Μετεκλογική έρευνα 2009

Transcript

1 Ειδικό Ευρωβαρόµετρο ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ Ευρωπαϊκή Επιτροπή 2009 Έκθεση Περίοδος δειγµατοληψίας: Ιούνιος-Ιούλιος 2009 ηµοσίευση: Νοέµβριος 2009 Special Eurobarometer 320/ Wave 71.3 TNS opinion & social Η έρευνα αυτή εκπονήθηκε κατόπιν αιτήµατος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και υπό τον συντονισµό της Γενικής ιεύθυνσης Επικοινωνίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Το παρόν έγγραφο δεν εκφράζει τις απόψεις του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Οι ερµηνείες και οι γνώµες που εκφράζονται στην παρούσα ανάλυση εκφράζουν αποκλειστικά και µόνον τους συντάκτες. 1

2 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ...2 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Συνολική τάση µείωσης της συµµετοχής, αλλά διαφοροποίηση των αποτελεσµάτων µε βάση τη χώρα Οι διαφοροποιήσεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο...7 Οι χώρες στις οποίες η συµµετοχή στις εκλογές αυξήθηκε Οι χώρες στις οποίες η συµµετοχή στις εκλογές παρέµεινε σταθερή (λιγότερη από µία ποσοστιαία µονάδα αύξησης ή µείωσης) Οι χώρες στις οποίες η συµµετοχή στις εκλογές µειώθηκε Ποιοι είναι οι απέχοντες; α. Τα κοινωνικοδηµογραφικά χαρακτηριστικά των απεχόντων β. Τα ποσοστά αποχής Η στιγµή της απόφασης για την αποχή Οι λόγοι της αποχής Η «πολιτικοποίηση» των ερωτηθέντων Το επίπεδο ενηµέρωσης ενόψει της συµµετοχής στις εκλογές Η έκθεση στις ευρωπαϊκές εκλογές Ανάµνηση ενηµερωτικής εκστρατείας για την παρακίνηση των πολιτών να ψηφίσουν στις εκλογές Βαρύτητα των ευρωπαϊκών ζητηµάτων στον καθορισµό της ψήφου Η στιγµή της απόφασης Τα κριτήρια ψήφου Οι βασικές παράµετροι που καθόρισαν την επιλογή των ψηφοφόρων ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ...77 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ.. 78 ΠΙΝΑΚΕΣ 87 2

3 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Από τις 4 έως τις 7 Ιουνίου 2009, περισσότεροι από 386 εκατοµµύρια ψηφοφόροι από τα 27 κράτη µέλη της ΕΕ κλήθηκαν να εκλέξουν τους 736 βουλευτές και εκπροσώπους τους στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Τα αποτελέσµατα αυτής της εκλογικής διαδικασίας αναδεικνύουν πολλά βασικά συµπεράσµατα: Το ποσοστό αποχής ανέρχεται σε 57%, (+2,5 µονάδες σε σύγκριση µε το 2004) αν και παρατηρείται επιβράδυνση του ρυθµού µείωσης της συµµετοχής. Η εξέλιξη των ποσοστών συµµετοχής ποικίλλει σηµαντικά µεταξύ των κρατών µελών. Παραµένουν µειωµένα αλλά αυξάνονται αισθητά στις χώρες που προσχώρησαν στην ΕΕ το 2004 και το Τείνουν µειούµενα στα κράτη µέλη τα οποία έχουν συµµετάσχει σε διάφορες εκλογικές αναµετρήσεις από το 1979 και µετά. Έχοντας υπόψη αυτά ακριβώς τα βασικά συµπεράσµατα, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αποφάσισε να διενεργήσει µια ευρεία πανευρωπαϊκή µετεκλογική έρευνα, κυρίως για να µελετήσει τα ακόλουθα στοιχεία: τους λόγους αυτών των ποσοστών αποχής, τη στάση των ψηφισάντων και των µη ψηφισάντων έναντι της προβληµατικής που αναπτύσσεται σε ευρωπαϊκό επίπεδο, την εξέλιξη του φιλοευρωπαϊκού αισθήµατος, καθώς και αναλύσεις µε σκοπό τη διερεύνηση παρεµβάσεων οι οποίες θα επέτρεπαν την αντιστροφή αυτής της τάσης συνεχούς µείωσης της συµµετοχής. Είναι λοιπόν σκόπιµο να µην αποσιωπηθούν τα αρνητικά στοιχεία που προκύπτουν από αυτήν την ανάλυση, καθώς ναι µεν µπορούν να προκαλούν ανησυχία, αναδεικνύουν όµως και ελπιδοφόρα θετικά στοιχεία. Αυτός είναι ο στόχος της παρούσας εκτεταµένης µετεκλογικής έρευνας, η οποία διεξήχθη στα 27 κράτη µέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης µετά από αίτηµα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (Γ Πληροφόρησης), στο πλαίσιο των ερευνών του Τακτικού Ευρωβαροµέτρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Γ Επικοινωνίας). 3

4 Τα αποτελέσµατα της έρευνας καταδεικνύουν ειδικότερα τα ακόλουθα: Τα αισθήµατα συµµετοχής στην Ένωση και της ευρωπαϊκής ιθαγένειας σηµειώνουν γενική άνοδο. Τα αισθήµατα αυτά τείνουν προς ενίσχυση στις χώρες που προσχώρησαν στην ΕΕ το 2004, ενώ περιορίζονται ελαφρώς στις υπόλοιπες χώρες. Η εµπιστοσύνη στα ευρωπαϊκά θεσµικά όργανα σηµειώνει ελαφρά πρόοδο, η οποία όµως είναι περισσότερο σηµαντική στις χώρες που έγιναν προσφάτως µέλη της ΕΕ. Ένας σηµαντικός λόγος προσέλευσης στις κάλπες είναι: η εκπλήρωση του καθήκοντος συµµετοχής στα κοινά, παρά η εκδήλωση ενός αισθήµατος προσήλωσης στην ΕΕ. Ένας σηµαντικός λόγος µη προσέλευσης στις κάλπες είναι: η έκφραση έλλειψης εµπιστοσύνης προς την πολιτική εν γένει, παρά η δυσπιστία έναντι της ΕΕ. Τα διαφορετικά αυτά στοιχεία θα περιγραφούν λεπτοµερώς στο σύνολό τους στην παρούσα αναλυτική έκθεση. Προκειµένου να ελαχιστοποιηθεί ο κίνδυνος να έχουν ξεχάσει οι ερωτηθέντες την προεκλογική περίοδο µετά τις εκλογές της 7ης Ιουνίου, οι συνεντεύξεις πραγµατοποιήθηκαν µεταξύ 15ης Ιουνίου και 7ης Ιουλίου 2009 σε δείγµα ατόµων ηλικίας 18 ετών και άνω 1. Η παρούσα έρευνα του Ευρωβαροµέτρου για τις εκλογές υλοποιήθηκε από την εταιρεία TNS Opinion & Social. Εφαρµόστηκε η µεθοδολογία των τακτικών Ευρωβαροµέτρων της Γενικής ιεύθυνσης Επικοινωνίας (µονάδα «Ανάλυσης της κοινής γνώµης και παρακολούθησης των µέσων ενηµέρωσης»). Στην παρούσα έκθεση προσαρτάται τεχνικό σηµείωµα σχετικά µε τις συνεντεύξεις που πραγµατοποίησαν οι εκπρόσωποι του δικτύου TNS Opinion & Social. Στο εν λόγω σηµείωµα διευκρινίζονται η µέθοδος που χρησιµοποιήθηκε για τη διενέργεια των συνεντεύξεων καθώς και τα περιθώρια εµπιστοσύνης. Τα κριτήρια ελέγχου που χρησιµοποιήθηκαν σε αυτή τη µετεκλογική 1 16 ετών και άνω στην Αυστρία. Ωστόσο, κατά σύµβαση, στο σύνολο της παρούσας έκθεσης γίνεται λόγος για νέους ηλικίας ετών. 4

5 έρευνα είναι το φύλο, η ηλικία, η περιοχή κατοικίας, αλλά και ο συνυπολογισµός της συµµετοχής στις ευρωπαϊκές εκλογές, καθώς και ο συνυπολογισµός της ψήφου και της συµµετοχής στις τελευταίες γενικές εκλογές που πραγµατοποιήθηκαν σε καθένα από τα κράτη µέλη. Η παρούσα έκθεση αποβλέπει στην ανάλυση των αποτελεσµάτων αυτής της έρευνας ακολουθώντας τρεις βασικούς άξονες: Αποχή: χαρακτηριστικά και κίνητρα Η έκθεση στην εκστρατεία παρακίνησης για συµµετοχή στην ψηφοφορία Βαρύτητα των ευρωπαϊκών ζητηµάτων στον καθορισµό της ψήφου Εκτός από τα αποτελέσµατα που µελετώνται σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ-27), επιχειρείται η διερεύνηση των, ενίοτε σηµαντικών, διαφορών που υφίστανται µεταξύ των κρατών µελών ή των διαφορετικών οµάδων κρατών µελών, σε επίπεδο κοινωνικοδηµογραφικό αλλά και σε συνάρτηση µε ορισµένο αριθµό άλλων µεταβλητών που αφορούν ειδικότερα τη στάση τους την ηµέρα των εκλογών (ψηφίσαντες ή απέχοντες), καθώς και τη γνώµη τους για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Προκειµένου να καταστεί δυνατή η συγκριτική ανάγνωση των δύο τελευταίων ευρωπαϊκών εκλογών, συγκρίνονται τα αποτελέσµατα αυτής της έρευνας µε τα αντίστοιχα αποτελέσµατα της µετεκλογικής έρευνας την οποία διενήργησε η εταιρεία TNS opinion (η οποία τότε ονοµαζόταν EOS Gallup Europe) τον Ιούνιο του 2004, αµέσως µετά τις προηγούµενες ευρωπαϊκές εκλογές. Αν και η συγκεκριµένη συγκριτική ανάλυση οφείλει να λαµβάνει υπόψη το γεγονός ότι υφίστανται ορισµένες διαφορές 2, παρέχει ωστόσο εξαιρετικά χρήσιµες και ενδιαφέρουσες πληροφορίες για την κατανόηση των εκλογών. 2 Έκτακτο Ευρωβαρόµετρο αριθ Οι διαφορές αφορούν τον χρησιµοποιούµενο τρόπο συλλογής των απαντήσεων (η πλειονότητα των συνεντεύξεων πραγµατοποιήθηκε από τηλεφώνου), καθώς και την έκταση που καλύπτει η έρευνα (ΕΕ-25, δεδοµένου ότι η προσχώρηση της Ρουµανίας και της Βουλγαρίας πραγµατοποιήθηκε το 2007). Η πλήρης έκθεση της µετεκλογικής έρευνας του 2004 είναι διαθέσιµη στην ηλεκτρονική διεύθυνση: 5

6 Σηµείωµα Η παρούσα έρευνα για το ειδικό Ευρωβαρόµετρο πραγµατοποιήθηκε µεταξύ 12ης Ιουνίου και 7ης Ιουλίου 2009, και εντάσσεται στο 71 κύµα του Ευρωβαροµέτρου. Στην παρούσα έκθεση, η αναφορά στις επιµέρους χώρες γίνεται µε χρήση της επίσηµης συντοµογραφίας τους. ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΕΕ27.Γ. BE CZ BG DK DE EE EL ES FR IE IT CY LT LV LU HU MT NL AT PL PT RO SI SK FI SE UK Ευρωπαϊκή Ένωση - 27 κράτη µέλη εν γνωρίζω Βέλγιο Τσεχική ηµοκρατία Βουλγαρία ανία Γερµανία Εσθονία Ελλάδα Ισπανία Γαλλία Ιρλανδία Ιταλία Κυπριακή ηµοκρατία Λιθουανία Λετονία Λουξεµβούργο Ουγγαρία Μάλτα Κάτω Χώρες Αυστρία Πολωνία Πορτογαλία Ρουµανία Σλοβενία Σλοβακία Φινλανδία Σουηδία Ηνωµένο Βασίλειο 6

7 1. Συνολική τάση µείωσης της συµµετοχής, αλλά διαφοροποίηση των αποτελεσµάτων µε βάση τη χώρα Το ποσοστό συµµετοχής στις ευρωπαϊκές εκλογές εξακολουθεί να µειώνεται. Εντούτοις, η µείωση είναι λιγότερο έντονη από την αντίστοιχη µείωση που καταγράφηκε µεταξύ 1999 και Θα προσπαθήσουµε εδώ να αναλύσουµε και να παρουσιάσουµε λεπτοµερώς τους λόγους της αποχής και να καταγράψουµε τα κοινωνικοδηµογραφικά χαρακτηριστικά των πολιτών που απείχαν από τις ευρωπαϊκές εκλογές. 1.1 Οι διαφοροποιήσεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο - Η συµµετοχή εξακολουθεί να µειώνεται - Σε επίπεδο διευρυµένης Ευρωπαϊκής Ένωσης, το 43% των ψηφοφόρων προσήλθε στις κάλπες 3. Το ποσοστό αυτό αντιπροσωπεύει µείωση 2,5 ποσοστιαίων µονάδων 4 σε σύγκριση µε τις ευρωπαϊκές εκλογές του 2004, στις οποίες είχε ήδη καταγραφεί ιστορικά υψηλό ποσοστό αποχής. Evolution of turnout in the European elections (in %) Μετά τις πρώτες ευρωπαϊκές εκλογές του 1979 (η Ευρωπαϊκή Ένωση µετρούσε τότε 9 κράτη µέλη), το ποσοστό συµµετοχής µειώνεται διαρκώς. 3 QK1: Οι ευρωπαϊκές εκλογές διεξήχθησαν στις (ΝΑ ΕΙΣΑΧΘΕΙ Η ΟΡΘΗ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΗ ΧΩΡΑ). Για διάφορους λόγους, κάποιοι άνθρωποι στη (ΧΩΡΑ ΣΑΣ) δεν ψήφισαν σε αυτές τις εκλογές. Εσείς ψηφίσατε στις πρόσφατες Ευρωπαϊκές Εκλογές; 4 Για τη διευκόλυνση της ανάγνωσης του κειµένου, στην παρούσα ανάλυση τα ποσοστά συµµετοχής παρουσιάζονται µε ένα µόνον δεκαδικό ψηφίο. Ωστόσο, σε ορισµένους πίνακες και γραφήµατα τα αποτελέσµατα παρουσιάζονται µε δύο δεκαδικά ψηφία. 7

8 Ωστόσο, στις πρόσφατες εκλογές η τάση αυτή σηµειώνει κάµψη: αν θέλουµε να βρούµε κάποιον λόγο για να αισθανθούµε ικανοποίηση για µια κατάσταση η οποία, παρά ταύτα, αποτελεί δηµοκρατική αποτυχία, θα µπορούσαµε να υπογραµµίσουµε ότι η µείωση της συµµετοχής, φαινόµενο το οποίο δεν ανατράπηκε ποτέ ύστερα από τις πρώτες εκλογές του 1979, περιορίζεται αισθητά µεταξύ 2004 και 2009, µετά τις σηµαντικές µειώσεις που καταγράφηκαν µεταξύ 1994 και 1999 (-7,2 µονάδες) και µεταξύ 1999 και 2004 (-4 µονάδες). Σύγκριση µεταξύ των κρατών µελών Προτού στραφούµε στην εξέλιξη της συµµετοχής σε σύγκριση µε τις προηγούµενες εκλογές, µπορούµε καταρχάς να παρουσιάσουµε τα ποσοστά αυτής της συµµετοχής για καθένα από τα κράτη µέλη. Η συµµετοχή είναι ιδιαίτερα αυξηµένη σε 3 χώρες: στο Λουξεµβούργο (90,76%), το Βέλγιο (90,39%) και τη Μάλτα (78,79%). Υπενθυµίζεται ότι στις δύο πρώτες χώρες η ψήφος είναι υποχρεωτική και οι παραβάτες υπόκεινται σε πρόστιµο. Πάνω από τρεις στους τέσσερις δυνητικούς ψηφοφόρους προσήλθαν στις κάλπες στη Μάλτα (78,79%), όπου ωστόσο η συµµετοχή στην ψηφοφορία δεν είναι υποχρεωτική. Στη συνέχεια παρουσιάζονται τα ποσοστά συµµετοχής άνω του ευρωπαϊκού µέσου όρου σε 11 χώρες: στην Ιταλία, τη ανία, την Κύπρο, την Ιρλανδία, τη Λετονία, την Ελλάδα, την Αυστρία, τη Σουηδία, την Ισπανία, την Εσθονία και τη Γερµανία, µε ποσοστά συµµετοχής που κυµαίνονται από 43,27% στη Γερµανία, έως και 65,05% στην Ιταλία. Υπενθυµίζεται ότι στην Κύπρο (59,4%) και την Ελλάδα (52,61%) η ψήφος είναι επίσης υποχρεωτική, αν και οι πολίτες που απέχουν δεν υπόκεινται σε πρόστιµο. Στην Ιταλία η ψήφος ήταν υποχρεωτική έως το Η συµµετοχή δεν υπερβαίνει τον ευρωπαϊκό µέσο όρο του 43% σε 7 χώρες: στη Γαλλία, τη Φινλανδία, τη Βουλγαρία, την Πορτογαλία, τις Κάτω Χώρες, την Ουγγαρία και το Ηνωµένο Βασίλειο, αν και πάνω από το ένα τρίτο των εγγεγραµµένων ψηφοφόρων προσήλθε στις κάλπες. Η συµµετοχή στις χώρες αυτές κυµαίνεται µεταξύ 40,63%, στη Γαλλία, και 34,7%, στο Ηνωµένο Βασίλειο. Τέλος, η συµµετοχή κυµαίνεται σε ποσοστά κάτω του 30% σε µια τελευταία οµάδα 6 χωρών: τα ποσοστά αυτά καταγράφονται στη Σλοβενία, την Τσεχική 8

9 ηµοκρατία, τη Ρουµανία, την Πολωνία, τη Λιθουανία και τη Σλοβακία, όπου ψήφισε λιγότερο από ένας στους πέντε εγγεγραµµένους ψηφοφόρους (19,64%). Πρέπει να επισηµανθεί ότι όλα τα κράτη µέλη αυτής της τελευταίας κατηγορίας στα οποία η συµµετοχή υπολείπεται κατά πολύ του ευρωπαϊκού µέσου όρου είναι χώρες της κεντρικής ή ανατολικής Ευρώπης. 9

10 Συµµετοχή στις ευρωπαϊκές εκλογές της 4ης έως 7ης Ιουνίου 2009 στα 27 κράτη µέλη Σύγκριση µε τις προηγούµενες εκλογές LU BE MT IT DK CY IE LV EL AT SE ES EE DE FR FI BG PT NL HU UK SI CZ RO PL LT SK /

11 Εξέλιξη σε σύγκριση µε τις προηγούµενες εκλογές Εκτός από αυτά τα δεδοµένα που καταγράφηκαν κατά τις τελευταίες ευρωπαϊκές εκλογές, είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον να εξετάσουµε το πώς εξελίχθηκε αυτή η συµµετοχή µεταξύ των προηγούµενων ευρωπαϊκών εκλογών του 2004 (για τα 25 κράτη µέλη της περιόδου) και του 2007 (στη Ρουµανία και τη Βουλγαρία). Στο πλαίσιο αυτό, πρέπει συνεπώς να διακρίνουµε τρεις οµάδες χωρών: τις χώρες στις οποίες η συµµετοχή αυξήθηκε, τις χώρες στις οποίες παρέµεινε σταθερή, και τις χώρες στις οποίες, αντιθέτως, η συµµετοχή στις εκλογές µειώθηκε. Οι χώρες στις οποίες η συµµετοχή στις εκλογές αυξήθηκε Οι χώρες αυτής της κατηγορίας είναι 8. Η αύξηση της συµµετοχής είναι ιδιαίτερα αισθητή στην Εσθονία (43,9%, +17,1 µονάδες), αλλά είναι εξίσου σηµαντική στη Λετονία (53,7%, +12,4), τη ανία (59,5%, +11,7) και τη Βουλγαρία (39%, +9,8). Υπερβαίνει τις 5 ποσοστιαίες µονάδες στη Σουηδία (45,5%, +7,7), ενώ είναι πιο περιορισµένη στην Πολωνία (24,5%, +3,7), την Αυστρία (46%, +3,5) και τη Σλοβακία (19,6%, +2,7), όπου τα ποσοστά συµµετοχής παραµένουν ωστόσο πολύ κατώτερα του ευρωπαϊκού µέσου όρου. Η κατηγορία αυτή περιλαµβάνει συνεπώς 2 κράτη της Βαλτικής, 2 σκανδιναβικά κράτη, 2 κράτη της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης, και ένα µεσογειακό κράτος. Συνάγεται λοιπόν ότι η µεγαλύτερη πρόοδος ως προς τα ποσοστά συµµετοχής καταγράφηκε στις ανατολικές χώρες της Ένωσης. Οι χώρες στις οποίες η συµµετοχή στις εκλογές παρέµεινε σταθερή (λιγότερη από µία ποσοστιαία µονάδα αύξησης ή µείωσης) Η συµµετοχή στις εκλογές παρουσίασε ελάχιστη µεταβολή σε 8 κράτη µέλη. Κατέγραψε εντούτοις ελάχιστη αύξηση στη Σλοβενία (+ 0,02), την Ιρλανδία (+0,06) και τη Γερµανία (+0,3). Εµφανίζεται ελάχιστα µειωµένη στην Τσεχική ηµοκρατία (-0,08), την Ισπανία (-0,3), το Βέλγιο (-0,4), το Λουξεµβούργο (-0,6) και τη Φινλανδία (-0,8). Οι περιπτώσεις του Βελγίου και του Λουξεµβούργου είναι µάλλον αξιοπερίεργες δεδοµένου ότι, όπως 11

12 επισηµάνθηκε προηγουµένως, η ψήφος είναι υποχρεωτική στις δύο αυτές χώρες, και η συµµετοχή στις εκλογές είναι ιδιαίτερα µαζική. Οι χώρες στις οποίες η συµµετοχή στις εκλογές µειώθηκε Σε 11 κράτη µέλη στις κάλπες προσήλθε µικρότερο ποσοστό ψηφοφόρων τον Ιούνιο του 2009 σε σύγκριση µε τις προηγούµενες ευρωπαϊκές εκλογές. Το φαινόµενο αυτό παρατηρήθηκε στη Ρουµανία, την Πορτογαλία, τη Γαλλία, την Ουγγαρία, τις Κάτω Χώρες, τη Μάλτα και το Ηνωµένο Βασίλειο, χώρες στις οποίες ωστόσο η συµµετοχή µειώθηκε σε ποσοστό κάτω των 4 ποσοστιαίων µονάδων. Στην Ιταλία η µείωση ήταν αισθητά µεγαλύτερη: -6,7 µονάδες σε σύγκριση µε τις ευρωπαϊκές εκλογές του Τέλος, στην Ελλάδα, την Κύπρο και, κυρίως, τη Λιθουανία καταγράφηκαν οι σηµαντικότερες µειώσεις, µε αντίστοιχες µειώσεις της συµµετοχής -10,6, -13,1 και - 27,4 µονάδων. - Η συµµετοχή στις ευρωπαϊκές εκλογές συνδέεται έντονα µε τη συµµετοχή στις εθνικές κοινοβουλευτικές εκλογές - Είναι ενδιαφέρον να εξεταστεί, σε κάθε επιµέρους χώρα, η απόκλιση µεταξύ της συµµετοχής στις εθνικές κοινοβουλευτικές εκλογές και της συµµετοχής στις ευρωπαϊκές εκλογές. Ουσιαστικά, αυτό επιτρέπει τον εντοπισµό στοιχείων αιτιολόγησης της παρατηρούµενης διαρκούς αύξησης της αποχής στις ευρωπαϊκές εκλογές: πρόκειται για φαινόµενο που οφείλεται κυρίως σε αδιαφορία για τις ευρωπαϊκές υποθέσεις, ή µήπως είναι αποτέλεσµα µιας γενικότερης και βαθύτερης αποστασιοποίησης των Ευρωπαίων από την πολιτική. Η ανάλυση της απόκλισης µεταξύ των ποσοστών συµµετοχής στις δύο εκλογικές διαδικασίες (ευρωπαϊκές και εθνικές) αποκαλύπτει σηµαντικές διαφοροποιήσεις από χώρα σε χώρα: η απόκλιση αυτή κυµαίνεται από ποσοστό άνω των 40 µονάδων στις Κάτω Χώρες (43,7), και άνω των 35 µονάδων στη Σουηδία (36,5), το Ηνωµένο Βασίλειο (36,3) και τη Μάλτα (35), έως ποσοστό µικρότερο της µίας µονάδας στο Βέλγιο και το Λουξεµβούργο. Εντούτοις, παρά τις όποιες διαφορές, καθίσταται εµφανής µια γενική διαπίστωση: σε όλες τις χώρες η συµµετοχή στις ευρωπαϊκές εκλογές του Ιουνίου του 2009 είναι 12

13 µικρότερη από τη συµµετοχή στις τελευταίες εθνικές κοινοβουλευτικές εκλογές. Από την ανάλυση της σχέσης µεταξύ της συµµετοχής στις εθνικές και τις ευρωπαϊκές εκλογές προκύπτει σχετική σταθερότητα σε σύγκριση µε την κατάσταση που παρατηρήθηκε το 2004 κατά µέσο όρο, η απόκλιση αυτή παραµένει σχετικά σταθερή, τείνοντας µάλιστα προς ελαφρά µείωση (25,4 µονάδες το 2004 έναντι 24,6 µονάδων το 2009). Αυτό ίσως σηµαίνει ότι η συµµετοχή καταγράφει χαµηλότερο ρυθµό µείωσης στις ευρωπαϊκές εκλογές σε σύγκριση µε τις εθνικές εκλογές, και ότι δεν οφείλεται συνεπώς σε αδιαφορία των Ευρωπαίων για την Ένωση, αλλά µάλλον σε αποστασιοποίηση των Ευρωπαίων από την εκλογική διαδικασία, και από την πολιτική εν γένει. Μπορεί επίσης να παρατηρηθεί ότι τα δύο στοιχεία (συµµετοχή στις εθνικές εκλογές / συµµετοχή στις ευρωπαϊκές εκλογές) είναι στενά συνδεδεµένα: η θετική συσχέτιση µε δείκτη 0,78 σηµαίνει ότι οι εκλογικές συµπεριφορές τουλάχιστον όσον αφορά το γεγονός της προσέλευσης στις κάλπες µοιάζει να είναι συγκρίσιµες από εκλογική διαδικασία σε εκλογική διαδικασία στα νέα κράτη µέλη. Επισηµαίνεται ωστόσο ότι στη Λετονία, οι πολίτες της οποίας ψηφίζουν στις εθνικές εκλογές σε ποσοστά µικρότερα από των άλλων χωρών, οι ψηφοφόροι κινητοποιήθηκαν ιδιαίτερα κατά τις πρόσφατες ευρωπαϊκές εκλογές. 13

14 Χώρ α Συµµετοχή στις εθνικές και ευρωπαϊκές εκλογές στην Ευρωπαϊκή Ένωση , 2009 Ποσοστό (%) συµµετοχής στις εθνικές κοινοβουλευτι κές εκλογές (Πριν από τον Ιούνιο του 2004) Ποσοστό (%) συµµετοχής στις ευρωπαϊκές εκλογές (2004 ή 2007) (BG & RO) ιαφ. µεταξύ ευρ. εκλ. & εθν. κοιν. εκλ. Ποσοστό (%) συµµετοχής στις εθνικές κοινοβουλευτι κές εκλογές (Πριν από τον Ιούνιο του 2009) Ποσοστό (%) συµµετοχής στις ευρωπαϊκές εκλογές του 2009 ιαφ. µεταξύ ευρ. εκλ. & εθν. κοιν. εκλ. LU 86,5 91,35 +4,85 91,7 90,76-0,94 BE 91,9 90,81-1,09 91,3 90,39-0,91 MT 95,7 82,39-13,31 93,3 78,79-14,51 IT 80 71,72-8,28 80,47 65,05-15,42 DK 87 47,89-39,11 86,59 59,54-27,05 CY 91,8 72,50-19, ,40-29,6 IE 62,57 58,58-3,99 67,03 58,64-8,39 LV 71,4 41,34-30,06 60,98 53,70-7,28 EL 75,6 63,22-12,38 74,15 52,61-21,54 AT 80,48 42,43-38,05 78,8 45,97-32,83 SE 80,1 37,85-42,25 81,99 45,53-36,46 ES 75,66 45,14-30,52 75,32 44,87-30,45 EE 58,24 26,83-31, ,90-17,1 DE 79,1 43,00-36,1 77,7 43,27-34,43 FR 64,42 42,76-21,66 60,42 40,63-19,79 FI 69,7 39,43-30,27 67,9 38,60-29,3 BG 55,8 29,22-26,58-38,99 - PT 61,48 38,60-22,88 65,02 36,77-28,25 NL 80 39,26-40,74 80,4 36,75-43,65 HU 73,5 38, ,39 36,31-28,08 UK 59,4 38,52-20,88 61,3 34,70-26,6 SI 60,65 28,35-32,3 63,1 28,37-34,73 CZ 58 28,30-29,7 64,47 28,22-36,25 RO 58,51 29,47-29,04 30,2 27,67-2,53 PL 40,57 20,87-19,7 53,88 24,53-29,35 LT 46,08 48,38 +2,3 48,58 20,98-27,6 SK 70,06 16,97-53,09 54,67 19,64-35,03 Συσχέτιση µεταξύ της συµµετοχής στις τελευταίες εθνικές εκλογές πριν από τον Ιούνιο του 2009, και της συµµετοχής στις ευρωπαϊκές εκλογές του 2009: 0,78 14

15 Από την ανάλυση αυτού του πίνακα προκύπτουν πολλά συµπεράσµατα: 1. Η συµµετοχή στις εθνικές εκλογές είναι συστηµατικά µεγαλύτερη από τη συµµετοχή στις ευρωπαϊκές εκλογές. 2. Η απόκλιση ωστόσο φαίνεται να µειώνεται αισθητά µεταξύ των εθνικών εκλογών και των ευρωπαϊκών εκλογών. 3. Η εξέλιξη της συµµετοχής ανά χώρα δεν φαίνεται να ακολουθεί κάποια γενικευµένη τάση στο σύνολο των υπό µελέτη χωρών. Η κατάσταση ποικίλλει από κράτος µέλος σε κράτος µέλος. Όσο η κατάσταση ποικίλλει µεταξύ των επιµέρους κρατών, δεν µοιάζει ουσιαστικά δυνατή η διαπίστωση γενικών τάσεων η αντιπαραβολή των στοιχείων στην Εσθονία και τη Λιθουανία καταδεικνύουν µε ιδιαίτερη ενάργεια αυτή τη διαφοροποίηση των συνθηκών: ενώ η συµµετοχή στις ευρωπαϊκές εκλογές στην Εσθονία έχει σχεδόν διπλασιαστεί σε σύγκριση µε τις προηγούµενες εκλογές (αυξήθηκε από 26,8% σε 43,9%), στη γειτονική Λιθουανία η κατάσταση είναι εκ διαµέτρου αντίθετη: η συµµετοχή σηµειώνει κατακόρυφη πτώση, από 48,4% σε 21%. Σε αυτή την ανάλυση της εξέλιξης των ποσοστών συµµετοχής πρέπει να ληφθεί εξίσου υπόψη η διενέργεια άλλων εκλογών την ίδια ηµέρα. Αυτό ισχύει για 10 από τα κράτη µέλη. Αν και σε γενικές γραµµές φαίνεται ότι η παράλληλη διενέργεια τοπικών, περιφερειακών ή κοινοβουλευτικών εκλογών ή δηµοψηφισµάτων επηρέασε θετικά τη συµµετοχή στις ευρωπαϊκές εκλογές, η επιρροή αυτή υπήρξε περιορισµένη, ενώ δεν είναι συστηµατική. Στρεφόµαστε τώρα στην εξέταση των κοινωνικών χαρακτηριστικών των πολιτών που απείχαν από τις εκλογές. 15

16 1.2 Ποιοι είναι οι απέχοντες; α. Τα κοινωνικοδηµογραφικά χαρακτηριστικά των απεχόντων - Οι γενικές τάσεις της αποχής παραµένουν ίδιες µε αυτές που παρατηρήθηκαν το 2004: η αποχή είναι ιδιαίτερα έντονη µεταξύ των νέων και των ερωτηθέντων που ανήκουν στις πιο ευάλωτες οικονοµικά οµάδες του πληθυσµού - Συµµετοχή στις ευρωπαϊκές εκλογές του Ψήφισαν εν ψήφισαν Σύνολο ΕΕ27 43% 57% Φύλο Άνδρες 44% 56% Γυναίκες 42% 58% Ηλικία % 71% % 64% % 56% % 50% Επίπεδο εκπαίδευσης (ηλικία τέλους των σπουδών) 15-43% 57% % 60% % 48% Φοιτητές 34% 66% Πολιτικό φάσµα Αριστερά 55% 45% Κέντρο 41% 59% εξιά 61% 39% Επάγγελµα Ελεύθεροι επαγγελµατίες 51% 49% ιευθυντικά στελέχη 53% 47% Λοιποί υπάλληλοι 44% 56% Εργάτες 36% 64% Άνδρες-γυναίκες που παραµένουν στο σπίτι 42% 58% Άνεργοι 28% 72% Συνταξιούχοι 49% 51% Φοιτητές 34% 66% Άτοµα που δυσκολεύονται να πληρώσουν τους λογαριασµούς τους Τις περισσότερες φορές 34% 66% Περιστασιακά 41% 59% Ποτέ 46% 54% Προσήλωση στην Ευρωπαϊκή Ένωση Ναι 49% 34% Όχι 41% 66%

17 Σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης η τάση αποχής από την εκλογική διαδικασία είναι εντονότερη όταν κανείς: - Είναι νέος κάτω των 25 ετών: το 71% των νέων δεν προσήλθε στις κάλπες, έναντι ποσοστού 50% των ατόµων ηλικίας 55 ετών και άνω. - Έχει εγκαταλείψει το σχολείο πριν από την ηλικία των 16 ετών: το 57% των ατόµων αυτής της οµάδας απείχε από τις εκλογές, έναντι ποσοστού 48% των ατόµων που συνέχισαν τις σπουδές τους έως την ηλικία των 20 ετών ή και περισσότερο. Αυτό είναι ιδιαίτερα αξιοσηµείωτο καθότι, κατά κανόνα, οι µεγαλύτερης ηλικίας ερωτηθέντες οι οποίοι διαπιστώθηκε ότι προσήλθαν στις κάλπες σε ποσοστά πολύ µεγαλύτερα από ό,τι οι νεότερης ηλικίας ψηφοφόροι είναι περισσότεροι στην κατηγορία των ερωτηθέντων που διέκοψαν τις σπουδές τους πριν από την ηλικία των 16 ετών. - εν είναι ιδιαίτερα πολιτικοποιηµένος: η αποχή είναι σαφώς πιο έντονη µεταξύ των Ευρωπαίων που δηλώνουν ότι τοποθετούνται στο κέντρο της κλίµακας αριστερά-δεξιά (59%), παρά µεταξύ των ατόµων που τοποθετούνται πλησιέστερα στον έναν από τους δύο πόλους, την αριστερά (45%) ή τη δεξιά (39%). ιευκρινίζεται στο πλαίσιο αυτό ότι οι ερωτηθέντες που τοποθετούνται στο κέντρο της πολιτικής κλίµακας είναι συνήθως λιγότερο πολιτικοποιηµένοι, λιγότερο ευαισθητοποιηµένοι, και, ως εκ τούτου, είναι λογικό να κινητοποιούνται λιγότερο στις εκλογικές αναµετρήσεις. - Είναι εργάτης ή άνεργος: όσον αφορά την κατηγορία του επαγγέλµατος, διαπιστώνεται ότι οι εργάτες και οι άνεργοι προσέρχονται στις κάλπες σε ποσοστά µικρότερα από τις υπόλοιπες κατηγορίες του πληθυσµού, σηµειώνοντας ποσοστά αποχής 68% και 72% αντιστοίχως. Απεναντίας, η αποχή είναι ελάχιστη µεταξύ των ψηφοφόρων που ανήκουν σε επαγγελµατικά ανώτερες κατηγορίες, κυρίως των υπαλλήλων και των ελευθέρων επαγγελµατιών. Τα αποτελέσµατα αυτά συνδέονται άµεσα µε τα αποτελέσµατα που παρατηρούνται όσον αφορά το επίπεδο εκπαίδευσης. - Αντιµετωπίζει οικονοµικά προβλήµατα και δυσκολεύεται να ανταποκριθεί στις οικονοµικές του υποχρεώσεις στο τέλος του µήνα: όσο περισσότερο δυσκολεύεται κανείς να ανταποκριθεί στις 17

18 οικονοµικές του υποχρεώσεις, τόσο πιθανότερο είναι να απόσχει από τις εκλογές. Το ποσοστό αποχής µεταξύ των ατόµων που «τις περισσότερες φορές» δυσκολεύονται να εξοφλήσουν τους λογαριασµούς τους στο τέλος του µήνα ανέρχεται σε 66%, έναντι 54% µεταξύ των ατόµων που δηλώνουν ότι δεν αντιµετωπίζουν ποτέ τέτοιο πρόβληµα. Αυτό σηµαίνει µάλλον ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση και τα θεσµικά της όργανα δεν έχουν καταφέρει να πείσουν πραγµατικά τους Ευρωπαίους ότι διαθέτουν τα αναγκαία µέσα για να τους προστατεύσουν από τις τρέχουσες οικονοµικές αναταράξεις. 18

19 Αν και παρατηρείται ελαφρώς πιο αυξηµένη αποχή µεταξύ των γυναικών (+2 µονάδες) σε σύγκριση µε τους άνδρες, αξίζει να σηµειωθεί ότι το φύλο δεν συνδέεται µε σοβαρές διαφοροποιήσεις. Το φαινόµενο αυτό έχει καταγραφεί ήδη στην ειδική ανάλυση 5 που διενεργήθηκε για λογαριασµό του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου: παρά το µειωµένο, σε σύγκριση µε τους άνδρες, δεδηλωµένο ενδιαφέρον τους για την πολιτική εν γένει, και για τις ευρωπαϊκές υποθέσεις και τις ευρωπαϊκές εκλογές ειδικότερα, οι γυναίκες ψηφίζουν κατά τρόπο σχεδόν παρόµοιο µε αυτόν των ανδρών. Επιπλέον, οι γυναίκες έχουν ψηφίσει σε ποσοστά υψηλότερα από αυτά των ανδρών σε οκτώ χώρες. Εξάλλου, η εξέταση της ψήφου ανάλογα µε το κριτήριο της προσήλωσης στην Ευρώπη εξαλείφει τελείως ορισµένες πάγιες αντιλήψεις όσον αφορά την υποτιθέµενη έντονη κινητοποίηση των αντιευρωπαϊστών: στην πραγµατικότητα, τα άτοµα αυτής της κατηγορίας προσέρχονται στις κάλπες σε ποσοστά λιγότερα από τις υπόλοιπες κατηγορίες του πληθυσµού. Απεναντίας, το έντονο αίσθηµα ευρωπαϊκής ταυτότητας ενισχύει τη βούληση του ατόµου να συµµετάσχει στη ζωή της Ένωσης ασκώντας το εκλογικό του καθήκον. 5 Στάσεις και απόψεις των γυναικών στην Ευρώπη πριν από τις ευρωπαϊκές εκλογές του 2009 βάσει στοιχείων από τα Ευρωβαρόµετρα EB68, EB69 και EB70. 19

20 Εξέλιξη των κοινωνικών χαρακτηριστικών της αποχής Gender Male Female 56% 54% 58% 55% Age % 67% 64% 63% % 50% 56% 54% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% Did not vote in 2004 Did not vote in 2009 Η σύγκριση των χαρακτηριστικών των απεχόντων στις εκλογές του 2009 µε τα αντίστοιχα χαρακτηριστικά των απεχόντων στις προηγούµενες ευρωπαϊκές εκλογές πριν από πέντε χρόνια καταδεικνύει µια πραγµατική συνέχεια των παρατηρούµενων τάσεων. Όπως και το 2004, οι γυναίκες απέχουν σε ποσοστό ελαφρώς µεγαλύτερο από τους άνδρες. Το συνεχές της αποχής ανάλογα µε την ηλικία των ερωτηθέντων είναι επίσης ταυτόσηµο µε τα όσα καταγράφηκαν για τις προηγούµενες εκλογές: οι νέοι συγκροτούν, µε αρκετά µεγάλη διαφορά, τη µεγαλύτερη οµάδα απεχόντων από τις εκλογές. Η αποχή ακολουθεί τάση αύξησης σε όλες τις κατηγορίες, εντούτοις διαπιστώνονται διαφοροποιήσεις ως προς την εξέλιξη της τάσης, ιδίως ανάλογα µε την ηλικία των ερωτηθέντων: ενώ το ποσοστό αποχής έχει παραµείνει σχετικά σταθερό στις ενδιάµεσες ηλικιακές κατηγορίες (25-39 ετών, 64%, +1 µονάδα και ετών, 56%, +2 µονάδες), η αύξηση είναι ελαφρώς µεγαλύτερη µεταξύ των νέων (71%, +4 µονάδες). 20

21 Η µεγαλύτερη διαφορά µε τις προηγούµενες εκλογές παρατηρείται µεταξύ των ερωτηθέντων µεγαλύτερης ηλικίας (55 ετών και άνω): ενώ το ποσοστό των απεχόντων σε αυτή την ηλικιακή οµάδα συνιστούσε µειονότητα το 2004, πλέον το ένα στα δύο άτοµα µεγάλης ηλικίας απείχε από τις εκλογές, σηµειώνοντας αύξηση 9 µονάδων. Οι µεγαλύτερης ηλικίας ερωτηθέντες εξακολουθούν να κινητοποιούνται σε µεγαλύτερο βαθµό, ωστόσο αποτελούν επίσης την οµάδα στο εσωτερικό της οποίας παρατηρήθηκε η εντονότερη µείωση της συµµετοχής. Για να ανατραπεί η τάση µείωσης της συµµετοχής στις ευρωπαϊκές εκλογές, φαίνεται λοιπόν ότι είναι αναγκαίο να ληφθεί ιδιαίτερη µέριµνα για την εκ νέου κινητοποίηση των ηλικιωµένων πολιτών. 21

22 β. Τα ποσοστά αποχής - Η αποχή είναι κατά το µεγαλύτερο µέρος περιστασιακή - Όπως επισηµάνθηκε προηγουµένως, η συµµετοχή στις εθνικές εκλογές είναι σαφώς πιο σηµαντική από τη συµµετοχή στις ευρωπαϊκές εκλογές, και αυτό ισχύει σε όλα τα κράτη µέλη. Προτού προσπαθήσουµε να κατανοήσουµε τους λόγους για τους οποίους ορισµένοι ψηφοφόροι απέχουν από τις εκλογές, διαιρέσαµε το δυνητικό εκλογικό σώµα σε επιµέρους κατηγορίες 6, σε συνάρτηση µε την εκλογική τους συµπεριφορά στις προηγούµενες εθνικές και ευρωπαϊκές εκλογές. Ακολουθούν τα ποσοστά για καθεµία από αυτές τις κατηγορίες ψηφοφόρων: - Οι τακτικοί ψηφοφόροι: όσοι ψήφισαν στις τελευταίες εκλογές που διεξήχθησαν στη χώρα τους και προσήλθαν επίσης στις κάλπες για να ψηφίσουν στις ευρωπαϊκές εκλογές. Αντιπροσωπεύουν τη σχετική πλειονότητα των ερωτηθέντων, καθόσον αποτελούν ποσοστό 39% σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης. - Οι ψηφοφόροι που κινητοποιούνται µόνο σε εθνικό επίπεδο: τα άτοµα αυτής της κατηγορίας ψήφισαν στις τελευταίες γενικές εκλογές που διεξήχθησαν στη χώρα τους αλλά απείχαν στις ευρωπαϊκές εκλογές. Αποτελούν ποσοστό 33% στο επίπεδο των 27 κρατών µελών. - Τα άτοµα που απέχουν τακτικά: δεν ψήφισαν ούτε στις τελευταίες γενικές εκλογές που διεξήχθησαν στη χώρα τους ούτε στις ευρωπαϊκές εκλογές. Αποτελούν παρ όλα αυτά σχεδόν το ένα τέταρτο (22%) των πολιτών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. - Τα άτοµα που κινητοποιούνται σε ευρωπαϊκό επίπεδο: ιακρίνονται µε µεγάλη σαφήνεια από τις υπόλοιπες τρεις κατηγορίες καθόσον ψήφισαν µόνο στις τελευταίες ευρωπαϊκές εκλογές. Αντιπροσωπεύουν µόλις το 3% του δείγµατος. 6 Μπορέσαµε να δηµιουργήσουµε αυτές τις κατηγορίες διασταυρώνοντας τις απαντήσεις στο ερώτηµα µε το οποίο διερευνάται η συµµετοχή στις ευρωπαϊκές εκλογές (QK1) µε τις απαντήσεις στο ερώτηµα µε το οποίο διερευνάται η συµµετοχή στις τελευταίες γενικές εκλογές (QK9). 22

23 ΕΕ27 15 κράτη µέλη πριν από το κράτη µέλη µετά το 2004/2007: Ψήφος στις εθνικές εκλογές και στις % % % ευρωπαϊκές εκλογές Τακτικοί ψηφοφόροι % % % Ψήφος στις εθνικές εκλογές αλλά όχι στις ευρωπαϊκές εκλογές Ψηφοφόροι που κινητοποιούνται µόνο σε εθνικό επίπεδο Αποχή και στις εθνικές εκλογές και στις ευρωπαϊκές εκλογές Άτοµα που απέχουν τακτικά Αποχή στις εθνικές εκλογές αλλά ψήφος στις ευρωπαϊκές εκλογές Άτοµα που κινητοποιούνται σε ευρωπαϊκό επίπεδο % % % % % % % % % % % % % % % % % % Ο παραπάνω πίνακας επιβεβαιώνει συνεπώς ότι η έντονη διαφοροποίηση, ως προς τη συµµετοχή των πολιτών, µεταξύ των κρατών µελών που εντάχθηκαν στην Ένωση το 2004/2007 και των υπολοίπων κρατών µελών δεν οφείλεται σε αδιαφορία, ή και εχθρότητα των πρώτων έναντι της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά σε µια ευρύτερη τάση µη συµµετοχής στις εκλογές, ανεξαρτήτως εκλογικής διαδικασίας: έτσι, ενώ ποσοστό 26% (+3 µονάδες σε σύγκριση µε το 2004) των ερωτηθέντων από τα 12 κράτη µέλη που εντάχθηκαν το 2004/2007 ανήκουν στην οµάδα που ονοµάσαµε «τακτικούς ψηφοφόρους», το αντίστοιχο ποσοστό στα 15 υπόλοιπα κράτη µέλη είναι 43% (-1 µονάδα). Αντιστρόφως, τα άτοµα που απέχουν τακτικά είναι, κατ αναλογία, πολύ περισσότερα στα κράτη µέλη που εντάχθηκαν στην Ένωση το 2004/2007 παρά στα 15 υπόλοιπα κράτη (33%, -6 µονάδες, έναντι 19%, -1 µονάδα). Στον βαθµό που η σηµαντική διαφορά µεταξύ των ποσοστών συµµετοχής αυτών των δύο οµάδων χωρών διατηρείται, προκύπτει µείωση της απόκλισης. Φαίνεται λοιπόν ότι, ενώ η συµµετοχή στις εκλογές, τόσο τις εθνικές όσο και τις ευρωπαϊκές, µειώνεται διαρκώς στα 15 κράτη που προσχώρησαν στην Ένωση πριν από το 2004, η τάση ακολουθεί µάλλον ανοδική πορεία στις 12 υπόλοιπες χώρες. 23

24 Εν κατακλείδι, είναι συνεπώς εύλογο να αναρωτηθούµε αν θα ήταν σκόπιµο να εστιάσουµε ιδιαίτερα την προσοχή µας σε αυτό το 33% των Ευρωπαίων που ψήφισαν µεν στις προηγούµενες εθνικές εκλογές, αλλά επέλεξαν να απόσχουν από τις ευρωπαϊκές εκλογές. Τα άτοµα αυτής της κατηγορίας δεν µπορεί να θεωρηθεί ότι θα συνεχίσουν ούτως ή άλλως να επιλέγουν την αποχή, ότι δηλαδή θα απέχουν πλήρως από την άσκηση του εκλογικού τους καθήκοντος η αποχή δεν αποτελεί, για τη συγκεκριµένη κατηγορία, συστηµατική συµπεριφορά: απεναντίας, διαθέτουν αναµφίβολα πείρα συµµετοχής σε εκλογές. Πρόκειται µε άλλα λόγια για οµάδα ψηφοφόρων που «είναι δυνατόν να κινητοποιηθεί», και σε αυτά ακριβώς τα άτοµα πρέπει να εστιάσουν κατά προτεραιότητα τις ενηµερωτικές τους προσπάθειες τα ευρωπαϊκά θεσµικά όργανα. Είναι σκόπιµο να διερευνηθούν οι λόγοι για τους οποίους επέλεξαν να µην προσέλθουν στις κάλπες: Η επιλογή αυτή οφείλεται σε αδιαφορία για τις ευρωπαϊκές υποθέσεις; Συνιστά ένδειξη σαφούς εχθρότητας έναντι της Ένωσης; Εκφράζεται µε τον τρόπο αυτόν µοµφή κατά των ευρωπαϊκών θεσµικών οργάνων; Ή µήπως, πιο απλά, πρόκειται για προσπάθεια τιµωρίας της εθνικής κυβέρνησης. Αυτό ακριβώς θα προσπαθήσουµε να διαπιστώσουµε στη συνέχεια, στην ενότητα που είναι αφιερωµένη στους λόγους της αποχής. 24

25 1.3 Η στιγµή της απόφασης για την αποχή - Πάνω από ένας στους πέντε απέχοντες επέλεξε την αποχή την ηµέρα των εκλογών - Για να κατανοήσουµε καλύτερα τους λόγους της αποχής, είναι χρήσιµο να εστιάσουµε καταρχάς την προσοχή µας στη στιγµή κατά την οποία οι Ευρωπαίοι που δεν προσήλθαν στις κάλπες (57%) έλαβαν αυτή την απόφαση 7 : πρόκειται στην πραγµατικότητα για µια αυθόρµητη απόφαση, ή µήπως για µια επιλογή που έγινε ύστερα από περισυλλογή και προετοιµασία; Επ αυτού, µπορούµε να διακρίνουµε τρεις οµάδες: - Τα άτοµα που επιλέγουν την αποχή «ούτως ή άλλως»: το 22% των πολιτών της Ένωσης που απείχαν στις ευρωπαϊκές εκλογές δηλώνουν ότι δεν ψηφίζουν ποτέ. - Τα άτοµα που επιλέγουν την αποχή «µετά από σκέψη»: σε ποσοστό 33% έλαβαν την απόφαση αυτή λίγες εβδοµάδες ή και λίγους µήνες πριν από τις εκλογές. - Τα άτοµα που επιλέγουν την αποχή «αυθόρµητα»: το 32% όσων απείχαν από τις εκλογές ανήκουν σε αυτή την κατηγορία. Επέλεξαν την αποχή µόνον λίγες ηµέρες πριν από τις εκλογές, ή ακόµη και την ίδια την ηµέρα των εκλογών. 7 QK3b Πότε αποφασίσατε να µην ψηφίσετε στις πρόσφατες ευρωεκλογές; 25

26 26

27 Στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζονται τα αποτελέσµατα για το σύνολο των 27 κρατών µελών: QK3b: Πότε αποφασίσατε να µην ψηφίσετε στις πρόσφατες ευρωεκλογές; Βάση: αποχή στις ευρωπαϊ κές εκλογές του 2009 (57% του συνολικ ού δείγµατο ς) εν ψηφίζω ποτέ ST (λίγους µήνες ή λίγες εβδοµάδε ς πριν από τις εκλογές) ST (λίγες ηµέρες πριν ή την ηµέρα των εκλογών) Ποσοστό αποχής ΕΕ-27 22% 33% 32% 57% BE 50% 30% 9% 9,6% BG 14% 41% 30% 61,0% CZ 29% 34% 32% 71,8% DK 14% 29% 42% 40,5% DE 21% 40% 30% 56,7% EE 23% 33% 27% 56,2% IE 23% 28% 20% 41,4% EL 8% 59% 30% 47,4% ES 34% 30% 25% 55,1% FR 12% 29% 40% 59,4% IT 16% 45% 34% 35,0% CY 11% 49% 34% 40,6% LV 21% 38% 34% 46,3% LT 16% 35% 40% 79,0% LU 57% 12% 10% 9,2% HU 20% 46% 27% 63,7% MT 23% 50% 13% 21,2% NL 19% 24% 44% 63,2% AT 19% 41% 31% 54,0% PL 20% 34% 30% 75,5% PT 15% 49% 27% 63,2% RO 6% 35% 43% 72,3% SI 24% 29% 40% 71,6% SK 11% 34% 46% 80,4% FI 22% 33% 39% 61,4% SE 17% 30% 44% 54,5% UK 39% 20% 24% 65,2% Η ανάλυση των αποτελεσµάτων όσον αφορά το συγκεκριµένο ερώτηµα σε γεωγραφικό επίπεδο καταδεικνύει ότι η απόφαση της αποχής λαµβάνεται περισσότερο εκ των προτέρων στις χώρες της Νότιας Ευρώπης. Συγκεκριµένα, στην Ελλάδα (59%), τη 27

28 Μάλτα (50%), την Πορτογαλία και την Κύπρο (49%) καταγράφονται τα µεγαλύτερα ποσοστά απεχόντων οι οποίοι έλαβαν την απόφαση να µην ψηφίσουν αρκετές εβδοµάδες ή και µήνες πριν από τις εκλογές. Το ποσοστό αυτό είναι εξίσου σηµαντικό στην Ιταλία (το 45% αποφάσισε την αποχή τις τελευταίες ηµέρες πριν από τις εκλογές), ενώ η Ισπανία αποτελεί εξαίρεση (30%). Αντιθέτως, στην πλειονότητα των χωρών της βόρειας ή της κεντρικής Ευρώπης, κυρίως δε στη Σουηδία (44%), τις Κάτω Χώρες (44%), τη ανία (42%) και τη Φινλανδία (39%) οι απέχοντες φαίνεται ότι κατέληξαν στη συγκεκριµένη απόφαση λίγο πριν από τις εκλογές. ιαπιστώνεται σηµαντική θετική συσχέτιση µεταξύ του ποσοστού της αποχής και του ποσοστού των απεχόντων οι οποίοι έλαβαν την απόφασή τους τις τελευταίες ηµέρες πριν από τις εκλογές (0,69): αυτό δείχνει ότι οι χώρες στις οποίες σηµειώθηκε η µικρότερη συµµετοχή των ψηφοφόρων είναι επίσης οι χώρες στις οποίες οι απέχοντες έλαβαν την απόφασή τους όσο πλησίαζε η ηµέρα των εκλογών. Αυτό ισχύει στις περιπτώσεις της Σλοβακίας (80,4% αποχή 46% των απεχόντων αποφάσισαν την τελευταία στιγµή), της Λιθουανίας (79% 40%) και της Ρουµανίας (72,3% 43%). Το ίδιο ισχύει και σε ορισµένες χώρες της ΕΕ των 15, µε χαρακτηριστικό παράδειγµα τις Κάτω Χώρες (63,2% αποχή το 44% των απεχόντων έλαβε την απόφασή του τις τελευταίες ηµέρες πριν από τις εκλογές). Κατά κάποιον τρόπο, αυτό το αποτέλεσµα µπορεί να θεωρηθεί ότι αποτελεί ενθαρρυντική ένδειξη για τις µελλοντικές εκλογές, καθότι µας επιτρέπει να σκεφτούµε ότι είναι δυνατόν να επιτευχθεί αύξηση της συµµετοχής στις χώρες στις οποίες παρατηρείται το µεγαλύτερο ποσοστό αποχής: ουσιαστικά, αυτό το αυξηµένο ποσοστό ερωτηθέντων που αποφάσισαν να µην προσέλθουν στις κάλπες την τελευταία στιγµή πριν από τις εκλογές (λίγες ηµέρες πριν ή την ηµέρα των εκλογών) δεν σκέφτηκαν πολύ την απόφασή τους να µην ψηφίσουν. Πρόκειται µάλλον για µια αυθόρµητη απόφαση. Τα άτοµα αυτά είναι ίσως πιο εύκολο να κινητοποιηθούν, αρκεί να κατανοήσουν καλύτερα τη σπουδαιότητα των εκλογών και όσων διακυβεύονται σε αυτές. Είναι συνεπώς σκόπιµο να εστιάσουµε την προσοχή µας στα χαρακτηριστικά αυτών των απεχόντων «της τελευταίας στιγµής» (καθότι φαίνεται να αποτελούν την κατηγορία πολιτών που είναι πιο εύκολο να κινητοποιηθεί): η σκιαγράφηση των χαρακτηριστικών 28

29 τους µπορεί να αποδειχθεί χρήσιµη στην προσπάθεια αύξησης της συµµετοχής των ψηφοφόρων στις επόµενες ευρωπαϊκές εκλογές. QK3b: Πότε αποφασίσατε να µην ψηφίσετε στις πρόσφατες ευρωεκλογές; Το (λίγους (λίγες Βάση: αποχή Το Το Το αποφάσισ µήνες ή ηµέρες στις ευρωπαϊκές αποφάσι εν αποφάσισ αποφάσισ α λίγες λίγες πριν ή εκλογές του σα την ψηφίζω α λίγους α λίγες ηµέρες [.Γ.] εβδοµάδε την 2009 (57% του ηµέρα ποτέ µήνες εβδοµάδε πριν από ς πριν από ηµέρα συνολικού των πριν ς πριν τις τις των δείγµατος) εκλογών εκλογές εκλογές) εκλογών) ΕΕ 27 22% 18% 15% 16% 16% 13% 33% 32% ΦΥΛΟ Άνδρες 23% 19% 14% 16% 15% 13% 33% 31% Γυναίκες 21% 17% 15% 17% 17% 13% 32% 34% ΗΛΙΚΙΑ % 11% 8% 17% 14% 17% 19% 31% % 14% 12% 14% 18% 14% 26% 32% % 20% 18% 16% 18% 10% 38% 34% % 23% 18% 18% 13% 12% 41% 31% ΕΠΙΠΕ Ο ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ 15-25% 20% 18% 15% 12% 10% 38% 27% % 19% 14% 16% 16% 12% 33% 32% % 18% 14% 18% 22% 14% 32% 40% Φοιτητές 26% 9% 8% 21% 16% 20% 17% 37% ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ Ελεύθεροι επαγγελµατίες ιευθυντικά στελέχη 18% 19% 14% 18% 20% 11% 9% 15% 15% 18% 28% 15% 33% 38% 30% 46% Λοιποί υπάλληλοι 19% 18% 13% 17% 20% 13% 31% 37% Εργάτες 24% 18% 15% 15% 15% 13% 33% 30% Άνδρες-γυναίκες που παραµένουν στο σπίτι 25% 16% 16% 14% 16% 13% 32% 30% Άνεργοι 38% 17% 12% 12% 11% 10% 29% 23% Συνταξιούχοι 15% 23% 18% 18% 13% 13% 41% 31% Φοιτητές 26% 9% 8% 21% 16% 20% 17% 37% ΨΗΦΙΣΑ ΣΤΙΣ ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΚΛΟΓΕΣ Ναι 6% 19% 18% 21% 22% 14% 37% 43% Όχι 41% 17% 11% 11% 9% 11% 28% 20% 29

30 Από την κοινωνικοδηµογραφική ανάλυση των αποτελεσµάτων δεν προκύπτουν σοβαρές διαφοροποιήσεις ανάλογα µε το φύλο ή την ηλικία των ερωτηθέντων, αν και φαίνεται ότι λίγο περισσότερο οι γυναίκες και οι ερωτηθέντες ηλικίας 40 έως 54 ετών (34% και στις δύο κατηγορίες) αποφάσισαν να µην ψηφίσουν στις ευρωπαϊκές εκλογές λίγες ηµέρες νωρίτερα. Απεναντίας, το επίπεδο εκπαίδευσης και το επάγγελµα δύο κριτήρια που παρουσιάζουν έντονη συσχέτιση συνοδεύονται από εµφανείς διαφοροποιήσεις. Συγκεκριµένα, µεταξύ των απεχόντων, το µεγαλύτερο ποσοστό από εκείνους που έλαβαν τη συγκεκριµένη απόφαση την τελευταία στιγµή το συγκεντρώνουν αυτοί που σπούδασαν περισσότερο (40%), καθώς και οι υπάλληλοι (46%). Τέλος, όσοι ψήφισαν στις τελευταίες εθνικές εκλογές, αλλά απείχαν στις ευρωπαϊκές εκλογές, συγκεντρώνουν αρκετά αυξηµένα ποσοστά επί του συνόλου των πολιτών που έλαβαν την απόφασή τους τις τελευταίες ηµέρες πριν από τις εκλογές. ιαπιστώνουµε λοιπόν ότι, µεταξύ των απεχόντων, οι ερωτηθέντες που ανήκουν στις κατηγορίες που ψηφίζουν πιο τακτικά, και που πιο συγκεκριµένα ψήφισαν σε µεγαλύτερα ποσοστά στις ευρωπαϊκές εκλογές του 2009, αποτελούν το µεγαλύτερο ποσοστό των πολιτών που αποφάσισαν τις τελευταίες ηµέρες πριν από τις εκλογές να µην συµµετάσχουν στις πανευρωπαϊκές εκλογές της 4ης έως 7ης Ιουνίου του Και σε αυτή την περίπτωση, προκύπτει ένα ενθαρρυντικό στοιχείο µέσα από αυτό το αποτέλεσµα, στον βαθµό που µπορούµε να συµπεράνουµε ότι τα άτοµα αυτής της κατηγορίας θα κινητοποιηθούν πιο εύκολα σε µελλοντικές εκλογές. 30

31 1.4 Οι λόγοι της αποχής - Η αποχή οφείλεται κυρίως σε έλλειψη εµπιστοσύνης έναντι της πολιτικής εν γένει - Η κατανόηση των λόγων της αποχής είναι σηµαντική από πολλές απόψεις: αφενός, είναι καθοριστικό στοιχείο για την κατανόηση των εκλογών αφετέρου, µπορεί να αποδειχθεί χρήσιµη για την προετοιµασία των µελλοντικών εκλογών, καθώς µπορεί να συµβάλει στην αντιστροφή της τάσης της διαρκούς µείωσης της συµµετοχής των πολιτών σε κάθε νέα ευρωπαϊκή εκλογική αναµέτρηση. Θέσαµε ερωτήµατα στους απέχοντες σχετικά µε τους λόγους οι οποίοι µπορεί να είναι πολλοί, και µε χαρακτηριστικά προσωπικά, επαγγελµατικά ή ιδεολογικά για τους οποίους δεν προσήλθαν στις κάλπες 8. Οι ερωτηθέντες είχαν τη δυνατότητα να αναφέρουν έως και τρεις απαντήσεις προς αιτιολόγηση της απόφασής τους. 8 QK4b: Ποιοι είναι οι κυριότεροι λόγοι που δεν ψηφίσατε στις πρόσφατες ευρωεκλογές; 31

32 Οι λόγοι της αποχής Βάση: ερωτηθέντες που δεν προσήλθαν για να ψηφίσουν (57% του συνολικού δείγµατος) Lack of trust in/ dissatisfaction with politics generally 28% Not interested in politics as such Vote has no consequences/ vote does not change anything 17% 17% On holiday/ away from home Too busy/ no time/ work Do not know much about the EU/ EP or the EP elections Rarely or never vote 10% 10% 10% 10% Not interested in European matters 9% Not really satisfied with the European Parliament as an institution 8% Sick/ health problem at the time 7% Lack of public debate/ lack of electoral campaign 6% Involved in a family/ leisure activity 5% Opposed to the EU 4% Registration or voting card problems 3% Did not know there were elections 2% Other (SPONTANEOUS) 6% DK 3% Η απάντηση µε το εµφανώς µεγαλύτερο ποσοστό που δίνουν οι απέχοντες είναι η έλλειψη εµπιστοσύνης ή η δυσαρέσκεια έναντι της πολιτικής εν γένει (28%). Ως δεύτερο λόγο, και µε αρκετά µεγάλη διαφορά, οι απέχοντες αναφέρουν την έλλειψη ενδιαφέροντος για την πολιτική, αλλά και το γεγονός ότι θεωρούν µάταιη τη συµµετοχή στην εκλογική διαδικασία (το ίδιο ποσοστό, 17%, και για τους δύο λόγους). Αξίζει λοιπόν να σηµειωθεί ότι κανένας από τους τρεις πρώτους λόγους που αναφέρονται για την αιτιολόγηση της αποχής δεν συνδέεται άµεσα µε την Ευρωπαϊκή Ένωση και τα θεσµικά της όργανα. Άλλωστε, η άγνοια της ΕΕ και του ΕΚ αναφέρεται µόλις από το 10% του δείγµατος των ερωτηθέντων, ενώ η δυσαρέσκεια έναντι του Κοινοβουλίου αναφέρεται µόνον από το 8% των ερωτηθέντων. 32

33 Έπεται µια οµάδα τριών λόγων καθέναν από τους οποίους επικαλείται το 10% του 57% των Ευρωπαίων που δεν προσήλθαν στις κάλπες: η οµάδα αυτή αφορά την για τεχνικούς λόγους αδυναµία προσέλευσης στις κάλπες, είτε αυτή οφειλόταν σε διακοπές, είτε σε έλλειψη χρόνου, ή απλώς στο γεγονός ότι το ερωτηθέν άτοµο ψηφίζει σπανίως ή δεν µετέχει ποτέ στις εκλογές. Τους υπόλοιπους λόγους επικαλούνται ποσοστά κάτω του 10% από το 57% των Ευρωπαίων που δεν προσήλθαν στις κάλπες. Σύγκριση µεταξύ των κρατών µελών Μπορούµε λοιπόν να διακρίνουµε ορισµένες θεµατικές ενότητες που προκύπτουν από την ανάλυση των λόγων τους οποίους επικαλούνται όσοι απείχαν προκειµένου να αιτιολογήσουν το γεγονός ότι δεν προσήλθαν στις κάλπες: 1/ Έλλειψη ενδιαφέροντος ή κριτική στάση έναντι της πολιτικής εν γένει. Αποτελεί, µε αρκετά µεγάλη διαφορά, τη θεµατική ενότητα µε τον µεγαλύτερο αριθµό απαντήσεων, και περιλαµβάνει ειδικότερα τις ακόλουθες κατηγορίες: - Την έλλειψη εµπιστοσύνης ή ικανοποίησης έναντι της πολιτικής εν γένει (28%): ο λόγος αυτός είναι ιδιαίτερα σηµαντικός για τους Έλληνες (51%), τους Βουλγάρους (45%), τους Κυπρίους και τους Ρουµάνους (44% και στις δύο χώρες). - Το γεγονός ότι οι ερωτηθέντες πιστεύουν ότι η ψήφος τους δεν έχει συνέπειες (17%): ο λόγος αυτός αναφέρεται κυρίως από τους Λετονούς (38%), τους Αυστριακούς (35%) και τους Βουλγάρους (31%). - Τη γενική αδιαφορία για την πολιτική (17%): οι Ούγγροι και οι Μαλτέζοι (29% και στις δύο χώρες), καθώς και οι Ισπανοί που ερωτήθηκαν (26%) συγκεντρώνουν τα µεγαλύτερα ποσοστά από τους ερωτηθέντες που επικαλέστηκαν αυτό το επιχείρηµα για την αιτιολόγηση της αποχής τους. - Τη γενική άρνηση άσκησης του εκλογικού καθήκοντος (10%): ο λόγος αυτός αναφέρεται µε πολύ µεγάλη συχνότητα στη Σλοβενία (23%). 33

34 Αυτή η σαφής αποστασιοποίηση των απεχόντων από την πολιτική εν γένει καταγράφεται και σε άλλα σηµεία της παρούσας έρευνας, και αφορά εν προκειµένω το σύνολο των ερωτηθέντων: µόνο ποσοστό 39% των Ευρωπαίων δηλώνουν ότι τους ενδιαφέρει πολύ έντονα η πολιτική 9, κάτι που ισοδυναµεί µε µείωση 7 µονάδων σε σύγκριση µε το Ο πίνακας που ακολουθεί καταγράφει τα αποτελέσµατα σε εθνικό επίπεδο όσον αφορά την «έλλειψη εµπιστοσύνης / δυσαρέσκεια έναντι της πολιτικής εν γένει», την οποία επικαλείται το 28% των απεχόντων. Βάση: Ευρωπαίοι που δεν προσήλθαν για να ψηφίσουν (57% του συνολικού δείγµατος) 9 QK7.10: Για καθεµία από τις παρακάτω προτάσεις πείτε µου εάν µάλλον αντιστοιχεί ή µάλλον δεν αντιστοιχεί στη στάση σας ή την άποψή σας: µε ενδιαφέρει πολύ η πολιτική. Το 2004, το ακριβές ερώτηµα διατυπωνόταν ως εξής: Ενδιαφέρεστε πολύ για την πολιτική και τα θέµατα επικαιρότητας. 34

35 2/ Αποχή για λόγους που σχετίζονται άµεσα µε την Ευρωπαϊκή Ένωση. Λόγοι που σχετίζονται άµεσα µε την Ευρωπαϊκή Ένωση, είτε πρόκειται για άγνοια των θεσµικών οργάνων και της λειτουργίας τους, είτε για αδιαφορία ή ακόµη και εχθρότητα, αναφέρονται µε µικρότερη συχνότητα. - Ανεπαρκές επίπεδο γνώσεων σχετικά µε την Ευρωπαϊκή Ένωση, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ή τις ευρωπαϊκές εκλογές (10%): τον λόγο αυτόν επικαλείται ωστόσο το 20% των απεχόντων στη Σουηδία, το 17% στην Αυστρία, και το 16% στη Γαλλία. - Έλλειψη ενδιαφέροντος για τις ευρωπαϊκές υποθέσεις (9%): το 17% των απεχόντων στην Αυστρία αναφέρει αυτόν τον λόγο. - υσαρέσκεια έναντι του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (8%): τον λόγο αυτόν επικαλούνται σε µεγαλύτερο βαθµό οι απέχοντες στην Αυστρία (24%) και τη Σουηδία (16%). - Απουσία δηµοσίου διαλόγου σχετικά µε τις εκλογές, καθώς και προεκλογικής εκστρατείας (6%): ορισµένοι Ευρωπαίοι που επέλεξαν την αποχή εκτιµούν ότι η προεκλογική εκστρατεία ξεκίνησε µε υπερβολικά µεγάλη καθυστέρηση. - Αίσθηµα εχθρότητας προς την Ένωση (4%): τον λόγο αυτόν επικαλείται πολύ περιορισµένο ποσοστό ερωτηθέντων, όµως το ποσοστό αυτό φτάνει το 13% στη Σουηδία και το 11% στην Αυστρία. Παρατηρείται ενδιαφέρουσα διαφοροποίηση µεταξύ των αποτελεσµάτων των απεχόντων στην Αυστρία και το Ηνωµένο Βασίλειο, δύο χώρες οι οποίες κατατάσσονται συνήθως στο στρατόπεδο των ευρωσκεπτικιστών: οι Αυστριακοί επικαλούνται σε ποσοστό µεγαλύτερο του ευρωπαϊκού µέσου όρου λόγους οι οποίοι σχετίζονται άµεσα µε την Ευρωπαϊκή Ένωση για να αιτιολογήσουν την αποχή τους, ενώ οι Βρετανοί επικαλούνται πρωτίστως τη γενική δυσαρέσκειά τους για την πολιτική, καθώς και ορισµένους πιο πρακτικούς λόγους, οι οποίοι θα εξεταστούν λεπτοµερέστερα στη συνέχεια. 35

36 3/ Αποχή για προσωπικούς λόγους: Το γεγονός ότι απουσίαζαν ή ήταν πολύ απασχοληµένοι (10% και στις δύο περιπτώσεις), προβλήµατα υγείας (7%), οικογενειακοί λόγοι (5%), ή προβλήµατα εγγραφής στους εκλογικούς καταλόγους (3%) αποτελούν µια τρίτη θεµατική ενότητα λόγων τους οποίους επικαλούνται οι απέχοντες για να αιτιολογήσουν το γεγονός ότι δεν συµµετείχαν στις πρόσφατες ευρωπαϊκές εκλογές. Αυτός ο κατάλογος πρακτικών λόγων, οι οποίοι µπορούν ως εκ τούτου να θεωρηθούν εκ των προτέρων περιστασιακοί, δεν συνδέεται µε την πολιτική εν γένει ή µε την Ευρωπαϊκή Ένωση. Οι απέχοντες που επικαλούνται αυτούς τους λόγους είναι ενδεχοµένως πιθανότερο να προσέλθουν στις κάλπες στις επόµενες ευρωπαϊκές εκλογές: ουσιαστικά, δεν υφίσταται εν προκειµένω ούτε θέµα αδιαφορίας, ούτε εχθρότητας έναντι της πολιτικής ή των ευρωπαϊκών υποθέσεων, αλλά µάλλον θέµα συγκυριακών περιστάσεων. Στο πλαίσιο αυτό, λόγω του 10% των απεχόντων που δηλώνουν ότι δεν ψήφισαν επειδή απουσίαζαν ή βρίσκονταν σε διακοπές, µπορούµε να θέσουµε το ερώτηµα µήπως η επιλεγείσα ηµεροµηνία για τη διενέργεια των ευρωπαϊκών εκλογών επιδρά αρνητικά στο ποσοστό της συµµετοχής. Αν οι ευρωπαϊκές εκλογές διενεργούνταν το φθινόπωρο ή τον Μάρτιο, αναµφίβολα η εκλογική συµµετοχή θα µπορούσε να είναι πολύ µεγαλύτερη. Σε ό,τι αφορά τα επιµέρους κράτη µέλη, µπορούν να διαπιστωθούν τα ακόλουθα 10 : - Όσο µεγαλύτερο είναι το ποσοστό της αποχής σε µία χώρα, τόσο πιο σαφής είναι η κριτική των απεχόντων κατά του πολιτικού συστήµατος εν γένει. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα στις περιπτώσεις της Σλοβακίας (37%) και της Τσεχικής ηµοκρατίας (39%), και πολύ περισσότερο στη Ρουµανία (44%). - Επίσης, η κριτική ή η άγνοια των απεχόντων όσον αφορά τις ευρωπαϊκές υποθέσεις είναι ιδιαίτερα έντονη στη Σουηδία αλλά κυρίως στην Αυστρία. Έτσι, το 24% των Αυστριακών και το 16% των Σουηδών δηλώνουν ότι δεν είναι και τόσο πολύ ικανοποιηµένοι από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ως θεσµικό όργανο. Συγκριτικά, οι απέχοντες στο Ηνωµένο Βασίλειο τοποθετούνται στο ίδιο επίπεδο µε τον ευρωπαϊκό 10 Για αναλυτικότερες πληροφορίες, βλ. το σύνολο των αποτελεσµάτων που προσαρτώνται στην παρούσα έκθεση. 36

37 µέσο όρο ως προς αυτή την πτυχή (9%, έναντι 8% στο σύνολο της Ένωσης). - Τέλος, είναι εύλογο να αναρωτηθούµε για την ορθότητα της επιλογής, σε ορισµένες χώρες, να πραγµατοποιούνται οι εκλογές σε εργάσιµη ηµέρα αντί της Κυριακής (αυτό ισχύει συγκεκριµένα στη Σλοβακία, τις Κάτω Χώρες και το Ηνωµένο Βασίλειο). Οι πολίτες των χωρών αυτών, στις οποίες παρατηρούνται εξάλλου ποσοστά αποχής που υπερβαίνουν τον ευρωπαϊκό µέσο όρο, επικαλούνται συχνότερα από τους πολίτες άλλων χωρών προβλήµατα τα οποία τους εµποδίζουν να προσέλθουν στις κάλπες. Έτσι, το 15% των Βρετανών, το 19% των Ολλανδών και το 20% των Σλοβάκων δηλώνουν ότι δεν βρήκαν χρόνο για να ψηφίσουν επειδή ήταν εξαιρετικά απασχοληµένοι. Με άλλα λόγια, εύλογα µπορούµε να συµπεράνουµε πως το γεγονός ότι οι ευρωπαϊκές εκλογές πραγµατοποιούνται, σε ορισµένες χώρες, στα µέσα της εβδοµάδας επηρεάζει αρνητικά το τελικό ποσοστό συµµετοχής. 37

38 1.5 Η «πολιτικοποίηση» των ερωτηθέντων - Πάνω από ένας στους δύο Ευρωπαίους δηλώνει ότι δεν πρόσκειται σε κανένα πολιτικό κόµµα - Όπως διαπιστώσαµε προηγουµένως, οι λόγοι τους οποίους επικαλούνται οι Ευρωπαίοι που δεν ψήφισαν στις ευρωπαϊκές εκλογές για να αιτιολογήσουν την αποχή τους σχετίζονται πρωτίστως µε τη γενικευµένη αδιαφορία τους, καθώς και µε κάποιον βαθµό δυσαρέσκειας έναντι της πολιτικής. Η ανάλυση της εγγύτητας των Ευρωπαίων προς τα πολιτικά κόµµατα επιβεβαιώνει την προοδευτική αποστασιοποίηση των Ευρωπαίων από την πολιτική: λιγότεροι από ένας στους δύο ερωτηθέντες δηλώνουν ότι πρόσκεινται σε κάποιο πολιτικό κόµµα (43%, ενώ αντίθετα σε ποσοστό 54% δηλώνουν ότι δεν πρόσκεινται σε κανένα κόµµα) K10 Αισθάνεστε ότι πρόσκεισθε σε κάποιο από τα πολιτικά κόµµατα; Ναι, πολύ ναι, αρκετά όχι ιδιαίτερα καθόλου. 38

39 Σύγκριση µεταξύ των κρατών µελών Αυτό το αίσθηµα εγγύτητας προς ένα πολιτικό κόµµα είναι ιδιαίτερα έντονο στη Μάλτα, όπου το 78% των ερωτηθέντων δηλώνει ότι πρόσκειται «πολύ» ή «αρκετά» σε κάποιο πολιτικό κόµµα. Το ίδιο αίσθηµα είναι εξίσου σηµαντικό στις Κάτω Χώρες (62%), την Κύπρο (60%), την Ιταλία και τη Σουηδία (59% και στις δύο χώρες). Στο Λουξεµβούργο, την Ελλάδα, την Αυστρία, το Βέλγιο και την Ισπανία επίσης το 50% και άνω των ερωτηθέντων απαντά ότι πρόσκειται σε κάποιο πολιτικό κόµµα. Αντίθετα, το αίσθηµα αυτό χαρακτηρίζει ελάχιστο αριθµό πολιτών στο Ηνωµένο Βασίλειο (22%), τη Ρουµανία (26%) και την Πολωνία (31%). Σε γενικές γραµµές, προκύπτει ότι η προσήλωση στα πολιτικά κόµµατα είναι λιγότερο έντονη στις χώρες της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης. Ειδικότερα, στην Ουγγαρία, τη Βουλγαρία, τη Λιθουανία, τη Λετονία, τη Σλοβενία, την Τσεχική ηµοκρατία, την Πολωνία και τη Ρουµανία, η υποστήριξη προς έναν κοµµατικό σχηµατισµό είναι λιγότερο έντονη από ό,τι στο σύνολο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπου τέτοιου είδους υποστήριξη εκφράζει το 43% των Ευρωπαίων. Σύγκριση µεταξύ ψηφισάντων και µη ψηφισάντων Είναι εµφανής η σχέση µεταξύ πολιτικοποίησης και συµµετοχής στις ευρωπαϊκές εκλογές; Κάτι τέτοιο φαίνεται λογικό, και επιβεβαιώνεται επίσης από τη γεωγραφική ανάλυση: συγκεκριµένα, διαπιστώνεται θετική συσχέτιση (0,56) µεταξύ ποσοστού συµµετοχής στις ευρωπαϊκές εκλογές και δεδηλωµένης προτίµησης προς ένα πολιτικό κόµµα, και αυτό ισχύει παρά την ύπαρξη ορισµένων εξαιρέσεων, όπως των Κάτω Χωρών, όπου οι ερωτηθέντες, αν και δηλώνουν ότι συµφωνούν πολύ έντονα σε ιδεολογικό επίπεδο µε ένα πολιτικό κόµµα, δεν συµµετέχουν ενεργά στις εκλογές. Αυτή η σχέση µεταξύ πολιτικοποίησης και συµµετοχής στις εκλογές επιβεβαιώνεται άλλωστε κατά τρόπο σαφή από την ανάλυση της εγγύτητας προς συγκεκριµένα πολιτικά κόµµατα βάσει της ψήφου στις ευρωπαϊκές εκλογές του περασµένου Ιουνίου µάλιστα, ενώ στη µεγάλη τους πλειονότητα οι ερωτηθέντες που ψήφισαν στις ευρωπαϊκές εκλογές δηλώνουν ότι αισθάνονται συγγένεια µε κάποιον πολιτικό σχηµατισµό (63%, έναντι ποσοστού 36% των ατόµων που εκφράζουν αντίθετη άποψη), η κατάσταση αντιστρέφεται µεταξύ των ερωτηθέντων που απείχαν από τις εκλογές: µόνο το ένα τέταρτο δηλώνει ότι συνδέεται µε κάποιον πολιτικό σχηµατισµό, έναντι ποσοστού 72% που δηλώνει ότι δεν σχετίζεται µε κανένα κόµµα. 39

40 Το στοιχείο αυτό ενισχύει περαιτέρω την υπόθεση σύµφωνα µε την οποία η αποχή, η οποία παρατηρείται στις ευρωπαϊκές ή σε άλλες εθνικές εκλογές, οφείλεται πρωτίστως σε µειωµένο βαθµό «πολιτικοποίησης», ή και σε δυσπιστία έναντι της πολιτικής. Κοινωνικοδηµογραφική ανάλυση Από την ανάλυση των αποτελεσµάτων σύµφωνα µε τα κοινωνικοδηµογραφικά χαρακτηριστικά προκύπτει ότι: - Οι άνδρες φαίνεται να θεωρούν ότι εκφράζονται σε ελαφρώς µεγαλύτερο βαθµό από ό,τι οι γυναίκες από κάποιο πολιτικό κόµµα. - Ο βαθµός πολιτικοποίησης ακολουθεί οµαλά αυξητική τάση ανάλογα µε την ηλικία των ερωτηθέντων: το 30% των ερωτηθέντων ηλικίας 18 έως 24 ετών δηλώνει ότι πρόσκειται σε κάποιο πολιτικό κόµµα, ενώ τα αντίστοιχα ποσοστά είναι 36% για τα άτοµα ηλικίας ετών, 42% για τις ηλικίες ετών και 52% για τους ερωτηθέντες ηλικίας 55 ετών και άνω. Το στοιχείο αυτό έρχεται προφανώς να ερµηνεύσει το πολύ αυξηµένο ποσοστό αποχής των νέων. - Οι ερωτηθέντες µε τον µεγαλύτερο χρόνο σπουδών εµφανίζονται πολιτικοποιηµένοι σε µεγαλύτερο ποσοστό (50%) από τα άτοµα που διέκοψαν τις σπουδές τους στην ηλικία των 16 έως 19 ετών (40%). Η προσήλωση σε συγκεκριµένο πολιτικό κόµµα από τους Ευρωπαίους που διέκοψαν τις σπουδές τους νωρίτερα τοποθετείται σε ενδιάµεση θέση (45%), όµως αυτό ενδέχεται να οφείλεται στην προκειµένη περίπτωση στον ηλικιακό παράγοντα, καθόσον οι Ευρωπαίοι που έχουν διακόψει τις σπουδές τους πριν από την ηλικία των 16 ετών είναι σε µεγάλο ποσοστό άτοµα µεγαλύτερης ηλικίας. - Σχεδόν οι µισοί από τους ερωτηθέντες που δήλωσαν ότι αισθάνονται κοντά στην Ευρωπαϊκή Ένωση δηλώνουν επίσης ότι πρόσκεινται σε κάποιο πολιτικό κόµµα (49%), ενώ το αντίστοιχο ποσοστό µεταξύ όσων δεν αισθάνονται κοντά στην Ένωση αντιστοιχεί µόλις στο ένα τρίτο των ερωτηθέντων (33%). 40

41 QK10 Αισθάνεστε ότι πρόσκεισθε σε κάποιο πολιτικό κόµµα; Ναι Όχι.Γ./.Α. ΕΕ27 43% 54% 3% Φύλο Άνδρας 45% 52% 3% Γυναίκα 41% 57% 2% Ηλικία % 68% 2% % 61% 3% % 55% 3% % 46% 2% Ηλικία ολοκλήρωσης των σπουδών 15-45% 53% 2% % 57% 3% % 48% 2% Εξακολουθώ να σπουδάζω 36% 61% 3% Αισθάνοµαι κοντά στην Ευρώπη Ναι 49% 49% 2% Όχι 33% 65% 2% Ψήφισα στις τελευταίες ευρωπαϊκές εκλογές Ναι 63% 36% 1% Όχι 25% 72% 3% Οι κατηγορίες που καταγράφουν τα υψηλότερα ποσοστά πολιτικοποίησης ηλικιωµένοι, άτοµα µε υψηλότερο επίπεδο εκπαίδευσης, άτοµα που αισθάνονται κοντά στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι συγχρόνως οι κατηγορίες που συµµετείχαν περισσότερο στις τελευταίες εκλογές. Στη συνέχεια θα στρέψουµε την προσοχή µας στο δηλωθέν επίπεδο ενηµέρωσης των ερωτηθέντων. 41

42 1.6 Το επίπεδο ενηµέρωσης ενόψει της συµµετοχής στις εκλογές - Η αντίληψη περί ελλείµµατος ενηµέρωσης παραµένει µειοψηφική άποψη, ωστόσο ενισχύεται ελαφρώς από τις τελευταίες ευρωπαϊκές εκλογές και µετά - Όπως επισηµάνθηκε ανωτέρω, το επίπεδο εκπαίδευσης και ο βαθµός πολιτικοποίησης των Ευρωπαίων επηρέασαν το ποσοστό συµµετοχής των πολιτών στις εκλογές της 4ης έως 7ης Ιουνίου του Είναι πιθανό το επίπεδο ενηµέρωσής τους να διαδραµατίζει επίσης αντίστοιχο ρόλο. Συνολικά, η απόλυτη πλειονότητα των ερωτηθέντων (53%) δηλώνει ότι διέθετε όλες τις αναγκαίες πληροφορίες για να διαλέξει ποιον να ψηφίσει στις πρόσφατες ευρωπαϊκές εκλογές. Παρά το θετικό εν γένει συνολικό αποτέλεσµα, πρέπει ωστόσο να επισηµανθεί ότι η αίσθηση των πολιτών ότι ήταν καλά ενηµερωµένοι έχει υποχωρήσει αισθητά σε σύγκριση µε τις εκλογές του 2004, οπότε ανερχόταν στο 59% (έναντι 53% το 2009). Αντιθέτως, το 42% των ερωτηθέντων δηλώνουν ότι δεν διέθεταν όλες τις αναγκαίες πληροφορίες για να προσέλθουν στις κάλπες: το ποσοστό αυτό δεν είναι αµελητέο, δεν παύει όµως να είναι µειοψηφικό, παρά το γεγονός ότι σηµειώνει αύξηση σε σύγκριση µε τις ευρωπαϊκές εκλογές του 2004 (42%, +3 µονάδες). Ενώ κατά τις εκλογές του 2004 υπήρχε πραγµατικό χάσµα στον τοµέα της ενηµέρωσης µεταξύ των χωρών της παλαιάς Ευρώπης των 15, και των 10 χωρών οι οποίες είχαν προσχωρήσει στην Ευρωπαϊκή Ένωση λίγες µόνο εβδοµάδες νωρίτερα: το 2004, το 42% των ψηφοφόρων των 10 νέων κρατών µελών εκείνη την περίοδο δήλωναν ότι διέθεταν όλες τις αναγκαίες πληροφορίες για να επιλέξουν ποιον να ψηφίσουν στις ευρωπαϊκές εκλογές, έναντι ποσοστού 62% για τις 15 υπόλοιπες χώρες. Μέσα σε 5 έτη, το ποσοστό αυτό αυξήθηκε κατά 7 ποσοστιαίες µονάδες στα 12 κράτη µέλη που έχουν ενταχθεί στην Ένωση από το 2004, όπου είναι πλέον πλειοψηφικό, παρά το γεγονός ότι σηµειώθηκε µείωση 8 µονάδων στα 15 υπόλοιπα κράτη µέλη. Ενόψει αυτών, φαίνεται ότι το χάσµα µεταξύ των χωρών της παλαιάς Ευρώπης των 15 και των χωρών που εντάχθηκαν στην Ευρωπαϊκή Ένωση από το 2004 και µετά έχει πλέον γεφυρωθεί. 42

43 Αντίληψη για το επίπεδο ενηµέρωσης στις δύο τελευταίες ευρωπαϊκές εκλογές Ευρωπαϊκές εκλογές του 2004 Ευρωπαϊκές εκλογές του 2009 Ποσοστό τοις εκατό ΕΕ ΕΕ κράτη κράτη κράτη κράτη (%) των µέλη µέλη µέλη µέλη απαντήσεων: πριν µετά το πριν µετά το «Μάλλον ναι» από το 2004 από το Είχα όλες τις αναγκαίες πληροφορίες για να διαλέξω ποιον θα ψηφίσω στις πρόσφατες ευρωπαϊκές εκλογές ιαφορά µεταξύ των 15 κρατών µελών πριν από το 2004 και των 10 κρατών µελών µετά το 2004 ιαφορά µεταξύ των 15 κρατών µελών πριν από το 2004 και των 12 κρατών µελών µετά το % 62% 42% % 54% 49% +5 Σύγκριση µεταξύ των κρατών µελών Από την ανάλυση των αποτελεσµάτων ανά χώρα προκύπτει έντονη σύνδεση µεταξύ του ποσοστού συµµετοχής και του αισθήµατος των πολιτών ότι διέθεταν όλες τις αναγκαίες πληροφορίες για να ψηφίσουν στις εκλογές 12. ύο ακραία παραδείγµατα συνηγορούν υπέρ αυτού του αποτελέσµατος: από τη µία πλευρά της κλίµακας, το 90% των Μαλτέζων δήλωσαν επαρκώς ενηµερωµένοι ενόψει της προσέλευσής τους στις κάλπες, κάτι που εκφράστηκε µε ποσοστό συµµετοχής της τάξης του 78,8% στην εκλογική διαδικασία, το υψηλότερο σε χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης όπου η ψήφος δεν είναι υποχρεωτική. Αντίστοιχα, µόνο το 42% των Πολωνών δήλωσαν ότι είχαν την αίσθηση ότι διέθεταν όλες τις αναγκαίες πληροφορίες για να ψηφίσουν στις ευρωπαϊκές εκλογές του περασµένου Ιουνίου (ήτοι ποσοστό που υπολείπεται πολύ του 53% που καταγράφηκε στο σύνολο της Ευρωπαϊκής Ένωσης), και εν τέλει µόλις το 24,5% των πολιτών αυτής της χώρας προσήλθαν στις κάλπες (τρίτο µικρότερο ποσοστό συµµετοχής στην Ένωση). 12 είκτης συσχέτισης 0,66. 43

44 Συµµετοχή στις ευρωεκλογές του 2009 σε σχέση µε την αντίληψη για το επίπεδο ενηµέρωσης Είχα όλες τις αναγκαίες πληροφορίες για να διαλέξω ποιον θα ψηφίσω % «Μάλλον ναι» Ψήφισα στις ευρωεκλογές του 2009 ΕΕ27 53% 43,0% MT 90% 78,8% CY 79% 59,4% LU 75% 90,8% EE 71% 43,8% FI 70% 38,6% BE 69% 90,4% EL 68% 52,6% IE 67% 58,6% LV 66% 53,7% SK 63% 19,6% AT 62% 46,0% DK 60% 59,5% IT 60% 65,0% SI 60% 28,4% HU 59% 36,3% SE 58% 45,5% LT 57% 21,0% DE 56% 43,3% ES 54% 44,9% NL 53% 36,8% BG 49% 39,0% CZ 49% 28,2% FR 49% 40,6% RO 49% 27,7% PT 44% 36,8% PL 42% 24,5% UK 42% 34,8% 44

45 Κοινωνικοδηµογραφική ανάλυση Η σύνδεση µεταξύ αντίληψης για το επίπεδο ενηµέρωσης και συµµετοχής επιβεβαιώνεται ευθέως από τα στοιχεία του ακόλουθου πίνακα: τα άτοµα που είχαν την αίσθηση ότι διέθεταν επαρκή ενηµέρωση στην πλειονότητά τους προσήλθαν στις κάλπες. Η πλειονότητα των ατόµων που εξέφρασαν διαφορετική άποψη απείχαν. Είχα όλες τις αναγκαίες πληροφορίες για να διαλέξω ποιον θα ψηφίσω στις πρόσφατες ευρωπαϊκές εκλογές Μάλλον ναι Μάλλον όχι.γ. ΕΕ27 53% 42% 5% Φύλο Άνδρες 57% 38% 5% Γυναίκες 50% 45% 5% Ηλικία % 50% 6% % 45% 6% % 39% 4% % 40% 5% Ηλικία ολοκλήρωσης των σπουδών 15-47% 47% 6% % 42% 5% % 36% 3% Εξακολουθώ να σπουδάζω 51% 43% 6% Ψήφισα στις πρόσφατες ευρωπαϊκές εκλογές Ναι 69% 29% 2% Όχι 37% 56% 7% Παρακολούθησα ενηµερωτική εκστρατεία για την παρακίνηση των πολιτών να ψηφίσουν στις εκλογές Ναι 63% 34% 3% Όχι 35% 59% 6% Η κοινωνικοδηµογραφική ανάλυση των αποτελεσµάτων επιβεβαιώνει εξάλλου αυτό το συµπέρασµα: οι κατηγορίες ατόµων που διέθεταν περισσότερη ενηµέρωση ήταν αυτές που µετείχαν και περισσότερο στην εκλογική διαδικασία. Πρόκειται, κυρίως, για άτοµα 45

46 ηλικίας 40 ετών και άνω, άτοµα που συνέχισαν για µεγαλύτερο χρονικό διάστηµα τις σπουδές τους, αλλά και άτοµα που ήρθαν σε επαφή µε κάποια ενηµερωτική εκστρατεία για την παρακίνηση των πολιτών να ψηφίσουν στις εκλογές. Στην ενότητα που ακολουθεί θα αναλύσουµε λεπτοµερώς τα αποτελέσµατα αυτής της εκστρατείας. 2. Η έκθεση στις ευρωπαϊκές εκλογές Αφού προηγουµένως αναλύσαµε την αποχή και επιχειρήσαµε να κατανοήσουµε τους λόγους που οδήγησαν τους πολίτες στην αποχή, αυτή η δεύτερη ενότητα είναι αφιερωµένη στη µελέτη του επιπέδου έκθεσης των Ευρωπαίων σε ενηµερωτικές εκστρατείες για την παρακίνηση των πολιτών να ψηφίσουν στις εκλογές. Επηρέασαν οι εν λόγω εκστρατείες, είτε σε ευρωπαϊκό είτε σε εθνικό επίπεδο, την εκλογική συµπεριφορά των πολιτών; Επηρέασαν µήπως θετικά την απόφασή τους να προσέλθουν στις κάλπες; Απέδωσε καρπούς το µήνυµα που προσπάθησαν να µεταδώσουν στην κοινωνία τα ευρωπαϊκά θεσµικά όργανα και τα κράτη µέλη; Μπορούµε να αντλήσουµε διδάγµατα από αυτή τη διαδικασία ώστε να βελτιώσουµε, στο µέλλον, την επικοινωνιακή στρατηγική των ευρωπαϊκών θεσµικών οργάνων εν γένει, και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ειδικότερα; 2.1 Ανάµνηση ενηµερωτικής εκστρατείας για την παρακίνηση των πολιτών να ψηφίσουν στις εκλογές - Θετική εν γένει ανάµνηση, που συνιστά σαφή πρόοδο σε σύγκριση µε το 2004, χωρίς όµως ουσιαστικό αντίκτυπο στο ποσοστό συµµετοχής - Πάνω από δύο στους τρεις Ευρωπαίους (67%) θυµούνται να είδαν, να άκουσαν ή να διάβασαν ένα µήνυµα που είχε στόχο να παρακινήσει τους ψηφοφόρους να ψηφίσουν στις ευρωπαϊκές εκλογές 13. Σε σύγκριση µε την κατάσταση το 2004, οπότε το ερώτηµα είχε τεθεί µε πολύ διαφορετικό τρόπο 14, καταγράφεται αύξηση 30 ποσοστιαίων µονάδων! 13 Προσωπικώς, θυµάστε να είδατε στην τηλεόραση, στο διαδίκτυο ή σε αφίσες, να διαβάσατε σε εφηµερίδες ή να ακούσατε στο ραδιόφωνο εκστρατεία µε προτροπές προς τον κόσµο να πάει να ψηφίσει στις ευρωεκλογές; 14 Υπέπεσε στην αντίληψή σας κάποια εκστρατεία ή διαφήµιση που δεν προερχόταν από συγκεκριµένο πολιτικό κόµµα και παρότρυνε τους πολίτες να ψηφίσουν στις ευρωπαϊκές εκλογές; Ναι όχι. 46

47 Σύγκριση µεταξύ των κρατών µελών Ποσοστό ανάµνησης ενηµερωτικής εκστρατείας για την παρακίνηση των πολιτών να ψηφίσουν στις εκλογές - Συµµετοχή στις ευρωπαϊκές εκλογές του 2009 Ανάµνηση ενηµερωτικής Συµµετοχή στις εκστρατείας για την ευρωπαϊκές εκλογές του παρακίνηση των 2009 πολιτών να ψηφίσουν στις εκλογές ΕΕ27 67% 43,0% MT 89% 78,8% SE 86% 45,5% SK 82% 19,6% EE 80% 43,8% DK 79% 59,5% HU 79% 36,3% CY 78% 59,4% NL 78% 36,8% ES 76% 44,9% CZ 75% 28,2% SI 75% 28,4% LU 74% 90,8% IE 72% 58,6% LT 72% 21,0% AT 72% 46,0% FI 71% 38,6% DE 69% 43,3% PT 67% 36,8% EL 66% 52,6% FR 66% 40,6% LV 66% 53,7% PL 66% 24,5% RO 62% 27,7% IT 60% 65,0% UK 54% 34,8% BE 53% 90,4% BG 45% 39,0% 47

48 Ο βαθµός ανάµνησης ποικίλλει σηµαντικά από χώρα σε χώρα: η µεγάλη πλειονότητα των ερωτηθέντων στη Μάλτα (89%, µε πολύ υψηλό ποσοστό συµµετοχής της τάξης του 78,8%), τη Σουηδία (86% 45,5%) καθώς και τη Σλοβακία, που ήταν η τελευταία χώρα από άποψη συµµετοχής (82% 19,6%), είχε δει τις εκστρατείες. ιαπιστώνεται συνεπώς ότι το υψηλό ποσοστό ανάµνησης µιας τέτοιας εκστρατείας δεν συνοδεύεται συστηµατικά από αυξηµένο επίπεδο συµµετοχής. Κατά τον ίδιο τρόπο, στις χώρες στις οποίες αυτό το ποσοστό ανάµνησης εµφανίζεται πιο µειωµένο, παρατηρούνται πολύ διαφορετικά µεταξύ τους ποσοστά συµµετοχής: Βουλγαρία (ποσοστό ανάµνησης 45%, έναντι ποσοστού συµµετοχής 39%), Ηνωµένο Βασίλειο (54% έναντι 34,7%), Ιταλία (60% έναντι 65%). Η ανάγνωση αυτού του πίνακα µας επιτρέπει να διαπιστώσουµε ότι το ποσοστό ανάµνησης είναι το ίδιο στις χώρες που εντάχθηκαν προσφάτως στην Ευρωπαϊκή Ένωση (το 2004 και το 2007) και στα υπόλοιπα κράτη µέλη. Εντούτοις, η συµµετοχή είναι εµφανώς µικρότερη στην πρώτη οµάδα κρατών. Κοινωνικοδηµογραφική ανάλυση Από την εξέταση των κοινωνικοδηµογραφικών χαρακτηριστικών των ερωτηθέντων προκύπτουν ορισµένες διαφορές, ωστόσο οι συγκεκριµένες διαφοροποιήσεις έχουν ελάχιστη σηµασία. Τα αποτελέσµατα είναι καλύτερα µεταξύ: - των ανδρών (69%), έναντι ποσοστού 64% για τις γυναίκες - των ερωτηθέντων που συνέχισαν τις σπουδές τους και µετά την ηλικία των 19 ετών (73%), έναντι ποσοστού 60% για τα άτοµα που εγκατέλειψαν το σχολείο πριν από την ηλικία των 16 ετών - των πιο έντονα πολιτικοποιηµένων ερωτηθέντων, οι οποίοι τοποθετούνται στα αριστερά ή στα δεξιά του πολιτικού φάσµατος (72% και στις δύο περιπτώσεις), έναντι ποσοστού 66% µεταξύ των ατόµων που δηλώνουν ότι τοποθετούνται στο κέντρο - των ερωτηθέντων που αισθάνονται Ευρωπαίοι (74%), έναντι ποσοστού 55% για όσους δεν συµµερίζονται αυτό το αίσθηµα. Αυτή η εµφανής διαφορά (19 ποσοστιαίες µονάδες) µπορεί αναµφίβολα να αποδοθεί στο 48

49 γεγονός ότι οι ερωτηθέντες που δηλώνουν ότι αισθάνονται ευρωπαίοι πολίτες είναι πιο ευαισθητοποιηµένοι ως προς τα ευρωπαϊκά ζητήµατα. Κατά κανόνα, οι ερωτηθέντες που ψήφισαν θυµούνται το περιεχόµενο παρόµοιας εκστρατείας σε ποσοστό λίγο µεγαλύτερο από τον µέσο όρο: 73%, έναντι ποσοστού 61% των απεχόντων. ΕΕ-27 Συµµετοχή στις ευρωπαϊκές εκλογές του 2009 εν Ψήφισα ψήφισα Θυµάµαι εκστρατεία ευαισθητοποίησης για τη συµµετοχή στις ευρωπαϊκές εκλογές 67% 73% 61% εν θυµάµαι εκστρατεία ευαισθητοποίησης για τη συµµετοχή στις ευρωπαϊκές εκλογές 30% 25% 36%.Γ./.Α. 3% 2% 3% Κατά τρόπο συµµετρικό, ενώ το ένα τέταρτο µόλις των ψηφισάντων στις ευρωπαϊκές εκλογές δεν θυµάται αντίστοιχη εκστρατεία, πάνω από το ένα τρίτο όσων απείχαν από τις εκλογές δηλώνει ότι δεν θυµάται καµία εκστρατεία ευαισθητοποίησης για τη συµµετοχή στις ευρωπαϊκές εκλογές (36%). Τα κοινωνικοδηµογραφικά χαρακτηριστικά των ψηφισάντων αναλύθηκαν στην πρώτη ενότητα αυτής της έκθεσης. 49

50 3. Βαρύτητα των ευρωπαϊκών ζητηµάτων στον καθορισµό της ψήφου Σε αυτή την τελευταία ενότητα της ανάλυσης, θα εστιάσουµε την προσοχή µας ειδικότερα στους Ευρωπαίους που ψήφισαν στις ευρωπαϊκές εκλογές, ήτοι στο 43% του συνολικού µας δείγµατος: τα συµπληρωµατικά ερωτήµατα στα οποία θα επιχειρήσουµε να απαντήσουµε είναι πότε αποφάσισαν να συµµετάσχουν στην εκλογική διαδικασία, και κυρίως ποια ήταν τα κριτήρια που καθόρισαν την επιλογή τους. Αυτά τα στοιχεία µπορούν συγχρόνως να βοηθήσουν στην καλύτερη κατανόηση των λόγων της µειωµένης συµµετοχής: ουσιαστικά, η ανάλυση των επιχειρηµάτων που προβάλλουν οι ψηφοφόροι για να αιτιολογήσουν την απόφασή τους να ψηφίσουν µπορεί να µας προσφέρει έµµεσες ενδείξεις σχετικά µε τους λόγους εκείνους για τους οποίους δεν προσήλθαν στις κάλπες όσοι απείχαν από τις εκλογές. 3.1 Η στιγµή της απόφασης - Στη µεγάλη τους πλειονότητα οι ψηφοφόροι ψηφίζουν συστηµατικά κατά τον ίδιο τρόπο, ή λαµβάνουν τις αποφάσεις τους αρκετό διάστηµα πριν από τις εκλογές - Ένας στους δύο ψηφίσαντες δηλώνει ότι ψηφίζει πάντα κατά τον ίδιο τρόπο 15. Οι ψηφοφόροι είναι συνήθως πιστοί στο κόµµα ή τον υποψήφιό τους, στοιχείο που δεν επηρεάζεται από τον προβλεπόµενο τύπο εκλογών. Λίγο παραπάνω από το ένα τρίτο εξ αυτών λαµβάνουν την τελική τους απόφαση λίγους µήνες ή και λίγες εβδοµάδες πριν από τις εκλογές. Μπορούµε µάλιστα να αναρωτηθούµε κατά πόσον η προεκλογική εκστρατεία η οποία τις περισσότερες φορές αρχίζει τις τελευταίες εβδοµάδες πριν από τις εκλογές είναι πραγµατικά σε θέση να επηρεάσει την επιλογή τους. Μόνο το 15% των συµµετεχόντων στις εκλογές έλαβαν την τελική τους απόφαση τις τελευταίες ή ακόµα και την τελευταία ηµέρα των εκλογών. 15 QK3a Πότε αποφασίσατε να ψηφίσετε για το πολιτικό κόµµα ή για τον υποψήφιο που ψηφίσατε στις πρόσφατες ευρωεκλογές; 50

51 Στο σύνολό τους αυτά τα αποτελέσµατα είναι σχετικά σταθερά σε σύγκριση µε τις ευρωπαϊκές εκλογές του Μπορεί απλώς να επισηµανθεί ότι, ενώ το ποσοστό των πιστών ψηφοφόρων, οι οποίοι ψηφίζουν συστηµατικά κατά τον ίδιο τρόπο, µειώνεται ελαφρώς (-2 µονάδες), το ποσοστό των ψηφοφόρων που επέλεξαν τον υποψήφιό τους αρκετό χρονικό διάστηµα προ των εκλογών (µερικές εβδοµάδες ή µήνες πριν από την ηµέρα των εκλογών) σηµειώνει αύξηση, διαµορφούµενο στο 34% (+6 µονάδες). Κατά τρόπο συµµετρικό, ο αριθµός των ερωτηθέντων που πραγµατοποίησαν την επιλογή τους τις τελευταίες ώρες πριν από την έναρξη της εκλογικής διαδικασίας είναι ελαφρώς µειωµένος σε σύγκριση µε το 2004 (15%, -4 µονάδες). 51

52 Σύγκριση µεταξύ των κρατών µελών QK3a: Πότε αποφασίσατε να ψηφίσετε για το πολιτικό κόµµα ή για τον υποψήφιο που ψηφίσατε στις πρόσφατες ευρωεκλογές; Βάση: ψηφίσαν τες στις ευρωπαϊ κές εκλογές του 2009 (43% του συνολικ ού δείγµατο ς) Πάντα ψηφίζω έτσι (λίγους µήνες ή λίγες εβδοµάδε ς πριν από τις εκλογές) (λίγες ηµέρες πριν ή την ηµέρα των εκλογών) % «Ψήφι σα» ΕΕ-27 50% 34% 15% 43,0% LV 17% 51% 32% 53,7% FR 41% 28% 30% 40,6% SE 26% 46% 27% 45,5% NL 40% 34% 26% 36,8% DK 40% 34% 25% 59,5% FI 38% 37% 25% 38,6% CZ 50% 28% 22% 28,2% UK 41% 36% 22% 34,8% LT 50% 31% 19% 21,0% BE 53% 29% 18% 90,4% EE 40% 41% 18% 43,8% AT 49% 33% 18% 46,0% SI 54% 28% 18% 28,4% RO 48% 33% 17% 27,7% LU 42% 41% 16% 90,8% SK 50% 34% 16% 19,6% IE 41% 46% 13% 58,6% EL 63% 24% 13% 52,6% DE 51% 36% 12% 43,3% MT 66% 22% 12% 78,8% CY 76% 13% 11% 59,4% BG 46% 42% 11% 39,0% ES 60% 28% 11% 44,9% PL 49% 36% 10% 24,5% PT 58% 32% 8% 36,8% IT 58% 35% 6% 65,0% HU 54% 41% 5% 36,3% Από την εξέταση του πίνακα προκύπτει για το τρέχον έτος ότι, σε αντίθεση µε το 2004, υφίσταται ελάχιστη διαφορά µεταξύ των 12 κρατών που µετέχουν στις ευρωπαϊκές εκλογές από το 2004 και των υπολοίπων κρατών µελών της Ένωσης. 52

53 Η ανάλυση των αποτελεσµάτων ανά χώρα αποκαλύπτει πολύ έντονες διαφοροποιήσεις ως προς την εκλογική συµπεριφορά των πολιτών: περίπου ένας στους τρεις ψηφοφόρους αποφάσισε λίγες µόνον ηµέρες πριν από την προσέλευσή του στις κάλπες, ή ακόµη και την ίδια την ηµέρα των εκλογών, στη Λετονία (32%), τη Γαλλία (30%), τη Σουηδία (27%) και τις Κάτω Χώρες (26%). Κατά τρόπο συµµετρικό, το ποσοστό των «πιστών» ψηφοφόρων, οι οποίοι δηλώνουν ότι ψήφισαν όπως ακριβώς και στο παρελθόν, είναι λιγότερο σηµαντικό σε αυτές τις χώρες. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα έντονα στη Λετονία, όπου το ποσοστό όσων δηλώνουν ότι ψηφίζουν συστηµατικά µε τον ίδιο τρόπο ανέρχεται µόλις στο 17%. Σε γενικές γραµµές, φαίνεται ότι υπάρχει χάσµα Βορρά-Νότου όσον αφορά τη στιγµή της επιλογής. Οι κάτοικοι των κρατών µελών του Νότου πραγµατοποιούν σε µεγαλύτερα ποσοστά την επιλογή τους εκ των προτέρων είτε ψηφίζουν πάντα µε τον ίδιο τρόπο, είτε λαµβάνουν την απόφασή τους µερικές εβδοµάδες ή και µήνες νωρίτερα ενώ οι κάτοικοι των χωρών του Βορρά είναι λιγότερο αποφασισµένοι, και εµφανίζονται περισσότερο διστακτικοί έως και τις τελευταίες στιγµές πριν από την προσέλευσή τους στις κάλπες. Τόσο οι Έλληνες (13%), οι Μαλτέζοι (12%), οι Κύπριοι και οι Ισπανοί (11% και στις δύο τελευταίες χώρες), όσο και οι Πορτογάλοι (8%) και οι Ιταλοί (6%), υπολείπονται του ευρωπαϊκού µέσου όρου (15%) όσον αφορά το ποσοστό των πολιτών που κατέληξαν στην επιλογή τους τις τελευταίες ηµέρες πριν από τις εκλογές ή και την τελευταία ηµέρα πριν από τις εκλογές απεναντίας, το ένα τέταρτο, ή και παραπάνω, των Λετονών, των Σουηδών, των Ολλανδών, των ανών και των Φινλανδών κατέληξαν στην επιλογή τους τις τελευταίες ηµέρες πριν από τις εκλογές, ακόµη και την ίδια την ηµέρα των εκλογών. Όπως επισηµάνθηκε προηγουµένως, στις χώρες στις οποίες σηµειώθηκε αυξηµένη αποχή τα άτοµα που δεν ψήφισαν έλαβαν αυτή την απόφαση σε µεγαλύτερο ποσοστό τις τελευταίες ηµέρες πριν από τις εκλογές. Αντίθετα, διαπιστώνεται εν προκειµένω ότι δεν υφίσταται σχεδόν καµία σχέση µεταξύ της στιγµής της επιλογής και της συµµετοχής στις εκλογές: στις χώρες στις οποίες οι ψηφοφόροι καταλήγουν στην επιλογή τους αρκετό διάστηµα πριν από τις εκλογές τα ποσοστά συµµετοχής δεν είναι πιο αυξηµένα από τις υπόλοιπες χώρες είκτης συσχέτισης µεταξύ της συµµετοχής, και του γεγονότος ότι η απόφαση όσον αφορά το ποιον θα ψηφίσει ο ερωτών ελήφθη αρκετό χρονικό διάστηµα πριν από τις εκλογές (είτε ο ερωτών ψηφίζει πάντα κατά τον ίδιο τρόπο, είτε αποφασίζει αρκετές εβδοµάδες ή µήνες πριν από τις εκλογές): 0,1. 53

54 Κοινωνικοδηµογραφική ανάλυση: Από άποψη κοινωνικής δηµογραφίας, πρέπει να σηµειωθεί ότι κυρίως οι νέοι ψηφοφόροι αποφασίζουν σε µεγαλύτερο ποσοστό την τελευταία στιγµή σε σύγκριση µε τους µεγαλυτέρους τους σε ηλικία (25% των ψηφοφόρων ηλικίας 18 έως 24 ετών 17, έναντι ποσοστού 17% για τα άτοµα ετών, και 12% για τα άτοµα 55 ετών και άνω). Καθόσον διαθέτουν µικρότερη πείρα συµµετοχής σε εκλογές, φαίνεται να διστάζουν περισσότερο προτού καταλήξουν στην επιλογή τους ετών και άνω στην Αυστρία. 54

55 3.2 Τα κριτήρια ψήφου - Η εκλογική συµµετοχή καθορίζεται πρωτίστως από το δηµοκρατικό καθήκον - Όπως διαπιστώθηκε προηγουµένως, οι λόγοι που σχετίζονται άµεσα µε την Ευρωπαϊκή Ένωση δεν βρίσκονται στην κορυφή της ιεραρχίας των κινήτρων που επικαλούνται οι απέχοντες για να αιτιολογήσουν την επιλογή τους. Κατ αναλογία, οι ψηφοφόροι που συµµετέχουν στις ευρωπαϊκές εκλογές το πράττουν πρωτίστως ως τρόπο εκπλήρωσης των καθηκόντων τους ως πολιτών, ενώ έπονται τα αυστηρώς πολιτικά και ευρωπαϊκά κίνητρα. το 47% των ψηφισάντων, σχεδόν το ήµισυ δηλαδή, εξηγούν ότι ψήφισαν επειδή αυτό αποτελεί υποχρέωσή τους ως πολιτών, το δε 40% επειδή ψηφίζουν συστηµατικά 18. Σε δεύτερη φάση, αλλά µε αρκετά µεγάλη διαφορά, ελαφρώς λιγότεροι από το ένα τέταρτο των ψηφισάντων δηλώνουν ότι ψήφισαν προκειµένου να στηρίξουν ένα πολιτικό κόµµα το οποίο θεωρούν ότι εκπροσωπεί περισσότερο τις απόψεις τους (24%). Οι υπόλοιποι λόγοι αναφέρονται από ποσοστό λιγότερο του 20% των ψηφισάντων. Σύγκριση µεταξύ των κρατών µελών Λεπτοµερέστερα, τα κριτήρια ψήφου µπορούν να οργανωθούν σε επιµέρους θεµατικές κατηγορίες κατά τον ακόλουθο τρόπο:. 1/ Η ψήφος ως «καθήκον του πολίτη». Αυτό το κριτήριο εµφανίζεται στις περισσότερες απαντήσεις των ψηφισάντων: - Το 47% των ψηφοφόρων εξηγούν ότι ψήφισαν για να εκπληρώσουν το καθήκον τους ως πολίτες. Οι Κύπριοι για τους οποίους η ψήφος είναι υποχρεωτική (78%), οι Μαλτέζοι (74%), οι Ρουµάνοι (73%) και οι Σουηδοί (71%) δηλώνουν σε µεγαλύτερο ποσοστό ότι ψήφισαν προκειµένου να εκπληρώσουν τα καθήκοντά τους ως πολίτες. Αυτό ισχύει σε εµφανώς µικρότερα ποσοστά στην Ουγγαρία (30%) και στην Τσεχική ηµοκρατία (29%). 18 QK4d Ποιοι είναι οι κυριότεροι λόγοι που πήγατε να ψηφίσετε στις ευρωεκλογές; 55

56 - Το 40% των ψηφισάντων δηλώνουν εξάλλου ότι προσήλθαν στις κάλπες επειδή ψηφίζουν συστηµατικά. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα στις περιπτώσεις της Φινλανδίας (59%) και της ανίας (54%). Οι Λουξεµβουργιανοί, για τους οποίους η ψήφος είναι υποχρεωτική, δίνουν αυτή την απάντηση κατά το µικρότερο καταγεγραµµένο ποσοστό (19%). Βάση: Ευρωπαίοι που προσήλθαν για να ψηφίσουν (43% του συνολικού δείγµατος) 2/ Η ψήφος για τη στήριξη συγκεκριµένου πολιτικού σχήµατος: Ορισµένοι Ευρωπαίοι εκτιµούν ότι η ψήφος είναι µέσο στήριξης του πολιτικού κόµµατος το οποίο προτιµούν ή, σε µικρότερο βαθµό, της κυβέρνησής τους. 56

57 - Το 24% των Ευρωπαίων ψήφισαν στις εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο προκειµένου να στηρίξουν συγκεκριµένο πολιτικό κόµµα. Αυτή η ψήφος στήριξης συγκεκριµένου πολιτικού φορέα εµφανίζεται µε ιδιαίτερα έντονο τρόπο στη Βουλγαρία (45%), την Κύπρο (42%) και τη Σλοβακία (41%), µε άλλα λόγια σε χώρες µεταξύ των οποίων καταγράφονται πολύ διαφορετικά ποσοστά κινητοποίησης των πολιτών. - Το 9% των ψηφισάντων συµµετείχαν στις εκλογές προκειµένου να στηρίξουν την κυβέρνησή τους. Βάση: Ευρωπαίοι που προσήλθαν για να ψηφίσουν (43% του συνολικού δείγµατος) 57

58 3/ Η ευρωπαϊκή ψήφος: Ο πρώτος λόγος που σχετίζεται άµεσα µε τις ευρωπαϊκές υποθέσεις («η ψήφος σας µπορεί να αλλάξει τα πράγµατα») κατατάσσεται µόλις στην τέταρτη θέση της ιεραρχίας µε ποσοστό 19%. Είναι ωστόσο πολύ σηµαντικός παράγοντας, πολύ δε περισσότερο που αφορά έναν από τους κύριους άξονες των ενηµερωτικών εκστρατειών για την παρακίνηση των Ευρωπαίων να ψηφίσουν στις εκλογές 19 : οι ευρωπαϊκές πολιτικές έχουν άµεσο αντίκτυπο στην καθηµερινή ζωή των πολιτών, οι οποίοι µπορούν, µε την ψήφο τους, να επηρεάσουν τις πολιτικές επιλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. - Στην πρώτη θέση αυτών των «ευρωπαϊκών» λόγων, το 19% των πολιτών θεωρούν ότι µέσω της ψήφου τους στις ευρωπαϊκές εκλογές µπορούν να αλλάξουν τα πράγµατα. Η αντίληψη αυτή είναι ιδιαίτερα ισχυρή στη Σουηδία, όπου µάλιστα είναι το δεύτερο κριτήριο που αναφέρουν οι ερωτηθέντες. - Σε ένα δεύτερο επίπεδο, το 16% των Ευρωπαίων ψήφισαν επειδή τάσσονται «υπέρ της Ευρωπαϊκής Ένωσης». Πρόκειται συνεπώς για µια ψήφο «στήριξης». Πρέπει να υπογραµµιστεί ότι οι ρουµάνοι και οι σλοβάκοι ψηφοφόροι που προσήλθαν στις κάλπες σε πολύ µειωµένα ποσοστά, εµφανίζουν τα µεγαλύτερα ποσοστά µεταξύ των ψηφισάντων που επικαλούνται αυτό το επιχείρηµα (27% και στις δύο χώρες). - Ακολούθως, το 13% των ψηφοφόρων δηλώνουν ότι αποφάσισαν να ψηφίσουν επειδή «αισθάνονται Ευρωπαίοι». Οι εν λόγω ψηφοφόροι είναι ελαφρώς περισσότεροι στις ιδρυτικές χώρες της Ένωσης: στο Λουξεµβούργο (24%), τη Γερµανία και τη Γαλλία (23% και στις δύο χώρες), καθώς και τις Κάτω Χώρες (18%). - Τέλος, τα υπόλοιπα κριτήρια συµµετοχής στις ευρωπαϊκές εκλογές τα επικαλούνται πιο περιορισµένες οµάδες ψηφισάντων: 6% δηλώνουν ότι ψήφισαν επειδή η Ευρωπαϊκή Ένωση «διαδραµατίζει σηµαντικό ρόλο στην καθηµερινή τους ζωή», 5% επειδή «ενδιαφέρονται για τις ευρωπαϊκές υποθέσεις», και 5% λόγω των «πληροφοριών που έλαβαν κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας». 19 Εκστρατεία µε τίτλο «Η ψήφος σας: Χρησιµοποιήστε την στις 7 Ιουνίου, στις εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο». 58

59 4/ Η ψήφος δυσαρέσκειας. Η ανάλυση των αποτελεσµάτων καταδεικνύει ότι η ψήφος δυσαρέσκειας, ανεξάρτητα από τις µορφές που έλαβε, διαδραµάτισε περιθωριακό µόνον ρόλο στις ευρωπαϊκές εκλογές. Μπορεί να εκφραστεί µε πολλούς διαφορετικούς τρόπους: - Μπορεί να συνιστά γενικευµένη δυσαρέσκεια: αντίθετα µε ό,τι συνέβη µε τα απορριπτικά δηµοψηφίσµατα της Συνταγµατικής Συνθήκης στη Γαλλία και τις Κάτω Χώρες 20 καθώς και της Συνθήκης της Λισαβόνας στην Ιρλανδία 21, µόνο το 11% των ψηφισάντων έριξε ψήφο δυσαρέσκειας, µε σαφείς διαφοροποιήσεις µεταξύ των επιµέρους χωρών: τέτοια δυσαρέσκεια εκφράστηκε σε ποσοστό 28% στην Ουγγαρία και 22% στο Ηνωµένο Βασίλειο. - Μπορεί να αποβλέπει σε τιµωρία της κυβέρνησης: αυτό το είδος ψήφου αντιστοιχεί σε ποσοστό µόλις 5%, µε ορισµένες, ωστόσο, σηµαντικές διαφοροποιήσεις. Έτσι, ανήλθε σε ποσοστό 19% στην Ελλάδα, 12% στην Ουγγαρία και 11% στη Γαλλία ενώ τα αντίστοιχα ποσοστά στη Σουηδία και τη Σλοβενία ήταν 1% και στη Ρουµανία 2%. - Μπορεί να αποβλέπει σε τιµωρία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μόνο το 2% των ψηφισάντων σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης επεδίωξε κάτι τέτοιο. 20 ηµοψήφισµα για τη Συνταγµατική Συνθήκη, το ηµοψήφισµα για τη Συνθήκη της Λισαβόνας, το

60 QK4d Ποιοι είναι οι κυριότεροι λόγοι που πήγατε να ψηφίσετε στις ευρωπαϊκές εκλογές; (ΕΝΑΛΛΑΓΗ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ - ΕΩΣ 3 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ) Αυτό είναι το καθήκον σας ως πολίτης Ψηφίζετε πάντοτε Για να υποστηρίξετε το πολιτικό κόµµα στο οποίο πρόσκεισθε Μπορείτε να αλλάξετε τα πράγµατα µε την ψήφο σας στις ευρωπαϊκές εκλογές Τάσσεστε υπέρ της ΕΕ Αισθάνεστε Ευρωπαίος/ πολίτης της ΕΕ Για να εκφράσετε τη δυσαρέσκειά σας Για να στηρίξετε την κυβέρνησή σας Η ΕΕ διαδραµατίζει σηµαντικό ρόλο στην καθηµερινή σας ζωή EE27 47% 40% 24% 19% 16% 13% 11% 9% 6% BE 37% 31% 24% 10% 11% 13% 6% 7% 6% BG 63% 43% 45% 18% 23% 10% 3% 6% 3% CZ 29% 48% 23% 17% 12% 15% 16% 7% 5% DK 64% 59% 21% 24% 14% 17% 11% 6% 9% DE 40% 42% 34% 23% 26% 23% 7% 10% 7% EE 55% 46% 18% 13% 10% 15% 9% 10% 3% IE 68% 47% 19% 19% 20% 5% 14% 8% 8% EL 60% 29% 31% 13% 7% 8% 19% 13% 6% ES 57% 27% 17% 21% 19% 6% 11% 12% 6% FR 65% 44% 18% 20% 17% 23% 14% 8% 4% IT 35% 39% 22% 19% 13% 10% 7% 10% 8% CY 78% 53% 42% 17% 11% 5% 8% 13% 10% LV 61% 34% 20% 15% 6% 8% 20% 6% 2% LT 62% 51% 23% 12% 7% 10% 3% 10% 3% LU 60% 19% 17% 21% 18% 24% 8% 8% 9% HU 30% 44% 30% 23% 11% 9% 28% 6% 5% MT 74% 34% 36% 22% 23% 11% 11% 9% 10% NL 43% 49% 31% 22% 25% 18% 11% 6% 6% AT 35% 30% 31% 26% 16% 16% 18% 14% 7% PL 44% 34% 14% 10% 7% 13% 3% 6% 3% PT 43% 43% 10% 15% 6% 6% 6% 4% 5% RO 73% 33% 31% 18% 27% 7% 4% 4% 8% SI 63% 47% 26% 15% 9% 11% 10% 11% 5% SK 63% 34% 41% 22% 27% 13% 7% 9% 6% FI 54% 54% 20% 18% 11% 16% 6% 9% 5% SE 71% 39% 29% 42% 15% 14% 9% 5% 5% UK 41% 51% 21% 12% 7% 4% 22% 8% 4% *Οι άλλες απαντήσεις επιλέχθηκαν από ποσοστό 5% των ερωτηθέντων ή χαµηλότερο. Βάση: Ευρωπαίοι που προσήλθαν για να ψηφίσουν (43% του συνολικού δείγµατος) Υψηλότερο ποσοστό ανά απάντηση Υψηλότερο ποσοστό ανά χώρα Χαµηλότερο ποσοστό ανά απάντηση Χαµηλότερο ποσοστό ανά χώρα 60

61 Κοινωνικοδηµογραφική ανάλυση: Σε γενικές γραµµές, η ανάλυση των κριτηρίων ψήφου σε συνάρτηση µε τα κοινωνικοδηµογραφικά χαρακτηριστικά των ερωτηθέντων αποκαλύπτει ελάχιστες σοβαρές διαφοροποιήσεις. Ορισµένες ωστόσο αξίζει να σηµειωθούν, ιδίως όσον αφορά την ηλικία των ερωτηθέντων, το επίπεδο εκπαίδευσής τους και, όπως είναι λογικό, τη στάση τους έναντι της Ένωσης. Ενώ διαπιστώνονται ελάχιστες διαφοροποιήσεις ως προς το κριτήριο του πολιτικού καθήκοντος, η «συστηµατική» ψήφος προβάλλεται περισσότερο ως λόγος από τα άτοµα µεγαλύτερης ηλικίας τα οποία διαθέτουν πολύ µεγαλύτερη πείρα συµµετοχής σε εκλογές, σε ποσοστό 43% έναντι των νεότερων ψηφοφόρων (28% για τις ηλικίες µεταξύ ετών). Το αίσθηµα ότι η ψήφος µπορεί να αλλάξει τα πράγµατα είναι κάπως πιο έντονο µεταξύ των ψηφοφόρων που διαθέτουν τους περισσότερους τίτλους σπουδών (το 21% όσων διέκοψαν τις σπουδές τους µετά το 19ο έτος της ηλικίας τους, έναντι 16% όσων εγκατέλειψαν το σχολείο πριν από την ηλικία των 16 ετών). Είναι εξίσου ενδιαφέρον να επισηµανθεί ότι τον λόγο αυτόν επικαλούνται σε λίγο µεγαλύτερο βαθµό οι ψηφοφόροι που θυµούνται την εκστρατεία παρακίνησης για συµµετοχή στην ψηφοφορία. Αυτό καταδεικνύει ίσως ότι οι συγκεκριµένες ενηµερωτικές παρεµβάσεις είχαν, παρά τις όποιες δυσκολίες, κάποιο αποτέλεσµα, έστω και περιορισµένο. Πρέπει, τέλος, να αναφερθεί ότι το 18% των ψηφισάντων που δεν αισθάνονται ευρωπαίοι πολίτες ψήφισαν για να εκφράσουν τη δυσαρέσκειά τους (έναντι, υπενθυµίζεται, 11% του συνόλου των ψηφισάντων).

62 3.3 Οι βασικές παράµετροι που καθόρισαν την επιλογή των ψηφοφόρων - Η οικονοµική κρίση και η ανεργία υπήρξαν τα στοιχεία που κυριάρχησαν στην επιλογή των ψηφοφόρων - Χωρίς το γεγονός να προκαλεί έκπληξη, και επιβεβαιώνοντας ως προς αυτό τις διάφορες προεκλογικές έρευνες 22, η οικονοµική κρίση επηρέασε καθοριστικά τις ευρωπαϊκές εκλογές. Όταν καλούνται να αναφέρουν τους βασικούς λόγους που τους ώθησαν να ψηφίσουν 23, οι ψηφοφόροι αναφέρουν πρώτους, και µε µεγάλη διαφορά από τους υπόλοιπους, τους οικονοµικούς λόγους (41%) καθώς και την ανεργία (37%). Αντιθέτως, τα θέµατα που σχετίζονται µε τις αρµοδιότητες των θεσµικών οργάνων της Ένωσης (19%), καθώς και µε τις κοινωνικές πτυχές, έπονται µε πολύ µεγάλη διαφορά. Εξάλλου, είναι ενδιαφέρον να σηµειωθεί ότι αρκετά µεγάλος αριθµός ψηφοφόρων έχει τοποθετήσει τα διάφορα ευρωπαϊκά ζητήµατα αµέσως µετά τα ζητήµατα οικονοµικής φύσεως: ο ρόλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης στη διεθνή σκηνή (22%) προηγείται συνεπώς της ανασφάλειας (18%), της µετανάστευσης (16%), καθώς και της καταπολέµησης της αλλαγής του κλίµατος (16%). Σύγκριση κατά οµάδες χωρών Αν και καταγράφονται ελάχιστες διαφοροποιήσεις µεταξύ των 15 χωρών που µετείχαν στις προγενέστερες του 2004 ευρωπαϊκές εκλογές και των 12 που µετέχουν στις ευρωπαϊκές εκλογές ύστερα από το 2004/2007 ως προς τους λόγους που ώθησαν τους πολίτες να προσέλθουν στις κάλπες, οι διαφοροποιήσεις είναι πολύ σηµαντικές όσον αφορά τα ζητήµατα που βάρυναν περισσότερο στην επιλογή τους. Η οικονοµική ανάπτυξη (52% στα 12 νέα κράτη µέλη έναντι ποσοστού 39% στα υπόλοιπα 15 κράτη), το µέλλον των συντάξεων (36% έναντι 19%) και η γεωργία (23% έναντι 9%) διαδραµάτισαν σηµαντικότερο ρόλο για τους ψηφοφόρους των πιο πρόσφατων κρατών µελών. Με ανάλογο τρόπο, η ισχύς και οι αρµοδιότητες της Ένωσης (20% έναντι 13%), η µετανάστευση (18% στην ΕΕ των 15, έναντι 6% στα 12 νεότερα κράτη µέλη) και η καταπολέµηση της αλλαγής του κλίµατος (17% έναντι 11%) αποτελούν τα θέµατα που επηρέασαν περισσότερο τη συµµετοχή των ψηφοφόρων των 15 χωρών στις οποίες διεξήχθησαν ευρωπαϊκές εκλογές και πριν από το Ειδικό Ευρωβαρόµετρο: The 2009 EP elections, δηµοσιεύθηκε τον Απρίλιο του Ειδικό Ευρωβαρόµετρο: The 2009 European elections : expectations of the Europeans : 23 QK5T Ποια είναι τα ζητήµατα που σας έκαναν να ψηφίσετε στις ευρωεκλογές; 62

63 Απεναντίας, το θέµα της ανεργίας επηρέασε εξίσου σηµαντικά και τις δύο οµάδες κρατών (38% στα 12 νέα κράτη µέλη, έναντι 37% στα 15 υπόλοιπα κράτη). QK5T: Ποια είναι τα ζητήµατα που σας έκαναν να ψηφίσετε στις ευρωεκλογές; Κατά κύριο λόγο; Και στη συνέχεια; Βάση: Ευρωπαίοι που προσήλθαν για να ψηφίσουν (43% του συνολικού δείγµατος) ΕΕ27 15 κράτη µέλη πριν από το κράτη µέλη µετά το 2004 ιαφορά µεταξύ των 15 κρατών µελών πριν από το 2004 και των 12 κρατών µελών µετά το 2004 Η οικονοµική ανάπτυξη 41% 39% 52% +13 Η ανεργία 37% 37% 38% +1 Ο ρόλος της ΕΕ στη διεθνή σκηνή Το µέλλον των συντάξεων Η ισχύς και οι αρµοδιότητες των ευρωπαϊκών οργάνων 22% 23% 18% -5 22% 19% 36% % 20% 13% -7 Η εγκληµατικότητα 18% 18% 19% +1 Ο πληθωρισµός και η αγοραστική δύναµη Η καταπολέµηση της αλλαγής του κλίµατος 18% 18% 20% +2 16% 18% 6% -12 Η µετανάστευση 16% 17% 11% -6 Οι ευρωπαϊκές αξίες και η ευρωπαϊκή ταυτότητα 16% 16% 14% -2 Το ενεργειακό 13% 12% 17% +5 Το ενιαίο νόµισµα, το ευρώ 12% 12% 14% +2 Η τροµοκρατία 11% 12% 8% -4 Η γεωργία 11% 9% 23%

64 Σύγκριση µεταξύ των επιµέρους κρατών µελών Στη συνέχεια αναλύονται λεπτοµερέστερα τα αποτελέσµατα ανά χώρα, κατατάσσοντας τα διάφορα κριτήρια που καθόρισαν την ψήφο των πολιτών σε τρεις βασικές θεµατικές ενότητες: τα ζητήµατα οικονοµικής φύσεως, τα ευρωπαϊκά θέµατα και, τέλος, τα ζητήµατα κοινωνικής φύσεως. 1/ Τα οικονοµικά θέµατα: - Η οικονοµική ανάπτυξη, όπως είναι εύλογο, αναφέρεται συχνότερα στις χώρες που πλήττονται περισσότερο από την οικονοµική κρίση. Γι αυτό άλλωστε την συναντούµε στην πρώτη θέση της κλίµακας στη Βουλγαρία (63%), την Ιρλανδία (62%), την Ουγγαρία (59%) και τη Λετονία (57%). Στο άλλο άκρο της κλίµακας, το συγκεκριµένο κριτήριο αναφέρεται µε ελαφρώς µικρότερη συχνότητα από τους Βρετανούς (23%), τους Γάλλους (29%), καθώς και τους Φινλανδούς και τους Ολλανδούς (31% και στις δύο περιπτώσεις). - Όπως διαπιστώθηκε προηγουµένως, η ανεργία αναφέρεται µε την ίδια συχνότητα από τους ψηφοφόρους των χωρών που εντάχθηκαν πρόσφατα στην ΕΕ και από τους ψηφοφόρους των παλαιότερων κρατών µελών της Ένωσης. Παρατηρούνται ωστόσο ορισµένες σηµαντικές διαφοροποιήσεις σε επιµέρους χώρες: στην Ισπανία, στην οποία το επίπεδο απασχόλησης έχει πληγεί σοβαρά από την κρίση, σχεδόν τα δύο τρίτα των ψηφοφόρων αναφέρονται στο θέµα της ανεργίας (65%). Το ίδιο ισχύει για το 64% των Ιρλανδών και το 60% των Ελλήνων. Αντιθέτως, οι Κάτω Χώρες διαφοροποιούνται έντονα ως προς αυτή την πτυχή: µόνο σε ποσοστό 11% αναφέρουν το συγκεκριµένο θέµα. - Ο πληθωρισµός συµπληρώνει αυτό το τρίπτυχο των οικονοµικών ζητηµάτων, συγκεντρώνοντας το 18% των αναφορών. 64

65 Βάση: Ευρωπαίοι που προσήλθαν για να ψηφίσουν (43% του συνολικού δείγµατος) 65

66 2/ Τα θέµατα που σχετίζονται άµεσα µε την Ένωση: Καταλαµβάνουν επιτέλους σεβαστή θέση στην ιεράρχηση των ζητηµάτων, µετά τα οικονοµικά προβλήµατα που απασχολούν µεγάλο µέρος των ψηφοφόρων. Τα επικαλούνται περισσότερο οι ψηφοφόροι των 15 κρατών µελών που έχουν συµµετάσχει στις προγενέστερες του 2004 ευρωπαϊκές εκλογές. - Ο ρόλος της Ένωσης στη διεθνή σκηνή επηρέασε έναν στους τέσσερις ευρωπαίους ψηφοφόρους (22%) για την απόφασή του. Το θέµα αυτό έχει ιδιαίτερη σηµασία για τους Γερµανούς (33%) και τους Αυστριακούς (29%), ωστόσο συγκεντρώνει ποσοστά µόλις 11% στο Ηνωµένο Βασίλειο και την Ιρλανδία, και 10% στην Ισπανία και τη Λετονία. - Το ζήτηµα της ισχύος και των αρµοδιοτήτων της Ένωσης αναφέρεται από το 19% των Ευρωπαίων που προσήλθαν στις κάλπες, αλλά από το 36% των Αυστριακών και το 33% των ανών. Απεναντίας, το θέµα αυτό αναφέρεται µόλις από το 8% των Λετονών και από το 10% των Πολωνών. - Η ευρωπαϊκή ταυτότητα και οι ευρωπαϊκές αξίες επηρέασαν την απόφαση του 16% των ψηφισάντων στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Μεταξύ των αυστριακών ψηφισάντων ποσοστό 33% επικαλείται το συγκεκριµένο θέµα, ενώ έπονται 4 χώρες στις οποίες το ίδιο θέµα επιλέγεται από το ένα τέταρτο σχεδόν των ψηφισάντων: οι χώρες αυτές είναι η ανία, η Κύπρος, η Σλοβακία και η Φινλανδία (24% για κάθε µια χώρα ξεχωριστά). Αντίθετα, το θέµα απασχολεί µόλις το 6% των Λετονών, το 7% των Ισπανών και το 9% των Βρετανών. 66

67 3/ Τα κοινωνικά ή κοινωνιακά θέµατα: Σε αυτή την κατηγορία κυριαρχεί το ζήτηµα των συντάξεων, το οποίο απασχολεί πρωτίστως τα 12 κράτη µέλη που εντάχθηκαν στην Ένωση ύστερα από το Σηµειώνονται ακολούθως ορισµένες σηµαντικές διαφοροποιήσεις µεταξύ επιµέρους χωρών για κάποια από αυτά τα ζητήµατα: - Το ύψος των συντάξεων (22%) ανησυχεί κυρίως τους Ούγγρους (49%), τους Ρουµάνους (48%) και τους Βουλγάρους (43%). Αντιθέτως, δεν φαίνεται να απασχολεί ιδιαίτερα τους Σουηδούς και τους ανούς (8% για κάθε χώρα), αλλά ούτε και τους Ολλανδούς (6%). - Την ανασφάλεια (18%) επικαλούνται κυρίως οι Αυστριακοί (45%), οι Έλληνες (40%) και οι ανοί (36%). Αντιθέτως, το θέµα αυτό απασχολεί σε ποσοστό µόλις 5% τους Μαλτέζους, 7% τους Εσθονούς και 9% τους Λιθουανούς και τους Φινλανδούς. - Στα υπόλοιπα ζητήµατα παρατηρούνται επίσης ορισµένες αξιοσηµείωτες διαφοροποιήσεις µεταξύ των κρατών Για περισσότερες λεπτοµέρειες, ο αναγνώστης µπορεί να συµβουλευθεί τους πλήρεις πίνακες των αποτελεσµάτων που προσαρτώνται σε παράρτηµα της παρούσας έκθεσης. 67

68 Κοινωνικοδηµογραφική ανάλυση: Όπως είναι λογικό, τα ζητήµατα που κρίνονται καθοριστικά για τη λήψη της απόφασης προσέλευσης στις κάλπες ποικίλλουν ανά κοινωνικοδηµογραφικές κατηγορίες. Υπογραµµίζεται ειδικότερα ότι η ανεργία αποτελεί ζήτηµα το οποίο επηρέασε καθοριστικά τη συµµετοχή των ερωτηθέντων που διέκοψαν τις σπουδές τους νωρίτερα (41%, έναντι ποσοστού 30% των ατόµων που συνέχισαν τις σπουδές τους έως την ηλικία των 20, ή και άνω, ετών). Είναι όµως απολύτως λογικό οι µεγαλύτερες διαφοροποιήσεις ως προς αυτό το ζήτηµα να οφείλονται στην επαγγελµατική δραστηριότητα των ερωτηθέντων (επαγγελµατική κλίµακα): οι εργάτες (45%), που επλήγησαν σε µεγάλο βαθµό από την κρίση, και οι άνεργοι (62%) είναι οι κατηγορίες που επικαλούνται την ανεργία µε τη µεγαλύτερη συχνότητα. Ένα άλλο κριτήριο που οδηγεί σε πολύ έντονες διαφοροποιήσεις είναι η δυσκολία του ερωτηθέντα ως προς την εξόφληση των λογαριασµών του: το 57% όσων δυσκολεύονται να αντεπεξέλθουν στις οικονοµικές τους υποχρεώσεις τις περισσότερες φορές αναφέρουν το θέµα της ανεργίας, έναντι ποσοστού 30% όσων δεν αντιµετωπίζουν ποτέ στην πράξη παρόµοιο πρόβληµα. Εξάλλου, οι µεγαλύτερης ηλικίας ερωτηθέντες επηρεάστηκαν σε µεγαλύτερο βαθµό κατά τη λήψη της απόφασής τους από το ζήτηµα του µέλλοντος των συντάξεων (26% για τα άτοµα 55 ετών και άνω), σε αντίθεση µε τους νεότερης ηλικίας πολίτες (11% για τα άτοµα ετών), τους οποίους, όπως είναι εύλογο, δεν απασχολεί κατά µείζονα λόγο το συγκεκριµένο ζήτηµα. 68

69 Από την άλλη πλευρά, ενώ ο ρόλος της Ένωσης στη διεθνή σκηνή απασχολεί το 22% των ερωτηθέντων σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι νέοι ερωτηθέντες φαίνεται να ενδιαφέρονται πολύ περισσότερο γι αυτή την πτυχή: το συγκεκριµένο ζήτηµα αναφέρεται από το 32% των φοιτητών. Το ίδιο ισχύει και στην περίπτωση των υπαλλήλων (επίσης 32%). QK5T Ποια είναι τα ζητήµατα που σας έκαναν να ψηφίσετε στις ευρωπαϊκές εκλογές; Βάση : Ευρωπαίοι που προσήλθαν για να ψηφίσουν (43% του συνολικού δείγµατος) Η οικονοµική ανάπτυξη Η ανεργία Το µέλλον των συντάξεων Ο ρόλος της ΕΕ στη διεθνή σκηνή ΕΕ27 41% 37% 22% 22% Φύλο Άνδρας 44% 36% 21% 23% Γυναίκα 38% 38% 23% 22% Ηλικία % 41% 11% 23% % 43% 14% 25% % 40% 21% 24% % 32% 26% 21% Εκπαίδευση (Ηλικία ολοκλήρωσης) 15-37% 41% 29% 14% % 39% 23% 22% % 30% 15% 30% Εξακολουθώ να σπουδάζω 46% 37% 10% 32% Επαγγελµατική κλίµακα ερωτηθέντος Αυτοαπασχολούµενος 46% 34% 16% 27% ιευθυντικό στέλεχος 44% 27% 14% 32% Άλλος υπάλληλος 44% 38% 20% 23% Εργάτης 45% 45% 22% 21% Οικιακά 43% 42% 22% 20% Άνεργος 42% 62% 15% 17% Συνταξιούχος 64% 31% 29% 19% Φοιτητής 46% 37% 10% 32% υσκολίες εξόφλησης λογαριασµών Τις περισσότερες φορές 40% 57% 28% 15% Μερικές φορές 45% 46% 26% 20% Σχεδόν ποτέ 40% 30% 19% 25% 69

70 3.4 Η στάση έναντι της Ευρώπης και ο ρόλος του ευρωσκεπτικισµού - Η προσήλωση στην Ευρώπη παραµένει ισχυρή, όµως χάνει έδαφος. Η εµπιστοσύνη στους ευρωπαϊκούς θεσµούς αυξάνεται αισθητά - Ο φιλοευρωπαϊσµός των δύο τρίτων σχεδόν των πολιτών της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν έχει µειωθεί από το Σε γενικές γραµµές, για το σύνολο των προτάσεων που υποβλήθηκαν στην κρίση των ερωτηθέντων 25, τα ποσοστά προσήλωσης στην Ευρώπη είναι ως επί το πλείστον θετικά, όµως καταγράφεται µικρή κάµψη σε επιµέρους πτυχές. 25 Για καθεµία από τις παρακάτω προτάσεις πείτε µου εάν µάλλον αντιστοιχεί ή µάλλον δεν αντιστοιχεί στη στάση σας ή την άποψή σας. 70

71 Σύγκριση µεταξύ των κρατών µελών Παρατηρούνται αρκετές αξιοσηµείωτες διαφορές µεταξύ του 2004 και του 2009: - ιαπιστώνεται καταρχάς ότι η προσήλωση στην Ευρωπαϊκή Ένωση έχει χάσει έδαφος. Από 69% το 2004, έχει µειωθεί σε 64% στο σύνολο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ενώ το ποσοστό µείωσης στα 12 νέα κράτη µέλη δεν είναι παρά 2 µονάδες (66%, -2 µονάδες), η πτώση είναι πολύ πιο εµφανής στα υπόλοιπα κράτη (63%, -7 µονάδες). - Τα οφέλη που θεωρούν οι πολίτες ότι αποφέρει η ένταξη στην Ένωση (69%, -1 µονάδα) καταδεικνύουν επίσης και το φαινόµενο των συγκοινωνούντων δοχείων όσον αφορά τη σχέση µεταξύ παλαιών και νέων κρατών µελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης: παρατηρείται συγκεκριµένα µείωση 4 µονάδων στην ΕΕ των 15, και αύξηση 13 µονάδων στις χώρες που προσχώρησαν πιο πρόσφατα στην Ένωση. - Το αίσθηµα ευρωπαϊκής ιθαγένειας σηµειώνει επίσης µικρή πτώση (64%, -2 µονάδες), δεν παύει ωστόσο να εκφράζει την πλειονότητα των πολιτών σε όλα τα κράτη µέλη, ενώ καταγράφει αύξηση 11 µονάδων στις χώρες που εντάχθηκαν προσφάτως στην Ευρωπαϊκή Ένωση. - Η εµπιστοσύνη στους ευρωπαϊκούς θεσµούς αυξήθηκε το 2009 (50%, +4 µονάδες) καταγράφοντας πολύ σηµαντική αύξηση στις 12 χώρες που εντάχθηκαν στην Ένωση το 2004 και το 2007 (+18 µονάδες). - Το αίσθηµα ότι το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο λαµβάνει υπόψη του τις ανησυχίες των ευρωπαίων πολιτών διχάζει την ευρωπαϊκή κοινή γνώµη: την άποψη αυτή υποστηρίζει το 46% των Ευρωπαίων (+1 µονάδα σε σύγκριση µε το 2005), έναντι ποσοστού 40% που δεν συµµερίζεται την ίδια άποψη. Το 45% των ερωτηθέντων στην ΕΕ των 15 συµµερίζεται αυτή την άποψη (το ποσοστό παραµένει σταθερό), όπως άλλωστε και το 48% των ερωτηθέντων στα 12 κράτη µέλη που εντάχθηκαν στην Ένωση ύστερα από το 2004 (+3 µονάδες). 71

72 Σε γενικές γραµµές, διαπιστώνεται ότι οι διαφοροποιήσεις έχουν µειωθεί µεταξύ των νέων κρατών µελών και των κρατών της Ευρώπης των 15, γεγονός που επιβεβαιώνεται και από τον ακόλουθο πίνακα: Για καθεµία από τις παρακάτω προτάσεις πείτε µου εάν µάλλον αντιστοιχεί ή µάλλον δεν αντιστοιχεί στη στάση σας ή την άποψή σας. Ευρωπαϊκές εκλογές 2004 Ευρωπαϊκές εκλογές 2009 Απαντήσεις ναι» «Μάλλον ΕΕ25 15 κράτη µέλη πριν από το κράτη µέλη µετά το 2004 ιαφορά µεταξύ των 15 κρατών µελών πριν από το 2004 και των 10 κρατών µελών µετά το 2004 ΕΕ27 15 κράτη µέλη πριν από το κράτη µέλη µετά το 2004 ιαφορά µεταξύ των 15 κρατών µελών πριν από το 2004 και των 12 κρατών µελών µετά το 2004 Αισθάνοµαι δεµένος µε τη (ΧΩΡΑ ΜΟΥ) Η συµµετοχή της (ΧΩΡΑΣ ΜΟΥ) στην ΕΕ ως µέλος είναι θετικό πράγµα Αισθάνοµαι δεµένος µε την Ευρώπη Αισθάνοµαι πολίτης της Ευρωπαϊκής Ένωσης Εµπιστεύοµαι τους θεσµούς της ΕΕ Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο λαµβάνει υπόψη του τις ανησυχίες των ευρωπαίων πολιτών 93% 93% 94% -1 91% 91% 92% -1 70% 73% 55% % 69% 68% +1 69% 70% 68% +2 64% 63% 66% -3 66% 69% 52% % 64% 63% +1 46% 48% 36% % 50% 54% -4 45% 45% 45% - 46% 45% 48% -3 Τα αποτελέσµατα αυτά καταδεικνύουν ότι η «ευρωπαϊκή συνείδηση» ενισχύεται στην πράξη στις 12 χώρες που εντάχθηκαν προσφάτως στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ενώ αντιθέτως χάνει έδαφος στα 15 υπόλοιπα κράτη µέλη. Το φαινόµενο αυτό εξηγεί ίσως εν µέρει την εξέλιξη των ποσοστών συµµετοχής. Παρόλο που εξακολουθεί να είναι ισχυρότερη στα 15 παλαιότερα κράτη µέλη, εµφανίζει τάση µείωσης, ενώ στα νεότερα κράτη µέλη, αν και ασθενέστερη, τείνει να αυξηθεί. 72

73 Εν τέλει, αποκοµίζουµε την εντύπωση ότι τα θετικά αισθήµατα έναντι της Ένωσης είναι σχετικώς σταθερά στο σύνολο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, πίσω όµως από αυτή τη φαινοµενική σταθερότητα παρατηρούµε αύξηση του φιλοευρωπαϊσµού στα 12 πιο πρόσφατα κράτη µέλη µε µια παράλληλη υποχώρηση στα 15 υπόλοιπα κράτη µέλη. Σύγκριση µεταξύ ψηφισάντων και µη ψηφισάντων Η χρήση διαφορετικής κλίµακας ανάλυσης επιτρέπει την καλύτερη διερεύνηση της στάσης εκείνων επέλεξαν την αποχή και εκείνων που ψήφισαν στις ευρωπαϊκές εκλογές. Συµµετοχή στις ευρωεκλογές του 2009 Απαντήσεις «Μάλλον ναι» ΕΕ-27 Ψήφισα εν ψήφισα Αισθάνοµαι δεµένος µε τη (ΧΩΡΑ ΜΟΥ) 91% 94% 90% Η συµµετοχή της (ΧΩΡΑΣ ΜΟΥ) στην ΕΕ ως µέλος είναι θετικό πράγµα 69% 77% 61% Αισθάνοµαι δεµένος µε την Ευρώπη 64% 72% 56% Αισθάνοµαι πολίτης της Ευρωπαϊκής Ένωσης 64% 73% 55% Εµπιστεύοµαι τους θεσµούς της ΕΕ 50% 62% 39% Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο λαµβάνει υπόψη του τις ανησυχίες των ευρωπαίων πολιτών 46% 56% 37% εν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι διαπιστώνουµε σαφώς εντονότερο φιλοευρωπαϊκό αίσθηµα µεταξύ των ατόµων που ψήφισαν στις 4 έως 7 του περασµένου Ιουνίου, χωρίς ωστόσο να µπορούµε να µιλήσουµε για ευρωσκεπτικισµό των απεχόντων. 73

74 Κοινωνικοδηµογραφική ανάλυση: Από την κοινωνικοδηµογραφική ανάλυση των αποτελεσµάτων προκύπτει ότι, σε γενικές γραµµές, το αίσθηµα «φιλοευρωπαϊσµού» είναι πιο αναπτυγµένο µεταξύ των νεότερης ηλικίας ερωτηθέντων, αλλά κυρίως µεταξύ των πιο µορφωµένων και, ως εκ τούτου, όπως επισηµάνθηκε προηγουµένως, µεταξύ όσων µετείχαν στις τελευταίες ευρωπαϊκές εκλογές. Ο ακόλουθος πίνακας, που αφορά το αίσθηµα ευρωπαϊκής ταυτότητας, απεικονίζει µε ακρίβεια αυτή την τάση, η οποία παρατηρείται και στις περισσότερες πτυχές στις οποίες εστίασε η έρευνα. QK7.3 Για καθεµία από τις παρακάτω προτάσεις, πείτε µου εάν µάλλον αντιστοιχεί ή µάλλον δεν αντιστοιχεί στη στάση σας ή την άποψή σας. Αισθάνοµαι πολίτης της ΕΕ Μάλλον ναι Μάλλον όχι.γ./.α. ΕΕ27 64% 32% 4% Φύλο Άνδρας 66% 30% 4% Γυναίκα 61% 34% 5% Ηλικία % 28% 4% % 31% 4% % 31% 4% % 35% 4% Ηλικία ολοκλήρωσης των σπουδών 15-54% 41% 5% % 34% 4% % 22% 3% Εξακολουθώ να σπουδάζω 77% 19% 4% Αισθάνοµαι κοντά στην Ευρώπη Ναι 88% 10% 2% Όχι 21% 76% 3% Ψήφισα στις τελευταίες ευρωπαϊκές εκλογές Ναι 73% 25% 2% Όχι 55% 40% 5% 74