Η ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΗ ΣΤΗ ΣΥΜΒΑΣΗ ΑΠΟ ΑΠΟΣΤΑΣΗ ( άρθρο 4 Ν. 2251/1994 )

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΤΜΗΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΥΡΙΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΔΙΚΑΙΟ ΕΜΠΟΡΙΚΩΝ ΔΙΚΑΙΟΠΡΑΞΙΩΝ Μεταπτυχιακή ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Η ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΗ ΣΤΗ ΣΥΜΒΑΣΗ ΑΠΟ ΑΠΟΣΤΑΣΗ ( άρθρο 4 Ν. 2251/1994 ) ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΕΣ: Ο. ΧΑΤΖΗΝΙΚΟΛΑΟΥ - ΑΓΓΕΛΙΔΟΥ, ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ Σ.ΚΟΡΔΗ- ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΥ, ΑΝΑΠΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ Ν. ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΔΗΣ, ΛΕΚΤΟΡΑΣ ΕΛΕΝΗ Δ. ΖΗΚΙΔΟΥ (Α.Μ. 537) ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΙΟΥΝΙΟΣ 2011

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΝΤΙ ΠΡΟΛΟΓΟΥ 1 1. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ Η ΑΝΑΓΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΗ ΣΤΗ ΣΥΜΒΑΣΗ ΑΠΟ ΑΠΟΣΤΑΣΗ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΣΥΜΒΑΣΕΩΝ ΑΠΟ ΑΠΟΣΤΑΣΗ 5 Α) Πλεονεκτήματα 5 Β) Μειονεκτήματα ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΗ ΡΥΘΜΙΣΗ: ΤΟ ΑΡΘΡΟ 4 ΤΟΥ Ν. 2251/1994 ΚΑΙ Η ΟΔΗΓΙΑ 97/7/ΕΚ 8 2. ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΟΡΙΣΜΟΣ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΟ ΠΕΔΙΟ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ Η έννοια του προμηθευτή στη σύμβαση από απόσταση Η έννοια του καταναλωτή στη σύμβαση από απόσταση ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟ ΠΕΔΙΟ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ Αγαθά και υπηρεσίες Ιδιαίτερες συνθήκες σύναψης της σύμβασης 22 Α. Η αποκλειστική χρήση μέσων τεχνικής επικοινωνίας από απόσταση 22 Β. Η ύπαρξη οργανωμένου συστήματος του προμηθευτή 25 ι

3 2.4. ΤΡΟΠΟΣ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗΣ ΤΩΝ ΣΥΜΒΑΣΕΩΝ ΑΠΟ ΑΠΟΣΤΑΣΗ Τρόπος κατάρτισης των ηλεκτρονικά συναπτόμενων συμβάσεων μέσω διαδικτύου ΣΥΣΧΕΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΤΩΝ ΣΥΜΒΑΣΕΩΝ ΑΠΟ ΑΠΟΣΤΑΣΗ (ΑΡΘΡΟ 4) ΜΕ ΤΙΣ ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ ΕΚΤΟΣ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΟΣ (ΑΡΘΡΟ 3) ΑΡΝΗΤΙΚΗ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗ - ΟΙ ΕΞΑΙΡΟΥΜΕΝΕΣ ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΟ ΠΕΔΙΟ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ 4 ΤΟΥ Ν.2251/ ΜΕΣΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΗ ΓΕΝΙΚΑ Υποχρέωση του προμηθευτή για πληροφόρηση του καταναλωτή Υποχρέωση πληροφόρησης στο προσυμβατικό στάδιο 42 Α. Περιεχόμενο της υποχρεωτικής πληροφόρησης 42 Β. Χρόνος και τρόπος παροχής πληροφοριών στο προσυμβατικό στάδιο 44 Γ. Έννομες συνέπειες σε περίπτωση παραβίασης της υποχρέωσης παροχής πληροφοριών στο προσυμβατικό στάδιο Υποχρέωση πληροφόρησης στο συμβατικό στάδιο 48 Α. Περιεχόμενο της υποχρεωτικής πληροφόρησης 48 Β. Τρόπος και χρόνος παροχής των πληροφοριών στο συμβατικό στάδιο Γ. Έννομες συνέπειες σε περίπτωση παραβίασης της υποχρέωσης παροχής πληροφοριών στο συμβατικό στάδιο ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΥΠΑΝΑΧΩΡΗΣΗΣ ΤΟΥ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΗ ΓΕΝΙΚΑ ΝΟΜΙΚΗ ΦΥΣΗ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΥΠΑΝΑΧΩΡΗΣΗΣ 60 ίί

4 5.3. ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ ΥΠΑΝΑΧΩΡΗΣΗΣ Η προθεσμία άσκησης του δικαιώματος υπαναχώρησης Τρόπος άσκησης του δικαιώματος υπαναχώρησης ΕΝΝΟΜΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ ΥΠΑΝΑΧΩΡΗΣΗΣ ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΥΠΑΝΑΧΩΡΗΣΗΣ ΣΕ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΚΑΘΥΣΤΕΡΗΣΗΣ ΕΚΤΕΛΕΣΗΣ ΤΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ ΛΟΙΠΕΣ ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΗ ΣΤΟ ΑΡΘΡΟ 4 ΤΟΥ Ν. 2251/ Η ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗ ΕΠΙΘΕΤΙΚΗΣ ΕΜΠΟΡΙΚΗΣ ΠΡΟΩΘΗΣΗΣ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΚΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ Η ΥΠΟΧΡΕΩΣΗ ΣΕΒΑΣΜΟΥ ΤΗΣ ΙΔΙΩΤΙΚΗΣ ΖΩΗΣ ΤΟΥ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΗ Η ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗ ΠΡΟΕΙΣΠΡΑΞΗΣ ΤΙΜΗΜΑΤΟΣ ΥΠΟΧΡΕΩΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΜΗΘΕΥΤΗ ΝΑ ΜΗΝ ΕΠΙΒΑΡΥΝΕΙ ΤΟΝ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΗ ΜΕ ΠΡΟΣΘΕΤΕΣ ΔΑΠΑΝΕΣ Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΔΟΛΙΑΣ ΧΡΗΣΗΣ ΠΙΣΤΩΤΙΚΗΣ ΚΑΡΤΑΣ ΔΙΚΟΝΟΜΙΚΑ - ΕΦΑΡΜΟΣΤΕΟ ΔΙΚΑΙΟ 85 ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ 89 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ I VIII

5 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ αδημ. ΑΚ αρ. Αρμ ΑΠ Βλ. γνμδ ΔΕΕ ΔΕΚ ΔίΜΕΕ αδημοσίευτη Αστικός Κώδικας Άρθρο Αρμενόπουλος Άρειος Πάγος Βλέπε Γνωμοδότηση Δίκαιο Επιχειρήσεων και Εταιριών Δικαστήριο Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων Δίκαιο Μέσων Ενημέρωσης και Επικοινωνίας εδ. ΕΕ ΕΕΕυρΔ εδάφιο Ευρωπαϊκή Ένωση Ελληνική Επιθεώρηση Ευρωπαϊκού Δικαίου ΕΕμπΔ Ειρ ΕΚ ΕλλΔνη ΕΟΚ επ. ΕπισκΕΔ ΕΤΡΑΞΧΡΔ Εφ Επιθεώρηση Εμπορικού Δικαίου Ειρηνοδικείο Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ελληνική Δικαιοσύνη Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα επόμενα Επισκόπηση Εμπορικού Δικαίου Επιθεώρηση Τραπεζικού Αξιογραφικού και Χρηματιστηριακού Δικαίου Εφετείο

6 ΚΠολΔ ΚΥΑ ΜΠ Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας Κοινή Υπουργική Απόφαση Μονομελές Πρωτοδικείο Ν. Νόμος ΝοΒ Νομικό Βήμα ό. π. όπως προαναφέρεται παρ. Π.Δ. περ. ΠΚ ΠΠ π.χ. Σ ΣΕΚ σελ. στ. ΣΤΕ Συλλνομολ. Υ.Α. υποσημ. ΦΕΚ ΧριΔ παράγραφος Προεδρικό Διάταγμα περίπτωση Ποινικός Κώδικας Πολυμελές Πρωτοδικείο για παράδειγμα Σύνταγμα Συνθήκη Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων σελίδα στοιχείο Συμβούλιο της Επικρατείας Συλλογή Νομολογίας Υπουργική Απόφαση υποσημείωση Φύλλο Εφημερίδας της Κυβέρνησης Χρονικά Ιδιωτικού Δικαίου

7 ΑΝΤΙ ΠΡΟΛΟΓΟΥ Η σύγχρονη εποχή χαρακτηρίζεται από τη ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας, η οποία δημιουργεί νέες καταναλωτικές συνήθειες και διαμορφώνει νέα και ρηξικέλευθα καταναλωτικά πρότυπα. Ο σημερινός καταναλωτής κατακλύζεται από έναν τεράστιο αριθμό αγαθών και υπηρεσιών και έχει στη διάθεσή του πληθώρα μέσων για την απόκτηση τους. Από την άλλη, οι προμηθευτές έχουν εξοπλιστεί με όλα τα σύγχρονα «όπλα» προκειμένου να προωθήσουν τα προϊόντα τους και να προσελκύσουν το ενδιαφέρον του καταναλωτικού κοινού. Τα τελευταία χρόνια, έχουν εμφανισθεί νέες μορφές συμβάσεων για να καλύψουν τις ανάγκες του σύγχρονου ανθρώπου ενώ παράλληλα έχουν εμφανισθεί και νέοι τρόποι κατάρτισης των «παραδοσιακών» συμβάσεων 1. Η ταχύτητα του ρυθμού της σύγχρονης ζωής και κυρίως η έλλειψη χρόνου οδηγούν συχνά τους ανθρώπους στη σύναψη συμβάσεων χωρίς την ταυτόχρονη παρουσία των συμβαλλόμενων μερών στον τόπο κατάρτισης της σύμβασης, όπως συνηθίζονταν παλιότερα. Παράλληλα, η αλματώδης ανάπτυξη του Διαδικτύου (ΙηΐεΓηεΐ) τα τελευταία ιδίως χρόνια, μετέβαλε ριζικά τους τρόπους επικοινωνίας και συναλλαγής και σηματοδότησε μία νέα εποχή για το εμπόριο. Σήμερα, όλο και περισσότεροι άνθρωποι επιλέγουν να καταρτίσουν μία σύμβαση από απόσταση, καθώς έχουν στη διάθεση τους ποικίλα τεχνικά μέσα που τους επιτρέπουν να συνάπτουν συναλλαγές χωρίς κόπο και σε ελάχιστο χρόνο. Πρόδρομος των συναλλαγών από απόσταση υπήρξε η συναλλαγή δι' αλληλογραφίας, στο πλαίσιο της οποίας ο καταναλωτής είχε τη δυνατότητα να προμηθευτεί αγαθά δια της ταχυδρομικής οδού, κατόπιν έγγραφης προσφοράς από τη πλευρά του προμηθευτή (μέσω καταλόγου, διαφημιστικού φυλλαδίου κτλ.) 2. Με την πάροδο των χρόνων και την πρόοδο της τεχνολογίας στον τομέα των τηλεπικοινωνιών, οι συναλλαγές άλλαξαν και στη διάθεση των καταναλωτών 1 Βλ. Παπαντώνη, σε Δίκαιο Προστασίας Καταναλωτών, Ευρωπαϊκό Δίκαιο και Ελληνική εναρμόνιση, Ερμηνεία - Νομολογία, επιμέλεια Δούβλης - Μπώλος, Σάκκουλας 2008, σελ Βλ. σχετικά Γεσποτίδου Α., Ζητήματα προστασίας του καταναλωτή στις συμβάσεις από απόσταση κατά το άρθρο 4 ν. 2251/1994, ΕπισκΕΔ 2005, σελ. 563 και Παπαϊωάννου Γ., Η σύμβαση από απόσταση κατά το δίκαιο προστασίας του καταναλωτή, ΔΕΕ 2003, σελ [1]

8 τέθηκαν ποικίλα μέσα, ικανά να διευκολύνουν και να επιταχύνουν τη διενέργεια των καθημερινών συναλλαγών, όπως το ραδιόφωνο, το τηλέφωνο, η τηλεομοιοτυπία (φαξ), η τηλεόραση και τα ευρύτατα πλέον διαδεδομένα διαδίκτυο και ηλεκτρονικό ταχυδρομείο (ε-^αίΐ). Έτσι, η φυσική παρουσία του προμηθευτή έπαψε να είναι αναγκαία στην προώθηση και στη διανομή των αγαθών και των υπηρεσιών. Ο καταναλωτής κινείται εκτός των ορίων της «παραδοσιακής» αγοράς, με την έννοια του δημόσιου τόπου συγκέντρωσης συναλλασσομένων με σκοπό τη σύμπτωση της ζήτησης και προσφοράς αγαθών εμφανούς ποιότητας και τιμών μεταξύ περισσοτέρων ανταγωνιστικών προσφορών 3. Η κρίση του καταναλωτή αποδεσμεύτηκε από την πολυσήμαντη επιρροή της παρουσίας του προμηθευτή, αφήνοντας περιθώριο στην ψύχραιμη αποτίμηση του είδους, των όρων και του μεγέθους της συναλλαγής ενώ παράλληλα η χρήση των σύγχρονων τεχνολογικών μέσων δημιούργησε νέες διεξόδους στα προβλήματα του σύγχρονου οικονομικού βίου, τόσο στα αστικά κέντρα όσο και στις απομακρυσμένες περιοχές. Η αγορά έχει αποκτήσει πλέον έναν οικουμενικό χαρακτήρα καθώς τα φυσικά και τεχνητά σύνορα έχουν καταργηθεί. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η εξάπλωση των διασυνοριακών συναλλαγών σε συνδυασμό με τη χρήση του ενιαίου νομίσματος, έχουν δώσει νέα διάσταση στο φαινόμενο των συναλλαγών από απόσταση, διευρύνοντας τις επιλογές του καταναλωτή και περιορίζοντας τα λειτουργικά έξοδα των επιχειρήσεων, ιδιαίτερα των μικρομεσαίων 4. Αλλά και στην παγκόσμια κεντρική σκηνή κυριαρχεί η κατάρτιση των εξ αποστάσεως συναλλαγών, καθώς το διαδίκτυο έχει εκμηδενίσει όλα τα παραδοσιακά εμπόδια και έχει ανοίξει νέους δρόμους στις εμπορικές συναλλαγές, που γίνονται πλέον με ασύλληπτη ταχύτητα, ευκολία και μειωμένο κόστος, με τα ηλεκτρονικά μέσα που τίθενται στη διάθεση του χρήστη 5. Η συμμετοχή, όμως, στη νέα αυτή αγορά ελλοχεύει και ορισμένους κινδύνους. Η έλλειψη προσωπικής επαφής, η υφαρπαγή της δικαιοπρακτικής βούλησης των απροστάτευτων - ορισμένες φορές - καταναλωτών, το χαμηλό κόστος που συνεπάγεται η διεξαγωγή των συναλλαγών από απόσταση, η εισβολή της 3 Βλ. Παπαϊωάννου Γ., ό. π. 4 Βλ. ό.π. 5 Βλ. Δημαρά Ν., Εμπορικές συμβάσεις μέσω διαδικτύου, ΔΕΕ 2008, σελ. 164 επ. [ 2 ]

9 επιχειρηματικής δραστηριότητας στον ιδιωτικό βίο είναι μερικοί από τους κινδύνους που εγκυμονεί η κατάρτιση των εξ αποστάσεως συμβάσεων 6. Κρίθηκε, λοιπόν, επιτακτική η θέσπιση κανόνων αναγκαστικού δικαίου προκειμένου να περιληφθούν στους κόλπους της νομοθεσίας και οι νέες αυτές μορφές συμβάσεων, ώστε να αντιμετωπιστούν τα προβλήματα που ενδεχομένως ανακύψουν. Ο νομοθέτης - τόσο ο κοινοτικός όσο και ο εθνικός - κλήθηκε να δημιουργήσει ασφαλιστικές δικλείδες για την ορθή και σύννομη σύναψη και εκτέλεση των σχετικών συμβάσεων και να εξασφαλίσει μέτρα προστασίας και άμυνας του καταναλωτή που βρίσκεται σε μειονεκτικότερη θέση από τον καλά οργανωμένο προμηθευτή. Για το σκοπό αυτό, θεσπίστηκε στην αρχή ο νόμος 1961/ για την προστασία του καταναλωτή, ο οποίος στη συνέχεια καταργήθηκε από το νόμο 2251/1994, όπου και ρυθμιζόταν στο άρθρο 4 η σύμβαση από απόσταση. Ο τελευταίος νόμος υπέστη πολλές τροποποιήσεις με σκοπό να συμβαδίσει με το περιεχόμενο της Οδηγίας 97/7/ΕΚ 8, ενώ πρόσφατα η διάταξη που ρυθμίζει τις συμβάσεις από απόσταση τροποποιήθηκε και πάλι με το νόμο 3587/2007, ο οποίος αναμόρφωσε συνολικά το Ν. 2251/1994. Το νέο, λοιπόν, άρθρο 4 του Ν. 2251/1994, έτσι όπως τροποποιήθηκε από το νόμο 3587/2007, με το νέο τίτλο «Εμπορία από απόσταση αγαθών και υπηρεσιών, πλην των χρηματοοικονομικών υπηρεσιών» 9 θα αποτελέσει αντικείμενο ανάπτυξης της παρούσας εισήγησης δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στο θέμα της προστασίας του καταναλωτή. 6 Βλ. αναλυτικότερα για μειονεκτήματα των συμβάσεων από απόσταση παρακάτω στο κεφάλαιο 1.2. Β' της παρούσης. 7 Στο νόμο 1961/1991 η σύμβαση από απόσταση, στο άρθρο 31, δε ρυθμιζόταν αυτοτελώς αλλά εντασσόταν συστηματικά στο κεφάλαιο για τη σύναψη συμβάσεων εκτός εμπορικού καταστήματος. Βλ. σχετικά Λιακόπουλο - Χριστιανό - Μιχαλόπουλο, Δίκαιο Προστασίας του καταναλωτή, τεύχος α', επιμέλεια Λιακόπουλος Θ., Σάκκουλας 1993, σελ. 73 και επ. 8 Οδηγία 97/7/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 20ής Μαίου 1997 για την προστασία των καταναλωτών στις εξ αποστάσεως συμβάσεις. 9 Ο συγκεκριμένος τίτλος τροποποιήθηκε από την Κοινή Υπουργική Απόφαση (ΚΥΑ) Ζ1-629/2005 (ΦΕΚ Β' 720/ ). Στον προγενέστερο νόμο 2251/1994 (άρθρο 4) ο τίτλος είχε ως εξής: «Σύμβαση από απόσταση». [ 3 ]

10 1. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ 1.1. Η ΑΝΑΓΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΗ ΣΤΗ ΣΥΜΒΑΣΗ ΑΠΟ ΑΠΟΣΤΑΣΗ Σύμφωνα με το άρθρο 4 του Ν. 2251/1994, όπως αυτός τροποποιήθηκε από το Ν. 3587/2007, σύμβαση από απόσταση είναι κάθε σύμβαση που αφορά αγαθό ή υπηρεσία, η οποία συνάπτεται μεταξύ ενός προμηθευτή και ενός καταναλωτή, χωρίς την ταυτόχρονη φυσική παρουσία τους, στο πλαίσιο ενός συστήματος προμήθειας αγαθών ή παροχής υπηρεσιών από απόσταση, που οργανώνεται από τον προμηθευτή, ο οποίος χρησιμοποιεί, αποκλειστικά, ένα ή περισσότερα μέσα τεχνικής επικοινωνίας από απόσταση μέχρι και τη σύναψη της σύμβασης. Από τον ως άνω ορισμό γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι η σύμβαση από απόσταση δεν αποτελεί ένα νέο συμβατικό τύπο που προστίθεται στους ήδη υπάρχοντες γνωστούς, αλλά περιγράφει έναν ιδιαίτερο τρόπο, με τον οποίο ένα μεγάλο μέρος των συμβάσεων της σύγχρονης οικονομίας έχουν τη δυνατότητα να καταρτιστούν 10. Η αλματώδης πρόοδος της τεχνολογίας και της πληροφορικής με την πάροδο των ετών εμφάνισαν στο προσκήνιο νέα τεχνικά μέσα επικοινωνίας 11, μέσω των οποίων τα συμβαλλόμενα μέρη μπορούν να προβούν στην κατάρτιση συμβάσεων από απόσταση. Βασικό χαρακτηριστικό των εν λόγω συμβάσεων αποτελεί η υποκατάσταση της προσωπικής επικοινωνίας με τον προμηθευτή και της φυσικής επαφής με το αγαθό από ένα μέσο τεχνικής επικοινωνίας 12, δημιουργώντας με αυτόν τον τρόπο γνωσιολογικό έλλειμμα στον καταναλωτή εξαιτίας της εμφανούς διαπραγματευτικής 10 Βλ. Δεσποτίδου Α., Παροχή χρηματοοικονομικών υπηρεσιών από απόσταση, Παράλληλη ερμηνευτική προσέγγιση των διατάξεων της Οδηγίας 2002/65/ΕΚ και του άρθρου 4α Ν. 2251/1994, μετά το Ν. 3587/2007, Σάκκουλας 2009, σελ Όπως το τηλέφωνο, η τηλεόραση, η τηλεομοιοτυπία (φαξ), το Διαδίκτυο, το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο κτλ. όπως έχουν προαναφερθεί παραπάνω στο υποκεφάλαιο «Αντί προλόγου» της παρούσης. 12 Βλ. Δεσποτίδου Α., Ζητήματα προστασίας του καταναλωτή στις συμβάσεις από απόσταση κατά το άρθρο 4 ν. 2251/1994, ΕπισκΕΔ 2005, σελ. 569, Παπαϊωάννου Γ., ό. π. σελ. 156, Μακρή Σπ., Η προστασία του καταναλωτή στα πλαίσια του ηλεκτρονικού εμπορίου μετά τη μεταφορά των Οδηγιών 97/7/ΕΚ και 2000/31/ΕΚ στο ελληνικό δίκαιο, ΔΕΕ 2004, σελ [ 4 ]

11 μειονεξίας του τελευταίου έναντι του συναλλασσόμενου από απόσταση προμηθευτή 13. Ο καταναλωτής, συνεπώς, ενδέχεται να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα συνάπτοντας συμβάσεις από απόσταση εξαιτίας της ύπαρξης συνθηκών έντονης συμβατικής ανισότητας ανάμεσα σε αυτόν και στον αντισυμβαλλόμενό του - προμηθευτή, λόγω της μεγαλύτερης εξοικείωσης στο χώρο, της οργανωτικής και οικονομικής ανωτερότητας, τις ιδιαίτερες γνώσεις και της εμπειρίας του τελευταίου σχετικά την κατ' επάγγελμα δραστηριότητά του. Τόσο ο κοινοτικός όσο και ο Έλληνας νομοθέτης αντιλήφθηκαν τις προαναφερόμενες συνθήκες και έσπευσαν να θεσπίσουν ειδικό νομοθετικό πλαίσιο ρυθμίζοντας τα ιδιαίτερα ζητήματα που ανακύπτουν. Πρωταρχικός και γενικός σκοπός του συγκεκριμένου νομοθετικού πλαισίου αποτελεί η επίτευξη υψηλού επιπέδου προστασίας του καταναλωτή, ώστε ο ίδιος να έχει τη δυνατότητα να συγκρίνει αντικειμενικά και να μπορεί να επιλέγει νηφάλια τις καταλληλότερες και ανταγωνιστικότερες από τις διατιθέμενες σε διασυνοριακή κλίμακα υπηρεσίες ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΣΥΜΒΑΣΕΩΝ ΑΠΟ ΑΠΟΣΤΑΣΗ Α) Πλεονεκτήματα: Οι συμβάσεις από απόσταση, κυρίαρχο στοιχείο των οποίων είναι η έλλειψη φυσικής επικοινωνίας με τον προμηθευτή και το αντικείμενο της συναλλαγής, έχουν ορισμένα πλεονεκτήματα για τους καταναλωτές, τα οποία συνίστανται στα εξής: Καταρχάς, η τοπική απόσταση των μερών, δηλαδή η μη ύπαρξη ταυτόχρονης παρουσίας προμηθευτή και καταναλωτή, μειώνει τις δυνατότητες άσκησης υπερβολικής επιρροής αλλά και τον κίνδυνο να ληφθεί απόφαση εξ υφαρπαγής, δεδομένου ότι υπάρχει χρόνος για ώριμη σκέψη 14 από την πλευρά του καταναλωτή. Στις συμβάσεις αυτές, λοιπόν, δεν κυριαρχεί το στοιχείο του αιφνιδιασμού με την έννοια της επιθετικής προσέγγισης, όπως συμβαίνει για 13 Βλ. περισσότερα για γνωσιολογικό έλλειμμα του καταναλωτή στις συμβάσεις από απόσταση Γέλλιο Γ., Προστασία των καταναλωτών και σύστημα του ιδιωτικού δικαίου - Ο καταναλωτής ως υποκείμενο έννομης προστασίας, τόμος I, Σάκκουλας 2005, σελ. 312 επ. 14 Βλ. σχετικά Αλεξανδρίδου Ε., Δίκαιο προστασίας του καταναλωτή, ελληνικό και κοινοτικό II, 1996, σελ [ 5 ]

12 παράδειγμα στις συμβάσεις εκτός εμπορικού καταστήματος 15. Επιπλέον, με την ολοένα και αυξανόμενη προτίμηση των καταναλωτών στις συμβάσεις από απόσταση, τα ωράρια λειτουργίας των καταστημάτων υπερκεράστηκαν, οι μετακινήσεις με ό, τι αυτές συνεπάγονται για τον καταναλωτή περιορίσθηκαν αισθητά, ενώ τα φυσικά και τεχνητά σύνορα στις συναλλαγές κατέπεσαν. Συνακόλουθα, οι επιλογές του καταναλωτή διευρύνθηκαν, καθώς με την κατάρτιση των εξ αποστάσεως συμβάσεων, απέκτησε τη δυνατότητα άμεσης πρόσβασης σε αγαθά και υπηρεσίες που χαρακτηρίζονται από μεγάλη ποικιλία, από τον τόπο και σε χρόνο που ο ίδιος επιθυμεί και κατά κανόνα σε συμφέρουσα τιμή. Επιπροσθέτως, οι εναλλακτικές δυνατότητες που προσφέρει μία σύμβαση από απόσταση, διευκολύνει την ταχύτερη και πληρέστερη επισκόπηση της αγοράς, προσφέροντας ποικιλία επιλογών για τους καταναλωτές, οδηγώντας τους, μετά από ώριμη σκέψη, στην απόκτηση του αγαθού ή της υπηρεσίας που ανταποκρίνεται πληρέστερα στις επιθυμίες τους. Τέλος, η μέθοδος κατάρτισης συμβάσεων από απόσταση εξυπηρετεί τους καταναλωτές εκείνους, οι οποίοι δεν έχουν τη φυσική δυνατότητα ή το χρόνο να πραγματοποιήσουν τις αγορές τους στα εμπορικά καταστήματα 16, δημιουργώντας κατά αυτόν τον τρόπο διεξόδους στα προβλήματα του σύγχρονου οικονομικού βίου τόσο στα αστικά κέντρα όσο και στην απομακρυσμένη περιφέρεια. Υπογραμμίζεται ότι οι αποστάσεις εκμηδενίζονται σε τέτοιο βαθμό, ώστε ο καταναλωτής έχει πρόσβαση σε αγαθά ή υπηρεσίες που υπό διαφορετικές συνθήκες σε καμία περίπτωση δε θα μπορούσε να έχει. Β) Μειονεκτήματα: Από την άλλη πλευρά, όμως, υπάρχουν και κίνδυνοι για τους καταναλωτές από τη συμμετοχή σε αυτήν την αγορά. Σε πρώτη φάση, τα σύγχρονα μέσα επικοινωνίας επιτρέπουν την εισβολή της επιχειρηματικής δραστηριότητας στον ιδιωτικό βίο, ακόμη και χωρίς τη συναίνεση του ιδιώτη, προσβάλλοντας ορισμένες φορές το δικαίωμα στην προσωπικότητα (επιθετική προσέγγιση με Ή&ΐΐ, τηλέφωνο ίαχ κτλ.) (άρθρο 57 ΑΚ) 17. Επίσης, όταν ο καταναλωτής συνάπτει μία σύμβαση από απόσταση δεν έχει τη δυνατότητα να δει και να εξετάσει το προϊόν εκ του φυσικού, η δε περιγραφή με εικόνες ή με λόγια από τον προμηθευτή μπορεί να είναι ατελής, υπερβολική, εξωραϊσμένη και σε κάθε 15 Βλ. Παπαϊωάννου Γ., ό. π. και Αλεξανδρίδου Ε., ό. π. σελ. 150 επ. 16 Βλ. Αλεξανδρίδου Ε., ό. π. σελ Βλ. Δεσποτίδου Α., ό. π. σελ. 564 και Παπαϊωάννου Γ., ό. π. σελ [6]

13 περίπτωση όχι ακριβής 18. Ακόμη, η ταυτότητα του προμηθευτή δεν είναι πάντα ευδιάκριτη ενώ χάνεται η ευκαιρία της προηγούμενης δοκιμής του προϊόντος, με ενδεχόμενο αποτέλεσμα να μην ανταποκρίνεται τελικά στις δηλώσεις του προμηθευτή και στις απαιτήσεις του καταναλωτή. Είναι αναγκαίο να προστεθεί ότι η αποκατάσταση ενός ελαττώματος, η επίκληση αποδεικτικών μέσων και η ικανοποίηση της αξιώσεως για έγκαιρη και δέουσα εκτέλεση της σύμβασης παρουσιάζουν κάποιες φορές δυσχέρειες για τον καταναλωτή. Από την άλλη, η ευκολία με την οποία μπορεί να οργανωθεί μία επιχείρηση και το χαμηλό κόστος που συνεπάγεται η διεξαγωγή των συναλλαγών από απόσταση καθιστά το χώρο αυτό προνομιακό για την ανάληψη νέων, καινοτόμων αλλά ριψοκίνδυνων πρωτοβουλιών 19. Τέλος, συχνά χρησιμοποιούνται από τους προμηθευτές επιθετικές εμπορικές πρακτικές που καταλύουν τον ορθολογισμό και περιάγουν τον καταναλωτή σε κατάσταση εμφανούς διαπραγματευτικής μειονεξίας οδηγώντας τον στην απόκτηση αγαθών ή υπηρεσιών που δε χρειάζεται 20. Τα σύγχρονα, λοιπόν, τεχνικά μέσα επικοινωνίας που δημιουργούν με τη σειρά τους νέες μορφές συναλλαγών από τη μία πλευρά εξυπηρετούν τους καταναλωτές σε πολλούς τομείς. Όσον αφορά τους προμηθευτές είναι εύκολο γι' αυτούς να προσεγγίσουν περισσότερους καταναλωτές, χωρίς να απαιτείται η ύπαρξη αποθεμάτων προϊόντων - 8ΐοο^ σε συνδυασμό με το χαμηλό λειτουργικό κόστος. Από την άλλη πλευρά, όμως, εγκυμονούν σημαντικούς κινδύνους και για το λόγο αυτό κρίνεται αναγκαία η δημιουργία ενός νομοθετικού οπλοστασίου προκειμένου να προστατευθεί ο καταναλωτής. 18 Βλ. Αλεξανδρίδου Ε., ό. π. 19 Βλ. Παπαϊωάννου Γ., ό. π. 20 Χαρακτηριστική είναι η απόφαση του ΠΠΑθ 3717/1996 ΝοΒ 46, σελ , όπως αναλύεται στο υποκεφάλαιο υποσημ. 163 της παρούσας, η οποία και αναφέρει ότι είναι αθέμιτη η εμπορική πρακτική των εκπτώσεων ή των δωρεάν παροχών, που συχνότατα συνοδεύουν τις συναλλαγές από απόσταση και προσφέρονται μόνο εφόσον η συναλλαγή πραγματοποιηθεί εντός στενότατου χρονικού περιθωρίου (π.χ. εντός των επόμενων 15 λεπτών). [ 7 ]

14 1.3. ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΗ ΡΥΘΜΙΣΗ: ΤΟ ΑΡΘΡΟ 4 ΤΟΥ Ν. 2251/1994 ΚΑΙ Η ΟΔΗΓΙΑ 97/7/ΕΚ Για πρώτη φορά το ζήτημα των συναλλαγών από απόσταση ρυθμίστηκε στην ελληνική έννομη τάξη με το άρθρο 31 του Ν. 1961/ Ωστόσο, η ανωτέρω ρύθμιση, όπως και ολόκληρο το νομικό πλαίσιο των συμβάσεων από απόσταση, εντασσόταν σε αυτό των συμβάσεων εκτός εμπορικού καταστήματος 22. Στη συνέχεια, η εν λόγω διάταξη καταργήθηκε από το Ν. 2251/1994, στον οποίο και περιελήφθη μια λεπτομερειακή ρύθμιση των συμβάσεων από απόσταση, παράλληλα με αντίστοιχη διάταξη για τις συμβάσεις εκτός εμπορικού καταστήματος, χωρίς πρόθεση συσχετισμού. Έτσι, ο Ν. 2251/1994, με το άρθρο 4 με τίτλο «Σύμβαση απόσταση», εισήγαγε για πρώτη φορά στο ελληνικό δίκαιο αυτοτελή και λεπτομερή ειδική ρύθμιση για τις συμβάσεις αυτού του είδους 23. Την εποχή της υιοθέτησης της λύσης αυτής, ήτοι του άρθρου 4 του Ν. 2251/1994, στην Ευρωπαϊκή Ένωση υπήρχε τροποποιημένη πρόταση Οδηγίας του Συμβουλίου για την προστασία των καταναλωτών σε θέματα συμβάσεων διαπραγματευόμενων από απόσταση, της οποία το περιεχόμενο, μολονότι δεν είχε οριστικοποιηθεί σε κείμενο Οδηγίας, αποτέλεσε το νομοθετικό της πρότυπο 24. Αργότερα, όμως, ο Έλληνας νομοθέτης τροποποίησε το άρθρο 4, με την Κοινή 25 Υπουργική Απόφαση (ΚΥΑ) Ζ1-496/2000, προκειμένου να προσαρμοστεί το από 21 Είχε προηγηθεί η έκδοση της Κοινής Υπουργικής Απόφασης Φ. 159/1990 των υπουργών Δικαιοσύνης, Εθνικής Οικονομίας και Εμπορίου σχετικά με το καθεστώς των συμβάσεων εκτός εμπορικού καταστήματος για την προσαρμογή με τη σχετική κοινοτική Οδηγία 85/577/ΕΟΚ, η οποία και καταργήθηκε με το Ν. 1961/ Βλ. αναλυτικά για τη ρύθμιση της σύμβασης από απόσταση στο Ν. 1961/1991 Λιακόπουλο - Χριστιανό - Μιχαλόπουλο, ό. π., σελ. 73 επ. 23 Ωστόσο, βλ. και Αλεξανδρίδου Ε., ό. π., σελ. 118, όπου και επικρίνει την επιλογή της αυτοτελούς λεπτομερούς ρύθμισης των συμβάσεων από απόσταση στο Ν. 2251/1994 και προκρίνει την συστηματική ένταξη της ρύθμισης των συμβάσεων από απόσταση στο άρθρο 3 του νόμου για τις συμβάσεις εκτός εμπορικού καταστήματος. 24 Βλ. και εισηγητική έκθεση του Ν. 2251/ Έχει υποστηριχθεί ότι η ως άνω υπουργική απόφαση έχει εκδοθεί καθ' υπέρβαση νομοθετικής εξουσιοδότησης και συγκεκριμένα κατ' εξουσιοδότηση του άρθρου 14 παρ. 4. του ν. 2251/1994, η οποία είναι πολύ ευρεία σε αντίθεση με το άρθρο 43 παρ. 2 του Συντάγματος. Βλ. σχετικά, Δεσποτίδου Α., ό. π., σελ. 565, υποσημ. 12 και Παπαϊωάννου Γ., ό. π., σελ. 162, υποσημ [8]

15 ελληνικό δίκαιο στις επιταγές της κοινοτικής Οδηγίας 97/7/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της «για την προστασία των καταναλωτών κατά τις εξ αποστάσεως συμβάσεις» 26. Η Οδηγία 97/7/ΕΚ αποτέλεσε καρπό μακροχρόνιων διαβουλεύσεων και συμβιβασμών. Στόχος της εν λόγω Οδηγίας υπήρξε η αποτροπή των κινδύνων που ελλοχεύουν κατά την κατάρτιση των συμβάσεων από απόσταση για τον καταναλωτή, λόγω ιδίως της χρησιμοποίησης τεχνικών μέσων και της έλλειψης δυνατότητας διαπραγμάτευσης που είναι εκτός της σφαίρας επιρροής του καταναλωτή και η έλλειψη προσωπικής επαφής με το προϊόν. Πρόκειται για Οδηγία ελάχιστης εναρμόνισης, καθώς στο άρθρο 14 της Οδηγίας υπάρχει η ρήτρα στοιχειώδους προστασίας η οποία ορίζει ότι τα κράτη μέλη μπορούν να θεσπίσουν, για την επίτευξη υψηλότερου επιπέδου προστασίας του καταναλωτή, αυστηρότερες διατάξεις από τις προβλεπόμενες στην Οδηγία. Στη συνέχεια, το άρθρο 4 του Ν. 2251/1994 τροποποιήθηκε εκ νέου από την ΥΑ Ζ1-629/2005 η οποία εκδόθηκε χάριν συμμόρφωσης στην Οδηγία 2002/65/ΕΚ «σχετικά με την εξ αποστάσεως εμπορία χρηματοοικονομικών υπηρεσιών προς τους καταναλωτές». Με αυτήν την τροποποίηση, το άρθρο 4 με το νέο τίτλο «Εμπορία από απόσταση αγαθών και υπηρεσιών, πλην των χρηματοοικονομικών υπηρεσιών» αποτέλεσε τη γενική ρύθμιση για τις συμβάσεις από απόσταση. Με την Υπουργική Απόφαση Ζ1-629/2005, αφενός εξαιρέθηκαν από το πεδίο εφαρμογής οι συμβάσεις από απόσταση με αντικείμενο χρηματοοικονομικές υπηρεσίες και αφετέρου ενισχύθηκε η διαπραγματευτική θέση του συμβαλλόμενου από απόσταση καταναλωτή, ενώ παράλληλα προστέθηκε στο Ν. 2251/1994 ένα νέο μακροσκελές άρθρο (άρθρο 4α) που ρυθμίζει την «εμπορία από απόσταση χρηματοοικονομικών υπηρεσιών από απόσταση» 27. Πρόσφατα, η διάταξη του άρθρου 4 υπέστη 26 Η τροποποίηση αυτή ήταν αναγκαία, καθώς ο Έλληνας νομοθέτης κατά τη θέσπιση της αρχικής διατύπωσης του παραπάνω άρθρου, που ρύθμιζε γενικά την περίπτωση των συμβάσεων από απόσταση, είχε λάβει ως πρότυπο την - υπό επεξεργασία τότε - σχετική πρόταση Οδηγίας, η οποία, όμως, διέφερε σημαντικά από το τελικό κείμενο της Οδηγίας 97/7/ΕΚ. Βλ. σχετικά, Γεσποτίδου Α., ό. π., σελ. 566 και Παπαϊωάννου Γ., ό. π., σελ Η παροχή χρηματοοικονομικών υπηρεσιών από απόσταση υπαγόταν, μέχρι τη θέση σε ισχύ της ως άνω ΚΥΑ, στο προστατευτικό πεδίο των γενικών διατάξεων για τις συμβάσεις από απόσταση. Αν και η Οδηγία 97/7/ΕΚ εξαιρούσε από το πεδίο εφαρμογής τις χρηματοοικονομικές συμφωνίες από απόσταση, όπως υπογραμμίζεται στο παράρτημα 2 και στο άρθρο 3 παρ. 1 της ίδιας Οδηγίας, ο [9]

16 τροποποιήσεις με το άρθρο 4 του Ν. 3587/2007, ο οποίος αναμόρφωσε ολικά το Ν. 2251/1994, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω. Σκοπός όλων αυτών των τροποποιήσεων ήταν η ενίσχυση της θέσης του καταναλωτή απέναντι στην διαπραγματευτική υπεροπλία του προμηθευτή και στην ενδυνάμωση των μέσων προστασίας του ασθενέστερου συμβαλλόμενου μέρους. Πρόκειται για ένα πλέγμα διατάξεων αναγκαστικού χαρακτήρα, που «θωρακίζουν» τον καταναλωτή και τον προστατεύουν από τους κινδύνους που συνεπάγεται η χρήση των σύγχρονων μεθόδων συναλλαγής από απόσταση. Στις συμβάσεις από απόσταση εφαρμογή έχει το σύνολο των προστατευτικών ρυθμίσεων του Ν. 2251/1994, όπως ισχύει μετά την τροποποίηση από το Ν. 3587/2007, και ιδιαίτερα η απαγόρευση καταχρηστικών γενικών όρων των συναλλαγών του άρθρου 2 28, η ευθύνη του παρέχοντος υπηρεσίες του άρθρου 8, το καθεστώς της διαφήμισης του άρθρου 9. Έλληνας νομοθέτης δεν είχε υιοθετήσει την εξαίρεση για τις συμβάσεις που αφορούν χρηματοοικονομικές υπηρεσίες, και αυτό γιατί έκρινε ορθώς τις αυξημένες ανάγκες προστασίας των καταναλωτών που πραγματοποιούν τέτοιου είδους συναλλαγές. Η νέα αυτοτελής ρύθμιση του άρθρου 4α φαίνεται να λαμβάνει επαρκώς υπόψη τις ιδιαιτερότητες των χρηματοοικονομικών συναλλαγών αλλά και την αυξημένη επικινδυνότητα της εμπορίας τους από απόσταση και ιδίως μέσω Διαδικτύου. Βλ περισσότερα για το άρθρο 4α Δεσποτίδου Α., σε Δίκαιο Προστασίας Καταναλωτή, Ελληνικό - Κοινοτικό, κατ' άρθρο ερμηνεία του Ν. 2251/1994, όπως ισχύει μετά το νόμο 3587/2007, επιμέλεια Αλεξανδρίδου Ε., Νομική Βιβλιοθήκη 2008, σελ. 262 επ. Υποστηρίζεται πως η τελευταία αυτή τροποποίηση του άρθρου 4α του Ν. 2251/1994 αναφέρεται σε μικρής σημασίας θέματα χωρίς να αποφέρει τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Επίσης, βλ. Δεσποτίδου Α., Παροχή χρηματοοικονομικών υπηρεσιών από απόσταση, Παράλληλη ερμηνευτική προσέγγιση των διατάξεων της Οδηγίας 2002/65/ΕΚ και του άρθρου 4α Ν. 2251/1994, μετά το Ν. 3587/2007, Σάκκουλας 2009, σελ Βλ. ΑΠ 589/2001, ΔΕΕ 2001, σελ [ 1 0 ]

17 2. ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ 2.1. ΟΡΙΣΜΟΣ Σύμφωνα με το άρθρο 4 του Ν. 2251/1994, όπως αντικαταστάθηκε από το άρθρο 2 παρ. 1 της ΚΥΑ Ζ1-496/2000 και 4 παρ. 1 του Ν. 3587/2007, ως σύμβαση από απόσταση (νεηΐε α άίδΐαηοε, Όίδΐαηοε 8ε11ίη ) θεωρείται: «Κάθε σύμβαση που αφορά αγαθό ή υπηρεσία, η οποία συνάπτεται μεταξύ ενός προμηθευτή και ενός καταναλωτή, χωρίς την ταυτόχρονη φυσική παρουσία τους, στο πλαίσιο ενός συστήματος προμήθειας αγαθών ή παροχής υπηρεσιών από απόσταση, που οργανώνεται από τον προμηθευτή, ο οποίος χρησιμοποιεί, αποκλειστικά, ένα ή περισσότερα μέσα τεχνικής επικοινωνίας από απόσταση μέχρι και τη σύναψη της σύμβασης» 29. Από τον παραπάνω ορισμό, γίνεται αντιληπτό ότι βασικό χαρακτηριστικό της σύμβασης από απόσταση είναι η υποκατάσταση της προσωπικής επικοινωνίας με τον προμηθευτή και της φυσικής επαφής με το αγαθό από ένα μέσο τεχνικής επικοινωνίας 30, δημιουργώντας κατά αυτόν τον τρόπο γνωσιολογικό έλλειμμα στον καταναλωτή 31. Αυτήν, ακριβώς, την αδυναμία έρχεται να διορθώσει και να απαλύνει ο νομοθέτης με την πρόβλεψη του άρθρου 4 του Ν. 2251/1994, με σκοπό να περιάγει τον καταναλωτή σε θέση ισχυρή απέναντι στον «καλά προετοιμασμένο» προμηθευτή. Συνεπώς, για να χαρακτηριστεί μία σύμβαση ως σύμβαση από απόσταση πρέπει να πληροί τις εξής προϋποθέσεις: 1) Να συνάπτεται μεταξύ ενός προμηθευτή 29 Ο ορισμός της σύμβασης από απόσταση στο άρθρο 4 του Ν. 2251/1994, είναι πανομοιότυπος με τον αντίστοιχο ορισμό, έτσι όπως διατυπώνεται στο άρθρο 2 της Οδηγία 97/7/ΕΚ, και έχει ως εξής: «Εξ αποστάσεως σύμβαση είναι κάθε σύμβαση μεταξύ ενός προμηθευτή και ενός καταναλωτή αφορώσα αγαθά ή υπηρεσίες, η οποία συνάπτεται στα πλαίσια ενός συστήματος πωλήσεων ή παροχής υπηρεσιών εξ αποστάσεως, που οργανώνεται από τον προμηθευτή, ο οποίος, με τη σύμβαση αυτή, χρησιμοποιεί αποκλειστικά ένα ή περισσότερα μέσα επικοινωνίας εξ αποστάσεως έως τη σύναψη της συμβάσεως, συμπεριλαμβανομένης και αυτής καθεαυτής της σύναψης της συμβάσεως». 30 Βλ. Δεσποτίδου Α., Ζητήματα προστασίας του καταναλωτή στις συμβάσεις από απόσταση κατά το άρθρο 4 του Ν. 2251/1994, ΕπισκΕΔ 2005, σελ. 569, Παπαϊωάννου Γ., ό. π. σελ. 156, Μακρή Σπ., ό. π., σελ. 883, Γεωργιάδη Απ., Ενοχικό Δίκαιο - Ειδικό μέρος I, Σάκκουλας 2004, σελ Βλ. σχετικά με το γνωσιολογικό έλλειμμα του καταναλωτή στις συμβάσεις από απόσταση, Δέλλιο Γ., ό. π., σελ. 312 επ. [ 1 1 ]

18 και ενός καταναλωτή. 2) Να αφορά σε αγαθά ή υπηρεσίες που παρέχει ο προμηθευτής στον καταναλωτή. 3) Να συνάπτεται αποκλειστικά με τη χρησιμοποίηση μέσου ή μέσων τεχνικής επικοινωνίας από απόσταση και 4) Να διαθέτει ο προμηθευτής ένα οργανωμένο σύστημα προμήθειας αγαθών ή παροχής υπηρεσιών από απόσταση 32, εννοιολογικά στοιχεία τα οποία θα αναλυθούν παρακάτω. Ενδεικτικά αναφέρονται ως τυπικά παραδείγματα συμβάσεων από απόσταση οι συμβάσεις πώλησης προϊόντων ή παροχής υπηρεσιών, οι οποίες: α) καταρτίζονται με παραγγελία του καταναλωτή που διαβιβάζεται τηλεφωνικά ή με αποστολή επιστολής, τηλεομοιοτυπίας (φαξ) ή με άλλο τηλεπικοινωνιακό μέσο, αφού ο προμηθευτής έχει προβεί στη διάδοση των σχετικών προσφορών μέσω ειδικών τηλεοπτικών μηνυμάτων («τηλεαγορές», «τηλεπώληση» 33, «ΐε1ε8Ηορρίη», «ΐε1ε αλ:εΐίη»), ή μέσω ραδιοφώνου, του ταχυδρομείου κτλ., β) καταρτίζονται με την ταχυδρομική ή τηλεμοιοτυπική αποστολή από τον καταναλωτή δελτίου παραγγελίας που ενσωματώνεται συνήθως σε καταλόγους προϊόντων που ο προμηθευτής αποστέλλει, διανέμει ή άλλως διοχετεύει στους καταναλωτές, γ) καταρτίζονται τηλεφωνικά κατόπιν απρόκλητης τηλεφωνικής κλήσης στον καταναλωτή από εκπροσώπους του προμηθευτή (το λεγόμενο «οομ οα11ίη»), δ) καταρτίζονται στο διαδίκτυο (με ανταλλαγή μηνυμάτων ηλεκτρονικού ταχυδρομείου ή μέσω ειδικών εικονιδίων στις ιστοσελίδες του δικτυακού τόπου του προμηθευτή) Βλ. Γιοβαννόπουλο Ρ., σε Δίκαιο Προστασίας Καταναλωτή, Ελληνικό - Κοινοτικό, κατ' άρθρο ερμηνεία του Ν. 2251/1994, όπως ισχύει μετά το νόμο 3587/2007, επιμέλεια Αλεξάνδρίδου Ε., Νομική Βιβλιοθήκη 2008, σελ Ο όρος «τηλεπώληση» συναντάται στο άρθρο 2 στ. στ' ΠΔ 100/2000, ενώ στην Οδηγία 97/7/ΕΚ και στην πρόσφατη Οδηγία 2007/65/ΕΚ, οι οποίες τροποποίησαν τη βασική Οδηγία 89/552/ΕΟΚ για την τηλεόραση χωρίς σύνορα, όπως και στο Παράρτημα της Οδηγίας 97/7/ΕΚ χρησιμοποιείται ο όρος «τηλεαγορά». 34 Βλ. Γιοβαννόπουλο Ρ., ό. π., σελ [ 1 2 ]

19 2.2. ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΟ ΠΕΔΙΟ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ Τα συμβαλλόμενα μέρη των συμβάσεων από απόσταση σύμφωνα με το άρθρο 4 του Ν. 2251/1994, όπως αντικαταστάθηκε από το Ν. 3587/2007, είναι από τη μια πλευρά ο προμηθευτής και από την άλλη ο καταναλωτής, οι έννοιες των οποίων αναλύονται ευθύς αμέσως Η έννοια του προμηθευτή στη σύμβαση από απόσταση Η έννοια του προμηθευτή προβλέπεται γενικά στο άρθρο 1 παρ. 4 στοιχ. β' του Ν. 2251/1994, όπως αντικαταστάθηκε από το Ν. 3587/2007. Σύμφωνα με αυτό ως προμηθευτής 35 νοείται κάθε φυσικό ή νομικό πρόσωπο το οποίο κατά την άσκηση της επαγγελματικής ή επιχειρηματικής του δραστηριότητας προμηθεύει προϊόντα ή παρέχει υπηρεσίες στον καταναλωτή. Προμηθευτής νοείται και ο διαφημιζόμενος. Η επιδίωξη κέρδους δεν αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για να χαρακτηρισθεί κάποιος ως προμηθευτής, με συνέπεια οι οργανώσεις κοινωφελούς χαρακτήρα, ο δημόσιος τομέας και οι οργανισμοί τοπικής αυτοδιοίκησης να μην εξαιρούνται από την εφαρμογή της ρύθμισης 36. Επιπρόσθετο κριτήριο συνιστά και η οργανωμένη και ασκούμενη κατά τρόπο διαρκή και επαναλαμβανόμενο δραστηριότητα, που επιφέρει και τη διαπραγματευτική υπεροχή του έναντι του καταναλωτή 37. Σύμφωνα με το άρθρο 4 παρ. 14 του Ν. 2251/1994, όπως αυτό συμπληρώθηκε από το άρθρο 4 παρ. 14 και 15 του Ν. 3587/2007, οι προμηθευτές σε συμβάσεις από απόσταση πρέπει, πριν από την έναρξη της δραστηριότητας τους, να ζητήσουν την καταχώριση τους στο Μητρώο Προμηθευτών που τηρείται στη Διεύθυνση Τεχνικού Ελέγχου και Προστασίας Καταναλωτή της Γενικής Γραμματείας Εμπορίου του Υπουργείου Ανάπτυξης. Η άρνηση καταχώρισης στο εν λόγω Μητρώο με 35 Για έννοια προμηθευτή βλ. Περάκη Ε., σε Δίκαιο Προστασίας Καταναλωτή, Ελληνικό-Κοινοτικό, κατ' άρθρο ερμηνεία του Ν. 2251/1994 όπως ισχύει μετά το Ν. 3587/2007, επιμέλεια Αλεξανδρίδου Ε., Νομική Βιβλιοθήκη 2008, σελ. 65 επ., Καράκωστα Ι., Δίκαιο Προστασίας Καταναλωτή, Ν. 2251/1994 όπως ισχύει μετά το Ν. 3587/2007, Νομική Βιβλιοθήκη 2008, σελ. 84, Δέλλιο Γ., ό. π., σελ Βλ. Παπαϊωάννου Γ., ό. π., σελ Βλ. Δεσποτίδου Α., ό. π., σελ [ 1 3 ]

20 αιτιολογημένη απόφαση του Υπουργού Ανάπτυξης ή η διαγραφή των προμηθευτών από το εν λόγω Μητρώο δε συνεπάγεται πλέον, μετά την τροποποίηση του άρθρου 4 παρ. 14 στ. γ' του Ν. 2251/1994 από το άρθρο 4 παρ. 15 του Ν. 3587/2007, αυτοδίκαιη ακυρότητα της σύμβασης εμπορίας από απόσταση που έχει καταρτισθεί 38. Ειδικότερα, με το προϊσχύσαν καθεστώς, η διαγραφή των προμηθευτών από το εν λόγω Μητρώο είχε σαν επακόλουθο την αυτοδίκαιη κατάργηση της σύμβασης, γεγονός που οδηγούσε σε ανασφάλεια δικαίου, καθώς υπήρχε η δυνατότητα μετά την κατάρτιση συμβάσεων από απόσταση, οι καταναλωτές να ανακάλυπταν ότι οι εν λόγω συμβάσεις ήταν άκυρες για λόγους που δεν αφορούσαν στο αντικείμενο της σύμβασης, αλλά μόνο στο πρόσωπο του προμηθευτή. Ωστόσο, η παραπάνω υποχρέωση του προμηθευτή και η συνακόλουθη βεβαίωση καταχώρισης στο Μητρώο, αποτελεί προϋπόθεση για τη θεώρηση των αναγκαίων φορολογικών βιβλίων και στοιχείων από την αρμόδια οικονομική υπηρεσία, οπότε διαφαίνεται ότι η εν λόγω υποχρέωση δεν μπορεί παρά να απευθύνεται μόνο στους εγχώριους προμηθευτές, καθόσον οι αλλοδαποί προμηθευτές, οι οποίοι δεν εδρεύουν στην Ελλάδα, δεν υπόκεινται σε ελέγχους και θεωρήσεις των φορολογικών βιβλίων τους από τις εγχώριες οικονομικές υπηρεσίες 39. Συνεπώς, ενόψει του ότι στην περίπτωση εμπορίας από απόσταση αγαθών και υπηρεσιών η εθνικότητα και ο τόπος δραστηριότητας των προμηθευτών, λόγω των χρησιμοποιούμενων τεχνικών μέσων, είναι αδιάφορα, και υπάρχει ίση μεταχείριση των Ελλήνων προμηθευτών προς τους άλλους κοινοτικούς προμηθευτές, η παραπάνω διάταξη χρήζει συντονισμού με τα υπόλοιπα κράτη της Ε.Ε. προς την κατεύθυνση λήψης ανάλογων με τα ελληνικά μέτρων για την καταχώριση των προμηθευτών σε Κεντρικό Μητρώο Η έννοια του καταναλωτή στη σύμβαση από απόσταση Στο άρθρο 4 του Ν. 2251/1994 δε γίνεται ειδικότερη μνεία σχετικά με την έννοια του καταναλωτή και συνεπώς εφαρμόζεται η διάταξη της παρ. 4 του άρθρου 1 του Ν. 2251/1994, έτσι όπως αυτή τροποποιήθηκε με το άρθρο 1 παρ. 5 του Ν. 38 Βλ. ΣΤΕ 461/2007, Δημοσίευση στην Ηλεκτρονική Βάση Δεδομένων ΝΟΜΟΣ. 39 Βλ. Παπαντώνη, ό. π., σελ Βλ. ό. π., σελ [ 1 4 ]

21 3587/ Σύμφωνα, λοιπόν, με αυτήν ορίζεται ότι: «Με την επιφύλαξη των ειδικών διατάξεων του παρόντος νόμου νοούνται: α) Καταναλωτής, κάθε φυσικό ή νομικό πρόσωπο ή ενώσεις προσώπων χωρίς νομική προσωπικότητα για τα οποία προορίζονται τα προϊόντα ή οι υπηρεσίες που προσφέρονται στην αγορά και τα οποία κάνουν χρήση των προϊόντων ή υπηρεσιών αυτών, εφόσον αποτελούν τον τελικό αποδέκτη 42 τους. Καταναλωτής είναι και αα) κάθε αποδέκτης διαφημιστικού μηνύματος, ββ) κάθε φυσικό ή νομικό πρόσωπο που εγγυάται υπέρ καταναλωτή, εφόσον δεν ενεργεί στο πλαίσιο της επαγγελματικής ή επιχειρηματικής δραστηριότητάς του.» 43. Γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι ο Έλληνας νομοθέτης υιοθέτησε την ευρεία έννοια του καταναλωτή, δηλαδή του υποκειμένου εκείνου που εμφανίζεται ως τελικός αποδέκτης των αγαθών και των υπηρεσιών, άσχετα με το αν ενεργεί στο πεδίο της επαγγελματικής του δραστηριότητας ή όχι, ερχόμενος σε αντίθεση με πληθώρα κοινοτικών Οδηγιών 44 και τη νομολογία του ΔΕΚ 45, που προκρίνουν τη 41 Αναλυτικά για την έννοια του καταναλωτή και την προτίμηση του Έλληνα νομοθέτη να υιοθετήσει την ευρεία έννοια στον ορισμό του καταναλωτή, με την επιφύλαξη των ειδικών διατάξεων του Ν. 2251/1994, που υιοθετούν τη στενή έννοια του όρου, βλ. Περάκη Ε., ό. π., σελ. 24 επ. και Αλεξανδρίδου Ε., Ο τροποποιημένος νόμος για την προστασία του καταναλωτή από τη σκοπιά ενός εμπορικολόγου, ΝοΒ 2007(55), σελ επ. 42 Δηλαδή καταναλωτής δεν μπορεί να είναι και εκείνος που αποτελεί ενδιάμεσο κρίκο της εμπορικής αλυσίδας, όπως π.χ. αυτός που αγοράζει ένα αγαθό για να το μεταπωλήσει, αυτούσιο ή μετά από επεξεργασία, ή με σκοπό να το εκμισθώσει ή να παραχωρήσει άλλως τη χρήση του σε τρίτους. 43 Για την έννοια του καταναλωτή στην ελληνική έννομη τάξη βλ. αναλυτικότερα Περάκη Ε., ό. π., σελ. 27 επ., Καράκωστα Ι., ό. π., σελ. 72 επ. και Γέλλιο Γ., ό. π., σελ. 25 επ. 44 Ενδεικτικά αναφέρονται η Οδηγία 93/13/ΕΟΚ για τους καταχρηστικούς όρους των συναλλαγών Οδηγία, η Οδηγία 85/577/ΕΟΚ για τη σύναψη συμβάσεων εκτός εμπορικού καταστήματος, η Οδηγία 97/7/ΕΚ για την προστασία των καταναλωτών κατά τις εξ αποστάσεως συμβάσεις, η Οδηγία 87/102/ΕΟΚ για την καταναλωτική πίστη, η Οδηγία 2005/29/ΕΚ για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές, η Οδηγία 2007/64/ΕΚ για τις υπηρεσίες πληρωμών στην εσωτερική αγορά, η Οδηγία 2000/31/ΕΚ για το ηλεκτρονικό εμπόριο, η Οδηγία 1999/44/ΕΚ σχετικά με ορισμένες πτυχές της πώλησης και των εγγυήσεων καταναλωτικών αγαθών. 45 Βλ. ενδεικτικά ΓΕΚ Υποθ /99 και 0-542/99, Δημοσίευση στην Ηλεκτρονική Βάση Δεδομένων ΝΟΜΟΣ, ΓΕΚ, Υποθ /1989, ΝοΒ (40), σελ. 951 επ., ΓΕΚ, Υποθ /2001, Δημοσίευση στην Ηλεκτρονική Βάση Δεδομένων ΝΟΜΟΣ, ΓΕΚ, Υποθ. 0-45/1996, ΒαγεήχοΗε ΗγροίΗεΚεη- υηά ΨεοΗείύαηά ΑΟ ν. Εά^ανά Όίείζίη εγ, ΔΕΕ 1998, σελ επ., ΓΕΚ, Υποθ /1997, Τνανβί ναο ν. 8αηοΗϊί>, Δημοσίευση στην Ηλεκτρονική Βάση Δεδομένων ΝΟΜΟΣ, ΓΕΚ Υποθ /1999, Ηβΐηΐηξβτ, Δημοσίευση στην Ηλεκτρονική Βάση Δεδομένων ΝΟΜΟΣ, ΓΕΚ [15]

22 στενή έννοια αυτού. Η δραστηριότητα του φυσικού προσώπου εκτός του εμπορικού, επαγγελματικού ή επιχειρηματικού του πεδίου αποτελεί το βασικό χαρακτηριστικό 46 της στενής έννοιας. Ειδικότερα, η Οδηγία 97/7/ΕΚ, στο άρθρο 2 παρ. 2 ορίζει ότι στην έννοια του καταναλωτή εμπίπτει κάθε φυσικό πρόσωπο - και μόνο 47 -, το οποίο ενεργεί για λόγους που δεν εμπίπτουν στα πλαίσια της επαγγελματικής του δραστηριότητας. Η απόκλιση αυτή του Έλληνα νομοθέτη με την υιοθέτηση της ευρείας έννοιας του καταναλωτή δικαιολογείται, καθώς η Οδηγία 97/7/ΕΚ, ως Οδηγία ελάχιστης εναρμόνισης, επιτρέπει στα κράτη μέλη να θεσπίζουν αυστηρότερες ρυθμίσεις υπέρ του καταναλωτή (άρθρο 14 της Οδηγίας 97/7/ΕΚ), εφόσον βέβαια δε θίγονται οι διατάξεις του πρωτογενούς κοινοτικού δικαίου και ιδιαίτερα οι κοινοτικές ελευθερίες 48 αλλά και γιατί η ευρύτητα του ορισμού αυτού παρέχει στον εφαρμοστή του δικαίου τη δυνατότητα να διαπλάσσει την έννοια του καταναλωτή σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση. Με άλλα λόγια, ο εφαρμοστής του δικαίου μπορεί να διευρύνει ή να περιορίσει την έννοια του καταναλωτή, λαμβάνοντας υπόψη τις ειδικότερες, κάθε φορά, καταστάσεις που ανακύπτουν 49. Συνεπώς, η ευρεία έννοια του καταναλωτή που υιοθετείται στο άρθρο 1 παρ. 4 του Ν. 2251/1994, αν και αποκλίνει από τον ορισμό που δίνεται στο άρθρο 2 της Οδηγίας 97/7/ΕΚ, παρέχει αναπόδραστα στη συμβαλλόμενη από απόσταση ευρύτερη μερίδα καταναλωτών μεγαλύτερη προστασία. Ωστόσο, στο Ν. 2251/1994 συναντώνται επιμέρους διατάξεις, όπου προκρίνεται η έννοια του καταναλωτή με τη στενή του όρου έννοια, και οι οποίες υπερισχύουν ως ειδικότερες του άρθρου 1 παρ. 4 σύμφωνα πάντα με την επιφύλαξη του άρθρου αυτού. Έτσι, στο πλαίσιο του άρθρου 4α παρ. 1 εδ. δ', όπως η παράγραφος αυτή αντικαταστάθηκε από την παράγραφο 3 του άρθρου 5 του Ν. 3587/2007 για τη σύμβαση παροχής χρηματοοικονομικών υπηρεσιών από απόσταση, Υπόθ /1998, Ββτΐίηβτ Κίηάί Βτααβτβΐ ΑΟ ν. Αηάτβαχ Ξϊβρβτί, Δημοσίευση στην Ηλεκτρονική Βάση Δεδομένων ΝΟΜΟΣ. 46 Για έννοια καταναλωτή στο κοινοτικό δίκαιο βλ. αναλυτικότερα Λιβαδά Χ., Η έννοια του προστατευτέου καταναλωτή σύμφωνα με το κοινοτικό δίκαιο, ΔΕΕ 2005, σελ επ. 47 Έτσι αποκλείεται η εφαρμογή της Οδηγίας σε μικρομεσαίους επιχειρηματίες και σε συναλλαγές που αποσκοπούν στην άσκηση επαγγελματικής ή εμπορικής δραστηριότητας. 48 Βλ. Γιοβαννόπουλο Ρ., ό. π., σελ. 186, υποσημ Βλ. Δεσποτίδου Α., ό. π. σελ [ 1 6 ]

23 υιοθετείται ο στενός ορισμός της έννοιας του καταναλωτή σύμφωνα με τον οποίο καταναλωτής είναι το φυσικό πρόσωπο, το οποίο στο πλαίσιο συμβάσεων χρηματοοικονομικών υπηρεσιών από απόσταση ενεργεί για σκοπούς εκτός του πεδίου της εμπορικής ή επαγγελματικής δραστηριότητας του. Ο εθνικός νομοθέτης, συμμορφούμενος με το περιεχόμενο της Οδηγίας 2002/65/ΕΚ 50, υιοθετεί τη στενή έννοια του καταναλωτή. Απαραίτητες προϋποθέσεις, λοιπόν, για να χαρακτηριστεί ένα συμβαλλόμενο μέρος στις συμβάσεις χρηματοοικονομικών υπηρεσιών από απόσταση καταναλωτής είναι: 1) να είναι αποκλειστικά φυσικό πρόσωπο και 2) να προβαίνει στην κατάρτιση της εν λόγω σύμβασης λειτουργώντας οπωσδήποτε εκτός του επαγγελματικού του πεδίου 51. Ο αποκλεισμός όλων των κατηγοριών νομικών προσώπων από την προστατευτική ισχύ του άρθρου 4α του Ν. 2251/1994 έχει συναντήσει την αντίθεση μεγάλου μέρους της θεωρίας και έχει κριθεί υπερβολικός 52,53. Είναι πολύ πιθανό τα 50 Η εν λόγω Οδηγία στο άρθρο 2 εδ. α' και δ' περιορίζει τις προστατευτικές ρυθμίσεις της μόνο στα φυσικά πρόσωπα, τα οποία στα πλαίσια συμβάσεων εξ αποστάσεως, ενεργούν για σκοπούς εκτός του πεδίου της εμπορικής ή επαγγελματικής τους δραστηριότητας. 51 Δικαιολογητική βάση αυτής της προσέγγισης από πλευράς του Έλληνα νομοθέτη, αποκλείοντας τα νομικά πρόσωπα από την προστατευτική ισχύ του νόμου, αποτελεί το γεγονός ότι ως καταναλωτής κρίνεται το οικονομικά ασθενέστερο συμβαλλόμενο μέρος. Επομένως, τα φυσικά πρόσωπα υστερούν έναντι των νομικών, τα οποία είναι σαφώς πιο οργανωμένα, διαθέτουν μεγαλύτερη τεχνογνωσία, υλικοτεχνική υποστήριξη και υποδομή. Τα ίδια έχουν μεγαλύτερη διαπραγματευτική ισχύ σε αντίθεση με τα φυσικά πρόσωπα. Συγχρόνως, η αρνητική προϋπόθεση της μη επαγγελματικής ενασχόλησης στηρίζεται στο ότι το πρόσωπο που λειτουργεί στα πλαίσια του επαγγελματικού του πεδίου βρίσκεται σε ευνοϊκότερη θέση από το πρόσωπο που προβαίνει σε μια συναλλαγή εξυπηρετώντας ιδιωτικούς σκοπούς κι αυτό γιατί το πρώτο δείχνει μεγαλύτερη επιμέλεια και προσοχή και είναι περισσότερο εξοικειωμένο με την επικινδυνότητα των συναλλαγών. Επομένως, η προστατευτική εμβέλεια της ειδικής αυτής διάταξης περιορίζεται στη λεγόμενη «προσωπική ή οικογενειακή» κατανάλωση, αποκλείοντας λ.χ. το δικηγόρο που συνάπτει μέσω Διαδικτύου σύμβαση δανείου, με σκοπό την ανακαίνιση του γραφείου του, ή το γιατρό που ασφαλίζει μέσω τηλεφώνου τα μηχανήματα του ιατρείου του. 52 Βλ. Δεσποτίδου Α., Παροχή χρηματοοικονομικών υπηρεσιών από απόσταση, Παράλληλη ερμηνευτική προσέγγιση των διατάξεων της Οδηγίας 2002/65/ΕΚ και του άρθρου 4α Ν. 2251/1994, μετά το Ν. 3587/2007, Σάκκουλας 2009, σελ Βλ., όμως, και αντίθετη άποψη ΚοτσίρηΛ., Η έννοια του καταναλωτή (γνμδ.), ΔΕΕ 2005, σελ επ. και Λιβαδά Χ., ό. π., σελ επ., όπου γενικά προκρίνεται η στενή ερμηνεία της έννοιας του καταναλωτή σύμφωνα με τις επιταγές του κοινοτικού δικαίου. [17]

24 νομικά πρόσωπα να περιέλθουν σε καταστάσεις άξιες προστασίας, όπως ακριβώς και τα φυσικά πρόσωπα. Για παράδειγμα, ανάγκη προστασίας υπέχουν ορισμένες εταιρίες, όπως είναι οι μικρές οικογενειακές επιχειρήσεις, μικρού μεγέθους προσωπικές εταιρίες, μονοπρόσωπες εταιρίες, οι οποίες ιδρύονται συνήθως για φορολογικούς λόγους χωρίς να διαθέτουν ιδιαίτερη οργανωτική υποδομή, τις δε αποφάσεις στην πραγματικότητα παίρνει μόνο ένα πρόσωπο, ο ουσιαστικός φορέας της επιχείρησης 54. Στην ίδια θέση υπάρχει περίπτωση να βρεθούν εμπορικές εταιρίες με σοβαρή οργανωτική υποδομή 55, που όταν προμηθεύονται αγαθά ή λαμβάνουν υπηρεσίες, που βρίσκονται εκτός του συνήθους κύκλου της επιχειρηματικής τους δραστηριότητας (π.χ. διάφορες τραπεζικές υπηρεσίες) τελούν στην ίδια κατάσταση άγνοιας σχετικά με τη συγκεκριμένη συναλλαγή όπως και οποιοσδήποτε άλλος καταναλωτής 56. Αξίζει να αναφερθεί ότι στην Αιτιολογική σκέψη στο άρθρο 29 του Προοιμίου της Οδηγίας 2002/65/ΕΚ αναφέρεται ότι η παρούσα Οδηγία δε θίγει τη δυνατότητα των κρατών-μελών, σύμφωνα με το κοινοτικό δίκαιο, να επεκτείνουν την προστασία που παρέχεται από την παρούσα Οδηγία στους μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς ή στα πρόσωπα που κάνουν χρήση χρηματοοικονομικών υπηρεσιών προκειμένου να γίνουν επιχειρηματίες, εξαιτίας των αυξημένων αναγκών προστασίας που παρουσιάζουν τα προαναφερόμενα πρόσωπα στα πλαίσια των χρηματοοικονομικών συναλλαγών από απόσταση, κάτι το οποίο δεν προβλέφθηκε από τον Έλληνα νομοθέτη. Ακόμη, ο αποκλεισμός όλων των φυσικών προσώπων που ενεργούν στα πλαίσια του επαγγελματικού τους πεδίου από το προστατευτικό πεδίο του συγκεκριμένου νόμου ενδέχεται να αφήνει ακάλυπτες περιπτώσεις εμφανούς διαπραγματευτικής μειονεξίας του λήπτη χρηματοοικονομικών υπηρεσιών από απόσταση, όταν αυτός επιδιώκει στόχους άσχετους και μη εντασσόμενους στο πλαίσιο της εμπορικής ή επιχειρηματικής του δραστηριότητας 57. Συνεπώς, με την υιοθέτηση της στενής έννοιας του καταναλωτή χρηματοοικονομικών υπηρεσιών από απόσταση τίθεται ζήτημα ερμηνευτικής αντίφασης των εθνικών διατάξεων προστασίας του καταναλωτή, αφού η έννομη τάξη 54 Βλ. αναλυτικότερα Γέλλιο Γ., ό. π., σελ Π.χ. μια ανώνυμη εταιρία εμπορίας αθλητικών ειδών. 56 Βλ. ΓεσποτίδουΑ., ό. π. σελ Βλ. Γεσποτίδου Α., ό. π. σελ. 79 και Λιναρίτη Ι., Η πρόσβαση στις χρηματοοικονομικές υπηρεσίες μέσω Διαδικτύου, Σάκκουλας 2005, σελ.75. [ 1 8 ]

25 μας στο άρθρο 1 καθώς και στο άρθρο 4 του τροποποιημένου Ν. 2251/1994, όπως προαναφέρθηκε, απονέμει ορισμένη προστασία στον καταναλωτή υπό ευρεία έννοια που καταρτίζει συμβάσεις από απόσταση. Επομένως, το ίδιο πρόσωπο, π. χ. ένας γιατρός, θα προστατεύεται ως καταναλωτής όταν συνάπτει κοινές συμβάσεις από απόσταση (π. χ. αγορά ιατρικών εργαλείων μέσω Διαδικτύου) σύμφωνα με το άρθρο 4, ενώ θα αποκλείεται από την ειδική προστασία του άρθρου 4α όταν συνάπτει από απόσταση κάποια χρηματοοικονομική συμφωνία (π. χ. ασφαλιστική σύμβαση για την ασφάλιση ιατρικού εξοπλισμού του ιατρείου του μέσω φαξ) 58. Με αυτόν τον τρόπο διασπάται η ενότητα του συστήματος προστασίας του καταναλωτή. Συνεπώς, προτείνεται η αά Ηοο υπαγωγή συγκεκριμένου κύκλου προσώπων που προβαίνει στην κατάρτιση συμβάσεων παροχής χρηματοοικονομικών υπηρεσιών από απόσταση στην έννοια του προστατευτέου καταναλωτή με βάση αξιολογικά κριτήρια (όπως λ.χ. η εμπειρία, η τεχνολογική υποδομή, η τεχνογνωσία) 59 προς αποφυγή ανεπιεικών, αποδοκιμαζόμενων και από τη γενικότερη αρχή της καλής πίστης του δικαίου μας (άρθρα 288, 281, 200, ΑΚ) συνεπειών 60. Τέλος, αξίζει να αναφερθεί ότι η στενή έννοια του καταναλωτή υιοθετείται και στις συμβάσεις από απόσταση μέσω διαδικτύου (Ηλεκτρονικό εμπόριο) στο άρθρο 1 στ. ε' του Π.Δ. 131/2003' ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟ ΠΕΔΙΟ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ Αγαθά και υπηρεσίες Σύμφωνα με τη διάταξη της παρ. 1 του άρθρου 4, στο προστατευτικό πεδίο των διατάξεων για τη σύμβαση από απόσταση, εμπίπτει κάθε σύμβαση που αφορά 58 Βλ. Δεσποτίδου Α., ό. π. σελ. 80 και Αλεξανδρίδου Ε., ό. π., σελ επ. 59 Ισχυροί αντισυμβαλλόμενοι του προμηθευτή χρηματοοικονομικών υπηρεσιών από απόσταση μη θεωρούμενοι ως καταναλωτές που χρήζουν της ιδιαίτερης προστασίας του άρθρου 4α Ν. 2251/1994 θα θεωρούνται για παράδειγμα, έτεροι χρηματοοικονομικοί οργανισμοί, θεσμικοί επενδυτές με οργανωμένη μηχανογραφική υποδομή, επιχειρήσεις με στελεχιακό δυναμικό στους τομείς χρηματοοικονομικών και πληροφορικής και επαγγελματικά συστήματα Η/Υ κ.ά. 60 Βλ. ΛιναρίτηΙ., ό. π., σελ.77 επ. 61 «Καταναλωτής»: κάθε φυσικό πρόσωπο που επιδιώκει στόχους μη εντασσόμενους στο πλαίσιο της εμπορικής ή επαγγελματικής του δραστηριότητας. [ 1 9 ]

26 αγαθό ή υπηρεσία (εκτός των συμβάσεων που εξαιρούνται ρητά, έτσι όπως αναλύονται στην παρ. 13 του άρθρου 4). Η σύμβαση αυτή πρέπει να είναι επαχθής 62, όπως εξάλλου συνάγεται και από τον τίτλο της διάταξης (εμπορία αγαθών ή υπηρεσιών), χωρίς, όμως, να είναι αναγκαίο το τίμημα να καταβάλλεται σε χρήμα 63. Οι έννοιες των αγαθών και των υπηρεσιών πρέπει να ερμηνεύονται με ευρύτητα, καθώς κάτι τέτοιο αφενός αποδίδει πιστά την αντίστοιχη κοινοτική ρύθμιση και αφετέρου παρέχει μεγαλύτερη προστασία στον καταναλωτή. Συνεπώς, κάθε είδους παροχή μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο επαχθούς σύμβασης, αρκεί να προσδώσει στη σύμβαση αυτή το χαρακτήρα της εξ αποστάσεως σύμβασης, καθώς η ανάγκη προστασίας του καταναλωτή στις συμβάσεις από απόσταση συνέχεται με τις περιστάσεις της κατάρτισής της και όχι με το αντικείμενο της παροχής. Η διάκριση μεταξύ των εννοιών «προμήθειας αγαθών» και «παροχής υπηρεσιών» είναι καίριας σημασίας, καθώς το άρθρο 4 παρ. 10 προβλέπει διαφορετικά εναρκτήρια χρονικά σημεία για την προθεσμία υπαναχώρησης, ενώ η ίδια διάταξη θεμελιώνει την υποχρέωση του καταναλωτή να επιστρέψει την παροχή του προμηθευτή μόνο στην περίπτωση της παροχής αγαθών, όχι όμως και στην περίπτωση της παροχής υπηρεσιών 65. Ο όρος συμβάσεις που αφορούν υπηρεσίες δε συναντάται στον ΑΚ και για την ερμηνεία του είναι απαραίτητο να λαμβάνεται υπόψη η προέλευσή του από το κοινοτικό δίκαιο 66. Πολύτιμο ερμηνευτικό εργαλείο 62 Βλ. Γιοβαννόπουλο Ρ., ό. π., σελ. 186 και Γεσποτίδου Α., Ζητήματα προστασίας του καταναλωτή στις συμβάσεις από απόσταση κατά το άρθρο 4 ν. 2251/1994, ΕπισκΕΔ 2005, σελ. 572, υποσημ. 47, όπου και αναφέρεται ότι ο επαχθής χαρακτήρας των εν λόγω συμβάσεων προκύπτει από τις διατάξεις του άρθρου 4 παρ. 2 στοιχ. δ', όπου γίνεται λόγος για τρόπο πληρωμής εκ μέρους του καταναλωτή, στην παρ. 7 που αναφέρεται στην απαγόρευση είσπραξης όλου ή μέρους του τιμήματος και στην παρ. 10 εδ. γ', όπου επί υπαναχωρήσεως του καταναλωτή προβλέπεται η υποχρέωση του προμηθευτή να επιστρέψει τα καταβληθέντα στον καταναλωτή ποσά. 63 Βλ. Καράκωστα Ι., Δίκαιο Προστασίας Καταναλωτή, Ν. 2251/1994, Νομική Βιβλιοθήκη 2004, σελ., Βλ. Γιοβαννόπουλο Ρ., ό. π., σελ Βλ. ό. π. 66 Βλ. άρθρο 2 και αιτιολογική σκέψη 2 της Οδηγίας 97/7/ΕΚ «Η ελεύθερη κυκλοφορία των εμπορευμάτων και των υπηρεσιών αφορά όχι μόνον τους επαγγελματίες εμπόρους αλλά και τους ιδιώτες. Η ελεύθερη κυκλοφορία των εμπορευμάτων και των υπηρεσιών σημαίνει ότι οι καταναλωτές μπορούν να έχουν πρόσβαση στα εμπορεύματα και τις υπηρεσίες που παρέχονται σε ένα κράτος μέλος υπό τους αυτούς όρους με τον πληθυσμό του κράτους αυτού». [20] 64

27 σε αυτήν την εννοιολογική προσέγγιση, κατά μία άποψη, αποτελούν από τη μια πλευρά το άρθρο 23 ΣυνθΕΚ για την ελεύθερη κυκλοφορία εμπορευμάτων ως προς την ερμηνεία της παροχής αγαθών, και από την άλλη πλευρά το άρθρο 50 ΣυνθΕΚ για την κοινοτική ελευθερία παροχής υπηρεσιών ως προς την ερμηνεία της παροχής υπηρεσιών. Άλλη άποψη υποστηρίζει ότι για να αφορά μία σύμβαση από απόσταση σε αγαθά πρέπει η συμβατική παροχή να συνίσταται σε κάποιο αντικείμενο (πράγμα, δικαίωμα ή άλλο αγαθό), το οποίο να μεταβαίνει σε ορισμένη χρονική στιγμή στη σφαίρα ελέγχου του καταναλωτή, και να μπορεί να επιστραφεί θεωρητικά αυτούσιο στον προμηθευτή 67, ενώ σε όλες τις άλλες περιπτώσεις μπορεί να γίνει λόγος για παροχή υπηρεσιών. Συνεπώς, στην προμήθεια αγαθών πρέπει να συμπεριληφθούν η πώληση 68 και η μίσθωση 69 κινητών πραγμάτων 70, συμπεριλαμβανομένων και των δεκτικών εξουσιάσεως και επιστροφής δυνάμεων και ενεργειών (ηλεκτρικού ρεύματος, θερμότητας κτλ.). Όσον αφορά την πώληση δικαιωμάτων και τη διάθεση ασώματων αγαθών, όπως για παράδειγμα την παροχή λογισμικού (δοίϊ^αγε) μέσω άο^η1οαάίη, δηλαδή μέσω της μεταφοράς και αποθήκευσης δεδομένων μέσω του ΙηΐεΓηεΐ από έναν υπολογιστή σε έναν άλλο, υπάρχει διχογνωμία στη θεωρία αν η παροχή αυτή κατατάσσεται στην έννοια των αγαθών ή της υπηρεσίας 71 (υπέρ των αγαθών). Τέλος, η έναντι αμοιβής διάθεση οπτικοακουστικών έργων (μουσικής, ηλεκτρονικών παιχνιδιών, ταινιών) στο διαδίκτυο ή σε συσκευές κινητής τηλεφωνίας, εφόσον 67 Βλ. Γιοβαννόπουλο Ρ., ό. π., σελ Βλ. Δεσποτίδου Α., ό. π., σελ. 572, όπου και αναφέρεται ότι ως συμβάσεις από απόσταση νοούνται τόσο οι υποσχετικές, με τις οποίες γεννιέται η δέσμευση του καταναλωτή, όσο και οι εκποιητικές, που συνάπτονται σε εκτέλεση τους και Γιοβαννόπουλο Ρ., ό. π., σελ. 187, υποσημ. 21, όπου και υπογραμμίζεται ότι η όλη ρύθμιση του άρθρου 4 είναι προσανατολισμένη στις υποσχετικές συμβάσεις, καθώς η παράδοση της νομής του πράγματος που αποτελεί στοιχείο της εμπράγματης δικαιοπραξίας του άρθρου 1034 ΑΚ, δεν μπορεί να γίνει με μέσα τεχνικής επικοινωνίας από απόσταση. 69 Βλ. Παπαντώνη, ό. π., σελ Τα αγαθά που πωλούνται από απόσταση μπορεί να είναι διαφόρων ειδών, ειδικά στις μέρες μας που το ΙηΐεΓηεΐ έχει κατακλύσει κάθε τομέα της ζωής μας, και πολλές από τις αγορές πραγματοποιούνται, γρήγορα και με ένα απλό «κλικ» του ποντικιού. Παράδειγμα τέτοιων αγαθών αποτελούν τα βιβλία, τα ρούχα που αγοράζονται συχνά μέσω ΙηΐεΓηεΐ, αξεσουάρ κτλ. 71 Βλ. Μακρή Σπ., ό. π., σελ. 883, υποσημ. 11, όπου και αναλύονται οι αντιτιθέμενες απόψεις. [ 2 1 ]

28 πληρούν τις προϋποθέσεις υπαγωγής στις συμβάσεις από απόσταση, κατατάσσονται στην παροχή αγαθών 72. Στην έννοια της «παροχής υπηρεσιών» περιέχεται η παροχή πολλών κατηγοριών συμβάσεων υπηρεσιών. Παραδείγματα τέτοιων συμβάσεων αποτελούν οι συμβάσεις δανείου, συμβάσεις έργου, μεσιτείας, εντολής, οι ξενοδοχειακές συμβάσεις 73, οι συμβάσεις μεταξύ φορέων παροχής τηλεπικοινωνιακών υπηρεσιών και των πελατών τους, οι συμβάσεις αναδοχής χρέους, εγγύησης κτλ. 74. Ως υπηρεσία, επίσης, πρέπει να χαρακτηριστεί και η δυνατότητα αναζήτησης και συνδυασμού δεδομένων (π.χ. η έρευνα μιας βάσης δεδομένων), όπου το βαρύνον στοιχείο για τον καταναλωτή δεν είναι η παροχή συγκεκριμένων δεδομένων αλλά αυτή καθεαυτή η δυνατότητα επιγραμμικής αναζήτησης τους Ιδιαίτερες συνθήκες σύναψης της σύμβασης Ως ιδιαίτερες συνθήκες σύναψης μιας σύμβασης από απόσταση σημειώνονται αφενός η χρησιμοποίηση ενός ή περισσότερων μέσων επικοινωνίας από απόσταση μέχρι τη στιγμή σύναψης της σύμβασης και αφετέρου η ύπαρξη οργανωμένου από τον προμηθευτή συστήματος προμήθειας αγαθών ή παροχής υπηρεσιών από απόσταση. Α. Η αποκλειστική χρήση μέσων τεχνικής 75 επικοινωνίας από απόσταση Από τον ορισμό της έννοιας της σύμβασης εξ αποστάσεως στο άρθρο 4 προκύπτει ότι ρητή προϋπόθεση εφαρμογής της ειδικής αυτής ρύθμισης του Ν. 2251/1994, όπως τροποποιήθηκε από το Ν. 3587/2007 είναι η σύναψη της σύμβασης χωρίς την ταυτόχρονη φυσική παρουσία των συμβαλλόμενων μερών, δηλαδή του καταναλωτή και του προμηθευτή και η αποκλειστική χρήση ενός ή περισσότερων μέσων τεχνικής επικοινωνίας από απόσταση μέχρι και τη σύναψης της σύμβασης, 72 Βλ. Σιδηρόπουλο Θ., Το δίκαιο του Διαδικτύου, Σάκκουλας 2003, σελ. 6, υποσημ Με την επιφύλαξη της σχετικής εξαίρεσης του άρθρου 4 παρ. 13 εδ. τελευταίο του Ν. 2251/ Βλ. αναλυτικά για τις συμβάσεις Γιοβαννόπουλο Ρ., ό. π., σελ Ο Έλληνας νομοθέτης με τη λέξη «τεχνική» προφανώς εννοεί τη μέθοδο. Βλ. Γεσποτίδου Α., ό. π., σελ. 572, υποσημ. 49. [ 2 2 ]

29 η οποία και αναπληρώνει το ως άνω έλλειμμα προσωπικής επαφής μεταξύ των συμβαλλομένων, καθιστώντας κατ' αυτόν τον τρόπο δυνατή την ανταλλαγή δηλώσεων βουλήσεως από απόσταση. Με άλλα λόγια, οι αναγκαίες δηλώσεις βούλησης (πρόταση - αποδοχή) οφείλουν να διαβιβάζονται αποκλειστικά με μέσα τεχνικής επικοινωνίας, τα οποία και αναφέρονται ενδεικτικά στο παράρτημα I της Οδηγίας 97/7/ΕΚ 76. Ομοίως, στο νόμο 2251/1994, έτσι όπως τροποποιήθηκε από το Ν. 3587/2007, στο άρθρο 4 παρ. 1 εδ. β', παρατίθενται τα μέσα τεχνικής επικοινωνίας από απόσταση, όπου και η χρήση της λέξης «ιδίως» δηλώνει την ενδεικτική 77 και πάλι απαρίθμηση των μέσων αυτών. Ειδικότερα, τα μέσα τεχνικής επικοινωνίας περιλαμβάνουν «τα έντυπα με ή χωρίς παραλήπτη, τις τυποποιημένες επιστολές, τα διαφημιστικά έντυπα με στέλεχος παραγγελίας, τους καταλόγους, το τηλέφωνο με ή χωρίς ανθρώπινη παρέμβαση, το ραδιόφωνο, το εικονοτηλέφωνο, το βίντεοτέξτ 78 (μικροϋπολογιστής και τηλεοπτική οθόνη) με πληκτρολόγιο ή οθόνη αμφίδρομης επικοινωνίας, το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, την τηλεομοιοτυπία και την τηλεόραση». Τα μέσα αυτά μπορούν να κατηγοριοποιηθούν στις εξής κατηγορίες: Στα έντυπα, τα οποία περιέχουν δικαιοπρακτικές δηλώσεις βουλήσεως και διοχετεύονται στο κοινό, απευθυνόμενες ή μη σε συγκεκριμένο παραλήπτη, στα τηλεπικοινωνιακά μέσα, όπως το τηλέφωνο, η τηλεομοιοτυπία (φαξ), το εικονοτηλέφωνο 79, οι αυτόματες συσκευές κλήσης 80, στα τηλεοπτικοακουστικά μέσα, όπως η τηλεόραση, το ραδιόφωνο κτλ., και τέλος στο 76 Όπως εξάλλου αναφέρεται και στην αιτιολογική σκέψη 9 της Οδηγίας 97/7/ΕΚ «η συνεχής εξέλιξη αυτών των μέσων δεν επιτρέπει τη σύνταξη εξαντλητικού καταλόγου αλλά απαιτεί τον ορισμό αρχών που θα ισχύσουν ακόμα και για εκείνα που προς το παρόν ελάχιστα χρησιμοποιούνται». 77 Ώστε να μπορεί να προσαρμόζεται στις τεχνολογικές εξελίξεις. Βλ. Γεσποτίδου Α., ό. π., σελ.573, όπου και αναφέρονται περαιτέρω παραπομπές. 78 Πρόκειται για υπηρεσία τηλεματικής με την οποία δεδομένα κειμένου και γραφικών αποθηκευμένα σε ειδικές βάσεις δεδομένων ανακαλούνται με εντολή του λήπτη της υπηρεσίας, μεταδίδονται μέσω του τηλεπικοινωνιακού δικτύου ή μέσω τηλεοπτικών σημάτων και εμφανίζονται ως κατά βούληση κυλιόμενη εικόνα στην τηλεοπτική οθόνη ή στο ειδικό τερματικό του λήπτη της υπηρεσίας. Βλ. σχετικά Γιοβαννόπουλο Ρ., ό. π., σελ. 189, υποσημ Πρόκειται για ειδικά εξοπλισμένη τηλεφωνική συσκευή που επιτρέπει - μέσω κατάλληλων τηλεπικοινωνιακών δικτύων - την οπτική επαφή των συνομιλητών σε σχεδόν πραγματικό χρόνο. 80 Πρόκειται για συσκευές που πραγματοποιούν αυτόματα, χωρίς ανθρώπινη παρέμβαση, παράλληλες τηλεφωνικές κλήσεις, αναπαράγουν ηχογραφημένα μηνύματα και δέχονται αντίστοιχα κλήσεις και μηνύματα από τρίτους. [ 2 3 ]

30 Διαδίκτυο και τις επιμέρους υπηρεσίες του, όπως είναι το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, ο 81 παγκόσμιος ιστός, κτλ.. Υπογραμμίζεται ότι από αυτήν την ενδεικτική περιπτωσιολογία, τόσο σε κοινοτικό όσο και ο εθνικό επίπεδο, λείπει το σημαντικότερο μέσο για τη διενέργεια συναλλαγών από απόσταση σήμερα, ο ηλεκτρονικός υπολογιστής που είναι συνδεδεμένος με το ΙηΐεΓηεΐ (Διαδίκτυο). Η Οδηγία αναφέρεται μόνο στο ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, παραλείποντας, όμως, και άλλες υπηρεσίες του Διαδικτύου, που χρησιμοποιούνται κατά κόρον στις μέρες μας. Η παράλειψη, όμως, αυτή δεν έχει σημασία στην πράξη. Και αυτό γιατί λόγω του ενδεικτικού χαρακτήρα της απαρίθμησης όχι μόνο το Διαδίκτυο αλλά και άλλα μέσα επικοινωνίας από απόσταση, όπως το κινητό τηλέφωνο, μπορούν ερμηνευτικά να προστεθούν στον κατάλογο της παρ. 1 του άρθρου Προτάσσεται, συνεπώς, μια διασταλτική ερμηνεία της εν λόγω διάταξης, ώστε να συμπεριλάβει στους κόλπους της και άλλα 83 σύγχρονα μέσα επικοινωνίας. Σημειωτέον ότι η χρήση του τηλεπικοινωνιακού μέσου πρέπει να γίνεται τόσο κατά τη διαβίβαση της πρότασης για την κατάρτιση της σύμβασης όσο και κατά τη διαβίβαση της αποδοχής της. Βεβαίως, ο καταναλωτής δε χρειάζεται να χρησιμοποιήσει το ίδιο μέσο επικοινωνίας από απόσταση με τον προμηθευτή. Για παράδειγμα, μπορεί η υποβολή της πρότασης να γίνει με αποστολή ενός εντύπου καταλόγου και η αποδοχή της (παραγγελία) να γίνει τηλεφωνικώς 84. Δεν πρόκειται, αντίθετα, για σύμβαση από απόσταση, όταν ο καταναλωτής επισκέπτεται το κατάστημα του προμηθευτή και προβαίνει σε επί τόπου παραγγελία, μετά από τηλεφωνική πρόταση του προμηθευτή προς κατάρτιση της σύμβασης. Συνεπώς, για να υπαχθεί μια σύμβαση από απόσταση στην προστασία του νόμου για την προστασία του καταναλωτή, απαιτείται να ολοκληρωθεί η διαδικασία σύναψής της με την αποκλειστική χρησιμοποίηση μέσων επικοινωνίας από απόσταση. Με τη θέσπιση 81 Για την κατηγοριοποίηση αυτή βλ. Γιοβαννόπουλο Ρ., ό. π. και γενικά για τα μέσα τεχνικής επικοινωνίας βλ. Σιδηρόπουλο Θ., ό. π., σελ. 7 επ. 82 Βλ. Δεσποτίδου Α., ό. π., σελ. 573 και Ιγγλεζάκη Ι., Προστασία του καταναλωτή στις τηλεαγορές μέσω ΙΝΤΕΡΝΕΤ, ΕΕμπΔ 2000, σελ. 823, όπου αναφέρεται «...Έτσι καθίσταται δυνατή η εφαρμογή της και στις συμβάσεις που καταρτίζονται μέσω του Ιηίετηεί, καθ' ότι δεν υπάρχει περιορισμός σχετικά με τα τηλεπικοινωνιακά μέσα που εμπίπτουν στην έννοια του νόμου.». 83 Βλ. Σιδηρόπουλο Θ., ό. π., σελ. 7 επ. και Δεσποτίδου Α., ό. π., σελ Βλ. Δεσποτίδου Α., ό. π., υποσημ. 53. [ 2 4 ]

31 του κριτηρίου αυτού περιορίζεται το πεδίο της παρεχόμενης ειδικής προστασίας, η οποία επιφυλάσσεται μόνο υπέρ των καταναλωτών, οι οποίοι καθ' όλο το διάστημα μέχρι και τη συμβατική τους δέσμευση, τόσο κατά το προκαταρκτικό στάδιο όσο και κατά το στάδιο σύναψης της σύμβασης, δε διαπραγματεύτηκαν καθόλου με τον προμηθευτή υπό συνθήκες ταυτόχρονης φυσικής παρουσίας. Σύμφωνα με τα προαναφερόμενα, λοιπόν, οι καταναλωτές που απλά ολοκλήρωσαν τη διαδικασία κατάρτισης της σύμβασης χρησιμοποιώντας τεχνικά μέσα επικοινωνίας για την αποστολή και λήψη των δηλώσεων πρότασης και αποδοχής δεν κρίνονται άξιοι της αυξημένης προστασίας 86. Υπό την ισχύ παλαιότερου νομικού καθεστώτος, είχε υποστηριχθεί η άποψη 85 ότι ενδεχόμενη προηγηθείσα διαπραγμάτευση χωρίς χρησιμοποίηση τεχνικής επικοινωνίας δεν εμποδίζει την υπαγωγή της στο άρθρο 4 του Ν. 2251/1994, αν η πρόταση και η αποδοχή που οδήγησαν στη συμφωνία πραγματοποιήθηκαν με τεχνικά 87 μέσα επικοινωνίας από απόσταση. Με την τροποποίηση, όμως, του νόμου 2251/1994 από το Ν. 3587/2007 διαλύεται πλέον κάθε αμφιβολία ότι η σύμβαση από απόσταση πρέπει να καταρτίζεται αποκλειστικά με μέσα τεχνικής επικοινωνίας από την έναρξη των διαπραγματεύσεων μέχρι και τη σύναψη της σύμβασης, θέση που ανταποκρίνεται και στις επιταγές της Οδηγίας 97/7/ΕΚ. Β. Η ύπαρξη οργανωμένου συστήματος του προμηθευτή Σύμφωνα με το άρθρο 4 παρ. 1 του Ν. 2251/1994, όπως τροποποιήθηκε από το άρθρο 4 παρ. 1 του Ν. 3587/2007, «οι συμβάσεις εμπορίας από απόσταση συνάπτονται στο πλαίσιο ενός συστήματος προμήθειας αγαθών ή παροχής υπηρεσιών, που οργανώνεται από τον προμηθευτή». Κρίνεται, με αυτόν τον τρόπο, επιβεβλημένος ο αποκλεισμός από το πεδίο της παρεχόμενης προστασίας του άρθρου 4 των περιπτώσεων περιστασιακής κατάρτισης των συμβάσεων από απόσταση και εκτός συγκεκριμένης εμπορικής δομής. Η ύπαρξη οργανωμένου συστήματος πώλησης ή 85 Βλ. Γεσποτίδου Α., ό. π., σελ.573 και ιδίως παραπομπή Βλ. Λιναρίτη Ι., ό. π., σελ Βλ. σχετικά με τις διατυπωθείσες απόψεις Παπαϊωάννου Γ., ό. π., σελ. 156 και Γεσποτίδου Α., ό. π., σελ. 573, υποσημ. 54. [ 2 5 ]

32 παροχής υπηρεσιών από απόσταση από πλευράς του προμηθευτή εξαιτίας της εξιδιασμένης οργάνωσης, γνώσης και εμπειρίας του μέσα σε αυτό το πλαίσιο δημιουργεί τεκμήριο επηρεασμού της δικαιοπρακτικής αυτοδιάθεσης του καταναλωτή και έτσι αποτελεί τη δικαιολογητική βάση για αυξημένη προστασία του καταναλωτή. Υπό το προϊσχύσαν δίκαιο, η συναλλακτική πρωτοβουλία ανήκε μόνο στον προμηθευτή, γεγονός που είχε δημιουργήσει πολλά ερμηνευτικά προβλήματα όσον αφορά τις προϋποθέσεις εφαρμογής του άρθρου 4 του Ν. 2251/1994 στις διαδικτυακά καταρτιζόμενες συμβάσεις 88. Πλέον, μετά και την τροποποίηση της διάταξης του άρθρου 4 παρ. 1 από την ΚΥΑ Ζ1-496/2000 (άρθρο 2 παρ. 1), τη συναλλακτική πρωτοβουλία μπορεί να έχει τόσο ο προμηθευτής όσο και ο καταναλωτής 89, όπως για παράδειγμα, εμπίπτει στην έννοια της συμβάσεως από απόσταση η περίπτωση κατά την οποία ο καταναλωτής διαβιβάσει την πρόταση για σύναψη της σύμβασης μέσω ε-^αίΐ και ο προμηθευτής του δηλώσει ότι την αποδέχεται μέσω τηλεφώνου. Για την κατάφαση της ύπαρξης ενός οργανωμένου συστήματος πώλησης ή παροχής υπηρεσιών από απόσταση είναι αναγκαίο ο προμηθευτής να έχει οργανώσει την επιχείρησή του από άποψη τεχνικών μέσων, υποδομών και προσωπικού με τέτοιο τρόπο, ώστε να προσφέρεται σε μόνιμη και συστηματική βάση η δυνατότητα διαπραγμάτευσης και σύναψης μιας σύμβασης παροχής προϊόντων ή υπηρεσιών χωρίς φυσική παρουσία του πελάτη, αλλά με ανταλλαγή των αναγκαίων δηλώσεων βουλήσεως με τεχνικά μέσα επικοινωνίας από απόσταση 90. Συνεπώς, για να μπορέσουμε να μιλήσουμε για ένα οργανωμένο σύστημα προμήθειας αγαθών ή παροχής υπηρεσιών στο ΙηΐεΓηεΐ, θα πρέπει να διατηρεί ο προμηθευτής μία ιστοσελίδα και να εξοπλίζει την επιχείρησή του με τα κατάλληλα τεχνικά μέσα, ώστε να λαμβάνει συστηματικά παραγγελίες οηΐίηε Βλ. σχετικά Ιγγλεζάκη Ι., ό. π., σελ. 825 επ. 89 Αντίθετη άποψη, ότι δηλαδή πρωτοβουλία μπορεί να λαμβάνει μόνο ο προμηθευτής, αλλιώς δε χωρεί εφαρμογή του άρθρου 4 εκφράζεται σε Καράκωστα Ι., ό. π., σελ. 155 επ. Επίσης, βλ. Καράκωστα Ι., Δίκαιο προστασίας καταναλωτή, ν. 2251/1994 όπως ισχύει μετά το ν. 3587/2007, ερμηνεία - νομολογία - πρακτική εφαρμογή, Νομική Βιβλιοθήκη 2008, σελ Κριτική επί της απόψεως αυτής βλ. Γιοβαννόπουλο Ρ., ό. π., σελ. 191, υποσημ Βλ. Γιοβαννόπουλο Ρ., ό. π., σελ. 191, όπως αυτό προβλέπεται και στο άρθρο 4 παρ. 1 του τροποποιημένου Ν. 2251/ Βλ. Μακρή Σ., ό. π., σελ [ 2 6 ]

33 Επιπλέον, προϋπόθεση κατοχής ενός οργανωμένου συστήματος διενέργειας συναλλαγών από απόσταση εκ μέρους του προμηθευτή αποτελεί η σταθερή και σε μόνιμη βάση σύναψη των συναλλαγών αυτών. Με άλλα λόγια, η περιστασιακή και τυχαία σύναψη συμβάσεων από απόσταση δεν υπάγεται στην περίπτωση της παρ. 1 του άρθρου 4, όπως για παράδειγμα συμβαίνει στην περίπτωση που ένα κατάστημα τροφίμων δέχεται ευκαιριακά την τηλεφωνική παραγγελία από έναν πελάτη και προκειμένου να τον εξυπηρετήσει του στέλνει τα τρόφιμα στο σπίτι. Ο δικαιολογητικός λόγος του παραπάνω περιορισμού είναι προφανής. Ο νομοθέτης δε θέλησε να επεκτείνει την προστασία του καταναλωτή και στις περιπτώσεις που ο προμηθευτής περιστασιακά και μόνο καταρτίζει συναλλαγές από απόσταση με τον καταναλωτή και αυτό γιατί εν προκειμένω προμηθευτής δε διαθέτει όλη την τεχνογνωσία και εμπειρία που απαιτείται, ώστε να αναχθεί στο ισχυρό και δυνατό συμβαλλόμενο μέρος. Από την άλλη πλευρά, ο καταναλωτής φαίνεται να ευνοείται, αφού συνήθως πρόκειται για περιπτώσεις μικροσυναλλαγών που διενεργούνται από απόσταση χάριν εξυπηρέτησής του και έτσι δεν ανακύπτει ανάγκη προστασίας του. Αξίζει να υπογραμμιστεί ότι υποστηρίζεται 92 ότι για την εφαρμογή των διατάξεων για τις συμβάσεις από απόσταση δεν απαιτείται να προωθεί ο προμηθευτής τα προϊόντα του αποκλειστικά και μόνο στα πλαίσια ενός συστήματος προμήθειας αγαθών ή παροχής υπηρεσιών από απόσταση. Για παράδειγμα, ο προμηθευτής μπορεί να διατηρεί κατάστημα και ταυτόχρονα να δραστηριοποιείται και στο ηλεκτρονικό εμπόριο χρησιμοποιώντας ένα οργανωμένο σύστημα οηΐίηε πωλήσεων μέσω ΙηΐεΓηεΐ. Βεβαίως, στην περίπτωση αυτή ο προμηθευτής υπόκειται στη ρύθμιση του άρθρου 4 του Ν. 2251/1994 μόνο αναφορικά με τις συμβάσεις, τις οποίες συνάπτει μέσω ΙηΐεΓηεΐ. Τέλος, το βάρος της απόδειξης της πραγματοποίησης της συναλλαγής φέρει ο προμηθευτής, ενώ το βάρος απόδειξης της υπαγωγής στο καθεστώς των συμβάσεων από απόσταση φέρει ο καταναλωτής, ο οποίος αρκεί μόνο να αποδείξει ότι για την κατάρτιση της συγκεκριμένης σύμβασης χρησιμοποιήθηκαν αποκλειστικά μέσα τεχνικής επικοινωνίας από απόσταση 93. Στην περίπτωση αυτή, όμως, ο καταναλωτής έχει ένα ισχυρό όπλο, που δεν είναι άλλο από την υποχρέωση που δημιουργεί ο νόμος 92 Βλ. ό.π. 93 Βλ. Παπαϊωάννου Γ., ό. π., σελ. 156 και Γεσποτίδου Α., ό. π., σελ. 575, υποσημ. 61 σχετικά με τη θεωρητική αντιπαράθεση που υπάρχει αναφορικά με την κατανομή του βάρους απόδειξης. [27]

34 στον προμηθευτή (άρθρο 4 παρ. 14) που συνάπτει συμβάσεις από απόσταση, να εγγράφεται σε ειδικό Μητρώο που τηρείται στο Υπουργείο Ανάπτυξη. Κατά συνέπεια, όσοι προμηθευτές είναι εγγεγραμμένοι στο Μητρώο αυτό δημιουργούν την εύλογη πεποίθηση στους καταναλωτές ότι διαθέτουν ένα οργανωμένο σύστημα προμήθειας αγαθών ή παροχής υπηρεσιών από απόσταση και δεν μπορούν να προβάλλουν κανένα ισχυρισμό περί μη θεμελίωσης της διενεργηθείσας σύμβασης στο άρθρο 4 του Ν. 2251/ ΤΡΟΠΟΣ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗΣ ΤΩΝ ΣΥΜΒΑΣΕΩΝ ΑΠΟ ΑΠΟΣΤΑΣΗ Για τις συμβάσεις από απόσταση ισχύουν οι γενικές διατάξεις για την κατάρτιση των συμβάσεων και τη δήλωση βούλησης των συμβαλλομένων (ΑΚ ) 94 Η προσφορά προϊόντων ή υπηρεσιών από τον προμηθευτή χρησιμοποιώντας οποιοδήποτε τεχνικό μέσο από απόσταση αποτελεί πρόσκληση προς την υποβολή πρότασης για τη σύναψη της σύμβασης από απόσταση με τον καταναλωτή. Τα αποτελέσματα της πρόσκλησης στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι ακριβώς τα ίδια με την πρόσκληση που υποβάλλεται στον καταναλωτή με την τοποθέτηση, για παράδειγμα, από μέρους του προμηθευτή αγαθών στη βιτρίνα ενός καταστήματος ή μιας αγγελίας σε μια εφημερίδα. Το μόνο διαφορετικό είναι το μέσο «προβολής» του προσφερόμενου αγαθού ή υπηρεσίας. Κάτι τέτοιο ισχύει γιατί με αυτόν τον τρόπο δεν τίθεται θέμα ενδοσυμβατικής ευθύνης του προμηθευτή σε περίπτωση που αυτός κατακλυζόταν με παραγγελίες και αδυνατούσε να τις ικανοποιήσει λόγω ανεπάρκειας των αποθεμάτων του και αδυναμίας εξεύρεσης επιπλέον ειδών 95. Σε αντίθετη περίπτωση, αν, δηλαδή, γινόταν δεκτό ότι η προσφορά υπηρεσιών ή αγαθών από τον προμηθευτή αποτελούσε πρόταση και αποδοχή αποτελούσε το «κλικ» με το ποντίκι του καταναλωτή στο ανάλογο «κουτί» της οθόνης του υπολογιστή του, η οποία θα πιστοποιούνταν από την αποστολή του βεβαιωτικού της παραγγελίας από τον προμηθευτή στον καταναλωτή (άρθρο 192 ΑΚ), στην περίπτωση της προαναφερόμενης αδυναμίας εκπλήρωσης του προμηθευτή, αυτός θα βρισκόταν σε 94 Βλ. Παπαντώνη, ό. π., σελ. 368 επ. 95 Βλ. Παπαντώνη Μ., Νομικοί προβληματισμοί σχετικά με το ηλεκτρονικό εμπόριο, ΕΕμπΔ 2001, σελ. 395 επ. [ 2 8 ]

35 κατάσταση μη εκπλήρωσης υφιστάμενης ενοχής κοινού ή καταχρηστικού γένους 96. Στην περίπτωση, όμως, που η προσφορά μέσω μέσων τεχνικής επικοινωνίας όπως το τηλέφωνο ή το φαξ ή το ε - ^αίΐ αποτελεί πρόταση και όχι απλή πρόσκληση υποβολής προτάσεων τότε δεν ισχύουν τα προαναφερόμενα. Επομένως, πρέπει να εξετάζεται αά Ηοο η ερμηνεία της αρχικής δήλωσης του προμηθευτή και η συγκεκριμένη ερμηνεία πρέπει να γίνεται υπέρ του καταναλωτή. Σημειωτέον ότι σύμφωνα με τη Σύσταση της Επιτροπής της 7 ης Απριλίου 1992 σχετικά με τους κώδικες δεοντολογίας γα την προστασία των καταναλωτών, όσον αφορά σε συμβάσεις στις οποίες η διαπραγμάτευση γίνεται από απόσταση (92/295/ΕΟΚ), πρέπει να αναφέρονται οι δεοντολογικές αρχές υπό τις οποίες πρέπει να υπόκεινται οι προτάσεις των προμηθευτών, κυρίως όσον αφορά στο σεβασμό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και στις θρησκευτικές ή πολιτικές πεποιθήσεις Τρόπος κατάρτισης των ηλεκτρονικά συναπτόμενων συμβάσεων μέσω διαδικτύου Στο εν λόγω κεφάλαιο της παρούσης κρίνεται σκόπιμη η αναφορά στον τρόπο κατάρτισης των συμβάσεων που συνάπτονται μέσω διαδικτύου. Καταρχάς, για την κατάρτιση μιας σύμβασης μέσω διαδικτύου ισχύει ό, τι ισχύει και για την κατάρτιση μιας οποιασδήποτε σύμβασης, δηλαδή η ύπαρξη μιας «ηλεκτρονικής δήλωσης βούλησης» που περιέχει την πρόταση για τη σύναψη της ηλεκτρονικά καταρτιζόμενης σύμβασης και μιας «ηλεκτρονικής δήλωσης αποδοχής της πρότασης» 98. Ειδικότερα, η δήλωση βούλησης που μεταφέρεται ηλεκτρονικά μέσω διαδικτύου αποτελεί χαρακτηριστική περίπτωση «αυτοματοποιημένης» ή «προγραμματισμένης» δήλωσης. Αυτή έχει συντελεσθεί ήδη πριν μεταφερθεί ηλεκτρονικά, άρα δεν είναι πλήρως αυτοματοποιημένη. Η πλήρως αυτοματοποιημένη δήλωση βούλησης αναφέρεται σε περιπτώσεις υποκατάστασης της ανθρώπινης βούλησης από τον ηλεκτρονικό υπολογιστή, στις οποίες η δήλωση παράγεται από 96 Βλ. Παπαντώνη, σε Δίκαιο Προστασίας Καταναλωτών, Ευρωπαϊκό Δίκαιο και Ελληνική εναρμόνιση, Ερμηνεία - Νομολογία, επιμέλεια Δούβλης - Μπώλος, Σάκκουλας 2008, σελ Βλ. Παπαντώνη, ό. π., σελ Βλ. αναλυτικότερα Γελούκα - Ιγγλέση Κ., Νομικά θέματα ηλεκτρονικού εμπορίου, Σάκκουλας 2005, σελ [ 2 9 ]

36 έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή με τη βοήθεια κατάλληλου λογισμικού και διαβιβάζεται στον αποδέκτη αυτόματα 99,100. Σύμφωνα με την κρατούσα στην επιστήμη άποψη 101, η μη πλήρως αυτοματοποιημένη δήλωση βούλησης μέσω ηλεκτρονικού υπολογιστή είναι γνήσια δήλωση βούλησης, ενώ η αναγνώριση της πλήρως αυτοματοποιημένης δήλωσης βούλησης, η οποία χαρακτηρίζεται από την ανυπαρξία ανθρώπινης παρέμβασης, ως δήλωσης βούλησης αμφισβητείται, αν και σήμερα υποστηρίζεται ότι και εδώ υπάρχει δήλωση βούλησης, με τη σκέψη ότι ο ηλεκτρονικός υπολογιστής εκτελεί την εντολή του δηλούντος, όπως αυτός τον προγραμματίζει 102. Το γεγονός ότι η δήλωση βούλησης μεταφέρεται ηλεκτρονικά μέσω διαδικτύου δε συνεπάγεται και την υποκατάσταση του αποστολέα από τον ηλεκτρονικό υπολογιστή, καθώς ο ρόλος είναι καθαρά βοηθητικός και αποτελεί απλά το «εργαλείο» με το οποίο εξωτερικεύεται η βούληση του χρήστη. Όπως προαναφέρθηκε, καίριας σημασίας είναι το ζήτημα, εάν η προσφορά των αγαθών ή η παροχή των υπηρεσιών από έναν προμηθευτή από μια σελίδα ΙηΐεΓηεΐ αποτελεί δεσμευτική πρόταση υπό την έννοια του άρθρου 185 ΑΚ ή πρόσκληση για υποβολή πρότασης 103. Γενικά, γίνεται ευρύτερα δεκτό ότι η διαφήμιση εμπορευμάτων και υπηρεσιών μέσω του ΙηΐεΓηεΐ αποτελεί πρόσκληση από μέρους του προμηθευτή για την υποβολή πρότασης και όχι πρόταση. Η πρόταση για σύναψη σύμβασης λαμβάνει χώρα με την παραγγελία από το συμβαλλόμενο - χρήστη του Διαδικτύου, είτε οηΐίηε, δηλαδή από την αποστολή ενός ε - ^αίΐ σε ένα 99 Βλ. Ιγγλεζάκη Ι., Το νομικό πλαίσιο του ηλεκτρονικού εμπορίου, Σάκκουλας 2003, σελ Αυτό συμβαίνει για παράδειγμα στην περίπτωση ενός αυτοματοποιημένου συστήματος αποθήκης, το οποίο ελέγχει τα αποθέματα ενός πολυκαταστήματος και προβαίνει ανάλογα με τις ανάγκες σε παραγγελίες προϊόντων ή της απάντησης σε ένα ερώτημα εξουσιοδότησης με απευθείας σύνδεση (οηΐίηε), στο πλαίσιο ενός συστήματος διάθεσης ηλεκτρονικού χρήματος. 101 Βλ. Ιγγλεζάκη Ι., ό. π., σελ. 129 υποσημ Βλ. Ιγγλεζάκη Ι., ό. π., σελ. 130 υποσημ. 15 και Χαρακτηριστικό αποτελεί το εξής παράδειγμα: Το Μάρτιο του 2003 στη βρετανική διαδικτυακή τοποθεσία της εταιρίας Ακαζοη (\ν\ν\\.αιηα/οηχο.ιιΐι) εμφανίσθηκε ένα σφάλμα στην τιμή των υπολογιστών παλάμης (Ιρας ΡϋΑ). Συγκεκριμένα, η τιμή πώλησής τους ήταν 7,32 λίρες, ενώ η κανονική τιμή του προϊόντος ήταν 192 λίρες και αυτό είχε ως συνέπεια να κατακλυσθεί το δίΐε της εταιρίας με παραγγελίες πελατών. Τις παραγγελίες αυτές αρνήθηκε να εκτελέσει η τελευταία, με τον ισχυρισμό ότι βάσει των γενικών όρων συναλλαγών της (ΐει οί δαΐε), καμιά σύμβαση δεν μπορεί να καταρτισθεί έγκυρα, εάν δεν αποσταλεί προηγουμένως μήνυμα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου που να επιβεβαιώνει την αποδοχή της παραγγελίας. [ 3 0 ]

37 προδιατυπωμένο έντυπο παραγγελίας, είτε με την εκτύπωση του εντύπου της παραγγελίας και στη συνέχεια την αποστολή μέσω αλληλογραφίας ή μέσω φαξ, είτε ακόμη και με την τηλεφωνική παραγγελία. Στη συνέχεια ακολουθεί η επιβεβαίωση της παραγγελίας από τον προμηθευτή (με την αποστολή ενός ε - ^αΐΐ, ενός φαξ ή και τηλεφωνικά), η οποία μπορεί να περιέχει - ή και όχι - και τη δήλωση αποδοχής 104. Ωστόσο, σε συναλλαγές, όπου η διαδικασία της κατάρτισης των συμβάσεων είναι πλήρως αυτοματοποιημένη ή όταν ο προμηθευτής απαιτεί άμεσα την πληκτρολόγηση των στοιχείων της πιστωτικής κάρτας του καταναλωτή, η προσφορά του προμηθευτή συνιστά πρόταση προς αόριστα πρόσωπα. Σε αυτήν την περίπτωση η προσφορά του φορέα παροχής υπηρεσιών μπορεί να θεωρηθεί ότι αποτελεί πρόταση με την προϋπόθεση, όμως, ότι υπάρχουν διαθέσιμα εμπορεύματα και η σύμβαση μπορεί να συντελεστεί με μόνη την αποδοχή 105. Για την έγκυρη κατάρτιση των συμβάσεων μέσω διαδικτύου, η δήλωση βούλησης θα πρέπει να διαβιβαστεί στον αποδέκτη της. Ειδικότερα, η ηλεκτρονική δήλωση βούλησης χαρακτηρίζεται ως δήλωση μεταξύ απόντων, καθώς οι συμβαλλόμενοι δεν επικοινωνούν ταυτόχρονα για να θεωρηθούν παρόντες. Συνεπώς, απαιτείται η περιέλευση της δήλωσης βούλησης στον αποδέκτη, για να επιφέρει αυτή τη νομική ενέργεια 106. Το ζήτημα, λοιπόν, που προκύπτει στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι το πότε θεωρείται ότι περιήλθε η δήλωση βούλησης στον παραλήπτη, ώστε να καθοριστεί ο ακριβής χρόνος κατάρτισης της ηλεκτρονικής σύμβασης. Απάντηση στο εν λόγω ερώτημα δίνεται με το άρθρο 10 του Π.Δ. 131/2003, το οποίο φέρει τον τίτλο «Παραγγελία» και μεταφέρει σε εθνικό επίπεδο το περιεχόμενο της κοινοτικής Οδηγίας 2000/31/ΕΚ για το ηλεκτρονικό εμπόριο. Πιο συγκεκριμένα, στην παράγραφο 1 του προαναφερόμενου άρθρου αναφέρεται ότι ο 104 Βλ. Ιγγλεζάκη Ι., ό. π., σελ. 133, όπου και αναφέρεται ότι η επιβεβαίωση της παραγγελίας παραλείπεται σε ορισμένες περιπτώσεις όταν αμέσως μετά την παραγγελία λαμβάνει χώρα η αποστολή των εμπορευμάτων και η σύμβαση καταρτίζεται σιωπηρά, χωρίς να περιέλθει επιβεβαίωση της παραγγελίας και η δήλωση αποδοχής της πρότασης στον προτείνοντα. 105 Πλήρως αυτοματοποιημένη είναι για παράδειγμα η διαδικασία παραγγελίας προγραμμάτων ηλεκτρονικού υπολογιστή μέσω ΙηίεΓηεί, τα οποία μπορεί κανείς να «κατεβάσει» άμεσα (άο^ηίοαά) από έναν κεντρικό δεγνεγ,όπως και η παραγγελία ταινιών (ΡΠμ - οη - Όεκαηά). 106 Βλ. Ιγγλεζάκη Ι., ό. π., σελ [ 3 1 ]

38 γ Γ Γ 107 Ο ' Ί Λ ' φορέας παροχής υπηρεσιών οφείλει να αποστείλει αποδεικτικο παραλαβής της παραγγελίας του αποδέκτη χωρίς περιττή καθυστέρηση και με ηλεκτρονικά μέσα, η παραγγελία και το αποδεικτικό παραλαβής θεωρείται Οτι έχουν παραληφθεί Οταν τα μέρη στα οποία απευθύνονται έχουν πρόσβαση σε αυτά και Οτι ο φορέας παροχής οφείλει να θέτει στη διάθεση του αποδέκτη της υπηρεσίας κατάλληλα, αποτελεσματικά και προσιτά μέσα που θα επιτρέψουν να επισημάνει και να διορθώσει τα λάθη του κατά τον ηλεκτρονικο χειρισμο πριν απο την ανάθεση της παραγγελίας. Συνεπώς, η ηλεκτρονική σύμβαση καταρτίζεται τη χρονική στιγμή κατά την οποία το αποδεικτικό παραλαβής της παραγγελίας του αποδέκτη - πελάτη περιέλθει με ηλεκτρονικά μέσα σε αυτόν σύμφωνα με τη θεωρία της «περιέλευσης της δηλώσεως βούλησης», όταν δηλαδή κατά την αντίληψη των συναλλαγών εισέλθει στη σφαίρα επιρροής αυτού. Επιπλέον, σε περίπτωση πιθανών σφαλμάτων κατά το χειρισμό του ηλεκτρονικού υπολογιστή μετά τη διόρθωση αυτών μετά την ανάθεση της παραγγελίας, η δήλωση θα είναι ακυρώσιμη και εφαρμογής τυγχάνουν οι διατάξεις περί πλάνης (άρθρα 140 επ. ΑΚ). Τέλος, υπογραμμίζεται ότι σύμφωνα με την παράγραφο 2 του υπό εξέταση άρθρου η υποχρέωση αποστολής του αποδεικτικού της παραγγελίας του αποδέκτη, όπως επίσης, και η περίπτωση της διάθεσης μέσων προς διόρθωση πιθανών σφαλμάτων χειρισμού δεν εφαρμόζονται στις συμβάσεις που συνάπτονται αποκλειστικά μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου ή μέσω άλλων ισοδύναμων ατομικών μέσων επικοινωνίας. Συνεπώς, η ως άνω υποχρέωση αποστολής του αποδεικτικού θα ισχύει πρωτίστως στις περιπτώσεις εκείνες κατά τις οποίες η κατάρτιση της σύμβασης γίνεται μέσω του Παγκόσμιου 108 Ιστού. 107 Σύμφωνα με το άρθρο 1 στ. β' του Π.Δ. 131/2003 ως Φορέας παροχής υπηρεσιών νοείται κάθε φυσικό ή νομικό πρόσωπο που παρέχει μια υπηρεσία της κοινωνίας της πληροφορίας. 108 Βλ. αναλυτικότερα Γελούκα - Ιγγλέση Κ., ό. π., σελ. 130 επ., Ιγγλεζάκη Ι., ό. π., σελ. 152 επ. και Αλεξανδρίδου Ε., Το δίκαιο του ηλεκτρονικού εμπορίου, Ελληνικό και Κοινοτικό, Σάκκουλας 2010, σελ. 56 επ. [ 3 2 ]

39 2.5. ΣΥΣΧΕΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΤΩΝ ΣΥΜΒΑΣΕΩΝ ΑΠΟ ΑΠΑΣΤΑΣΗ (ΑΡΘΡΟ 4) ΜΕ ΤΙΣ ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ ΕΚΤΟΣ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΟΣ (ΑΡΘΡΟ 3) Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, ο Ν. 1961/1991 εξομοίωνε τις συμβάσεις από απόσταση με τις πραγματοποιούμενες συμβάσεις εκτός εμπορικού καταστήματος, λόγω των μεγάλων ομοιοτήτων και αντιστοιχιών που εμφανίζουν οι δύο αυτές μορφές συμβάσεων 109. Ο νομοθέτης, όμως, του Ν. 2251/1994 έκρινε ότι επιβάλλεται η θεμελίωση των συμβάσεων από απόσταση σε ξεχωριστό άρθρο, καθώς η κατάρτιση τέτοιας μορφής συμβάσεων, αυξάνεται συνεχώς λόγω της εμφάνισης σύγχρονων μορφών επικοινωνίας (π.χ. ΙηΐεΓηεΐ), γεγονός που δημιουργεί εγγενείς κινδύνους για τον καταναλωτή. Έτσι, καθιερώθηκε στο άρθρο 4 του Ν. 2251/1994 νέο, αυτοτελές άρθρο που ρυθμίζει τις συμβάσεις εξ αποστάσεως, οι οποίες παρουσιάζουν ομοιότητες και διαφορές με τις συμβάσεις εκτός εμπορικού καταστήματος (άρθρο 3). Ως συμβάσεις εκτός εμπορικού καταστήματος, σύμφωνα με την παρ. 1 του άρθρου 3 του Ν. 2251/1994, νοούνται «οι συμβάσεις παροχής αγαθών ή υπηρεσιών που καταρτίζονται με πρωτοβουλία του προμηθευτή χωρίς ρητή πρόσκληση από τον καταναλωτή ή με επίσκεψη του προμηθευτή στον τόπο κατοικίας, διαμονής ή εργασίας του καταναλωτή ή σε χώρο επιλογής του προμηθευτή έξω από το εμπορικό κατάστημά του». Μία πρώτη ομοιότητα των συμβάσεων από απόσταση και των συμβάσεων εκτός εμπορικού καταστήματος έγκειται στο γεγονός ότι και οι δύο συμβάσεις πραγματοποιούνται εκτός εμπορικού καταστήματος. Επίσης, και στις δύο αυτές μορφές συμβάσεων υπάρχει τόσο αναλογία περιπτώσεων όσο και αναλογία των κινδύνων που προκύπτουν κατά τη σύναψη τους. Επιπλέον, ρυθμίζονται τα θέματα της υποχρέωσης ενημέρωσης του καταναλωτή σχετικά με την ταυτότητα του προμηθευτή, του δικαιώματος της υπαναχώρησης, της απαγόρευσης προείσπραξης του τιμήματος. Ακόμη, αφορούν και οι δύο αγαθά ή υπηρεσίες, συνάπτονται μεταξύ καταναλωτή και προμηθευτή κτλ. Εξάλλου, λόγων των πολλών ομοιοτήτων μεταξύ 109 Βλ. Αλεξανδρίδου Ε., Δίκαιο προστασίας του καταναλωτή, ελληνικό και κοινοτικό, II, Σάκκουλας 1996, σελ. 118 και Δελούκα- Ιγγλέση Κ., Ελληνικό και Κοινοτικό δίκαιο του καταναλωτή, 1998, σελ. 86 επ. [ 3 3 ]

40 των δύο μορφών πωλήσεων, έχουν εκδηλωθεί πρωτοβουλίες σε κοινοτικό επίπεδο να εναρμονιστούν οι ρυθμίσεις της Οδηγίας 85/77/ΕΟΚ (για τις συμβάσεις εκτός εμπορικού καταστήματος) με την Οδηγία 97/7/ΕΚ (για τις συμβάσεις από απόσταση) 110. Ως προς τις διαφορές μεταξύ των συμβάσεων αυτών αξίζει να υπογραμμιστούν τα εξής: Αρχικά, η σύμβαση από απόσταση συνάπτεται μεταξύ απόντων και με τη χρησιμοποίηση μέσων τεχνικής επικοινωνίας από απόσταση. Αντίθετα, η σύμβαση εκτός εμπορικού καταστήματος καταρτίζεται μεταξύ παρόντων και μάλιστα ύστερα από πρωτοβουλία του προμηθευτή. Επιπροσθέτως, στις συμβάσεις από απόσταση η προθεσμία που παρέχεται στον καταναλωτή προκειμένου να υπαναχωρήσει δεν είναι προθεσμία διάσκεψης (άεΐαϊ άε Γείΐεχίοη) - όπως συμβαίνει στις συμβάσεις εκτός εμπορικού καταστήματος, λόγω του αιφνιδιασμού που δημιουργείται στον καταναλωτή - αλλά προθεσμία η οποία παρέχεται στον καταναλωτή προκειμένου να εξετάσει το πράγμα εκ του φυσικού και να βεβαιωθεί ότι αυτό ανταποκρίνεται στην παραγγελία του. Η προθεσμία αυτή δίδεται από το νομοθέτη με σκοπό να ισοσκελιστεί ο κίνδυνος εντυπωσιασμού, που ενδεχομένως δημιουργείται στον καταναλωτή, από το καλά οργανωμένο σύστημα προσφοράς των αγαθών ή των υπηρεσιών του προμηθευτή. Μια ακόμη διαφορά συνίσταται στο ότι στις συμβάσεις από απόσταση απαγορεύεται η είσπραξη όλου ή μέρους του τιμήματος πριν από την παράδοση του πράγματος ή την παροχή της υπηρεσίας, ενώ στις συμβάσεις εκτός εμπορικού καταστήματος απαγορεύεται η είσπραξη του τιμήματος κατά τη διάρκεια της προθεσμίας υπαναχώρησης. Τέλος, μια άλλη διαφορά εντοπίζεται στην περίπτωση αποστολής μη παραγγελθέντων προϊόντων. Στις συμβάσεις του άρθρου 4 του Ν. 2251/1994 ο καταναλωτής έχει δικαίωμα να διαθέσει το αγαθό χωρίς να οφείλει το τίμημα, απαλλασσόμενος από την υποχρέωση φύλαξης ή και επιστροφής των αγαθών, ενώ αντίθετα στις συμβάσεις του άρθρου 3, στην περίπτωση αποστολής προϊόντων για δοκιμή ή εξέταση, ο καταναλωτής δεν έχει μεν υποχρέωση φύλαξης ή επιστροφής, αλλά δε δικαιούται - σε αντίθεση με τις συμβάσεις από απόσταση - να διαθέσει το πράγμα κατά την κρίση του. 110 Βλ. Γιοβαννόπουλο Ρ., ό. π., σελ. 188, υποσημ. 28. [34]

41 3. ΑΡΝΗΤΙΚΗ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗ - ΟΙ ΕΞΑΙΡΟΥΜΕΝΕΣ ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΟ ΠΕΔΙΟ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ 4 ΤΟΥ Ν. 2251/1994 Το άρθρο 4 του Ν. 2251/1994, έτσι όπως τροποποιήθηκε από το Ν. 3587/2007, στην παράγραφο 13 εξαιρεί ολικά τρεις κατηγορίες συμβάσεων, ενώ αποκλείει μερικά άλλες δύο μορφές συμβάσεων από την εφαρμογή του παραπάνω άρθρου. Σε κοινοτικό επίπεδο, η Οδηγία 97/7/ΕΚ, στο άρθρο 3 αναφέρεται στις εν λόγω εξαιρέσεις. Ο Έλληνας νομοθέτης δεν είχε μεταφέρει σε εθνικό επίπεδο, εξαρχής, ορθά το περιεχόμενο του άρθρου 3 της Οδηγίας. Αντίθετα, είχε περιοριστεί στην αναφορά τεσσάρων μόνο περιπτώσεων, στις οποίες το άρθρο 4 δεν εφαρμοζόταν, αφήνοντας απέξω σημαντικές και καίριες μορφές συμβάσεων, οι οποίες έπρεπε να συμπεριληφθούν στον κατάλογο των εξαιρέσεων, όπως για παράδειγμα αυτή που αφορά τις χρηματοοικονομικές υπηρεσίες 111. Ακόμη, ο νόμος 2251/1994 πριν από την τροποποίησή του από το Ν. 3587/2007 εξαιρούσε κάποιες συμβάσεις ολικά από το πεδίο εφαρμογής του άρθρου 4, ενώ η Οδηγία προέβλεπε μόνο τη μη εφαρμογή συγκεκριμένων διατάξεων αυτής στις συμβάσεις αυτές 112. Η νέα, όμως, παράγραφος 13, όπως τροποποιήθηκε με το άρθρο 4 παρ. 13 του Ν. 3587/2007, διακρίνει πλέον σε περιπτώσεις στις οποίες οι διατάξεις του άρθρου 4 δεν εφαρμόζονται καθόλου και σε άλλες, όπου οι διατάξεις του άρθρου δεν εφαρμόζονται μερικά. Έτσι, εξαιρούνται καθολικά από το πεδίο εφαρμογής των συμβάσεων από απόσταση οι συμβάσεις που αφορούν σε: α) αυτόματους διανομείς, δηλαδή σε τεχνικές εγκαταστάσεις 113, οι οποίες είναι δυνατό, χωρίς τη μεσολάβηση προσωπικού και μετά την καταβολή του τιμήματος - συνήθως κέρματα - από τον πελάτη - αγοραστή, να προσφέρουν τσιγάρα, αναψυκτικά, εισιτήρια, γραμματόσημα, κάρτες κτλ. 111 Βλ. σχετικάαλεξανδρίδου Ε., ό. π., σελ Βλ. άρθρο 3 παρ. 2 της Οδηγίας 97/7/ΕΚ. Σχετικά με τον προβληματισμό για την καθολική εξαίρεση ορισμένων συμβάσεων σε αντίθεση με τις επιταγές της Οδηγίας, βλ. Γεσποτίδου Α., ό. π., σελ Δηλαδή συσκευές που διαθέτουν κερματοδέκτη ή συσκευές αυτόματης ανάγνωσης και χρέωσης καρτών. [ 3 5 ]

42 β) εμπορικούς χώρους αυτόματης πώλησης, δηλαδή σε καταστήματα που δε διαθέτουν προσωπικό και στα οποία οι πελάτες αυτοεξυπηρετούνται με τη χρήση συσκευών αυτόματης πληρωμής και παράδοσης προϊόντων ή παροχής υπηρεσιών, όπως για παράδειγμα οι χώροι δημόσιων πλυντηρίων. γ) συμβάσεις που συνάπτονται με τους φορείς τηλεπικοινωνιακών δια της χρήσης των δημόσιων τηλεφωνικών θαλάμων 114 Η εξαίρεση των ως άνω περιπτώσεων από τις διατάξεις του άρθρου 4 υπαγορεύεται από το γεγονός ότι κατά την κατάρτισή τους δεν υφίσταται το στοιχείο του εντυπωσιασμού από τη μεριά του προμηθευτή, κυρίως μέσω της εικόνας και του ήχου (π.χ. διαφημιστικά μηνύματα). Επίσης, δεν παρουσιάζεται στις ως άνω περιπτώσεις, το στοιχείο της υφαρπαγής της δικαιοπρακτικής βούλησης του καταναλωτή από τα «τεχνάσματα» του προμηθευτή, καθώς ο καταναλωτής, θέλοντας να καλύψει δικές του ανάγκες κυρίως, προβαίνει προς όφελός του στη σύναψη αυτών των συμβάσεων. Εξάλλου, η εφαρμογή των προστατευτικών για τις συμβάσεις από απόσταση διατάξεων θα ήταν αδύνατη και για καθαρά πρακτικούς λόγους. Για παράδειγμα, η άσκηση του δικαιώματος υπαναχώρησης θα ήταν δυσχερής, αν όχι αδύνατη, για τον καταναλωτή, με αποτέλεσμα να προτιμάει τελικά να κρατήσει το προϊόν, το οποίο άλλωστε θα είναι συνήθως μικρής οικονομικής αξίας. Επιπλέον, ο Έλληνας νομοθέτης, μεταφέροντας πιστά το περιεχόμενο του άρθρου 3 της Οδηγίας 97/7/ΕΚ, εξαίρεσε δύο κατηγορίες συμβάσεων, από το πεδίο εφαρμογής κάποιων μόνο παραγράφων του άρθρου 4 του Ν. 2251/1994. Συγκεκριμένα, το άρθρο 4 παρ. 13 του Ν. 2251/1994 στο δεύτερο εδάφιο του - έτσι όπως τροποποιήθηκε με το άρθρο 4 παρ. 13 του Ν. 3587/ ορίζει ότι εξαιρούνται από τη ρύθμιση των παραγράφων 2 (κύρος σύμβασης - εκ των προτέρων πληροφόρηση), 7 (απαγόρευση προείσπραξης του τιμήματος), 8 (προθεσμία εκπλήρωσης της σύμβασης), 9 (ενημέρωση του καταναλωτή μετά τη σύναψη της σύμβασης), 10 (δικαίωμα υπαναχώρησης του καταναλωτή) και 11 πρώτο εδάφιο (υπαναχώρηση σε περίπτωση πίστωσης του τιμήματος) του άρθρου 4 115, οι εξής συμβάσεις: 114 Βλ. Γιοβαννόπουλο Ρ., ό. π., σελ Αντίστοιχα, η Οδηγία 97/7/ΕΚ, ορίζει ότι εξαιρούνται από τα άρθρα 4 (εκ των προτέρων πληροφόρηση), 5 (έγγραφη επιβεβαίωση των πληροφοριών), 6 (δικαίωμα υπαναχώρησης) και 7 παρ. 1 [36]

43 1) Οι συμβάσεις προμήθειας τροφίμων 116, ποτών ή άλλων αγαθών, που προορίζονται για την τρέχουσα οικιακή κατανάλωση και τα οποία παραδίδουν % Γ Γ Γ Ο» Γ Γ Γ Ί ' Ο Γ Γ κατ οίκον ή στον τοπο διαμονής ή εργασίας του καταναλωτή, διανομείς σε τακτά ή συχνά διαστήματα, όπως για παράδειγμα η κατ' οίκον παράδοση ειδών παντοπωλείου (σε αυτές τις συμβάσεις δεν εφαρμόζονται οι παρ. 2, 7, 8, 9, 10 και 11 εδ. α' του άρθρου 4 του Ν. 2251/1994). 2) Οι συμβάσεις παροχής υπηρεσιών με αντικείμενο μεταφορές 117, κατάλυμα, σίτιση και ψυχαγωγία, στην περίπτωση που ο προμηθευτής αναλαμβάνει την υποχρέωση να παρέχει τις υπηρεσίες αυτές σε συγκεκριμένη ημερομηνία ή συγκεκριμένη χρονική περίοδο. Παραδείγματα τέτοιων συμβάσεων αποτελούν οι περιπτώσεις κράτησης θέσεων σε μέσα μεταφοράς, η τηλεφωνική σύναψη ξενοδοχειακής σύμβασης, η τηλεφωνική κράτηση σε εστιατόριο κτλ. Η εξαίρεση αυτή κρίθηκε αναγκαία, καθώς υπήρχε ήδη - σε κοινοτικό επίπεδο - η Οδηγία 90/314/ΕΟΚ, η οποία και ρυθμίζει τα δικαιώματα των καταναλωτών στον τομέα των οργανωμένων ταξιδιών και των οργανωμένων διακοπών και περιηγήσεων 118 (σε αυτές τις συμβάσεις δεν εφαρμόζονται οι παρ. 2 περ. στ', 7, 8, 9 περ. δ', 10 και 11 εδ. α' του άρθρου 4 του Ν. 2251/1994). Οι εξαιρέσεις αυτές είναι απόλυτα δικαιολογημένες, καθώς τις περισσότερες φορές - αν όχι πάντα - συνάπτονται προς όφελος και για εξυπηρέτηση του καταναλωτή, ενώ εγκυμονούν συνήθως περισσότερους κινδύνους για τον προμηθευτή παρά για τον καταναλωτή. Επίσης, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, η εφαρμογή των προστατευτικών για τον καταναλωτή διατάξεων είναι πρακτικά αδύνατη, ενώ παράλληλα ο κίνδυνος υφαρπαγής της δικαιοπρακτικής βούλησής του, υπό το κράτος (προθεσμία εκπλήρωσης της σύμβασης) της εν λόγω Οδηγίας, οι συμβάσεις που αναλύονται παραπάνω στα υπό στοιχεία 1 και Βλ. σχετική υποσημ. σε Παπαντώνη, ό. π., σελ. 377, υποσημ. 47, η οποία αναφέρει ότι οι νέες εξελίξεις λόγω της αύξησης της αγοράς τροφίμων μέσω του διαδικτύου υποδεικνύουν την ενδεχόμενη αναθεώρηση της εν λόγω εξαίρεσης. 117 Στις συμβάσεις παροχής υπηρεσιών μεταφοράς περιλαμβάνονται και οι συμβάσεις παροχής υπηρεσιών μισθώσεως αυτοκινήτων. Βλ. σχετικά, Γιοβαννόπουλο Ρ., ό. π., σελ. 194, υποσημ. 49 και Παπαντώνη, ό. π., σελ. 378, υποσημ. 49. Και οι δύο θεωρητικοί παραπέμπουν στην απόφαση του ΔΕΚ (υποθ /03, εαδγοατ, Συλλνομολ 2005, Ι-1947). 118 Σε εθνικό επίπεδο η παραπάνω Οδηγία μεταφέρθηκε με το Π.Δ. 339/1996. [ 3 7 ]

44 του εντυπωσιασμού του από στοιχεία ή περιστάσεις που συνοδεύουν την πρόταση της εξ αποστάσεως κατάρτισης της σύμβασης, δεν εμφανίζεται άξιος προστασίας 119. Ειδικά, σε ό, τι αφορά τις συμβάσεις παροχής υπηρεσιών με αντικείμενο κατάλυμα, σίτιση και ψυχαγωγία κτλ., η εν λόγω εξαίρεση κρίθηκε επιβεβλημένη, καθώς σκοπός του κοινοτικού άλλα και του εθνικού νομοθέτη ήταν η μη επιβάρυνση των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στον τομέα αυτό, ενόψει και της ήδη νομοθετικά κατοχυρωμένης προστασίας του καταναλωτή από άλλα νομοθετικά κείμενα (Οδηγία 90/34/ΕΟΚ του Συμβουλίου της 13 ης Ιουνίου 1990 για τα οργανωμένα ταξίδια αλλά και το Π.Δ. 339/1996, το οποίο θεσπίστηκε χάριν προσαρμογής προς την ανωτέρω Οδηγία) 120. Ως προς τις συμβάσεις παροχής χρηματοοικονομικών υπηρεσιών από απόσταση, δέον να επισημανθούν τα εξής: Καταρχάς, υπό την αρχική του μορφή το άρθρο 4 του Ν. 2251/1994 δεν περιελάμβανε στις εξαιρέσεις του άρθρου 13 τις χρηματοοικονομικές υπηρεσίες, τις οποίες αντιθέτως εξαιρούσε η Οδηγίας 97/7/ΕΚ (άρθρο 3 παρ. 1 της Οδηγίας 97/7ΕΚ και παράρτημα II αυτής) 121. Ωστόσο, ύστερα από την υιοθέτηση της Οδηγίας 2002/65/ΕΚ για την εξ αποστάσεως εμπορία χρηματοοικονομικών υπηρεσιών προς τους καταναλωτές και τη μεταφορά της στο εθνικό μας δίκαιο με την ΚΥΑ Ζ1-629/2005, η εμπορία από απόσταση χρηματοοικονομικών υπηρεσιών δεν υπόκειται στη ρύθμιση του άρθρου 4 του Ν. 2251/1994, ώστε εξαιρείται ρητά και θεμελιώνεται σε νέο, αυτοτελές άρθρο (άρ. 4α Ν. 2251/1994). Ακόμη, σύμφωνα με το άρθρο 3 παρ. 1 της Οδηγίας 97/7/ΕΚ, εξαιρούνται από το πεδίο εφαρμογής της εν λόγω Οδηγίας οι συμβάσεις που συνάπτονται για την κατασκευή και πώληση ακινήτων ή αυτές που αφορούν σε άλλα δικαιώματα επί ακινήτων, εξαιρουμένης της μισθώσεως. Ωστόσο, ο Έλληνας νομοθέτης δε συμπεριέλαβε στις εξαιρέσεις της παραγράφου 14 του άρθρου 4 του Ν. 2251/1994 τις συμβάσεις αυτές. Ο δικαιολογητικός λόγος της παράλειψης αυτής συνίσταται στο γεγονός ότι οι συμβάσεις που αφορούν στη μεταβίβαση κυριότητας (πώληση ακινήτων) πρέπει να καταρτίζονται συμβολαιογραφικά σύμφωνα με το άρθρο Βλ. ΓέλλιοΓ., ό. π., σελ Βλ. σχετικά Γιοβαννόπουλο Ρ., ό. π., σελ. 194, και Παπαϊωάννου Γ., ό. π., σελ Η παράλειψη της εξαίρεσης αυτής είχε επικροτηθεί έντονα από τη θεωρία. Βλ. μεταξύ άλλων, Αλεξανδρίδου Ε., ό. π., σελ [ 3 8 ]

45 του ΑΚ, οπότε και δεν μπορούν νομίμως, κατά το ελληνικό δίκαιο, να καταρτισθούν με μέσα τεχνικής επικοινωνίας των συμβάσεων από απόσταση. Γίνεται αντιληπτό, λοιπόν, ότι η κατάρτιση συμβάσεων από απόσταση είναι εντελώς ξένη προς την πρακτική των συναλλαγών, καθώς απαιτείται στις συμβάσεις που αφορούν ακίνητα η τήρηση τύπου (396, 1033, 1121 ΑΚ). Τέλος, ο νόμος 2251/1994 δεν εξαίρεσε από τις ρυθμίσεις του άρθρου 4 την περίπτωση που διατυπώνεται ρητά στο κείμενο της Οδηγίας 97/7/ΕΚ (άρθρο 3 παρ. 2 εδαφ.3) και αφορά την εξαίρεση από την υποχρέωση του προμηθευτή να επιστρέψει στον υπαναχωρήσαντα καταναλωτή τα καταβληθέντα από αυτόν ποσά «στις υπαίθριες δραστηριότητες ελεύθερου χώρου». Επίσης, δεν εισήγαγε την εξαίρεση της υποχρέωσης του προμηθευτή να ενημερώνει τον καταναλωτή στο συμβατικό στάδιο 122, εφόσον οι υπηρεσίες παρέχονται άπαξ και τιμολογούνται από το φορέα του μέσου επικοινωνίας από απόσταση (άρθρο 5 παρ. 2 της Οδηγίας 97/7/ΕΚ) 123, όπως για παράδειγμα είναι οι υπηρεσίες που αφορούν ανακοινώσεις αποτελεσμάτων αθλητικών αγώνων από τον φορέα διοργάνωσης στοιχημάτων (π.χ. ΟΠΑΠ) μέσω φορέων παροχής τηλεπικοινωνιακών υπηρεσιών (π.χ. ΟΤΕ) με βάση ειδικά τιμολόγια. 122 Απόκλιση συμβατή με το χαρακτήρα της Οδηγίας 97/7/ΕΚ ως Οδηγίας ελάχιστης εναρμόνισης (άρθρο 14 Οδηγίας). 123 Βλ. Γιοβαννόπουλο Ρ., ό. π., σελ [ 3 9 ]

46 4. ΜΕΣΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΗ 4.1. ΓΕΝΙΚΑ Η ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας είχε εμφανή αποτελέσματα και στον τομέα της αγοράς. Οι σύγχρονες συνθήκες που επικρατούν σε αυτά τα πλαίσια με κύρια χαρακτηριστικά την έλλειψη προσωπικής επαφής του καταναλωτή με τον προμηθευτή, την άσκηση ψυχολογικής πίεσης στον πρώτο, τη χρησιμοποίηση τόσο επιθετικών όσο και παραπλανητικών εμπορικών πρακτικών, την ανεπαρκή πληροφόρηση έχουν ως απότοκο την υφαρπαγή της δικαιοπρακτικής βούλησης του καταναλωτή και την υπαγωγή αυτού σε κατάσταση εμφανούς διαπραγματευτικής μειονεξίας έναντι του αντισυμβαλλομένου του. Υπό αυτές τις συνθήκες συχνά ο τελευταίος οδηγείται στην απόκτηση υπηρεσιών, που δεν ανταποκρίνονται ούτε στις δηλώσεις του προμηθευτή ούτε στις προσδοκίες που εύλογα δημιουργήθηκαν στον ίδιο. Στο πλαίσιο των σύγχρονων συναλλαγών, οι συμβάσεις από απόσταση είναι ιδιαίτερα επικίνδυνες για τα οικονομικά συμφέροντα του καταναλωτή λόγω του λεγόμενου «πληροφοριακού και διαπραγματευτικού ελλείμματος» - ορθότερα «υστέρησης σε πληροφόρηση και διαπραγματευτική ισχύ» του τελευταίου Η ως άνω υστέρηση οφείλεται κυρίως στην έλλειψη της άμεσης επαφής του καταναλωτή με τον αντισυμβαλλόμενό του προμηθευτή και το αντικείμενο της παροχής του (προσφερόμενο προϊόν ή παρεχόμενη υπηρεσία) και λιγότερο στον αιφνιδιασμό και στον κίνδυνο υφαρπαγής της συμβατικής δέσμευσης του καταναλωτή συνεπεία του αιφνιδιασμού του, όπως συμβαίνει στις συμβάσεις εκτός εμπορικού καταστήματος, όπως προαναφέρθηκε. Ο καταναλωτής αγοράζει ένα προϊόν ή προμηθεύεται έναντι ανταλλάγματος μια υπηρεσία χωρίς να έχει αξιόπιστες πληροφορίες για τον αντισυμβαλλόμενό του και κυρίως χωρίς να έχει τη δυνατότητα να εξετάσει εκ των προτέρων το προσφερόμενο προϊόν ή την υπηρεσία, να λάβει σχετικές πληροφορίες και να το συγκρίνει με άλλα ομοειδή προϊόντα ή υπηρεσίες του ίδιου ή άλλων προμηθευτών 125. Φυσικά, δε λείπουν και οι περιπτώσεις, όπως για παράδειγμα, όταν δέχεται κατ' οίκον απροειδοποίητο τηλεφώνημα για τη σύναψη της σύμβασης από 124 Βλ. Δέλλιο Γ., ό. π., σελ. 312 επ. και Γιοβαννόπουλο Ρ., ό. π., σελ Βλ. Γιοβαννόπουλο Ρ., ό. π., σελ. 192 [ 4 0 ]

47 απόσταση, η οποία συνδέεται με ιδιαίτερα οφέλη γι' αυτόν, στις οποίες ο καταναλωτής, που έχει άμεση και αμφίδρομη οπτικοακουστική επικοινωνία με τον προμηθευτή, αιφνιδιάζεται, υφίσταται ενόχληση και πίεση και τελικά ενεργεί χωρίς τη δέουσα ενημέρωση και περίσκεψη. Για τους ως άνω λόγους κρίθηκε επιβεβλημένη η θέσπιση προστατευτικών για τον καταναλωτή διατάξεων για να αντισταθμίσουν την ανισότητα που προκαλείται ανάμεσα στα συμβαλλόμενα μέρη λόγω των ιδιαιτεροτήτων που χαρακτηρίζουν τις συμβάσεις από απόσταση. Επομένως, στο άρθρο 4 του Ν. 2251/1994 διασφαλίζονται τα συμφέροντα του καταναλωτή μέσα από τη θέσπιση από τη μια πλευρά υποχρεώσεων σε βάρος του προμηθευτή απέναντι στον καταναλωτή και από την άλλη σημαντικών δικαιωμάτων υπέρ του καταναλωτή. Έτσι, θεμελιώνεται και ρυθμίζεται η υποχρέωση του προμηθευτή για πληροφόρηση του καταναλωτή, η απαγόρευση επιθετικής εμπορικής προώθησης προϊόντων και υπηρεσιών, η υποχρέωση σεβασμού της ιδιωτικής ζωής του καταναλωτή, η απαγόρευση προείσπραξης τιμήματος, η περίπτωση της δόλιας χρήσης πιστωτικής κάρτας και καθιερώνεται το δικαίωμα της αναιτιολόγητης υπαναχώρησης υπέρ του καταναλωτή, όπως θα αναλυθούν στη συνέχεια Υποχρέωση του προμηθευτή για πληροφόρηση του καταναλωτή Στο άρθρο 4 του Ν. 2251/1994, όπως προαναφέρθηκε, θεσπίζεται ένα σύστημα προστασίας του καταναλωτή, αφενός με τη θωράκιση των δικαιωμάτων του και αφετέρου με τη θεμελίωση αντίστοιχων υποχρεώσεων από τη μεριά του προμηθευτή. Καθιερώνεται, εν προκειμένω, η υποχρέωση πληροφόρησης του καταναλωτή τόσο κατά το στάδιο πριν από την κατάρτιση της σύμβασης, στο προσυμβατικό, δηλαδή, στάδιο (άρθρο 4 παρ. 2 του Ν. 2251/1994, όπως αντικαταστάθηκε με τα άρθρα 2 παρ. 1 ΚΥΑ Ζ1-496/2000 και 4 παρ. 2 του Ν. 3587/2007) όσο και κατά το συμβατικό στάδιο (άρθρο 4 παρ. 9, όπως αντικαταστάθηκε με τα άρθρα 2 παρ. 3 ΚΥΑ Ζ1 496/2000 και 4 παρ. 8 του Ν.3587/2007). Η αυξημένη αυτή υποχρέωση πληροφόρησης του καταναλωτή από τη μεριά του προμηθευτή και η σχετική ακυρότητα που δημιουργείται υπέρ του πρώτου, σε περίπτωση μη παροχής των απαραίτητων πληροφοριών, δικαιολογείται από την έλλειψη προσωπικής επαφής ανάμεσα στα συμβαλλόμενα μέρη, και το συνακόλουθο [41]

48 κίνδυνο να εμφανιστεί έλλειμμα πληροφόρησης του καταναλωτή, λόγω και των ιδιαίτερων συνθηκών που χαρακτηρίζουν τις συμβάσεις αυτές. Κρίνεται, λοιπόν, επιτακτική η ανάγκη σφαιρικής προστασίας του καταναλωτή, με την παροχή από τη μεριά του προμηθευτή όλων των αναγκαίων πληροφοριών που θα «διαφωτίσουν» το αδύναμο μέρος της συνδιαλλαγής για το περιεχόμενο της σύμβασης που πρόκειται να συνάψει αλλά και για την ταυτότητα του αντισυμβαλλόμενου προμηθευτή. Βασική επιδίωξη του Έλληνα νομοθέτη αποτελεί η συνειδητή και εύλογη από οικονομική άποψη έκφραση της βούλησης του καταναλωτή 126. Στην υποχρέωση αυτή, ο προμηθευτής οφείλει να ανταποκριθεί με πληρότητα και ακρίβεια επί ποινή ακυρότητας σύμβασης. Πρόκειται για σχετική ακυρότητα, η οποία θεσπίζεται υπέρ του καταναλωτή, πράγμα που σημαίνει ότι μόνο αυτός μπορεί να την επικαλεσθεί και ότι μέχρι τη στιγμή της επίκλησης αυτής, η σύμβαση από απόσταση παράγει κανονικά όλα τα έννομα αποτελέσματα της. Στην παρούσα παράγραφο, εξετάζονται η υποχρέωση παροχής πληροφοριών κατά το προσυμβατικό στάδιο, η υποχρέωση παροχής πληροφοριών κατά το συμβατικό στάδιο, καθώς και ο τρόπος παροχής τους και τέλος οι συνέπειες παράβασης της εν λόγω υποχρέωσης. Ειδικότερα: Υποχρέωση πληροφόρησης στο προσυμβατικό στάδιο Σύμφωνα με την παράγραφο 2 του άρθρου 4 του Ν. 2251/1994 «Η σύμβαση από απόσταση είναι άκυρη υπέρ του καταναλωτή, εάν πριν απο τη σύναψή της, ο καταναλωτής δεν ενημερώθηκε με τα μέσα της χρησιμοποιούμενης τεχνικής επικοινωνίας κατά τροπο ευκρινή, σαφή και κατανοητό, τηρουμένων των αρχών της καλής πίστης κατά τις εμπορικές συναλλαγές και των διατάξεων που διέπουν το κύρος των δικαιοπραξιών, καθώς και για κάθε μεταβολή αυτών». Α. Περιεχόμενο της υποχρεωτικής πληροφόρησης: Ο προμηθευτής, στο στάδιο πριν την κατάρτιση της σύμβασης, οφείλει σύμφωνα με την ως άνω διάταξη, να ενημερώσει τον καταναλωτή για μία σειρά από στοιχεία, καθώς και για τη μεταβολή αυτών τα οποία αναλύονται στα εξής: 126 Βλ. σχετικά Δεσποτίδου Α., ό. π., σελ [ 4 2 ]

49 α) Την ταυτότητα και τη διεύθυνση του προμηθευτή, ώστε ο καταναλωτής να γνωρίζει το πρόσωπο με το οποίο συμβάλλεται. Ως διεύθυνση, κατά μία άποψη 127, παρόλο που δεν εξειδικεύεται στο νόμο, νοείται η ταχυδρομική διεύθυνση της αστικής ή της ειδικής εμπορικής κατοικίας (51 ΑΚ), της έδρας ή της κύριας εγκατάστασης του προμηθευτή 128, ώστε ο καταναλωτής να μπορεί να εκτιμήσει ζητήματα δωσιδικίας (22 και 23 ΚπολΔ), εφαρμοστέου δικαίου και να γνωρίζει, επίσης, πού μπορεί να επιδίδει δικόγραφα σε περίπτωση που θα επιδιώξει τη δικαστική ικανοποίηση της αξίωσης του, από μία ενδεχομένως ανωμαλία στην εξέλιξη της συμβατικής σχέσης. Το στοιχείο της ταυτότητας του προμηθευτή, ως ελάχιστη απαιτούμενη πληροφορία προς τον καταναλωτή, προστέθηκε με το άρθρο 4 παρ. 3 του Ν. 3587/2007, για όλες τις συμβάσεις από απόσταση. Αντίθετα, η Οδηγία 97/7/ΕΚ ορίζει ως απαραίτητο το στοιχείο της ταυτότητας του προμηθευτή, μόνο στην περίπτωση συμβάσεων που προβλέπουν προκαταβολική πληρωμή 129,130. β) Τα ουσιώδη χαρακτηριστικά του αγαθού ή της υπηρεσίας, ώστε ο καταναλωτής να γνωρίζει το αντικείμενο της σύμβασης. γ) Την τιμή, την ποσότητα και τις δαπάνες μεταφοράς, καθώς και το φόρο προστιθέμενης αξίας, εφόσον δεν περιλαμβάνεται στην τιμή, ώστε να διασφαλίζεται η διαφάνεια των τιμών. δ) Τον τρόπο πληρωμής, παράδοσης και εκτέλεσης, ώστε ο καταναλωτής να γνωρίζει τα βασικά στοιχεία των εκατέρωθεν συμβατικών υποχρεώσεων. ε) Τη διάρκεια ισχύος της προσφοράς ή της τιμής, ώστε ο καταναλωτής να γνωρίζει μέχρι πότε πρέπει να συναφθεί η σύμβαση υπό ευνοϊκότερους όρους για τον ίδιο. στ) Το δικαίωμα υπαναχώρησης, σύμφωνα με την παράγραφο 10 του ίδιου άρθρου. ζ) Το κόστος χρησιμοποίησης του μέσου επικοινωνίας από απόσταση, όταν υπολογίζεται με βάση άλλη εκτός των βασικών τιμολογίων σύμφωνα πάντα με την 127 Βλ. Γιοβαννόπουλο Ρ., ό. π., σελ Δεν αρκεί, δηλαδή, η διεύθυνση του εγγύτερου στον καταναλωτή υποκαταστήματος. 129 Άρθρο 4, παρ. 1 α της Οδηγίας 97/7/ΕΚ. 130 Η απόκλιση αυτή είναι θεμιτή ενόψει του χαρακτήρα της Οδηγίας ως ελάχιστης εναρμόνισης, όπως αναφέρθηκε και σε άλλα σημεία (άρθρο 14 της Οδηγίας). [43]

50 επιφύλαξη της παραγράφου 3 του ίδιου άρθρου. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι, αν η τηλεφωνική κλήση του καταναλωτή προς τον προμηθευτή χρεώνεται ακριβότερα (π.χ. πιο ακριβά από την αστική κλήση), ο τελευταίος οφείλει ήδη κατά τη στιγμή της πρότασης να ενημερώσει τον καταναλωτή για το επιπλέον αυτό ποσό. Σε κάθε περίπτωση στην παρ. 3 του άρθρου 4 του Ν. 2251/1994 ορίζεται ότι «ο καταναλωτής δεν επιβαρύνεται με τις δαπάνες της επικοινωνίας από απόσταση για τη διαβίβαση της αποδοχής ή για την εκτέλεση της υπηρεσίας εκτός αν αυτό αναφέρεται σαφώς στη πρόταση για σύναψη σύμβασης». η) Την ελάχιστη διάρκεια ισχύος της σύμβασης στην περίπτωση της σύμβασης για την προμήθεια αγαθών ή υπηρεσιών που επιτελείται διαρκώς ή περιοδικώς. Η απαρίθμηση των παραπάνω στοιχείων είναι ενδεικτική, όπως εξάλλου φαίνεται και από τη χρησιμοποίηση της λέξης «ιδίως» από τον Έλληνα νομοθέτη με αποτέλεσμα να υποχρεώνεται έμμεσα ο προμηθευτής να ενημερώσει τον καταναλωτή και για κάθε άλλο τυχόν επιβαρυντικό συμβατικό όρο, εκτός από αυτούς που ρητά αναφέρονται σε αυτήν την παράγραφο. Για ακόμη μια φορά, η προστασία που παρέχεται στον καταναλωτή σύμφωνα με το εθνικό δίκαιο είναι μεγαλύτερη από αυτήν που παρέχεται με την κοινοτική Οδηγία 131 και η εν λόγω διάταξη μπορεί να χαρακτηρισθεί ως «αυστηρή» 132. Και αυτό γιατί όλες οι ελλείψεις της αναγκαίας προσυμβατικής διαφώτισης του καταναλωτή δε διακινδυνεύουν όμοια το σκοπό τα θέσπισής της, που συνίσταται στην προστασία του τελευταίου ως διαπραγματευτικά 133 ασθενέστερου μέρους. Β. Χρόνος και τρόπος παροχής των πληροφοριών στο προσυμβατικό στάδιο: Επιπροσθέτως, οι ως άνω αναφερόμενες πληροφορίες θα πρέπει να παρέχονται «πριν από τη σύναψη της σύμβασης με τα μέσα της χρησιμοποιούμενης τεχνικής επικοινωνίας κατά τρόπο ευκρινή, σαφή και κατανοητό, τηρουμένων των αρχών της καλής πίστης κατά τις εμπορικές συναλλαγές και των διατάξεων που διέπουν το κύρος των δικαιοπραξιών». Ως προς το χρόνο, λοιπόν, παροχής των εν λόγω πληροφοριών δέον να υπογραμμιστεί ότι αυτές πρέπει να παρέχονται στον καταναλωτή οπωσδήποτε πριν από την κατάρτιση 131 Βλ. σχετικάμακρή Σπ., ό. π., σελ. 885, υποσημ Βλ. Γεσποτίδου Α., ό. π., σελ Βλ. Γεσποτίδου Α., ό. π. [ 4 4 ]

51 της σύμβασης 134. Ως προς τον τρόπο παροχής αυτών αξίζει να επισημανθεί ότι οι πληροφορίες θα πρέπει να παρέχονται μέσω του ίδιου τεχνικού μέσου της προσφοράς. Για παράδειγμα, αν η προσφορά γίνεται μέσω διαδικτύου, οι πληροφορίες πρέπει να παρασχεθούν μέσω αυτού του μέσου και όχι μέσω τηλεφώνου ή ίαχ, έστω και αν προβλέπεται συγκεκριμένος τύπος για την παροχή των εν λόγω πληροφοριών 135. Επιπλέον, οι πληροφορίες θα πρέπει να παρέχονται κατά τρόπο ευκρινή, σαφή και κατανοητό. Σύμφωνα, λοιπόν, με την αρχή της διαφάνειας, που διακατέχει το σύνολο της καταναλωτικής νομοθεσίας τόσο σε κοινοτικό όσο και σε εθνικό επίπεδο, σαφείς θεωρούνται οι πληροφορίες όταν είναι ακριβείς και προσδιορίζουν κατά τρόπο πλήρη και αντικειμενικό το περιεχόμενο της υπό κατάρτιση συναλλαγής 136. Συγχρόνως, οι παρεχόμενες πληροφορίες πρέπει να θεωρούνται κατανοητές όταν ανταποκρίνονται στην αντίληψη του μέσου καταναλωτή του κάθε είδους συναλλαγής και σε περίπτωση που αυτές αποτυπώνονται γραπτά να είναι γραμμένες στη γλώσσα 137 αυτών στους οποίους απευθύνονται, καθώς και να είναι αναγνώσιμες, να μην πρόκειται δηλαδή για «ψιλά γράμματα», ενώ για την παροχή αυτών των πληροφοριών δεν απαιτείται η τήρηση συγκεκριμένου τύπου. Τέλος, υπογραμμίζεται η αναγκαιότητα της εφαρμογής της αρχής της καλής πίστης στο στάδιο της προσυμβατικής ενημέρωσης με σκοπό τη διασφάλιση των δικαιωμάτων του καταναλωτή. Ειδικά, στην περίπτωση τηλεφωνικών επικοινωνιών, θα πρέπει να διευκρινίζεται σαφώς η ταυτότητα του προμηθευτή και ο σκοπός της κλήσης στην Πριν την τροποποίηση του άρθρου 4 από το άρθρο 2 παρ. 1 της ΚΥΑ Ζ1-496/2000, οριζόταν ότι οι πληροφορίες έπρεπε να δοθούν στον καταναλωτή κατά την πρόταση σύναψης της σύμβασης. Όμως, η διατύπωση αυτή δημιουργούσε ασάφεια σχετικά με το χρονικό σημείο παροχής των πληροφοριών, ιδίως σε συμβάσεις καταρτιζόμενες, μέσω ΙηΐεΓηεΐ, όπου δεν είναι πάντα ξεκάθαρο, αν η πρόταση για σύναψη της σύμβασης, προέρχεται από τον καταναλωτή ή τον προμηθευτή. 135 Βλ. Παπαντώνη, ό. π., σελ Βλ. Δεσποτίδου Α., Παροχή χρηματοοικονομικών υπηρεσιών από απόσταση, Παράλληλη ερμηνευτική προσέγγιση των διατάξεων της Οδηγίας 2002/65/ΕΚ και του άρθρου 4α Ν. 2251/1994, μετά το Ν. 3587/2007, Σάκκουλας 2009, σελ Ως προς το θέμα της γλώσσας στην οποία πρέπει να αποτυπωθούν οι παρεχόμενες πληροφορίες αποκτά ιδιαίτερη σημασία στις διασυνοριακού χαρακτήρα συναλλαγές. 138 Βλ. Δεσποτίδου Α., Ζητήματα προστασίας του καταναλωτή στις συμβάσεις από απόσταση κατά το άρθρο 4 του Ν. 2251/1994, ΕπισκΕΔ, 2005, σελ. 579, Παπαϊωάννου Γ., ό. π., σελ [ 4 5 ]

52 αρχή οποιασδήποτε συζήτησης με τον καταναλωτή (άρθρο 4 παρ. 2 εδ. β'), καθώς κατ' αυτόν τον τρόπο αποφεύγεται η παραπλάνηση των ανυποψίαστων καταναλωτών, οι οποίοι παρασύρονται συχνά από ανεπιθύμητες τηλεφωνικές κλήσεις από προμηθευτές, οι οποίοι χρησιμοποιούν διάφορα λεκτικά τεχνάσματα, προκειμένου να πετύχουν το σκοπό τους. Τέλος, στις περιπτώσεις στις οποίες η σύμβαση από απόσταση καταρτίζεται μέσω ΙηΐεΓηεΐ, και πάλι ο προμηθευτής θα πρέπει να παρέχει τις πληροφορίες, πριν ακόμη ο καταναλωτής ενεργοποιήσει την ολοκλήρωση της κατάρτιση της σύμβασης με το πάτημα του κουμπιού στο «ποντίκι», που θα οδηγήσει στην αποδοχή της πρότασης του από τον προμηθευτή. Είτε, λοιπόν, το περιεχόμενο μιας ιστοσελίδας στο ΙηΐεΓηεΐ αποτελεί πρόσκληση για υποβολή πρότασης (ίηναΐίο αά οίτεγεηάυ ), είτε πρόταση προς σύναψη σύμβασης 139, η υποχρέωση του προμηθευτή για παροχή όλων των αναγκαίων πληροφοριών παραμένει ακέραια. Ως προς τη γλώσσα παροχής των πληροφοριών στις εν λόγω συμβάσεις που καταρτίζονται μέσω Διαδικτύου αυτή δε σχετίζεται κατ' ανάγκη με την κρατούσα γλώσσα στον τόπο εγκατάστασης των συμβαλλόμενων μερών, ούτε με την εθνικότητα τους. Η γλώσσα στην οποία διατυπώνονται οι πληροφορίες πρέπει να είναι η γλώσσα στην οποία είναι διατυπωμένες οι ιστοσελίδες του προμηθευτή. Ο προμηθευτής μπορεί να προβλέψει περισσότερες διαθέσιμες γλώσσες διατύπωσης των ιστοσελίδων του, από τις οποίες ο καταναλωτής μπορεί να επιλέξει εκείνη με την οποία είναι περισσότερο εξοικειωμένος 140. Γ. Έννομες συνέπειες σε περίπτωση παραβίασης της υποχρέωσης πληροφόρησης στο προσυμβατικό στάδιο: Σε περίπτωση που δεν παρασχεθούν οι αναγκαίες πληροφορίες από τον προμηθευτή, η σύμβαση από απόσταση είναι άκυρη υπέρ του καταναλωτή. Είναι εμφανές ότι τόσο η παντελής έλλειψη όσο και η 139 Βλ. σχετικά με τις διατυπωθείσες απόψεις σε Ιγγλεζάκη Ι., Προστασία του καταναλωτή στις τηλεαγορές μέσω ΙηΐεΓηεΐ, ΕΕμπΔ 2000, σελ. 824 επ., όπου και υποστηρίζεται ότι η διαφήμιση εμπορευμάτων και υπηρεσιών μέσω του ΙηΐεΓηεΐ, αποτελεί κατά κανόνα, πρόσκληση από μέρους του προμηθευτή για την υποβολή παραγγελίας και όχι πρόταση. Αντίθετη άποψη εκφράζεται σε Γημαρά Ν., Εμπορικές συμβάσεις μέσω διαδικτύου, ΔΕΕ 2008, 164 επ., όπου και υποστηρίζεται ότι το περιεχόμενο μιας ιστοσελίδας αποτελεί πρόταση προς σύναψη σύμβασης. Βλ. αναλυτικότερα για το θέμα αυτό στο υποκεφάλαιο της παρούσας. 140 Βλ. Λιναρίτη Ι., ό. π., σελ [ 4 6 ]

53 πλημμελής ή ελλιπής πληροφόρηση εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής της συγκεκριμένης διάταξης. Η εν λόγω ακυρότητα είναι σχετική και παράγει αναδρομικά τα έννομα αποτελέσματά της από τη στιγμή που θα την επικαλεστεί ο καταναλωτής. Μέχρι τη στιγμή, όμως, που θα επικαλεστεί ο καταναλωτής την ακυρότητά της η σύμβαση από απόσταση παράγει κανονικά τα έννομα αποτελέσματα της 141. Επιπρόσθετα, από το νόμο δεν προβλέπεται χρονικό πλαίσιο εντός του οποίου πρέπει να ασκηθεί το εν λόγω δικαίωμα από πλευράς του καταναλωτή, γεγονός το οποίο ενδέχεται να δημιουργήσει άνισες, δυσμενείς και ανεπιεικείς καταστάσεις σε βάρος του προμηθευτή. Το τελευταίο μπορεί να αντιμετωπιστεί είτε με την οριοθέτηση του συγκεκριμένου δικαιώματος του καταναλωτή στα πλαίσια της καταχρηστικής άσκησής του (281 ΑΚ) και της αρχής της καλής πίστης (288 ΑΚ) 142 είτε με την εφαρμογή της αρχής της αναλογικότητας 143, όπου μόνο η παράλειψη γνωστοποίησης βασικών πληροφοριών απαραίτητων για το σχηματισμό της δικαιοπρακτικής βούλησης του καταναλωτή νομιμοποιεί τον τελευταίο να προβεί στην ακύρωση της σύμβασης 144. Εάν προσυμβατικά παραλείπεται ή παρέχεται πλημμελώς διαφώτιση στον καταναλωτή για όρους που δεν αποτελούν κρίσιμους παράγοντες διαμόρφωσης της βούλησης του, αλλά επιφέρουν τη συμβατική του δέσμευση, τότε η σύμβαση δε θίγεται, αλλά οι όροι αυτοί δε θα ισχύουν για τον καταναλωτή. Προκειμένου για ελλείψεις και πλημμέλειες που αφορούν πληροφορίες που ούτε μπορούν να θεωρηθούν ως κρίσιμοι παράγοντες οριστικοποίησης της βούλησης του καταναλωτή, ούτε επιφέρουν την ενοχική του δέσμευση 145, ο καταναλωτής θα πρέπει να αρκεστεί στην προστασία των κοινών διατάξεων (π.χ. ακύρωση λόγω πλάνης ή απάτης 141 επ. ΑΚ) Βλ. Δεσποτίδου Α., ό. π., σελ Βλ. Δεσποτίδου Α., ό. π., σελ. 578 και Γεωργιάδη Α., ό. π., σελ Βλ. Δεσποτίδου Α., ό. π., σελ Βλ. περισσσότερα Δεσποτίδου Α., ό. π., σελ και της ίδιας, Παροχή χρηματοοικονομικών υπηρεσιών από απόσταση, Παράλληλη ερμηνευτική προσέγγιση των διατάξεων της Οδηγίας 2002/65/ΕΚ και του άρθρου 4α Ν. 2251/1994, μετά το Ν. 3587/2007, Σάκκουλας 2009, σελ , όπου και περισσότερες παραπομπές. 145 Π. χ. στοιχεία του μητρώου που είναι εγγεγραμμένος ο προμηθευτής κτλ. 146 Βλ. Λιναρίτη Ι., ό. π., σελ. 208 επ. [ 4 7 ]

54 Σημειώνεται ότι στην περίπτωση της εκ των υστέρων παροχής των απαιτούμενων πληροφοριών στο προσυμβατικό σύμφωνα με την παράγραφο 2 του άρθρου 4 του νόμου για την προστασία του καταναλωτή, η ακυρότητα θεραπεύεται. Τέλος, τόσο η παντελής έλλειψη όσο και η πλημμελής ή ελλιπής ή εσφαλμένη πληροφόρηση του καταναλωτή σε αυτό το στάδιο μπορεί υπό προϋποθέσεις να θεμελιώσει ευθύνη του προμηθευτή από τις διαπραγματεύσεις κατά τα άρθρα 197 και 198 ΑΚ. Βέβαια, η άσκηση των εν λόγω αξιώσεων θα εμπεριέχει σιωπηρή παραίτηση από το δικαίωμα επίκλησης της σχετικής ακυρότητας 147. Υπογραμμίζεται ότι στην Οδηγία 97/7/ΕΚ, η παραβίαση της υποχρέωσης προσυμβατικής ενημέρωσης δεν επιφέρει κυρώσεις. Ο κοινοτικός νομοθέτης άφησε τη ρύθμιση του εν λόγω ζητήματος στην αρμοδιότητα των εθνικών νομοθετών 148. Συνεπώς, ο Έλληνας νομοθέτης επιτυχώς θέσπισε τη σχετική ακυρότητα υπέρ του καταναλωτή, ως κύρωση σε περίπτωση παραβίασης των προσυμβατικών υποχρεώσεων Υποχρέωση πληροφόρησης στο συμβατικό στάδιο Σύμφωνα με την παράγραφο 9 του άρθρου 4 του Ν. 2251/1994, έτσι όπως τροποποιήθηκε από το Ν. 3587/2007, ορίζεται ότι η σύμβαση από απόσταση είναι άκυρη υπέρ του καταναλωτή, εάν αυτός δε λάβει σε εύθετο χρόνο, κατά την εκτέλεσή της και το αργότερο κατά τη στιγμή της παράδοσης των αγαθών, τα οποία δεν πρόκειται να παραδοθούν σε τρίτους, εγγράφως ή με άλλο σταθερό μέσο κατά την έννοια της περ. στ' της παρ. 1 του άρθρου 4α, στο οποίο ο καταναλωτής έχει πρόσβαση και στη γλώσσα που χρησιμοποιήθηκε στην πρόταση σύναψης τουλάχιστον ένα σύνολο πληροφοριών που θα αναλυθούν ευθύς αμέσως. Α. Περιεχόμενο της υποχρεωτικής πληροφόρησης: Σύμφωνα με την ως άνω παράγραφο ο προμηθευτής οφείλει να παράσχει στον καταναλωτή τις παρακάτω πληροφορίες: 147 Βλ. Γιοβαννόπουλο Ρ., ό. π., σελ Για παράδειγμα, στη Γερμανία, στην ειδική γερμανική νομοθεσία για τις συμβάσεις από απόσταση, η παράβαση υποχρέωσης προσυμβατικής ενημέρωσης δεν επισύρει κυρώσεις, και για το λόγο αυτό οι κυρώσεις αναζητούνται σε άλλα νομοθετήματα (όπως π.χ. στη νομοθεσία για τον αθέμιτο ανταγωνισμό). [ 4 8 ]

55 α) Τις πληροφορίες που έλαβε κατά το προσυμβατικό στάδιο. β) Την επωνυμία και τη διεύθυνση του πιο προσιτού για τον καταναλωτή καταστήματος του προμηθευτή, όπου ο καταναλωτής μπορεί να απευθύνεται για την 149 επισκευή του προϊόντος. γ) Τον τρόπο καταβολής του τιμήματος, περιλαμβανομένων των όρων πίστωσης ή πληρωμής με δόσεις καθώς και τους όρους εξασφάλισης της αξίωσης του προμηθευτή για καταβολή του τιμήματος. Οι όροι που ρυθμίζουν τα συγκεκριμένα ζητήματα πρέπει να έχουν καταστεί συμβατικό περιεχόμενο. Επομένως, αν γίνεται λόγος για ατομικούς όρους πρέπει να έχουν αποτελέσει αντικείμενο συμφωνίας μεταξύ των συμβαλλομένων, ενώ αν γίνεται λόγος για ΓΟΣ πρέπει να έχουν ενταχθεί στη σύμβαση σύμφωνα με το άρθρο 2 παρ. 1 του Ν. 2251/ δ) Τους όρους και τον τρόπο άσκησης του δικαιώματος υπαναχώρησης, και σε χωριστό έντυπο ή ηλεκτρονικό έγγραφο, υπόδειγμα δήλωσης υπαναχώρησης. Ο καταναλωτής δικαιούται κατά το χρόνο ισχύος της σύμβασης, κατόπιν αιτήματός του, να λαμβάνει εγγράφως τις πληροφορίες αυτές. ε) Πληροφορίες σχετικές με την εξυπηρέτηση μετά την πώληση και τις υφιστάμενες εμπορικές εγγυήσεις. στ) Τους όρους καταγγελίας της σύμβασης, όταν πρόκειται για σύμβαση αορίστου χρόνου ή διάρκειας μεγαλύτερης του ενός έτους. Σημειώνεται ότι η παροχή των ως άνω πληροφοριών δεν είναι περιορισμένη και η παράθεση τους είναι, όπως και στις πληροφορίες που δίδονται κατά το προσυμβατικό στάδιο, ενδεικτική, πράγμα το οποίο προκύπτει από τη χρήση της λέξης «τουλάχιστον» στην ως άνω διάταξη του νόμου. Με άλλα λόγια, ο προμηθευτής οφείλει να παράσχει στον καταναλωτή οποιαδήποτε πληροφορία θεωρεί αναγκαία και ουσιώδη για την καταρτισθείσα σύμβαση. Αντίστοιχα και στην Οδηγία 97/7/ΕΚ και δη στο άρθρο 5 ορίζεται ότι «σε κάθε περίπτωση πρέπει να παρέχονται οι παραπάνω πληροφορίες», θεσπίζοντας ως υποχρεωτικές τις παραπάνω πληροφορίες 149 Η έννοια του καταστήματος πρέπει να ερμηνευτεί διασταλτικά, ώστε να συμπεριλάβει και τα καταστήματα που απλώς ανήκουν στο δίκτυο διανομής του προμηθευτή άρα και σε εμπορικούς αντιπροσώπους, διανομείς και άλλα βοηθητικά πρόσωπα του προμηθευτή. 150 Βλ. Γιοβαννόπουλο Ρ., ό. π., σελ. 198, υποσημείωση 65. [49]

56 και αφήνοντας στην κρίση του προμηθευτή να παράσχει τις υπόλοιπες, που θεωρούνται καίριας σημασίας για τον καταναλωτή 151,152, Επιπροσθέτως, υπογραμμίζεται ότι στη θεωρία 153 εκφράζονται επιφυλάξεις σχετικά με το κατά πόσο είναι σκόπιμο να επιβάλλεται στον προμηθευτή η υποχρέωση να επαναλαμβάνει τις προβλεπόμενες στην παρ. 2 του άρθρου 4 του Ν Βλ. Παπαντώνη, ό. π., σελ. 383, όπου και σημειώνεται ότι σε περίπτωση αμφιβολίας για την ανάγκη παροχής επιπρόσθετων πληροφοριών, κρίσιμο είναι εάν η εν λόγω παροχή λειτουργεί υπέρ του καταναλωτή (άρθρο 1 παρ. 2 στοιχ. ε' του Ν. 2251/1994). 152 Σύμφωνα με το άρθρο 9 του Π.Δ. 131/2003, όσον αφορά τις παρεχόμενες πληροφορίες στις ηλεκτρονικά συναπτόμενες συμβάσεις, προβλέπονται τα εξής: «...1. Εκτός από άλλες απαιτήσεις παροχής πληροφοριών προβλεπόμενες από τις κείμενες διατάξεις και εφόσον δεν έχουν συμφωνήσει διαφορετικά τα συμβαλλόμενα μέρη που δεν είναι καταναλωτές, ο φορέας παροχής υπηρεσιών πρέπει να παρέχει τουλάχιστον τις εξής πληροφορίες κατά τρόπο σαφή, κατανοητό και αδιαφιλονίκητο, πριν από την ανάθεση της παραγγελίας από τον αποδέκτη της υπηρεσίας: (α) τα διάφορα τεχνικά στάδια έως τη σύναψη της σύμβασης, (β) εάν ο φορέας παροχής υπηρεσιών θα αρχειοθετήσει ή όχι τη σύμβαση μετά τη σύναψή της καθώς και εάν προβλέπεται δυνατότητα πρόσβασης σε αυτήν, (γ) τα τεχνικά μέσα που θα επιτρέπουν τον εντοπισμό και τη διόρθωση σφαλμάτων ηλεκτρονικού χειρισμού πριν από την ανάθεση της παραγγελίας, (δ) τις γλώσσες στις οποίες μπορεί να συναφθεί η σύμβαση, (ε) τους σχετικούς κώδικες δεοντολογίας στους οποίους υπόκειται, καθώς και τα στοιχεία που επιτρέπουν την πρόσβαση στους εν λόγω κώδικες με ηλεκτρονικά μέσα. 2. Ατομικοί όροι της σύμβασης και γενικοί όροι συναλλαγών που παρέχονται στον αποδέκτη πρέπει να διατίθενται κατά τρόπο επιτρέποντα την αποθήκευση και την αναπαραγωγή τους. 3. Η παράγραφος 1 δεν εφαρμόζεται σε συμβάσεις που συνάπτονται αποκλειστικά μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου ή άλλων ισοδύναμων ατομικών μέσων επικοινωνίας...». 153 Επιφυλάξεις για τη σκοπιμότητα της επαναλαμβανόμενης κατά το συμβατικό στάδιο πληροφόρησης των πληροφοριών που πρέπει να παρασχεθούν κατά το προσυμβατικό στάδιο εκφράζονται σε Γεσποτίδου Α., Ζητήματα προστασίας του καταναλωτή στις συμβάσεις από απόσταση κατά το άρθρο 4 του Ν. 2251/1994, ΕπισκΕΔ, 2005, σελ. 580, Γιοβαννόπουλο Ρ., ό. π., σελ. 197, υποσημείωση 63, όπου και αναφέρεται ότι τόσο από το σκοπό όσο και από τη διατύπωση της διάταξης του άρθρου 4 παρ. 9, σημείο α, προκύπτει ότι δεν είναι αναγκαίο να λάβει ο καταναλωτής τις ίδιες πληροφορίες σε γραπτή μορφή δύο φορές και προκρίνεται η τελολογική συστολή της διάταξης, ώστε οι πληροφορίες να παρέχονται εκ νέου, μόνο αν δεν είχαν παρασχεθεί προσηκόντως στο προσυμβατικό στάδιο ή αν έχουν στο μεταξύ διαφοροποιηθεί. Επίσης, βλ. Μακρή Σ., ό. π., σελ. 886 και Καράκωστα Ι., Δίκαιο Προστασίας Καταναλωτή, Νομική Βιβλιοθήκη 2004, σελ. 159, όπου και γίνεται απλή αναφορά της ρύθμισης, χωρίς να διαφαίνεται κάποια προσωπική άποψη επί του θέματος. [ 5 0 ]

57 2251/1994 πληροφορίες 154, κατά το στάδιο της εκτέλεσης της σύμβασης παρόλο που τις έχει ήδη θέσει στη διάθεση του τελευταίου στο προσυμβατικό στάδιο. Στην κοινοτική Οδηγία, ωστόσο, στην παράγραφο 1 του άρθρου 5, ορίζεται ότι υπάρχει υποχρέωση του προμηθευτή να επιβεβαιώνει κατά την εκτέλεση της σύμβασης τις προσυμβατικές πληροφορίες «εκτός κι αν οι πληροφορίες αυτές έχουν ήδη δοθεί στον καταναλωτή πριν από τη σύναψη της σύμβασης». Συνεπώς, γίνεται αντιληπτό ότι ο κοινοτικός νομοθέτης, τον οποίο δεν ακολούθησε αντίστοιχα ο Έλληνας νομοθέτης, μερίμνησε, έτσι ώστε να λαμβάνει ο καταναλωτής μόνο εκείνες τις πληροφορίες, οι οποίες δεν του είχαν δοθεί με έγγραφο ή με άλλο μόνιμο υπόθεμα κατά το προσυμβατικό στάδιο, αποφεύγοντας με αυτόν τον τρόπο το φαινόμενο της «υπερπληροφόρησης» και της ενδεχόμενης σύγχυσης. Β. Τρόπος και χρόνος παροχής των πληροφοριών στο συμβατικό στάδιο: Στην εν λόγω διάταξη ως προς τον τρόπο παροχής των προαναφερόμενων πληροφοριών ορίζεται ότι ο προμηθευτής οφείλει να παράσχει στον καταναλωτή όλες τις ως άνω απαραίτητες πληροφορίες εγγράφως ή με άλλο σταθερο μέσο και μάλιστα στη γλώσσα που χρησιμοποιήθηκε στην πρόταση σύναψης της σύμβασης. Σύμφωνα με το άρθρο 4α παρ. 1 περ. στ' ως σταθερό μέσο ορίζεται κάθε μέσο που επιτρέπει στον καταναλωτή να αποθηκεύει πληροφορίες απευθυνομενες προσωπικά σε αυτον, κατά τροπο προσπελάσιμο για μελλοντική αναφορά επί χρονικο διάστημα επαρκές για τους σκοπούς που εξυπηρετούν οι πληροφορίες και το οποίο επιτρέπει την ακριβή αναπαραγωγή των αποθηκευμένων πληροφοριών 155. Στην έννοια του σταθερού μέσου εμπίπτουν τα μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου 156, προσβάσιμα αρχεία κειμένου, ήχου και εικόνας στο διαδικτυακό τόπο του προμηθευτή. Ακόμη, σταθερό μέσο μπορεί να θεωρηθεί και μια δισκέτα, ένα ΟΌ-ΚΘΜ ή ένα ΌΥΌ, καθώς και η αποθήκευση στο σκληρό δίσκο του Η/Υ του 154 Όπως ορίζεται στην παρ. 9, στοιχ. α, του άρθρου 4 του Ν. 2251/ Ο ίδιος ορισμός προβλέπεται στο άρθρο 2 στοιχ. στ' της Οδηγίας 2002/65/ΕΚ για τις συμβάσεις χρηματοοικονομικών υπηρεσιών από απόσταση. 156 Βλ. σχετικά Μακρή Σ., ό. π., σελ. 886, όπου και αναφέρεται ότι η αποστολή των πληροφοριών του άρ. 4 παρ. 9 του Ν. 2251/1994 είναι δυνατή και με μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, καθώς μέσω των μηνυμάτων αυτών, ο καταναλωτής μπορεί να έχει στη διάθεσή του τις απαιτούμενες πληροφορίες. [ 5 1 ]

58 καταναλωτή 157, ενώ δε συμπεριλαμβάνονται οι ιστοσελίδες του Διαδικτύου, εκτός αν αυτές πληρούν τα κριτήρια που καθορίζονται στον ορισμό των σταθερών μέσων 158. Όσον αφορά την έγγραφη αποτύπωση των απαιτούμενων πληροφοριών επισημαίνονται τα εξής: Υπό το προϊσχύον δίκαιο γινόταν λόγος μόνο για έγγραφο τύπο, κατ' απόκλιση μάλιστα, από τη διατύπωση της κοινοτικής Οδηγίας, η οποία όριζε ότι ο οι παρεχόμενες πληροφορίες από τον προμηθευτή θα επιβεβαιώνονταν μετά τη σύναψη της σύμβασης εγγράφως ή με άλλο μόνιμο υπόθεμα. Στη θεωρία είχαν διατυπωθεί διάφορες κριτικές 159 για την παράλειψη αυτή του εθνικού νομοθέτη, να δίνει, δηλαδή, τη δυνατότητα στον καταναλωτή να λάβει τις πληροφορίες όχι μόνο γραπτά, αλλά και αποτυπωμένες σε μόνιμο και σταθερό υπόθεμα. Η όλη αρχική διατύπωση του άρθρου 4 παρ. 9 οδήγησε μέρος της θεωρίας 160 στην υιοθέτηση της άποψης ότι ο έγγραφος τύπος αποτελεί μονομερώς τυπική δικαιοπραξία και μάλιστα συστατικό τύπο, η παράλειψη του οποίου επιφέρει κυρώσεις σε βάρος του προμηθευτή. Η παραπάνω θέση υποστήριζε ότι με τη λέξη «γραπτά», ο Έλληνας νομοθέτης απέβλεψε στην έννοια του ιδιωτικού εγγράφου, που φέρει την ιδιόχειρη υπογραφή του εκδότη του (160 ΑΚ). Ωστόσο, σήμερα, μετά και την τροποποίηση της παραγράφου 9 του άρθρου 4 του Ν. 2251/1994 από το νόμο 3587/2007, η παραπάνω θέση (περί συστατικού έγγραφου τύπου) δεν μπορεί να γίνει αποδεκτή, καθώς ο ισχύων νόμος αρκείται και σε ενημέρωση με σταθερό μέσο, εναρμονιζόμενος και με το πνεύμα της Οδηγίας 97/7/ΕΚ. Συνεπώς, δεν έχει νόημα να γίνεται λόγος για την απαραίτητη τήρηση συστατικού ή αποδεικτικού τύπου - καθώς κάτι τέτοιο δε συμβαδίζει με το γράμμα του νόμου - αλλά για την υποχρέωση του προμηθευτή να καταγράψει τους όρους της σύμβασης και άλλες σχετικές πληροφορίες σε έγγραφο ή σε οποιοδήποτε άλλο μόνιμο υπόθεμα και να τις ανακοινώσει επιβεβαιωτικά με κοινοποίηση του εγγράφου στον καταναλωτή κατά το 157 Βλ. Γεσποτίδου Α., ό.π., σελ Βλ. Αιτιολογική Σκέψη αρ. 20 του Προοιμίου της Οδηγίας 2002/65/ΕΚ. Η ως άνω απαρίθμηση έχει ενδεικτικό χαρακτήρα. Δεν εμπίπτουν στην έννοια των σταθερών μέσων υπό την έννοια του αρ. 2 στ. στ' της Οδηγίας 2002/65/ΕΚ η μνήμη τυχαίας προσπέλασης (ΚΛΜ). 159 Βλ. σχετικά με τις διατυπωθείσες απόψεις επί του θέματος, Γεσποτίδου Α., ό. π., σελ , Μακρή Σ., ό. π., σελ. 886, υποσημ. 33 και Ιγγλεζάκη Ι., Προστασία του καταναλωτή στις τηλεαγορές μέσω ΙηΐεΓηεΐ, ΕΕμπΔ 2000, σελ Βλ. σχετικά Παπαϊωάννου Γ., ό. π., σελ. 157 και Αλεξανδρίδου Ελ., Δίκαιο προστασίας του καταναλωτή (ελληνικό και κοινοτικό), II, Σάκκουλας 1996, σελ [52]

59 συμβατικό στάδιο. Με άλλα λόγια, οι επιβαλλόμενες από την παρ. 9 διατυπώσεις τύπου - που, όπως γίνεται αντιληπτό, έχουν καθαρά επιβεβαιωτικό χαρακτήρα - τηρούνται τόσο με την αποστολή ενός ανυπόγραφου εντύπου όσο και με την αποστολή ενός απλού μηνύματος ηλεκτρονικής αλληλογραφίας. Ως προς το χρονο κατά τον οποίο ο καταναλωτής πρέπει να λάβει τις κατά το άρθρο 4 παρ. 9 πληροφορίες, από το γράμμα της διάταξης συνάγεται γενικώς ότι οι πληροφορίες θα πρέπει να ληφθούν σε «εύθετο χρονο» από τη στιγμή που θα ολοκληρωθεί η διαδικασία σύναψης της σύμβασης. Ειδικότερα, για τις συμβάσεις που αφορούν αγαθά, τα οποία θα παραδοθούν στον ίδιο τον καταναλωτή - συμβαλλόμενο, ως απώτατο χρονικό σημείο τίθεται η στιγμή της παράδοσης των αγαθών αυτών. Για τις συμβάσεις, όμως, που αφορούν την παροχή υπηρεσιών ή την παροχή αγαθών σε τρίτους ο νόμος σιωπά. Ο νόμος 2251/1994, στο άρθρο 4, παρ. 1 αναφέρει ότι οι απαιτούμενες πληροφορίες, έτσι όπως αναλύονται στη συγκεκριμένη διάταξη, δίδονται σε περίπτωση που τα αγαθά δεν παραδίδονται σε τρίτους, δηλαδή σε άλλους από αυτόν που τα παρήγγειλε, όπως συμβαίνει για παράδειγμα στην περίπτωση της αποστολής δώρου που αγοράσθηκε μέσω διαδικτύου. Ωστόσο, κρίνεται ως ορθότερη η παροχή των παραπάνω πληροφοριών και σε αυτήν την περίπτωση, αφού αυτός που θα καταβάλλει το τίμημα είναι ο παραγγέλων - καταναλωτής 161. Σε αυτές τις περιπτώσεις, ως απώτατο χρονικό σημείο θα πρέπει να εκληφθεί είτε αυτό της παράδοσης του αγαθού στον τρίτο είτε η έναρξη παροχής της υπηρεσίας, που σηματοδοτεί αντίστοιχα την είσοδο στο στάδιο εκτέλεσης της σύμβασης. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, το βάρος απόδειξης της παροχής των προβλεπόμενων πληροφοριών φέρει ο προμηθευτής 162. Τέλος, ο Έλληνας νομοθέτης δεν εισήγαγε την εξαίρεση της παρ. 2 του άρθρου 5 της Οδηγίας 97/7/ΕΚ, η οποία συνίσταται στον αποκλεισμό της υποχρέωσης παροχής των πληροφοριών στις υπηρεσίες που εκτελούνται με τη χρήση μέσου επικοινωνίας από απόσταση, εφόσον οι υπηρεσίες αυτές παρέχονται άπαξ και τιμολογούνται από το φορέα του μέσου επικοινωνίας εξ αποστάσεως (λ.χ. παροχή πληροφοριών από εταιρία τηλεφωνίας ή έκδοση αποτελεσμάτων αθλητικών αγώνων). Το ελληνικό δίκαιο, λοιπόν, δεν προχώρησε στη θέσπιση αυτής της εξαίρεσης, και 161 Βλ. σχετικά Παπαντώνη, ό. π., σελ Το ίδιο συμβαίνει και στις συμβάσεις που συνάπτονται εκτός εμπορικού καταστήματος, στις ταξιδιωτικές συμβάσεις, στις συμβάσεις ΐίωε-8Μπη, κ.ά. [53]

60 έτσι είναι αναγκαία, επί ποινής ακυρότητας της σύμβασης υπέρ του καταναλωτή, η παραπάνω πληροφόρηση αυτού μετά την κατάρτιση της σύμβασης, αδιακρίτως για όλες τις συμβάσεις από απόσταση. Γ. Έννομες συνέπειες σε περίπτωση παραβίασης της υποχρέωσης παροχής πληροφοριών στο συμβατικό στάδιο: Όπως συμβαίνει και στην περίπτωση της παράλειψης παροχής των απαιτούμενων πληροφοριών από τη μεριά του προμηθευτή προς τον καταναλωτή στο προσυμβατικό στάδιο, έτσι και στο συμβατικό στάδιο, αν ο καταναλωτής δε λάβει γραπτώς ή με κάποιο άλλο μόνιμο υπόθεμα και σε εύθετο χρόνο τις απαιτούμενες σύμφωνα με το νόμο πληροφορίες, τότε η σύμβαση είναι άκυρη (σχετική ακυρότητα) υπέρ του καταναλωτή και παράγει αναδρομικά τα έννομα αποτελέσματά της από τη στιγμή που θα την επικαλεστεί αυτός. Άκυρη, επίσης, θεωρείται η σύμβαση αν μαζί με το ανωτέρω έγγραφο δε λάβει ο καταναλωτής και το χωριστό έντυπο - υπόδειγμα της δήλωσης υπαναχώρησης (άρθρο 4 παρ. 9, στοιχείο δ) 163. Μάλιστα, ρήτρες με τις οποίες ο καταναλωτής παραιτείται από την άσκηση των 163 Βλ. απόφαση ΠΠρΑΘ 3717/96, ΝοΒ 1998, 827 επ., η οποία αφορά την πώληση προϊόντων ορισμένης εταιρείας και διαφήμιση αυτών με την επίτευξη αγορών εξ αποστάσεως με κύριο μέσο το δελεασμό του καταναλωτικού κοινού σε υπερβολικό βαθμό με την παραπλάνηση της απόκτησης κάποιου δώρου, του οποίου η αξία είναι πολύ μικρή, σε σχέση με τα πωλούμενα προϊόντα, η αγορά των οποίων αποτελεί απαραίτητη γιατην απόκτηση του δώρου, παραλείποντας, σκοπίμως, η εταιρία να γνωστοποιήσει στον καταναλωτή, την ακριβή ταυτότητά της, τα πλήρη στοιχεία της, τους όρους παροχής των προϊόντων της και τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα αυτών. Ειδικότερα, τα πραγματικά περιστατικά, όπως ακριβώς παρατίθενται στο κείμενο της εν λόγω απόφασης, έχουν ως εξής: «... Η εναγομένη εταιρία διαθέτει στην ελληνική αγορά και σε ευρύτατο κύκλο καταναλωτών διάφορα προϊόντα στα οποία περιλαμβάνονται είδη για το σπίτι, καλλυντικά, εργαλεία, είδη ταξιδίου κ.λπ. Για τη διαφημιστική προβολή των προϊόντων της η εναγομένη εταιρία χρησιμοποιεί ένθετα πολλών σελίδων τα οποία κυκλοφορούν σε διάφορα περιοδικά και εφημερίδες, όπως ο "Τ. ", "Ο', "Τηλ. ", "Έ." ή αποστέλλονται ταχυδρομικώς σε διάφορους καταναλωτές οι οποίοι επιλέγονται τυχαία και στα οποία (ένθετα) η εναγομένη εταιρία περιγράφει τα προϊόντα της με έγχρωμες φωτογραφίες και σχετικό κείμενο, ανακοινώνοντας όμως ταυτόχρονα και με εντυπωσιακούς τίτλους στο εξώφυλλο των εντύπων αυτών και ένα διαγωνισμό και κάποια πλουσιοπάροχα δώρα που προσφέρει στους αγοραστές των προϊόντων της. Συγκεκριμένα: 1)Στην πρώτη σελίδα ενός από τα ένθετα που χρησιμοποιεί η εναγομένη εταιρία καλούνται οι αναγνώστες να ανακαλύψουν πώς να κερδίσουν τη βαλίτσα με τα δρχ. Στο εσωτερικό του φυλλαδίου υπάρχει ειδικό τετρασέλιδο με την επίσημη βεβαίωση της Οργανωτικής Επιτροπής Γιαγωνισμού, σύμφωνα με την οποία ο αναγνώστης που θα βρει κάτω από το ξυστό τετραγωνάκι τον σωστό συνδυασμό που ανοίγει τη βαλίτσα έχει ήδη κερδίσει τη [54]

61 βαλίτσα με τα δρχ, ή ένα από τα άλλα καταπληκτικά βραβεία συνολικής αξίας, πάνω από δρχ. Η αρχική εντύπωση που δημιουργείται στον καταναλωτή είναι ότι βρίσκοντας τον σωστό συνδυασμό αριθμών κερδίζει αυτομάτως τα δρχ. ή τουλάχιστον ένα από τα υπόλοιπα δώρα αξίας συνολικής δρχ.. Στη συνέχεια ανακαλύπτει ότι πρέπει να παραγγείλει κάποιο από τα διαφημιζόμενα προϊόντα της εταιρίας, προκειμένου να παραλάβει το δώρο του. Στο τέλος του τετρασέλιδου με πολύ μικρά γράμματα και υπό τον τίτλο ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΝΙΚΗΤΕΣ αναφέρονται ορισμένες λεπτομέρειες σχετικά με το διαγωνισμό. Στην παράγραφο 5 της ανακοίνωσης αναφέρεται ότι οι λεπτομέρειες του διαγωνισμού είναι κατατεθειμένες σε Συμβολαιογράφο Αθηνών, χωρίς να αναγράφεται το όνομα του. Επίσης, στην παράγραφο 8 της ίδιας ανακοίνωσης αναφέρεται ότι η απονομή των βραβείων στους νικητές θα γίνει με κλήρωση στις παρουσία συμβολαιογράφου στα γραφεία της εταιρίας, χωρίς όμως να διευκρινίζεται η ακριβής ώρα, ούτε και ο τόπος όπου βρίσκονται τα γραφεία της εταιρίας. Η εναγομένη εταιρία έκανε έναν άλλο διαγωνισμό για 12 δώρα συνολικής αξίας πάνω από δρχ., τα οποία ήταν χωρισμένα σε τρεις κατηγορίες: "Ταξίδι" - "Σπίτι" - "Κόσμημα". Σε κάθε ένα από τα δώρα αυτά αντιστοιχούσε και ένα τριψήφιο νούμερο. Σύμφωνα με την ανακοίνωση του διαγωνισμού για να κερδίσει ο αναγνώστης θα έπρεπε να ξύσει το ασημί τετραγωνάκι που βρισκόταν πίσω από το Κουπόνι Παραγγελίας και Δοκιμής χωρίς Υποχρέωση και αν ο μυστικός αριθμός ήταν ένας από τους 12 αριθμούς που αντιστοιχούσαν στα δώρα τότε είτε κερδίσει ένα από τα βραβεία του διαγωνισμού, ίσως μάλιστα και το πρώτο βραβείο αξίας δρχ. Σύμφωνα όμως με την ίδια ανακοίνωση για να είτε δικαίωμα ο αναγνώστης να παραλάβει το βραβείο του έπρεπε να στείλει αμέσως το Κουπόνι Παραγγελίας συμπληρωμένο με ένα τουλάχιστον προϊόν από τον κατάλογο Ρ08ΤΜΛΚΚΕΤ, που θα ήθελε να δοκιμάσει για 15 ημέρες χωρίς καμία υποχρέωση. Κατά τρόπο όμως παραπλανητικό αναφερόταν ότι ο καταναλωτής μπορούσε να δοκιμάσει ένα από τα είδη του καταλόγου της Ρ08Τ ΜΛΚΚΕΤ χωρίς υποχρέωση για 15 ημέρες, τη στιγμή κατά την οποία έπρεπε αυτός με την παραλαβή των προϊόντων να καταβάλει το αντίτιμο. Σε έναν άλλο διαγωνισμό που οργάνωσε η εναγομένη εταιρία, έπρεπε ο αναγνώστης και υποψήφιος καταναλωτής, προκειμένου να κερδίσει κάποιο από τα βραβεία του διαγωνισμού μεταξύ των οποίων και ένα αυτοκίνητο ΚβηαυΙί ^ι^ο καθώς και ένα ταξίδι στη Γαλλία 7 ημερών για 2 άτομα, να ξύσει το ασημί τετραγωνάκι που βρισκόταν πίσω από το Κουπόνι Παραγγελίας και Δοκιμής Χωρίς Υποχρέωση και αν ανακάλυπτε ότι το τυχερό του νούμερο ήταν από το 1 έως το 7, τότε είτε κερδίσει ένα από τα πλούσια δώρα του διαγωνισμού. Εάν όμως το τυχερό νούμερο ήταν μεγαλύτερο από το 7, δηλαδή 8, τότε ο αναγνώστης είχε πάλι κερδίσει ένα ζευγάρι χρυσά σκουλαρίκια. Για να ήταν όμως έγκυρη η συμμετοχή έπρεπε οι νικητές να παραγγείλουν τουλάχιστον ένα από τα προϊόντα του καταλόγου Βίοίοηκ. Και πάλι στο διαγωνισμό αυτό αναφερόταν κατά τρόπο παραπλανητικό ότι ο καταναλωτής μπορούσε να παραλάβει για μία Δωρεάν Δοκιμή 30 ημερών ένα τουλάχιστον προϊόν από τον κατάλογο Βίοίοηκ τη στιγμή που αυτός έπρεπε με την παραλαβή του σχετικού δέματος να καταβάλει το αντίτιμο. Από τα προαναφερόμενα σαφώς συνάγεται ότι η εναγομένη εταιρία προκειμένου να προωθήσει τα προϊόντα της δελεάζει το καταναλωτικό κοινό σε υπερβολικό βαθμό με την παραπλανητική παρουσίαση της βεβαιωμένης απόκτησης κάποιου δώρου, το οποίο είναι δυσανάλογα μεγάλο σε αξία σε σχέση με οποιαδήποτε από τα προϊόντα της, η αγορά των οποίων καλυπτόμενη κάτω από τη "δωρεάν δοκιμή" με [ 5 5 ]

62 δικαιωμάτων ενημέρωσης ή ο προμηθευτής απαλλάσσεται των ευθυνών του για πληροφόρηση του καταναλωτή, είναι άκυρες (άρθρο 4 παρ. 12). Η παράλειψη ενημέρωσης του καταναλωτή από τη μεριά του προμηθευτή μπορεί να θεωρηθεί ευθύνη από τις διαπραγματεύσεις ( ΑΚ) ή ευθύνη για πλημμελή εκπλήρωση της παροχής και ευθύνη προς αποζημίωση, όπως συμβαίνει και στο προσυμβατικό πληρωμή όμως επί αντικαταβολή τίθεται ως απαραίτητη προϋπόθεση για την παραλαβή του ήδη σίγουρα κερδισμένου από τον καταναλωτή δώρου, το οποίο τις περισσότερες φορές είναι τελικώς ευτελούς ποιότητας και αξίας. Παραλείπει δε σκοπίμως η εναγομένη εταιρία να γνωστοποιήσει ταυτοχρόνως στον καταναλωτή και σύμφωνα με τις επιταγές του νόμου που ρυθμίζει τις συμβάσεις από απόσταση, την ακριβή ταυτότητα της και τα πλήρη στοιχεία της, τους πλήρεις όρους παροχής των προϊόντων της (π.χ. όροι πληρωμής ή πίστωσης, παράδοσης, ανταλλαγής, επιστροφής, επισκευής, συντήρησης, εγγύησης κ.λπ.), τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα αυτών (π.χ. προδιαγραφές, προέλευση, αναμενόμενα από τη χρήση αποτελέσματα). Επίσης, ο διαφημιστικός κατάλογος των προϊόντων της εναγομένης εταιρίας δεν αναφέρει εάν οι τιμές περιλαμβάνουν ΦΠΑ ή ότι και δεν περιλαμβάνει χωριστό έντυπο υπόδειγμα δήλωσης υπαναχώρησης του καταναλωτή από τη σύμβαση. Τέλος η εναγομένη εταιρία δεν πληροφορεί τους καταναλωτές για την επωνυμία και τη διεύθυνση του πιο προσιτού για τον καταναλωτή καταστήματος αυτής ως προμηθευτού...». Συνεπώς, η διαφήμιση των προϊόντων της εναγομένης εταιρίας είναι παραπλανητική, δεδομένου ότι έχει περιεχόμενο το οποίο προκαλεί πλάνη στα πρόσωπα των οποίων τη γνώση περιέρχεται μεταξύ των οποίων και μέλη της ενάγουσας και ένεκα της πλάνης αυτής επηρεάζεται αποφασιστικά η οικονομική τους συμπεριφορά, καθόσον δημιουργεί στους καταναλωτές την πεποίθηση ότι είναι δικαιούται μίας πρόσθετης παροχής μεγάλης αξίας, και με την αγορά ενός προϊόντος της εναγομένης εταιρίας και με τον τρόπο αυτό τους προσελκύει και τους κάνει προθυμότερους στη λήψη απόφασης να προβούν στην αγορά των εν λόγω προϊόντων. Επίσης, η διαφήμιση των προϊόντων της εναγομένης εταιρίας είναι αθέμιτη, διότι δημιουργεί στους καταναλωτές την εικόνα υπερβολικά δελεαστικής προσφοράς και έτσι αυτοί παροτρύνονται στην αγορά των προϊόντων της εναγομένης, ότι με γνώμονα την ποιότητα και την τιμή τους, ούτε με βάση τις πραγματικές τους ανάγκες, αλλά με κριτήριο την παραλαβή του ήδη βεβαιωμένα κερδισμένου και μεγάλης αξίας δώρου. Έτσι, η εναγομένη εταιρία επιτυγχάνει να πωλήσει τα προϊόντα της και να αυξήσει το κέρδος της, ενώ ο καταναλωτής βρίσκεται να έχει αγοράσει ένα προϊόν το οποίο υπό διαφορετικές συνθήκες δεν θα το είτε προσέξει καθόλου, ζημιώνοντας βεβαίως την τσέπη του, ώστε το Δικαστήριο καταλήγει στο εξής συμπέρασμα ότι είναι αθέμιτη η εμπορική πρακτική των εκπτώσεων ή των δωρεάν παροχών, που συχνότατα συνοδεύουν τις συναλλαγές από απόσταση και προσφέρονται μόνο εφόσον η συναλλαγή πραγματοποιηθεί εντός στενότατου χρονικού περιθωρίου (π.χ. εντός των επόμενων 15 λεπτών). [ 5 6 ]

63 στάδιο αντίστοιχα 164. Η επίκληση των αξιώσεων αυτών από τον καταναλωτή, αποκλείει και την παράλληλη επίκληση της σχετικής ακυρότητας της σύμβασης. Την εν λόγω ακυρότητα μπορεί να την επικαλεσθεί μόνο καταναλωτής, ο οποίος δεν έλαβε την απαιτούμενη από το νόμο πληροφόρηση είτε λόγω παντελούς έλλειψης ενημέρωσης είτε λόγω πλημμελούς ή εσφαλμένης ενημέρωσης. Αν ο καταναλωτής επικαλεσθεί την ακυρότητα 165, η σύμβαση καθίσταται εξαρχής άκυρη και οι συμβαλλόμενοι υποχρεούνται να επιστρέψουν αμοιβαία τις παροχές που έλαβαν, σύμφωνα με τις διατάξεις για τον αδικαιολόγητο πλουτισμό. Αν ο προμηθευτής, έστω εκ των υστέρων, εκπληρώσει τις υποχρεώσεις του, η ακυρότητα θεραπεύεται. Τέλος, η παράβαση της υποχρέωσης ενημέρωσης κατά το συμβατικό στάδιο έχει επίπτωση στη διάρκεια της προθεσμίας υπαναχώρησης, όπως θα αναλυθεί αμέσως παρακάτω. 164 Βλ. και Γιοβαννόπουλο Ρ., ό. π., σελ Βλ. και Γιοβαννόπουλο Ρ., ό. π. σελ. 199, υποσημ. 71, όπου και αναφέρεται ότι η σύμβαση από απόσταση πριν τη παροχή κατά το συμβατικό στάδιο των πληροφοριών της παρ. 9 αποτελεί σύμβαση σχετικής ηρτημένης ανενέργειας και ότι ισχυροποιείται εφόσον ο προμηθευτής εκπληρώσει τις υποχρεώσεις του. [ 5 7 ]

64 5. ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΥΠΑΝΑΧΩΡΗΣΗΣ ΤΟΥ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΗ 5.1. ΓΕΝΙΚΑ Στην παράγραφο 10 του άρθρου 4 του νόμου 2251/1994 καθιερώνεται το δικαίωμα αναιτιολόγητης υπαναχώρησης (άΐόΐΐ άε ΓεΐΓαοΐίοη, ιί Ηΐ ΐο ^ίώάγα^) υπέρ του καταναλωτή 166. Πρόκειται για το σκληρό πυρήνα της προστασίας του καταναλωτή στις συμβάσεις από απόσταση και το πιο δραστικό και αποτελεσματικό μέσο προστασίας του ασθενέστερου συμβαλλόμενου μέρους. Ειδικότερα, το βασικό μειονέκτημα των συμβάσεων από απόσταση, αυτό δηλαδή της μη άμεσης αντίληψης των κρίσιμων χαρακτηριστικών του αγαθού ή της υπηρεσίας για τη διαμόρφωση της δικαιοπρακτικής βούλησης του καταναλωτή, αντισταθμίζεται από την παροχή του δικαιώματος υπαναχώρησης, καθώς το τελευταίο παρέχει τη δυνατότητα ανατροπής της συμφωνίας επ' ωφελεία του καταναλωτή εντός μιας χρονικής περιόδου. Πιο αναλυτικά, το δικαίωμα αυτό παρέχει τη δυνατότητα στον καταναλωτή να επαναξιολογήσει τη συμβατική του δέσμευση 167, να δοκιμάσει το αγαθό ή να ελέγξει τις τεχνικές προδιαγραφές της υπηρεσίας 168 και να καταλήξει σε μία εγκυρότερη απόφαση για το αν έχει συμφέρον στη διατήρηση τους ή όχι. Παράλληλα, το δικαίωμα αυτό έχει άμεση επίπτωση στον ανταγωνισμό με την έννοια ότι διευκολύνεται η αποδέσμευση του καταναλωτή από την παραγγελία που πραγματοποίησε, οπότε ενδεχομένως να προσφύγει σε άλλο ανταγωνιστικό προϊόν ή υπηρεσία 169. Επομένως, το εν λόγω δικαίωμα έχει ως σκοπό την αποκατάσταση της διαπραγματευτικής ανισορροπίας ανάμεσα στον ισχυρό προμηθευτή και στον ασθενέστερο αντισυμβαλλόμενό του - καταναλωτή. 166 Το δικαίωμα της αναιτιολόγητης υπαναχώρησης αναγνωρίζεται από το νόμο σε πλήθος καταναλωτικών συμβάσεων, όπως στη χρονομεριστική μίσθωση (άρθρο 4 του Π. Δ. 182/1999, όπως έχει τροποποιηθεί από το Π. Δ. 293/2001), στις συμβάσεις εκτός εμπορικού καταστήματος (άρθρο 3 παρ. 4 του Ν. 2251/1994), στις συμβάσεις παροχής χρηματοοικονομικών υπηρεσιών από απόσταση (4α παρ. 6 του Ν. 2251/1994), στις ασφαλιστικές συμβάσεις (άρθρο 8 παρ. 3 του Ν. 2496/1997). 167 Βλ. Δεσποτίδου Α., ό. π., σελ Βλ. Ιγγλεζάκη Ι., ό. π., σελ Βλ. σχετικά Παπαϊωάννου Γ., ό. π. σελ [ 5 8 ]

65 Σε πρώτη φάση σημειώνεται περιληπτικά ότι η παράγραφος 10 του άρθρου 4 ορίζει ότι ο καταναλωτής έχει το δικαίωμα να υπαναχωρήσει αναιτιολόγητα μέσα σε δεκατέσσερις (14) ημερολογιακές ημέρες 170, αν δε συμφωνήθηκε μεγαλύτερη προθεσμία, από τη σύμβαση, ενώ σε περίπτωση που δεν έχει εκπληρώσει τις υποχρεώσεις που αναφέρονται στην παράγραφο 9 (υποχρέωση παροχής πληροφοριών) η προθεσμία αυτή είναι τρίμηνη. Στην πρώτη περίπτωση, η σχετική προθεσμία αρχίζει από την επομένη της ημερομηνίας παραλαβής του αγαθού ή της υπηρεσίας, όπου ως ημέρα παραλαβής της υπηρεσίας ορίζεται η ημέρα παραλαβής του εγγράφου ή του σταθερού μέσου, με τα οποία ενημερώνεται ο καταναλωτής, σύμφωνα με την παράγραφο 9 ότι έχει συναφθεί η σύμβαση για τη συγκεκριμένη υπηρεσία. Ως προς τη δεύτερη περίπτωση, ο νόμος ορίζει ότι η τρίμηνη προθεσμία περιορίζεται σε προθεσμία δεκατεσσάρων ημερών αν τυχόν μέσα στην τρίμηνη προθεσμία, που αρχίζει από την παραλαβή του αγαθού από τον καταναλωτή, αυτός λάβει τις πληροφορίες, είτε από τα έγγραφα είτα από τα σταθερά μέσα που τον ενημερώνουν για τη σύναψη της σύμβασης σύμφωνα με την παράγραφο 9, οπότε από την παραλαβή αυτή, αρχίζει να τρέχει νέα προθεσμία δεκατεσσάρων ημερολογιακών ημερών. Σε κάθε περίπτωση, ο προμηθευτής έχει την υποχρέωση να επιστρέψει τα ποσά που του κατέβαλε ο καταναλωτής εντός τριάντα (30) ημερολογιακών ημερών και ο καταναλωτής από τη μεριά του υποχρεούται να επιστρέψει το αγαθό στην αρχική του κατάσταση, χωρίς να επιβαρύνεται με οποιαδήποτε άλλη δαπάνη, εκτός από τα έξοδα επιστροφής. Η διάταξη της παραγράφου 10 του άρθρου 4 του Ν. 2251/1994 είναι αναγκαστικού δικαίου και δε χωρεί παραίτηση του καταναλωτή από αυτή, ενώ σε περίπτωση που με συμφωνία των μερών δυσχεραίνεται η εφαρμογή του (π.χ. συμφωνία για σύντμηση της προθεσμίας υπαναχώρησης) η συμφωνία λογίζεται άκυρη Υπό το προϊσχύον καθεστώς η προθεσμία ανήρχετο σε 10 εργάσιμες ημέρες, ενώ στο άρθρο 6 της Οδηγίας 97/7/ΕΚ ορίζεται ότι η προθεσμία είναι επταήμερη. Και εδώ, λοιπόν, ο εθνικός νομοθέτης προέβλεψε μακρότερη προθεσμία, αφού πρόκειται, όπως ήδη τονίστηκε, για Οδηγία ελάχιστης εναρμόνισης σύμφωνα και με το άρθρο 14 της Οδηγίας. 171 Βλ. σχετικά. Παπαϊωάννου Γ, ό. π., σελ. 158, Γιοβαννόπουλο Ρ., ό. π., σελ. 202 και Καράκωστα Ι., ό. π., σελ [ 5 9 ]

66 5.2. ΝΟΜΙΚΗ ΦΥΣΗ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΥΠΑΝΑΧΩΡΗΣΗΣ Το δικαίωμα υπαναχώρησης ασκείται με μονομερή απευθυντέα δήλωση βούλησης του καταναλωτή. Όσον αφορά το θέμα της νομικής φύσης του δικαιώματος της υπαναχώρησης έχουν υποστηριχθεί δύο απόψεις. Ωστόσο, η συζήτηση περί αυτού του ζητήματος έχει περιορισμένο πρακτικό ενδιαφέρον, καθώς τόσο ο τρόπος και οι προϋποθέσεις όσο και οι συνέπειες της άσκησης του εν λόγω δικαιώματος ρυθμίζονται από ειδικές διατάξεις του νόμου 172. Από τη μια πλευρά, λοιπόν, υποστηρίζεται ότι η σύναψη της σύμβασης δεν έχει ολοκληρωθεί πλήρως για όσο χρονικό διάστημα παρέχεται στον καταναλωτή η δυνατότητα να υπαναχωρήσει. Κατά το διάστημα αυτό η σύμβαση είναι μετέωρης ισχύος (δοη^εβεηά υμ^ϊγ^δα ), αφού της λείπει ένας ακόμη «όρος του ενεργού», δηλαδή η μη εμπρόθεσμη άσκηση του δικαιώματος υπαναχώρησης ή, άλλως, η απόσβεσή του, που εν προκειμένω συνιστά αναβλητική αίρεση δικαίου 173. Η άποψη αυτή υποστηρίζεται κυρίως σε σχέση με την υπαναχώρηση από τις συμβάσεις που συνάπτονται εκτός εμπορικού καταστήματος. Σε αυτήν την περίπτωση ο καταναλωτής έχει την απλή ευχέρεια και όχι το δικαίωμα να ματαιώσει την εκκρεμούσα δέσμευση, καθιστώντας τη σύμβαση οριστικώς άκυρη. Σύμφωνα με τη δεύτερη άποψη, το δικαίωμα υπαναχώρησης του καταναλωτή συνιστά άσκηση διαπλαστικού δικαιώματος, το οποίο ανατρέπει εκ των υστέρων μια ήδη καταρτισθείσα σύμβαση, η οποία συγχρόνως παράγει έννομα 174 αποτελέσματα. Με αυτήν τη θέση συνηγορεί το γεγονός ότι ο νόμος στις συμβάσεις από απόσταση επιβάλλει την εκπλήρωση τουλάχιστον των υποχρεώσεων του προμηθευτή, αφού μόνο με την εκπλήρωση αυτή μπορεί να αρχίσει η προθεσμία άσκησης του δικαιώματος υπαναχώρησης. Με την εκπλήρωση, όμως, των υποχρεώσεων του προμηθευτή, δηλαδή την παράδοση των αγαθών στον καταναλωτή, καθίσταται απαιτητό και το τίμημα, κάτι άλλωστε που επιτάσσει και η παρ. 7 του άρθρου 4 του Ν. 2251/1994, η οποία απαγορεύει την εκπλήρωση της παροχής του 172 Βλ. Ελευθεριάδη Ν., σε Δίκαιο Προστασίας Καταναλωτή, Ελληνικό-Κοινοτικό, κατ' άρθρο ερμηνεία του Ν. 2251/1994 όπως ισχύει μετά το Ν. 3587/2007, επιμέλεια Αλεξανδρίδου Ε., Νομική Βιβλιοθήκη 2008, σελ Βλ. Δεσποτίδου Α., ό. π., σελ Βλ. Δεσποτίδου Α., ό. π. [ 6 0 ]

67 καταναλωτή πριν από την παράδοση του αγαθού ή της υπηρεσίας (απαγόρευση προεκπλήρωσης). Από το σημείο αυτό, όμως, αυτό και μετά ο καταναλωτής μπορεί να καταβάλλει και ο προμηθευτής μπορεί να απαιτήσει το τίμημα, σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 374 ΑΚ. Κατά συνέπεια, η σύναψη της σύμβασης έχει ολοκληρωθεί πλήρως κατά το διάστημα που παρέχεται στον καταναλωτή το δικαίωμα να υπαναχωρήσει και η άσκηση του δικαιώματος αυτού μόνο διαπλαστικό χαρακτήρα μπορεί να έχει. Επομένως, δεν μπορεί να γίνει γενικά λόγος για μια ανολοκλήρωτη διαδικασία συμβατικής δέσμευσης μέχρι την πάροδο της προθεσμίας 175 υπαναχώρησης. Επιπροσθέτως, παρατηρείται ότι γενικά το δικαίωμα υπαναχώρησης συνιστά ένα 8υι εηεπ8 δικαίωμα 5-, 176,, ^, με την έννοια ότι μοιάζει τόσο με τη νόμιμη υπαναχώρηση (των άρθρων 382, 383, 387 παρ. 2 ΑΚ), καθώς την προβλέπει ο νόμος, όσο και με τη συμβατική υπαναχώρηση (άρθρα 389 επ. ΑΚ) με την έννοια ότι ο νόμος επιβάλλει στους συμβαλλόμενους να την καταστήσουν όρο της σύμβασης, επί ποινή ακυρότητας της τελευταίας 177. Φυσικά, η νόμιμη υπαναχώρηση διαφέρει από την καταναλωτική ως προς το σκοπό που επιδιώκει η καθεμία. Συγκεκριμένα, η νόμιμη υπαναχώρηση αναπτύσσει διορθωτικό έργο σε μία παθογενή σχέση, ενώ η καταναλωτική υπαναχώρηση αποσκοπεί στην αποκατάσταση της συμβατικής ελευθερίας 178. Η υπαναχώρηση ενεργεί ενοχικά και γεννά μόνο υποχρέωση απόδοσης κατά τις διατάξεις του αδικαιολόγητου πλουτισμού. Όσον αφορά τις διατάξεις του ΑΚ, αυτές εφαρμόζονται επιλεκτικά και αναλογικά σε περίπτωση κενών του άρθρου 4, εφόσον βέβαια οι εν λόγω διατάξεις προσιδιάζουν στο πνεύμα του Ν. 2251/1994 καθώς και στο γράμμα και στο σκοπό της κοινοτικής Οδηγίας 97/7/ΕΚ Βλ. Γεσποτίδου Α., ό. π., σελ , όπου και παραπάνω παραπομπές. Βλ., επίσης, Λιναρίτη Ι., ό. π., σελ. 399 επ. 176 Βλ. σχετικά Παπαϊωάννου Γ., ό. π., σελ. 158 και Γεσποτίδου Α., ό. π., σελ Βλ., όμως, και Παπαϊωάννου Γ., ό. π., όπου και θεμελιώνεται η αναλογία της συμβατικής υπαναχώρησης με την υπαναχώρηση της παραγράφου 10 του άρθρου 4 στην έλλειψη προϋπόθεσης αιτιολογίας. 178 Βλ. περισσότερα σχετικά με αυτό το συσχετισμό σε Χελιδόνη Α., Η τυχαία απώλεια του πράγματος στη σύμβαση από απόσταση, Αρμ. 2005, σελ Βλ. σχετικά Παπαϊωάννου Γ, ό. π., σελ. 159, όπου και υποστηρίζεται ότι εν προκειμένω δεν μπορεί να εφαρμοστεί η διάταξη του ΑΚ 387 παρ. 2, δεδομένου ότι η πρόβλεψή της για εύλογη αποζημίωση του υπαναχωρούντος προϋποθέτει υπαιτιότητα του αντισυμβαλλόμενου του, ενώ αντίθετα η [61]

68 Τέλος, κατά τη διάρκεια της προθεσμίας για την άσκηση του δικαιώματος υπαναχώρησης, ο καταναλωτής έχει την υποχρέωση φύλαξης του προϊόντος και σε περίπτωση που το αντικείμενο καταστραφεί από δόλο ή αμέλεια του καταναλωτή ή εάν αυτό μεταποιηθεί ή εκποιηθεί ή επιβαρυνθεί με δικαίωμα υπέρ τρίτου από τον καταναλωτή, ο τελευταίος δε θα δικαιούται να ασκήσει το δικαίωμα υπαναχώρησης 180, ενώ παράλληλα υποστηρίζεται 181 ότι τον κίνδυνο της τυχαίας καταστροφής του φέρει ο προμηθευτής, δηλαδή το άρθρο 391 του ΑΚ δεν εφαρμόζεται. Δοκιμαστική, πάντως, χρήση του πράγματος επιτρέπεται, εφόσον από τη φύση της συμφωνίας και κυρίως του αντικειμένου της σύμβασης δε συνάγεται κάτι διαφορετικό. Ο προμηθευτής, συνεπώς, θα πρέπει να ανεχθεί μία μικρή μείωση της αξίας του πράγματος προερχόμενη από τη συνήθη εξέταση ή δοκιμή του από τον καταναλωτή (ΑΚ 288) ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ ΥΠΑΝΑΧΩΡΗΣΗΣ Η προθεσμία άσκησης του δικαιώματος υπαναχώρησης Η παράγραφος 10 του άρθρου 4 του νόμου 2251/1994, έτσι όπως αντικαταστάθηκε με την παρ. 11 του άρθρου 4 του Ν. 3587/2007, ορίζει ότι «Σε κάθε σύμβαση από απόσταση ο καταναλωτής έχει το δικαίωμα να υπαναχωρήσει αναιτιολογήτως εντός δεκατεσσάρων ημερολογιακών ημερών, αν δε συμφωνήθηκε μεγαλύτερη προθεσμία, επιστρέφοντας το αγαθό στην αρχική του κατάσταση, χωρίς να επιβαρύνεται με οποιαδήποτε δαπάνη εκτός από τα έξοδα επιστροφής», ενώ στη συνέχεια στο εδάφιο β' αναφέρει ότι «Για την άσκηση του δικαιώματος υπαναχώρηση της παρ. 10 του άρ. 4 του Ν. 2251/1994 σε καμία περίπτωση δε συνδέεται με την παθολογική εξέλιξη της σύμβασης. Σχετικά με την αναλογική εφαρμογή των άρθρων του ΑΚ και συγκεκριμένα αυτών της συμβατικής υπαναχώρησης και της πώλησης με δοκιμή στην καταναλωτική υπαναχώρηση και τα προβλήματα που δημιουργούνται βλ. Χελιδόνη Α., ό. π., σελ. 334 επ. 180 Βλ. Καράκωστα Ι., ό. π., σελ Βλ. Χελιδόνη Α., ό. π., σελ. 336 αλλά και Γιοβαννόπουλο Ρ., ό. π., σελ. 207, όπου και αναφέρεται ότι το άρθρο 391 ΑΚ δεν εφαρμόζεται στην καταναλωτική υπαναχώρηση με αποτέλεσμα τον κίνδυνο τυχαίας καταστροφής να φέρει ο προμηθευτής. 182 Βλ. Δεσποτίδου Α., ό. π., σελ [ 6 2 ]

69 υπαναχώρησης, η προθεσμία αυτή αρχίζει για τα αγαθά από την παραλαβή τους, εφόσον ο προμηθευτής τήρησε τις υποχρεώσεις της παραγράφου 9 του άρθρου 4 του Ν. 2251/1994, και για τις υπηρεσίες από τη λήψη των πληροφοριών, είτε με έγγραφα είτε με σταθερά μέσα που ενημερώνουν τον καταναλωτή ότι έχει συναφθεί η σύμβαση σύμφωνα με την παράγραφο 9 του άρθρου 4». Όταν η σύμβαση από απόσταση αφορά αγαθά, η προθεσμία των δεκατεσσάρων ημερών αρχίζει από την επομένη (241 ΑΚ) της ημερομηνίας παραλαβής του αγαθού, εφόσον, όμως, έχουν παρασχεθεί οι πληροφορίες της παραγράφου 9 του άρθρου 4 του Ν. 2251/1994. Υπό την ισχύ του προισχύσαντος δικαίου, στην παράγραφο 10 του άρθρου 4 ορίζονταν «για την άσκηση του δικαιώματος υπαναχώρησης η προθεσμία (τότε δεκαήμερη) αρχίζει για τα αγαθά από την παραλαβή τους». Η διατύπωση, όμως, αυτή του νόμου δημιουργούσε την εντύπωση, ότι προκειμένου για συμβάσεις παροχής αγαθών αρκούσε για την έναρξη της προθεσμίας η παράδοση του αντικειμένου της σύμβασης, χωρίς να απαιτείται και η παράδοση του σχετικού εγγράφου 183. Με την τροποποίηση, όμως, της παραγράφου 10 από την παράγραφο 11 του άρθρου 4 του Ν. 3587/2007 διευκρινίστηκε ότι η προθεσμία υπαναχώρησης για την περίπτωση εμπορίας αγαθών από απόσταση αρχίζει μόνο όταν έχουν ήδη εκπληρωθεί και οι υποχρεώσεις που αναφέρονται στην παράγραφο του άρθρου 9, δηλαδή, όταν παρασχεθεί και το έγγραφο το οποίο πρέπει να δοθεί στον καταναλωτή το αργότερο κατά τη στιγμή της παράδοσης του αγαθού 184. Σε περίπτωση, πάντως, που ο προμηθευτής έχει τηρήσει τις υποχρεώσεις πληροφόρησης και ενημέρωσης και μάλιστα προσηκόντως, έτσι όπως ορίζονται στην παράγραφο 9, ο καταναλωτής έχει προθεσμία δεκατεσσάρων ημερών από την παραλαβή 185 του αγαθού προκειμένου να το εξετάσει από κοντά και να διαπιστώσει 183 Βλ. σχετικά Καράκωστα Ι., ό. π., σελ , όπου και αναφέρεται ότι κατά την ορθή ερμηνεία της παραγράφου 10 του άρθρου 4 του ν.2251/1994 θα πρέπει να γίνει δεκτό ότι προκειμένου για συμβάσεις παροχής αγαθών, για την έναρξη της προθεσμίας υπαναχώρησης απαιτείται να έχει συντελεσθεί τόσο η παράδοση του εγγράφου όσο και η παράδοση του προϊόντος, αφετηρία, όμως, θα αποτελεί το γεγονός που λαμβάνει χώρα δεύτερο. 184 Βλ. και κείμενο Οδηγίας 97/7/ΕΚ, στο άρθρο 6 παρ. 1 το οποίο ορίζει ότι «η προθεσμία τρέχει για τα αγαθά από την ημέρα παραλαβής τους από τον καταναλωτή όταν έχουν εκπληρωθεί οι υποχρεώσεις που αναφέρονται στο άρθρο 5» 185 Βλ. Γούβλη, ό. π., σελ , όπου και υπογραμμίζεται η ανάγκη να υπάρξει σε κοινοτικό επίπεδο ενιαία ρύθμιση για την έννοια της παραλαβής των προϊόντων, καθώς τα κράτη μέλη [63]

70 αν αυτό ανταποκρίνεται στις προδιαγραφές της παραγγελίας του, διαφορετικά να υπαναχωρήσει από τη σύμβαση. Όσον αφορά την παροχή υπηρεσιών από απόσταση, η προθεσμία υπαναχώρησης αρχίζει από τη λήψη των πληροφοριών της παραγράφου 9 είτε με έγγραφα είτε με σταθερά μέσα, που ενημερώνουν τον καταναλωτή ότι έχει συναφθεί η σύμβαση. Ωστόσο, υποστηρίζεται 186 ότι εν προκειμένω, η παραλαβή των εγγράφων ως σημείο έναρξης της προθεσμίας άσκησης του δικαιώματος υπαναχώρησης, δε διασφαλίζει την προηγούμενη δοκιμή και εξέταση του αντικειμένου της παροχής και, συνεπώς, δε συμβαδίζει με το σκοπό της εν λόγω ρύθμισης που δεν είναι άλλος από την ενδελεχή εξέταση του αγαθού ή της υπηρεσίας. Τέλος, η άσκηση του δικαιώματος υπαναχώρησης πριν από την έναρξη της προθεσμίας είναι θεμιτή και δεν έρχεται σε αντίθεση με το νόμο και για τον πρόσθετο λόγο ότι ενδέχεται να απαλλάξει τον προμηθευτή από τα έξοδα αποστολής. Παράλληλα, η παράγραφος 10 του άρθρου 4 στο εδάφιο γ' ορίζει ότι «Αν ο προμηθευτής δεν έχει εκπληρώσει τις υποχρεώσεις που αναφέρονται στην παράγραφο 9, η προθεσμία είναι τρίμηνη.» 187. Ειδικότερα, αν ο προμηθευτής δεν εκπληρώσει την υποχρέωση ενημέρωσης σύμφωνα με την παράγραφο 9 του άρθρου 4 και μάλιστα με τον προσήκοντα τρόπο, η προθεσμία υπαναχώρησης καθίσταται τρίμηνη τόσο για την περίπτωση παροχής αγαθών όσο και υπηρεσιών. Σχετικά με το χρονικό σημείο έναρξης της τρίμηνης προθεσμίας, όσον αφορά τις συμβάσεις που έχουν ως αντικείμενα αγαθά, αφετηρία είναι και πάλι η παραλαβή των αγαθών από τον καταναλωτή 188. Όσον αφορά, όμως, τις συμβάσεις παροχής υπηρεσιών υπάρχει διχοστασία στη θεωρία σχετικά με το χρόνο έναρξης της τρίμηνης προθεσμίας. Συγκεκριμένα, από τη μια πλευρά υποστηρίζεται 189 ότι όταν πρόκειται για συμβάσεις ερμηνεύουν το καθένα διαφορετικά το χρόνο συντέλεσης της παραλαβής κυρίως σε περίπτωση απουσίας του παραλήπτη αλλά και στην περίπτωση τμηματικής αποστολής των παραγγελθέντων. Παράλληλα αναφέρεται ότι, κατά τη γνώμη της Επιτροπής, εάν η παραγγελία αφορά διαφορετικά αγαθά, ο καταναλωτής πρέπει να δικαιούται υπαναχώρησης μετά την παράδοση καθενός από τα παραγγελθέντα προϊόντα, ενώ αν η παραγγελία αφορά ένα ενιαίο αγαθό που παραδίδεται τμηματικά, το δικαίωμα υπαναχώρησης μπορεί να ασκείται μετά την τελευταία παραλαβή. 186 Βλ. Παπαϊωάννου Γ., ό. π., σελ Το εδάφιο αυτό προστέθηκε με την ΚΥΑ Ζ1-496/ Βλ. σχετικά Γιοβαννόπουλο Ρ., ό. π., σελ. 203, Δεσποτίδου Α., ό. π., σελ Βλ. άποψη Δεσποτίδου Α., ό. π. [ 6 4 ]

71 που αποσκοπούν στην παροχή υπηρεσιών, η τρίμηνη προθεσμία υπολογίζεται με αφετηρία τη σύναψη της σύμβασης, θέση συνεπής και με το γράμμα του άρθρου 6 της Οδηγίας 190, λύση η οποία ενέχει τον κίνδυνο ο καταναλωτής να χάσει την προθεσμία άσκησης του δικαιώματος υπαναχώρησης αν δεν αντιληφθεί είτε από απροσεξία είτε από απειρία ότι έχει συνάψει τη σύμβαση παροχής υπηρεσιών από απόσταση. Από την άλλη, όμως, υποστηρίζεται 191 ότι στην περίπτωση της παροχής των υπηρεσιών η τρίμηνη προθεσμία δεν μπορεί να αρχίζει πριν την υποβολή του αναγκαίου αιτήματος ή την παροχή της αναγκαίας σύμπραξης από τον καταναλωτή, δηλαδή π.χ. στην περίπτωση που η υπηρεσία συνίσταται στη δυνατότητα χρήσης μίας βάσης δεδομένων, η τρίμηνη προθεσμία δεν αρχίζει από τη σύναψη της σύμβασης, αλλά από την ενεργοποίηση της συνδρομής ή από την πρώτη χρήση της βάσης δεδομένων από τον καταναλωτή 192. Στη συνέχεια, η εν λόγω διάταξη αναφέρει ότι «στην περίπτωση προμήθειας αγαθών, εάν εντός της τρίμηνης προθεσμίας που αρχίζει από την παραλαβή του αγαθού από τον καταναλωτή, αυτός λάβει τις πληροφορίες, είτε από τα έγγραφα είτε από τα σταθερά μέσα που τον ενημερώνουν για τη σύναψη της σύμβασης σύμφωνα με την παράγραφο 9, θεραπεύεται η ακυρότητα της σύμβασης και αρχίζει από τη λήψη των πληροφοριών αυτών, νέα προθεσμία υπαναχώρησης δεκατεσσάρων (14) ημερολογιακών ημερών». Συνεπώς, η τρίμηνη προθεσμία μετατρέπεται εφεξής σε προθεσμία δεκατεσσάρων ημερών, η οποία αρχίζει από την ημερομηνία που παραλαμβάνει τις πληροφορίες της παραγράφου 9 ο καταναλωτής. Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφερθεί ότι ο εθνικός νομοθέτης δε συμπεριέλαβε στην παραπάνω ρύθμιση και την παροχή των υπηρεσιών, καθώς το χρονικό σημείο που ο προμηθευτής εκπληρώνει την υποχρέωση πληροφόρησης του καταναλωτή κατά την παράγραφο 9, συνιστά ούτως ή άλλως το εναρκτήριο σημείο της αποσβεστικής προθεσμίας υπαναχώρησης στην περίπτωση της παροχής υπηρεσιών με βάση το εδ. β' της παρ. 10 του Ν. 2251/1994. Αντίθετα, στην Οδηγία 97/7/ΕΚ, επειδή ακριβώς αναφέρεται ως χρονικό σημείο έναρξης για την άσκηση του δικαιώματος υπαναχώρησης η σύναψη της σύμβασης και διαζευκτικά η λήψη των 190 Στο άρθρο 6 παρ. 1 της Οδηγίας αναφέρεται ότι η τρίμηνη προθεσμία ξεκινάει για τις υπηρεσίες από την ημερομηνία σύναψης της σύμβασης. 191 Βλ. Γιοβαννόπουλο Ρ., ό. π., σελ Βλ. Γιοβαννόπουλο Ρ., ό.π. [ 6 5 ]

72 αναγκαίων πληροφοριών, η μετατροπή της τρίμηνης προθεσμίας σε επταήμερη (η Οδηγία προβλέπει επταήμερη προθεσμία για την άσκηση του δικαιώματος υπαναχώρησης) ισχύει τόσο για τα αγαθά όσο και για τις υπηρεσίες, εναρκτήριο δε σημείο ορίζει και στις δύο περιπτώσεις την παραλαβή των πληροφοριών του άρθρου 5 της Οδηγίας, η οποία σε κάθε περίπτωση πρέπει να γίνει μέσα στην τρίμηνη προθεσμία Τρόπος άσκησης του δικαιώματος υπαναχώρησης Το δικαίωμα της υπαναχώρησης ασκείται με μονομερή, απευθυντέα δήλωση βούλησης του καταναλωτή προς τον προμηθευτή. Συγκεκριμένα, το τελευταίο εδάφιο της παραγράφου 10 του άρθρου 4 του Ν. 2251/1994, όπως προστέθηκε με το άρθρο 2 παρ. 3 της ΚΥΑ Ζ1-629/2005, ορίζει ότι «εάν ο καταναλωτής ασκήσει το δικαίωμα υπαναχώρησης, κοινοποιεί το γεγονός αυτό εγγράφως ή με άλλο σταθερό μέσο το οποίο τίθεται στη διάθεση του αποδέκτη και στο οποίο ο αποδέκτης έχει πρόσβαση.». Από την εν λόγω διάταξη προκύπτει ότι η απευθυντέα αυτή δήλωση βούλησης του καταναλωτή δεν απαιτείται να περιβληθεί στον έγγραφο τύπο. Σε αντίθεση, λοιπόν, με τα οριζόμενα για τις συμβάσεις εκτός εμπορικού καταστήματος 193, ο νόμος δεν προβλέπει εν προκειμένω τη χρήση συστημένης επιστολής για την άσκηση του δικαιώματος υπαναχώρησης, αλλά ορίζεται ότι αυτό μπορεί να κοινοποιηθεί και με άλλο σταθερό μέσο στο οποίο ο προμηθευτής έχει πρόσβαση. Συνεπώς, η διάταξη του εθνικού δικαίου, συμμορφούμενη πάντα με τις επιταγές του κοινοτικού δικαίου, δεν εξαρτά το κύρος της δήλωσης υπαναχώρησης του καταναλωτή από τυπικές προϋποθέσεις 194. Η υποχρέωση γνωστοποίησης της δήλωσης υπαναχώρησης εγγράφως ή με άλλο σταθερό μέσο εξυπηρετεί πρόδηλα αποδεικτικούς 195 σκοπούς, πράγμα που 193 Στις συμβάσεις εκτός εμπορικού καταστήματος, η υπαναχώρηση οφείλει να κοινοποιείται με συστημένη επιστολή (άρθρο 3 παρ. 4 του Ν. 2251/1994). 194 Βλ. Δεσποτίδου Α., ό. π., σελ. 587, όπου και περισσότερες παραπομπές και γενικά για το άτυπο της δήλωσης υπαναχώρησης στις συμβάσεις από απόσταση Παπαϊωάννου Γ., ό. π., σελ. 158, Αλεξανδρίδου Ε., ό. π., σελ Υπέρ του αποδεικτικού χαρακτήρα της δήλωσης υπαναχώρησης βλ. ενδεικτικά Δεσποτίδου Α., ό. π., σελ. 586, Παπαϊωάννου Γ., ό. π., σελ. 158, Καράκωστα Ι., Δίκαιο Προστασίας Καταναλωτή, [66]

73 επιβεβαιώνεται και από το γεγονός ότι τυχόν μη εκπλήρωσή της δεν καθιστά άκυρη τη δήλωση υπαναχώρησης του καταναλωτή αλλά επιβαρύνει τον καταναλωτή με το βάρος απόδειξης της εμπρόθεσμης άσκησης της 196. Η άποψη μάλιστα υπέρ του αμιγώς αποδεικτικού χαρακτήρα της γνωστοποίησης υπαναχώρησης συνάδει προς το σκοπό της προστασίας του καταναλωτή, που διαπνέει όλο το άρθρο 4 του Ν. 2251/1994. Συνεπώς, ο Έλληνας νομοθέτης με τη χρήση της λέξης «εγγράφως» δεν απέβλεψε στην τήρηση έγγραφου τύπου με την έννοια της 160 ΑΚ αλλά σε οποιαδήποτε έγχαρτη αποτύπωση ή σε οποιοδήποτε πληροφοριακό σταθερό μέσο 197, στο οποίο αποτυπώνονται οι δηλώσεις βούλησης σε ηλεκτρονική μορφή (π.χ. μέσω ε- Μαίΐ). Επομένως, ο καταναλωτής έχει τη δυνατότητα να ασκήσει με διαφορετικό τρόπο το εν λόγω δικαίωμα 198, αρκεί να μπορεί να αποδείξει την περιέλευση της δήλωσής του στον προμηθευτή με κάθε πρόσφορο μέσο 199. Τέλος, για την άσκηση του δικαιώματος υπαναχώρησης αρκεί η εξωτερίκευση της βούλησης του καταναλωτή να έχει λάβει χώρα εντός της προβλεπόμενης από το νόμο προθεσμίας 200 και όχι η περιέλευσή της στον προμηθευτή. Σε αντίθετη περίπτωση, η προθεσμία θα περιοριζόταν χρονικά σε βάρος του καταναλωτή και θα καθίστατο δυσκολότερη η άσκηση του δικαιώματος υπαναχώρησης. Τέλος, αξίζει να υπογραμμιστεί ότι το δικαίωμα της υπαναχώρησης ασκείται χωρίς αιτιολογία, δηλαδή χωρίς καμιά εξήγηση ή αιτιολόγησης της απόφασης του καταναλωτή και μάλιστα χωρίς να συνεπάγεται καμιά ποινή για αυτόν. Επομένως, ο καταναλωτής έχει τη δυνατότητα να υπαναχωρήσει από τη σύμβαση από απόσταση για οποιοδήποτε λόγο θελήσει χωρίς αυτός να σχετίζεται απαραίτητα με την ν.2251/1994 όπως ισχύει μετά το νόμο 3587/2007, ερμηνεία-νομολογία-πρακτική εφαρμογή, Νομική Βιβλιοθήκη 2008, σελ Το βάρος της απόδειξης της παραλαβής του προϊόντος φέρει ο προμηθευτής, ενώ της άσκησης του δικαιώματος φέρει ο καταναλωτής. 197 Η έννοια του σταθερού πληροφοριακού μέσου είναι έννοια κοινοτικής προέλευσης (άρθρο 2 εδ. στ' της Οδηγίας 2002/65/ΕΚ) και αναφέρεται σε κάθε υλικό υπόβαθρο μόνιμου χαρακτήρα αποτύπωσης πληροφοριών σε ηλεκτρονική μορφή, όπως έχει ήδη αναλυθεί. 198 Π. χ. προφορικά, μέσω τηλεφώνου κτλ. 199 Δηλαδή το βάρος της απόδειξης της περιέλευσης της δήλωσης του καταναλωτή στον προμηθευτή επιβαρύνει τον πρώτο. Βλ. Γεσποτίδου Α., ό. π., σελ. 587, Λιναρίτη Ι., ό. π., σελ Βλ. σχετικά Παπαϊωάννου Γ., ό. π. [ 6 7 ]

74 παθολογική εξέλιξη της ενοχής 201 και χωρίς να χρειάζεται ο καταναλωτής να επικαλεστεί διάφορους λόγους που δικαιολογούν την μεταμέλεια του, όπως για παράδειγμα πραγματικά ελαττώματα ή έλλειψη συνομολογημένων ιδιοτήτων των παραληφθέντων αγαθών και υπηρεσιών ΕΝΝΟΜΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ ΥΠΑΝΑΧΩΡΗΣΗΣ Όπως έχει προαναφερθεί 202, το δικαίωμα της υπαναχώρησης είναι διαπλαστικό δικαίωμα 203, με την άσκηση του οποίου ανατρέπονται τα ενοχικά αποτελέσματα της σύμβασης από απόσταση, αποσβήνονται οι αμοιβαίες υποχρεώσεις των μερών προς παροχή και γεννάται μόνο υποχρέωση απόδοσης των παροχών, που έχουν εκπληρωθεί κατά τις διατάξεις του αδικαιολόγητου πλουτισμού και συγκεκριμένα για αιτία που έληξε (άρθρο 389 ΑΚ και 904 επ.). Από τη μία πλευρά, υποστηρίζεται ότι η άσκηση του εν λόγω δικαιώματος επιφέρει τα αποτελέσματά της αναδρομικά (εχ ΐυηο) από τη σύναψη της σχετικής σύμβασης 204. Από την άλλη πλευρά, όμως, σύμφωνα με την κρατούσα και ορθότερη άποψη, υποστηρίζεται ότι με την άσκηση του δικαιώματος υπαναχώρησης, η συμβατική σχέση δεν αίρεται αναδρομικά (εχ ΐυηο) αλλά μετατρέπεται εφεξής σε σχέση εκκαθάρισης, με κύριο αντικείμενο την αποκατάστασή της πριν από την εκπλήρωση κατάστασης (του δΐαΐυδ ςυο αηΐε) κατά ανάλογη εφαρμογή των διατάξεων του ΑΚ για τη συμβατική 205 υπαναχώρηση. 201 Π. χ. περιπτώσεις υπερημερίας, πλημμελούς εκπλήρωσης ή αδυναμίας παροχής εκ μέρους του προμηθευτή. 202 Βλ. υποκεφάλαιο 5.2 της παρούσης. 203 Σύμφωνα με τη μία από τις δύο απόψεις, που έχουν διατυπωθεί. Βλ. αναλυτικότερα στο υποκεφάλαιο 5.2 της παρούσης. 204 Βλ. Χατζηνικολάου-Αγγελίδου Ρ., Χατζηνικολάου-Αγγελίδου Ρ., Ιδιωτικό-Ασφαλιστικό Δίκαιο, Σάκκουλας 2007, σελ. 114 για το θέμα της υπαναχώρησης στις καταναλωτικές ασφαλίσεις (άρθρο 8 παρ. 3 Ν. 2496/1997). 205 Βλ. Δεσποτίδου Α., Παροχή χρηματοοικονομικών υπηρεσιών από απόσταση, Παράλληλη ερμηνευτική προσέγγιση των διατάξεων της Οδηγίας 2002/65/ΕΚ και του άρθρου 4α Ν. 2251/1994, μετά το Ν. 3587/2007, Σάκκουλας 2009, σελ. 184, όπου και παραπάνω παραπομπές, της ίδιας, [ 6 8 ]

75 Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με την παρ. 10 του άρθρου 4 του Ν. 2251/1994, όπως αυτός τροποποιήθηκε από το Ν. 3587/2007, ο καταναλωτής υποχρεούται να επιστρέψει το αγαθό στην αρχική του κατάσταση, χωρίς, όμως, να επιβαρύνεται με οποιαδήποτε δαπάνη, εκτός από τα έξοδα επιστροφής, ενώ ο προμηθευτής από τη μεριά του υποχρεούται να επιστρέψει τα ποσά που του κατέβαλε ο καταναλωτής και μάλιστα μέσα σε χρονικό διάστημα τριάντα ημερών από την περιέλευση σε αυτόν της δήλωσης υπαναχώρησης. Πιο αναλυτικά, ο καταναλωτής, που υπαναχωρεί σύμφωνα με την ως άνω διάταξη, υποχρεούται να επιστρέψει το αγαθό στον προμηθευτή στην αρχική του κατάσταση, υποχρέωση που συρρέει με την αντίστοιχη υποχρέωση κατά το άρθρο 904 ΑΚ, στο πλαίσιο της σχέσης εκκαθάρισης που δημιουργήθηκε με την άσκηση της υπαναχώρησης. Παρόλο που ο νόμος δεν προβλέπει χρόνο επιστροφής του αγαθού στον καταναλωτή, γίνεται δεκτό ότι η επιστροφή του αγαθού οφείλει να γίνει μέσα σε εύλογο χρόνο από την άσκηση του δικαιώματος υπαναχώρησης 206. Ο καταναλωτής, καθ' όλη τη διάρκεια της προθεσμίας υπαναχώρησης, φέρει το βάρος φύλαξης του πράγματος. Έτσι, σε περίπτωση που το αγαθό καταστραφεί από δόλο ή αμέλεια του καταναλωτή, τότε δεν είναι δυνατή η άσκηση του δικαιώματος υπαναχώρησης, γιατί στην περίπτωση αυτή ο καταναλωτής δεν εκπληρώνει την παρεπόμενη υποχρέωση φύλαξης του αγαθού η οποία πηγάζει από την κατά το άρθρο 4 παρ. 10, εδ' α του Ν.2251/1994 κύρια υποχρέωση του καταναλωτή να επιστρέψει το αγαθό στην αρχική του κατάσταση. Το ίδιο ισχύει και στην περίπτωση που το αντικείμενο της σύμβασης μεταποιηθεί, χαθεί, καταστραφεί ή χειροτερέψει ουσιωδώς από πταίσμα του καταναλωτή 207. Αντίθετα, δοκιμαστική χρήση του πράγματος, όπως έχει Ζητήματα προστασίας του καταναλωτή στις συμβάσεις από απόσταση κατά το άρθρο 4 ν. 2251/1994, ΕπισκΕΔ 2005, σελ. 590 και Γιοβαννόπουλο Ρ., ό. π., σελ Βλ. σχετικάμακρή Σπ., ό. π., σελ Βλ. σχετικά απόφαση ΔΕΚ 489/2007 (Ρία Μεδδηε^ΠΜα δίείαη Κτυ εγ), δημοσιευμένη στην Ηλεκτρονική Βάση Δεδομένων ΝΟΜΟΣ, ως προς το δικαίωμα για αποζημίωση του πωλητή για χρήση του πράγματος, όταν ο αγοραστής υπαναχώρησε εμπρόθεσμα της συμβάσεως. Ειδικότερα, τα πραγματικά περιστατικά τη εν λόγω υπόθεσης έχουν ως εξής: «... η Ρ. Μβ ηβ^ αγόρασε από τη 8ίε/αη Κ^Μ β^, στις 2 Γεκεμβρίου 2005, μέσω του διαδικτύου, ένα μεταχειρισμένο φορητό υπολογιστή έναντι τιμήματος 278 ευρώ. Η 8ίε/αη Κ^υ β^, κατά το χρόνο της εν λόγω αγοράς, είχε δημοσιοποιήσει γενικούς όρους συναλλαγών μέσω διαδικτύου, όπου αναφερόταν, μεταξύ άλλων, ότι ο αγοραστής υποχρεούται σε αποζημίωση σε περίπτωση χειροτερεύσεως της καταστάσεως του προϊόντος οφειλόμενης σε σύμφωνη με [69]

76 τις οδηγίες χρήση αυτού. Τον Αύγουστο του 2006, παρατηρήθηκε βλάβη στην οθόνη του υπολογιστή. Η Ρ. Μβί, ί, ηβ^ ενημέρωσε τη 8ίε/αη Κ^υ β^ για τη βλάβη της οθόνης στις 4 Αυγούστου Η τελευταία αρνήθηκε να επισκευάσει δωρεάν την εν λόγω βλάβη. Στις 7 Νοεμβρίου 2006, η Ρ. Μβ ηβ^ δήλωσε ότι υπαναχωρεί από τη σύμβαση πωλήσεως και πρότεινε να επιστρέψει τον φορητό υπολογιστή στη 8ίε/αη Κ^Μ β^ έναντι αντικαταβολής του τιμήματος πώλησης. Η υπαναχώρηση έλαβε χώρα εντός της προβλεπόμενης από τον ΒΟΒ προθεσμίας, στο μέτρο που η Ρ. Μβ ηβ^ δεν είχε ενημερωθεί περί του δικαιώματος υπαναχωρήσεως που προβλέπεται από τις διατάξεις του Κώδικα αυτού, προκειμένου να εκκινήσει η προθεσμία της υπαναχωρήσεως. Η Ρ. Μβ ηβ^ αναζήτησε από τη 8ίε/αη Κ^υ β^ το ποσό των 278 ευρώ ενώπιον του ΑΜί$ εήμ Τα^. Η 8ίε/αη Κ^υ ε^ αντέταξε ότι η Ρ. Μβββηβ^ σε κάθε περίπτωση, της οφείλει αποζημίωση για τη χρήση του φορητού υπολογιστή επί σχεδόν οκτώ μήνες. Το μίσθωμα ενός φορητού υπολογιστή αυτού του τύπου διαμορφώνεται στην αγορά κατά μέσο όρο σε 118,80 ευρώ για διάστημα τριών μηνών, συνεπώς η αποζημίωση που αναλογεί στο διάστημα χρήσης του υπολογιστή από την Ρ. Μβ ηβ^ ανέρχεται σε 316,80 ευρώ...». Υπ' αυτές τις συνθήκες, το Εα^Γ αποφάσισε να αναστείλει τη διαδικασία και να υποβάλει στο Δικαστήριο το ακόλουθο προδικαστικό ερώτημα: «Έχει το άρθρο 6, παράγραφος 2, σε συνδυασμό με την παράγραφο 1, δεύτερη περίοδος, της Οδηγίας 97/7 την έννοια ότι αποκλείει διάταξη της εθνικής νομοθεσίας κατά την οποία ο πωλητής, σε περίπτωση εμπρόθεσμης υπαναχωρήσεως του καταναλωτή, έχει τη δυνατότητα να ζητήσει αποζημίωση για τη χρήση του παραδοθέντος αγαθού;». Επί του προδικαστικού ερωτήματος δόθηκε η εξής απάντηση από το ΔΕΚ: «... Με το ερώτημά του, το αιτούν δικαστήριο ζητεί, κατ" ουσίαν, να διευκρινιστεί εάν οι διατάξεις του άρθρου 6, παράγραφοι 1, δεύτερη περίοδος, και 2, της Οδηγίας 97/7 έχουν την έννοια ότι αποκλείουν διάταξη της εθνικής νομοθεσίας κατά την οποία ο πωλητής, σε περίπτωση εμπρόθεσμης υπαναχωρήσεως του καταναλωτή, έχει τη δυνατότητα να ζητήσει αποζημίωση για τη χρήση αγαθού που αποκτήθηκε με εξ αποστάσεως σύμβαση. Δυνάμει του άρθρου 6, παράγραφοι 1, δεύτερη περίοδος, και 2, της Οδηγίας 97/7, η μόνη ενδεχόμενη επιβάρυνση του καταναλωτή, λόγω ασκήσεως του δικαιώματος υπαναχωρήσεως, είναι το άμεσο κόστος της επιστροφής των αγαθών. Συναφώς, από τη δέκατη τέταρτη αιτιολογική σκέψη της Οδηγίας 97/7 προκύπτει ότι αυτή η απαγόρευση επιβολής στον καταναλωτή εξόδων άλλων εκτός από το άμεσο κόστος της επιστροφής των αγαθών αποσκοπεί στο να διασφαλίσει ότι το δικαίωμα υπαναχωρήσεως που εγγυάται αυτή η Οδηγία "δεν είναι απλώς τυπικό". Άλλως, ο καταναλωτής θα αποθαρρυνόταν από την άσκηση του εν λόγω δικαιώματος, εάν αυτή συνδεόταν με αρνητικές συνέπειες. Εξάλλου, από την ίδια σκέψη προκύπτει ότι το δικαίωμα υπαναχωρήσεως αποβλέπει στην προστασία του καταναλωτή στην ειδική περίπτωση των εξ αποστάσεως συμβάσεων, όπου ο τελευταίος "δεν έχει τη δυνατότητα στην πραγματικότητα να δει το προϊόν ή να λάβει γνώση των χαρακτηριστικών της υπηρεσίας πριν από τη σύναψη της συμβάσεως". Το δικαίωμα υπαναχωρήσεως, επομένως, αποσκοπεί στην εξισορρόπηση του μειονεκτήματος που συνεπάγεται για τον καταναλωτή η εξ αποστάσεως σύμβαση, παρέχοντας του προθεσμία προκειμένου να εξετάσει και να δοκιμάσει το αποκτηθέν αγαθό. Υπό το πρίσμα αυτού του σκοπού πρέπει να ερμηνευθεί η απαγόρευση που προβλέπεται στο άρθρο 6, παράγραφοι 1, δεύτερη περίοδος, και 2, της Οδηγίας 97/7. Από αυτής της απόψεως, διαπιστώνεται ότι η κατά γενικό τρόπο επιβολή της [ 7 0 ]

77 υποχρεώσεως καταβολής αποζημιώσεως για τη χρήση αγαθού αποκτηθέντος με εξ αποστάσεως σύμβασης δεν είναι συμβατή με τον ως άνω σκοπό. Πράγματι, όπως επισήμανε και η γενική Εισαγγελέας στο σημείο 74 των προτάσεών της, αν ο καταναλωτής είχε την υποχρέωση καταβολής κατ" αποκοπήν αποζημιώσεως εκ μόνου του γεγονότος ότι διέθετε τη δυνατότητα χρήσεως του αγαθού που απέκτησε με εξ αποστάσεως σύμβαση, για το διάστημα που αυτό βρισκόταν στην κατοχή του, δεν θα μπορούσε να ασκήσει το δικαίωμα υπαναχωρήσεως παρά μόνον έναντι καταβολής της εν λόγω αποζημιώσεως. Μία τέτοια συνεπεία θα ερχόταν σε ευθεία αντίθεση με το γράμμα και τον σκοπό του άρθρου 6, παράγραφοι 1, δεύτερη περίοδος, και 2, της Οδηγίας 97/7 και θα στερούσε μεταξύ άλλων από τον καταναλωτή τη δυνατότητα να κάνει ελεύθερη χρήση και χωρίς καμία πίεση της προθεσμίας εξετάσεως που του παρέχει η Οδηγία αυτή. Ομοίως, η χρησιμότητα και η αποτελεσματικότητα του δικαιώματος υπαναχωρήσεως θα περιορίζονταν αν ο καταναλωτής είχε την υποχρέωση να καταβάλει αποζημίωση απλώς και μόνον εκ του γεγονότος ότι εξέτασε και δοκίμασε το αγαθό, που αποκτήθηκε με εξ αποστάσεως σύμβαση. Γεδομένου ότι το δικαίωμα υπαναχωρήσεως αποσκοπεί ακριβώς στην παροχή αυτής της δυνατότητας στον καταναλωτή, το γεγονός ότι κάνει χρήση αυτής δεν πρέπει να έχει ως αποτέλεσμα την εξάρτηση της εκ μέρους του καταναλωτή ασκήσεως αυτού του δικαιώματος από την καταβολή αποζημιώσεως. Εντούτοις, αν και η Οδηγία αποβλέπει στην προστασία του καταναλωτή στην ειδική περίπτωση των εξ αποστάσεως συμβάσεων, δεν έχει ως αντικείμενο να του παράσχει δικαιώματα πέραν εκείνων που είναι αναγκαία για την αποτελεσματική άσκηση του δικαιώματος του υπαναχωρήσεως. Συνεπώς, ο σκοπός της Οδηγίας 97/7 και ιδίως η απαγόρευση που επιβάλλει το άρθρο 6, παράγραφοι 1, δεύτερη περίοδος, και 2, αυτής δεν αποκλείουν, κατ" αρχήν, νομοθετική ρύθμιση κράτους-μέλους που επιβάλλει στον καταναλωτή την υποχρέωση καταβολής ανάλογης αποζημιώσεως σε περίπτωση που ο τελευταίος θα χρησιμοποιήσει το αγαθό, που απέκτησε με εξ αποστάσεως σύμβαση, κατά τρόπο μη συνάδοντα προς τις αρχές του αστικού δικαίου, όπως αυτές της καλής πίστεως ή του αδικαιολόγητου πλουτισμού. Συναφώς, πρέπει να τονισθεί ότι από το τελευταίο εδάφιο της δέκατης τέταρτης σκέψης της Οδηγίας 97/7 προκύπτει ότι απόκειται στα κράτη-μέλη να καθορίσουν τις λοιπές ουσιαστικές και τυπικές προϋποθέσεις ασκήσεως του δικαιώματος υπαναχωρήσεως. Η αρμοδιότητα αυτή πρέπει, ωστόσο, να ασκηθεί τηρουμένου του σκοπού της Οδηγίας, χωρίς, ιδίως, να περιορίζει τη χρησιμότητα και την αποτελεσματικότητα του δικαιώματος υπαναχωρήσεως. Αυτό θα συνέβαινε, για παράδειγμα, αν το ύψος μίας αποζημιώσεως, όπως αυτής που αναφέρεται στην προηγούμενη σκέψη, ήταν δυσανάλογο σε σχέση με την τιμή αγοράς του εν λόγω αγαθού ή αν η εθνική νομοθεσία επέβαλλε στον καταναλωτή το βάρος να αποδείξει ότι δεν χρησιμοποίησε το αγαθό αυτό κατά τη διάρκεια της προθεσμίας υπαναχωρήσεως κατά τρόπο βαίνοντα πέραν του απαιτούμενου για την αποτελεσματική άσκηση του δικαιώματος υπαναχωρήσεως. Υπό το πρίσμα αυτών των αρχών, εναπόκειται στο αιτούν δικαστήριο να κρίνει επί της συγκεκριμένης υποθέσεως, λαμβάνοντας δεόντως υπόψη όλες τις ιδιαιτερότητες της, ήτοι κυρίως τη φύση του επίμαχου προϊόντος και τη διάρκεια της περιόδου στο πέρας της οποίας, λόγω της μη τηρήσεως εκ μέρους του πωλητή της υποχρεώσεως ενημερώσεως, ο καταναλωτής άσκησε το δικαίωμα υπαναχωρήσεως. Κατόπιν όλων των ανωτέρω σκέψεων, στο υποβληθέν ερώτημα πρέπει να δοθεί η απάντηση ότι οι διατάξεις του άρθρου 6, παράγραφοι 1, δεύτερη περίοδος, και 2, της Οδηγίας 97/7 πρέπει να ερμηνευθούν υπό την έννοια ότι [ 7 1 ]