ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΜΕΡΕΣ ΣΕ ΕΝΑ ΝΕΟ ΣΧΟΛΕΙΟ

Transcript

1 ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΜΕΡΕΣ ΣΕ ΕΝΑ ΝΕΟ ΣΧΟΛΕΙΟ Σ αυτή την ενότητα: Θα προσπαθήσουμε να καταλάβουμε τους παράγοντες της επικοινωνίας (ποιος μιλάει ή γράφει, σε ποιον, για ποιο σκοπό, με ποιο θέμα, πού και πότε). Θα μελετήσουμε ποικίλους κώδικες επικοινωνίας. Θα γνωρίσουμε διάφορα είδη προτάσεων. Θα διαβάσουμε, θα μιλήσουμε και θα γράψουμε για τις σκέψεις και τα συναισθήματα από τις πρώτες μας μέρες στο νέο σχολείο, το Γυμνάσιο. Α. Εισαγωγικά κείμενα [Πρώτη μέρα στο Γυμνάσιο] (σελ. 10) Εισαγωγικά Το κείμενο αυτό είναι απόσπασμα από ένα λογοτεχνικό βιβλίο της Βούλας Μάστορη, «Στο Γυμνάσιο». Μιλάει για ένα κορίτσι που πηγαίνει για πρώτη φορά στο Γυμνάσιο και πολλά πράγματα της φαίνονται παράξενα ή καινούρια.

2 Ενότητα 1η 4 Στο απόσπασμα αυτό από το λογοτεχνικό βιβλίο της Βούλας Μάστορη «Στο Γυμνάσιο» παρακολουθούμε την πρώτη μέρα στο Γυμνάσιο μιας μαθήτριας, της Άννας. Η Άννα πηγαίνει στο σχολείο πολύ σοβαρή, καθώς αισθάνεται ότι έχει πλέον μεγαλώσει. Όταν όμως φτάνει στον αυλόγυρο του Γυμνασίου, συνειδητοποιεί ότι είναι πολύ μικρή, σε σύγκριση με τους μαθητές των μεγαλύτερων τάξεων του Γυμνασίου. Ένας φίλος της, ο Γιώργος, την οδηγεί στο κάτω μέρος του προαυλίου, όπου βρίσκονται οι μαθητές που έχουν την ίδια ηλικία με εκείνη. Τότε χτυπάει το κουδούνι και αρχίζει ο αγιασμός, που τον κάνει ο ίδιος παπάς που τον έκανε και στο Δημοτικό, ο παπά-νικόλας. Στη συνέχεια, ο νέος γυμνασιάρχης βγάζει ένα λόγο κατά τον οποίο μιλάει για τις υποχρεώσεις των μαθητών και για αυτά που απαγορεύεται να κάνουν. Κάποιοι από τους μαθητές των μεγάλων τάξεων αρχίζουν να διαμαρτύρονται, αλλά ο γυμνασιάρχης δε δίνει σημασία σε αυτούς, μόνο θυμώνει. Επειδή ο γυμνασιάρχης μιλά χρησιμοποιώντας επίσημο ύφος και σε πολλά σημεία δυσνόητες λέξεις, η Άννα δεν τον καταλαβαίνει και ρωτά τη διπλανή της κοπέλα, την Αγγέλα, αν καταλαβαίνει τα λόγια του γυμνασιάρχη. Το γεγονός αυτό στάθηκε η αφορμή της γνωριμίας των δύο κοριτσιών, καθώς και της απόφασής τους να μοιραστούν το ίδιο θρανίο. Σχολιασμός εικόνας Η εικόνα στο κάτω δεξιά μέρος της σελίδας 10 παρουσιάζει μια ομάδα από μικρά παιδιά να παρακολουθούν ένα σχετικά ώριμο και σοβαρό κύριο να βγάζει λόγο. Αριστερά από τον κύριο αυτόν στέκεται ένας ιερέας, μαζί με το τραπεζάκι και τα σκεύη που χρειάζονται για τον αγιασμό, ενώ δεξιά από τον κύριο στέκονται δύο καλοντυμένοι νέοι, ένας άντρας και μία γυναίκα. Η εικόνα φαίνεται να αναφέρεται στο κείμενο της ίδιας σελίδας, παρουσιάζει, δηλαδή, το γυμνασιάρχη που βγάζει το λόγο και τον παπά-νικόλα που μόλις κάνει αγιασμό, ενώ οι δύο νεαροί ενδεχομένως να είναι οι νέοι καθηγητές του σχολείου.

3 5 Ενότητα 1η ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ η ματίτσα: ο αυλόγυρος: η κυράτσα: το βλαχαντερό: αθέλητα: πάραυτα: θα υποστούν: οι κυρώσεις: η σύντομη ματιά ο περιφραγμένος χώρος που περιβάλλει ένα κτίριο, η περιφραγμένη αυλή (μειωτικό ειρωνικό) γυναίκα κατώτερης οικονομικής και κοινωνικής τάξης, κουτσομπόλα (μειωτικό) επαρχιώτης, αυτός που συμπεριφέρεται σαν αγροίκος για κάτι που γίνεται χωρίς τη θέληση κάποιου (λόγιο, επίσημο) αμέσως, στη στιγμή (<υφίσταμαι) (όταν είναι μεταβατικό) υποχρεώνομαι να περάσω μια δοκιμασία ( < η κύρωση, γενική ενικού: της κύρωσης/ της κυρώσεως) στον πληθυντικό, η ποινή που προβλέπεται για συγκεκριμένο αδίκημα ή παράπτωμα οι συμμορφωθέντες: ( < ο συμμορφωθείς, η συμμορφωθείσα, το συμμορφωθέν) λόγιο, επίσημο) αρχαιοπρεπής μετοχή παθητικού αορίστου του ρήματος συμμορφώνομαι Πώς νιώθει η Άννα, η κύρια ηρωίδα του αποσπάσματος, μόλις μπαίνει για πρώτη φορά στο χώρο του Γυμνασίου; Από που καταλαβαίνουμε τα συναισθήματά της; Μπορούμε να εκφράσουμε τα συναισθήματά μας (θετικά: χαρά, επιδοκιμασία, θαυμασμός ή και αρνητικά: λύπη, απογοήτευση, οργή) όχι μόνο λεκτικά, αλλά και μέσα από εκφράσεις του προσώπου ή χειρονομίες. Η διάθεση της Άννας παρουσιάζει διακυμάνσεις. Αρχικά, κατευθύνεται προς το γυμνάσιο με σοβαρότητα και αυτοπεποίθηση, καμαρώνοντας που αποτελεί πλέον ένα γυμνασιοκόριτσο. Τονώνει τον εαυτό της παίρνοντας μια βαθιά ανάσα και μπαίνει στον αυλόγυρο του γυμνασίου. Όμως μόλις μπαίνει στο προαύλιο, η διάθεσή της αλλάζει αμέσως προς το χειρότερο. «Αμέσως όμως», σύμφωνα με το κείμενο, «ένιωσε να βουλιάζει», να χάνει την αυτοπεποίθηση και τη σιγουριά που ένιωθε λίγα λεπτά νωρίτερα. Όλοι της φαίνονται τεράστιοι και

4 Ενότητα 1η 6 η ίδια ένας νάνος που δεν έχει καμία θέση ανάμεσά τους. Η μοναξιά την τυλίγει («Και δεν ξέρω κανέναν εδώ»), ενώ νιώθει μειονεκτικά, επειδή συγκρίνει τον εαυτό της με τα μεγαλύτερα σε ηλικία κορίτσια, που κινούνται στο χώρο με άνεση και αέρα(«και δες τι αέρα...σαν βλαχαντερό»). Η συγγραφέας χάρη στην παραστατική της αφήγηση μεταδίδει στον αναγνώστη πολλά στοιχεία γύρω από τα συναισθήματα της Άννας με την είσοδό της στο Γυμνάσιο. Για να δείξει τη διάθεση της Άννας καθώς κατευθύνεται προς το γυμνάσιο, χρησιμοποιεί επίθετα («σοβαρή»), εκφράσεις: «ήταν κι αυτή πια γυμνασιοκόριτσο!», εκδηλώνοντας έτσι την ανυπομονησία της Άννας να φθάσει στο καινούριο της σχολείο. Για να δείξει τα συναισθήματα της Άννας καθώς φτάνει πια στο γυμνάσιο, παρουσιάζει της σκέψεις της όσο βρίσκεται στο χώρο και παρατηρεί τα άλλα παιδιά(«θεέ, πόσο τεράστιοι ήταν όλοι τους» / «Κι αυτή ήταν νάνος!» / «Ολόκληροι άντρες και γυναίκες!» / «Και δες τι αέρα έχουν όλες αυτές οι κυράτσες» / «Εγώ είμαι σαν βλαχαντερό!»). Ακόμη, η συγγραφέας αποδίδει πέρα από τις σκέψεις της και τις αντιδράσεις της, που δείχνουν ακριβώς όλο αυτή την αγωνία και την ανασφάλεια που νιώθει την πρώτη της μέρα στο γυμνάσιο(«αναψοκοκκινισμένη», «ζάρωσε σε μια άκρη»). Καταλαβαίνουμε, λοιπόν, ότι μπορούμε να δείξουμε τα συναισθήματά μας όχι μόνο λεκτικά αλλά και μέσα από την ίδια μας την εικόνα ή τη συμπεριφορά. [Μιλώ, ζωγραφίζω, γράφω] (σελ. 11) Εισαγωγικά Το κείμενο αυτό επιλέχτηκε από το νεανικό περιοδικό «Ερευνητές» της εφημερίδας «Καθημερινή» και μιλάει για την οπτική επικοινωνία και την εφεύρεση της γραφής με απλό και συνοπτικό τρόπο. (Με την εφεύρεση της γραφής θα ασχοληθείτε και στο μάθημα της Ιστορίας, στο Κεφάλαιο 2 του σχολικού σας βιβλίου).

5 7 Ενότητα 1η Το άρθρο αυτό προέρχεται από το ένθετο νεανικό περιοδικό «Ερευνητές» της εφημερίδας «Καθημερινή». Το θέμα του άρθρου είναι η οπτική επικοινωνία και η εφεύρεση της γραφής, ενώ το άρθρο χωρίζεται σε τρεις ενότητες, που η καθεμία έχει και διαφορετικό τίτλο. Η πρώτη ενότητα, με τίτλο «Το πρόσωπο, τα χέρια και η φωνή», αναφέρεται στην αρχή της ανθρώπινης επικοινωνίας και τονίζει ότι οι άνθρωποι επικοινωνούσαν με γκριμάτσες και χειρονομίες πολύ πριν αρχίσουν να μιλούν. Πολύ πριν εμφανιστεί η γραφή, οι γκριμάτσες και οι χειρονομίες αποτελούσαν έναν ξεχωριστό κώδικα επικοινωνίας που σε συνδυασμό με τη χρήση του προφορικού λόγου αποτελούσαν τους παράγοντες της μετάδοσης της γνώσης από γενιά σε γενιά. Η οπτική επικοινωνία» πλαγιότιτλος: «Η προφορική και γνώση περνούσε από γενιά σε γενιά, λοιπόν, με τη χρήση του προφορικού λόγου. Οι γονείς εξηγούσαν στα παιδιά πολλά πράγματα και έτσι κατακτούσαν τη γνώση. Όμως, αυτή η γνώση εύκολα μπορούσε να ξεχαστεί, καθώς η μνήμη δεν μπορεί να συγκρατήσει για μεγάλο χρονικό διάστημα πολλές γνώσεις ή πληροφορίες. Η δεύτερη ενότητα, με τίτλο «Από το λόγο στην εικόνα, εξηγεί ότι η γραφή ξεκίνησε από τις ζωγραφιές, οι οποίες καθώς γίνονταν όλο και πιο απλές εξελίχθηκαν κάποια στιγμή στα γράμματα. πλαγιότιτλος: «Η ζωγραφική: το πρώιμο στάδιο της γραφής» Η τρίτη και τελευταία ενότητα, με τίτλο «Η επανάσταση του αλφαβήτου», παρουσιάζει την εφεύρεση του αλφαβήτου, όπως έγινε από τους αρχαίους Φοίνικες, και πώς στη συνέχεια οι αρχαίοι Έλληνες άλλαξαν το φοινικικό αλφάβητο και οι Ρωμαίοι το ελληνικό, για να φτιάξουν τα δικά τους αλφάβητα. Μας μιλάει επίσης για τη βασική λειτουργία της γραφής, που είναι η αποθήκευση και μετάδοση των πληροφοριών. Ιερογλυφικά σύμβολα πλαγιότιτλος: «Το φοινικικό, το ελληνικό και το λατινικό αλφάβητο, ο ρόλος της γραφής»

6 Ενότητα 1η 8 Μάθε κι αυτό Tα πρώτα σχέδια που σκάλισε ο άνθρωπος σε βράχους έγιναν πριν από και πλέον χρόνια. Τα σύμβολα αυτά ήταν ζωγραφιές που μπορούσε να τις καταλάβει ο καθένας, ανεξάρτητα από τη γλώσσα που μιλούσε και διηγούνταν μια απλή ιστορία (π.χ. πώς οι άντρες της φυλής κυνήγησαν και σκότωσαν ένα μεγάλο βουβάλι). Τα σύμβολα αυτά όμως ήταν το θεμέλιο για τα επόμενα συστήματα γραφής. Σε κατοπινή εποχή, γύρω στα 8500 π.χ. συναντάμε στο Ιράν και το Πακιστάν νομίσματα που έχουν ζωγραφισμένες επάνω τους τις εικόνες από ζώα, αγαθά κτλ. Οι εικόνες αυτές είχαν σκοπό να καταγράψουν τα αγαθά που ανταλλάσσονταν σε μία συμφωνία (αν δηλαδή κάποιος έδινε μοσχάρια και έπαιρνε σιτάρι, θα έδινε στον ένα νόμισμα που απεικόνιζε μοσχάρια και αυτός θα έπαιρνε ένα νόμισμα που απεικόνιζε σιτάρι. Πέρα από νομίσματα λοιπόν ήταν και ένα είδος εμπορικού συμβολαίου). Κάπως αργότερα στην περιοχή της Μεσοποταμίας γεννήθηκε η σφηνοειδής γραφή που αναπτύχθηκε μεταξύ του 4000 και του 3500 π.x. Σ αυτή δεν εμφανιζόταν καθόλου το αντικείμενο που αναπαριστούσαν τα σύμβολα, αλλά ένας συνδυασμός από χαρακιές πάνω σε μια πήλίνη επιγραφή. Κάθε συγκεκριμένος συνδυασμός από χαρακιές συμβόλιζε και μία έννοια (π.χ. δύο οριζόντιες χαρακιές και μία άλλη διαγώνια από κάτω τους σήμαινε «κόβω») Η σφηνοειδής γραφή είχε 1500 σύμβολα. Παράλληλα, στην Aίγυπτο του 3000 π.x. εμφανίστηκαν τα πρώτα δείγματα ενός άλλου συστήματος γραφής, της ιερογλυφικής γραφής, η οποία μολονότι χρησιμοποιούσε σύμβολα εμπνευσμένα από εικόνες της καθημερινής ζωής (χέρι, μάτι, γεράκι κ.λπ.), εισήγαγε την έννοια του ιδεογράμματος. Αυτό μπορούσε να δηλώνει είτε το ίδιο το αντικείμενο που αναπαριστούσε είτε την αφηρημένη έννοια που συνδεόταν μ αυτό. Έτσι, το σχέδιο ενός ποδιού σήμαινε τόσο το ίδιο το πόδι όσο και το ρήμα "περπατώ". Τα ιερογλυφικά εισήγαγαν και μιαν ακόμη καινοτομία, την αρχή της ακροφωνίας. σύμφωνα με αυτήν το ιερογλυφικό σύμβολο ενός αντικειμένου χρησιμοποιείται και για να δηλωθεί το αρχικό γράμμα του ονόματός του. Έτσι, το σχέδιο ενός ματιού καταλήγει να υποδηλώνει και τον ήχο του αρχικού γράμματος "ο" (ο-φθαλμός). Η τελευταία σημαντική εξέλιξη στη γραφή, ήταν η ανακάλυψη του αλφαβήτου, το οποίο χρησιμοποιούν οι περισσότεροι λαοί ακόμη και σήμερα. Στο αλφάβητο κάθε εικόνα γράμμα δηλώνει και ένα συγκεκριμένο ήχο. Ο συνδυασμός των γραμμάτων δημιουργεί τις λέξεις και τις προτάσεις, που αντιστοιχούν με άμεσο τρόπο στις λέξεις του προφορικού λόγου. Την ανακάλυψη του αλφαβήτου την οφείλουμε στους Έλληνες και τους Φοίνικες. Οι Φοίνικες ήταν αυτοί που σκέφτηκαν πρώτοι να δημιουργήσουν ένα σύστημα γραφή που να αναπαριστά ή- χους, το αλφάβητό τους όμως περιείχε μόνο ήχους για τα σύμφωνα. Οι Έλληνες ήταν αυτοί που δημιούργησαν το πρώτο ολοκληρωμένο αλφάβητο, το οποίο περιλάμβανε και φωνήεντα και σύμφωνα.

7 9 Ενότητα 1η Σχολιασμός εικόνας Η εικόνα στην πάνω δεξιά πλευρά της σελίδας 11 παριστάνει δύο άντρες με μακριά γένια και αχτένιστα μαλλιά να χειρονομούν και να κάνουν γκριμάτσες με το πρόσωπό τους. Οι δύο αυτοί άνδρες μας θυμίζουν πρωτόγονους ανθρώπους. Το σχέδιο, λοιπόν, αναφέρεται μάλλον στην πρώτη ενότητα του κειμένου 2, όπου γίνεται λόγος για την επικοινωνία με χειρονομίες και γκριμάτσες στην πρωτόγονη εποχή, πριν ακόμα οι άνθρωποι αρχίσουν να μιλούν. ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ ο ερευνητής: να αποθηκεύονται: πρόσωπο που ερευνά, που μελετά με τρόπο συστηματικό (οι πληροφορίες) να συγκεντρώνονται, να μη χάνονται, να διατηρούνται 1. Ποιοι ήταν οι πρώτοι τρόποι με τους οποίους επικοινωνούσαν οι άνθρωποι; Στην άσκηση αυτή θα πρέπει να αναφερθούμε στους πρώτους τρόπους επικοινωνίας των ανθρώπων πριν την ανακάλυψη της γραφής.

8 Ενότητα 1η 10 Οι πρώτοι τρόποι με τους οποίους επικοινωνούσαν οι άνθρωποι αναφέρονται στην πρώτη ενότητα του κειμένου, με τίτλο «Τα πρόσωπα, τα χέρια και η φωνή». Σύμφωνα με αυτήν, πριν ακόμα οι άνθρωποι αναπτύξουν την ομιλία, χρησιμοποιούσαν τα χέρια και το πρόσωπό τους, για να επικοινωνήσουν. Υπήρχε, δηλαδή, μια γλώσσα από γκριμάτσες και χειρονομίες. 2. Πότε και που εμφανίστηκαν οι πρώτες μορφές γραφής; Στην άσκηση αυτή θα μιλήσουμε για τις πρώτες μορφές γραφής. Ποιες ήταν οι πρώτες εκδηλώσεις γραφής που σταδιακά εξελίχθηκαν; Ο χρόνος και ο τόπος εμφάνισης των πρώτων μορφών γραφής αναφέρονται στη δεύτερη και την τρίτη ενότητα του κειμένου, με τίτλους «Από το λόγο στην εικόνα» και «Η εφεύρεση του αλφαβήτου». Στη δεύτερη ενότητα γίνεται λόγος για το πρώτο στάδιο της γραπτής επικοινωνίας, τη ζωγραφική, χωρίς όμως να δίνονται λεπτομέρειες για το πότε και που πρωτοεμφανίστηκε. Στη συνέχεια, στην τρίτη ενότητα παρουσιάζονται στοιχεία για τους λαούς που ανέπτυξαν το αλφάβητο. Πρώτοι ήταν οι Φοίνικες που κατοικούσαν στο σημερινό Λίβανο και δημιούργησαν χίλια χρόνια πριν τη γέννηση του Χριστού, ένα αλφάβητο μόνο με σύμφωνα. Το αλφάβητο αυτό το δανείστηκαν οι αρχαίοι Έλληνες μεταξύ του 9 ου και 8 ου αιώνα π.χ. και του προσέθεσαν φωνήεντα. Ακολούθησαν οι Ρωμαίοι (που ζούσαν στην περιοχή της σημερινής Ιταλίας, αν και το κείμενο δεν αναφέρεται σε αυτό) και που βάσισαν το δικό τους λατινικό αλφάβητο στο αρχαίο ελληνικό. 3. Γιατί η επινόηση του αλφαβήτου θεωρείται επανάσταση στην ιστορία του ανθρώπου; Στο κείμενο γίνεται λόγος για την επανάσταση του αλφάβητου. Η λέξη: «επανάσταση» χρησιμοποιείται μεταφορικά, δηλώνει, δηλαδή, μια διαφορετική από την πραγματική, κυριολεκτική της σημασία. Η επανάσταση στην κυριολεξία σημαίνει τη λαϊκή εξέγερση. Στο κείμενο η επανάσταση του αλφάβητου δηλώνει ότι η εφεύρεση του αλφάβητου επέφερε θεαματικές αλλαγές στη ζωή του ανθρώπου, συμβάλλοντας καθοριστικά στην ανάπτυξη και την εξέλιξή του. Σύμφωνα με τη δεύτερη παράγραφο της τρίτης ενότητας του κειμένου: «η γραφή είναι ένας τρόπος να αποθηκεύονται και να μεταφέρονται πληροφορίες σε ανθρώπους που τους

9 11 Ενότητα 1η χωρίζει ο χρόνος και η απόσταση». Αφότου λοιπόν οι άνθρωποι ανακάλυψαν τη γραφή, μπορούσαν να καταγράφουν κάθε πληροφορία που τους χρειαζόταν και να είναι βέβαιοι ότι θα μπορούσαν να τη βρουν και αργότερα. Μπορούσαν δηλαδή πλέον να κρατούν αρχεία με τους λογαριασμούς τους, να έχουν σίγουρα στοιχεία για την ιδιοκτησία τους, να έχουν συγκεκριμένους νόμους σε γραπτή μορφή. Μπορούσαν ακόμη να μεταφέρουν ειδήσεις και αιτήματα σε μακρινούς τόπους. Έτσι η διπλωματία ανάμεσα σε διαφορετικά κράτη, το εμπόριο ανάμεσα σε απομακρυσμένες πόλεις αλλά και οι έρευνες σε μακρινά μέρη μπορούσαν να γίνουν πολύ πιο εύκολα. Η εφεύρεση του αλφαβήτου αποτέλεσε επανάσταση στην ιστορία του ανθρώπου, λοιπόν, καθώς σηματοδότησε την απαρχή της εξέλιξης και της προόδου του ανθρώπου σε πολλούς τομείς. [Διάφοροι κώδικες στη ζωή μου] (σελ. 12) Εισαγωγικά Το κείμενο και οι εικόνες είναι παρμένα από την καθημερινότητα των μαθητών, κατά την πορεία τους προς το σχολείο (1), καθώς και όσο παρακολουθούν μαθήματα σε αυτό (2). Στο δρόμο για το σχολείο συναντώ σήματα του Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας και προσέχω τα φανάρια. 1 αριστερό πλαίσιο: Στο αριστερό πλαίσιο υπάρχουν μια σειρά από σήματα του Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας. Το πάνω αριστερά σήμα δείχνει ότι υπάρχει αμέσως μετά επικίνδυνη στροφή στα αριστερά του οδηγού. Το πάνω δεξιά σήμα προειδοποιεί ότι υπάρχει αμέσως μετά επικίνδυνη στροφή στα δεξιά του οδηγού. Το πάνω δεξιά σήμα προειδοποιεί επίσης ότι υπάρχουν συνεχόμε-

10 Ενότητα 1η 12 νες επικίνδυνες στροφές αμέσως μετά. Το κάτω αριστερά σήμα ενημερώνει τον οδηγό ότι μπροστά του βρίσκεται διάβαση πεζών. Το κάτω κεντρικό σήμα προειδοποιεί τον οδηγό για λακκούβες στο δρόμο. Τέλος, το κάτω δεξιά σήμα δείχνει πως ο δρόμος είναι πιθανό στη συνέχεια να γίνει ολισθηρός. 1 δεξιό πλαίσιο: Στο δεξιό πλαίσιο υπάρχουν πέντε φωτεινοί σηματοδότες με διαφορετικά σήματα. Οι δύο πρώτοι και ο τελευταίος αναφέρονται στην κίνηση των πεζών, ενώ ο τρίτος και ο τέταρτος στην κίνηση των αυτοκινήτων. Ο πρώτος σηματοδότης έχει αναμμένο το φως με το κόκκινο ανθρωπάκι, πράγμα που σημαίνει ότι ο πεζός πρέπει να μείνει ακίνητος και να μην περάσει το δρόμο. Αντίθετα, ο δεύτερος σηματοδότης έχει αναμμένο το φως με το πράσινο ανθρωπάκι, ο πεζός δηλαδή πρέπει να προχωρήσει και να περάσει το δρόμο. Ο τρίτος σηματοδότης έχει φωτισμένο το πορτοκαλί σήμα, πράγμα που δείχνει ότι πολύ σύντομα θα ανάψει το κόκκινο φως, οπότε τα αυτοκίνητα πρέπει να μειώσουν ταχύτητα και να σταματήσουν. Ο τέταρτος μοιάζει να είναι χαλασμένος, καθώς έχει αναμμένες και τις τρεις φωτεινές ενδείξεις ταυτόχρονα. Δεν μπορούμε λοιπόν να πούμε ότι σημαίνει κάτι. Ο πέμπτος φωτεινός σηματοδότης περιέχει ένα ανύπαρκτο σύμβολο, ένα πορτοκαλί ανθρωπάκι, το οποίο δεν υπάρχει κανονικά στον Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας. Είναι επομένως μάλλον μια έμπνευση του σκιτσογράφου. 2. Φτάνω στο σχολείο και ακούω το κουδούνι που με ειδοποιεί ότι το μάθημα αρχίζει. 1 η ώρα Μαθηματικά Ανοίγω το βιβλίο. 2 1 η ώρα: Το μικρό αυτό απόσπασμα προέρχεται από το βιβλίο των Μαθηματικών και είναι μέρος μιας ευρύτερης παρουσίασης για τους δεκαδικούς αριθμούς. Συγκεκριμένα εδώ γίνονται συγκρίσεις σε δύο ζευγάρια δεκαδικών αριθμών. 2 η ώρα Μουσική

11 13 Ενότητα 1η 2 2 η ώρα: Σε αυτό το πλαίσιο υπάρχουν δύο πεντάγραμμα με διάφορα μουσικά σύμβολα, κλειδιά και νότες. 2 3 η ώρα: Η πρόταση αυτή έχει αντληθεί από το σχολικό βιβλίο των Αρχαίων Ελληνικών και είναι απόσπασμα από το έργο του Πλάτωνα «Κρίτων». ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ [Δεν υπάρχουν δυσνόητες λέξεις στο κείμενο αυτό, πέρα από την πρόταση στα αρχαία ελληνικά, που τη μεταφράζουμε στην απάντηση 2.] 1. Πόσοι διαφορετικοί κώδικες παρουσιάζονται στο κείμενο 3; (σελ. 12) Με τον όρο «κώδικας» εννοούμε κάθε σύστημα σημείων που χρησιμοποιούμε για να μεταδώσουμε ένα μήνυμα. Στο κείμενο 3 παρουσιάζονται πολλοί και διαφορετικοί κώδικες: - Ο Κώδικας Οδικής Κυκλοφορίας με τα σήματα στο αριστερό πλαίσιο και τους φωτεινούς σηματοδότες στο δεξιό πλαίσιο, στην ενότητα 1. - Ο κώδικας των μαθηματικών στην ενότητα 2, 1 η ώρα. - Ο κώδικας της μουσικής γραφής με το πεντάγραμμο, τα κλειδιά και τις νότες, στην ενότητα 2, 2 η ώρα. - Ο γλωσσικός κώδικας σε δύο σημεία, στην ενότητα 2, 1 η ώρα και στην ενότητα 2, 3 η ώρα. Υπάρχει βέβαια μια σημαντική διαφορά: στο κείμενο από το βιβλίο των μαθηματικών, ο γλωσσικός κώδικας είναι συγκεκριμένα τα νέα ελληνικά, ενώ στο κείμενο από το βιβλίο των Αρχαίων Ελληνικών, ο συγκεκριμένος γλωσσικός κώδικας είναι τα

12 Ενότητα 1η 14 αρχαία ελληνικά. Και οι δύο γλώσσες πάντως ανήκουν στον κώδικα της φυσικής γλώσσας. 2. Προσπαθήστε να μεταφέρετε στα νέα ελληνικά την παραπάνω φράση του Πλάτωνα. Στην άσκηση αυτή πρέπει να μεταφράσουμε την πρόταση που είναι γραμμένη σε αρχαία ελληνικά στα νέα ελληνικά, χωρίς φυσικά να αλλοιώσουμε το νόημά της. ίνουμε στον παρακάτω πίνακα στη στήλη Α την πρόταση στα αρχαία ελληνικά λέξη προς λέξη και στη στήλη Β μεταφράζουμε ακριβώς τον κάθε όρο. Στήλη Α Στήλη Β Μητρός τε και πατρός και των άλλων προγόνων απάντων τιμιώτερον εστιν η πατρις και σεμνότερον και αγιότερον. Και από τη μητέρα και από τον πατέρα και από τους άλλους προγόνους όλους ακριβότερη είναι η πατρίδα και σπουδαιότερη και αγνότερη. Η μετάφραση του συγκεκριμένου αποσπάσματος από το έργο του Πλάτωνα «Κρίτων» θα μπορούσε να είναι η εξής: «Και από τη μητέρα και από τον πατέρα και από όλους τους άλλους προγόνους η πατρίδα είναι ακριβότερη και σπουδαιότερη και αγνότερη».

13 15 Ενότητα 1η B. Επικοινωνία Β1. Παράγοντες της επικοινωνίας Μαθαίνω ότι... Επικοινωνία είναι η ανταλλαγή μηνυμάτων ανάμεσα σε δύο ή περισσοτέρους ανθρώπους. ο κώδικας, για παράδειγμα η γλώσσα, Απαραίτητα συστατικά της επικοινωνίας είναι: ο πομπός και ο δέκτης, δηλαδή αυτοί που επικοινωνούν: ο πομπός στέλνει το μήνυμα και ο δέκτης το παίρνει, για παράδειγμα ο πομπός στέλνει ένα γράμμα, το οποίο λαμβάνει ο δέκτης, το μήνυμα, δηλαδή, αυτό που λέμε, γράφουμε, ρωτάμε, απαντάμε, κάθε πληροφορία, ερώτηση, απάντηση, σκέψη κτλ. το μέσο, δηλαδή ο τρόπος με τον οποίο μεταδίδεται το μήνυμα, για παράδειγμα το τηλέφωνο ή ο υπολογιστής η παραγωγή (κωδικοποίηση, μιλάω, γράφω, φωνάζω) και η κατανόηση (αποκωδικοποίηση, με ακούν, με διαβάζουν) του μηνύματος, οι συνθήκες επικοινωνίας, για παράδειγμα η σχέση μεταξύ αυτών που επικοινωνούν(συγγενική, φιλική σχέση, οικείο/γνωστό πρόσωπο), ο χώρος(φιλικό/εργασίας, σπίτι, γραφείο) στον οποίο βρίσκονται κτλ. Η επικοινωνία Ο πομπός κωδικοποιεί/αντλεί από το γλωσσικό κώδικα τα στοιχεία εκείνα που επιθυμεί ένα μήνυμα σε έναν κοινό κώδικα Ο δέκτης αποκωδικοποιεί το μήνυμα και κωδικοποιεί ένα νέο μήνυμα. και το μήνυμα αυτό μεταβιβάζεται μέσα από τον τεχνητό τρόπο/ δίαυλο του τηλεφώνου. Όταν δύο άνθρωποι μιλούν στο τηλέφωνο Ο ομιλητής - πομπός Ο ομιλητής λέει κάποια λόγια σε μια γλώσσα που ξέρουν και οι δύο Ο ακροατής - δέκτης Ο ακροατής καταλαβαίνει τις λέξεις και απαντάει.

14 Ενότητα 1η 16 και τα λόγια αυτά «ταξιδεύουν» μέσα από τις γραμμές του τηλεφώνου.!!! Υπάρχουν δύο είδη γλωσσικής επικοινωνίας, η προφορική και η γραπτή.!!! Όταν επικοινωνούμε, χρησιμοποιούμε τα στοιχεία εκείνα, τις λέξεις εκείνες που είναι οι πλέον κατάλληλες ανάλογα με: α) το σκοπό μας (τι θέλουμε να εκφράσουμε, μια επιθυμία, μια παράκληση, μια προσταγή, κ.ά.), β) τις συνθήκες της όλης επικοινωνίας: σε ποιον απευθυνόμαστε(φίλο, γνωστό, συγγενή, γνωστό, ανώτερο), σε τι περιβάλλον βρισκόμαστε (φιλικό, εργασίας) και γ) το δίαυλο, το μέσο της επικοινωνίας (τηλέφωνο, διαδίκτυο, κ.ά.), προκειμένου να επιτύχουμε το σκοπό μας, να γίνουμε, δηλαδή, κατανοητοί από το δέκτη.!!! Η επικοινωνία είναι επιτυχημένη όταν η πληροφορία που προσλαμβάνεται, είναι ίδια με αυτή που στάλθηκε. ακούω και μιλώ 1. Εντοπίστε στο κείμενο 1 τα λόγια που λέει ο Γιώργος και τα λόγια που λέει ο Γιώργος και τα λόγια που λέει ο διευθυντής του Γυμνασίου. Σε ποιον απευθύνεται ο Γιώργος και σε ποιον ο Γυμνασιάρχης; Για ποιο θέμα μιλά ο καθένας και με ποιο σκοπό; Πώς αντιδρούν κάθε φορά αυτοί που τους ακούν; Στην άσκηση αυτή θα πρέπει να εντοπίσουμε: τα μηνύματα που στέλνουν οι πομποί (Γιώργος, διευθυντής του Γυμνασίου) στους αντίστοιχους δέκτες τους, τους δέκτες, αυτούς που ακούνε τα μηνύματα του Γιώργου και του γυμνασιάρχη αντίστοιχα, το θέμα για το οποίο μιλούν, καθώς και το σκοπό τους ανάλογα με τους δέκτες στους οποίους απευθύνονται, τον τρόπο με τον οποίο αντιδρούν στα μηνύματα των πομπών (Γιώργου, γυμνασιάρχη) οι δέκτες τους (η Άννα, οι μαθητές αντίστοιχα).

15 17 Ενότητα 1η Ο Γιώργος μιλάει με την Άννα πριν να αρχίσει ο αγιασμός. Στην αρχή τη φωνάζει («Άννα») και στη συνέχεια τη ρωτάει και την ενημερώνει για το προαύλιό τους («Τι θες σε τούτο το προαύλιο; Εμείς μένουμε στο κάτω προαύλιο. Δε σ το πανε; Πάμε»). Την πληροφορεί επίσης για το νέο γυμνασιάρχη («Εφέτος έχει έρθει καινούριος γυμνασιάρχης. Λένε πως είναι πολύ αυστηρός. Στο προηγούμενο Γυμνάσιο που ήταν, λένε, τους είχε κάνει όλους στρατιωτάκια, καθηγητές και μαθητές!»). Ο γυμνασιάρχης από την άλλη, εκφωνεί το λόγο του μετά από τον αγιασμό. Στην αρχή δε μαθαίνουμε ακριβώς τι λέει, μόνο κάποιες λέξεις του («κι άρχισε ένα κατεβατό από πρέπει και απαγορεύεται που έκανε όλο το ακροατήριο να στενάξει...»). Στη συνέχεια όμως απαντάει στις διαμαρτυρίες των μαθητών με φωνές και οδηγίες («Δε θα ανεχτώ!... Και τώρα οι μαθητές να αρχίσουν να προχωρούν απ αριστερά και να μπαίνουν από την κύρια είσοδο στο κάτω προαύλιο. Οι μαθήτριες από δεξιά. Θα μπαίνουν από τη πλαϊνή.») αλλά και με απειλές («Δε θα ανεχτώ είπα! Πάραυτα! Από αύριο θα υποστούν κυρώσεις οι μη συμμορφωθέντες!»). Ο Γιώργος και τα λόγια του Ο γυμνασιάρχης και τα λόγια του Ο Γιώργος απευθύνεται στη συμμαθήτριά του Άννα. Άρα, πρόκειται για την επικοινωνία μεταξύ δύο φίλων και το ύφος είναι απλό, οικείο. Ο γυμνασιάρχης στην αρχή δεν απευθύνεται σε κάποιον συγκεκριμένα, αλλά εκφωνεί το λόγο του απευθυνόμενος σε όλους τους μαθητές. Όταν ξεκινούν οι διαμαρτυρίες, αρχικά ζητάει από όλους τους μαθητές να προχωρήσουν στις τάξεις. Στη συνέχεια όμως α- πευθύνεται κυρίως στους μαθητές που διαμαρτύρονται, καθώς απειλεί ότι θα τιμωρηθούν αυτοί που δε συμμορφώνονται. Η όλη επικοινωνία, λοιπόν, πραγματοποιείται ανάμεσα στον ανώτερο ιεραρχικά γυμνασιάρχη που διαθέτει μάλιστα βαθύτατη εμπειρία ζωής και στους μαθητές που ως μικρότεροι ηλικιακά οφείλουν να α- κολουθούν τις οδηγίες του. Το ύφος, λοιπόν, από την πλευρά του γυμνασιάρχη είναι επίσημο και τυπικό σε πολλά σημεία δυσνόητο, γεγονός μάλιστα, που προκαλεί τις αντιδράσεις των μαθητών. Ο Γιώργος και οι δέκτες του Ο γυμνασιάρχης και οι δέκτες του Ο Γιώργος εξηγεί στην Άννα την κατάσταση στο νέο τους σχολείο, πώς μοιράζονται οι μαθητές στο προαύλιο και ποιος είναι ο χαρακτήρας του καινούριου γυμνασιάρχη. Σκοπός του Γιώργου είναι να ενημερώσει την Άννα για το νέο της σχολείο και ίσως, καθώς και ο ίδιος είναι μαθητής της Α Γυμνασίου να δείξει ότι γνωρίζει πολύ περισσότερα από την ίδια. Το θέμα και ο σκοπός του Γιώργου

16 Ενότητα 1η 18 Ο γυμνασιάρχης έχει για βασικό θέμα στο λόγο του τις υποχρεώσεις των μαθητών στα πλαίσια της σχολικής ζωής και τις απαγορεύσεις του σχολείου. Σκοπός του γυμνασιάρχη είναι να γνωστοποιήσει στους μαθητές τους κανόνες του σχολείου, προκειμένου να υπάρχει ευρυθμία και αρμονία στα πλαίσια της σχολικής ζωής. Το θέμα και ο σκοπός του γυμνασιάρχη Η Άννα δε φαίνεται να αντιδρά με κάποιο συγκεκριμένο τρόπο σε αυτά που της λέει ο Γιώργος, απλώς τον ακολουθεί και τον ακούει αμίλητη. Οι μαθητές όμως ακούγοντας το λόγο του γυμνασιάρχη, φαίνεται πως έχουν αρκετές αντιρρήσεις με αυτά που λέει. Εκφράζουν μάλιστα τη δυσφορία τους με στεναγμούς και διαμαρτυρίες, κυρίως όμως διαμαρτύρονται οι μαθητές των μεγαλύτερων τάξεων. Η Άννα και η αντίδρασή της Οι μαθητές και οι α- ντιδράσεις τους 2. Στο κείμενο 1 η Άννα και η Αγγέλα δεν καταλαβαίνουν τι λέει ο γυμνασιάρχης. Για ποιο λόγο; Έχουμε πει πως επιτυχημένη είναι η επικοινωνία εκείνη κατά την οποία ο δέκτης λαμβάνει χωρίς καμία παραποίηση ή αλλοίωση την πληροφορία που εκπέμπει ο πομπός, κατά την οποία ο δέκτης, με άλλα λόγια, κατανοεί πλήρως το νόημα του μηνύματος που λαμβάνει. Στην άσκηση αυτή πρέπει να εξηγήσουμε το λόγο για τον ο- ποίο η Άννα και η Αγγέλα ως δέκτες - δεν κατανοούν το μήνυμα που εκπέμπει ο πομπός ο γυμνασιάρχης. Ο γυμνασιάρχης χρησιμοποιεί πολύ δύσκολο και επίσημο λεξιλόγιο («πάραυτα», «θα υποστούν», «κυρώσεις», «οι μη συμμορφωθέντες»), που προέρχεται από τα αρχαία ελληνικά, μάλλον για να εμπνεύσει το σεβασμό στο ακροατήριό του. Η λέξη «πάραυτα» έχει τη σημασία του «αμέσως» και η πρόταση: «θα υποστούν κυρώσεις οι μη συμμορφωθέντες» σημαίνει «θα τιμωρηθούν όσοι δε συμμορφωθούν με τους κανονισμούς του σχολείου». Αυτό όμως οδηγεί στο αποτέλεσμα η Άννα και η συμμαθήτριά της Αγγέλα να μην καταλαβαίνουν καλά τι λέει, καθώς έχουν μόλις τελειώσει το δημοτικό και δεν έχουν έρθει σε επαφή με τύπους της καθαρεύουσας. Το πρόβλημα αυτό κατά πάσα πιθανότητα να το είχαν και άλλοι συμμαθητές και συμμαθήτριές τους από το ακροατήριο.

17 19 Ενότητα 1η 3. Ο άνθρωπος σύμφωνα με το κείμενο 2 από το λόγο και την παράσταση εικόνας πέρασε στη γραφή. Σήμερα πώς προτιμά να επικοινωνεί; Σε ποιες περιπτώσεις προτιμά το λόγο, σε ποιες την εικόνα και σε ποιες τη γραφή; Πράγματι υπάρχουν πολλοί τρόποι επικοινωνίας: ο γλωσσικός κώδικας (προφορικός και γραπτός), η εικόνα. εν υπάρχει μια και μόνο απάντηση σε αυτή την ερώτηση. Θα πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι ο κάθε άνθρωπος επιλέγει ένα συγκεκριμένο τρόπο και μέσο επικοινωνίας ανάλογα με την ηλικία, τις προτιμήσεις του αλλά και τις συνθήκες που κάθε φορά, προκύπτουν. γενική διαπίστωση παράγοντες και τρόποι επικοινωνίας προφορικός λόγος γραπτός λόγος η εικόνα Είναι πολύ δύσκολο να δώσουμε μια γενική απάντηση για το πώς προτιμά να επικοινωνεί ο άνθρωπος σήμερα. Ανάλογα με την ηλικία, τη μόρφωση, τα ενδιαφέροντά του, κάθε άνθρωπος επικοινωνεί με διαφορετικούς τρόπους. Για παράδειγμα, μια ηλικιωμένη γυναίκα σε ένα χωριό είναι απίθανο να χρησιμοποιεί ηλεκτρονικό υπολογιστή, ακόμη και κινητό τηλέφωνο, ενώ συνήθως θα επικοινωνεί με τις φίλες της από το σταθερό τηλέφωνο ή ζωντανά, συναντώντας τις. Το άκρως αντίθετο ισχύει για ένα μαθητή Λυκείου, που ένα πολύ μεγάλο μέρος της επικοινωνίας του γίνεται μέσα από τον υπολογιστή και το κινητό του τηλέφωνο. Η απάντηση δεν είναι εύκολη ούτε για το πότε χρησιμοποιούμε το λόγο και πότε την εικόνα ή τη γραφή. Πολλές μορφές επικοινωνίας συνδυάζουν προφορικό λόγο και εικόνα (τηλέφωνα με οθόνη βίντεο, ειδικά προγράμματα συνομιλίας στο διαδίκτυο) ή ακόμη περισσότερες συνδυάζουν γραπτό λόγο και εικόνα (εφημερίδες, βιβλία, εικονομηνύματα στο κινητό, ηλεκτρονικό ταχυδρομείο). Σε γενικές γραμμές όμως θα μπορούσαμε να πούμε ότι χρησιμοποιούμε τον προφορικό λόγο όταν θέλουμε να υπάρχει αμεσότητα και ζωντάνια στην επικοινωνία μας, συνήθως δηλαδή με τους φίλους μας, ή όταν πρέπει η επικοινωνία να γίνεται με γρήγορο ρυθμό, όπως στο σχολείο ή στα περισσότερα είδη εργασίας. Ο γραπτός λόγος είναι πιο κατάλληλος όταν θέλουμε να είμαστε βέβαιοι για τις πληροφορίες του μηνύματος, όπως όταν κρατάμε σημειώσεις από ένα μάθημα, ή όταν υπάρχει απόσταση ανάμεσα στον πομπό και στο δέκτη, όπως όταν στέλνουμε γράμμα σε ένα φίλο που μένει μακριά. Τέλος, η εικόνα δε χρησιμοποιείται συχνά ως αυτόνομο μέσο επικοινωνίας, αλλά συνήθως

18 Ενότητα 1η 20 συμπληρώνει τις πληροφορίες ενός γραπτού κειμένου. Η τέχνη της ζωγραφικής είναι μία περίπτωση όπου το μήνυμα είναι μόνο μια εικόνα, ενώ ένα άλλο παράδειγμα είναι επίσης και κάποιοι κώδικες που βασίζονται μόνο στα οπτικά σήματα και όχι στη γλώσσα, όπως ο Κώδικας Οδικής Κυκλοφορίας αλλά και η Νοηματική Γλώσσα, την οποία χρησιμοποιούν τα κωφάλαλα άτομα. 4. Δείτε προσεκτικά τα παρακάτω σκίτσα που σχετίζονται με το κείμενο 1. Βρείτε σε ποιο από τα σκίτσα αυτά ο ομιλητής α) εκφράζει φόβο για κάτι, β) προτείνει κάτι σε κάποιον άλλον, γ) απειλεί, δ) συμφωνεί με μια πρόταση, ε) ζητά μια πληροφορία. Τα σκίτσα εικονίζουν: δύο φίλες που συνομιλούν, δύο φίλους που ο ένας διατυπώνει μια ερώτηση στον άλλο, το γυμνασιάρχη που εκφωνεί το λόγο του στους μαθητές, την Άννα που μιλά στη μητέρα της Για την άσκηση αυτή θα πρέπει να προσέξουμε τα σημεία στίξης που χρησιμοποιούνται. Αυτά θα μας καθοδηγήσουν στο τι θέλει ακριβώς να εκφράσει το κάθε πρόσωπο. 1. Οι δύο φίλες συζητούν. β. Ο ομιλητής προτείνει κάτι σε κάποιον άλλον. Η Αγγέλα προτείνει στην Άννα να μοιραστούν το ίδιο θρανίο. Η πρότασή της τελειώνει με ερωτηματικό (;), καθώς περι-

19 21 Ενότητα 1η μένει απάντηση από τη συμμαθήτριά της. 2. Ο γυμνασιάρχης μιλά στο προαύλιο από το μικρόφωνο. γ. Ο ομιλητής απειλεί. Η χρήση του θαυμαστικού (!) μάλιστα δείχνει τη διάθεση του ομιλητή να επιστήσει την προσοχή των μαθητών, προστάζοντας, διατάζοντάς τους. 3. Ο μαθητής ρωτά το συμμαθητή του. ε. Ο ομιλητής ζητά μια πληροφορία. Η χρήση του ερωτηματικού (;) δείχνει ακριβώς ότι κάποιος ρωτά. 4. Η Άννα μιλά στο σπίτι στη μητέρα της, καθώς ετοιμάζεται για το σχολείο. α. Η ομιλήτρια εκφράζει φόβο για κάτι. Η χρήση του θαυμαστικού (!) στην πρότασή της: «Πάλι θ αργήσω στο σχολείο!» δείχνει ακριβώς αυτή την αγωνία της μαθήτριας. [Γράμμα σ ένα φίλο μου που είναι μακριά] (σελ. 13) Εισαγωγικά Το κείμενο αυτό είναι ένα γράμμα, παρμένο από ένα λογοτεχνικό βιβλίο της Ζωρζ Σαρή. Η συγγραφέας φαντάζεται ένα παιδί να στέλνει γράμμα σε ένα φίλο του που μένει μακριά. Η επιστολή είναι απόσπασμα από ένα λογοτεχνικό βιβλίο για νέους, «Το ψέμα» της Ζωρζ Σαρή. Αποστολέας της επιστολής που είναι γραμμένη το Δεκέμβρη του 1971, είναι ένα νέο παιδί, ο Αλέξης, που μένει στην Αθήνα. Παραλήπτης της επιστολής είναι ο Πωλ, ένας φίλος του Αλέξη που μένει στο Παρίσι. Ο Αλέξης αφηγείται στον Πωλ πώς κυλάνε οι μέρες στο σχολείο, για τους διαγωνισμούς του πρώτου τριμήνου και την εκδρομή που σχεδιάζει το σχολείο στους Δελφούς. Είχαν βέβαια πάει μαζί με τον Πωλ σε αυτήν την εκδρομή πριν από δύο χρόνια και με τους γονείς του, ο Αλέξης όμως εξηγεί ότι είναι διαφορετικά με το σχολείο, καθώς όλοι χαλαρώνουν και διασκεδάζουν, ακόμα και οι καθηγητές. Ο Αλέξης συνεχίζει με τα νέα των άλλων παιδιών που γνωρίζει και ο Πωλ, ενώ του δίνει πολλά στοιχεία

20 Ενότητα 1η 22 για μια νέα μαθήτρια του σχολείου, τη Χριστίνα, που του έχει κάνει πολλή εντύπωση. Στο τέλος στέλνει τους χαιρετισμούς του στη Νικόλ και τη μαμά του Πωλ και δεν ξεχνά να του ζητήσει να του απαντήσει άμεσα. Πώς γράφω μια επιστολή; Προσφώνηση: ξεκινώ την επιστολή (για φιλικά πρόσωπα: αγαπητέ/ή, αγαπημένε/η, κ.ά., για άτομα που δεν έχουμε στενές σχέσεις: αγαπητέ/ή σεβαστέ/ή, κύριες/κυρία, αξιότιμε/η κ.ά.). Το περιεχόμενο της επιστολής διακρίνεται σε: πρόλογο(αναφέρω το λόγο που στέλνω την επιστολή) κύριο θέμα(αναλύω τις σκέψεις μου) επίλογο(ευχές, κ.ά.) Επιφώνηση: κλείνω την επιστολή(για φιλικά πρόσωπα: σε φιλώ, με αγάπη, φιλιά, κ.ά., για πρόσωπα που δε γνωρίζουμε καλά: με άπειρο σεβασμό, με πολλή εκτίμηση, κ.ά.). ΠΡΟΣΟΧΗ: Μετά το κόμμα της προσφώνησης, ξεκινάμε με κεφαλαίο γράμμα. ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ «θα ξεχυθούμε για παιχνίδι»: με την έννοια ότι τα παιδιά θα ασχοληθούν πολύ με το παιχνίδι που τόσο αγαπούν. «οι καθηγητές μας πετάνε την αυστηρή μάσκα που φοράνε στο σχολείο και γίνονται άλλοι άνθρωποι»: με την έννοια ότι στα πλαίσια της εκδρομής οι καθηγητές χαλαρώνουν, αφήνοντας το αυστηρό πρόσωπο που έχουν στα πλαίσια της διδασκαλίας. Λειτουργούν αυθόρμητα, δείχνοντας έτσι το ανθρώπινό τους πρόσωπο.

21 23 Ενότητα 1η ακούω και μιλώ 1. Ποιος έχει γράψει αυτήν την επιστολή (είναι δηλαδή ο αποστολέας); Σε ποιον την απευθύνει (ποιος είναι ο παραλήπτης); Στην άσκηση αυτή θα πρέπει να βρούμε: τον πομπό, αυτόν που στέλνει την επιστολή: αποστολέας: από + στέλνω, το δέκτη, αυτό που δέχεται την επιστολή: τον παραλήπτη: παρά + λαμβάνω. Αποστολέας της επιστολής είναι ο μαθητής της Α Γυμνασίου Αλέξης που ζει στην Αθήνα, ενώ παραλήπτης είναι ο φίλος του Πωλ, που ζει στο Παρίσι. 2. Ποια σχέση φαίνεται να έχουν τα δύο πρόσωπα; Από ποια στοιχεία της επιστολής το καταλάβατε; Το ύφος της επιστολής, δηλαδή, ο τρόπος με τον οποίο εκφράζεται ο αποστολέας στο γραπτό λόγο, δείχνει και το είδος της σχέσης που έχει με τον παραλήπτη. Άρα για την άσκηση αυτή θα διαβάσουμε προσεκτικά την επιστολή του Αλέξη και θα προσπαθήσουμε να ε- ντοπίσουμε τα στοιχεία εκείνα που δείχνουν το είδος της σχέσης που έχει με τον παραλήπτη της επιστολής. Η σχέση ανάμεσα στον Αλέξη και τον Πωλ είναι σίγουρα φιλική, όπως τουλάχιστον φαίνεται από αυτά που γράφει ο Αλέξης, καθώς δεν έχουμε την αντίστοιχη απάντηση του Πωλ ή κάποια άλλη επιστολή του. Η φιλική τους σχέση γίνεται φανερή ήδη από την προσφώνηση του Αλέξη («Αγαπητέ μου Πωλ») αλλά και από τα νέα που αποφασίζει ο Αλέξης να μοιραστεί με τον Πωλ. Οι ειδή-

22 Ενότητα 1η 24 σεις δηλαδή που γράφει ο Αλέξης, είναι όλες προσωπικές, για το σχολείο και τους φίλους του, όπως και για τα συναισθήματά του. Το ύφος είναι επίσης ανεπίσημο και χαλαρό, όπως ταιριάζει σε μια φιλική επιστολή («Πόσο γρήγορα κυλάνε οι μέρες του χρόνου!, «...Χημεία και τέρμα!», «Αλλά τι τα θέλεις...», «Έχει το γλέντι του κι αυτό.» κ.α.). Τέλος ο αποχαιρετισμός του Αλέξη είναι ιδιαίτερα φιλικός, καθώς στέλνει τα χαιρετίσματά του στη Νικόλ και τη μαμά του Πωλ, την αγάπη του στον ίδιο τον Πωλ («Με πολλή αγάπη») ενώ τον παρακαλεί και να του απαντήσει σύντομα. 3. Για ποιο σκοπό επικοινωνούν με αυτήν την επιστολή τα δύο πρόσωπα; Κάθε επικοινωνία είτε αυτή πραγματοποιείται γραπτά, είτε προφορικά έχει κάποιο σκοπό. Ποιος μπορεί να είναι ο σκοπός της επικοινωνίας μέσω της ανταλλαγής επιστολών μεταξύ δύο φίλων; Ο Πωλ μένει στο Παρίσι ενώ ο Αλέξης στην Αθήνα, πράγμα που σίγουρα δυσκολεύει την επικοινωνία τους. Τα δύο παιδιά επέλεξαν τις επιστολές, ώστε να μην επιβαρύνονται οικονομικά αλλά και να μη χάσουν την επικοινωνία μεταξύ τους. Ο σκοπός που ανταλλάσσουν επιστολές είναι μάλλον να μοιράζονται τα νέα τους και τα συναισθήματά τους, ώστε να κρατήσουν τη φιλία τους ζωντανή. Αυτό τουλάχιστον φαίνεται από την επιστολή του Αλέξη προς τον Πωλ. 4. Εσείς διατηρείτε αλληλογραφία με φίλους ή φίλες σας που μένουν μακριά, στα ελληνικά ή σε ξένες γλώσσες; Η ερώτηση αυτή δέχεται μόνο προσωπικές απαντήσεις, ανάλογα με το αν αυτός που απαντά έχει φίλους ή φίλες στο εξωτερικό, τους γράφει ή όχι κ.τ.λ. Εμείς δίνουμε απλώς ένα δείγμα απάντησης. Καλό είναι να έχεις υπόψη σου ότι στη σημερινή εποχή οι επιστολές δεν είναι μόνο γραπτές, αλλά και ηλεκτρονικές, μέσω του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου ( ). Δε στέλνω συχνά επιστολές σε φίλους μου που μένουν μακριά, αφού προτιμώ να τους τηλεφωνώ και να επικοινωνούμε με αυτόν τον τρόπο. Η μόνη εξαίρεση είναι ένας ξάδελφός μου που ζει στον Καναδά και είναι δύσκολο να επικοινωνώ μαζί του από το τηλέφωνο, αφού οι διεθνείς κλήσεις κοστίζουν πολύ ακριβά. Με αυτόν επικοινωνώ με ηλεκτρονικές επιστολές, όπου του γράφω τα νέα μου. Η γλώσσα που χρησιμοποιούμε είναι τα αγγλικά, αφού εμένα με βολεύει για να εξασκούμαι, ενώ αυτός δυσκολεύεται να γράφει στα ελληνικά.

23 25 Ενότητα 1η 5. Δείτε τα παρακάτω κείμενα και πείτε ποιες διαφορές παρατηρείτε στη μορφή και στο ύφος του μηνύματος στις δύο περιπτώσεις. Μορφή είναι ο τρόπος με τον οποίο παρουσιάζεται ή μεταδίδεται ένα μήνυμα από τον πομπό. Η μορφή του μηνύματος εξαρτάται από το μέσο που χρησιμοποιείται προκειμένου να μεταδοθεί ένα μήνυμα. Το μέσο μπορεί να είναι φυσικός (επικοινωνία πρόσωπο με πρόσωπο) ή τεχνητός τρόπος (το τηλέφωνο, το γράμμα, ο ηλεκτρονικός υπολογιστής). Το μέσο επηρεάζει το ύφος, τον τρόπο που εκφράζεται ο πομπός του μηνύματος. Συχνά το θέμα μπορεί να είναι το ίδιο αλλά το ύφος αλλάζει ανάλογα με το μέσο με το οποίο μεταδίδεται το μήνυμα. Το κείμενο 1 είναι μια προφορική συνομιλία ανάμεσα σε δύο νεαρά άτομα, ενώ το κείμενο 2 ένα γραπτό μήνυμα σε κινητό τηλέφωνο. Και τα δύο κείμενα έχουν ακριβώς το ίδιο θέμα, τη συνεννόηση, ώστε να γίνει μια συνάντηση στις οχτώ. Παρόλο όμως που το θέμα είναι ίδιο, υπάρχουν αρκετές διαφορές ανάμεσα στα κείμενα. Το μέσο το οποίο χρησιμοποιείται για την επικοινωνία στο κείμενο 1 είναι η επικοινωνία πρόσωπο με πρόσωπο και το είδος του λόγου είναι προφορικό, ενώ στο κείμενο 2 το μέσο είναι το κινητό τηλέφωνο και το είδος του λόγου γραπτό. Αυτό το δεδομένο αλλάζει και το ύφος των μηνυμάτων. Στην πρώτη περίπτωση υπάρχει μια ζωντανή συνομιλία με ομιλητή και ακροατή, οι οποίοι ανταλλάσσουν απόψεις σε ζωντανό, οικείο, φιλικό ύφος. («Ε, άλλο παρά τέταρτο κι άλλο οχτώ!» «Καλά ντε!») και τελικά συμφωνούν. Αντίθετα, το μήνυμα στο κινητό τηλέφωνο δημιουργείται μόνο από τον αποστολέα και είναι απλό, σύντομο, σχεδόν απρόσωπο, μόνο με τις εντελώς απαραίτητες πληροφορίες.

24 Ενότητα 1η Βρείτε τους πομπούς και τους δέκτες στα κείμενα 1 και 4. Σε ποιες περιπτώσεις η επικοινωνία είναι γραπτή και σε ποιες προφορική; Θυμήσου ότι: Ο πομπός και ο δέκτης είναι αυτοί που επικοινωνούν: ο πομπός στέλνει το μήνυμα, ο δέκτης είναι εκείνος που λαμβάνει το μήνυμα. Στο κείμενο 1 υπάρχουν πολλοί πομποί και δέκτες. Στην αρχή ο Γιώργος (πομπός) φωνάζει, ρωτάει και ενημερώνει την Άννα (δέκτης). Στη συνέχεια ο γυμνασιάρχης (πομπός) εκφωνεί λόγο σε όλους τους μαθητές (δέκτες). Στο τέλος η Άννα συζητά με τη συμμαθήτριά της Αγγέλα, όπου οι ρόλοι του πομπού και του δέκτη ανήκουν και στις δύο. Στο κείμενο 4 η κατάσταση είναι πιο απλή, πομπός είναι ο Αλέξης, που στέλνει το γράμμα, και δέκτης ο Πωλ, ο οποίος το παίρνει. Σχηματικά θα μπορούσαμε να παρουσιάσουμε τα στοιχεία αυτά ως εξής: Πομποί Γιώργος γυμνασιάρχης Άννα Αγγέλα Αλέξης Δέκτες Άννα μαθητές Αγγέλα Άννα Πωλ Στο κείμενο 1 η επικοινωνία είναι προφορική σε όλες τις περιπτώσεις(συνομιλία Γιώργου και Άννας, εκφώνηση λόγου από το γυμνασιάρχη προς τους μαθητές, συνομιλία Άννας με Αγγέλα). Αντίθετα, στο κείμενο 4 η επικοινωνία είναι γραπτή, καθώς πραγματοποιείται μέσω της αποστολής επιστολής(από τον Αλέξη στον Πωλ).

25 27 Ενότητα 1η 2. Ποια μέσα χρησιμοποιούνται για την επικοινωνία στο κείμενο 4 και στα σκίτσα που ακολουθούν; Θυμήσου ότι: Μέσο ονομάζουμε τον τρόπο με τον οποίο μεταδίδεται το μήνυμα και έτσι πραγματοποιείται η επικοινωνία. Στο κείμενο 4 και στα σχέδια που ακολουθούν, συναντάμε τρεις διαφορετικούς τρόπους επικοινωνίας. Ο Αλέξης χρησιμοποιεί το μέσο της γραπτής επιστολής για να επικοινωνήσει με το φίλο του, οι δύο φίλοι του πρώτου σχεδίου όμως επικοινωνούν με το μέσο της προφορικής και πρόσωπο με πρόσωπο επικοινωνίας. Στο δεύτερο σχέδιο ο αποστολέας του μηνύματος χρησιμοποιεί το μέσο του γραπτού μηνύματος από κινητό τηλέφωνο. Οι τρόποι αυτοί επικοινωνίας έχουν ομοιότητες αλλά και διαφορές: η προφορική επικοινωνία και το γραπτό μήνυμα από το κινητό τηλέφωνο έχουν και τα δύο άμεση απάντηση σε αντίθεση με την επιστολή, που δεν έχει άμεση απάντηση. το γραπτό μήνυμα και η επιστολή είναι και τα δύο σε γραπτό λόγο σε αντίθεση με την προφορική επικοινωνία. 3. Ταιριάξτε τη λέξη με την εξήγηση. Στην άσκηση αυτή με βάση τα όσα έχουμε μάθει μέχρι τώρα για την επικοινωνία και για τον τρόπο που πραγματοποιείται, καλούμαστε να αντιστοιχίσουμε τους ό- ρους που σχετίζονται με την πραγμάτωση και προώθηση της επικοινωνίας με τους σωστούς τους ορισμούς. α. πομπός 1. ο τρόπος μετάδοσης του μηνύματος/ το περιβάλλον, οι σχέσεις των συνομιλητών κ.ά. β. δέκτης 2. (επιτυχής) ανταλλαγή μηνυμάτων κ.ά. γ. συνθήκες επικοινωνίας 3. αυτός που «λαμβάνει» το μήνυμα δ. γλωσσικός κώδικας 4. αυτός που «στέλνει» το μήνυμα ε. επικοινωνία 5. ένα σύστημα σημείων που έχει κανόνες κι αρχές και χρησιμοποιείται για να επικοινωνούμε

26 Ενότητα 1η 28 α. πομπός 4. αυτός που «στέλνει» το μήνυμα β. δέκτης 3. αυτός που «λαμβάνει» το μήνυμα γ. συνθήκες επικοινωνίας 1. ο τρόπος μετάδοσης του μηνύματος/ το περιβάλλον, οι σχέσεις των συνομιλητών κ.α. δ. γλωσσικός κώδικας 5. ένα σύστημα σημείων που έχει κανόνες κι αρχές και χρησιμοποιείται για να επικοινωνούμε ε. επικοινωνία 2. (επιτυχής) ανταλλαγή μηνυμάτων κ.α. Β2. Κώδικες επικοινωνίας Μαθαίνω ότι... Κώδικας είναι κάθε σύστημα σημείων/ συμβόλων που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να μεταδοθεί ένα μήνυμα, για παράδειγμα η φυσική γλώσσα ή η γλώσσα των τυφλών. Σημείο ή σύμβολο ή σήμα είναι κάθε αντικείμενο που χρησιμοποιείται για να συνδέσει μια μορφή με μια σημασία, για παράδειγμα η μορφή του πράσινου φωτός με στο φανάρι και η σημασία «πέρνα», η ηχητική μορφή cat και η σημασία «γάτα». Προσέξτε όμως: σημείο ή σύμβολο ή σήμα είναι συνδυασμός και των δύο, ούτε μόνο η μορφή, ούτε μόνο η σημασία. Οι κώδικες δημιουργήθηκαν με σκοπό την επικοινωνία, τη μετάδοση δηλαδή των μηνυμάτων. Η γλώσσα είναι ο πιο αναπτυγμένος κώδικας από όλους. Πολυτροπικά κείμενα είναι αυτά που χρησιμοποιούν τρόπους από πολλούς κώδικες ταυτόχρονα. Για παράδειγμα ένα άρθρο στην εφημερίδα που περιλαμβάνει γλωσσικό κείμενο, αριθμητικούς πίνακες και φωτογραφικές εικόνες, περιέχει τρεις τρόπους ταυτόχρονα, άρα είναι πολυτροπικό. ακούω και μιλώ (σελ. 15) 1. Πριν από την επινόηση του αλφαβήτου (κείμ. 2) τι είδους σύμβολα χρησιμοποιούσαν οι άνθρωποι για να παραστήσουν αντικείμενα και ιδέες;

27 29 Ενότητα 1η Οι άνθρωποι πριν την επινόηση του αλφαβήτου και της γραφής, χρησιμοποιούσαν το δικό τους κώδικα, προκειμένου να επικοινωνήσουν, να εκφραστούν. Σύμφωνα με το κείμενο 2, οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν διάφορα σύμβολα για να παραστήσουν αντικείμενα και ιδέες. Τα πρώτα τους σύμβολα ήταν οι χειρονομίες των χεριών και οι γκριμάτσες του προσώπου (ενότητα 1) και τα επόμενα σύμβολα ήταν οι εικόνες της ζωγραφικής (ενότητα 2). Από κάποια απλοποιημένα ζωγραφικά σύμβολα προέκυψαν μάλιστα και τα γράμματα του αλφαβήτου. 2. Δείτε το απόσπασμα από την άσκηση Μαθηματικών που σας δόθηκε στο κείμενο 3. Σας είναι κατανοητό; Τι λέει; Μπορούμε να κατανοήσουμε την άσκηση των μαθηματικών, εφόσον γνωρίζουμε των κώδικα των μαθηματικών, Μπορούμε να κατανοήσουμε τα σύμβολα της χημείας εφόσον γνωρίζουμε τον κώδικα της χημείας. Αν δε γνωρίζουμε τους παραπάνω κώδικες, δεν μπορούμε να αντιληφθούμε το νόημα των ασκήσεων κάτι που συμβαίνει και στην επικοινωνία με τους γύρω μας. Για να επικοινωνήσουμε ομαλά πρέπει να χρησιμοποιούμε τον ίδιο κώδικα επικοινωνίας. Το απόσπασμα αυτό μου είναι κατανοητό γιατί έχουμε διδαχθεί και τους δεκαδικούς αριθμούς και τη σύγκριση αριθμών μεταξύ τους. Ο συγγραφέας ζητάει αρχικά από το μαθητή να συγκρίνει δύο ζευγάρια αριθμών, τα 35,046 60,03 και 4,567 4, Στη συνέχεια δίνει το αποτέλεσμα της σύγκρισης, ότι δηλαδή ο αριθμός 35,046 είναι μικρότερος από τον 60,03 και ο αριθμός 4,567 είναι μεγαλύτερος από τον 4, Δείτε τώρα κι αυτό το απόσπασμα από μια άσκηση Χημείας (δες σελ. 15 του σχολικού βιβλίου). Μπορείτε να καταλάβετε τι λέει; Γιατί ναι/όχι;

28 Ενότητα 1η 30 Δεν μπορώ να καταλάβω τι λέει το απόσπασμα, πράγμα που οφείλεται στο ότι δεν είχα ποτέ ως τώρα στο Δημοτικό το μάθημα της Χημείας, ούτε διδάσκεται στην Α Γυμνασίου. Για αυτό το λόγο δεν καταλαβαίνω πολλά από τα σύμβολα (ΔG 0, H 2, I 2, (g), HI, kj mol -1, ΔΗ 0 f, S 0, J mol -1, K -1 ) αλλά και πώς ακριβώς χρησιμοποιούνται κάποιες λέξεις στο συγκεκριμένο κείμενο, αν και γνωρίζω τη συνηθισμένη τους σημασία (τιμή, αντίδραση, σχηματισμός, ουσία). 3. Στο κείμενο 3 υπάρχουν δείγματα από διάφορους κώδικες. Ποιοι από αυτούς μας δίνουν οπτικά σήματα και ποιοι ακουστικά; Θυμήσου ότι: Κώδικας είναι κάθε σύστημα σημείων συμβόλων που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να μεταδοθεί ένα μήνυμα, για παράδειγμα η φυσική ή η νοηματική γλώσσα. Η απάντηση είναι αρκετά απλή για την πρώτη ενότητα καθώς όλα τα δείγματα προέρχονται από τον Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας και είναι οπτικά, τόσο οι πινακίδες, όσο και οι ενδείξεις από τους φωτεινούς σηματοδότες. Υπάρχουν βέβαια και κάποιοι φωτεινοί σηματοδότες που εκπέμπουν έναν ειδικό ήχο για τους τυφλούς, ανάλογα με το αν είναι αναμμένο το πράσινο ή το κόκκινο φως (δυστυχώς βέβαια αυτοί οι φωτεινοί σηματοδότες είναι πολύ σπάνιοι). Θα μπορούσαμε επομένως να πούμε ότι όλα τα σήματα προέρχονται από τον ίδιο κώδικα και είναι σχεδόν πάντα οπτικά. Στη δεύτερη ενότητα όμως τα πράγματα γίνονται κάπως περίπλοκα, καθώς και οι τρεις κώδικες που παρουσιάζονται (φυσική γλώσσα, μαθηματικά, μουσική), μπορούν να έχουν και ηχητική και οπτική μορφή (γράφουμε και παίζουμε μουσική, γράφουμε και μιλάμε μια γλώσσα, γράφουμε και εκφωνούμε μια άσκηση). Τα συγκεκριμένα δείγματα βέβαια που έχουμε στην ενότητα 2 του κειμένου 3 είναι όλα οπτικά. 4. Γράψτε το μικρό σας όνομα. Στη συνέχεια συμβουλευτείτε το αλφάβητο της νοηματικής γλώσσας των κωφαλάλων και παραστήστε το με τα κατάλληλα σήματα. Ποια είναι η νοηματική γλώσσα; Νοηματική είναι η γλώσσα που χρησιμοποιούν οι κωφάλαλοι και η οποία βασίζεται σε νοήματα. Κάθε γράμμα του αλφαβήτου παριστάνεται με τα αντίστοιχα σήματα. Έτσι μπορούμε να

29 31 Ενότητα 1η εκφράσουμε με τη νοηματική χωρίς περιορισμό ό,τι θα εκφράζαμε με τη χρήση του γλωσσικού κώδικα επικοινωνίας. Για να δείξουμε το όνομά μας στη νοηματική γλώσσα, αφού το γράψουμε, αντικαθιστούμε τα γράμματα του ονόματός μας με τα αντίστοιχα της νοηματικής γλώσσας. Για παράδειγμα αν θέλουμε να δείξουμε το γυναικείο όνομα: «Ελίζα», θα σχηματίσουμε με τη σειρά τα εξής νοήματα: [Ο καιρός] σελ. 16 Εισαγωγικά Το κείμενο αποτελεί την πρόγνωση του καιρού για μια συγκεκριμένη ημέρα του 2003, ό- πως δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Καθημερινή».

30 Ενότητα 1η 32 Στο γλωσσικό μέρος του κειμένου 5 διαβάζουμε την πρόγνωση του καιρού για μια συγκεκριμένη μέρα αλλά και για τις δύο επόμενές της, όπως δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Καθημερινή» το Ο καιρός τη συγκεκριμένη ημέρα θα είναι βροχερός, τις δύο επόμενες ημέρες όμως προβλέπονται και καταιγίδες. Διαβάζουμε επίσης μέσα στο πλαίσιο που βρίσκεται επάνω αριστερά, επιπλέον πληροφορίες για τη συγκεκριμένη ημέρα, ποιοι άγιοι γιορτάζουν, την ώρα που ανατέλλει και δύει ο ήλιος, όπως και τη φάση που βρίσκεται η σελήνη. Υπάρχουν βέβαια και δύο εικόνες στο κείμενο. Η μεγαλύτερη εικόνα, στα δεξιά, παρουσιάζει το χάρτη της Ελλάδας, όπου σημειώνονται οι θερμοκρασίες που προβλέπονται για κάποιες μεγάλες πόλεις, ο καιρός που θα επικρατήσει σε αυτές, βροχερός ή μόνο συννεφιασμένος, όπως και οι άνεμοι που θα φυσούν στη θάλασσα, μαζί με την έντασή τους. Η μικρότερη εικόνα, ο πίνακας στην άκρη δεξιά (που καλύπτει και ένα μικρό μέρος του χάρτη), καταγράφει την αλλαγή της θερμοκρασίας στην Αθήνα από το Σάββατο ως την Τετάρτη. ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ χαμηλό βαρομετρικό: μια περιοχή που η ατμοσφαιρική πίεση ελαττώνεται στο κέντρο της, πράγμα που χειροτερεύει τον καιρό ακούω και μιλώ Πριν ξεκινήσετε το πρωί για το σχολείο καλό είναι να συμβουλευτείτε ένα δελτίο πρόγνωσης του καιρού. Εκτός από το λόγο, ποια άλλα μέσα χρησιμοποιεί το δελτίο για να δείξει τον καιρό της επόμενης ημέρας; (κείμ. 5) Πώς θα ντυθείτε αύριο, αν δείτε ένα τέτοιο δελτίο καιρού; Θυμήσου ότι: Πολυτροπικά είναι τα κείμενα που για να μεταδώσουν το μήνυμά τους δε χρησιμοποιούν μόνο τη γλώσσα αλλά και σήματα από άλλους κώδικες.

31 33 Ενότητα 1η Το κείμενο 5 δίνει πληροφορίες για τον καιρό τόσο με το λόγο όσο και με την εικόνα και τους αριθμούς. Παρατηρούμε λοιπόν στη μεγάλη εικόνα του χάρτη της Ελλάδας τις θερμοκρασίες που θα υπάρχουν σε μια σειρά από μεγάλες πόλεις της Ελλάδας, αλλά και το είδος του καιρού που θα κυριαρχεί σε κάποιες περιοχές, όπως φαίνεται από τα ειδικά μικρά σύμβολα (βροχή ή συννεφιά). Παίρνουμε ακόμη πληροφορίες για την κατεύθυνση των ανέμων που θα φυσούν στη θάλασσα, όπως και για την έντασή τους. Η μικρότερη εικόνα, ο πίνακας στην άκρη δεξιά που καλύπτει και ένα μικρό μέρος του χάρτη, καταγράφει την αλλαγή της θερμοκρασίας στην Αθήνα από το Σάββατο ως την Τετάρτη. Πώς θα ντυθείτε αύριο, αν δείτε ένα τέτοιο δελτίο καιρού; Η απάντηση αυτή εξαρτάται από την περιοχή της Ελλάδας που μένουμε, καθώς σε κάποιες περιοχές φαίνεται ότι θα βρέχει ενώ σε άλλες θα υπάρχει μόνο συννεφιά. Οι θερμοκρασίες είναι επίσης διαφορετικές. ίνουμε ενδεικτικά μια απάντηση για τη Θεσσαλονίκη, αλλά ο καθένας απαντά με βάση την πόλη στην οποία ζει. Στη Θεσσαλονίκη φαίνεται ότι αύριο θα βρέχει για κάποιες ώρες της ημέρας και ότι θα υ- πάρξουν αρκετές αλλαγές στη θερμοκρασία, θα ξεκινήσει δηλαδή από τους 8 βαθμούς Κελσίου και θα φτάσει ως και τους 19 βαθμούς. Θα πάρω λοιπόν μαζί μου μια ομπρέλα ή ένα αδιάβροχο και θα φορέσω ένα μπουφάν, ώστε να το φοράω αν κάνει κρύο, αλλά και να μπορώ να το βγάλω εύκολα αν ανεβεί η θερμοκρασία. (σελ. 17) 1. Πόσους κώδικες εκτός από το γλωσσικό μπορείτε να αναφέρετε; Μπορείτε να αναφέρετε κάποιες ομοιότητες και διαφορές ανάμεσα στο γλωσσικό κώδικα και σε άλλα είδη κωδίκων που είδατε ως τώρα;

32 Ενότητα 1η 34 Θυμήσου ότι: Κώδικας είναι κάθε σύστημα σημείων/συμβόλων που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να μεταδοθεί ένα μήνυμα, για παράδειγμα η φυσική γλώσσα και τα μαθηματικά. Υπάρχουν πολλά και διαφορετικά είδη κωδίκων. Κάποιοι από αυτούς είναι: η μουσική, η ζωγραφική, η γλυπτική, τα μαθηματικά, η φυσική, η χημεία, το σύστημα Μπράιγ με το οποίο διαβάζουν οι τυφλοί, η νοηματική γλώσσα των κωφών, τα σήματα Μορς, ο Κώδικας Οδικής Κυκλοφορίας. ποιους κώδικες συναντήσαμε; ομοιότητες και διαφορές νοηματικής και φυσικής γλώσσας κώδικας ζωγραφικής Κ.Ο.Κ. κώδικας μουσικής μαθηματικά χημεία Μέχρι αυτό το σημείο συναντήσαμε στα κείμενα του σχολικού βιβλίου το γλωσσικό κώδικα, τον κώδικα ης ζωγραφικής (μέσα από τα σκίτσα και τις εικόνες του βιβλίου), τον Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας, τα μαθηματικά, τη μουσική, τη χημεία και τη νοηματική γλώσσα. Κάποιοι από τους κώδικες αυτούς μοιάζουν περισσότερο και άλλοι λιγότερο με τη γλώσσα. Για παράδειγμα η φυσική γλώσσα και η νοηματική γλώσσα χρησιμοποιούνται και οι δύο από τους ανθρώπους για να επικοινωνήσουν σχετικά με το σύνολο της ζωής τους, να εκφράσουν σκέψεις και συναισθήματα. Η φυσική γλώσσα όμως χρησιμοποιεί τις λέξεις, είτε προφορικές, είτε γραπτές, ενώ η νοηματική γλώσσα τις χειρονομίες (τα μέσα δηλαδή είναι πολύ διαφορετικά). Ο κώδικας της ζωγραφικής από την άλλη είναι πολύ διαφορετικός από την προφορική γλώσσα, συγγενεύει όμως κάπως με τη γραφή, καθώς αφορούν και οι δύο την όραση. Το ίδιο συμβαίνει και με τον Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας και τη γραπτή γλώσσα, αφού απλώς αφορούν και οι δύο την όραση, ο Κ.Ο.Κ. όμως έχει και πολύ περιορισμένο περιεχόμενο. Ο κώδικας της μουσικής μοιάζει με τη φυσική γλώσσα και συγκεκριμένα τον προφορικό λόγο, γιατί χρησιμοποιούν και οι δύο τον ήχο, ενώ ταυτόχρονα μπορούν να καταγραφούν, αλλά τα μηνύματά τους είναι πολύ διαφορετικά. Τα μαθηματικά και η χημεία μπορούν να χρησιμοποιούν τις λέξεις της φυσικής γλώσσας για να εκφράσουν τα μηνύματά τους, έχουν όμως πολύ πιο ειδικό περιεχόμενο από αυτήν.

33 35 Ενότητα 1η 2. Πώς παριστάνεται ο κίνδυνος στα σήματα του ΚΟΚ; Φτιάξτε κι εσείς μια πινακίδα προειδοποίησης για τον κίνδυνο. Γράψτε «ΠΡΟΣΟΧΗ ΚΙΝΔΥΝΟΣ» και προσθέστε ένα ανάλογο σήμα. Το κείμενό σας είναι πολυτροπικό ή όχι; Θυμήσου ότι: Ο Κ.Ο.Κ. μέσω των ειδικών σημάτων του προειδοποιεί και απαγορεύει, προκειμένου οι οδηγοί να μετακινούνται με ασφάλεια και η κυκλοφορία στο σύνολό της να διεξάγεται ομαλά. Στα σήματα του ΚΟΚ ο κίνδυνος παριστάνεται από ένα τριγωνικό σήμα. Στην εξωτερική του πλευρά το σήμα αυτό περιβάλλεται από ένα κόκκινο πλαίσιο, ενώ στο εσωτερικό του υπάρχει πάντα ένα κίτρινο τρίγωνο. Το σχήμα όμως που παρουσιάζεται μέσα στο κίτρινο τρίγωνο διαφέρει ανάλογα με το μήνυμα του σήματος, για παράδειγμα μπορεί να είναι ένα βέλος που δείχνει δεξιά (επικίνδυνη στροφή δεξιά) ή ένα αυτοκίνητο που πηγαίνει εδώ κι εκεί (ολισθηρός δρόμος). ίνουμε εδώ ενδεικτικά το παράδειγμα ενός σήματος που προειδοποιεί για τον κίνδυνο. Φυσικά χρησιμοποιώντας τη φαντασία μας, μπορούμε να βρούμε πολλά σήματα προειδοποίησης κινδύνου. ΠΡΟΣΟΧΗ - ΚΙΝΔΥΝΟΣ Το κείμενο είναι πολυτροπικό, αφού συνδυάζει τρόπους από διαφορετικούς κώδικες. Συγκεκριμένα συνδυάζει το γλωσσικό κώδικα («ΠΡΟΣΟΧΗ ΚΙΝΔΥΝΟΣ») με τον κώδικα του σχεδίου (σήμα κινδύνου). 3. Ποια από τα κείμενα που έχετε δει ως τώρα είναι πολυτροπικά; Αιτιολογήστε την απάντησή σας. Θυμήσου ότι: Πολυτροπικά είναι τα κείμενα που χρησιμοποιούν τρόπους από πολλούς κώδικες ταυτόχρονα. Για την άσκηση αυτή θα ανατρέξουμε στα κείμενα της ενότητας που έχουμε διαβάσει, παρατηρώντας ποια από αυτά πέρα από το γλωσσικό κώδικα χρησιμοποιούν και στοιχεία άλλων κωδίκων(μαθηματικών, μουσικής, Κ.Ο.Κ., κ.ά.), συνδυάζοντας έτσι και την εικόνα.

34 Ενότητα 1η 36 Πολυτροπικά είναι όλα τα κείμενα που συναντήσαμε ως τώρα, εκτός από το κείμενο 4. Το κείμενο 1 ανήκει βέβαια στο γλωσσικό κώδικα (απόσπασμα από λογοτεχνικό βιβλίο), συνοδεύεται όμως από ένα σκίτσο, που ανήκει στον κώδικα της ζωγραφικής (εικόνα του γυμνασιάρχη που βγάζει λόγο). Συνδυάζει επομένως δύο τρόπους από διαφορετικούς κώδικες. Το ίδιο ακριβώς ισχύει και για το κείμενο 2, αφού συνδυάζει το άρθρο που ανήκει στο γλωσσικό κώδικα μαζί με την εικόνα των δύο πρωτογόνων. Το κείμενο 3 είναι το πιο πολυτροπικό από όλα, καθώς συνδυάζει τον κώδικα της γλώσσας (Ενότητα 2, 1 η και 3 η ώρα), τον Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας (Ενότητα 1), τον κώδικα της μουσικής (Ενότητα 2, 2 η ώρα) και τον κώδικα των μαθηματικών (Ενότητα 2, 1 η ώρα). Τέλος, το κείμενο 5 συνδυάζει το γλωσσικό κώδικα (αριστερό μέρος) με τον κώδικα της εικόνας (χάρτης και πίνακας). Συμπεραίνουμε ότι: Πολυτροπικό: κείμενο στο οποίο δεν έχουμε μόνο το γραπτό γλωσσικό κώδικα αλλά και σκίτσα, εικόνες ή σήματα από άλλους κώδικες(μαθηματικών, χημείας, μουσικής).

35 37 Ενότητα 1η Γ. Είδη προτάσεων Γ1. Είδη προτάσεων ανάλογα με τα συστατικά τους Μαθαίνω ότι... Πρόταση είναι το μεγαλύτερο σύνολο λέξεων που είναι γραμματικά οργανωμένο. Απλή (έχει ολοκληρωμένο νόημα, δεν μπορούμε να αφαιρέσουμε τίποτα από αυτήν, π.χ. Ο μαθητής διαβάζει το βιβλίο. Είδη προτάσεων με βάση τη δομή τους Ελλειπτική (λείπουν στοιχεία/λέξεις), π.χ. Καφές στην πλατεία; Επαυξημένη (έχει επιπλέον στοιχεία εκτός από τα βασικά), π.χ. Εκείνη τη Δευτέρα είχε πολύ ωραίο καιρό για κολύμπι. ακούω και μιλώ 1. «Το κουδούνι του έκοψε την κουβέντα» (κείμ. 1): Η πρόταση αυτή έχει μόνο τα βασικά συστατικά. Μπορείτε να προσθέσετε και άλλα στοιχεία που να δίνουν επιπλέον πληροφορίες;

36 Ενότητα 1η 38 Ποια είναι τα βασικά συστατικά της πρότασης; Τα βασικά συστατικά της πρότασης είναι τα εξής: το υποκείμενο: το κουδούνι το ρήμα: έκοψε τα αντικείμενα: έμμεσο: του, άμεσο: την κουβέντα. Θα μπορούσαμε να αναλύσουμε την πρόταση ως εξής: Υποκείμενο Έμμ. αντ. Ρήμα Άμεσο αντικείμενο Το κουδούνι του έκοψε την κουβέντα Ποιος έκοψε; Από ποιον; Τι έκοψε; Στη συγκεκριμένη πρόταση μπορούν εύκολα να προστεθούν λέξεις, οι οποίες θα δίνουν και επιπλέον πληροφορίες. Για παράδειγμα: «Το απότομο χτύπημα από το κουδούνι του έκοψε ξαφνικά τη ζωηρή κουβέντα που είχε με την Άννα.» 2. «Με λένε Αγγέλα. Εσένα;» Βρείτε το απόσπασμα στο κείμενο 1. από τη δεύτερη πρόταση λείπουν βασικά συστατικά. Μπορείτε να τη συμπληρώσετε; Γιατί η συγγραφέας προτίμησε την ελλειπτική μορφή; Θυμήσου ότι: Ελλειπτική είναι η πρόταση εκείνη από την οποία λείπουν ένας ή περισσότεροι όροι ή προσδιορισμοί, επειδή εννοούνται εύκολα από την άμεση αντίληψη και την κοινή πείρα των προσώπων που συνομιλούν ή από τα συμφραζόμενα, π.χ. Για πού; (εννοείται: για πού πηγαίνεις;).