ΠΑΝΑΓΙΑ ΠΡΟΥΣΙΩΤΙΣΣΑ

Transcript

1 ΠΑΝΑΓΙΑ ΠΡΟΥΣΙΩΤΙΣΣΑ ΕΒΔΟΜΑΔΙΑΙΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ Ὑπό Ἐπισκόπου Ἰερεμίου, Μητροπολίτου Ἱ. Μ. Γόρτυνος καί Μεγαλοπόλεως «Εἰς πόλιν ἤ εἰς Ρούμελην, ὅπου περιπατήσεις, παντοῦ ἀκούεις ὄνομα τό τῆς Προυσιωτίσσης» (Ἆσμα τοῦ εὐσεβοῦς λαοῦ) Kυριακή 28 Αὐγούστου 2011 ΙΑ Ματθαίου, Μωυσέως Αἰθίοπος, Διομήδους, Λαυρεντίου μάρτ. Ἀπολυτίκιον Παναγίας Προυσιωτίσσης Ἦχος α Τῆς Ἑλλάδος ἁπάσης Σύ προΐστασαι πρόμαχος καί τερατουργός ἐξαισίων τῇ ἐκ Προύσσης εἰκόνι Σου. Πανάχραντε Παρθένε Μαριάμ καί γάρ φωτίζεις ἐν τάχει τούς τυφλούς δεινούς τε ἀπελαύνεις δαίμονας καί παραλύτους δέ συσφίγγεις, Ἀγαθή, κρημνῶν τε σῴζεις καί πάσης βλάβης τούς Σοί προσφεύγοντας. Δόξα τῷ Σῷ ἀσπόρῳ τοκετῷ, δόξα τῷ Σέ θαυμαστώσαντι, δόξα τῷ ἐνεργοῦντι διά Σοῦ τοιαῦτα θαύματα. ΕΓΚΥΚΛΙΟ ΚΗΡΥΓΜΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΔΟΓΜΑΤΙΚΗ ΚΑΤΗΧΗΣΗ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΜΑΣ (Σειρά Κηρυγμάτων) 46. ΓΙΑΤΙ Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΓΙΝΕΙ ΙΕΡΕΑΣ Μιλᾶμε, ἀδελφοί χριστιανοί, γιά τήν ἰσοτιμία τῶν δύο φύλων, ὅτι δηλαδή ὁ ἄνδρας καί ἡ γυναίκα εἶναι ἰσότιμοι καί δέν ὑπερτερεῖ ὁ ἕνας ἔναντι τοῦ ἄλλου. Ἀλλά ἄν ἡ γυναίκα εἶναι ἰσότιμη μέ τόν ἄνδρα, τότε γιατί ὁ Ἀπόστολος Παῦλος λέει «ἡ γυναίκα νά φοβᾶται τόν ἄνδρα»; Σ αὐτό τό ἐρώτημα ἀπαντήσαμε μέ τό προηγούμενο κήρυγμά μας. Ἀλλά καί ἕνα ἄλλο δεύτερο σχετικό ἐρώτημα προ-

2 βάλλει: Γιατί ἡ γυναίκα δέν μπορεῖ νά γίνει ἱερεύς ὅπως καί ὁ ἄνδρας, ἀφοῦ εἶναι ἰσότιμη μέ αὐτόν; Σ αὐτό τό ἐρώτημα θά ἀφιερώσω τό σημερινό μου κήρυγμα, ἀδελφοί, καί παρακαλῶ πολύ νά τό προσέξετε. Ἀπό τήν ἀρχή ὅμως σᾶς λέγω ὅτι τό θέμα αὐτό εἶναι βαθύ, χρειάζεται μελέτη πολύ καί ὁμολογῶ ὅτι δέν τήν ἔχω κάνει τήν μελέτη αὐτή. Μερικά μόνο, δυό-τρία πράγματα, θά πῶ στό σοβαρό αὐτό θέμα, πού τά θεωρῶ ἰσχυρά. 1. Τό πρῶτο ἐπιχείρημα στό γιατί ἡ γυναίκα δέν μπορεῖ νά γίνει ἱερεύς, τό παίρνω ἀπό τήν παράδοση τῆς Ἐκκλησίας μας. Πουθενά, οὔτε στήν Ἁγία Γραφή οὔτε στά βιβλία τῶν ἁγίων Πατέρων ἤ στά ἱερά Συναξάρια, πουθενά, λέγω, δέν βλέπουμε τήν γυναίκα νά λειτουργεῖ ὡς ἱερέας. Μόνο στήν εἰδωλολατρία φαίνεται ἡ γυναίκα ὡς ἱέρεια. 2. Δεύτερο ἐπιχείρημα: Ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ πού σαρκώθηκε στήν Κοιλία τῆς Παναγίας μας, ὁ Ἀρχιερέας Χριστός, ἔλαβε ἀνδρώα φύση, γι αὐτό καί περιετμήθη. Μή πεῖ ὅμως κανένας ὅτι σώθηκαν μόνο οἱ ἄνδρες καί ὄχι οἱ γυναῖκες, ἐπειδή ὁ Χριστός ἔλαβε φύση ἀνδρός. Ὄχι, γιατί ἡ ἀνδρώα φύση ἐκφράζει ὅλη τήν ἀνθρώπινη φύση. Θυμηθεῖτε αὐτό πού σᾶς ἔλεγα ἄλλοτε ὅτι τά δύο φύλα δημιουργήθηκαν στήν ἀρχή ἑνοποιημένα, μέ ἀνδρώα ὅμως φύση: Ὁ Ἀδάμ. Καί ὅταν λοιπόν ὁ ἄνδρας ὡς ἱερεύς ὑπηρετεῖ τόν Θεό, τόν ἱερατεύει ὅλη ἡ ἀνθρώπινη φύση καί ὄχι ὁ ἄνδρας μόνο. Γι αὐτό πού σᾶς λέω, γιά τήν συμπερίληψη δηλαδή καί τῆς γυναικείας φύσεως στόν ἄνδρα, θά σᾶς ἀναφέρω ἕνα παράδειγμα ἀπό τήν Ἁγία Γραφή: Ὅταν ὁ Ἰωσήφ διηγήθηκε στόν πατέρα του τό θεϊκό ὄνειρο πού εἶδε, ὅτι τόν προσκυνοῦσαν ὁ ἥλιος, ἡ σελήνη καί οἱ ἕνδεκα ἀστέρες, ὁ πατέρας Ἰακώβ τό ἑρμήνευσε σωστά, ὅτι θά τόν προσκυνήσουν ὁ πατέρας του, ἡ μητέρα του καί τά ἕνδεκα ἀδέλφια του (βλ. Γεν. 37,10). Καί πραγματικά, ὅπως γνωρίζουμε ἀπό τήν ἱστορία τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, τόν Ἰωσήφ, πού ἔγινε ἀντιβασιλέας τῆς Αἰγύπτου, τόν προσκύνησαν τά ἀδέλφια του, ὁ πατέρας του, δέν τόν προσκύνησε ὅμως ἡ μητέρα του, γιατί αὐτή εἶχε πεθάνει! Τί λοιπόν; Δέν ἐκπληρώθηκε ἀκριβῶς τό θεϊκό ὄνειρο; Καί βέβαια ἐκπληρώθηκε, λέγει ὁ ἱερός Χρυσόστομος! Γιατί ὁ ἄνδρας καί ἡ γυναίκα εἶναι ἕνα πράγμα στόν γάμο. Ἀφοῦ λοιπόν προσκύνησε τόν Ἰωσήφ ἡ κεφαλή, δηλαδή ὁ Ἰακώβ, τόν προσκύνησε καί τό ὑπόλοιπο σῶμα, δηλαδή ἡ γυναίκα του, ἡ μητέρα τοῦ Ἰωσήφ, ἡ Ραχήλ. «Ἐπεί οὖν κεφαλή τῆς γυναικός ὁ ἀνήρ, καί ἔσονται, φησίν, οἱ δύο εἰς σάρκα μίαν τῆς κεφαλῆς προσκυνησάσης, δηλονότι καί τό σῶμα ἅπαν ταύτῃ εἵπετο». 1 Ἄνδρας λοιπόν γίνεται ἱερεύς καί ἱερατεύει τόν Θεό, ἀλλά στόν ἄνδρα συμπεριλαμβάνεται 1. Εἰς τήν Γένεσιν, ὁμιλία ΞΣΤ, εἰς ΑΑΠ 51,630D, σ

3 καί ἡ γυναίκα. Ἡ δέ γυναίκα προσφέρει τά δῶρα στόν ἱερέα, γιά νά τά προσκομίσει αὐτός στόν Θεό. Ὥστε λοιπόν στήν προετοιμασία γιά τήν Θεία Λειτουργία περιλαμβάνεται καί ἡ εὐλαβής γυναίκα, ἡ ὁποία ζυμώνει τό πρόσφορο γιά νά τό φέρει στόν ἱερέα. 3. Τρίτο ἐπιχείρημα: Ὁ ἱερεύς εἶναι ὁ ἀνώτερος ὅλων, εἶναι ἄρχοντας, γιατί ἡ ἱερωσύνη εἶναι πραγματικά ὑψηλοτέρα πάντων. Διοικεῖ λοιπόν ὁ ἱερεύς στήν Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ, ὡς μέτοχος στό ἀρχιερατικό, προφητικό καί βασιλικό ἀξίωμα τοῦ Χριστοῦ. Αὐτό ὅμως δέν μπορεῖ νά λεχθεῖ γιά τήν γυναίκα, ὡς ἱέρεια, γιατί ἡ γυναίκα εἶναι σέ ἐπιτίμιο νά κυριεύεται ἀπό τόν ἄνδρα καί ὄχι νά αὐθεντεύει αὐτοῦ (βλ. Γεν. 3,16. Α Τιμ. 2,12). Καί μέσα στήν παραδείσια κατάσταση, πού τά δύο φύλα εἶναι ἰσότιμα, ἡ γυναίκα δέν πρέπει νά λησμονεῖ τό ἐπιτίμιό της, τό «πρός τόν ἄνδρα ἡ ἀποστροφή σου καί αὐτός σου κυριεύσει», γιατί στήν πραγματικότητα εἴμαστε στήν πτωτική κατάσταση. Γι αὐτό καί ὁ ἀπόστολος λέγει «ἡ δέ γυνή ἵνα φοβῆται τόν ἄνδρα», μέ τόν ἀντιθετικό σύνδεσμο «δέ». Δηλαδή: Ναί μέν ἡ γυναίκα εἶναι ἰσότιμη μέ τόν ἄνδρα, ναί μέν ἡ σχέση της μέ τόν ἄνδρα στόν γάμο εἶναι στενή καί ἱερή, ὅσο ἡ σχέση Χριστοῦ καί Ἐκκλησίας, ἀλλά δέν πρέπει αὐτή νά λησμονεῖ τήν ὑποταγή της σ αὐτόν. Ἡ γυναίκα, λοιπόν, λόγω τοῦ ἐπιτιμίου της, πού ἔλαβε κατά τήν πτώση, δέν μπορεῖ νά γίνει ἱερέας, γιατί δέν μπορεῖ νά ἄρχει στήν Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ. 4. Τέλος, λέγουμε ὅτι ἡ γυναίκα δέν μπορεῖ νά γίνει ἱερέας, γιατί κατά τήν φύση της ἐκφράζει περισσότερο τήν πτωτική κατάσταση. Ἔτσι διαβάζουμε στό Ἱερό Πηδάλιο ὅτι οἱ Πατέρες ἐμπόδισαν τήν γυναίκα νά εἰσέρχεται στό ἱερό βῆμα καί νά ὑπηρετεῖ στά Μυστήρια «διά τήν τῶν καταμηνίων κάκωσιν», γιά τήν μηνιαία ἀδιαθεσία της. 2 Ἐχειροθετεῖτο δέ παλαιότερα ἡ γυναίκα διάκονος, ἡ διακονία της ὅμως δέν ἦταν, ὅπως τοῦ ἄνδρα διακόνου, μέσα στό ἱερό Βῆμα, ἀλλά ἔξω ἀπό αὐτό. Ἡ διάκονος γυναίκα βοηθοῦσε κατά τήν βάπτιση τῶν γυναικῶν ἤ σέ ἄλλες ὑπηρεσίες, πού ἦταν ἀνάρμοστο νά ὑπηρετεῖ ὁ ἄνδρας διάκονος, ἐκτός ὅμως τοῦ ἱεροῦ Βήματος Βλ. Πηδάλιον, ἔκδοσις «Ἀστήρ», σ. 150 (ὑποσημείωση). 3. Παραθέτουμε μακρά σημείωση τοῦ ἁγίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου στόν ΙΘ κανόνα τῆς Α Οἰκουμενικῆς Συνόδου: Σημείωσαι ὅτι ἡ Διάκονος, ἀγκαλά καί φαίνεται νά χειροτονῆται ὕστερα ἀπό τόν Πρεσβύτερον καί Διάκονον, κατά τόν ιδ τῆς στ καί νά κάμνῃ λειτουργίαν, κατά τόν ιε τῆς δ, κατά τάς Ἀποστολικάς ὅμως Διαταγάς δέν φαίνεται νά ἐπιτελῇ τήν ἐν τῷ βήματι τῶν θείων Μυστηρίων λειτουργίαν τοῦ ἄρρενος Διακόνου, ἀλλά τήν ἔξω τοῦ βήματος. Λέγουσι γάρ αὖται βιβλ. γ κεφ. θ «ἀνίσως εἰς τάς γυναῖκας δέν συγχωρήσωμεν νά διδάσκουσιν ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ (δι ὅτι γυναικί διδάσκειν οὐκ ἐπιτρέπω, λέγει ἰδίᾳ ὁ Παῦλος. α Τιμοθ. κεφ. β ) πῶς θέλει συγχωρήσῃ τινάς εἰς αὐτάς νά ἱερατεύουν; δι ὅτι τοῦτο εἶναι σφάλμα τῆς τῶν Ἑλλήνων ἀθεότητος νά χειροτονῶσιν ἱερείας εἰς τάς θηλυκάς των Θεάς, καί ὄχι τῆς 3

4 5. Ἄς μή ζητάει λοιπόν ἡ γυναίκα νά γίνει ἱερεύς, πράγμα πού δέν ἔγινε ποτέ στήν Ἐκκλησία μας. Ἄς μήν ξεχνάει ἡ γυναίκα ὅτι σάν μητέρα μπορεῖ νά κάνει τοῦ Χριστοῦ νομοθεσίας. Ἐχειροτονεῖτο λοιπόν ἡ Διάκονος αὕτη, πρῶτον μέν, (αὐτόθι κεφ. ιε καί ιστ ) διά τάς φωτιζομένας, ἥτοι βαπτιζομένας γυναῖκας, τάς ὁποίας, ἀφ οὗ ὁ μέν Ἐπίσκοπος ἄλειφε τήν κεφαλήν αὐτῶν μέ τό ἅγιον ἔλαιον, ὁ δέ Διάκονος μόνον τό μέτωπον, ἔπερνεν ἐκείνη καί ἄλειφεν ὅλο τό σῶμά των, μέ τό νά μή ἦτο πρέπον νά βλέπεται ἀπό τούς ἄνδρας σῶμα γυμνόν γυναικός. Δεύτερον δέ διά τάς ἄλλας ὑπηρεσίας τῶν γυναικῶν. Διότι εἰς τά ὀσπήτια ἐκεῖνα ὁποῦ ἐσυγκατοίκουν γυναῖκες μέ ἄνδρας ἀπίστους, εἰς τά ὁποῖα δέν ἦτο σεμνόν νά πέμπεται ἄνδρας Διάκονος διά τάς πονηράς ὑποψίας, ἡ Διάκονος γυναῖκα ἐπέμπετο, κατά τό ιε κεφ. τοῦ γ βιβλ. ἐφύλαττεν εἰς τάς θύρας τῆς Ἐκκλησίας διά νά μή ἔμβῃ κᾀμμία κατηχουμένη καί ἄπιστος. (Βιβλ. β κεφ. ιζ ) ἐξέταζε τάς γυναῖκας ἐκείνας, ὁποῦ μέ συστατικά γράμματα ἤρχοντο ἀπό μίαν πόλιν εἰς ἄλλην, ἄν ᾖναι μεμολυσμέναις ἀπό καμμίαν αἵρεσιν ἄν ᾖναι ὕπανδρες ἤ χῆραι, καί μετά τήν ἐξέτασιν ἔκαμνε τόπον εἰς τήν ἐκκλησίαν νά σταθῇ ἡ κάθε μία κατά τήν τύχην καί στάσιν της (βιβλ. γ κεφ. ιδ καί ιθ ) ἐχρειάζετο ἀκόμη ἡ Διάκονος εἰς τό νά ὑπηρετῇ τάς χήρας ἐκείνας ὁποῦ ἦσαν γραμμέναις εἰς τόν κατάλογον τῆς ἐκκλησίας, προσφέρουσα εἰς αὐτάς τάς παρά τῶν χριστιανῶν διδομένας ἐλεημοσύνας, καί πρός ἄλλας ἀκόμη ὑπηρεσίας ἦτον χρησιμεύουσα». Περισσότερον δέ ἀπό ὅλα ἐχειροτονεῖτο κατά τό η βιβλ. κεφ. κ καί κεφ. κη διά νά φυλάττῃ τάς ἁγίας πύλας, καί νά ὑπηρετῇ τούς Πρεσβυτέρους ὅταν ἐβάπτιζαν τάς γυναῖκας διά τό σεμνόν, καί εὐπρεπές, ἐν οἷς καί γέγραπται ὅτι «Διακόνισσα οὐκ εὐλογεῖ οὐδέ ποιεῖ τι ἀπό ἐκεῖνα ὁποῦ κάμνουν οἱ Πρεσβύτεροι καί Διάκονοι. Λέγει δέ περί αὐτῶν καί ὁ Ἐπιφάνιος αἱρεσ. οθ ὅτι τό ἐκκλησιαστικόν τάγμα ἄχρι μόνον Διακονισσῶν ἐχρειάσθη τάς γυναῖκας, Χήρας τε ὠνόμασε, καί τάς γηραιοτέρας ἀπό αὐτάς ὠνόμασε Πρεσβύτιδας, πρεσβυτερίδας ὅμως ἤ ἱερίσσας εἰς κανένα μέρος δέν ἐπρόσταξε νά γίνωνται. Διότι οὔτε οἱ Διάκονοι ἐν τῇ ἐκκλησιαστικῇ τάξει ἐπιστεύθησαν νά ἐπιτελῶσι μυστήριόν τι, ἀλλά μόνον διακονῶσιν εἰς τά παρά τῶν ἱερέων τελούμενα. Καί πάλιν, ὅτι μέν Διακονισσῶν τό τάγμα εἶναι εἰς τήν ἐκκλησίαν, ὄχι διά νά ἱερατεύῃ, οὐδέ διά νά ἐπιχειρῇ νά συγχωρῇ τι, ἀλλά διά τήν σεμνότητα τοῦ γένους τῶν γυναικῶν, ἤ διά τήν ὥραν ὁποῦ βαπτίζονται θετέον, ἤ διά ἐπίσκεψιν πάθους, ἤ πόνου, ἤ διά νά θεωρῆται μόνο ἀπό αὐτήν ὅταν γυμνωθῇ σῶμα γυναικός, ἐν καιρῷ ἀνάγκης, καί ὄχι ἀπό τούς ἱερουργοῦντας ἄνδρας. Εἰ δέ καί ὁ Βαλσαμών λέγει εἰς τήν λε ἐρώτησιν Μάρκου τοῦ Ἀλεξανδρ. ὅτι αἱ Διακόνισσαι εἶχον βαθμόν ἐν τῷ βήματι, ἡ δέ τῶν ἐμμήνων κάκωσις ἀπεξένωσε τόν βαθμόναὐτῶν καί τήν ὑπηρεσίαν ἀπό τό βῆμα, ὅμως αὐτός πάλιν ἐν τῇ αὐτῇ ἐρωτήσει λέγει ὅτι ἐν τῇ Κωνσταντινουπόλει προχειρίζονται Διακόνισσαι μηδεμίαν μέν μετουσίαν, ἤ μετοχήν ἔχουσαι ἐν τῷ βήματι, ἐκκλησιάζουσαι δέ τά πολλά, καί τάς γυναῖκας ἐκκλησιαστικῶς διορθούμεναι. Λέγει δέ καί ὁ Κλήμης Ἀλεξανδρ. στρωματ. βιβλ. γ ὅτι οἱ Ἀπόστολοι, εἶχον μαζύ τους εἰς τό κήρυγμα γυναῖκας ὡς ἀδελφάς, καί συνδιακόνους διά τάς ἐν τῷ οἴκῳ καθημένας γυναῖκας, διά μέσου τῶν ὁποίων, εἰσήρχετο ἡ τοῦ Κυρίου διδασκαλία μέσα εἰς τόν θάλαμον, καί ἰδιαίτερον οἶκον τῶν γυναικῶν. Εὕρηται δέ ἔντισι βιβλίοις, ὅτι ἡ χειροθεσία τῆς Διακόνου ἦτο, νά κλίνῃ τήν κεφαλήν της, καί ὁ Ἀρχιερεύς θέτωντας ἐπάνω εἰς αὐτήν τήν χεῖρά του, νά κάμνῃ τρεῖς σταυρούς, καί νά τῆς ἐπεύχεται εὐχάς τινας. Περί τῶν Διακονισσῶν γράφει ὁ Παῦλος α Τιμοθέου:» γυναῖκας ὡσαύτως σεμνάς, μή διαβόλους, νηφαλίους, πιστάς ἐν πᾶσι. «Σημείωσαι ὅτι ἀγκαλά καί αἱ διακόνισσαι ἦσαν ἄλλαι ἀπό τάς χήρας, καί ἀπό τάς Πρεσβύτιδας, μ ὅλον τοῦτο καί ἀπό τό τάγμα τῶν εἰς τήν ἐκκλησίαν κατειλεγμένων χηρῶν ἐχειροτονοῦντο διακόνισσαι ἀνάγνωθι καί τήν β ὑποσημείωσιν τοῦ μ, τῆς ς καί τήν τοῦ ια τῆς ἐν Λαοδικείᾳ. Εἰ δέ τις φιλομαθής ἀγαπᾷ νά ἠξεύρῃ τόν τρόπον τῆς χειροτονίας τῶν τοιούτων διακονισσῶν ἄς μάθῃ τοῦτον παρά τοῦ Βλαστάρεως πλατύτερον. Λέγει γάρ οὗτος ὅτι εἰς παλαιά βιβλία εὐρέθη γεγραμμένον πῶς αὐταί ὅταν ἐχειροτονοῦντο ἦσαν χρόνων τεσσαράκοντα, καί σχῆμα εἶχον μοναχικόν τέλειον (ἤτοι τοῦ 4

5 τό παιδί της ἱερέα ἤ ὅτι καί ἡ ἴδια ἄν τό θέλει, μπορεῖ νά φορέσει τό τίμιο ράσο καί νά γίνει μοναχή. Μία τοιαύτη παρθένον, ἀφιερωμένη στόν Χριστό, ὁ ἱερός Χρυσόστομος, θαυμάζοντάς την, λέγει: «Ὤ τήν ἱέρειαν»! μεγαλοσχήμου) καί ὅτι ἐκαλύπτοντο μέ μαφόριον, ἔχουσαι τά ἄκρα του κρεμάμενα ἔμπροσθεν. Ὅτι ὅταν ὁ Ἀρχιερεύς, ἔλεγεν ἐπ αὐταῖς, τό Ἡ Θεία χάρις, δέν ἔκκλινον τό γόνυ, ὡς οἱ Διάκονοι, ἀλλά μόνην τήν κεφαλήν. Ἔπειτα ὁ Ἀρχιερεύς ἔβανεν εἰς τόν τράχηλον αὐτῶν ὐπό τό μαφόριον, τό Ὀράριον τοῦ Διακόνου, φέρων εἰς τόν ἔμπροσθεν τά δύο ἄκρα τοῦ Ὀραρίου. Δέν ἐσυγχώρει ὅμως εἰς αὐτάς νά ὑπηρετοῦν εἰς τά Μυστήρια, ἤ ριπίδιον νά βαστοῦν, ὡς οἱ Διάκονοι, ἀλλά μόνον νά κοινωνοῦν ὕστερα ἀπό τούς Διακόνους, καί ἀφ οὗ ἤθελε κοινωνήσῃ τούς ἄλλους ὁ Ἀρχιερεύς, νά πέρνουν τό ποτήριον ἀπό τάς χεῖράς του, καί νά τό βάλλουν ἐπάνω εἰς τήν ἁγίαν τράπεζαν, χωρίς νά κοινωνήσουν τινά ἐπιφέρει δέ ὁ Βλάσταρις ἀφ ἑαυτοῦ, ὅτι ἐμποδίσθησαν αὐταί ὕστερον ἀπό τούς Πατέρας, οὔτε εἰς τό βῆμα νά ἐμβαίνουν, οὔτε τάς τοιαύτας ὑπηρεσίας νά ἐπιτελοῦν, διά τήν τῶν καταμηνίων κάκωσιν, ὡς εἶπεν ἀνωτέρω καί ὁ Βαλσαμών. ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΚΑΤΗΧΗΣΗ (Σέ συνέχειες) Η ΜΕΤΑΝΟΙΑ Ἐρ.: Τί εἶναι μετάνοια; Ἀπ.: Ἡ μετάνοια εἶναι Μυστήριο, κατά τό ὁποῖο ὁ Θεός διά τοῦ Ἐπισκόπου ἤ τοῦ ἱερέως συγχωρεῖ τίς μετά τό Βάπτισμα ἁμαρτίες ἐκείνων πού εἰλικρινῶς μετανοοῦν καί τίς ὁμολογοῦν. Ἐρ.: Ποιά εἶναι ἡ ἀρχή τοῦ Μυστηρίου; Ἀπ.: Ὅσοι ἔρχονταν στόν Ἰωάννη τόν Βαπτιστή, ὁ ὁποῖος «κήρυττε βάπτισμα μετανοίας πρός συγχώρηση τῶν ἁμαρτιῶν, ἐξομολογοῦνταν τίς ἁμαρτίες τους» (Μάρκ. 1,4-5). Οἱ Ἀπόστολοι ἔλαβαν ὑπόσχεση ἀπό τόν Ἰησοῦ Χριστό ὅτι θά τούς δώσει ἐξουσία νά συγχωροῦν ἁμαρτήματα γιατί ὁ Χριστός τούς εἶπε: «Ἀλήθεια σᾶς λέγω, ὅτι ὅσα δέσετε στήν γῆ, θά εἶναι δεμένα στόν οὐρανό, καί ὅσα λύσετε στήν γῆ, θά εἶναι λυμένα στόν οὐρανό» (Ματθ. 18,18). Καί μετά τήν Ἀνάστασή Του ὁ Χριστός πραγματικά ἔδωσε στούς Ἀποστόλους αὐτήν τήν ἐξουσία, ὅταν τούς εἶπε: «Λάβετε Πνεῦμα Ἅγιον ὅποιου συγχωρεῖτε τίς ἁμαρτίες θά τοῦ εἶναι συγχωρημένες ὅποιου δέν τοῦ συγχωρεῖτε θά μένουν ἀσυγχώρητες» (Ἰω. 20,22.23). 5

6 Ἐρ.: Τί ἀπαιτεῖται ἀπό τόν προσερχόμενο γιά ἐξομολόγηση, στό Μυστήριο αὐτό τῆς Μετάνοιας; Ἀπ.: Συντριβή γιά τά ἁμαρτήματά του, διάθεση καί ὑπόσχεση νά διορθωθεῖ, πίστη στόν Ἰησοῦ Χριστό καί ἐλπίδα στό ἔλεός Του. Ὁ ἀπόστολος Παῦλος μᾶς λέει: «Ἡ λύπη, ὅπως τήν θέλει ὁ Θεός, παράγει μετάνοια, ἡ ὁποία καταλήγει σέ σωτηρία, γιά τήν ὁποία κανείς ποτέ δέν μετανοεῖ» (Β Κορ. 7,10). Ὁ Θεός λέει διά τοῦ προφήτου Ἰεζεκιήλ. «Ἄν ὁ ἁμαρτωλός ἐπιστρέψει ἀπό τήν ἁμαρτία του καί πράξει νόμιμα καί δίκαια, θά ζήσει» (Ἰεζ. 33,19). Καί ὁ ἀπόστολος Πέτρος λέει γιά τόν Ἰησοῦ Χριστό: «Γι Αὐτόν μαρτυροῦν ὅλοι οἱ Προφῆτες, ὅτι ὅποιος πιστεύει σ Αὐτόν θά λάβει ἄφεση ἁμαρτιῶν διά τοῦ ὀνόματός Του» (Πράξ. 10,43). Ἐρ.: Ὑπάρχουν ἄλλα μέσα βοηθητικά γιά τήν Μετάνοια; Ἀπ.: Ὑπάρχουν, ὅπως ἡ νηστεία, ἡ προσευχή καί τά ἐπιτίμια. Ἐρ.: Τί εἶναι τά ἐπιτίμια; Ἀπ.: Ἡ λέξη «ἐπιτίμια» σημαίνει «ἐπίπληξη», «τιμωρία». Βλ. Β Κορ. 2,6. Κάτω ἀπό αὐτή τήν ὀνομασία νοοῦνται οἱ διάφορες πνευματικές ἀσκήσεις πού δίνονται εἰδικά σ ἕναν ἐξομολογούμενο κατά τήν δύναμή του, πρός προφύλαξή του ἀπό νέες πτώσεις καί στερέωσή του στήν νέα ζωή πού ἄρχισε μέ τό Μυστήριο τῆς Μετανοίας. Τέτοια ἐπιτίμια εἶναι, γιά παράδειγμα, νηστεῖες, πέρα ἀπό τίς καθορισμένες, ἀναγνώσεις εἰδικῶν πνευματικῶν ἀναγνωσμάτων, ἐλεημοσύνες ἤ καί ἀποχή ἀπό τήν θεία Κοινωνία γιά ὡρισμένο χρόνο. Τά ἐπιτίμια, δηλαδή, εἶναι μέσα διορθωτικά καί δέν συνδέονται μέ τήν σύσταση τοῦ Μυστηρίου τῆς Μετανοίας. Ἐρ.: Κάθε πότε πρέπει νά ἐξομολογούμαστε; Ἀπ.: Ὁ χριστιανός πρέπει πάντα νά ζεῖ τήν μετάνοια, τό πένθος γιά τίς ἁμαρτίες του, ἀλλά θά παρουσιάζεται στόν Ἐπίσκοπο ἤ στόν ἱερέα γιά ἐξομολόγηση ὅταν ὑπάρχει ἡ προϋπόθεση γιά τό Μυστήριο αὐτό τῆς Ἐξομολογήσεως. Ὅταν ὑπάρχει δηλαδή ὁ πόνος γιά τήν ἁμαρτία πού διέπραξε καί ὁ πόθος νά τοῦ συγχωρεθεῖ ἡ ἁμαρτία καί νά ἀποκατασταθεῖ ἡ σχέση του μέ τόν Θεό. Ἐρ.: Ποιός τελεῖ τό Μυστήριο τῆς Μετανοίας ἤ τῆς Ἐξομολόγησης; Ἀπ.: Κανονικά τό Μυστήριο αὐτό τό τελεῖ μόνο ὁ Ἐπίσκοπος, ἀλλά ἐπειδή δέν μπορεῖ νά ἐπαρκέσει γιά ὅλο τό πλῆθος τῶν πιστῶν, παραχωρεῖ τήν ἐξουσία αὐτή καί σέ ὁρισμένους ἱερεῖς, οἱ ὁποῖοι διακρίνονται γιά τήν πνευματικότητά τους γι αὐτό καί οἱ ἐξομολόγοι ἱερεῖς λέγονται «πνευματικοί». Ἔτσι γιά νά ἐξομολογήσει ἕνας ἱερέας δέν ἀρκεῖ μόνο πού εἶναι ἱερέας, ἀλλά πρέπει νά ἔχει καί εἰδική παραχώρηση, εἰδική εὐλογία ἀπό τόν Ἐπίσκοπό του γιά τήν διακονία 6

7 αὐτή. Καί σέ περιπτώσεις δυσκολιῶν στό ἔργο τῆς ἐξομολόγησης ὁ ἱερέας πρέπει νά καταφεύγει στόν Ἐπίσκοπο, ὁ ὁποῖος ἔχει καί τήν εὐθύνη γιά τίς ψυχές τῶν χριστιανῶν τοῦ ποιμνίου του. Ἐρ.: Ὁ ἀδελφόθεος Ἰάκωβος λέει, «Ἐξομολογεῖσθε ἀλλήλοις τά παραπτώματα» (βλ. Ἰακ. 5,16). Τί χρειάζεται, λοιπόν, ὁ Ἐπίσκοπος ἤ ὁ ἱερέας γιά ἐξομολόγηση, ἀφοῦ συμβουλεύει ὁ ἀδελφόθεος νά ἐξομολογούμαστε οἱ χριστιανοί ὁ ἕνας στόν ἄλλο τίς ἁμαρτίες μας; Ἀπ.: Τόν λόγο αὐτό τοῦ ἀδελφόθεου Ἰακώβου τόν ἐπικαλοῦνται οἱ αἱρετικοί, οἱ ὁποῖοι ἀρνοῦνται τήν Ἐξομολόγηση ὡς Μυστήριο. Καί ὅμως ὁ ἅγιος Ἰάκωβος ἐδῶ μιλάει γιά τήν Ἐξομολόγηση ὡς Μυστήριο, γιατί στήν περικοπή, ὅπου λέει τόν λόγο αὐτό μιλάει γιά τό Εὐχέλαιο. Καί στό Εὐχέλαιο πρῶτα γινόταν καί ἐξαγόρευση ἁμαρτιῶν γι αὐτό καί λέει ὁ ἀδελφόθεος Ἰάκωβος γιά τόν ἀσθενῆ πού κάνει τό Εὐχέλαιο «καί ἄν ἔχει διαπράξει ἁμαρτίες, θά τοῦ συγχωρεθοῦν» (Ἰακ. 5,15). Ἐννοεῖται βέβαια ὅτι ἐξομολογεῖται ὁ πιστός τίς ἁμαρτίες τους γιά νά τοῦ συγχωρεθοῦν (Βλ. καί τά ὅσα γράφουμε παρακάτω περί Εὐχελαίου). Ἀλλά ἀφοῦ τό Εὐχέλαιο τό ἔκαναν οἱ Πρεσβύτεροι (βλ. Ἰακ. 5,14) σ αὐτούς, λοιπόν, γινόταν καί ἡ ἐξαγόρευση τῶν ἁμαρτιῶν. Λέει ὅμως ὁ ἅγιος Ἰάκωβος στούς πιστούς «νά ἐξομολογεῖσθε ἀλλήλοις», ὁ ἕνας στόν ἄλλο, «τίς ἁμαρτίες σας», γιατί αὐτός ἦταν Ἐπίσκοπος. Ὁ Ἐπίσκοπος ἔχει πνευματικά τέκνα καί τούς λαϊκούς, ἀλλά καί τούς ἐξομολόγους ἱερεῖς. Καί μπορεῖ σάν πατέρας καί τῶν δύο νά γράψει «ἀλλήλοις», μεταξύ σας. Συμβουλεύοντας, λοιπόν, ὁ Ἐπίσκοπος τούς λαϊκούς νά ἐξομολογοῦνται στούς ἱερεῖς τους, μπορεῖ νά γράψει «νά ἐξομολογεῖστε μεταξύ σας», στούς ἱερεῖς σας, καί ὄχι σ ἐμένα τόν Ἐπίσκοπο, πού εἶμαι μακρυά σας. Ἔπειτα τό «ἀλλήλοις» μπορεῖ νά γράφεται γιά νά ἀντιδιαστείλει ὁ ἀδελφόθεος τούς Πρεσβυτέρους καί τούς λαϊκούς ἀπό τόν Θεό: Ἔναντι τοῦ Θεοῦ ἤ ἔναντι τοῦ Ἐπισκόπου ὅλοι εἴμαστε «ἀλλήλοις». 7

8 Η ΚΑΙΝΗ ΔΙΑΘΗΚΗ (Κείμενο, μετάφραση, προλογικά σημειώματα καί ὀλιγοστά σχόλια) Πληροφοροῦμε τούς ἀγαπητούς ἀναγνῶστες μας ὅτι τό ἑρμηνευόμενο ἐδῶ βιβλίο τῆς Καινῆς Διαθήκης παρατίθεται ἄστητο διά πρακτικούς λόγους μετά ὅμως τήν ὁλοκλήρωσή του, ὅταν αὐτό θά ἐκδοθεῖ εἰς βιβλίον, θά εἶναι στημένο μέ τά σχόλια στήν ἴδια σελίδα τῆς ἑρμηνευομένης περικοπῆς. KATA MATΘΑΙΟΝ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟΝ Ἡ γενεαλογία τοῦ Ἰησοῦ (1,1-17) (Λουκ. 3,23-38) Ἐπειδή ἡ Παλαιά Διαθήκη λέγει ὅτι ὁ Μεσσίας θά κατάγεται ἀπό τόν Ἀβραάμ καί τόν Δαβίδ (βλ. Γεν. 12,3. 22,18. Β Βασ. 7,12. Ψαλμ. 89,3. 132,11), γι αὐτό καί στήν περικοπή μας ἐδῶ ὁ Ματθαῖος, θέλοντας νά ἀποδείξει στούς Ἰουδαίους ὅτι ὁ Ἰησοῦς εἶναι ὁ πραγματικός Μεσσίας, ἀποδεικνύει, βάσει ἐγκύρων καταλόγων, τήν ἀπό τοῦ Ἀβραάμ καί τοῦ Δαβίδ καταγωγή του. Γιά νά εἶναι εὐκολομνημόνευτος ὁ γενεαλογικός κατάλογος, τόν ὁποῖο μᾶς προσφέρει ὁ Ματθαῖος, τόν χωρίζει σέ τρεῖς σειρές μέ δεκατέσσερα ὀνόματα ἡ κάθε σειρά. Ἀφοῦ ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ ἔγινε υἱός τοῦ Ἀβραάμ καί τοῦ Δαβίδ, ὅπως τό διαβάζουμε ἐδῶ στήν περικοπή μας, ἄς μήν ἀμφιβάλλουμε λοιπόν, ὅπως μᾶς βεβαιώνει ὁ Χρυσόστομος, ὅτι καί ἐμεῖς, οἱ υἱοί τοῦ Ἀδάμ θά γίνουμε υἱοί τοῦ Θεοῦ (εἰς τό κατά Ματθαῖον ὁμιλ. Β ΕΠΕ 9, )! 1, 1 Βίβλος γενέσεως Ἰησοῦ Χριστοῦ, υἱοῦ Δαυῒδ, υἱοῦ Ἀβραάμ. 2 Ἀβραὰμ ἐγέννησε τὸν Ἰσαάκ, Ἰσαὰκ δὲ ἐγέννησε τὸν Ἰακώβ, Ἰακὼβ δὲ ἐγέννησε τὸν Ἰούδαν καὶ τοὺς ἀδελφοὺς αὐτοῦ, 3 Ἰούδας δὲ ἐγέννησε τὸν Φαρὲς καὶ τὸν Ζαρὰ ἐκ τῆς Θάμαρ, Φαρὲς δὲ ἐγέννησε τὸν Ἐσρώμ, Ἐσρὼμ δὲ ἐγέννησε τὸν Ἀράμ, 4 Ἀρὰμ δὲ ἐγέννησε τὸν Ἀμιναδάβ, Ἀμιναδὰβ δὲ ἐγέννησε τὸν Ναασσών, Ναασσὼν δὲ ἐγέννησε τὸν Σαλμών, 5 Σαλμὼν δὲ ἐγέννησε τὸν Βοὸζ ἐκ τῆς Ραχάβ, Βοὸζ δὲ ἐγέννησε τὸν Ὠβὴδ ἐκ τῆς Ρούθ, Ὠβὴδ δὲ ἐγέννησε τὸν Ἰεσσαί, 6 Ἰεσσαὶ δὲ ἐγέννησε τὸν Δαυῒδ τὸν βασιλέα. Δαυῒδ δὲ ὁ βασιλεὺς ἐγέννησε τὸν Σολομῶντα ἐκ τῆς τοῦ Οὐρίου, 7 Σολομὼν δὲ ἐγέννησε τὸν Ροβοάμ, Ροβοὰμ δὲ ἐγέννησε τὸν Ἀβιά, Ἀβιὰ δὲ ἐγέννησε τὸν Ἀσά, 8 Ἀσὰ δὲ ἐγέννησε τὸν Ἰωσαφάτ, Ἰωσαφὰτ δὲ ἐγέννησε τὸν Ἰωράμ, Ἰωρὰμ δὲ ἐγέννησε τὸν Ὀζίαν, 9 Ὀζίας δὲ ἐγέννησε τὸν Ἰωάθαμ, Ἰωάθαμ δὲ ἐγέννησε τὸν Ἄχαζ, Ἄχαζ δὲ ἐγέννησε τὸν Ἐζεκίαν, 10 Ἐζεκίας δὲ ἐγέννησε τὸν Μανασσῆ, Μανασσῆς δὲ ἐγέννησε τὸν Ἀμών, Ἀμὼν δὲ ἐγέννησε τὸν Ἰωσίαν, 11 Ἰωσίας δὲ ἐγέννησε τὸν Ἰεχονίαν καὶ τοὺς ἀδελφοὺς αὐτοῦ ἐπὶ τῆς μετοικεσίας Βαβυλῶνος. 8

9 12 Μετὰ δὲ τὴν μετοικεσίαν Βαβυλῶνος Ἰεχονίας ἐγέννησε τὸν Σαλαθιήλ, Σαλαθιὴλ δὲ ἐγέννησε τὸν Ζοροβάβελ, 13 Ζοροβάβελ δὲ ἐγέννησε τὸν Ἀβιούδ, Ἀβιοὺδ δὲ ἐγέννησε τὸν Ἐλιακείμ, Ἐλιακεὶμ δὲ ἐγέννησε τὸν Ἀζώρ, 14 Ἀζὼρ δὲ ἐγέννησε τὸν Σαδώκ, Σαδὼκ δὲ ἐγέννησε τὸν Ἀχείμ, Ἀχεὶμ δὲ ἐγέννησε τὸν Ἐλιούδ, 15 Ἐλιοὺδ δὲ ἐγέννησε τὸν Ἐλεάζαρ, Ἐλεάζαρ δὲ ἐγέννησε τὸν Ματθάν, Ματθὰν δὲ ἐγέννησε τὸν Ἰακώβ, 16 Ἰακὼβ δὲ ἐγέννησε τὸν Ἰωσὴφ τὸν ἄνδρα Μαρίας, ἐξ ἧς ἐγεννήθη Ἰησοῦς ὁ λεγόμενος Χριστός. 17 Πᾶσαι οὖν αἱ γενεαὶ ἀπὸ Ἀβραάμ ἕως Δαυῒδ γενεαὶ δεκατέσσαρες, καὶ ἀπὸ Δαυῒδ ἕως τῆς μετοικεσίας Βαβυλῶνος γενεαὶ δεκατέσσαρες, καὶ ἀπὸ τῆς μετοικεσίας Βαβυλῶνος ἕως τοῦ Χριστοῦ γενεαὶ δεκατέσσαρες. 1, 1 Bιβλίο τῆς ἱστορίας τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ, τοῦ ἀπογόνου τοῦ Δαβίδ, ὁ ὁποῖος ἦταν ἀπόγονος τοῦ Ἀβραάμ. 2 Ὁ Ἀβραάμ γέννησε τόν Ἰσαάκ, ὁ δέ Ἰσαάκ γέννησε τόν Ἰακώβ, ὁ δέ Ἰακώβ γέννησε τόν Ἰούδα καί τούς ἀδελφούς του, 3 ὁ δέ Ἰούδας γέννησε τόν Φαρές καί τόν Ζαρά ἀπό τήν Θάμαρ, ὁ δέ Φαρές γέννησε τόν Ἐσρώμ, ὁ δέ Ἐσρώμ γέννησε τόν Ἀράμ, 4 ὁ δέ Ἀράμ γέννησε τόν Ἀμιναδάβ, ὁ δέ Ἀμιναδάβ γέννησε τόν Ναασσών, ὁ δέ Ναασσών γέννησε τόν Σαλμών, 5 ὁ δέ Σαλμών γέννησε τόν Βοόζ ἀπό τήν Ραχάβ, ὁ δέ Βοόζ γέννησε τόν Ὠβήδ ἀπό τήν Ρούθ, ὁ δέ Ὠβήδ γέννησε τόν Ἰεσσαί, 6 ὁ δέ Ἰεσσαί γέννησε τόν Δαβίδ τόν βασιλέα. Ὁ δέ Δαβίδ ὁ βασιλεύς γέννησε τόν Σολομώντα ἀπό τή σύζυγο τοῦ Οὐρία, 7 ὁ δέ Σολομών γέννησε τόν Ροβοάμ, ὁ δέ Ροβοάμ γέννησε τόν Ἀβιά, ὁ δέ Ἀβιά γέννησε τόν Ἀσά, 8 ὁ δέ Ἀσά γέννησε τόν Ἰωσαφάτ, ὁ δέ Ἰωσαφάτ γέννησε τόν Ἰωράμ, ὁ δέ Ἰωράμ γέννησε τόν Ὀζία, 9 ὁ δέ Ὀζίας γέννησε τόν Ἰωάθαμ, ὁ δέ Ἰωάθαμ γέννησε τόν Ἄχαζ, ὁ δέ Ἄχαζ γέννησε τόν Ἐζεκία, 10 ὁ δέ Ἐζεκίας γέννησε τόν Μανασσῆ, ὁ δέ Μανασσῆς γέννησε τόν Ἀμών, ὁ δέ Ἀμών γέννησε τόν Ἰωσία, 11 ὁ δέ Ἰωσίας γέννησε τόν Ἰεχονία καί τούς ἀδελφούς του τήν ἐποχή τῆς αἰχμαλωσίας στή Βαβυλώνα. 12 Μετά δέ τήν αἰχμαλωσία στή Βαβυλώνα ὁ Ἰεχονίας γέννησε τόν Σαλαθιήλ, ὁ δέ Σαλαθιήλ γέννησε τόν Ζοροβάβελ, 13 ὁ δέ Ζοροβάβελ γέννησε τόν Ἀβιούδ, ὁ δέ Ἀβιούδ γέννησε τόν Ἐλιακείμ, ὁ δέ Ἐλιακείμ γέννησε τόν Ἀζώρ, 14 ὁ δέ Ἀζώρ γέννησε τόν Σαδώκ, ὁ δέ Σαδώκ γέννησε τόν Ἀχείμ, ὁ δέ Ἀχείμ γέννησε τόν Ἐλιούδ, 15 ὁ δέ Ἐλιούδ γέννησε τόν Ἐλεάζαρ, ὁ δέ Ἐλεάζαρ γέννησε τόν Ματθάν, ὁ δέ Ματθάν γέννησε τόν Ἰακώβ, 16 ὁ δέ Ἰακώβ γέννησε τόν Ἰωσήφ, τόν ἄνδρα τῆς Μαρίας, ἀπό τήν ὁποία γεννήθηκε ὁ Ἰησοῦς, ὁ ὁποῖος λέγεται Χριστός. 17 Ὅλες δέ οἱ γενεές ἀπό τόν Ἀβραάμ μέχρι τόν Δαβίδ εἶναι γενεές δεκατέσσερις, καί ἀπό τόν Δαβίδ μέχρι τήν αἰχμαλωσία στή Βαβυλώνα γενεές δεκατέσσερις, καί ἀπό τήν αἰχμαλωσία στή Βαβυλώνα μέχρι τόν Χριστό γενεές δεκατέσσερις. 9

10 1,1. Ὁ πρόλογος τοῦ Εὐαγγελίου (κ. 2-3) περιλαμβάνει, μετά τήν γενεαλογία τοῦ Ἰησοῦ (1,1-17), πέντε σκηνές στίς ὁποῖες ἐναλάσσονται τά ὄνειρα τοῦ Ιωσήφ (1, , ,19-23) καί οἱ ἐπεμβάσεις τοῦ Ἠρώδου (2, ). Πρόκειται περί δύο παραδόσεων, ἀπό τίς ὁποῖες ἡ μία ἀφορᾶ τόν Ἡρώδη καί ἡ ἄλλη τόν Ἰωσήφ, καί φαίνονται ἀνεξάρτητες ἡ μία ἀπό τήν ἄλλη κατά τό ὕφος, τήν κατασκευή καί τό περιεχόμενο. 1,1. Βίβλος γενέσεως Ἰησοῦ Χριστοῦ. Ὁ Ματθαῖος ἀρχίζει τήν γενεαλογία τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ μέ τόν ἴδιο τρόπο πού ἀρχίζει ἡ γενεαλογία τοῦ πρώτου ἀνθρώπου («Αὐτή εἶναι ἡ βίβλος γενέσεως τοῦ ἀνθρώπου», Γεν. 5,1) καί θέλει νά ὑποδηλώσει μέ αὐτό ὅτι ἀνοίγοντας ὁ Ιησοῦς ἕνα τέτοιο βιβλίο παίρνει τήν θέση τοῦ Ἀδάμ (Λουκ. 3,38). Ἐν τούτοις ἡ ἀναφερομένη ἐδῶ ἱστορία δέν εἶναι τῶν ἀπογόνων, ἀλλά τῶν προγόνων: Στόν γενεαλογικό κατάλογο τοῦ Ἰησοῦ περνᾶ ἡ ἱστορία τοῦ Ἰσραήλ καί βρίσκει τό νόημά της. Γιά τήν σχέση τῆς γενεαλογίας τοῦ Ματθ. μέ τήν γενεαλογία τοῦ Λουκ. βλ. σχόλ. εἰς Λουκ. 3,23. 1,2. Ἐγέννησε. «Ἐγέννησε» κάποιος κάποιον σημαίνει ὅτι μεταβίβασε σ αὐτόν τήν εἰκόνα του, τήν εἰκόνα τοῦ Θεοῦ (Γεν. 5,1-3), διά τοῦ αἵματος (γραμμικές γενεαλογίες, Γεν. 11. Α Παρ. 5,27-29), εἴτε διά τῆς υἱοθεσίας (Γεν. 10). Γιά νά παρουσιάσει ὁ Ματθαῖος τήν προέλευση τοῦ Ἀνθρώπου, τόν Ὁποῖο γνωρίζει ἀναστημένο καί παρόντα στήν Ἐκκλησία Του μέχρι τό τέλοςτῶν αἰώνων (Ματθ. 28,16-20), χρησιμοποιεῖ κατ ἀρχήν τό φιλολογικό βιβλικό εἶδος τῶν γενεαλογιῶν: Ὁ Ἰησοῦς ριζώνει στόν ἐκλεκτό λαό. 1,3 ἑξ. Στήν γενεαλογία ἐμφανίζονται τέσσερις γυναῖκες: Ἡ Θάμαρ (στίχ. 3), ἡ Ραχάβ (στίχ. 5), ἡ Ρούθ (στίχ. 5) καί ἡ Βηρσαβεέ (στίχ. 6). Καμμιά ἀρχή δέν δικαιολογεῖ τήν περίλειψή τους στόν κατάλογο. Ἡ Θάμαρ ἀπάτησε τόν πενθερό της Ἰούδα γιά μιά ἀθέμιτη ἕνωση (βλ. Γεν. 38). Ἡ Ραχάβ ἐθεωρεῖτο ἡ πόρνη τῆς Ἱεριχώ πού προστάτευσε τούς κατασκόπους καί ἔγινε δεκτή στήν ἰσραηλιτική κοινότητα (Ἰησ. Ν. κεφ. 2). Ἡ Ρούθ, ἡ ἡρωίδα τοῦ ὁμωνύμου βιβλίου, ἦταν Μωαβίτιδα καί ἑνώθηκε μέ τήν ἰσραηλιτική κοινότητα. Ἡ Βηρσαβεέ ἦταν ἡ γυναίκα τοῦ Οὐρίου μέ τήν ὁποία ἁμάρτησε ὁ Δαβίδ (στίχ. 6 βλ. Β Βασ ). Τό μόνο κοινό στοιχεῖο καί τῶν τεσσάρων γυναικῶν (πιθανόν ὅμως ὄχι τόσο σαφές αὐτό γιά τήν Βηρσαβεέ) εἶναι ὅτι ὅλες ἦταν ξένες. Μνημονεύοντας ὁ Εὐαγγελιστής τά ὀνόματα τῶν τεσσάρων αὐτῶν γυναικῶν θέλει νά τονίσει τήν παρουσία καί ξένων προσώπων στόν γενεαλογικό κατάλογο τοῦ Ἰησοῦ (μάθημα παγκοσμιότητας) καί τίς ἄνισες συνθῆκες στίς ὁποῖες τά πρόσωπα αὐτά δημιουργήθηκαν (μάθημα Χάριτος). 1,16. Τόν Ἰωσήφ τόν ἄνδρα Μαρίας. Οἱ γενεαλογικοί κατάλογοι τοῦ Ἰησοῦ, καί τοῦ Ματθαίου καί τοῦ Λουκᾶ (Λουκ. 3,23), καλοῦν τόν Ἰωσήφ ἔτσι, ἀλλ αὐτό ἀναφέρεται μόνο στήν νομική πατρότητα. Ἄς παρατηρήσουμε ἐδῶ τήν ἐναλλαγή τῆς διαθέσεως τοῦ ρήματος ἀπό «ἐγέννησε» εἰς «ἐξ ἧς ἐγεννήθη», ἔκφραση μέ τήν ὁποία ὁ Ματθαῖος ὑποδηλώνει τήν παρθενική γέννηση τοῦ Μεσσία. 1,17. Πᾶσαι οὖν αἱ γενεαί... δεκατέσσαρες. Ὁ Εὐαγγελιστής Ματθαῖος χωρίζει τήν γενεαλογία του σέ τρεῖς σειρές ἀπό δέκα τέσσερα ὀνόματα ἡ κάθε σειρά, 42 ὀνόματα συνολικά. Ἡ ταξιθέτηση σέ τρεῖς σειρές ἔγινε ἐπίτηδες ἀπό τόν συγγραφέα γιά νά εἶναι εὐκολομνημόνευτη (memoria technica). Ἀλλά γιατί ὁ Εὐαγγελιστής προτιμάει τόν χωρισμό σέ δεκατέσσερις γενεές; Ὡς καλύτερη ἑρμηνεία εἶναι νά ποῦμε ὅτι ὁ Ματθαῖος παρατήρησε τήν γενεαλογία εἰς Ρούθ 4,18-22 (ἐπαναλαμβάνεται καί εἰς Α Παραλ. 2,10-13), ἡ ὁποία δίδει 10 ὀνόματα ἀπό τόν Φαρές μέχρι τόν Δαβίδ. Στόν ἀριθμό αὐτό ἄν προσθέσουμε τόν πατέρα τοῦ Φαρές καί τούς τρεῖς πατριάρχες, ἔχουμε τόν ἀριθμό 14 ἀπό τόν Ἀβραάμ μέχρι τόν Δαβίδ. Παίρνοντας τώρα ὁ Ματθαῖος τόν ἀριθμό αὐτό ὡς βάση γιά τίς δύο ἄλλες περιόδους, παραλείποντας καί τρεῖς βασιλεῖς μεταξύ τῶν Ἰωράμ καί Ὀζία, βρίσκει ἕνα βιβλικό πλαίσιο γιά τήν γενεαλογία του. Οἱ γενεές ὅμως τῆς τρίτης σειρᾶς, ἀπό τήν αἰχμαλωσία στήν Βαβυλώνα μέχρι τοῦ Χριστοῦ, δέν εἶναι δεκατέσσερις, ἀλλά δεκατρεῖς, ἤ πιθανόν καί δώδεκα, ἄν δέν ὑπολογίσουμε τόν Ἰεχονία δύο φορές, μία φορά στόν στίχ. 11, ὡς τερματίζοντα τήν περίοδο τῶν βασιλέων, καί δεύτερη φορά στόν στίχ.12, γιατί αὐτός ἀνοίγει τούς ἁπλοῦς βασιλικούς ἀπογόνους (βλ. Χρυσοστόμου, Εἰς τό κατά Ματθαῖον ὁμιλία Δ, ΕΠΕ 9, Ὁμοίως βλ. καί ὁμιλία Α, ΕΠΕ 9, ). Δόθηκαν διάφορες λύσεις, ἀνεπαρκεῖς ὅμως. Μία σοβαρά λύση εἶναι νά προσθέσουμε στό τέλος τῆς τρίτης σειρᾶς τήν Μητέρα τοῦ Ἰησοῦ, ἡ Ὁποία καί μνημονεύεται. Γιά τήν φράση «Ἰωσήφ 10

11 τόν ἄνδρα Μαρίας» (στίχ. 16) ὁ Χρυστόστομος λέγει: «Δεικνύς (ὁ Ματθαῖος) ὅτι δι ἐκείνην καί τοῦτον (τόν Ἰωσήφ) ἐγενεαλόγησεν» (Στό Κατά Μαθαῖον ὁμιλ. Δ, ΕΠΕ 9, ). Ὁ Χρυσόστομος γιά τήν τρίτη σειρά ὡς πρώτη γενεά νομίζει ὅτι ὁ Εὐαγγελιστής ὑπολογίζει τον χρόνο τῆς αἰχμαλωσίας γενικά καί ὡς τελευταία, 14η γενεά, τόν ἴδιο τόν Χριστό (Στό κατά Ματθαῖον ὁμιλ. Δ, ΕΠΕ 9, ). Ἡ ἀγγελία στόν Ἰωσήφ (1,18-25) Ὁ προφήτης Ἠσαΐας (7,14) εἶχε προφητεύσει ὅτι ὁ Μεσσίας θά γεννηθεῖ ἀπό παρθένο γι αὐτό καί ὁ εὐαγγελιστής Ματθαῖος στήν περικοπή μας ἐδῶ λέγει ὅτι καί αὐτό ἀνταποκρίνεται στόν Ἰησοῦ, ὁ ὁποῖος ἐγεννήθη παρθενικά ἀπό τήν Μαρία. Ἀλλά γιατί ἐμνηστεύθη ἡ Παρθένος μέ τόν Ἰωσήφ, ἀφοῦ δέν εἶχε σκοπό τόν γάμο μαζί του (βλ. Λουκ. 1,34); Γιά νά ἀπατηθεῖ ὁ ἀπατεώνας Διάβολος, ἀπαντοῦμε μέ τόν Θεοφύλακτο Βουλγαρίας. Γιατί ὁ Διάβολος ἄκουσε τήν προφητεία τοῦ Ἠσαΐου γιά τήν παρθενική γέννηση τοῦ Μεσσίου (Ἠσ. 7,14), καί ἐπειδή δέν εἶχε συμφέρον νά γεννηθεῖ ὁ Μεσσίας (γιατί θά τοῦ συνέτριβε τήν κεφαλή, βλ. Γεν. 3,15), γι αὐτό καί ἤθελε ὅλες οἱ γυναῖκες νά ὑπανδρευθοῦν, ὥστε νά μήν ὑπάρξει παρθένος διά νά γίνει Μητέρα τοῦ Μεσσίου, κατά τήν ἠσαΐειο προφητεία. Ἀλλά ἀπατήθηκε μέ τήν μνηστεία τῆς Παρθένου (MPG 123,156). (Βλ. καί Ἰγνατίου Πρός Ἐφεσίους, 19,1). Ἡ Παναγία μας εἶναι ἀειπάρθενος καί ἔτσι ὑμνεῖται ἀπό τήν Ἐκκλησία μας. 1, 18 Τοῦ δὲ Ἰησοῦ Χριστοῦ ἡ γέννησις οὕτως ἦν. Μνηστευθείσης γὰρ τῆς μητρὸς αὐτοῦ Μαρίας τῷ Ἰωσήφ, πρὶν ἢ συνελθεῖν αὐτοὺς εὑρέθη ἐν γαστρὶ ἔχουσα ἐκ Πνεύματος Ἁγίου. 19 Ἰωσὴφ δὲ ὁ ἀνὴρ αὐτῆς, δίκαιος ὢν καὶ μὴ θέλων αὐτὴν παραδειγματίσαι, ἐβουλήθη λάθρα ἀπολῦσαι αὐτήν. 20 Ταῦτα δὲ αὐτοῦ ἐνθυμηθέντος ἰδοὺ ἄγγελος Κυρίου κατ ὄναρ ἐφάνη αὐτῷ λέγων Ἰωσὴφ υἱὸς Δαυῒδ, μὴ φοβηθῇς παραλαβεῖν Μαριὰμ τὴν γυναῖκά σου τὸ γὰρ ἐν αὐτῇ γεννηθὲν ἐκ Πνεύματός ἐστιν Ἁγίου. 21 Τέξεται δὲ υἱὸν καὶ καλέσεις τὸ ὄνομα αὐτοῦ Ἰησοῦν αὐτὸς γὰρ σώσει τὸν λαὸν αὐτοῦ ἀπὸ τῶν ἁμαρτιῶν αὐτῶν. 22 Τοῦτο δὲ ὅλον γέγονεν ἵνα πληρωθῇ τὸ ρηθὲν ὑπὸ τοῦ Κυρίου διὰ τοῦ προφήτου λέγοντος 23 ἰδοὺ ἡ παρθένος ἐν γαστρὶ ἕξει καὶ τέξεται υἱόν, καὶ καλέσουσι τὸ ὄνομα αὐτοῦ Ἐμμανουήλ, ὅ ἐστι μεθερμηνευόμενον μεθ ἡμῶν ὁ Θεός. 24 Διεγερθεὶς δὲ ὁ Ἰωσὴφ ἀπὸ τοῦ ὕπνου ἐποίησεν ὡς προσέταξεν αὐτῷ ὁ ἄγγελος Κυρίου καὶ παρέλαβε τὴν γυναῖκα αὐτοῦ, 25 καὶ οὐκ ἐγίνωσκεν αὐτὴν ἕως οὗ ἔτεκε τὸν υἱὸν αὐτῆς τὸν πρωτότοκον, καὶ ἐκάλεσε τὸ ὄνομα αὐτοῦ Ἰησοῦν. 1, 18 Ἡ δέ γέννηση τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ ἔγινε ὡς ἑξῆς: Ἀφοῦ ἡ Μητέρα του Μαρία μνηστεύθηκε τόν Ἰωσήφ, προτοῦ νά συγκατοικήσουν, βρέθηκε ἔγκυος ἀπό τό Ἅγιο Πνεῦμα. 19 Ὁ δέ Ἰωσήφ, ὁ ἄνδρας της, ἐπειδή ἦταν σπλαχνικός καί δέν ἤθελε νά τή διαπομπεύσει, σκέφτηκε νά τῆς δώσει κρυφά διαζύγιο. 20 Ἀλλά, ἐνῶ σκεπτόταν αὐτά, τοῦ παρουσιάστηκε σέ ὄνειρο ἕνας ἄγγελος τοῦ Κυρίου καί εἶπε: «Ἰωσήφ, ἀπόγονε 11

12 τοῦ Δαυίδ, μή φοβᾶσαι νά πάρεις στό σπίτι σου τή Μαριάμ τή γυναίκα σου γιατί τό παιδί πού γεννήθηκε μέσα της εἶναι ἀπό τό Ἅγιο Πνεῦμα. 21 Θά γεννήσει δέ υἱό καί θά τόν ὀνομάσεις Ἰησοῦ, γιατί αὐτός θά σώσει τό λαό του ἀπό τίς ἁμαρτίες τους». 22 Ὅλο δέ αὐτό ἔγινε γιά νά ἐκπληρωθεῖ ὁ λόγος τοῦ Κυρίου, πού εἰπώθηκε διά τοῦ προφήτου, 23 «Ἰδού ἡ Παρθένος θά συλλάβει στήν κοιλιά της καί θά γεννήσει υἱό καί θά τόν ὀνομάσουν Ἐμμανουήλ», πού σημαίνει «ὁ Θεός εἶναι μαζί μας». 24 Ὅταν δέ ὁ Ἰωσήφ ξύπνησε, ἔκανε ὅπως τόν διέταξε ὁ ἄγγελος τοῦ Κυρίου καί παρέλαβε στό σπίτι του τή γυναίκα του, 25 καί δέν εἶχε σχέση μαζί της, ἕως ὅτου γέννησε τόν υἱό της τόν πρωτότοκο καί τόν ὀνόμασε Ἰησοῦ. 1,18. Τοῦ δέ Ἰησοῦ Χριστοῦ ἡ γέννησις... (βλ. 1,1). Τό γεγονός τῆς νομικῆς γεννήσεως, τήν ὁποία ἐπιβεβαίωσε ἡ γενεαλογία, εἶναι ἐδῶ τό θέμα μιᾶς διηγήσεως: Ὁ Ἰωσήφ, ὁ υἱός τοῦ Δαυΐδ, δέχεται τόν Ἰησοῦ στήν γραμμή του. Γι αὐτήν τήν διήγηση λέγουν οἱ ἑρμηνευτές ὅτι χωρίς ἀμφιβολία εἶναι ἀποτέλεσμα μιᾶς μακρᾶς ἐπεξεργασίας. Ὁ Ματθαῖος, διά μέσου τῶν ἀμφιβολιῶν τοῦ Ἰωσήφ, ἀναφέρεται ἴσως στίς συκοφαντίες σχετικά μέ τήν παρθενική γέννηση τίς ξεπερνάει μέ τήν παράθεση τοῦ χωρίου Ἠσ. 7,14, πού ἐκφράζει τήν πίστη τῆς Ἐκκλησίας γιά τήν παρθενική σύλληψη τῆς Παρθένου (βλ. Λουκ. 1,26-38). Ἔτσι ἐνεργώντας ὁ εὐαγγελιστής ἀπαντᾶ στό τεθέν ἀπό τήν γενεαλογία ἐρώτημα: Ἰδού ὁ τρόπος μέ τόν ὁποῖο ὁ Ἰησοῦς, ἄν καί υἱός μιᾶς Παρθένου, ἔγινε υἱός τοῦ Δαυΐδ. Μνηστευθείσης γάρ... Ἡ ἰουδαϊκή μνηστεία ἦταν μία δέσμευση τόσο στενή καί πραγματική, ὥστε ὁ μνηστήρας ἐκαλεῖτο «σύζυγος» καί πρίν ἀκόμη ἀπό τήν συγκατοίκηση μέ τήν μνηστή του καί δέν μποροῦσε νά ἀποδεσμευθεῖ ἀπό αὐτήν παρά μέ κάποια πράξη διαζεύξεως (στίχ. 19). Τό γραπτό συμβόλαιο τοῦ γάμου μεταξύ τοῦ Ἰωσήφ καί τῶν γονέων τῆς παρθένου Μαρίας συνετάγη. Ἡ τελετή τοῦ Ἰουδαϊκοῦ γάμου ἐκπληρωνόταν ὅταν ὁ γαμβρός ἐλάμβανε τήν νύμφη στήν οἰκία του αὐτό εἶναι τό «συνελθεῖν αὐτούς» τοῦ στίχ. 18 καί τό «παραλαβεῖν» τῶν στίχ ,19. Ἀνήρ δίκαιος. Ἡ δικαιοσύνη τοῦ Ἰωσήφ συνίσταται στό ὅτι αὐτός δέν θέλει νά καλύψει μέ τό ὄνομά του ἕνα παιδί, τοῦ ὁποίου ἀγνοεῖ τόν πατέρα; Ἤ στό ὅτι, ἐπειδή εἶναι πεπεισμένος γιά τήν ἀρετή τῆς Μαρίας, ἀρνεῖται νά παραδώσει στήν αὐστηρή διαδικασία τοῦ Νόμου (Δευτ. 22,20 ἑξ.) αὐτό τό μυστήριο πού αὐτός δέν κατανοεῖ; Ὁ Χρυσόστομος τήν ἔκφραση «δίκαιος» τήν ἑρμηνεύει «ἥμερος καί ἐπιεικής», βλ. ΕΠΕ 9,128.21, δηλαδή εὐσπλαγχνικός. Βλ. καί Θεοφυλάκτου εἰς MPG 123,156. Καί στήν Παλαιά Διαθήκη ἡ ἑβραϊκή ἔκφρασις hq;d:x] (τσεδακά), ἡ σημαίνουσα τήν δικαιοσύνην, ἀποδίδεται ἀπό τούς Ο καί μέ τήν λ. «ἐλεημο - σύνη». Λάθρα. Μέ «ἕνα γράμμα διαζυγίου», ὅπου δέν θά ἀναφερόταν ἡ αἰτία τοῦ χωρισμοῦ, ἀλλά θά γινόταν ὑπαινιγμός σέ μία διαφωνία κατά ἀόριστο τρόπο. Κανένα ὅμως κείμενο τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης δέν μπορεῖ νά δικαιώσει τό «λάθρα» αὐτῆς τῆς ἀποπομπῆς. Ἀντίθετα, γιά νά εἶναι νόμιμη ἡ πράξη, πρέπει νά σφραγισθεῖ μέ μία ἐπίσημη βεβαίωση (Δευτ. 24,1). Ἐντεῦθεν τό ἐρώτημα τοῦ ἁγίου Ἱερωνύμου, «πῶς ὁ Ἰωσήφ μπορεῖ νά χαρακτηρίζεται δίκαιος, ὅταν κρύπτει τό νομιζόμενο ὡς ἁμάρτημα τῆς συζύγου του;». 1,20. Ἄγγελος Κυρίου. Ὀνομασία, ἡ ὁποία, ὅπως στήν Παλαιά Διαθήκη, σημαίνει τήν ἐπέμβαση τοῦ ἴδιου τοῦ Θεοῦ (Γεν. 16,7.13. Ἐξ. 3,2). Δέν πρέπει νά συγχέεται ὁ Ἄγγελος τοῦ Κυρίου μέ τούς ἀγγέλους. 1,21. Ἰησοῦν. Τό ὄνομα αὐτό εἶναι μιά ἐξελληνισμένη μορφή τοῦ ἑβραϊκοῦi 12

13 v hy _ («Γιεχωσού α»), πού ἡ ἀρχική ἔννοιά του ἦταν ὁ «Γιαχβέ βοηθεῖ» ἀπό ρίζα w v; («σαβά») «βοηθῶ». Μία λαϊκή ὅμως ἐτυμολογία συνέδεσε τό ὄνομα καί μάλιστα τήν συντομευμένη του μορφή μέ τήν ρίζα v y : («γιασά»), «σώζω» καί μέ τό οὐσιαστικό h ;Wvy («Γιεσού α»), «σωτηρία». Ἡ λαϊκή ἑρμηνεία τοῦ «Ἰησοῦς» ὡς «ὁ Θεός σώζει» ἐκφράζεται δυνατά στήν Κ.Δ. καί μάλιστα στόν στίχο μας ἐδῶ: «Αὐτός γάρ σώσει τόν λαόν αὐτοῦ...» (βλ. καί Πράξ. 4,22). Ὁ λαός θά σωθεῖ ὄχι ἀπό ἐξωτερικούς ἐχθρούς ἤ φυσικούς κινδύνους, ἀλλά «ἀπό τῶν ἁμαρτιῶν αὐτῶν». Δύο ἑρμηνεῖες τοῦ ἀρχαγγελικοῦ μηνύματος εἶναι δυνατές: (1) Ὁ ἄγγελος ἀποκαλύπτει στόν Ἰωσήφ τήν παρθενική σύλληψη τῆς Μαρίας καί ἀναθέτει ἐπί πλέον τήν ἀποστολή νά δώσει στό Παιδί τό ὄνομα Ἰησοῦς. (2) Ὁ ἄγγελος ἀποκαλύπτει ὅτι, ἄν καί ἡ Μαρία συνέλαβε παρθενικά ἐκ Πνεύματος Ἁγίου, ὅμως αὐτός ἔχει ἕνα σπουδαῖο ρόλο νά παίξει: Θά παράσχει σ αὐτό τό Παιδί τήν δαυϊτική υἱότητά του δίδοντάς του τό ὄνομά του. 1,22. Τοῦτο δέ ὅλον γέγονεν ἵνα... Ἐδῶ ἔχουμε τήν πρώτη ἐκ τῶν παραθέσεων τοῦ Ματθαίου μέ τίς ὁποῖες σημειώνει τήν ἐκπλήρωση μεγάλων γεγονότων τῆς ζωῆς τοῦ Χριστοῦ προφητευθέντων στήν ΠΔ (βλ. 1,22. 2, ,14. 8,17. 13,35 21, ). Ἀλλά ὁ Ματθαῖος δέν εἶναι ὁ μόνος πού βλέπει ὅτι οἱ Γραφές ἐκπληρώνονται στόν Ἰησοῦ. Ὁ Ἰησοῦς ὁ Ἴδιος διακηρύσσει ὅτι αὐτές ὁμιλοῦν γι Αὐτόν (βλ. Ματθ. 11,4-6. Λουκ. 4,21.18,31. 24,44. Ἰωάν. 5,39. 8,56. 17,12 κ.ἄ). Ἵνα πληρωθῇ. Γιά τό ρῆμα αὐτό βλ. σχόλ. εἰς 5,17. 1,23. Τό κείμενο τοῦ Ἠσ. παρατίθεται κατά τούς Ο, ἐκτός ἀπό τήν ἀνάγνωση «καλέσουσι», τήν ὁποία οἱ Ο ἔχουν «σύ θά καλέσεις» καί τό Ἑβραϊκό κείμενο ἔχει «αὐτή θά καλέσει». Τήν ἀνάγνωση «καλέσουσι...» τήν ἔκανε ὁ εὐαγγελιστής γιά νά προσαρμόσει τήν παράθεση πρός τά συμβάντα, γιατί πραγματικά ὁ Ἰωσήφ δέν κάλεσε ποτέ τό ὄνομα τοῦ Παιδίου Ἐμμανουήλ. Ως ἄλλη ἐξήγηση γιά τήν διαφορετική γραφή μποροῦμε νά ποῦμε ὅτι ὁ Ματθαῖος διασώζει ἄλλη γραφή τοῦ Ἠσ. 7,14 μαρτυρουμένη ἀπό τό Qumran (1Q Is a ), τό ὁποῖο ἔχει «θά καλέσουν». Παρθένος. Ἡ ἀντίστοιχη ἑβραϊκή λέξη τοῦ Ἠσ. 7,14 εἶναι hm;l] _ («ἁλμά»), νεαρή κόρη. Ὁ Ματθαῖος χρησιμοποιεῖ τήν ἔκφραση «παρθένος» γιά νά βεβαιώσει τήν παρθενική γέννηση. Οἱ Ἰουδαῖοι, οἱ ὁποῖοι ἀρνοῦνται τήν παρθενική σύλληψη τοῦ Ἰησοῦ, ἐπιμένουν στό hm;l] _(«ἁλμά») τοῦ Ἑβραϊκοῦ κειμένου, τό ὁποῖο σημαίνει γενικά «νεαρή κόρη». Τήν ἀξιοπιστία ὅμως ἔχει ἡ Μετάφραση τῶν Ο, πού ἀποδίδει τήν λέξη μέ τό «παρθένος», βλ. Ζιγαβηνοῦ εἰς MPG 129, Ἡ γέννηση τοῦ Σωτῆρος ἐγκαινιάζει τήν μεσσιακή ἐποχή τῆς σωτηρίας, στήν ὁποία ἀποβλέπει ὅλη ἡ Παλαιά Διαθήκη. Ἡ ἐποχή αὐτή ἀρχίζει μέ τήν παρθενική γέννηση ἑνός Παιδίου καί ἐδῶ ἔγκειται ἡ δύναμη τοῦ ὑπαινιγμοῦ στό χωρίο τοῦ Ἠσαΐου. Ὁ Ἰησοῦς πραγματοποιεῖ τήν παρουσία τοῦ Θεοῦ μεταξύ τοῦ λαοῦ του μέ ἕνα ἐντελῶς νέο τρόπο! Γι αὐτό καί ἡ ἔμφαση τοῦ χωρίου εἶναι στό «Ἐμμανουήλ». 1,25. Οὐκ ἐγίγνωσκεν. Τό ρ. «γινώσκω» στήν βιβλική γλώσσα μπορεῖ νά σημαίνει καί τήν ἕνωση τοῦ ἀνδρογύνου (βλ. Γεν. 4,1.17. Λουκ. 1,34 σχόλ.), πρᾶγμα πού ὑποδηλώνει ὅτι ὁ γάμος δέν πρέπει νά εἶναι ἁπλῆ ἕνωση σωμάτων, ἀλλά ψυχική κοινωνία καί ἑνότητα τῶν συζύγων. Ἕως οὗ ἔτεκε τόν υἱόν αὐτῆς. «Τουτέστιν, οὐκ ἐμίγη αὐτῇ οὐδέποτε» (Θεοφύλακτος, MPG 123,160). «Ἰδίωμά ἐστι τῆς Γραφῆς, τό τήν λέξιν πολλάκις τήν ἕως μή ἐπί περιωρισμένου τιθέναι χρόνου» (Ζιγαβηνός, MPG 129,133). Βλ. Γεν. 8,7. Β Βασ. 6,23. Ματθ. 28,10. Ἐδῶ ἔχουμε ἕνα σημιτικό ὑπόβαθρο. Ἡ ἔκφραση λοιπόν εἶναι ἑβραϊσμός, διά τῆς ὁποίας σημαίνεται ἡ παρθενική γέννηση τοῦ Ἰησοῦ, χωρίς ὅμως νά ὑποδηλώνεται ἀπ αὐτήν ὅτι μετά ταῦτα ἡ παρθένος Μαρία ἔγινε σύζυγος τοῦ Ἰωσήφ. Ἡ πρόθεση τοῦ Ματθαίου εἶναι νά ἀποκαλύψει τήν παρθενική γέννηση τοῦ Ἰησοῦ, πού δέν ἦταν γνωστή (βλ. Ματθ. 13,55), νά βεβαιώσει ὅτι ὁ Ἰωσήφ δέν εἶναι ὁ φυσικός πατέρας τοῦ Ἰησοῦ καί ἡ γλώσσα του καθορίζεται ἀπό τόν σκοπό του αὐτό. Τό ὅτι μετά τήν γέννηση τοῦ Ἰησοῦ δέν ὑπῆρχε συζυγία τῆς Παρθένου Μαρίας καί τοῦ Ἰωσήφ δέν ἦταν ἀνάγκη νά τό γράψει ὁ εὐαγγελιστής, γιατί ἦταν γνωστό αὐτό στήν Ἐκκλησία, εἶναι δέ ἀσέβεια νά ὑποθέσει κανείς τό ἀντίθετο, ἀκόμη δέ καί νά τό σκεφθεῖ. «Πῶς γάρ ἄν ἥψατο (ὁ Ἰωσήφ) τῆς ἁγίας ἐκείνης, μεθ ὅ μάλιστα ἔγνω τόν ἄφραστον ἐκεῖνον τόκον;» (Θεοφύλακτος, MPG 123,160). Περί τῶν λεγομένων «ἀδελφῶν» τοῦ Ἰησοῦ βλ. σχόλιο εἰς Ματθ. 12,46. Τό πρωτότοκος ὁμοίως σημαίνει τόν πρῶτον 13

14 γεννηθέντα, χωρίς νά ὑποδηλώνεται ἀπό τήν ἔκφραση ὅτι ὁπωσδήποτε γεννήθηκαν καί ἄλλοι υἱοί βλ. Ἐξ. 13, ,19 Α Βασ. 6,10.14 καί Ζιγαβηνοῦ εἰς MPG 129,136. Γιά τούς «ἀδελφούς τοῦ Ἰησοῦ» βλ. 12,46 σχόλ. Ἡ προσκύνηση τῶν μάγων (2,1-12) Στήν Π.Δ. εἶχε προφητευθεῖ ἐπίσης σέ πολλά της σημεῖα καί ἡ προσκύνηση τοῦ Μεσσία ἀπό τούς Ἐθνικούς (βλ. Ἀριθμ. 24,17. Ἠσ. 42,4. 49,23. 60,5 ἑξ. Ψαλμ. 71,10-15 κ.ἀ.). Ὁ Ματθαῖος βλέπει τήν ἐκπλήρωση τῆς προφητείας αὐτῆς στήν προσκύνηση τοῦ γεννηθέντος Μεσσίου ἀπό τούς Μάγους τῆς Ἀνατολῆς. Ἀλλά ἀπό ποῦ ἔμαθαν οἱ Μάγοι γιά τήν ἀνατολή ἀστέρος κατά τήν γέννηση τοῦ Μεσσία; Ἀπό τήν προφητεία τοῦ Βαρλαάμ (βλ. Ἀριθμ. 24,17), γι αὐτό καί λέγουν γι αὐτούς ὅτι εἶναι ἀπόγονοι αὐτοῦ τοῦ μάντεως Βαρλαάμ. 2, 1 Τοῦ δὲ Ἰησοῦ γεννηθέντος ἐν Βηθλεὲμ τῆς Ἰουδαίας ἐν ἡμέραις Ἡρῴδου τοῦ βασιλέως, ἰδοὺ μάγοι ἀπὸ ἀνατολῶν παρεγένοντο εἰς Ἱεροσόλυμα 2 λέγοντες ποῦ ἐστιν ὁ τεχθεὶς βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων; Εἴδομεν γὰρ αὐτοῦ τὸν ἀστέρα ἐν τῇ ἀνατολῇ καὶ ἤλθομεν προσκυνῆσαι αὐτῷ. 3 Ἀκούσας δὲ Ἡρῴδης ὁ βασιλεὺς ἐταράχθη καὶ πᾶσα Ἱεροσόλυμα μετ αὐτοῦ, 4 καὶ συναγαγὼν πάντας τοὺς ἀρχιερεῖς καὶ γραμματεῖς τοῦ λαοῦ ἐπυνθάνετο παρ αὐτῶν ποῦ ὁ Χριστὸς γεννᾶται. 5 Οἱ δὲ εἶπον αὐτῷ ἐν Βηθλεὲμ τῆς Ἰουδαίας οὕτω γὰρ γέγραπται διὰ τοῦ προφήτου 6 Καὶ σὺ Βηθλεέμ, γῆ Ἰούδα, οὐδαμῶς ἐλαχίστη εἶ ἐν τοῖς ἡγεμόσιν Ἰούδα ἐκ σοῦ γὰρ ἐξελεύσεται ἡγούμενος, ὅστις ποιμανεῖ τὸν λαόν μου τὸν Ἰσραήλ. 7 Τότε Ἡρῴδης λάθρα καλέσας τοὺς μάγους ἠκρίβωσε παρ αὐτῶν τὸν χρόνον τοῦ φαινομένου ἀστέρος, 8 καὶ πέμψας αὐτοὺς εἰς Βηθλεὲμ εἶπε πορευθέντες ἀκριβῶς ἐξετάσατε περὶ τοῦ παιδίου, ἐπὰν δὲ εὕρητε, ἀπαγγείλατέ μοι, ὅπως κἀγὼ ἐλθὼν προσκυνήσω αὐτῷ. 9 Οἱ δὲ ἀκούσαντες τοῦ βασιλέως ἐπορεύθησαν καὶ ἰδοὺ ὁ ἀστὴρ ὃν εἶδον ἐν τῇ ἀνατολῇ προῆγεν αὐτούς, ἕως ἐλθὼν ἔστη ἐπάνω οὗ ἦν τὸ παιδίον 10 ἰδόντες δὲ τὸν ἀστέρα ἐχάρησαν χαρὰν μεγάλην σφόδρα, 11 καὶ ἐλθόντες εἰς τὴν οἰκίαν εἶδον τὸ παιδίον μετὰ Μαρίας τῆς μητρὸς αὐτοῦ, καὶ πεσόντες προσεκύνησαν αὐτῷ, καὶ ἀνοίξαντες τοὺς θησαυροὺς αὐτῶν προσήνεγκαν αὐτῷ δῶρα, χρυσὸν καὶ λίβανον καὶ σμύρναν 12 καὶ χρηματισθέντες κατ ὄναρ μὴ ἀνακάμψαι πρὸς Ἡρῴδην, δι ἄλλης ὁδοῦ ἀνεχώρησαν εἰς τὴν χώραν αὐτῶν. 2, 1 Ὅταν ὁ Ἰησοῦς γεννήθηκε στήν Βηθλεέμ τῆς Ἰουδαίας κατά τίς ἡμέρες τοῦ Ἡρώδη τοῦ βασιλέως, ἔφτασαν οἱ μάγοι ἀπό τήν Ἀνατολή στά Ἰεροσόλυμα 2 καί ρω- 14

15 τοῦσαν: «Ποῦ εἶναι ὁ νεογέννητος βασιλεύς τῶν Ἰουδαίων; Γιατί εἴδαμε τό ἄστρο του νά ἀνατέλλει καί ἤρθαμε νά τόν προσκυνήσουμε». 3 Ὅταν ἄκουσε αὐτά ὁ βασιλεύς Ἡρώδης, ταράχτηκε καί μαζί του ὅλα τά Ἰεροσόλυμα. 4 Καί, ἀφοῦ συγκέντρωσε ὅλους τούς ἀρχιερεῖς καί τούς Γραμματεῖς τοῦ λαοῦ, ζητοῦσε νά μάθει ἀπό αὐτούς ποῦ θά γεννηθεῖ ὁ Χριστός. 5 Ἐκεῖνοι δέ τοῦ εἶπαν: «Στήν Βηθλεέμ τῆς Ἰουδαίας, γιατί ἔτσι ἔχει γραφεῖ ἀπό τόν προφήτη: 6 Καί σύ, Βηθλεέμ, γῆ τοῦ Ἰούδα, δέν εἶσαι καθόλου μικρότερη μεταξύ τῶν ἡγεμόνων τοῦ Ἰούδα. Γιατί ἀπό σένα θά προέλθει ἕνας ἀρχηγός, ὁ ὁποῖος θά κυβερνήσει τόν λαό μου τόν Ἰσραήλ». 7 Τότε ὁ Ἡρώδης κάλεσε κρυφά τούς μάγους καί ἐξακρίβωσε ἀπό αὐτούς τό χρόνο πού φάνηκε τό ἄστρο. 8 Ἔπειτα τούς ἔστειλε στή Βηθλεέμ καί τούς εἶπε: «Πηγαίνετε νά ἐξετάσετε ἀκριβῶς γιά τό παιδί. Καί ὅταν τό βρεῖτε, νά μέ εἰδοποιήσετε, γιά νά πάω κι ἐγώ νά τό προσκυνήσω». 9 Αὐτοί δέ, ἀφοῦ ἄκουσαν τόν βασιλέα, ἔφυγαν. Καί νά, τό ἄστρο, πού εἶχαν δεῖ νά ἀνατέλλει, προπορευόταν ἀπ αὐτούς, ἕως ὅτου ἦρθε καί στάθηκε ἐπάνω στόν τόπο, ὅπου ἦταν τό παιδί. 10 Μόλις δέ εἶδαν τό ἄστρο, αἰσθάνθηκαν πολύ μεγάλη χαρά. 11 Καί ὅταν μπῆκαν στό σπίτι, εἶδαν τό παιδί μαζί μέ τή Μαρία τή μητέρα του καί ἔπεσαν στή γῆ καί τό προσκύνησαν. Καί, ἀφοῦ ἄνοιξαν τούς θησαυρούς τους, τοῦ πρόσφεραν δῶρα, χρυσό, λιβάνι καί σμύρνα. 12 Καί, ἀφοῦ ἔλαβαν μέ ὄνειρο θεία ἀποκάλυψη νά μήν ἐπιστρέψουν στόν Ἡρώδη, ἀναχώρησαν γιά τήν πατρίδα τους ἀπό ἄλλο δρόμο. 2,1-12. Ἀφοῦ ὁ Ματθαῖος παρουσίασε στό κεφ. 1 τό Πρόσωπο τοῦ Ἰησοῦ, τοῦ υἱοῦ τοῦ Δαβίδ καί τοῦ υἱοῦ τοῦ Θεοῦ, στό κεφ. 2 χαρακτηρίζει τήν ἀποστολή του ἀπό τήν σωτηρία πού προσφέρει στούς ἐθνικούς γιατί ἀπ αὐτούς τώρα ὁ Ἰησοῦς ἑλκύει τούς σοφούς τους πρός τό φῶς του (στίχ. 1-12). Ὁμοίως στό κεφ. 2 ὁ Ματθαῖος χαρακτηρίζει τήν ἀποστολή τοῦ Ἰησοῦ ἀπό τά παθήματα τοῦ ἰδίου του λαοῦ, τοῦ Ἰσραήλ, τοῦ ὁποίου αὐτός τώρα ζεῖ τήν πείρα τῶν δεινῶν του: Τήν πρώτη ἐξορία στήν Αἴγυπτο (στίχ ), τήν δεύτερη αἰχμαλωσία (στίχ ), τήν ἐπιστροφή τοῦ μικροῦ «Ὑπολοίπου» (rwx : «νατσούρ» = τό Ὑπόλοιπο στίχ ). Αὐτές οἱ διηγήσεις «ἀγγαδικοῦ» (= διδακτικοῦ) χαρακτῆρος διδάσκουν διά τῶν γεγονότων αὐτό πού ὁ Λουκᾶς (εἰς 2,30-34) διδάσκει διά τῶν προφητικῶν λόγων τοῦ Συμεών. 2,1. Ἐν ἡμέραις Ἡρώδου. Μία ἀπό τίς σπάνιες χρονολογικές πληροφορίες, πού μᾶς δίνει ὁ Ματθαῖος, τοποθετεῖ τό γεγονός τῆς περικοπῆς μας στά χρόνια τοῦ Ἡρώδου τοῦ Μεγάλου. Περίπου τό 5 ἤ 4 πρίν ἀπό τήν χριστιανική χρονολογία, κατά τήν ὁποία ἀρχίζει κατά λάθος, ἡ γέννηση τοῦ Χριστοῦ. Ὁ Ἡρώδης ἐβασίλευσε ἀπό τό 37 ἕως τό 4 π.χ. στήν Ἰουδαία, στήν Ἰδουμαία, τήν Σαμάρεια, τήν Γαλιλαία, τήν Περαία καί ἄλλες περιοχές τῆς πλευρᾶς τῆς λίμνης Hauran. Θέτοντας ὁ Ματθαῖος τόν βασιλέα Ἡρώδη παράλληλα μέ τόν Ἰησοῦ προαναγγέλλει τήν σύγκρουση αὐτοῦ τοῦ ἀληθινοῦ Βασιλέως καί Σωτῆρος τοῦ λαοῦ Του πρός τίς ἐπίσημες ἐξουσίες (1,21. 2,2)! Κανένα γεγονός, ἀναφερόμενο εἴτε ἀπό τόν Ματθαῖο εἴτε ἀπό τόν Λουκᾶ, δέν ρίχνει φῶς στήν ἐποχή τῆς γεννήσεως τοῦ Χριστοῦ. Ἡ ἔκφραση «ποιμένες ἀγραυλοῦντες» (Λουκ. 2,8) ὑποδηλώνει μᾶλλον τήν ἄνοιξη παρά τόν 15

16 χειμώνα ὡς τοιαύτη ἐποχή. Ὁ Χρυσόστομος ὅμως θεωρεῖ τόν χειμώνα ὡς τοιαύτη ἐποχή, βλ. Ὁμιλ. εἰς τήν Γενέθλιον ἡμέραν τοῦ Σωτῆρος, εἰς ΑΑΠ 21,360 Α ἑξ. Μάγοι. Πιθανῶς ὁ ὅρος χρησιμοποιεῖται μέ τήν εὐρεῖα ἔννοια. Ὑπό τήν λ. «μάγους» μπορεῖ νά νοήσουμε τούς Βαβυλωνίους ἀστρολόγους ἤ τούς Πέρσες ἱερεῖς, οἱ ὁποῖοι εἶχαν ἤδη ἔλθει σέ σχέση μέ τόν μεσσιανικό ἰουδαϊσμό. Ἀργότερα ἡ λέξη ἐσήμαινε γενικά τόν εἰδικευμένο σέ ὁποιαδήποτε μυστική γνώση καί δύναμη. Τέλος, ἡ λέξη κατήντησε νά σημαίνει τόν ἀγύρτη. Ὁ Ματθαῖος ἀσφαλῶς δέν χρησιμοποιεῖ ἐδῶ τήν λέξη μέ τήν ἐφθαρμένη της ἔννοια. Τίποτε δέν δεικνύει περί τῶν ἐδῶ μάγων ὅτι πρόκειται περί βασιλέων. Ἀπό ἀνατολῶν. Μιά τέτοια διήγηση ἀπαιτεῖ νά δώσουμε στήν ἀσαφῆ ἔκφραση «ἀνατολῶν» μία γενική σημασία: Οἱ πρός ἀνατολάς εὑρισκόμενες χῶρες, πού εἶχαν σοφούς ἀστρολόγους. Μᾶλλον θά νοήσουμε τήν Μεσοποταμία, τήν πατρίδα τῆς ἀστρολογίας στόν ἑλληνιστικό κόσμο. 2,2. Αὐτοῦ τόν ἀστέρα. Ἡ ἔκφραση ἀντανακλᾶ τήν λαϊκή πίστη ὅτι κάθε πρόσωπο ἀντιπροσωπεύεται ἀπό ἕνα ἀστέρι, τό ὁποῖο ἐμφανίζεται στήν γέννησή του. Ἄν καί ὁ ὑπαινιγμός δέν εἶναι σαφής, ὁ Ἰουδαῖος ἀναγνώστης στήν ἔκφραση τοῦ στίχου μας θά ἐννόησε τόν ἀστέρα πού ἀνατέλλει ἀπό τόν Ἰακώβ (Ἀριθμ. 24,17) ἕνα ὑπαινιγμό γιά τόν Δαβίδ, πού συνήθως ἑρμηνεύεται μέ μεσσιανική ἔννοια, βλ. Θεοφυλάκτου εἰς MPG 123,161 καί Ζιγαβηνοῦ εἰς MPG 129,137). Ἐν τῇ ἀνατολῇ. Ἡ λέξη ἐδῶ ἔχει τήν κυρία της ἔννοια, τήν ἀνατολή τοῦ ἀστέρος. Ὁμοίως καί στόν στίχ. 9. Αὐτό τό σημεῖο ἦταν τό πιό ἐνδιαφέρον γιά τόν Ἡρώδη (βλ. στίχ.7). 2,4. Ὁ Ἡρώδης συγκέντρωσε τούς θρησκευτικούς ὑπευθύνους τοῦ λαοῦ. Οἱ «ἀρχιερεῖς» ἦταν μέλη τῶν μεγάλων ἱερατικῶν οἰκογενειῶν τῆς Ἱερουσαλήμ. Οἱ «γραμματεῖς», οἱ ὁποῖοι ὀνομάζονται ἐπίσης «νομοδιδάσκαλοι» (Λουκ. 5,17. Πράξ. 5,34) καί «νομικοί» (Λουκ. 7,30. 10,25 κ.ἄ.), εἶχαν τήν ὑποχρέωση νά ἑρμηνεύουν τίς Γραφές καί ἰδιαίτερα τόν Νόμο τοῦ Μωυσέως, γιά νά ἐξαγάγουν κανόνες συμπεριφορᾶς τοῦ ἰουδαϊκοῦ βίου. Βλ. Β Ἔσδρ. 7,6.11. Σοφ. Σειρ. 39,2. Αὐτός ὁ ρόλος τούς ἔδινε γόητρο καί ἐπιρροή μεταξύ τοῦ λαοῦ. Προήρχοντο κυρίως, ἀλλά ὄχι ἀποκλειστικά, ἀπό τούς Φαρισαίους. Ἦταν μέλη τοῦ Μεγάλου Συνεδρίου (Sanhedrin) μαζί μέ τούς ἀρχιερεῖς καί τούς πρεσβυτέρους τοῦ λαοῦ. Αὐτές οἱ δυό ὁμάδες ἑνώθηκαν κατά τοῦ Ἰησοῦ εἰς 21,15. 2,6. Ἡ παράθεση αὐτή τοῦ Μιχ. 5,1 συνδυάζεται μέ τό Β Βασ. 5,2 κατά πολύ πρωτότυπο τρόπο δέν ἀνταποκρίνεται ἀκριβῶς μέ τό κείμενο τῆς ΠΔ, οὔτε μέ τό Ἑβρ. οὔτε μέ τούς Ο. Τοποθετεῖ στά χείλη τῶν συμβούλων τοῦ Ἡρώδου μία προφητεία γιά τήν Βηθλεέμ, τῆς ὁποίας ἡ σπουδαιότητα τόσο πολύ ὑπογραμμίζεται ἀπό τόν Ματθ. 2,9. Ἔστη ἐπάνω οὗ ἦν τό παιδίον. Ἐδῶ φαίνεται σαφῶς ὅτι ὁ ἀστήρ δέν ἦταν συνήθης, ἀλλά θαυμαστός, γιατί φώτιζε καί τήν ἡμέρα, ἀλλά κυρίως γιατί κατῆλθε ἀπό τό ὕψος του καί στάθηκε πάνω ἀπό τόν τόπο, ὅπου βρισκόταν τό Παιδίον. Πρόκειται περί οὐρανίου φαινομένου σταλμένου ἀπό τόν Θεό, πού δήλωνε στούς μάγους νά προσκυνήσουν τόν Ἰησοῦν ὡς βασιλέα Μεσσία (βλ. Ἀριθμ. 24,17). Βλ. Θεοφυλάκτου, MPG 123,161 καί Ζιγαβηνοῦ, MPG 129,137. 2,9. Ἰδού ὁ ἀστήρ... ἐν τῇ ἀνατολῇ. Γιά τήν ἔκφραση «ἀνατολή» βλ. σχόλ. εἰς στίχ ,11. Χρυσόν καί λίβανον καί σμύρναν. Τά δῶρα τῶν Μάγων, πού εἶναι πλούτη καί ἀρώματα τῆς Ἀραβίας (Ἰερ. 6,20. Ἰεζ. 27,22), ἠχοῦν εἰς Ψαλμ. 71,10. Ἠσ. 60,5-6. Οἱ Πατέρες στά δῶρα τῶν Μάγων βλέπουν συμβολικά τήν Βασιλεία («χρυσόν»), τήν Θεότητα («λίβανον») καί τό Πάθος («σμύρναν») τοῦ Χριστοῦ. Στήν προσκύνηση τῶν Μάγων ἐκπληρώθηκαν οἱ Μεσσιακές προφητεῖες γιά τήν προσκύνηση τοῦ Θεοῦ τοῦ Ἰσραήλ ἀπό τούς Ἐθνικούς, βλ. Ἀριθμ. 24,17. Ἠσ. 49,23. 60,5 ἑξ. Ψαλμ. 71, Φυγή στήν Αἴγυπτο καί σφαγή τῶν νηπίων (2,13-18) Στήν περικοπή μας αὐτή ἐδῶ ὁ Ματθαῖος βλέπει στήν ζωή τοῦ Μεσσία νά ἐπαναλαμβάνεται ἡ ζωή τοῦ λαοῦ του, ὁ ὁποῖος πῆγε στήν Αἴγυπτο, ἀλλά καί ἐξῆλθε ἀπό τήν Αἴγυπτο. Ἀκόμη καί τόν θρῆνο 16

17 τῆς προμήτορος Ραχήλ γιά τήν ἐξορία τοῦ Ἰσραήλ στήν Ἀσσυρία ὁ Εὐαγγελιστής τόν βλέπει νά ἐπαναλαμβάνεται μέ τόν θρῆνο τῶν μητέρων, οἱ ὁποῖες θρηνοῦν τά σφαγιασθέντα ἀπό τόν Ἡρώδη τέκνα τους. 2, 13 Ἀναχωρησάντων δὲ αὐτῶν ἰδοὺ ἄγγελος Κυρίου φαίνεται κατ ὄναρ τῷ Ἰωσὴφ λέγων ἐγερθεὶς παράλαβε τὸ παιδίον καὶ τὴν μητέρα αὐτοῦ καὶ φεῦγε εἰς Αἴγυπτον, καὶ ἴσθι ἐκεῖ ἕως ἂν εἴπω σοι μέλλει γὰρ Ἡρῴδης ζητεῖν τὸ παιδίον τοῦ ἀπολέσαι αὐτό. 14 Ὁ δὲ ἐγερθεὶς παρέλαβε τὸ παιδίον καὶ τὴν μητέρα αὐτοῦ νυκτὸς καὶ ἀνεχώρησεν εἰς Αἴγυπτον, 15 καὶ ἦν ἐκεῖ ἕως τῆς τελευτῆς Ἡρῴδου, ἵνα πληρωθῇ τὸ ρηθὲν ὑπὸ τοῦ Κυρίου διὰ τοῦ προφήτου λέγοντος ἐξ Αἰγύπτου ἐκάλεσα τὸν υἱόν μου. 16 Τότε Ἡρῴδης ἰδὼν ὅτι ἐνεπαίχθη ὑπὸ τῶν μάγων, ἐθυμώθη λίαν, καὶ ἀποστείλας ἀνεῖλε πάντας τοὺς παῖδας τοὺς ἐν Βηθλεὲμ καὶ ἐν πᾶσι τοῖς ὁρίοις αὐτῆς ἀπὸ διετοῦς καὶ κατωτέρω, κατὰ τὸν χρόνον ὃν ἠκρίβωσε παρὰ τῶν μάγων. 17 Tότε ἐπληρώθη τὸ ρηθὲν ὑπὸ Ἱερεμίου τοῦ προφήτου λέγοντος 18 φωνὴ ἐν Ραμᾷ ἠκούσθη, θρῆνος καὶ κλαυθμὸς καὶ ὀδυρμὸς πολύς Ραχὴλ κλαίουσα τὰ τέκνα αὐτῆς, καὶ οὐκ ἤθελε παρακληθῆναι, ὅτι οὐκ εἰσίν. 2, 13 Ὅταν δέ ἀναχώρησαν οἱ μάγοι, ἕνας ἄγγελος τοῦ Κυρίου ἐμφανίζεται σέ ὄνειρο στόν Ἰωσήφ καί τοῦ λέγει: «Σήκω, πάρε τό παιδί καί τή μητέρα του καί φύγε στήν Αἴγυπτο καί μεῖνε ἐκεῖ, ἕως ὅτου σοῦ πῶ, γιατί ὁ Ἡρώδης σκοπεύει νά ἀναζητήσει τό παιδί γιά νά τό σκοτώσει». 14 Τότε ὁ Ἰωσήφ σηκώθηκε καί πῆρε νύχτα τό παιδί καί τή μητέρα του καί ἀναχώρησε γιά τήν Αἴγυπτο. 15 Καί ἔμεινε ἐκεῖ, ἕως ὅτου πέθανε ὁ Ἡρώδης, καί ἔτσι ἐκπληρώθηκε ὁ λόγος τοῦ Κυρίου διά τοῦ προφήτου, ὁ ὁποῖος εἶπε: «Ἀπό τήν Αἴγυπτο κάλεσα τόν υἱό μου». 16 Τότε ὁ Ἡρώδης, ἐπειδή εἶδε ὅτι ἐξαπατήθηκε ἀπό τούς μάγους, θύμωσε πάρα πολύ καί ἔστειλε καί σκότωσε ὅλα τά ἀρσενικά παιδιά στή Βηθλεέμ καί σ ὅλα τά περίχωρά της ἀπό δύο ἐτῶν καί κάτω, σύμφωνα μέ τό χρόνο, πού ἐξακρίβωσε ἀπό τούς μάγους. 17 Τότε ἐκπληρώθηκε ὁ λόγος τοῦ Ἰερεμία τοῦ προφήτη, ὁ ὁποῖος εἶπε: 18 «Φωνή ἀκούστηκε στή Ραμά, θρῆνος καί κλάμα καί μεγάλος ὀδυρμός. Ἦταν ἡ Ραχήλ πού ἔκλαιγε τά τέκνα της καί δέν ἤθελε νά παρηγορηθεῖ, γιατί δέν ὑπάρχουν πλέον». 2,13. Καί γιά τήν φυγή στήν Αἴγυπτο καί γιά τήν ἐπιστροφή ἀπ αὐτήν ἔχουμε πάλι ἐδῶ τήν χρήση τοῦ ὀνείρου. Ἡ φυγή καί ἡ ἐπιστροφή ἀπό τήν Αἴγυπτο εἶναι ἐδῶ ἠχώ τῶν ἱστοριῶν τοῦ Ἰωσήφ (Γεν. 17

18 37), τοῦ Μωυσέως καί τοῦ Ἰσραήλ. Ἡ διήγησή μας εἶναι φιλολογικῶς ὁμοία μέ τίς ἐλωχιμιστικές διηγήσεις τῶν ὀνείρων τοῦ Ἀβιμέλεχ (Γεν. 20,3-7), τοῦ Λάβαν (31,24) καί εἰδικώτερα μέ τήν διήγηση τοῦ Ἰακώβ τήν νύκτα τῆς ἀναχωρήσεώς του στήν Αἴγυπτο (46,2-4). Στίς διηγήσεις αὐτές ἀπαντᾶται τό σχῆμα ἐντολή - ἐκτέλεση! Σέ ὄνειρο λαμβάνονται οἱ ὁδηγίες τοῦ Θεοῦ, πού καθοδηγοῦν τόν λαό του. Ἴδια ἔννοια καί στίς Πράξεις (16,9. 18,9. 23,11), ἀλλά χωρίς τήν σημείωση τῆς ἐνθάρρυνσης, ὅπως στά ὄνειρα τοῦ Παύλου. Καί τήν μητέρα αὐτοῦ. Πρίν ἀπό τήν γέννηση τοῦ Χριστοῦ ὁ Εὐαγγελιστής καλεῖ τόν μέν Ἰωσήφ «ἄνδρα» τῆς Μαρίας (1,16.19), τήν δέ Μαρία «γυναίκα» τοῦ Ἰωσήφ (1,20.24 βλ. καί Λουκ. 2,5), ἄν καί καθαρά λέγεται ὅτι ἦταν παρθενική ἡ συμβίωση (βλ. 1,25). Μετά ὅμως τήν γέννηση τοῦ Χριστοῦ ἡ Παρθένος Μαρία λέγεται πάντοτε «Μήτηρ» τοῦ Ἰησοῦ καί ποτέ «γυνή» τοῦ Ἰωσήφ. Αὐτό δηλώνει σαφῶς τήν ἀειπαρθενία τῆς Μαρίας, γιατί ἀφοῦ, κατά τήν μαρτυρία τοῦ Εὐαγγελιστοῦ, δέν ὑπῆρχε σχέση μέ τόν Ἰωσήφ ὅταν αὐτός λέγεται «ἀνήρ» τῆς Μαρίας καί Αὐτή λέγεται «γυνή» τοῦ Ἰωσήφ, πῶς θά ὑπῆρχε τοιαύτη σχέση, τότε πού ποτέ δέν λέγονται ἔτσι, ἀλλά ἡ Μαρία λέγεται πάντα «μήτηρ» τοῦ Ἰησοῦ; Φεῦγε εἰς Αἴγυπτον. Ἡ Αἴγυπτος ἦταν τήν ἐποχή ἐκείνη μία ρωμαϊκή ἐπαρχία, γι αὐτό καί εἶχε γίνει ἕνα φυσικό ἄσυλο γιά τούς φυγάδες τῆς Παλαιστίνης. Ὁ ἀριθμός τῶν Ἰουδαίων πού ἐγκαθίσταντο στήν Ἀλεξάνδρεια καί σέ ἄλλες πόλεις τῆς Αἰγύπτου ἔγινε ἀκόμη μεγαλύτερος στά τελευταῖα χρόνια τῆς τυραννικῆς βασιλείας τοῦ Ἡρώδου. 2,14. Ἡ κατασκευή τῆς διήγησης ἐδῶ ὁμοιάζει μέ τίς διηγήσεις τῆς φυγῆς τοῦ Ἰακώβ (Γεν. 27,43-45), τοῦ Λώτ (Γεν. 19,15) ἤ τοῦ Μωϋσῆ (Ἐξ. 2,15) ἄς ἔχουμε δέ ὑπ ὄψιν πρό παντός τήν διήγηση τοῦ Ἰεροβοάμ φεύγοντος στήν Αἴγυπτο, τόν παραδοσιακό τόπο τῶν φυγάδων κατά τήν Βίβλο (Γ Βασ. 11,40). 2,15β. Ἐξ Αἰγύπτου ἐκάλεσα τόν υἱόν μου. Ἡ παράθεση αὐτή μνημονεύει τό χωρίο Ὠσηέ 11,1 (κατά τό Ἑβραϊκό κείμενο), ὅπου τό «υἱός» ἀναφέρεται στόν Ἰσραήλ (πρβλ. μέ Ἐξ. 4, Δευτ. 1,31), καί δηλώνει τήν ἐλευθερία μέ τήν ὁποία ὁ Ματθαῖος χρησιμοποιεῖ τήν Παλαιά Διαθήκη. Ὁ Ἰσραήλ, ὁ «υἱός» τοῦ προφητικοῦ κειμένου, ἦταν εἰκόνα τοῦ Μεσσία. Ὁ Ἰησοῦς ἀναπαριστᾶ στόν Ἑαυτό Του τήν ζωή τοῦ Ἰσραήλ, γι αὐτό καί εἶναι ὁ «νέος Ἰσραήλ». Ὁ Ματθαῖος θέλει ὄχι νά δικαιολογήσει τόν σκοπό τῆς ἀναχωρήσεως, ἀλλά νά θεμελιώσει μέ μία προφητεία τήν ἐξορία τοῦ Ἰησοῦ ἐπικαλούμενος τήν Ἔξοδο. 2,16. Τότε Ἡρώδης ἰδών ὅτι... Ἡ διήγηση αὐτή ἔχει ἕνα προηγούμενο παράλληλο ἀπό τήν νηπιακή ἡλικία τοῦ Μωυσῆ διατηρηθέν στίς ραββινικές παραδόσεις: Ἀφοῦ, εἴτε διά ὁραμάτων εἴτε διά μάγων, ἀναγγέλθηκε ἡ γέννηση τοῦ νηπίου, ὁ Φαραώ διέταξε νά σφάξουν τά νεογέννητα, βλ. καί Θεοφυλάκτου εἰς MPG 129,152. Τό τραγικό γεγονός τῆς σφαγῆς τῶν ἀθώων νηπίων δέν μνημονεύεται ἀλλοῦ στήν Καινή Διαθήκη, ἀλλά οὔτε καί σέ κανένα ἄλλο ἐξωβιβλικό κείμενο, ἦταν ὅμως μία πράξη ἀπόλυτα σύμφωνη πρός τόν θηριώδη χαρακτήρα τοῦ Ἡρώδου. Ἡ διήγηση περί τῆς σφαγῆς τῶν νηπίων ἦταν πιθανόν προ-ματθαιϊκή (ὑπενθυμίζει τόν στίχ. Ματθ. 22,7), ἀλλά διασκευάστηκε ἀπό τόν Εὐαγγελιστή μέ τήν παράθεση τοῦ χωρίου τοῦ Ἰερεμίου (στίχ. 18), μέ τό ὁποῖο ὡς νά γίνεται καί καθορισμός τῆς τοποθεσίας τοῦ στίχ. μας «ἐν Βηθλεέμ καί ἐν πᾶσι τοῖς ὁρίοις αὐτῆς». Βλ. καί σχόλια στόν ἑπόμενο στίχ. Τά νήπια πού ἐσφάγησαν δέν θά πρέπει νά ἦταν πάνω ἀπό 30 ἤ 50 τό πολύ. Ἡ Βηθλεέμ ἦταν μία μικρή πολίχνη καί ἄς λάβουμε πάλι ὑπ ὄψιν ὅτι ἐσφάγησαν μόνο τά ἄρρενα. Ἔχει ὅμως ὡραία πνευματική ἑρμηνεία ὁ ἀριθμός τῆς παραδόσεως περί νηπίων, συνδυαζόμενος μέ τόν ἀριθμό τῆς Ἀποκαλύψεως (14,1), ὅπως ὅτι ἡ ἁγνότητα καί τό μαρτύριο πού εἶχαν τά νήπια μάρτυρες τῆς περικοπῆς μας αὐτά τά δύο μᾶς κάνουν ἀκολούθους τοῦ Ἀρνίου. 2, Παράθεση τοῦ χωρίου Ἰερ. 38,15 (Ἑβρ. 31,15), τό ὁποῖο ἀναφέρεται στήν ἐξορία τῶν βορείων φυλῶν στήν Ἀσσυρία (722/21 π.χ.). Πραγματικά, κατά τήν πρώτη ἔννοια τῶν στίχων τοῦ Εὐαγγελιστοῦ, εἶναι οἱ ἄνδρες τοῦ Ἐφραίμ, ὁ Μανασσῆς καί ὁ Βενιαμίν, πού σφαγιάστηκαν ἤ ἐκπατρίστηκαν ὑπό τῶν Ἀσσυρίων, τούς ὁποίους κλαίει ἡ προμήτωρ τους Ραχήλ, ἡ γυναίκα τοῦ Ἰακώβ. Ἡ Ραμά εἶναι μία τοποθεσία βορείως τῆς Ἰερουσαλήμ, ὅπου ἡ σκηνή ἐθνικῆς θλίψεως (Ἰερ. 47,1 Ο Δαμάν). Τήν ἐφαρμογή πού κάνει ὁ Ματθαῖος μπόρεσε νά τήν φαντασθεῖ ἀπό μία παράδοση, πού τοποθετεῖ τόν τάφο τῆς Ραχήλ στήν περιοχή τῆς 18