ΙΑΤΡΙΚΗ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ

Transcript

1 1 ΙΑΤΡΙΚΗ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ Σε έναν κόσμο που βυθίζεται στο χάος, στη δυστυχία στη μιζέρια, στον πόνο και στην ανθρώπινη απαξίωση, φωνές που με τη γραμμική λογική θεωρούνται ότι προέρχονται από το παρελθόν, στην πραγματικότητα όμως είναι φωνές του παρόντος και του μέλλοντος, μας υπενθυμίζουν ότι ο άνθρωπος είναι μια πνευματική ύπαρξη η οποία αναζητά με πάθος την Ελευθερία, την Υγεία, την Αυτογνωσία την Αγάπη και την Ύπαρξη του. Πρόκειται για τον άνθρωπο που έχει πραγματοποιήσει το σύνολο εκείνο των αξιών, που δικαιώνουν το περιεχόμενο του ονόματος του. Οι αξίες του ανθρωπισμού είναι εκείνες που συνιστούν έναν αληθινό άνθρωπο. Θεωρώ σκόπιμο να δούμε βαθύτερα την έννοια tων λέξεων αξία και ανθρωπισμός και να συνδυάσουμε την θεωρητική βάση με την καθημερινή ιατρική πρακτική. Αυτό πιστεύω ότι τώρα στην εποχή μας, είναι περισσότερο αναγκαίο από οποτεδήποτε άλλοτε για την άσκηση της ιατρικής του αμέσου μέλλοντος. Οι αξίες είναι οι πνευματικοί και υλικοί σκοποί του ανθρώπου. Είναι ταυτόσημες με τις αλήθειες που ισχύουν με κάποια βάση καθολικότητας και κάποιο χαρακτήρα διαχρονικό. Με την ακριβή έννοια της λέξεως αξία δηλώνουμε την αποτίμηση ενός πράγματος και προσδιορίζουμε το βαθμό μιας υπεροχής. Στην πολιτιστική πορεία του ανθρώπου έχουν δημιουργηθεί αλλά και συνεχώς δημιουργούνται διάφοροι κανόνες με βάση τους οποίους εκτιμούμε την ανθρώπινη δραστηριότητα, την προσωπική και την συλλογική. Αυτοί οι κανόνες σαν κλασσικά πρότυπα τείνουν να εκφράσουν την τελειότητα, όπως την καθορίζουν οι ανθρώπινες απαιτήσεις και τα ανθρώπινα μέτρα, και παίρνουν την μορφή των ιδανικών ή ιδεωδών. Οι αξίες αυτές είναι διαχρονικές, και δεν είναι περιορισμένα επίκαιρες, στέκονται ψηλά σαν φωτεινά υποδείγματα και

2 2 καθοδηγούν την ζωή του πολιτισμένου ανθρώπ[ου. Τέτοιες αξίες είναι οι ηθικές, οι κοινωνικές, οι θρησκευτικές, οι αισθητικές, οι καλλιτεχνικές, και οι βιολογικές. Ο ανθρωπισμός ορίζεται ως πίστη στον άνθρωπο, ο οποίος γίνεται αντάξιος του ονόματος του με τη συνείδηση της κοινωνικότητας, τους ευγενικούς τρόπους, την πολιτισμένη συμπεριφορά, και συνοπτικά την ανθρωπιά που ξέρει να αναγνωρίζει και να σέβεται την αξιοπρέπεια στον καθένα, που ξέρει να παραστέκεται στον ανθρώπινο πόνο. Την ανθρωπιά που δεν είναι μόνο γνώση, δεν είναι λόγος, δεν είναι επάγγελμα, δεν είναι όργανο αυτοπροβολής και επιτυχίας είναι πράξη συνογνωμική, επιεικής, μειλίχια, είναι χρέος, είναι απάρνηση είναι αδιάκοπή ενέργεια. Ανθρωπιστικές αξίες είναι εκείνες που αφορούν αποκλειστικά τον άνθρωπο και τις δυνατότητες του. Για τον ανθρωπισμό ο άνθρωπος είναι ένας αυτοσκοπός και μια αυταξία, χωρίς αυτό να τον ταυτίζει με τον ατομισμό. Η αφετηρία του ανθρωπισμού σαν φιλοσοφικό δόγμα, βρίσκεται στο αιώνιο και ακατάλυτο ελληνικό πνεύμα, στο Πρωταγόρα, ο οποίος διατύπωσε επιγραμματικά την ρήση «μέτρο πάντων χρημάτων άνθρωπος» και υπεστήριξε την θέση πως αληθινό είναι κάθε τι που αναφέρεται στον άνθρωπο και προάγει τον ανθρώπινο βίο. Ο ανθρωπισμός έτσι όπως τον οραματίσθηκε και τον διέπλασε το ελληνικό πνεύμα, δεν έχει καθόλου μεταφυσικό ή ομιχλώδες φιλοσοφικό περιεχόμενο, σαν εκείνο που συναντούμε στις αντίστοιχες έννοες των λαών της Ασίας και της Ανατολής, αλλά είναι γεμάτος από ζωή, χαρά, υγεία, ομορφιά και ρεαλισμό, τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του Ελληνικού πνεύματος. Αργότερα ο Ελληνορωμαϊκός πολιτισμός, διατήρησε και μετακένωσε τις ανθρωπιστικές αξίες για να αποτελέσουν την μαγιά της Αναγέννησης που με τους μεγάλους ουμανιστές της, έδωσε καινούργια ώθηση στο ανθρωπισμό, προβάλλοντάς τον σαν μοναδική πολιτιστική αξία για τον νεώτερο κόσμο. Σήμερα, το περιεχόμενο,

3 3 μπολιασμένο με χριστιανικές ιδέες, έχει πλατύνει και βαθύνει ακόμη περισσότερο, παρόλο που η εποχή μας με το φιλοπόλεμο πρόσωπο και το τεχνολογικό ιδεώδες, δείχνει να παρουσιάζει σοβαρή απόκλιση από το ανθρωπιστικό πνεύμα. Υπάρχει στο σύγχρονο κόσμο μια εκτροπή από το κλασσικό ανθρωπιστικό ιδεώδες, και είναι φυσικό να υπάρχει, γιατί ο άνθρωπος δένεται με το αντικείμενο της έρευνας του. Ο τεχνικός επιστήμονας ταυτίζεται με το αντικείμενο που ερευνά, δηλαδή με τη φύση και λησμονεί το υποκείμενο που κάνει τις έρευνες δηλαδή τον άνθρωπο, δηλαδή τον εαυτό του. Ενώ στην ανθρωπιστική σκέψη ή στις ανθρωπολογικές επιστήμες, με απόλυτη έκφραση την ιατρική, το αντικείμενο ταυτίζεται με το υποκείμενο. Στην εποχή μας οι διάφορες ιδεολογίες από την μια μεριά και από την άλλη ο μεγάλος όγκος της τεχνολογίας και της πρακτικής επιστήμης απειλούν και δυσχεραίνουν την ανάπτυξη των ανθρωπιστικών αξιών. Ο μέσος όμως άνθρωπος, που δεν έχει αλωθεί από προπαγάνδες που με το πρόσχημα του ανθρωπισμού προσπαθούν την πνευματική αλλοτρίωση και τον βιασμό της ελεύθερης προσωπικότητας του, επιθυμεί να κληροδοτήσει στις επερχόμενες γενεές αιώνιες ανθρωπιστικές αξίες, διότι πιστεύει ότι χωρίς τα ιδανικά του ανθρωπισμού το περιεχόμενο του σύγχρονου πολιτισμού είναι κενό ψυχής και άγχος ολέθρου. Με αυτά τα δεδομένα αναντίρρητα οι ανθρωπιστικές αξίες είναι αναπόσπαστο τμήμα της καθημερινής ιατρικής πράξεως. Η ανάγκη να συνδυάσουμε την αξία της θεωρητικής βάσης των ανθρωπιστικών επιστημών με την καθημερινή ιατρική πράξη είναι τώρα περισσότερο, παρά ποτέ απαραίτητη για την τελειοποίηση της Ιατρικής του μέλλοντος, διότι δυστυχώς στην εποχή μας ο ασθενής εκλαμβάνεται περισσότερο σαν μηχανική διαταραχή και όχι σαν ψυχοσωματική οντότητα. Η μοντέρνα Ιατρική δεν πρέπει να είναι απλός θεατής σε προβλήματα όπως ο απανθρωπισμός και η αποπροσωποποίηση της αρρώστιας αλλά μπορεί και πρέπει να δίνει ουσιαστικές λύσεις σε αυτά. Η αλήθεια είναι ότι σε μερικά από τα λεγόμενα μοντέρνα νοσοκομεία έχουν

4 4 χάσει τελείως την ανθρωπιστική τους μορφή. Ο άνθρωπος είναι μια μηχανή και η ιατρική φροντίδα είναι μια γραμμή παραγωγικότητας που πάντα αποσκοπεί στην αύξηση. Επιπλέον η υπερβολική εξέλιξη στη βιοιατρική συμμετέχει λίγο στο ανθρωπιστικό πεδίο των παραδοσιακών ψυχοσωματικών διαταραχών, παρόλο που επιβεβαιώνει την ύπαρξη τους και προμηνύει νέα προβλήματα. Η αναζήτηση από την άλλη μεριά, της μέγιστης δυνατής απόδοσης στην χρησιμοποίηση των τελευταίων γνώσεων της βιοιατρικής απεικονίζει ένα από τα σπουδαιότερα, αποδεχόμενα για αληθινά αξιώματα της εξελικτικής σοφίας! Για αυτούς τους λόγους έχομε ανάγκη περισσότερο ανθρωπιστικών βιοϊατρικών επιστημών και καλλίτερη βιοτεχνολογία για την υγεία και την αρρώστια. Στην Ιατρική είναι επιτακτική η ανάγκη, περισσότερο από κάθε άλλη επιστήμη, να υπάρχουν ισχυροί συνδετικοί δεσμοί φιλοσοφίας και θρησκείας. Η διασύνδεση αυτών των δύο ήταν αρκετά ισχυρή στο παρελθόν, αλλά καθώς η Ιατρική άρχισε να εμπλουτίζεται με νέα γνώση και βασιζόμενη σε επιστημονικές αρχές άρχισε να απομακρύνεται από την φιλοσοφία και να στρέφεται μόνη της σε βιοτεχνολογικό σύστημα με ανεξάρτητη δομή. Ο βασικός ρόλος της επαναλαμβανόμενης στον χρόνο αξίας των ανθρωπιστικών σπουδών και αξιών στην ιατρική επιστήμη συνοψίζεται στη ρήση του Ιπποκράτη «όταν υπάρχει αγάπη για τον άνθρωπο (φιλανθρωπία), υπάρχει επίσης και αγάπη για την ιατρική». Η ανθρωπιστική Ιατρική μας διδάσκει ότι ο ορθολογισμός χωρίς κλασσικές μελέτες καθιστούν την επιστήμη ανεπαρκή. Το να στηρίζεται ο πολιτισμός σε στέρεες βάσεις κλασσικών μελετών είναι τόσο σημαντικό όσο σημαντικό είναι η καθημερινή εκπαίδευση ενημέρωση στην Ιατρική. Είναι επίσης ενδιαφέρον να τονισθεί ότι η αποδοχή και καθιέρωση της χριστιανικής θρησκείας δεν μείωσε ούτε κατ ελάχιστον την Ιπποκρατική Ιατρική και αυτό αποδεικνύεται από την μελέτη των βιογραφιών του Ιπποκράτη και του Schweitzer και όχι λιγότερο του συντοπίτη μας Παπανικολάου που

5 5 καταδεικνύουν τη στενή σχέση ιατρικής, φιλοσοφίας, εκπαιδεύσεως και θρησκείας. Μελετώντας την ιστορία της ιατρικής από την εποχή του Ιπποκράτους και εντεύθεν, αβίαστα καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι για να γίνει κάποιος Ιατρός, με την πραγματική έννοια της λέξεως, πρέπει να είναι ολοκληρωμένη προσωπικότητα, να εκπληρώνει την αποστολή του κλινικού ιατρού με επαγγελματική ποιότητα και ευσυνειδησία, να διακατέχεται από πληθωρική συνείδηση χρέους, του χρέους προς τον εαυτό του και προς τους άλλους, να έχει υψηλό αίσθημα ευθύνης, της ευθύνης που υπέχει έναντι του εαυτού του και των άλλων όχι μόνο για όσα πράττει αλλά κυρίως και πρωτίστως για όσα παραλείπει να πράξει. Οι κοινωνικές επιστήμες και η ανθρωπιστική καλλιέργεια είναι τόσο σημαντική όσο και η επιστημονική καλλιέργεια για την καθημερινή ιατρική πράξη. Οι ανθρωπιστικές επιστήμες έχουν επιστημονική δομή μόνο που διαφέρουνn στο αντικείμενο και στην μεθοδολογία. Είναι επιστήμες διότι περικλείουν τόση γνώση όση και οι φυσικές επιστήμες. Είναι φανερό ότι υπήρξε η τάση από μερικούς να κατατάξουν την ιατρική μερικώς στις φυσικές επιστήμες και μερικώς στις ανθρωπιστικές επιστήμες. Το ζητούμενο όμως είναι ότι ο γιατρός πρέπει να έχει συγχρόνως με την πλήρη επιστημονική κατάρτιση και γνώση και ανθρωπιστική καλλιέργεια. Οι διαχωριστικές γραμμές επομένως μεταξύ φυσικής και πολιτισμικής καλλιέργειας δεν έχουν λόγω ύπαρξης στην ιατρική. Ο Πλάτων στον Φαίδρο διδάσκει ότι η Ιατρική χωρίς φιλοσοφία είναι μια κοινή χειρονακτική εργασία και όχι επιστήμη, διότι η φιλοσοφία είναι αυτή που προάγει το μεγαλείο της σύλληψης και πληρότητας στην εκτέλεση μιας πράξεως. Η μόρφωση και το φιλοσοφικό υπόβαθρο της βαθειάς γνώσης

6 6 του ανθρώπου, είναι αυτά που προσδίδουν στο γιατρό αξιοπρέπεια, κοινωνικότητα και κύρος. Η ψυχολογία, η κοινωνιολογία και η ιστορία συνιστούν την πρώτη ομάδα ανθρωπιστικών επιστημών. Και οι τρείς συνδέονται μεταξύ τους στενά και κάθε μια είναι εκ των ουκ άνευ για την άλλη. Και οι τρείς έχουν άμεση σχέση με την καθημερινή άσκηση της ιατρικής, διότι ο άνθρωπος εξ ορισμού ζει στο κοινωνικό περιβάλλον που δεν νοείται χωρίς το φυσικό του περιβάλλον. Η ανθρωπιστική ιατρική αναφέρεται στη γνώση του σώματος ως συνόλου και όχι των επιμέρους τμημάτων του επομένως ενδιαφέρεται περισσότερο για τους ασθενείς παρά για τις ασθένειες σε αντίθεση με την φυσική ιατρική που ασχολείται περισσότερο με τα συμπτώματα των ασθενειών παρά με τον ίδιο τον άρρωστο. Ο σωστός ιατρός πρέπει να αφιερώσει την ζωή του στην υπηρεσία της αρρώστιας και του ανθρώπου και να εμπνέεται από ανθρωπιστικά ιδεώδη χωρίς αποκλίσεις με στόχο την ολοκληρωτική προσέγγιση των προβλημάτων του αρρώστου. Η εκπαίδευση των ιατρών πρέπει να καλλιεργεί την ανθρωπιστική τους ανάπτυξη, ώστε να είναι ικανοί να χρησιμοποιήσουν την σύγχρονη βιοτεχνολογία και όσα αυτή διαθέτει. Τις ημέρες μας πρέπει η σύγχρονη ιατρική και βιοτεχνολογία να μη απομακρύνονται από τις ανθρωπιστικές ιδέες που μας έχουν κληροδοτήσει οι παλαιότεροι διότι για πρώτη φορά διαφαίνεται η δυνατότητα παρέμβασης στο γενετικό υλικό του ανθρώπου και κατά συνέπεια η δυνατότητα μιας μετεξέλιξης του ανθρωπίνου είδους ή μιας μετεξέλιξης των μηχανικών συστημάτων προς την κατεύθυνση των ανθρωπίνων λειτουργιών ή και των δύο μαζί, σε μια συνάρθρωση ανθρώπου και μηχανής. Αυτή η εξέλιξη έχει ήδη αρχίσει να διαγράφεται τις τελευταίες δεκαετίες με την προσθετική ιατρική, τις μεταμοσχεύσεις, την τεχνητή γονιμοποίηση, την κλωνοποίηση, την θυελλώδη

7 7 εξέλιξη της τεχνητής νοημοσύνης, της ρομποτικής και της πληροφορικής, την ευγονική, την παρέμβαση στο γονιδιακό υλικό φυτών και ζώων και ιδίως με το τελευταίο επίτευγμα της χαρτογράφησης του ανθρωπίνου DNA. Πρέπει να τονισθεί ότι η Ιατρική στον πυρήνα της είναι ηθική, είναι φιλοσοφία, δηλαδή αγάπη για την επιστημονική έρευνα της αλήθειας με απώτερο και μοναδικό σκοπό να ανακουφίσει τον πόνο και να επιβραδύνει τον θάνατο. Ο κάθε άνθρωπος είναι μοναδικός, ανεπανάληπτος, μια μοναδική και ανεπανάληπτη μονάδα ενός συνόλου ψυχοκοινωνικών παραμέτρων, μια υπέρτατη αξία που η ιατρική πρέπει να σέβεται και να υπηρετεί ανεξαρτήτως καταγωγής, χρώματος, κοινωνικής θέσης και οικονομικής κατάστασης. Η Ιατρική ηθική και η βιοηθική στον σύγχρονο κόσμο της τεχνολογίας, δεν ανήκουν μόνο στους γιατρούς αλλά και στους νομικούς, στους φιλοσόφους, στους θεολόγους και εν τέλει σε όλους τους πολίτες. Τα πάντα ρει και τα πάντα μεταβάλλονται και η κοινωνία με πρωτοπόρους τους ιατρούς οφείλει να αντιμετωπίσει έγκαιρα τις μελλοντικές προκλήσεις της Βιοηθικής έχοντας όμως υπόψη το ρητό του Ιπποκράτη «Η ζωή είναι σύντομη, η τέχνη (επιστήμη) απέραντη, οι ευκαιρίες ( ο καιρός) φευγαλέες, η πείρα σφαλερή, η κρίση δύσκολη. Το συμπέρασμα του ρητού είναι ότι η ιατρική δεν είναι τέλεια ούτε πρόκειται να τελειοποιηθεί, γιατί οι ειδικές ιατρικές περιπτώσεις είναι μοναδικές και η πραγματικότητά τους ρευστή, ώστε η αναγωγή τους στο γενικό να γίνεται με κριτήριο την ηθική φιλοσοφική έννοια της φρόνησης παρά της απόλυτης σοφίας.