουσεία, εκκλησίες, διατηρητέα κτίρια, εκδηλώσεις και πανηγύρια που λαμβάνουν καθώς και ξενοδοχεία που υπάρχουν στον οικισμό. Στην καρτέλα του οικισμού υπάρχει ένα κουμπί με το οποίο εμφανίζονται φωτογραφίες του οικισμού (Εικόνα 3.15) καθώς και ένα κουμπί που δείχνει τη διαδρομή από τα Ιωάννινα προς τον οικισμό (Εικόνα 3.16). Επιπλέον με το κουμπί των πληροφοριών ο χρήστης μεταβαίνει σε μια καρτέλα με πληροφορίες για κάποιο χαρακτηριστικό (Εικόνα 3.17). Κατόπιν στο κεντρικό μενού με το κουμπί «Αρχιτεκτονική του Ζαγορίου» εμφανίζονται πληροφορίες για την Πολεοδομική Οργάνωση, τα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά, την αρχιτεκτονική γεφυριών (Εικόνα 3.18). Εικόνα 3.12: Χάρτης Δήμων και Κοινοτήτων, ιδία επεξεργασία

126 Κεφάλαιο 3: Ανάπτυξη Multimedia Εφαρμογής για την περιοχή των Ζαγοροχωρίων Εικόνα 3.13: Χάρτης Δήμου, ιδία επεξεργασία. Εικόνα 3.14: Καρτέλα Οικισμού, ιδία επεξεργασία

127 Κεφάλαιο 3: Ανάπτυξη Multimedia Εφαρμογής για την περιοχή των Ζαγοροχωρίων Εικόνα 3.15: Φωτογραφίες οικισμού, ιδία επεξεργασία. Εικόνα 3.16: Διαδρομή από τα Ιωάννινα προς τον οικισμό, ιδία επεξεργασία

128 Κεφάλαιο 3: Ανάπτυξη Multimedia Εφαρμογής για την περιοχή των Ζαγοροχωρίων Εικόνα 3.17: Πληροφορίες για ένα γεφύρι, ιδία επεξεργασία. Εικόνα 3.18: Αρχιτεκτονική Ζαγορίου, ιδία επεξεργασία