ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΕΠΙΔΡΑΣΗΣ ΔΡΟΣΙΣΜΟΥ ΜΕ ΕΞΑΤΜΙΣΗ ΣΤΟ ΜΙΚΡΟΚΛΙΜΑ ΤΟΥ ΔΙΧΤΥΟΚΗΠΙΟΥ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΑΥΞΗΣΗ ΤΩΝ ΕΚΤΡΕΦΟΜΕΝΩΝ ΣΑΛΙΓΚΑΡΙΩΝ

Transcript

1 ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΕΠΙΔΡΑΣΗΣ ΔΡΟΣΙΣΜΟΥ ΜΕ ΕΞΑΤΜΙΣΗ ΣΤΟ ΜΙΚΡΟΚΛΙΜΑ ΤΟΥ ΔΙΧΤΥΟΚΗΠΙΟΥ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΑΥΞΗΣΗ ΤΩΝ ΕΚΤΡΕΦΟΜΕΝΩΝ ΣΑΛΙΓΚΑΡΙΩΝ Αποστόλου Κ. 1 *, Νεοφύτου Χ. 1, Αϋφαντή Σ. 1, Κατσούλας Ν. 2, Κίττας Κ. 2 Χατζηιωάννου Μ. 1 1 Τμήμα Γεωπονίας Ιχθυολογίας και Υδάτινου Περιβάλλοντος, Σχολή Γεωπονικών Επιστημών, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, οδός Φυτόκου, , Νέα Ιωνία, Ελλάδα 2 Τμήμα Γεωπονίας Φυτικής Παραγωγής και Αγροτικού Περιβάλλοντος, Σχολή Γεωπονικών Επιστημών, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας,, οδός Φυτόκου, , Νέα Ιωνία, Ελλάδα Περίληψη Στην εργασία παρουσιάζονται τα αποτελέσματα από την λειτουργία του πειραματικού σταθμού εκτροφής σαλιγκαριών του Τμήματος Γεωπονίας Ιχθυολογίας και Υδάτινου Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Πρόκειται για ένα διχτυοκήπιο, επιφάνειας 300 m 2, που είναι εγκατεστημένο στον προαύλιο χώρο της Σχολή Γεωπονικών Επιστημών (Βόλος, Ελλάδα). Η διατήρηση της απαιτούμενης υγρασίας επιτυγχάνεται με σύστημα υδρονέφωσης, υψηλής και χαμηλής πίεσης με ψεκασμό νερού. Στόχος του πειράματος ήταν να διαπιστωθεί αν στο διχτυοκήπιο είναι δυνατόν να διατηρηθούν κλιματικές συνθήκες κατάλληλες για την πάχυνση των σαλιγκαριών σε δύο διαφορετικές εποχές καθώς και να αξιολογηθούν ορισμένα τεχνικά χαρακτηριστικά της εγκατάστασης όπως η ημεκτροφόρα περίφραξη και το υπόστρωμα. Για τις ανάγκες του πειράματος χρησιμοποιηθήκαν νεογέννητα σαλιγκάρια (γόνος) του είδους Cornu aspersum που προήλθαν από αγρίους γεννήτορες. Η πρώτη πειραματική εκτροφή πραγματοποιήθηκε το Καλοκαίρι και διήρκησε ένα μήνα (9/8/2011 έως 6 /9/2011). Η θερμοκρασία στο εσωτερικό της εγκατάστασης κυμάνθηκε μεταξύ 15 C - 25 C και η σχετική υγρασία του αέρα κυμάνθηκε σε πολύ καλά επίπεδα (82,95 ± 17.2). Κατά τη δεύτερη πειραματική περίοδιο, που πραγματοποιήθηκε τον Οκτώβριο και διήρκησε επίσης έναν μήνα (7/10/11 έως 11/11/11) η σχετική υγρασία του αέρα εντός του διχτυοκηπίου ήταν υψηλή ενώ η μέση θερμοκρασία του αέρα ήταν χαμηλότερη στο εσωτερικό (12,62 C) σε σχέση με τον περιβάλλοντα χώρο (14,8 C). Το Καλοκαίρι καταγράφηκε υψηλό ποσοστό θνησιμότητας των σαλιγκαριών (58,2%) κυρίως εξαιτίας της διαφυγής τους λόγω τεχνικών προβλημάτων. Το Φθινόπωρο μειώθηκε σημαντικά η θνησιμότητα (18%). Η αύξηση της βιομάζας των σαλιγκαριών ήταν μεγαλύτερη το Φθινόπωρο (28,96%), σε σχέση με το καλοκαίρι (16,5%). Λέξεις κλειδιά: Σαλιγκαροτροφία, κλιματολογικές συνθήκες, διχτυοκήπιο. *Συγγραφέας επικοινωνίας: Αποστόλου Κωνσταντίνος (apostolou@uth.gr ) RESEARCH OF THE COOLING EFFECT WITH EVAPORATION IN THE MICROCLIMATE OF NET-COVERED GREENHOUSE AND IN THE GROWTH OF FARMED SNAILS Apostolou K. 1 *, Neofytou C. 1, Aifanti S. 1, Katsoulas N. 2, Kittas C. 2, Hatziioannou M. 1 1 Department of Ichthyology & Aquatic Environment, School of Agricultural Sciences, University of Thessaly, Fytoko Street, , Nea Ionia Magnesia, Greece 2 Agriculture Crop Production and Rural Environment, School of Agricultural Sciences, University of Thessaly, Fytoko Street, , Nea Ionia Magnesia, Greece Abstract This paper presents the results that arise from the operation of the experimental snail farming station of the Department of Ichthyology & Aquatic Environment of the University of Thessaly. A net-covered greenhouse of 300 m 2 was established in the yard of the School of Agricultural Sciences (Volos, Greece). The maintenance of the appropriate humidity is assured via a mist propagation system with watering, of high and low pressure. The aim of this experiment was twofold: to determine whether the appropriate climatic conditions for snail rearing can be maintained within the

2 net house in two different seasons, and to estimate certain technical characteristics, like the electric wire fence as well as the substrate of the establishment. New born snails Cornu aspersum which came from wild breeders were used for the experiment. The first experiment took place during the summer and lasted for a month (9/8/2011 until 6/9/2011). The Temperature inside the net house ranged from 15 C 25 C and the Relative Humidity was in a very good level (82,95 ± 17.2). During the second experimental period which took place in October, for a month as well (7/10/11 until 11/11/11), the Relative Humidity inside the net-covered greenhouse was high, while the average air temperature was lower inside (12,62 C) compared to the surrounding environment (14,8 C). The summer was associated with a high mortality rate for snails (58,2%), mainly due to the snails' escapes owing to technical problems. However, the mortality rate decreased significantly in the fall (18%) and the increase in snails' biomass was higher in the fall (28,96%) compared to the summer (16,5%). Key words: snail farming, climatic conditions, net covered greenhouse. *Corresponding author: Apostolou Konstantinos ( apostolou@uth.gr ) 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τα σαλιγκάρια αποτελούν τρόφιμο το οποίο καταναλώνεται από εκατομμύρια ανθρώπους σε ολόκληρο τον κόσμο (Jess & Marks 1998, Milinsk et al. 2006). Η εκτροφή τους παρουσιάζει πολλά πλεονεκτήματα, καθώς τα σαλιγκάρια αποτελούν αποδοτικούς παραγωγούς κρέατος, και άλλων προϊόντων με προστιθέμενη αξία (Boyd et al. 1986, Pivoravov et al. 1995). Η κατανάλωση των σαλιγκαριών στην αγορά της Ευρωπαϊκής Ένωσης κυμαίνεται σε ιδιαίτερα υψηλά επίπεδα καθώς οι εισαγωγές αυξήθηκαν από το 1995, σε το 2010 (Οικονόμου 2013). Η εκτροφή σαλιγκαριών (Σαλιγκαροτροφία, Heliciculture) πραγματοποιείται σε ανοιχτό χώρο (χωράφι), σε πλήρως ελεγχόμενες συνθήκες ή σε διχτυοκήπια. Για την πάχυνση των σαλιγκαριών απαιτείται ένα ήπιο κλίμα με μέτρια θερμοκρασία (20-25 ο C) σε συνδυασμό με υψηλή υγρασία (75-95%) αν και τα περισσότερα είδη μπορούν να διαβιώσουν σε ένα ευρύτερο φάσμα θερμοκρασιών (5-30ºC) (Bailey 1981, Iglesias et al. 1996, Murphy 2001). Η παρούσα μελέτη αποτελεί την πρώτη μελέτη επίδρασης του δροσισμού με εξάτμιση στο μικροκλίμα του διχτυοκηπίου και στην αύξηση των εκτρεφόμενων σαλιγκαριών, καθώς παρόμοιες έρευνες έχουν γίνει μόνο σε ζώα που μεγαλώνουν σε πλήρως ελεγχόμενες συνθήκες στο εργαστήριο (Lazaridou - Dimitriadou et al. 1998, Dupont-Nivet et al. 2000). Στην εργασία των Κατσούλα και συν. (2013), έγινε έλεγχος της θερμοκρασίας και σχετικής υγρασίας του αέρα των διχτυοκηπίου και δοκιμή του σε πραγματικές συνθήκες κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού. Στόχος του πειράματος αυτού ήταν να διαπιστωθεί αν στο διχτυοκήπιο είναι δυνατόν να διατηρηθούν κλιματικές συνθήκες κατάλληλες για την πάχυνση των σαλιγκαριών του είδους Cornu aspersum και να συγκριθούν δύο περιόδοι εκτροφής (Καλοκαίρι - Φθινόπωρο). Παράλληλα αξιολογήθηκαν ορισμένα τεχνικά χαρακτηριστικά της εγκατάστασης, όπως η λειτουργία των ηλεκτροφόρων και η αποτελεσματικότητα του εξοπλισμού (υπόστρωμα, καταφύγια, ταΐστρες). 2. ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ Ο πειραματικός σταθμός εκτροφής σαλιγκαριών του Εργαστηρίου Ιχθυολογίας Υδροβιολογίας του Τμήματος Γεωπονίας Ιχθυολογίας και Υδάτινου Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας είναι ένα δικτυοκήπιο 300 m 2, που αποτελεί ένα τύπο τροποποιημένου τοξωτού θερμοκηπίου. Το διχτυοκήπιο κατασκευάστηκε από μεταλλικό σκελετό (7 m πλάτος, 2,5 m ύψος), που καλύπτεται με δίχτυ σκίασης, με κάλυψη 90%. Περιμετρικά, υπάρχει κάλυψη με λαμαρίνα, ύψους 80 cm, σε βάθος 20 cm, η οποία αποτρέπει την είσοδο τρωκτικών και ερπετών. Η διατήρηση της απαιτούμενης υγρασίας επιτυγχάνεται με σύστημα υδρονέφωσης, υψηλής και χαμηλής πίεσης με ψεκασμό νερού. Το σύστημα υψηλής πίεσης (εταιρίας AIR PETRI) ψεκάζει σταγονίδια νερού (μεγέθους μερικών δεκάδων μm και πίεσης 60 bar) επιτρέποντας έτσι τη δημιουργία ομίχλης, μέχρι την πλήρη εξάτμισή τους. Στη διάρκεια του πειράματος το σύστημα λειτουργούσε με βάση ηλεκτρονικό αισθητήρα και ενεργοποιούνταν κατά τη διάρκεια της ημέρας (από τις 9:00 π.μ. έως τις 21:00 μ.μ.) για 55 sec/min, όταν η σχετική υγρασία του αέρα ήταν μικρότερη από 90%. Το σύστημα χαμηλής πίεσης (εταιρίας NETAFIM), ψεκάζει σταγονίδια νερού (μεγέθους 200 μm και πίεσης 3 bar), τα οποία κατά κύριο λόγο πέφτουν στο έδαφος και από εκεί εξατμίζονται ανάλογα με τις συνθήκες του περιβάλλοντος. Το σύστημα λειτουργούσε σε ημερήσια βάση (από τις 10:00 π. μ. έως τις 19:00 μ. μ.) για 2 sec/min. Για την καταγραφή των

3 αβιοτικών συνθηκών χρησιμοποιήθηκαν: αισθητήρας θερμοκρασίας και υγρασίας του αέρα (Ε+Ε Αμερικής), υδατοστεγές καταγραφικό θερμοκρασίας και σχετικής υγρασίας (ONSET, Αμερικής) με περιοχή μέτρησης από 0,5 m/s έως 40 m/s, αισθητήρας ηλιακής ακτινοβολίας (DECAGON, Αμερικής) και αισθητήρας ταχύτητας ανέμου (THIES CLIMA Γερμανίας). Η περιοχή μέτρησης της θερμοκρασίας ήταν από -40 C έως 70 C με ακρίβεια μέτρησης 0,2 C. Η περιοχή μέτρησης της σχετικής υγρασίας κυμαίνονταν από 0 100% με ακρίβεια μέτρησης 2,5%. Οι μετρήσεις παίρνονταν κάθε 10 min από αισθητήρες που υπήρχαν μέσα και έξω από το διχτυοκήπιο, ενώ για την επεξεργασία χρησιμοποιήθηκε λογισμικό, συμβατό με τους μετεωρολογικούς σταθμούς HOBO Warre BHW-PC. Η πρώτη περίοδος εκτροφής σαλιγκαριών διήρκησε ένα μήνα (9/8/2011 έως 6 /9/2011). Στο εσωτερικό του διχτυοκηπίου κατασκευάστηκαν μικρότερα διαμερίσματα, διαστάσεων 2,5 m x 2,5 m, στην περίμετρο των οποίων τοποθετήθηκε ηλεκτροφόρος περίφραξη χαμηλής τάσης (14V ιδιοκατασκευή) και βρίσκεται στο πάνω μέρος της σήτας που χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή των διαμερισμάτων. Η δεύτερη περίοδος εκτροφής διήρκησε επίσης έναν μήνα (7/10/11 έως 11/11/11). Για αυτήν την περίοδο κατασκευάστηκαν δύο νέα διαμερίσματα διαστάσεων 2,9m 2,9m, με σήτα ύψους 0,55m, που διέθετε ενσωματωμένα ανοξείδωτα ηλεκτροφόρα σύρματα (DIATEX Γαλλίας). Ο γόνος και στις δύο περιόδους εκτροφής προήλθε από άγριους γεννήτορες του είδους Cornu aspersum (συν. Helix aspersa) που συλλέχθηκαν από την Κρήτη την άνοιξη, εγκλιματιστήκαν και αναπαράχθηκαν στο εργαστήριο σε ελεγχόμενες συνθήκες (θερμοκρασία 20 C και φωτοπερίοδος 12 h φως / 12 h σκοτάδι). Η τροφή που χρησιμοποιήθηκε ήταν εμπορικό σιτηρέσιο (ορνιθοτροφή πρώτης ηλικίας), αναμεμιγμένη με ανθρακικό ασβέστιο. Καθημερινά γινόταν η καταμέτρηση και απομάκρυνση των νεκρών σαλιγκαριών, κάθε δύο ημέρες γινόταν προσθήκη σιτηρεσίου και μία φορά την εβδομάδα ζυγίζονταν η συνολική βιομάζα των σαλιγκαριών. 3. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ Η πρώτη περίοδος εκτροφής πραγματοποιήθηκε τον Αύγουστο με υψηλές θερμοκρασίες στη Μαγνησία (η μέση εξωτερική ήταν 28 C ± 4 C) αλλά με χαμηλή σχετική υγρασία (η μέση εξωτερική ήταν 54%) (Πίνακας 1). Η διατήρηση της θερμοκρασίας στο εσωτερικό της εγκατάστασης κυμάνθηκε μεταξύ 15 C - 25 C και η σχετική υγρασία του αέρα κυμάνθηκε σε πολύ καλά επίπεδα (η μέση εσωτερική ήταν 82,95 ± 17.2) (Πίνακας 1). Κατά τη δεύτερη περίοδο εκτροφής, που πραγματοποιήθηκε τον Οκτώβριο η σχετική υγρασία του αέρα στον περιβάλλοντα χώρο ήταν ανά περιόδους ιδανική και χάρη στο σύστημα δροσισμού επετεύχθη η διατήρηση της υγρασίας εντός διχτυοκηπίου σε ποσοστά άνω του 90% (Πίνακας 1). Η θερμοκρασία του αέρα την ίδια περίοδο ήταν πολύ χαμηλή (3,59 C ελάχιστη, μέση: 14,8 C), και μέσα στον χώρο του πειράματος έπεφτε ακόμα περισσότερο (3,25 C ελάχιστη, μέση: 12,62 C). Πίνακας 1. Καταγεγραμμένες περιβαλλοντικές συνθήκες (Μέσος όρος και τυπική απόκλιση) εντός και εκτός διχτυοκηπίου. Εσωτερικά Εσωτερικά Εξωτερικά Εξωτερικά Συνθήκες Θερμοκρασία ( C) 22,38 ±3.6 12,62 C ± 3,6 27,74 ± 4 14,8 C ± 4,6 Σχετική υγρασία (%) 82,95 ± ,45% ± 6,2% 54 ± 12 68,53 ± 16,2 Ηλιακή ακτινοβολία (W/m 2 ) 21, ,77 0 Στην πρώτη περίοδο του πειράματος () παρατηρήθηκε υψηλό ποσοστό θνησιμότητας του γόνου των σαλιγκαριών, που έφτασε στο 58,17%. Από τα ζώα που συνολικά θεωρήθηκαν νεκρά, ένα μεγάλο ποσοστό (50%) διέφυγε λόγω κακοτεχνιών στην κατασκευή των διαχωριστικών των διαμερισμάτων, ή λόγω προβλήματος στην τάση των ηλεκτροφόρων συρμάτων. Ο ρυθμός αύξησης των σαλιγκαριών (συνολική

4 βιομάζα) ήταν χαμηλός (16,5% σε ένα μήνα). Στη δεύτερη περίοδο εκτροφής () η αύξηση του γόνου κυμάνθηκε σε καλύτερα επίπεδα (28,96%), και αυτό οφείλεται στις καλύτερες συνθήκες που επικρατούσαν τις 10 πρώτες ημέρες του πειράματος και οι απώλειες των σαλιγκαριών μειώθηκαν κατά πολύ σε σχέση με την πρώτη περίοδο (18%) (Πίνακας 2). Σε αυτό συνέβαλε η βελτιωμένη κατασκευή των διαμερισμάτων και η περίφραξη περιμετρικά, η οποία εκμηδένισε τη διαφυγή των ζώων. Συγκρίνοντας τα αποτελέσματα της παρούσας εργασίας με παλαιότερων μελετών (Δεσποτοπούλου 2008, Lazaridou - Dimitriadou et al 1998, Begg & Mcinness 2003), αναμενόταν ένας μεγαλύτερος ρυθμός αύξηση των ζώων. Όσον αφορά την δραστηριότητα των εκτρεφόμενων σαλιγκαριών κυμάνθηκε σε ικανοποιητικά επίπεδα στη διάρκεια του καλοκαιριού, ενώ το φθινόπωρο παρατηρήθηκε σταδιακή μείωση της κινητικότητας των ζώων που ανάγεται στην πτώση της θερμοκρασίας. Πίνακας 2. Πυκνότητα και βιομάζα των σαλιγκαριών Περίοδοι 1 η 2 η Αρχική Πυκνότητα (αριθμός ζώων/ m 2 ) Μέσο ατομικό βάρος (gr) ) Αύξηση Βάρους (%) Θνησιμότητα (%) 100 1,15 16,50 58, ,99 28,96 18,02 Ο πειραματικός σταθμός εκτροφής σαλιγκαριών στη δοκιμαστική περίοδο (πρώτη περίοδο λειτουργίας) ήταν αποτελεσματικός όσον αφορά στην προστασία του ζωικού κεφαλαίου από εχθρούς και στον κινητό εξοπλισμό (ταΐστρες και καταφύγια). Προβλήματα εμφανίστηκαν στην ηλεκτροφόρα περίφραξη των εσωτερικών διαμερισμάτων που αποτελούσε ιδιοκατασκευή, όμως με την προμήθεια της νέας σήτας αυτά εξουδετερώθηκαν. Περαιτέρω έρευνας χρήζει και το υπόστρωμα των εσωτερικών διαμερισμάτων (σήτα). Τα τεχνικά χαρακτηριστικά του διχτυοκηπίου και το σύστημα δροσισμού με εξάτμιση που εφαρμόστηκε για πρώτη φορά στην παρούσα μελέτη, με στόχο τη ρύθμιση του μικροκλίματος του διχτυοκηπίου, ήταν αποτελεσματικά για τις ανάγκες της εντατικής εκτροφής σαλιγκαριών του είδους Cornu aspersum. ΒΙBΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Δεσποτοπούλου Α. (2008) Καταγραφή του σταδίου του γεννητικού συστήματος των σαλιγκαριών Helix aspersa (Cornu aspersum) (F1 γενιά) που προέρχονται από μονάδα εκτροφής. Μεταπτυχιακή Διατριβή, Π.Θ. σελ Κατσούλας Ν., Αποστόλου Κ., Χατζηϊωάννου Μ., Αϋφαντή Σ., Νεοφύτου Χ., Κίττας Κ. (2013) Μελέτη συστήματος δροσισμού με τεχνίτη ομίχλη σε διχτυοκήπιο πάχυνσης σαλιγκαριών. Πρακτικά 8 ου Εθνικού Συνεδρίου Γεωργικής Μηχανικής, σελ Οικονόμου Σ. (2013) Διερεύνηση Των Προοπτικών Των Ελληνικών Σαλιγκαριών Στην Αγορά Της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Πτυχιακή εργασία, Π.Θ. Bailey S.E.R. (1981) Circannual and Circadian Rhythms in the Snail Helix aspersa Miiller and the Photoperiodic Control of Annual Activity and Reproduction. Journal of Comparative Physiology, 142: Begg S., Mcinness P. (2003) Farming Edible Snails - Lessons from Italy. Publication No. 03/137, Printed by Union Offset Printing, Canberra, Australia: Boynd P.J, Osborne N.N., Walker R.J. (1986) Localization of a substance P-like material in the central and peripheral nervous system of the snail Helix aspersa. Hystochemistry and cell biology, 84: Dupont-Nivet M., Coste V., Coinon P., Bonnet J.C.and Blanc J.M. (2000). Rearing density effect on the production performance of the edible snail Helix aspersa Müller in indoor rearing. INRA, EDP Sciences,Ann. Zootech., 49: Jess S., Marks R.J. (1998) Effect of temperature and photoperiod on growth and reproduction of Helix aspersa var. maxima. The Journal of Agricultural Science, 130:

5 Iglesias J., Santos M., Castillejo J. (1996). Annual Activity Cycles of the Land Snail Helix aspersa (Muller) in Natural Populations in North-Western Spain. Journal of Molluscan studies, 62: Lazaridou-Dimitriadou M, Alpoyanni E., Baka M., Brouziotis T., Kifonidis N., Mihaloudi E., Sioula D. and Vellis G. (1998). Gowth, mortality and fecundity in successive generations of Helix aspersa Muller cultured indoors and crowding effects on fast-, medium-and slow-gowing snails of the same clutch. Journal of Molluscan Studies, 64: Milinsk M.C, Padrea R.G., Hayashib C., Oliveiraa C.C., Visentainera J.V., Evela zio de Souzaa N., Matsushita M. (2006) Effects of feed protein and lipid contents on fatty acid profile of snail (Helix aspersa maxima) meat. Journal of Food Composition and Analysis, 19: Murphy B. (2001) Breeding and Growing Snails Commercially in Australia. A report for the Rural Industries Research and Development Corporation. RIRDC Publication No Pivovarov A.S, Sharma R., Walker R.J. (1995) Inhibitory action of SKPYMR Famide on acetylcholine receptors of Helix aspersa neurons: role of second messengers. General Pharmacology, 26: