ΑΝΩΤΑΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΔΙΔΥΜΟΤΕΙΧΟΥ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ

Transcript

1 ΑΝΩΤΑΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΔΙΔΥΜΟΤΕΙΧΟΥ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ Θέμα πτυχιακής εργασίας: Οικογενειακός προγραμματισμός και Δημόσια Υγεία. Υποβληθείσα στον Καθηγητή Θεοδοσίου Θεοδόσιο από τις σπουδάστριες ΛΙΛΗ ΣΟΥΛΤΑΝΑ ΑΕΜ: 109 (16 ης ΤΑΞΙΑΡΧΙΑΣ 23, ΚΑΒΑΛΑ) και ΕΥΘΥΜΙΟΥ ΕΛΛΗ ΑΕΜ: 102 (ΚΟΤΥΩΡΩΝ 2, ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ) Διδυμότειχο 2012

2 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Ευχαριστούμε τις οικογένειές μας που μας στήριξαν και μας εμψύχωσαν για την εκπόνηση αυτής της εργασίας και όλους όσους μας βοήθησαν για τη διεκπεραίωσή της. Ακόμη, θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε θερμά τον καθηγητή μας κύριο Θεοδοσίου Θεοδόσιο, για την καθοδήγησή του και την σημαντική βοήθεια που μας προσέφερε σε όλη τη διάρκεια της έρευνάς μας.

3 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Ο οικογενειακός προγραμματισμός και η δημόσια υγεία θα έπρεπε να αποτελούν την κορωνίδα της προσωπικότητας του κάθε ατόμου, με κύριο χαρακτηριστικό την ενημέρωσή του επάνω στα θέματα της αντισύλληψης, της σεξουαλικής αγωγής, της κακοποίησης και της σχολικής βίας. Η άγνοια όμως, και ιδιαίτερα των νέων, σε θέματα που αφορούν την δημόσια υγεία και τα προβλήματα που απορρέουν από την λανθασμένη ενημέρωση και στάση ζωής στα παραπάνω θέματα είναι πλέον ορατή στη χώρα μας και απασχολεί τους νέους, τους εκπαιδευτικούς και τους γονείς. Η ανάγκη λοιπόν για πληροφόρηση μας ευαισθητοποίησε και μας έδωσε το έναυσμα να ασχοληθούμε με το θέμα αυτό και μέσω της έρευνάς μας, να παραθέσουμε στοιχεία τα οποία επιβεβαιώνουν ή αναιρούν, σε ορισμένους τουλάχιστον τομείς, την άποψη αυτή.

4 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Ο οικογενειακός προγραμματισμός και η δημόσια υγεία αποτελούν βασικά στοιχεία για τη διαμόρφωση της ολοκληρωμένης προσωπικότητας του σύγχρονου, νέου ανθρώπου. Γι αυτό και πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη βαρύτητα στη σωστή πληροφόρηση και ενημέρωσή του. Αν επιχειρήσουμε μία προσέγγιση της έννοιας του οικογενειακού προγραμματισμού, θα την ορίζαμε ως την παροχή πληροφοριών και μέσων σε κάθε άτομο ώστε να μπορεί να καταστήσει την αναπαραγωγικότητά του εκούσια, υπεύθυνη και συνειδητή. Ο οικογενειακός προγραμματισμός στοχεύει στην προστασία της υγείας της μητέρας και του παιδιού, στη μείωση των εκτρώσεων, στην αντισύλληψη, στην πρόληψη των αφροδίσιων νοσημάτων και επιθυμεί τη δημιουργία οικογενειών από ευτυχισμένους γονείς και επιθυμητά, υγιή και ευτυχισμένα παιδιά, που όλα τα μέλη τους θα ζουν αρμονικά. Επιπλέον, βασικοί τομείς του οικογενειακού προγραμματισμού είναι, η αντισύλληψη, που με την σωστή επιλογή της κατάλληλης μεθόδου προλαμβάνει την αποφυγή ανεπιθύμητων καταστάσεων για την υγεία του άνδρα και της γυναίκας, όπως σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα, ανεπιθύμητες κυήσεις, η σεξουαλική αγωγή, η οποία αποτελεί μείζον ζήτημα για την σεξουαλική υγεία και συνείδηση του κάθε ατόμου. Ακόμη, ένας άλλος σημαντικός τομέας είναι αυτός της κακοποίησης, όπου στόχος είναι η πρόληψη και αντιμετώπιση όλων των μορφών της κακοποίησης με αποτέλεσμα την μείωση και εξάλειψη του φαινομένου. Τέλος, η σχολική βία, αποτελεί ένα μείζον πρόβλημα στις χώρες του Δυτικού κόσμου, με κύριο χαρακτηριστικό την επιθετικότητα στη σχολική κοινότητα. Η πρόληψη και η αντιμετώπιση του φαινομένου αφορά τόσο τους εκπαιδευτικούς όσο και τους γονείς, με στόχο την προσπάθεια εξάλειψής της από τον χώρο του σχολείου. ABSTRACT Family planning and public health are vital elements for the formation of the personality of the modern people. Therefore, great emphasis must be given to concrete and reliable information about this matter. We could define family planning as the provision of information and all the relevant appropriate means, so that each person would be able to deal with reproduction issues in a responsible and conscious way. Family planning aims to protect mother and child s health, the decrease of abortions, contraception, finally the prevention of venereal deceases. It aims at the creation of families with children that are welcome, healthy and happy, living in harmony with their parents. One of the basic fields of family planning is contraception, which, through the right choice of the appropriate method, acts to prevent undesirable consequences for the health of men and women, such as sexually transmitted deceases, undesired pregnancies, and sexual education, with its beneficial results for a person s health and general well being. Another important field is that of the prevention and dealing with several forms of sexual abuse, aiming at the decrease and gradual extinction of this phenomenon. Finally, school violence is a major problem in the Western Countries, its basic characteristic being aggressive behavior in the school community. Teachers and parents are those mainly assigned to the prevention and extinction of this phenomenon from the school yard.

5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Λίστα Εικόνων... 1 Λίστα Πινάκων... 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ Εισαγωγή Ορισμός Οικογενειακού Προγραμματισμού Ιστορική αναδρομή οικογενειακού προγραμματισμού Ίδρυση διεθνούς ομοσπονδίας οικογενειακού προγραμματισμού(ippf) Ο οικογενειακός προγραμματισμός στην Ελλάδα Δημογραφικά στοιχεία Στόχοι οικογενειακού προγραμματισμού Οι υπηρεσίες που μπορούν να εξασφαλίσουν τους στόχους του οικογενειακού προγραμματισμού Οργάνωση-Στελέχωση υπηρεσιών οικογενειακού προγραμματισμού Μέθοδοι εφαρμογής στόχων οικογενειακού προγραμματισμού ΔΗΜΟΣΙΑ ΥΓΕΙΑ Ορισμός υγείας και δημόσιας υγείας Ιστορική αναδρομή δημόσιας υγείας Στόχοι δημόσιας υγείας Οφέλη δημόσιας υγείας για τη γυναίκα Πρόληψη καρκίνου του τραχήλου Πρόληψη καρκίνου του μαστού Εξετάσεις κύησης Οφέλη για το παιδί Οφέλη για την οικογένεια και την κοινωνία ΑΝΤΙΣΥΛΛΗΨΗ Ορισμός αντισύλληψης Ιστορική αναδρομή αντισύλληψης Φυσιολογία και παθήσεις των γεννητικών οργάνων της γυναίκας Φυσιολογία και παθήσεις των γεννητικών οργάνων του άνδρα Η διαδικασία της σύλληψης Ιστορική αναδρομή των μεθόδων αντισύλληψης Σύγχρονες μέθοδοι αντισύλληψης Ψυχικές επιπτώσεις αντισυλληπτικών μεθόδων ΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ Ιστορία της σεξουαλικότητας Σεξουαλική διαπαιδαγώγηση Διαφορές των δυο φύλων Σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα ή αφροδίσια νοσήματα Σύνδρομο Επίκτητης Ανοσολογικής Ανεπάρκειας (ΣΕΑΑ- AIDS) ΚΑΚΟΠΟΙΗΣΗ Ορισμός κακοποίησης Ιστορική αναδρομή Αίτια κακοποίησης Μορφές κακοποίησης Σωματική κακοποίηση... 67

6 5.4.2 Ψυχολογική ή Συναισθηματική κακοποίηση Παραμέληση Σεξουαλική παραβίαση-αιμομιξία Άλλες μορφές κακοποίησης ή παραμέλησης Πρόληψη του φαινομένου της κακοποίησης Αντιμετώπιση της κακοποίησης ΣΧΟΛΙΚΗ ΒΙΑ Ορισμός της βίας Είδη βίας Εσωτερική βία Προσωπική βία Κοινωνική βία Βία και εφηβεία Βία στο χώρο του σχολείου(bullying) Επιθετικότητα και βία στο χώρο του σχολείου Αντιμετώπιση της βίας Έρευνα και ανάλυση αποτελεσμάτων Σκοπός έρευνας Υλικό και μέθοδος Συνοπτική παρουσίαση αποτελεσμάτων Αναλυτική περιγραφή των αποτελεσμάτων Συμπεράσματα Προτάσεις Επίλογος.116 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΙΣΤΟΤΟΠOI..118 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ I 119

7 Λίστα Εικόνων Εικόνα 1 - Σχολή Φοίτησης Εικόνα 2 - Εξάμηνο Φοίτησης Εικόνα 3 - Το φύλο των ερωτηθέντων Εικόνα 4 - Ηλικίες των ερωτηθέντων Εικόνα 5 - Ηλικία του πατέρα Εικόνα 6 - Η ηλικία της μητέρας Εικόνα 7 - Το επάγγελμα του πατέρα Εικόνα 8 - Το επάγγελμα της μητέρας Εικόνα 9 - Το μορφωτικό επίπεδο του πατέρα Εικόνα 10 - Το μορφωτικό επίπεδο της μητέρας Εικόνα 11 - Η οικογενειακή κατάσταση των ερωτηθέντων Εικόνα 12 - Τρόπος κατοίκησης των ερωτηθέντων Εικόνα 13 - Γνώση για τον οικογενειακό προγραμματισμό Εικόνα 14 - Στόχοι οικογενειακού προγραμματισμού Εικόνα 15 - Ποιους αφορά ο οικογενειακός προγραμματισμός Εικόνα 16 - Ποια είναι η ιδανική ηλικία τεκνοποιίας για τον άνδρα Εικόνα 17 - Ποια είναι η ιδανική ηλικία τεκνοποιίας για την γυναίκα Εικόνα 18 - Ποια είναι η ενημέρωση για την σεξουαλική συμπεριφορά Εικόνα 19 - Ποια η πηγή ενημέρωσης των ερωτηθέντων Εικόνα 20 - Το επίπεδο της σεξουαλικής ενημέρωσης των ερωτηθέντων Εικόνα 21 - Άτομα που επιλέγουν οι ερωτηθέντες να συζητούν για θέματα αντισύλληψης Εικόνα 22 - Έναρξη σεξουαλικής ζωής Εικόνα 23 - Φόβος εγκυμοσύνης Εικόνα 24 - Φόβος ρήξης παρθενικού υμένα Εικόνα 25 - Φόβος αφροδίσιου νοσήματος Εικόνα 26 - Ικανοποίηση Εικόνα 27 - Άλλο αίσθημα Εικόνα 28 - Κατάλληλη ηλικία έναρξης σεξουαλικής ζωής για τους άνδρες Εικόνα 29 - Κατάλληλη ηλικία έναρξης σεξουαλικής ζωής για τις γυναίκες Εικόνα 30 - Γνώση για την αντισύλληψη Εικόνα 31 - Υποβίβαση σεξουαλικής επαφής από τη χρήση αντισυλληπτικών μεθόδων Εικόνα 32 - Αναγκαιότητα αντισυλληπτικών μεθόδων Εικόνα 33 - Υπεύθυνοι για την αντισύλληψη Εικόνα 34 - Επίσκεψη σε ειδικό Εικόνα 35 - Επίσκεψη σε ειδικό για αντισύλληψη Εικόνα 36 - Χρήση αντισυλληπτικών μεθόδων Εικόνα 37 - Χρήση αντισυλληπτικών μεθόδων Εικόνα 38 - Αποφυγή ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης Εικόνα 39 - Αποφυγή αφροδίσιων νοσημάτων Εικόνα 40 - Άλλοι λόγοι Εικόνα 41 - Αποτελεσματικότητα των τρόπων αντισύλληψης Εικόνα 42 - Προβλήματα από τη μη χρήση αντισυλληπτικών μεθόδων Εικόνα 43 - Ποσοστά εκτρώσεων Εικόνα 44 - Περιπτώσεις χρήσης αντισυλληπτικών μεθόδων Εικόνα 45 - Μάθημα Σεξουαλικής Αγωγής στα σχολεία

8 Εικόνα 46 - Ταμπού χρήσης αντισυλληπτικών μεθόδων Εικόνα 47 - Επιρροή της χώρας στις αντισυλληπτικές μεθόδους Εικόνα 48 - Επιρροή θρησκευτικών πεποιθήσεων στην αντισύλληψη Εικόνα 49 - Συναισθήματα απέναντι στην αντισύλληψη

9 Λίστα Πινάκων Πίνακας 1 - Οφέλη από τη χρήση αντισυλληπτικών χαπιών Πίνακας 2 - Ηλικίες των ερωτηθέντων Πίνακας 3 - Επίπεδο σεξουαλικής ενημέρωσης Πίνακας 4 - Κατάλληλη ηλικία έναρξης της σεξουαλικής ζωής στον άνδρα Πίνακας 5 - Κατάλληλη ηλικία έναρξης της σεξουαλικής ζωής στην γυναίκα Πίνακας 6 - Υποβίβαση σεξουαλικής επαφής από τη χρήση αντισυλληπτικών μεθόδων Πίνακας 7 - Υπεύθυνοι για την αντισύλληψη Πίνακας 8 - Ηλικία έκτρωσης Πίνακας 9 - Περιπτώσεις χρήσης αντισυλληπτικών μεθόδων Πίνακας 10 - Μάθημα Σεξουαλικής Αγωγής στα σχολεία

10 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σε έναν αιώνα όπου τα πάντα αναπτύσσονται ραγδαία, γίνεται επιτακτική η ανάγκη για πλήρη ενημέρωση και κατάρτιση των ατόμων, πάνω σε θέματα που αφορούν τον οικογενειακό προγραμματισμό και την δημόσια υγεία. Η επιστημονική, τεχνολογική, ιατρική, πολιτιστική, πολιτισμική ανάπτυξη, είναι αδύνατο να μην επηρεάσει την ιδεολογία και τον τρόπο ζωής του ατόμου. Στις περισσότερες χώρες του κόσμου έχει αναγνωρισθεί η ανάγκη για ενημέρωση και αγωγή των νέων πάνω σε θέματα που αφορούν την γενετήσια λειτουργία. Το ίδιο πρέπει να συμβαίνει και στην χώρα μας. Αυτή η αγωγή χρειάζεται να ξεκινά από την παιδική ηλικία και να συνεχίζεται στην εφηβική, όπου ο έφηβος βρίσκεται σε μία αστάθεια, ενώ προσπαθεί να δημιουργήσει την δική του ταυτότητα, λαμβάνοντας μηνύματα και παραστάσεις από το περιβάλλον και κυρίως από τους γονείς του. Συνεπώς, για τους προηγμένους λαούς, ο οικογενειακός προγραμματισμός είναι κάθε άλλο, παρά έλεγχος και αστυνόμευση της ελεύθερης ανάπτυξης της οικογένειας. Στις αναπτυγμένες χώρες, όπου δεν υπάρχει δημογραφικό πρόβλημα, τα προγράμματα οικογενειακού προγραμματισμού είναι εθελοντικά. Εκεί ο οικογενειακός προγραμματισμός, αποβλέπει να δώσει όλα εκείνα τα στοιχεία, ώστε το ζευγάρι να προγραμματίσει ελεύθερα την μελλοντική του οικογενειακή ζωή, για να μην συρθεί σε περιπέτειες και άλλες τυχόν ανεπιθύμητες καταστάσεις, που συνεπάγεται η άγνοια του οικογενειακού προγραμματισμού. Τέλος, ο οικογενειακός προγραμματισμός και η δημόσια υγεία, στοχεύουν κατά κύριο λόγο, στην προστασία της υγείας της μητέρας και των παιδιών, στην απόκτηση γερών και επιθυμητών παιδιών και επιθυμούν την δημιουργία μιας ολοκληρωμένης οικογένειας όπου όλα τα μέλη ζουν αρμονικά. Διάρθρωση Πτυχιακής Στο πρώτο κεφάλαιο ξεκινά η γνωριμία με το θέμα της πτυχιακής, παραθέτοντας τον ορισμό του οικογενειακού προγραμματισμού, καθώς και την ιστορική αναδρομή αυτού. Επίσης, γίνεται αναφορά στην ίδρυση της διεθνούς ομοσπονδίας του οικογενειακού προγραμματισμού (IPPF) και τον ρόλο της στην Ελλάδα. Έπειτα, αναφέρονται τα δημογραφικά στοιχεία που σχετίζονται με τον οικογενειακό προγραμματισμό, οι στόχοι του, καθώς και οι υπηρεσίες που μπορούν να εξασφαλίσουν αυτούς τους στόχους. Τέλος, γίνεται περιγραφή της οργάνωσηςστελέχωσης των υπηρεσιών του οικογενειακού προγραμματισμού, αλλά και των μεθόδων εφαρμογής των στόχων αυτών. Στο δεύτερο κεφάλαιο συνεχίζεται η γνωριμία με το θέμα της πτυχιακής, με τον ορισμό και την ιστορική αναδρομή της δημόσιας υγείας, αλλά και των στόχων της. Επίσης, γίνεται αναφορά στα οφέλη της δημόσιας υγείας για τη γυναίκα, όπως η πρόληψη για τον καρκίνο του τραχήλου και του μαστού, ενώ δίνονται σημαντικές πληροφορίες και για την αυτοεξέταση. Έπειτα, δίνονται πληροφορίες για τις εξετάσεις κύησης και τα οφέλη της δημόσιας υγείας για το παιδί, και στο τέλος τα οφέλη της δημόσιας υγείας για την οικογένεια και την κοινωνία. Στο τρίτο κεφάλαιο θίγεται το θέμα της αντισύλληψης, ενώ δίνεται ο ορισμός και η ιστορική της αναδρομή. Επίσης, γίνεται αναφορά στην φυσιολογία, αλλά και στις παθήσεις των γεννητικών οργάνων της γυναίκας και του άνδρα, καθώς και στη διαδικασία της σύλληψης. Έπειτα παρατίθεται μια ιστορική αναδρομή των μεθόδων 1

11 αντισύλληψης, αλλά και πληροφορίες για τις σύγχρονες μεθόδους. Τέλος, γίνεται αναφορά στις ψυχικές επιπτώσεις των αντισυλληπτικών μεθόδων. Το τέταρτο κεφάλαιο αναφέρεται στην αγωγή της σεξουαλικής συμπεριφοράς, ξεκινώντας με την ιστορία της σεξουαλικότητας και την σεξουαλική διαπαιδαγώγηση. Στη συνέχεια δίνονται οι διαφορές μεταξύ των δύο φύλων και γίνεται αναφορά στα Σεξουαλικώς Μεταδιδόμενα Νοσήματα (Σύνδρομο Επίκτητης Ανοσολογικής Ανεπάρκειας, ηπατίτιδες A, B και C και άλλα). Στο πέμπτο κεφάλαιο παρατίθεται το θέμα της κακοποίησης, με αναφορά στον ορισμό και την ιστορική της αναδρομή. Έπειτα δίνονται τα αίτια της κακοποίησης, καθώς και οι μορφές της (σωματική, ψυχολογική, παραμέληση, σεξουαλική παραβίαση-αιμομιξία), όπως και άλλες μορφές κακοποίησης ή παραμέλησης. Τέλος, αναφέρεται η πρόληψη και αντιμετώπιση της κακοποίησης. Στο έκτο και τελευταίο κεφάλαιο, δίνονται πληροφορίες για τη σχολική βία, ενώ παρατίθεται ο ορισμός και τα είδη της (εσωτερική βία, προσωπική βία και κοινωνική βία). Στη συνέχεια περιγράφεται η βία και η εφηβεία, καθώς και η επιθετικότητα και η βία στο χώρο του σχολείου (bullying). Εν κατακλείδι προτείνονται τρόποι για την αντιμετώπιση της βίας. 2

12 3

13 1. ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ 1.1 Εισαγωγή Ο οικογενειακός προγραμματισμός αποσκοπεί στον έλεγχο των γεννήσεων και σχετίζεται με τεράστια οφέλη για τη γυναίκα, τα παιδιά και την κοινωνία. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (Π.Ο.Υ.) αναγνώρισε τον οικογενειακό προγραμματισμό όχι μόνο ως επιλογή κάθε ζευγαριού, αλλά ως αναφαίρετο δικαίωμα του καθενός. Ήδη το 1968 το Διεθνές Συνέδριο για τα ανθρώπινα δικαιώματα που έγινε στην Τεχεράνη, διακήρυξε τα εξής: Τα ζευγάρια έχουν το βασικό δικαίωμα ν αποφασίζουν ελεύθερα για τον αριθμό των παιδιών και το χρονικό διάστημα που θα μεσολαβήσει ανάμεσα στις γεννήσεις των παιδιών τους. Τα ίδια περίπου διακήρυξε και η Γενική Συνέλευση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (Ο.Η.Ε) στις (Δετοράκης, 1999). Σε όλες τις αναπτυγμένες χώρες ο οικογενειακός προγραμματισμός αποτελεί θεμελιώδη παράγοντα των υπηρεσιών υγείας για την ευημερία των πολιτών. Βασικοί στόχοι του οικογενειακού προγραμματισμού είναι η αποφυγή των ανεπιθύμητων κυήσεων, η πρόκληση επιθυμητών κυήσεων, η ρύθμιση του χρόνου των γεννήσεων σε σχέση με την ηλικία των γονέων, ο καθορισμός του αριθμού των παιδιών στην οικογένεια και η γέννηση υγιών παιδιών. 1.2 Ορισμός Οικογενειακού Προγραμματισμού Κάνοντας μία ανασκόπηση στο παρελθόν, έως και σήμερα, η έννοια του οικογενειακού προγραμματισμού έχει παρερμηνευτεί, επειδή λανθασμένα έχει ταυτιστεί με τον «έλεγχο των γεννήσεων». Σε μία προσέγγιση της έννοιας του οικογενειακού προγραμματισμού, θα τον ορίζαμε ως την παροχή πληροφοριών και μέσων σε κάθε άτομο-μέλος της κοινωνίας, ώστε να μπορεί να καταστήσει την αναπαραγωγικότητά του εκούσια, υπεύθυνη και συνειδητή. Σε αυτό το σημείο εντοπίζεται και η βασική διαφορά του οικογενειακού προγραμματισμού από τον έλεγχο των γεννήσεων, αφού ο δεύτερος αδιαφορεί για την επιθυμία του ατόμου και επικεντρώνεται στο πώς θα αυξήσει ή θα ελαττώσει τις γεννήσεις ανάλογα με τις πληθυσμιακές ανάγκες κάθε χώρας. Από την άλλη πλευρά, ο οικογενειακός προγραμματισμός στοχεύει στην προστασία της υγείας της μητέρας και του παιδιού, στην επίλυση δημογραφικών προβλημάτων, στη μείωση των εκτρώσεων, στην αντιμετώπιση της στειρότητας, στην πρόληψη των σεξουαλικώς μεταδιδόμενων νοσημάτων και επιθυμεί τη δημιουργία οικογενειών όπου όλα τα μέλη τους θα ζουν αρμονικά (Ανδρουλάκης, Μπαφάκη, 1995). Συνοψίζοντας όλα τα παραπάνω προκύπτει ο εξής συνοπτικός ορισμός: Ο οικογενειακός προγραμματισμός είναι όλες οι ενέργειες που πρέπει να σκεφτεί και στη συνέχεια να αποφασίσει και να υλοποιήσει το νεαρό ζευγάρι για να μπορέσει να προγραμματίσει με επιτυχία την οικογενειακή του πορεία και εξέλιξη. Επομένως ο οικογενειακός προγραμματισμός εκφράζει την συνειδητή αντιδιαστολή ανάμεσα σε δύο βασικές βιολογικές λειτουργίες, την γενετήσια και την αναπαραγωγική, με σκοπό την δημιουργία οικογενειών από ευτυχισμένους γονείς και επιθυμητά, υγιή παιδιά. 4

14 1.3 Ιστορική αναδρομή οικογενειακού προγραμματισμού Ο οικογενειακός προγραμματισμός εμφανίστηκε την εποχή της Βιομηχανικής Επανάστασης στην Αγγλία, όταν δηλαδή για πρώτη φορά αντιμετωπίστηκε το πρόβλημα του μεγέθους της οικογένειας και χρειάστηκε να παρθούν μέτρα για την αναχαίτιση της πολυγονίας. Προς την κατεύθυνση αυτή προσανατολίστηκαν οι προσπάθειες των ειδικών, που αναζήτησαν διάφορες αντισυλληπτικές μεθόδους. Η αρχή έγινε από τον Άγγλο ιερέα Thomas L. Malthus ( ), που ξεσηκώθηκε κυριολεκτικά το 1798 μπροστά στον κίνδυνο της μεγάλης αύξησης του πληθυσμού και προείπε ότι η ανθρωπότητα βαδίζει προς την αυτοκαταστροφή. Παράλληλα, υποστήριξε ότι οι άνθρωποι αυξάνονται κατά γεωμετρική πρόοδο, ενώ τα αγαθά με αριθμητική. Έτσι, η έλλειψη της μεταξύ τους ισορροπίας θα δημιουργήσει στη γη προβλήματα πείνας, ασθενειών, καθώς επίσης και καταστροφές και πολέμους. Την ίδια ανάγκη ένιωσε και ο αρχηγός των Άγγλων εργατών Francis Place, που έλεγε ότι ο περιορισμός του πλήθους των εργατών θα τους διευκόλυνε να κερδίζουν καλύτερα ημερομίσθια και να έχουν καλύτερες συνθήκες εργασίας (Δετοράκης, 1999). Και ενώ αυτά λάβαιναν χώρα στην Αγγλία, στην Αμερική είχε ψηφιστεί ο περίφημος νόμος «Comstock», κατά τον οποίο απαγορεύτηκε ο έλεγχος των γεννήσεων. Στις αρχές του 20ου αιώνα η Margaret Sanger ήταν νοσοκόμα στη Νέα Υόρκη. Μία νέα γυναίκα, η Sadie Sachs προσπαθούσε να αναρρώσει από μία παράνομη έκτρωση με τη βοήθεια της Sanger. Όταν η νοσοκόμα ρώτησε το γιατρό πώς θα μπορούσε η γυναίκα να αποφύγει μία δεύτερη εγκυμοσύνη, ο γιατρός απάντησε ότι θα έπρεπε να στείλει τον άντρα της να κοιμάται στη σοφίτα! Αργότερα, όταν η Sachs πέθανε κατά τη διάρκεια μίας δεύτερης έκτρωσης, η Sanger αφιέρωσε τη ζωή της σε μία σταυροφορία για τον οικογενειακό προγραμματισμό. Τύπωσε και διένειμε φυλλάδια με τίτλο «οικογενειακός περιορισμός», επισκέφθηκε την Ευρώπη για επιμόρφωση και το 1916 άνοιξε την πρώτη κλινική οικογενειακού προγραμματισμού στο Μπρούκλιν των Η.Π.Α., αντιμετωπίζοντας πολλές νομικές και άλλες δυσκολίες. Η Margaret Sanger παρά τις αντιδράσεις που συναντούσε, συνέχισε το έργο της και το 1921 συγκροτήθηκε στην Αμερική ο σύνδεσμος ελέγχου των γεννήσεων. Σκοπός του συνδέσμου αυτού ήταν να δίνει οδηγίες για την ανάπτυξη των προγαμιαίων σχέσεων, να παρέχει βοήθεια στα ζευγάρια που επρόκειτο να γίνουν γονείς, να πληροφορεί σωστά και να δίνει αποτελεσματική βοήθεια σε όσους πάσχουν από στειρότητα, άντρες ή γυναίκες.( Ενώ αυτά συνέβαιναν στις Η.Π.Α., η Mary Slope ανοίγει το 1921 στο Λονδίνο τη δική της κλινική «Mary Slope Mather s Clinic for Birth Control». Το 1930 λαμβάνει χώρα στη Ζυρίχη η πρώτη διεθνής συνάντηση για τον έλεγχο των γεννήσεων, όπου παίρνουν μέρος εκπρόσωποι από 12 χώρες. Οι προτάσεις της συνάντησης αυτής αναφέρονται περιληπτικά: _ Ο έλεγχος των γεννήσεων θα πρέπει να θεωρηθεί αντικείμενο της δημόσιας υγείας και της προληπτικής ιατρικής. _ Η αντισύλληψη είναι ο κυριότερος τρόπος περιορισμού της συχνότητας των εκτρώσεων. _ Η αντισύλληψη πρέπει να εισαχθεί στα εκπαιδευτικά προγράμματα των ιατρικών σχολών. _ Η στειροποίηση θα πρέπει να επιτρέπεται για λόγους θεραπευτικούς και ευγονικούς, όπου η αντισύλληψη δεν μπορεί να εφαρμοστεί και τέλος, _ Οι γιατροί δε θα πρέπει να χορηγούν αντισυλληπτικά για τα οποία δεν είναι γνωστή η χημική τους σύνθεση. 5

15 Μετά την έναρξη του Β Παγκόσμιου Πολέμου το κίνημα ελέγχου των γεννήσεων άρχισε να εξαπλώνεται προοδευτικά σε Ευρώπη, Ασία και Βόρεια Αμερική. Κατά τη διάρκεια του πολέμου η πρωτοβουλία που πάρθηκε στη Ζυρίχη διακόπηκε εξολοκλήρου. Μετά τη λήξη του πολέμου άρχισαν να γίνονται προσπάθειες για την ανασύνταξη των δυνάμεων σε αυτό το χώρο. Το 1946 η Elise Ottesen Jensen οργανώνει στη Στοκχόλμη διεθνές συνέδριο για να δοθεί συνέχεια στις πρωτοβουλίες που πάρθηκαν στη Ζυρίχη. Στο συνέδριο αυτό συμφωνήθηκε ότι όλες οι μελλοντικές δραστηριότητες του κινήματος θα έπρεπε να αποσκοπούν στην πραγμάτωση του παρακάτω σκοπού: Να προωθηθεί η σωματική και η πνευματική υγεία, η ευημερία και η ευτυχία του ατόμου, της οικογένειας και της κοινωνίας σε έναν καινούργιο και ενωμένο κόσμο. Ανάμεσα στα ψηφίσματα που πάρθηκαν ήταν και το εξής: Κάθε παιδί έχει το δικαίωμα να είναι επιθυμητό και από τους δύο γονείς και όλοι οι γονείς έχουν το δικαίωμα να αποφασίζουν για τον αριθμό των παιδιών που θα φέρουν στον κόσμο. Το 1948 έλαβε χώρα η επόμενη διεθνής συνάντηση με θέμα «Population and World Resources» και ακολούθησε το Γ Παγκόσμιο Συνέδριο του οικογενειακού προγραμματισμού στη Βομβάη το Η ίδρυση της IPPF (Διεθνής Ομοσπονδία Οικογενειακού Προγραμματισμού) αποτέλεσε το βασικότερο σταθμό στην ιστορία του οικογενειακού προγραμματισμού. Το 1956 ο G. Pincous ανακαλύπτει το αντισυλληπτικό χάπι το οποίο φέρνει επανάσταση στο χώρο της αντισύλληψης. Άλλος σημαντικός σταθμός στην εξέλιξη του οικογενειακού προγραμματισμού ήταν η αναγνώρισή του από τον Ο.Η.Ε., όπου το 1966 σε συνέλευσή του διακήρυξε ότι: Κάθε οικογένεια θα πρέπει να καθορίζει ελεύθερα τον αριθμό των μελών της. Το 1968 το Παγκόσμιο Συνέδριο των δικαιωμάτων του Ατόμου διατύπωσε την αρχή ότι είναι βασικό δικαίωμα των γονέων: _ Να επιλέγουν ελεύθερα και υπεύθυνα τον αριθμό και τη χρονική κλιμάκωση γέννησης των παιδιών τους και _ Να έχουν επαρκή κατάρτιση και πληροφόρηση σε αυτόν τον τομέα. Τέλος, καθοριστική είναι η απόφαση της Γενικής Συνέλευσης του Ο.Η.Ε. το 1969 όπου συνιστά στα κράτη-μέλη να εξασφαλίσουν όχι μόνο τις απαραίτητες γνώσεις, αλλά και τα κατάλληλα μέσα για τον έλεγχο της γονιμότητας, ώστε το ζευγάρι να μπορεί να αποφασίζει ελεύθερα και υπεύθυνα για το αν θα κάνει ή όχι παιδιά, πόσα και πότε. Με αυτό τον τρόπο οι ευθύνες ασκήσεως του δικαιώματος ελεύθερης τεκνογονίας κατανέμονται μεταξύ κράτους και ατόμου. Η καθολική αποδοχή των αρχών του οικογενειακού προγραμματισμού από το Συμβούλιο της Ευρώπης συνιστά με δύο αποφάσεις του στα κράτη-μέλη να λάβουν διοικητικά και νομοθετικά μέτρα, ώστε το άτομο ελεύθερα και υπεύθυνα να μπορεί να ρυθμίζει την τεκνοποίησή του, έχοντας στη διάθεσή του τις απαραίτητες πληροφορίες και τις κατάλληλες υγειονομικές και κοινωνικές υπηρεσίες (Ανδρουλάκη, Μπαφάκη, 1995). 1.4 Ίδρυση διεθνούς ομοσπονδίας οικογενειακού προγραμματισμού(ippf) Η IPPF είναι μετά το διεθνή Ερυθρό Σταυρό η μεγαλύτερη παγκόσμια οργάνωση ιδιωτικής πρωτοβουλίας. Σκοπός της είναι να προωθηθεί με την εκπαίδευση και την επιστημονική έρευνα η παγκόσμια αποδοχή της ελεύθερης και υπεύθυνης γονιμότητας. Τα μέλη της είναι εταιρείες οικογενειακού προγραμματισμού μη κρατικές, μη κερδοσκοπικές, ανεξάρτητες, που εργάζονται σε εθελοντική βάση και κάθε εταιρεία από αυτές εκπροσωπεί μία χώρα. Από το Μάιο του 1985 η Ελλάδα 6

16 αντιπροσωπεύεται από την εταιρεία οικογενειακού προγραμματισμού (Ανδρουλάκη, Μπαφάκη, 1995). Αξίζει να υπομνηστεί ότι στο IPPF συμμετέχουν 54 χώρες από τις οποίες οι 36 είναι υπανάπτυκτες. Οι υπανάπτυκτες χώρες ανέπτυξαν προγράμματα Οικογενειακού Προγραμματισμού με οικονομική βοήθεια είτε από τις ανεπτυγμένες χώρες του IPPF, είτε από Διεθνής Οργανισμούς (όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας και ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών) (Δετοράκης, 1999). Ο ρόλος της IPPF είναι να συντονίζει τις προσπάθειες για την προώθηση του οικογενειακού προγραμματισμού σε παγκόσμια κλίμακα, να συμβουλεύει τις κυβερνήσεις και τα Ηνωμένα Έθνη σε θέματα που έχουν σχέση με τον οικογενειακό προγραμματισμό και την υγεία του ατόμου, να βοηθά τις εταιρείες-μέλη σε τεχνικά και επιστημονικά θέματα, να επιχορηγεί προγράμματα, αλλά και να παρέχει άμεση οικονομική βοήθεια όπου αυτό κρίνεται απαραίτητο (Ανδρουλάκη, Μπαφάκη, 1995). Ο βασικός σκοπός όμως του IPPF, είναι η πρόνοια της υγείας της μητέρας και του παιδιού και η προσπάθεια να εξασφαλιστεί για την μητέρα η ψυχική, σωματική και κοινωνική ευεξία και για το παιδί η ισόρροπη ψυχοσωματική ανάπτυξη. Ειδικότερα σε ό,τι αφορά την μητέρα έθετε τους πιο κάτω στόχους: α. Να βοηθήσει την γυναίκα να απαλλαγεί από την αγωνία της ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης και τα πιθανά ψυχολογικά προβλήματα που συνεπάγεται μία τέτοια κατάσταση. β. Να απαγκιστρώνει κάθε γυναίκα από κοινωνικά και συναφή οικονομικά προβλήματα που συνεπάγεται μία ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη. γ. Να διευκολύνει την γυναίκα ώστε να αποφεύγει διαδοχικές εγκυμοσύνες και θηλασμούς, που έχουν σαν αποτέλεσμα το αδυνάτισμά της, αλλά και τον παραπέρα κλονισμό της υγείας της. δ. Να καθοδηγήσει την γυναίκα, ώστε να αποφεύγει τις πολλές εκτρώσεις που οδηγούν σίγουρα στην στείρωση. ε. Να γίνει σαφές σε γονείς, με μεταδοτικές ή κληρονομικές ασθένειες ότι δεν πρέπει να αποκτήσουν παιδιά. στ. Να δώσει, τέλος, οποιαδήποτε συμβουλή, ώστε να περιορισθεί η μητρική θνησιμότητα. Για το παιδί εξάλλου έχει τους παρακάτω στόχους: α. Για να προστατέψει το έμβρυο από τον υποσιτισμό και τις φοβερές συνέπειες που συνεπάγεται, προσπαθεί να καταπολεμήσει τις συνεχείς εγκυμοσύνες. β. Για να συμβάλλει στη βελτίωση της ποιοτικής ζωής του παιδιού, επιδιώκει να ρυθμίσει το μεσοδιάστημα των κυήσεων. γ. Προσπαθεί ν απαλλάξει τα παιδιά των πολυτέκνων από την αντίληψη ότι είναι ανεπιθύμητα στην οικογένειά τους. δ. Λαβαίνει πρόνοια για το βρέφος και το παιδί, όταν ο αριθμός των παιδιών υπερβαίνει τη δυνατότητα της οικογένειας (Δετοράκης, 1999). Τέλος, τα έσοδά της προέρχονται κυρίως από επιχορηγήσεις κυβερνήσεων διαφόρων χωρών. Το διεθνές της κύρος είναι μεγάλο και θεωρείται σήμερα ότι είναι το μεγαλύτερο ιδιωτικό δίκτυο υγείας στον κόσμο. 1.5 Ο οικογενειακός προγραμματισμός στην Ελλάδα Στην Ελλάδα η θεσμοθέτηση του οικογενειακού προγραμματισμού καθυστέρησε σημαντικά. Αυτό μπορεί να αποδοθεί στη σύγχυση που επικράτησε σχετικά με τις επιπτώσεις που θα μπορούσε να έχει η εφαρμογή του προγράμματος σε μία χώρα όπου κύριο χαρακτηριστικό της είναι η υπογεννητικότητα. Πρώτος ο καθηγητής Ν. Λούρος το 1973 ίδρυσε την ελληνική εταιρεία οικογενειακού 7

17 προγραμματισμού με κέντρο το μαιευτήριο Αλεξάνδρα. Το 1976 ιδρύεται από μία μικρή ομάδα ατόμων η εταιρεία οικογενειακού προγραμματισμού (Ε.Ο.Π.) η οποία αντιπροσωπεύει τη χώρα μας στη διεθνή ομοσπονδία οικογενειακού προγραμματισμού από το Μάιο του Το 1980 με το νόμο 1036/80 το κράτος νομοθετεί τον οικογενειακό προγραμματισμό. Στη συνέχεια, με την οικονομική και τεχνική υποστήριξη του Ο.Η.Ε. δημιουργούνται τα πρώτα εξειδικευμένα στελέχη και το 1983 αρχίζει η λειτουργία δέκα κέντρων οικογενειακού προγραμματισμού σε όλη τη χώρα. Τον ίδιο χρόνο με το άρθρο 22 του νόμου 1397/83 ο οικογενειακός προγραμματισμός εντάσσεται στο εθνικό σύστημα υγείας. Σήμερα στην Ελλάδα λειτουργούν συνολικά πάνω από 40 κέντρα οικογενειακού προγραμματισμού (Ανδρουλάκη, Μπαφάκη, 1995). Στα κέντρα οικογενειακού προγραμματισμού, ειδικοί επιστήμονες παρέχουν τις υπηρεσίες τους για να βοηθήσουν το ζευγάρι σε θέματα αντισύλληψης, γονιμότητας ή και γενικά σεξουαλικά προβλήματα. Κάθε οικογένεια είναι απαραίτητο να προγραμματίσει τον αριθμό των παιδιών της για λόγους: Ιατρικούς Κοινωνικούς Οικονομικούς Αν αφήσει η γυναίκα ένα λογικό χρονικό διάστημα μεταξύ μιας γέννας και της επόμενης, τότε θα νιώσει πιο υγιής και θα είναι σε θέση να φροντίζει καλύτερα την οικογένειά της. Στα κέντρα οικογενειακού προγραμματισμού είναι εφικτό να πραγματοποιηθούν όλες οι εξετάσεις (γυναικολογικές, εξέταση μαστών, τεστ Παπανικολάου) εντελώς δωρεάν. 1.6 Δημογραφικά στοιχεία Η πληθυσμιακή έκρηξη που επιτελείται τα τελευταία χρόνια, καθιστά απαραίτητη την ανάγκη για έλεγχο των γεννήσεων μέσα από εθνικά προγράμματα οικογενειακού προγραμματισμού. Αν και τα οφέλη του οικογενειακού προγραμματισμού είναι γνωστά, η πρόσβαση σε αυτόν δεν είναι δυνατή για 350 εκατομμύρια ζευγάρια παγκοσμίως. Επιπλέον, 120 εκατομμύρια έγγαμες γυναίκες θα ακολουθούσαν κάποια σύγχρονη αντισυλληπτική μέθοδο εάν υπήρχε κατάλληλη υποστήριξη όσον αφορά στην ενημέρωση, τη διάθεση και την εκπαίδευση στη χρήση της αντισύλληψης. Έρευνα έδειξε ότι αν όλες οι γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας είχαν τη δυνατότητα να ελέγξουν τη γονιμότητά τους, οι γεννήσεις θα είχαν ελαττωθεί κατά 35% στη Λατινική Αμερική, 33% στην Ασία και 17% στην Αφρική. Η μητρική θνησιμότητα θα μπορούσε να ελαττωθεί κατά ανά έτος και ο πληθυσμός στις αναπτυσσόμενες χώρες το 2100 θα είχε μειωθεί κατά 2,2 δισεκατομμύρια, αν οι γυναίκες που έλεγαν ότι δεν επιθυμούν να αποκτήσουν άλλα παιδιά ήταν ικανές να σταματήσουν με κάποιο τρόπο την αναπαραγωγική τους ικανότητα. Η εγκυμοσύνη κατά την εφηβεία στις Η.Π.Α. είναι αυξημένη σε σχέση με άλλες χώρες του δυτικού κόσμου. Το 78% από αυτές είναι ανεπιθύμητες και οι μισές διακόπτονται με κάποια μέθοδο τεχνητής έκτρωσης λόγω έλλειψης ή ανεπάρκειας υπηρεσιών οικογενειακού προγραμματισμού. Επίσης, έχει υπολογιστεί πως εκατομμύρια γυναίκες παγκοσμίως προσφεύγουν στην τεχνητή διακοπή της ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης κάθε χρόνο και 20 εκατομμύρια από αυτές υποβάλλουν τη ζωή τους σε κίνδυνο, γιατί οι εκτρώσεις εκτελούνται υπό παράνομες και μη ασφαλείς συνθήκες. Δυστυχώς, αυτές συμβάλλουν στο 13% της μητρικής θνησιμότητας παγκοσμίως. Παρ όλα αυτά, ενθαρρυντικό είναι το γεγονός πως τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες η χρήση των 8

18 αντισυλληπτικών έχει αυξηθεί παγκοσμίως, ιδιαίτερα στις αναπτυσσόμενες χώρες όπου η χρήση της αντισύλληψης στις έγγαμες γυναίκες έχει αυξηθεί από 9% το 1960 στο 60% σήμερα. Ωστόσο, 8-30 εκατομμύρια ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες συμβαίνουν κάθε χρόνο στις γυναίκες που εφαρμόζουν κάποια μέθοδο αντισύλληψης (Τσολακίδης 2008). 1.7 Στόχοι οικογενειακού προγραμματισμού Βασικός στόχος του οικογενειακού προγραμματισμού είναι να δώσει τα μέσα σε κάθε ζευγάρι να ρυθμίζει την ανάπτυξη και το μέγεθος της οικογένειάς του ελεύθερα και μετά από σωστή και υπεύθυνη επιστημονική ενημέρωση. Αποσκοπεί στη δημιουργία οικογενειών από ευτυχισμένους γονείς και από επιθυμητά, υγιή παιδιά. Προϋπόθεση για την εφαρμογή του παραπάνω σκοπού είναι η διάδοση και η ορθολογική χρήση των μέσων ελέγχου της αναπαραγωγικότητας, καθώς και η γνώση μέτρων αντιμετώπισης της υπογονιμότητας, η παροχή συμβουλών πάνω σε θέματα σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης, πρόληψης των σεξουαλικώς μεταδιδόμενων νοσημάτων, ανατροφής των παιδιών και τα λοιπά. Επιγραμματικά ο οικογενειακός προγραμματισμός στοχεύει: _ Στην επίλυση δημογραφικών προβλημάτων. _ Στη μείωση του αριθμού των εκτρώσεων. _ Στην προαγωγή της υγείας της μητέρας. _ Στην προαγωγή της υγείας των παιδιών. _ Στην αντιμετώπιση της υπογονιμότητας. _ Στην πρόληψη των σεξουαλικώς μεταδιδόμενων νοσημάτων (Ρούμπια, Μπαφάκη, 1995). Συνοψίζοντας, ένας από τους βασικότερους στόχους στους οποίους αποσκοπεί ο οικογενειακός προγραμματισμός είναι, το να προστατεύσει το νέο ζευγάρι από ενδεχόμενη ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη και να προωθήσει την δημιουργία ενός υγιούς προτύπου οικογένειας. 1.8 Οι υπηρεσίες που μπορούν να εξασφαλίσουν τους στόχους του οικογενειακού προγραμματισμού Οι υπηρεσίες που μπορούν να εξασφαλίσουν τους στόχους του οικογενειακού προγραμματισμού περιλαμβάνουν: _ Εκπαίδευση και συμβουλευτική στον οικογενειακό προγραμματισμό. _ Παροχή αντισυλληπτικών μέσων. _ Αντιμετώπιση της υπογονιμότητας. _ Εκπαίδευση σε θέματα που αφορούν το σεξ, τις γενετήσιες σχέσεις και το γονεϊκό ρόλο. _ Γενετική συμβουλευτική. _ Συμβουλευτική του γάμου. _ Μαζικός προσυμπτωματικός έλεγχος κακοήθων νοσημάτων. _ Προβλήματα υιοθεσίας (Θέματα οικογενειακού προγραμματισμού 1990). 9

19 1.9 Οργάνωση-Στελέχωση υπηρεσιών οικογενειακού προγραμματισμού Σύμφωνα με την Απόφαση αρ.17 της 56ης Ολομέλειας ( ) του Κεντρικού Συμβουλίου Υγείας ύστερα από εισηγήσεις της Επιτροπής Οικογενειακού Προγραμματισμού ορίσθηκαν τα παρακάτω: Οι υπηρεσίες οικογενειακού προγραμματισμού παρέχονται σε κάθε άτομο από τους παρακάτω φορείς: 1. Το μαιευτικό και γυναικολογικό ιατρείο των κέντρων υγείας πλαισιωμένο από το απαραίτητο προσωπικό και άλλων ειδικοτήτων, προκειμένου να λειτουργήσουν από κοινού, σαν ομάδα οικογενειακού προγραμματισμού (μαία, επισκέπτρια υγείας, κοινωνικός λειτουργός και τα λοιπά) ανάλογα με τη δομή των κέντρων υγείας και τις ιδιομορφίες της κάθε περιοχής. 2. Το εξωτερικό μαιευτικό και γυναικολογικό ιατρείο των νομαρχιακών νοσοκομείων. Το προσωπικό των ιατρείων αυτών είναι πλαισιωμένο με άτομα και άλλων ειδικοτήτων, που λειτουργούν σαν ομάδα οικογενειακού προγραμματισμού όπως αναφέρθηκε παραπάνω. Επισημαίνεται η ανάγκη παρουσίας ψυχολόγου και κοινωνιολόγου. 3. Το εξωτερικό μαιευτικό και γυναικολογικό ιατρείο των περιφερειακών νοσοκομείων. Το προσωπικό των ιατρείων αυτών υποστηρίζεται και με ιατρούς και επιστήμονες άλλων ειδικοτήτων (ενδοκρινολόγους, γενετιστές, μέλη της ψυχιατρικής ομάδας και γενετήσιας υγείας και τα λοιπά) και εξειδικευμένους μαιευτήρες σε θέματα υπογονιμότητας, προγεννητικής διαγνωστικής και εφηβικής γυναικολογίας. Επίσης, το προσωπικό αυτό πλαισιώνεται με προσωπικό και άλλων επαγγελμάτων υγείας και συνεργάζεται με κοινωνιολόγο, ώστε να λειτουργεί σαν ομάδα οικογενειακού προγραμματισμού. 4. Το προσωπικό των περιφερειακών, αγροτικών ιατρείων και υγειονομικών σταθμών που λειτουργούν παρέχει υπηρεσίες οικογενειακού προγραμματισμού σε συμβουλευτικό μόνο επίπεδο (Θέματα οικογενειακού προγραμματισμού 1990) Μέθοδοι εφαρμογής στόχων οικογενειακού προγραμματισμού Οι μέθοδοι εφαρμογής ώστε να επιτευχθούν οι στόχοι του θεσμού του οικογενειακού προγραμματισμού είναι πολυδιάστατες και μπορούν να καταταχθούν σε κοινωνικές, προληπτικές και θεραπευτικές. _ Μέθοδος με κοινωνικό προσανατολισμό: Αφορά στην οργανωμένη παροχή υπηρεσιών που σκοπεύει να διαφωτίσει, να ενημερώσει και να καθοδηγήσει τους πολίτες σε θέματα σχετικά με τα δικαιώματα της οικογένειας και των παιδιών, τις ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες, τα εκτός γάμου παιδιά, τα ψυχολογικά και κοινωνικά προβλήματα. _ Μέθοδος με προληπτικό προσανατολισμό: Αφορά στην ενημέρωση και τη διαφώτιση των πολιτών για τις σύγχρονες και πιο αποτελεσματικές μεθόδους αντισύλληψης, καθώς και τους τρόπους πρόληψης των σεξουαλικώς μεταδιδόμενων νοσημάτων. _ Μέθοδος με θεραπευτικό προσανατολισμό: Αφορά στα προγράμματα που απευθύνονται σε ζευγάρια με προβλήματα υπογονιμότητας ή κυήσεις υψηλού κινδύνου, ψυχοσεξουαλικά προβλήματα ή προβλήματα που αφορούν νεαρά άτομα όπως σεξουαλική διαπαιδαγώγηση και σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα (Ρούμπια και Μπαφάκη 1995). 10

20 2. ΔΗΜΟΣΙΑ ΥΓΕΙΑ 2.1 Ορισμός Υγείας και Δημόσιας Υγείας Η Υγεία είναι ο παράγοντας που μετράει την φυσική, ψυχολογική ή ακόμα και την πνευματική κατάσταση ενός ζώντος οργανισμού. Σύμφωνα με τον ορισμό που διατυπώθηκε στο καταστατικό του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (1946) η υγεία είναι «η κατάσταση της πλήρους σωματικής, ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας και όχι μόνο η απουσία ασθένειας ή αναπηρίας». Έτσι λοιπόν, η έννοια της υγείας, δεν αποδίδεται μόνο από την ιατρική, αλλά και από άλλους παράγοντες όπως είναι το περιβάλλον, η οικονομία, η εργασία κ.α. Το πως ορίζεται βέβαια η υγεία και η ασθένεια ως κοινωνική αναπαράσταση ίσως να διαφέρει ανάλογα με τις πολιτιστικές διαφορές, τις ιδέες και πεποιθήσεις, την εκπαίδευση και την παιδεία αλλά και τις θρησκευτικές αντιλήψεις (για τη ζωή, το θάνατο, την αμαρτία, την τιμωρία, το μίασμα), καθώς και τις αντιλήψεις για το σώμα (για τα όρια του, την καθαριότητα, την εικόνα του, το φύλο του) που υπάρχουν σε κάθε κοινωνία. Είναι γνωστό ακόμα ότι ο τεράστιος αριθμός παραγόντων που επηρεάζουν την κατάσταση της υγείας ενός πληθυσμού βρίσκονται σε άμεση συσχέτιση με την κοινωνική αναπαράσταση που έχει ο πληθυσμός για την υγεία του. Παράγοντες γενετικοί, περιβαλλοντικοί (τρόπος διαβίωσης, κατοικία, εργασία, συνθήκες εργασίας ρύπανση περιβάλλοντος) παράγοντες συνθηκών ζωής (διατροφή, κάπνισμα, άσκηση, χρήση εθιστικών ουσιών, συμπεριφορά), παράγοντες σχετιζόμενοι με το σύστημα και τις υπηρεσίες υγείας και παράγοντες εκπαίδευσης υγείας επηρεάζουν την υγεία των ανθρώπων αλλά και την κοινωνική αναπαράσταση του διπόλου υγείας-ασθένειας. Σύμφωνα με τον Ν.3370/2005 άρθρο 1 και 2 "Η Δημόσια Υγεία είναι επένδυση για τη διατήρηση και βελτίωση του ανθρώπινου κεφαλαίου της χώρας. Ως Δημόσια Υγεία ορίζεται το σύνολο των οργανωμένων δραστηριοτήτων της πολιτείας και της κοινωνίας, που είναι επιστημονικά τεκμηριωμένες και αποβλέπουν στην πρόληψη νοσημάτων, στην προστασία και την προαγωγή της υγείας του πληθυσμού, στην αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης και στη βελτίωση της ποιότητας ζωής... "Στενά συνδεδεμένες με την έννοια της Δημόσιας Υγείας είναι οι έννοιες της ανάπτυξης και προαγωγής της υγείας, της εκτίμησης των επιπτώσεων στην υγεία διαφόρων πολιτικών και προγραμμάτων, της διαχείρισης του κινδύνου για την υγεία, της βελτίωσης της ποιότητας των υπηρεσιών και των συνθηκών διαβίωσης, καθώς και των προτεραιοτήτων για την υγεία. Στην ευρύτερη έννοια της Δημόσιας Υγείας περιλαμβάνονται, επίσης, ο σχεδιασμός και η αποτίμηση των υπηρεσιών υγείας, καθώς και η κοινωνικοοικονομική αξιολόγηση των υγειονομικών προγραμμάτων και παρεμβάσεων...". 2.2 Ιστορική αναδρομή Δημόσιας Υγείας Σε γενικές γραμμές, η Δημόσια Υγεία αναφέρεται στην «υγεία του πληθυσμού», και η εφαρμογή της είναι θέμα κυρίως «πολιτικής επιλογής» (Κρεμαστινού, 2007). Διαχρονικά έχουν καταγραφεί πολλοί ορισμοί για τη Δημόσια Υγεία, οι κυριότεροι εκ των οποίων παρατίθενται στη συνέχεια του κειμένου. Το 1923, ο Winslow διατύπωσε έναν ορισμό της Δημόσιας Υγείας που ακόμα και στις μέρες μας είναι σύγχρονος: "Δημόσια Υγεία είναι η επιστήμη και η τέχνη να 11

21 προλαμβάνεται η νόσος, να επιμηκύνεται η ζωή, να προάγεται η φυσική υγεία και η αποδοτικότητα του ανθρώπου, μέσα από την οργανωμένη προσπάθεια της κοινωνίας για την εξυγίανση του περιβάλλοντος, τον έλεγχο των λοιμωδών νόσων, την εκπαίδευση κάθε ατόμου στην ατομική υγιεινή, την οργάνωση των ιατρικών και νοσηλευτικών υπηρεσιών υγείας για την πρώιμη διάγνωση και προληπτική θεραπεία των νόσων και την ανάπτυξη μιας «κοινωνικής μηχανής» που να εξασφαλίζει σε κάθε άτομο ένα επίπεδο ζωής ικανό για τη διατήρηση της υγείας του". Το 1968, ο Mustard διατύπωσε ότι: "πρόβλημα Δημόσιας Υγείας είναι αυτό που έχει τέτοιο χαρακτήρα ή έκταση (ανικανότητα-θάνατος-αριθμός προσβαλλόμενων ατόμων), ώστε να επιλύεται μόνο με συστηματική και οργανωμένη κοινωνική δράση". Το 1998 στην Αγγλία, στο Acheson Report, επαναδιατυπώθηκε ο ορισμός ως εξής: "Δημόσια Υγεία είναι η επιστήμη και η τέχνη να προλαμβάνεται η νόσος, να προάγεται η υγεία και να επιμηκύνεται η ζωή, μέσα από οργανωμένη προσπάθεια της κοινωνίας" (Independent Inquiry into Inequalities in Health Report, 1998). Το 2004, οι Bearglehole & Bonita αναφέρουν ότι: "Δημόσια Υγεία είναι η συλλογική δράση για αειφόρο ανάπτυξη της υγείας του πληθυσμού". Συνοψίζοντας, το αντικείμενο της Δημόσιας Υγείας συνίσταται στην ολιστική βελτίωση της υγείας του πληθυσμού. Αποτελεί ένα σύνολο γνώσεων και πρακτικών, που τοποθετείται ανάμεσα στο διοικητικό μηχανισμό και την άσκηση των επαγγελμάτων υγείας. Το αντικείμενό της αφορά επίσης στην κατάκτηση της γνώσης μέσω της έρευνας. 2.3 Στόχοι Δημόσιας Υγείας Η Δημόσια Υγεία στηρίζεται σε διάφορες επιστήμες και τεχνικές όπως η ιατρική, η επιδημιολογία και η βιοστατιστική, η δημογραφία και οι κοινωνικές επιστήμες, οι οποίες συντελούν στο να διερευνηθεί το επίπεδο υγείας και νοσηρότητας του πληθυσμού και να παραχθούν και να αξιολογηθούν μέτρα που προτείνονται από τους ειδικούς, με σκοπό την προάσπιση και προαγωγή της υγείας του πληθυσμού και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής του. Οι βασικές λειτουργίες της Δημόσιας Υγείας συνίστανται ιδίως: Στην παρακολούθηση της υγείας του πληθυσμού, καθώς και των παραγόντων που την επηρεάζουν. Στην προστασία και προαγωγή της υγείας, καθώς και στην πρόληψη ασθενειών. Στον σχεδιασμό και στην αξιολόγηση υπηρεσιών Υγείας. Στην προάσπιση των αναγκών υγείας των διαφόρων ομάδων του πληθυσμού. Στον έλεγχο των λοιμωδών νοσημάτων και άλλων υψηλής επικράτησης νοσημάτων, και στην αντιμετώπιση εκτάκτων κινδύνων και απρόβλεπτων ειδικών συνθηκών. Οι δράσεις της Δημόσιας Υγείας επικεντρώνονται: Στην εκτίμηση και την αντιμετώπιση των επιπτώσεων στην υγεία από το φυσικό περιβάλλον από δραστηριότητες της κοινωνικής και παραγωγικής ζωής. Στους κοινωνικούς περιβαλλοντικούς και οικονομικούς παράγοντες που επηρεάζουν την υγεία του πληθυσμού και στην προσβασιμότητα στις υπηρεσίες Υγείας. Στις ανάγκες των ευπαθών πληθυσμών και στους τρόπους ζωής και τις συνθήκες που τις επηρεάζουν. Στην αποτελεσματική αντιμετώπιση επειγόντων ή έκτακτων καταστάσεων και γεγονότων. 12

22 Στη διαμόρφωση πολιτικών που προάγουν την υγεία και τη βιωσιμότητα. Στη διατήρηση, βελτίωση και ανάπτυξη του ανθρώπινου κεφαλαίου της χώρας. 2.4 Οφέλη Δημόσιας Υγείας για τη γυναίκα Τα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα αποτελούν μείζον πρόβλημα σε πολλές χώρες και μπορούν να οδηγήσουν σε πυελικές φλεγμονές, καρκίνο του τραχήλου ή ακόμη και στο θάνατο. Τα προφυλακτικά, αλλά και άλλες μέθοδοι φραγμού (σε μικρότερο βαθμό) όπως τα σπερματοκτόνα και τα διαφράγματα, παίζουν σημαντικό ρόλο στην προστασία από τα νοσήματα αυτά. Τα αντισυλληπτικά δισκία παρέχουν προστασία ενάντια σε κάποια είδη καρκίνου και ασθένειες. Ελαττώνουν τη συχνότητα των καλοηθών παθήσεων του μαστού, του καρκίνου του ενδομητρίου και των ωοθηκών, των ωοθηκικών κύστεων και προστατεύουν από τη σιδηροπενική αναιμία, τις διαταραχές της εμμήνου ρύσεως και τις πυελικές φλεγμονές. Κάθε χρόνο πάνω από γυναίκες πεθαίνουν από αιτίες που σχετίζονται με την εγκυμοσύνη και τον τοκετό. Οι θάνατοι αυτοί οφείλονται σε αίτια όπως αιμορραγία, σήψη, προεκλαμψία, δυστοκία, έκτρωση ή προϋπάρχουσες νόσους που επιδεινώνονται κατά την εγκυμοσύνη. Επιπλέον, η εγκυμοσύνη στην εφηβική ηλικία σχετίζεται με σοβαρούς κινδύνους για την υγεία αφού το εφηβικό σώμα είναι ανώριμο για να ανταποκριθεί στο στρες της εγκυμοσύνης και του τοκετού. Εκτρώσεις, ιδιαίτερα στις αναπτυσσόμενες χώρες, πραγματοποιούνται από ανθρώπους με ανεπαρκή εκπαίδευση και σε χώρους όπου δεν υπάρχουν ούτε οι ελάχιστες προϋποθέσεις για την ασφαλή εκτέλεσή τους. Κάθε χρόνο πάνω από γυναίκες πεθαίνουν ως συνέπεια των επικίνδυνων αυτών εκτρώσεων και ακόμα περισσότερες αντιμετωπίζουν επιπλοκές όπως διάτρηση της μήτρας, τραυματισμός άλλων κοιλιακών οργάνων, αιμορραγία, λοίμωξη και άλλα. Ένα ακόμη πρόβλημα που πηγάζει από τη μητρική θνησιμότητα είναι πως αρκετά παιδιά μένουν ορφανά και υποφέρουν από προβλήματα υγείας και θρέψης λόγω έλλειψης της μητρικής φροντίδας. Τέλος, μία ακόμη «επιπλοκή» των εκτρώσεων είναι και το κοινωνικό κόστος όπως η δευτεροπαθής υπογονιμότητα που η γυναίκα αντιμετωπίζει τον κίνδυνο να την εγκαταλείψει ο σύντροφός της ή ακόμη να περιθωριοποιηθεί από το κοινωνικό σύνολο (Τσολακίδης 2008) Πρόληψη καρκίνου του τραχήλου Η θνησιμότητα από τον καρκίνο του τραχήλου έχει ελαττωθεί κατά 50% στα τελευταία 40 χρόνια και η συχνότητα της προχωρημένης νόσου κατά τη διάγνωση έχει ελαττωθεί κατά 70% στο ίδιο χρονικό διάστημα. Αυτό είναι αποτέλεσμα της έγκαιρης διάγνωσης και θεραπείας, στην οποία έχει συμβάλλει κατά πολύ το τεστ Παπανικολάου, το οποίο είναι μία μέθοδος ελέγχου που έχει σκοπό να διαγνώσει έγκαιρα τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας, έτσι ώστε να ανευρίσκεται σε θεραπεύσιμα στάδια. Πρέπει να γίνεται μία φορά το χρόνο μετά την έναρξη της σεξουαλικής δραστηριότητας της γυναίκας και είναι ο μόνος τρόπος να ελεγχθούν πρώιμες αλλαγές στα κύτταρα του τραχήλου της μήτρας, οι οποίες μπορούν να οδηγήσουν σε καρκίνο. Ως μέρος της ετήσιας γυναικολογικής εξέτασης, ο γιατρός με τη βοήθεια ενός κολποδιαστολέα, παίρνει μία λεπτή πλαστική ή ξύλινη σπάτουλα και μία μικροσκοπική βούρτσα και συλλέγει ήπια μερικά από τα κύτταρα του τραχήλου (οι περισσότερες γυναίκες δεν αισθάνονται τίποτα, κάποιες μπορεί να αισθανθούν ένα 13

23 κάψιμο ή μικρή ενόχληση καθώς λαμβάνεται το τεστ). Τα κύτταρα αυτά τοποθετούνται σε μία μικρή γυάλινη επιφάνεια ή σε ένα μπουκαλάκι με υγρό και στέλνονται στο εργαστήριο. Ο κυτταρολόγος εξετάζει το δείγμα των κυττάρων κάτω από ένα μικροσκόπιο και βλέπει εάν τα κύτταρα είναι φυσιολογικά ή υπάρχουν αλλοιώσεις. Το τεστ σε υγιείς γυναίκες πρέπει να γίνεται μία φορά το χρόνο, την πρώτη εβδομάδα μετά την περίοδο. Οι γυναίκες μετά την εμμηνόπαυση το κάνουν κάθε δύο χρόνια, αν τα προηγούμενα τεστ ήταν φυσιολογικά. Μετά από θεραπεία για κολπική ή τραχηλική μόλυνση πρέπει να περάσουν 15 ημέρες πριν την επανάληψη του τεστ. Στα παθολογικά τεστ συνιστά ο γιατρός τη συχνότητα που πρέπει αυτά να επαναλαμβάνονται. Πριν από τη λήψη του τεστ : Δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται ταμπόν, κρέμες, αντισυλληπτικά ή κολπικά υπόθετα τουλάχιστον για ώρες. Να μην υπάρξει σεξουαλική επαφή για τουλάχιστον 24 ώρες. Να αναφέρεται παρουσία ή υποψία εγκυμοσύνης, η ύπαρξη αλλεργιών ή άλλα ιδιαίτερα προβλήματα Πρόληψη καρκίνου του μαστού Ο καρκίνος του μαστού είναι ο πιο συχνός καρκίνος στις γυναίκες. Η πρώιμη ανίχνευση και διάγνωση του καρκίνου του μαστού επιτυγχάνεται κυρίως με την αυτοεξέταση των μαστών από τη γυναίκα, την ψηλάφηση των μαστών από γιατρό ή άλλο επαγγελματία υγείας και τη μαστογραφία. Αυτοεξέταση Κάθε γυναίκα άνω των 20 ετών πρέπει να εντάξει την αυτοεξέταση στήθους στο μηνιαίο πρόγραμμά της, σε κάποια τακτή ημερομηνία. Οποιαδήποτε μεταβολή παρατηρηθεί στο σχήμα, το μέγεθος ή το δέρμα του στήθους, πρέπει να αναφέρεται άμεσα στο γυναικολόγο. Πώς θα κάνετε την αυτοεξέταση μαστού: 1. Βγάλτε τα ρούχα σας και σταθείτε μπροστά σε έναν καθρέφτη, σε ένα χώρο που φωτίζεται πάρα πολύ καλά. Σας θυμίζουμε ότι ο ένας μαστός μπορεί να είναι λίγο μεγαλύτερος από τον άλλο. 2. Κοιτώντας τους μαστούς σας στον καθρέφτη ψάχνετε για: αλλαγές στο μέγεθος και των δύο μαστών, αλλαγές στις θηλές, αιμορραγία ή ροή υγρού από τις θηλές, ασυνήθιστο βαθούλωμα ή ρυτίδωση στο μαστό ή τη θηλή, φλέβες που πετάνε περισσότερο από ό,τι συνήθως. 3. Αφήστε τα χέρια σας χαλαρά κατά μήκος του σώματός σας και κοιτάξτε τους μαστούς σας στον καθρέφτη. 4. Υψώστε τα χέρια σας σε ανάταση και παρατηρείστε τους μαστούς σας από όλες τις πλευρές. Κατεβάστε τα χέρια. 5. Πιέστε ελαφρά τις θηλές για να δείτε μήπως βγαίνει υγρό ή αίμα. 6. Ξαπλώστε άνετα στο κρεβάτι και βάλτε ένα μαξιλάρι κάτω από το κεφάλι σας. Βάλτε επίσης ένα χαμηλό μαξιλάρι κάτω από τον αριστερό σας ώμο. 14

24 7. Σηκώστε το αριστερό σας χέρι και ακουμπήστε το στο μαξιλάρι πάνω από το κεφάλι σας. 8. Με το δεξί σας χέρι θα εξετάσετε τον αριστερό μαστό. 9. Με δύο ή τρία δάκτυλα του δεξιού χεριού και πιέζοντας ελαφρά, εξετάστε κυκλικά όλο το μαστό και τη θηλή, ξεκινώντας από την περιφέρεια και προχωρώντας προς το κέντρο. Βεβαιωθείτε ότι έχετε ψηλαφίσει όλο το μαστό. 10. Κατεβάστε το αριστερό χέρι παράλληλα με το σώμα και εξετάστε την αριστερή μασχάλη. 11. Επαναλάβετε το ίδιο και με το δεξιό μαστό. 12. Επισκεφθείτε το γυναικολόγο σας σε τακτά χρονικά διαστήματα τουλάχιστον μία φορά το χρόνο, τη 10η μέρα του κύκλου και ζητήστε του να εξετάσει τους μαστούς σας. Κλινική εξέταση Η κλινική εξέταση του μαστού πρέπει να συμπεριλαμβάνεται στις τακτικές γυναικολογικές επισκέψεις. Για γυναίκες μεταξύ 20 και 40 ετών, μία φορά κάθε 2-3 χρόνια είναι αρκετή, ενώ μετά τα 40 έτη πρέπει να επαναλαμβάνεται η εξέταση σε ετήσια βάση. Μαστογραφία Ο έλεγχος με μαστογραφία πρέπει να μπαίνει στο ετήσιο πρόγραμμα κάθε γυναίκας πάνω από 45 ετών. Η μαστογραφία μπορεί να μειώσει τη θνησιμότητα μέχρι και 30% Εξετάσεις κύησης Μεγάλη βαρύτητα δίνεται, ειδικότερα τα τελευταία χρόνια, στον προγεννητικό έλεγχο. Αυτό σημαίνει ότι η γυναίκα μαζί με το γυναικολόγο της θα πρέπει να προγραμματίσει τις απαραίτητες εξετάσεις που θα δείξουν αν πάσχει από κάτι πριν ακόμα μείνει έγκυος. Οι εξετάσεις αυτές είναι το τεστ Παπανικολάου, η καλλιέργεια κολπικού υγρού, το υπερηχογράφημα ελάσσονος πυέλου, η γενική αίματος, η γενική ούρων και εξειδικευμένες εξετάσεις αίματος (όπως είναι η ηλεκτροφόρηση αιμοσφαιρίνης, ο σίδηρος, το σάκχαρο, η ουρία, τα αντισώματα ερυθράς και τοξοπλάσματος, του κυτταρομεγαλοϊού, της ηπατίτιτδας Β και του ιού HIV). Αυτές οι εξετάσεις θα δείξουν τυχόν προβλήματα που θα πρέπει να αντιμετωπιστούν πριν τη σύλληψη. Μετά τη σύλληψη η έγκυος πρέπει να επισκέπτεται το γιατρό μία φορά το μήνα (εάν δεν έχει κάποιο ειδικό πρόβλημα) μέχρι την 32η εβδομάδα της κυήσεως. Από την 32 η εβδομάδα μέχρι την 36η εβδομάδα πρέπει να τον επισκέπτεται δύο φορές το μήνα και μετά την 36η μία φορά την εβδομάδα. Σε κάθε επίσκεψη ο γιατρός θα ελέγχει το βάρος και την αρτηριακή της πίεση, θα αξιολογηθεί την αύξηση της μήτρας και τη θέση του εμβρύου και θα ακούει τους παλμούς του. Επίσης, μία φορά το μήνα πρέπει να γίνεται γενική αίματος, γενική ούρων και εξέταση αίματος για σίδηρο και σάκχαρο. Πέρα από αυτές τις εξετάσεις υπάρχουν και άλλες, πιο ειδικές, όπως: Η αυχενική διαφάνεια. Γίνεται με υπερήχους τη 12η-14η εβδομάδα της κυήσεως και τα αποτελέσματα βγαίνουν αμέσως. Ο γιατρός μετράει το εύρος μίας πτυχής στον αυχένα του εμβρύου και υπολογίζει τις πιθανότητες για σύνδρομο Down. 15

25 Φυσιολογικές είναι οι τιμές κάτω από 2 χιλιοστά (mm). Αν είναι παραπάνω, ο γιατρός μπορεί να συστήσει αμνιοπαρακέντηση. Το A-test. Γίνεται τη 14η εβδομάδα της κυήσεως και τα αποτελέσματα βγαίνουν μέσα σε μία εβδομάδα το πολύ. Είναι συνδυασμός εξέτασης με υπερήχους και λήψη αίματος, κατά την οποία θα μετρηθούν τα επίπεδα τριών ορμονών. Ο υπέρηχος δείχνει την ακριβή υπερηχογραφική ηλικία του εμβρύου (δηλαδή σε ποιο στάδιο βρίσκεται η ανάπτυξή του). Γίνεται για να υπολογιστούν οι πιθανότητες χρωμοσωμιακών ανωμαλιών, όπως το σύνδρομο Down, το σύνδρομο Turner και άλλα. Αν το αποτέλεσμα δεν είναι καλό, μπορεί να ζητηθεί αμνιοπαρακέντηση. Το B-test. Είναι η εξελιγμένη μορφή του A-test. Γίνεται τη 15η εβδομάδα της κυήσεως και η διαφορά είναι ότι μετρώνται τα επίπεδα δύο ορμονών. Και πάλι τα αποτελέσματα θα βγουν σε μία εβδομάδα το πολύ. Η έγκυος θα κάνει ή A-test ή Β-test. Το υπερηχογράφημα Β-επιπέδου. Γίνεται την 21η εβδομάδα της κυήσεως και τα αποτελέσματα βγαίνουν επιτόπου. Ο γιατρός ελέγχει εξονυχιστικά το έμβρυο (από τα μάτια και τα άκρα έως όλα τα εσωτερικά του όργανα). Αν υπάρχει το παραμικρό πρόβλημα, ενημερώνονται οι γονείς και γίνεται συζήτηση με το γιατρό ως προς τον τρόπο εξέλιξης της εγκυμοσύνης. Η καμπύλη σακχάρου. Γίνεται την 21η-22η εβδομάδα της κυήσεως, κυρίως στις εγκύους οι οποίες σε προηγούμενες εξετάσεις είχαν παθολογικά επίπεδα σακχάρου ή όταν υπάρχει υποψία για αυξημένο σάκχαρο (παραδείγματος χάριν το έμβρυο είναι μεγάλο) ή όταν η μητέρα είναι παχύσαρκη. Η έγκυος πρέπει να πιει γλυκόζη αραιωμένη σε νερό και να δώσει αίμα πριν και μετά τη λήψη, ακολουθώντας τις οδηγίες του γιατρού της. Η αμνιοπαρακέντηση. Γίνεται τη 15η-18η εβδομάδα της κυήσεως, συνήθως στις γυναίκες που έχουν περάσει τα 35 τους χρόνια, οπότε θεωρείται αυξημένος ο κίνδυνος να αποκτήσουν μωρό με σύνδρομο Down ή άλλο πρόβλημα. Γίνεται επίσης όταν δεν είναι καλά τα αποτελέσματα της αυχενικής διαφάνειας του A-test ή του Β-test. Τα αποτελέσματα βγαίνουν σε μέρες και είναι η μόνη εξέταση με 99,99% σωστά αποτελέσματα (υπάρχει πάντα η πιθανότητα του ανθρώπινου λάθους). Η εξέταση γίνεται με λήψη αμνιακού υγρού με λεπτή βελόνα που εισάγεται από την κοιλιά της μητέρας. Ο κίνδυνος επιπλοκής, όπως αιμορραγία ή αποβολή είναι 1-2%. 2.5 Οφέλη για το παιδί Τα παιδιά που γεννιούνται σύντομα μετά από μία προηγούμενη εγκυμοσύνη έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να είναι πρόωρα, χαμηλού βάρους, καθώς αυξάνεται και ο κίνδυνος θανάτου μέχρι την ηλικία των πέντε ετών. Η χρήση της αντισύλληψης για την επίτευξη μεσοδιαστήματος τουλάχιστον δύο ετών μεταξύ των κυήσεων έχει ως αποτέλεσμα τη σημαντική μείωση της νεογνικής θνησιμότητας. Όμως ο σύντομος ερχομός ενός άλλου νεογνού έχει επιπτώσεις και στο προηγούμενο παιδί που θα στερηθεί το θηλασμό και τη φροντίδα της μητέρας. Οι ανήλικες μητέρες γεννούν πρόωρα και χαμηλού βάρους νεογνά, τα οποία έχουν 24% περισσότερες πιθανότητες να πεθάνουν τον πρώτο μήνα της ζωής τους, ενώ αυτός ο κίνδυνος υφίσταται μέχρι τα πέντε χρόνια της ζωής αυτών των παιδιών. Η χρήση της αντισύλληψης για καθυστέρηση της τεκνοποίησης μέχρι την ηλικία των 18 ετών εμποδίζει την εμφάνιση των προηγούμενων κινδύνων και ταυτόχρονα δίνει το χρονικό περιθώριο για τη φυσική και συναισθηματική ωρίμανση της υποψήφιας μητέρας. Για τα νεογνά 16

26 που γεννιούνται από μητέρες με τέσσερα ή περισσότερα παιδιά υπάρχει αυξημένος κίνδυνος να πεθάνουν. Με τον κατάλληλο οικογενειακό προγραμματισμό και τη χρήση αντισύλληψης ώστε να αποφευχθεί η τεκνοποίηση πέραν των τεσσάρων παιδιών ελαττώνεται η νεογνική θνησιμότητα και ταυτόχρονα αυξάνεται η δυνατότητα παροχής τροφής, ένδυσης και εκπαίδευσης στα παιδιά αυτά (Τσολακίδης 2008). 2.6 Οφέλη για την οικογένεια και την κοινωνία Ο οικογενειακός προγραμματισμός βοηθά τα ζευγάρια να δημιουργούν υγιέστερες οικογένειες μειώνοντας το οικονομικό και συναισθηματικό φορτίο τους ως γονείς. Η αντισύλληψη βελτιώνει το βιοτικό επίπεδο των γυναικών, αφού κατορθώνουν να εξασφαλίζουν περισσότερο χρόνο για την εκπαίδευση, την οικονομική και κοινωνική τους εξέλιξη. Καθώς η αντισύλληψη συμβάλλει στη μείωση της γονιμότητας, επιτυγχάνεται επίσης και μείωση της πίεσης που ασκούν οι ταχέως και χωρίς προγραμματισμό αναπτυσσόμενοι πληθυσμοί σε κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο. Με τους σημερινούς ρυθμούς αύξησης ο πληθυσμός της γης θα διπλασιαστεί μέσα στα επόμενα 43 χρόνια. Με την εφαρμογή του οικογενειακού προγραμματισμού σε παγκόσμιο επίπεδο θα μπορούσε να ανασταλεί η αύξηση αυτή και ο πληθυσμός της γης να σταθεροποιηθεί (Τσολακίδης 2008). 17

27 3. ΑΝΤΙΣΥΛΛΗΨΗ 3.1 Ορισμός αντισύλληψης Αντισύλληψη είναι τα προληπτικά μέτρα που λαμβάνει το ζευγάρι ώστε να αποφύγει μία ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη. Είναι δηλαδή μέθοδοι, φυσικές ή τεχνητές, οι οποίες εμποδίζουν τη σύλληψη, δηλαδή τη γονιμοποίηση του ωαρίου από το σπερματοζωάριο. Αντισυλληπτικές μέθοδοι υπάρχουν πολλές. Καμία δεν είναι τέλεια και καμία δεν είναι κατάλληλη για όλους. Κάθε άτομο και κατ επέκταση κάθε ζευγάρι θα πρέπει να λάβει υπόψιν του διάφορους παράγοντες προτού αποφασίσει. Σήμερα υπάρχει ποικιλία ασφαλών και αποτελεσματικών αντισυλληπτικών μεθόδων με διαφορετικά χαρακτηριστικά ώστε να καλύπτουν τις διαφορετικές ανάγκες και προτιμήσεις των χρηστών. Κάθε αντισυλληπτική μέθοδος έχει πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα. Έτσι, άλλες αντισυλληπτικές μέθοδοι παρέχουν μόνιμη και άλλες προσωρινή προστασία. Άλλες προστατεύουν από σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα και νεοπλασίες. Άλλες είναι για γυναίκες και άλλες για άντρες. Κάποιες χρησιμοποιούνται κατά τη διάρκεια της σεξουαλικής επαφής, ενώ άλλες χρησιμοποιούνται ανεξάρτητα από την ώρα της συνουσίας. Πάντα πρέπει να λαμβάνεται υπόψιν το ποσοστό της αντισυλληπτικής προστασίας που παρέχουν, το οποίο επηρεάζεται σημαντικά και από τη σωστή χρήση. Επιπλέον, πρέπει να λαμβάνεται υπόψιν η ηλικία, η οικογενειακή κατάσταση, ο αριθμός των παιδιών που ήδη υπάρχουν, η συχνότητα των επαφών, η ποιότητα και το μέλλον της σχέσης, η οικειότητα του χρήστη με τη μέθοδο και το επίπεδο της άνεσης με το σώμα του. Σημαντικοί παράγοντες που καθορίζουν τη σωστή επιλογή αντισυλληπτικής μεθόδου αποτελούν η κατάσταση υγείας του ενδιαφερόμενου, το ιστορικό χρήσης αντισυλληπτικών, η εμφάνιση σεξουαλικώς μεταδιδόμενης νόσου στο παρελθόν καθώς και η σεξουαλική συμπεριφορά του ενδιαφερόμενου. Τέλος, το οικονομικό κόστος της μεθόδου, η ελευθερία και η ευκολία πρόσβασης, η ψυχολογική επιβάρυνση από την εφαρμογή της, η κουλτούρα, οι θρησκευτικές και πολιτιστικές συνήθειες του ενδιαφερόμενου δεν πρέπει να αγνοούνται (Δετοράκης, Παπαγεωργίου,2001). 3.2 Ιστορική αναδρομή αντισύλληψης Από την αρχαιότητα, το ζευγάρι προσπαθούσε να ελέγχει τη δική του γονιμότητα με απώτερο σκοπό την απόλαυση των σεξουαλικών σχέσεων χωρίς το φόβο μιας ανεπιθύμητης κύησης. Σε αρχαίο αιγυπτιακό πάπυρο, γραμμένο το 1850 π.χ, περιγράφεται κάποια μέθοδος αντισύλληψης που ήταν μείγμα κοπράνων κροκόδειλου και κόλλας και τοποθετούνταν στον κόλπο της γυναίκας πριν από τη συνουσία. Στην Κίνα, επίσης, η πρώτη ιατρική αναφορά γίνεται σε ένα ιατρικό κείμενο 1300 περίπου ετών. Το σίγουρο όμως είναι ότι από πολύ παλαιότερα είχε αναπτυχθεί η ιδέα αυτή στις πρωτόγονες φυλές. Συνεπώς, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι η αναζήτηση αποτελεσματικών μεθόδων αναπτύχθηκε αυτόματα σχεδόν σε ολόκληρο τον κόσμο και συνεχίστηκε με το πέρασμα των αιώνων. Ο αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος Αριστοτέλης εξέφρασε την 18

28 άποψη ότι ο πολιτισμός θα εξυπηρετούνταν καλύτερα αν ο πληθυσμός στις πόλειςκράτη της Ελλάδας διατηρούνταν στάσιμος. Άλλοι Έλληνες φιλόσοφοι υποστήριζαν ότι κάθε οικογένεια θα έπρεπε να έχει μόνο ένα παιδί. Όσον αφορά τις πρώτες μεθόδους εφαρμογής του ελέγχου των γεννήσεων, αυτές ήταν πρωτόγονες, τις περισσότερες φορές μη αποτελεσματικές και κυρίως πολύ επικίνδυνες. Μερικές από αυτές εφαρμόζονται ακόμα και σήμερα σε μέρη του κόσμου όπου δεν έχουν εισχωρήσει ακόμα οι σύγχρονες ιατρικές γνώσεις. Η ιστορία αναφέρει πολλές προσπάθειες για τον έλεγχο των γεννήσεων, που όλες φτάνουν ως την εποχή που ο ρόλος του πατέρα στην γέννηση του παιδιού δεν είχε ακόμη εξακριβωθεί. Στην αρχαία Ελλάδα και στη Ρώμη, υποδείκνυαν στη γυναίκα ως μέθοδο ελέγχου των γεννήσεων τη χρήση ενός μαγικού φυλακτού, φτιαγμένο από τη μήτρα μιας λέαινας, το συκώτι μιας γάτας ή το δόντι ενός παιδιού. Πολύ αργότερα, με τη λήξη του Β Παγκοσμίου πολέμου, έγινε αντιληπτό ότι ο έλεγχος της γονιμότητας του ανθρώπου αποτελούσε επιτακτική ανάγκη για την επιβίωση του πληθυσμού σε ορισμένες χώρες. Επιπλέον, η διαπίστωση της περιορισμένης γνώσης μας στο μυστήριο της αναπαραγωγής και της αδυναμίας της επιστήμης να καλύψει αποτελεσματικά και ακίνδυνα τις ανάγκες του ανθρώπου όσον αφορά τη ρύθμιση της γονιμότητάς του οδήγησε την επιστήμη στη δραστηριοποίηση της έρευνας για ανακάλυψη νέων μεθόδων που να είναι αποτελεσματικές, απλές, εύχρηστες, οικονομικές και προσιτές σε όλους και κυρίως χωρίς δυσμενείς επιπτώσεις στην υγεία. Έτσι, η δεκαετία του 1950 υπήρξε καθοριστική στη διερεύνηση των μυστηρίων του φαινομένου της αναπαραγωγής και στην ιστορία ελέγχων της γονιμότητας. Η δεκαετία αυτή επέτρεψε την τέτοιων μέσων με βάση όχι πια εμπειρική, αλλά καθαρά επιστημονική, και σφραγίστηκε με την ανακάλυψη των αντισυλληπτικών χαπιών. Αυτά αποτέλεσαν πραγματική επανάσταση στη ρύθμιση της γονιμότητας του ανθρώπου. Φυσικά, στη συνέχεια ακολούθησε η ανακάλυψη και άλλων μεθόδων, η αποτελεσματικότητα των οπίων ήταν τέτοια, που η διάδοσή τους σε παγκόσμια κλίμακα πολύ σύντομα υπήρξε εντυπωσιακή. Παρ όλα αυτά, οι έρευνες συνεχίζονται ανελλιπώς για την εξεύρεση ολοένα πιο καινούργιων και ασφαλέστερων μεθόδων, με κύριο πάντα μέλημα την εξασφάλιση της υγείας των ανθρώπων που τις χρησιμοποιούν. Το σίγουρο ευτυχώς είναι ότι το μέλλον σε αυτόν τον τομέα διαγράφεται αισιόδοξο (Δετοράκης-Παπαγεωργίου,2001). 3.3 Φυσιολογία και παθήσεις των γεννητικών οργάνων της γυναίκας Τα γυναικεία γεννητικά όργανα: Το εξωτερικό τμήμα των γυναικείων γεννητικών οργάνων ονομάζεται αιδοίο. Το μπροστινό μέρος του ορίζεται από το εφηβαίο και το οπίσθιο ορίζεται από το περίνεο. Το τρίχωμα του εφηβαίου κρύβει ως ένα σημείο τα μέρη που το αποτελούν και συγκεκριμένα τα δύο μεγάλα χείλη, τα δύο μικρά χείλη, την κλειτορίδα, το στόμιο της ουρήθρας, την είσοδο του κόλπου και τους αδένες. Το γυναικείο σύστημα αναπαραγωγής έχει τέσσερις βασικές λειτουργίες: Να παράγει ωοθηκικές ορμόνες που είναι υπεύθυνες για τα χαρακτηριστικά του γυναικείου φύλου και τις λειτουργίες της αναπαραγωγής. Να παράγει το ωάριο, καθώς και ένα ευνοϊκό περιβάλλον για να επέλθει η σύλληψη και να παραδώσει το ωάριο στη μήτρα. Να τρέφει και να συντηρεί το αναπτυσσόμενο γονιμοποιημένο ωάριο μέχρι τον τοκετό. 19

29 Να εκπληρώσει την παράδοση του προϊόντος σύλληψης (Ιγγλεζάκη και συν. 2007). A. Εξωτερικά Το εφηβαίο: Είναι το τρίγωνο που βρίσκεται πάνω από το αιδοίο. Με την έναρξη της εφηβείας καλύπτεται από πυκνό τρίχωμα, το οποίο μετά την εμμηνόπαυση αραιώνει και πέφτει. Τα μεγάλα χείλη: Είναι συμμετρικές πτυχές δέρματος μήκους 7-8 cm που ξεκινούν από το εφηβαίο και φτάνουν μέχρι το περίνεο. Το δέρμα τους έχει άφθονους ιδρωτοποιούς και σμηγματογόνους αδένες και καλύπτεται από τρίχες. Η βασική τους λειτουργία είναι η προστασία του κόλπου από τις εισβολές των μικροβίων και επίσης, συμβάλλουν στη διατήρηση της υγρασίας του. Τα μικρά χείλη: Αν παραμεριστούν τα μεγάλα χείλη θα φανούν δύο μικρές επιμήκεις πτυχές από πολύ λεπτή σάρκα. 1εν έχουν καθόλου τρίχωμα, ούτε ιδρωτοποιούς αδένες, ενώ έχουν πάρα πολλά αιμοφόρα αγγεία και άφθονες νευρικές ίνες. Παίζουν ρόλο στη σεξουαλική διέγερση και με τη διαστολή τους διευκολύνουν τη διέλευση του βρέφους κατά τον τοκετό. Η κλειτορίδα: Μπορεί να θεωρηθεί ότι είναι ένα πέος σε μικρογραφία. Βρίσκεται μέσα στα μεγάλα χείλη και από το άκρο της ξεκινούν τα μικρά χείλη. Λόγω του πλήθους των νευρικών απολήξεων η κλειτορίδα είναι το βασικό όργανο ηδονής για η γυναίκα. Το στόμιο της ουρήθρας: Είναι η δίοδος μέσω της οποίας ρέουν τα ούρα που βγαίνουν από την ουροδόχο κύστη. Βρίσκεται στο μέσο της απόστασης μεταξύ της κλειτορίδας και της εισόδου του κόλπου. B. Εσωτερικά Ο κόλπος: Είναι μία ελαστική δίοδος μήκους 8-12 cm που μέχρι ένα σημείο της παραμένει κλειστή από τον παρθενικό υμένα, συνδέοντας το άνοιγμα του αιδοίου με τη μήτρα. Από την εσωτερική πλευρά, τα τοιχώματα του κόλπου είναι ελαφρώς κόκκινα, μαλακά, ελαστικά, έχουν τη θερμοκρασία του σώματος και τέλος, είναι συνεχώς υγρά. Αυτές οι ιδιότητες του επιτρέπουν να διευρύνεται κατά τη συνουσία για να επιτρέψει τη διέλευση του πέους. Η ελαστικότητά του είναι τέτοια που κατά τον τοκετό διαστέλλεται και αποκτά διάμετρο cm, διευκολύνοντας έτσι τη διέλευση του βρέφους. Η μήτρα: Είναι ένα μυώδες, κοίλο όργανο που αποστολή του είναι να φιλοξενεί το γονιμοποιημένο ωάριο σε όλη τη διάρκεια της ανάπτυξής του. Μοιάζει με μικρό αχλάδι και έχει μήκος 7 και πλάτος 5 cm. Τα τοιχώματά της αποτελούνται από πολύ ανθεκτικό και ιδιαίτερα ελαστικό μυϊκό ιστό που της επιτρέπει να προσαρμόζεται ανάλογα με το έμβρυο στη διάρκεια της εγκυμοσύνης και να φτάνει έως τα 32 cm σε μήκος και τα 20 σε πλάτος. Βρίσκεται ανάμεσα στην ουροδόχο κύστη και το παχύ έντερο, συγκρατείται από τένοντες και αιματώνεται από τις μητριαίες αρτηρίες. Από ανατομικής πλευράς διακρίνεται στον τράχηλο, τον ισθμό και το σώμα της μήτρας. Ο τράχηλος συνδέει την κοιλότητα της μήτρας με τον κόλπο και διαστέλλεται κατά τον τοκετό. Οι αδένες του ενδοτραχήλου παράγουν βλέννα η οποία αποτελεί διάδρομο για τα σπερματοζωάρια. Ο ισθμός κατά τη διάρκεια της κύησης διατείνεται και σχηματίζει το κατώτερο τμήμα της μήτρας. Από το άνω τμήμα της μήτρας που ονομάζεται πυθμένας εκφύονται οι σάλπιγγες. Το σώμa της μήτρας αποτελείται από παχύ μυϊκό τοίχωμα που περικλείει την ενδομητρική κοιλότητα η οποία έχει 20

30 τριγωνικό σχήμα με τη βάση προς τον πυθμένα. Η κοιλότητα της μήτρας αποτελεί το χώρο που αναπτύσσεται το έμβρυο. Στις δύο άνω άκρες της τριγωνικής κοιλότητας που ονομάζονται κέρατα της μήτρας εκβάλλουν οι σάλπιγγες με τα μητριαία στόμιά τους. Το τοίχωμα της μήτρας αποτελείται από τρεις χιτώνες: -Ένα λεπτό εξωτερικό χιτώνα που ονομάζεται ορογόνος υμένας -Έναν παχύ μυϊκό χιτώνα στο μέσο που ονομάζεται μυομήτριο και -Ένα λεπτό εσωτερικό χιτώνα που επενδύει την κοιλότητα και ονομάζεται ενδομήτριο. Οι σάλπιγγες: Είναι δύο δίδυμες δίοδοι μήκους cm που εκφύονται από τα πλάγια του σώματος της μήτρας και ενώνονται με την αντίστοιχη ωοθήκη. Αποστολή τους είναι η αναπαραγωγή. Μέσα σε αυτές γίνεται η γονιμοποίηση του ωαρίου που στη συνέχεια μεταφέρεται στη μήτρα όπου και θα εμφυτευτεί. Οι ωοθήκες: Αποτελούν τους γεννητικούς αδένες της γυναίκας. Είναι όργανα με διπλή λειτουργία: παράγουν κάθε μήνα από ένα ωάριο και εκκρίνουν τις γυναικείες ορμόνες (κυρίως οιστρογόνα και προγεστερόνη). Η διάρκεια της ενεργού ζωής των ωοθηκών είναι περιορισμένη, αφού αρχίζει κατά την εφηβεία και τελειώνει με την εμμηνόπαυση. Ο παρθενικός υμένας: Είναι μία μεμβράνη που καλύπτει μερικώς την είσοδο του κόλπου. Το εύρος του ανοίγματός του κατά την παιδική ηλικία είναι μικρό, ενώ κατά την εφηβεία διευρύνεται. Εμφανίζει ποικίλες παραλλαγές ως προς τη μορφολογία. Η στερεότητα καθώς και η αντοχή του υμένα στην προσπάθεια ρήξης του κατά την πρώτη συνουσία διαφέρει από γυναίκα σε γυναίκα. Οι γυναικείοι αδένες: Υπάρχουν σμηγματογόνοι αδένες διάσπαρτοι στην επιφάνεια των μεγάλων χειλιών που παράγουν το σμήγμα το οποίο λιπαίνει το τρίχωμα και οι ιδρωτοποιοί αδένες που εκκρίνουν ιδρώτα. Οι άλλοι αδένες είναι υπεύθυνοι για τη λίπανση του κόλπου κατά τη διάρκεια της σεξουαλικής επαφής. Παθήσεις των γεννητικών οργάνων της γυναίκας Πολλές είναι οι αιτίες που συμβάλλουν στην πρόκληση διαφόρων παθήσεων. Ορισμένοι από τους παράγοντες που ενοχοποιούνται είναι οι: εξωγενείς, ενδογενείς, το περιβάλλον, η κληρονομικότητα, οι τροφές. Μερικές από τις παθήσεις αυτές είναι: Το προεμμηνορροϊκό σύνδρομο, όπου μετά την ωορρηξία ορισμένες γυναίκες εκκρίνουν σημαντικές ποσότητες οιστρογόνων. Αυτό προκαλεί την κατακράτηση μεγάλης ποσότητας υγρών και αλάτων, πράγμα που εξηγεί την επιβράδυνση της ούρησης, την αίσθηση φουσκώματος, και πολλά άλλα συμπτώματα της προεμμηνορροϊκής έντασης. Κολπίτιδες, η φλεγμονή και η λοίμωξη του κόλπου είναι συνηθισμένα γυναικολογικά προβλήματα που προκαλούνται από ποικιλία παθογόνων μικροβίων, αλλεργικές αντιδράσεις, ή άλλα προϊόντα, ή κατά τη τριβή της συνουσίας. Τριχομοναδική κολπίτιδα, είναι η συχνότερη πάθηση κατά την αναπαραγωγική ηλικία. Στο ανώτερο τμήμα του κολπικού βλεννογόνου παρατηρούνται χαρακτηριστικά ερυθρές νησίδες. Τραχηλίτιδες, η οξεία ή χρόνια φλεγμονή του τραχήλου είναι συχνή γυναικολογική πάθηση, μια και οι μισές σχεδόν γυναίκες στη διάρκεια της ενήλικης ζωής τους θα παρουσιάσουν κάποτε φλεγμονή στον τράχηλο. Καρκίνος του τραχήλου της μήτρας, σύμφωνα με τα σημερινά δεδομένα κατέχει την τρίτη σε συχνότητα κακοήθεια στις γυναίκες μετά τον καρκίνο του μαστού και του ενδομητρίου. Έχει υπολογιστεί ότι περίπου 2% από όλες τις 21

31 γυναίκες πάνω από τα σαράντα τους χρόνια, έχουν πιθανότητα να αναπτύξουν καρκίνο του τραχήλου. Ο συνδυασμός της μεθόδου Παπανικολάου με τη χρησιμοποίηση του κολποσκοπίου, βοηθά στην έγκαιρη διάγνωση προκαρκινωματωδών καταστάσεων. Ενδομητρίωση, είναι η έκτοπη ανάπτυξη ενδομητρικών αδένων και κυττάρων του στρώματος εκτός του σώματος της μήτρας στα υπόλοιπα γεννητικά και σε λοιπές περιοχές. Αδενομύωση, είναι η έκτοπη ανάπτυξη εντός του μυομητρίου ενδομητρικών αδένων και κυττάρων του στρώματος συνοδευόμενη από υπερπλασία των μυϊκών ινών. Καρκίνος του μαστού, είναι το πιο συχνό κακόηθες νεόπλασμα στις γυναίκες. Ο κίνδυνος ανάπτυξης καρκίνου του μαστού αυξάνει γραμμικά με την ηλικία, με μεγαλύτερη έξαρση στην πέμπτη και έκτη ηλικία. Τέλος, η οστεοπόρωση προσβάλλει περισσότερο τις γυναίκες μετά τα 40 έτη. Ο οργανισμός τους αρχίζει να μεταβολίζει περισσότερα στοιχεία με αποτέλεσμα, να δημιουργεί προβλήματα. Μετά την εμμηνόπαυση, έχουμε μείωση των οιστρογόνων και επιβράδυνση του μεταβολισμού στα κύτταρα των ιστών Φυσιολογία και παθήσεις των γεννητικών οργάνων του άνδρα Τα ανδρικά όργανα αναπαραγωγής: Το γεννητικό σύστημα του άνδρα αποτελείται από τους δύο όρχεις, την εκφορητική οδό που αποτελείται από την επιδιδυμίδα, το σπερματικό πόρο, τη σπερματοδόχο κύστη και τον εκσπερματικό πόρο και το πέος. Επίσης, στο γεννητικό σύστημα του άνδρα κατατάσσονται η ουρήθρα, ο προστάτης και οι βολβουρηθραίοι αδένες. Οι όρχεις, η επιδιδυμίδα, ο σπερματικός πόρος, οι σπερματοδόχες κύστεις και ο προστάτης, χρησιμεύουν για την παραγωγή, τη φύλαξη και τη μεταφορά του σπέρματος, καθώς και την παραγωγή ορμονών και αποτελούν τα έσω γεννητικά όργανα του άνδρα, ενώ το πέος με το όσχεο αποτελούν τα έξω γεννητικά όργανα. Το ανδρικό σύστημα αναπαραγωγής επιτελεί τρεις λειτουργίες: _ Την παραγωγή σπέρματος στους όρχεις. _ Τη μεταφορά του σπέρματος μέσω του πέους κατά τη συνουσία. _ Την παραγωγή των ανδρικών ορμονών, κυριότερη από τις οποίες είναι η τεστοστερόνη που είναι υπεύθυνη για τα ανδρικά χαρακτηριστικά (Ιγγλεζάκη και συν. 2007). Το πέος: Αποτελείται από τρία σηραγγώδη σώματα, τα δύο σηραγγώδη σώματα του πέους και το σηραγγώδες σώμα της ουρήθρας τα οποία κατά την ερωτική διέγερση γεμίζουν με αίμα, προκαλώντας στύση. Εμφανίζει δύο μοίρες, την ελεύθερη ή ιδίως πέος και την περινεϊκή ή κρυμμένη μοίρα, ενώ διακρίνεται σε τρία μέρη, τη βάλανο, το σώμα και τη ρίζα. Τα τρία σηραγγώδη σώματα περιβάλλονται από δέρμα, την πόσθη. Το τμήμα της πόσθης που περιβάλλει τη βάλανο ονομάζεται ακροποσθία. Οι όρχεις: Κάθε όρχις έχει σχήμα ελλειψοειδές, μήκος 4-5 cm και βάρος 12-15gr. Οι όρχεις βρίσκονται μέσα σε ένα εκκόλπωμα του δέρματος που ονομάζεται όσχεο, ενώ περιβάλλονται και από άλλους χιτώνες. Οι όρχεις είναι μικτοί αδένες. Η εξωκρινής μοίρα τους παράγει τα σπερματοζωάρια και η ενδοκρινής τις αντρικές ορμόνες, με σπουδαιότερη την τεστοστερόνη. 22

32 Η επιδιδυμίδα: Η επιδυδυμίδα είναι ένας σφιχτά περιελιγμένος σωλήνας μήκους 5-6 μέτρων στο πίσω μέρος κάθε όρχεως. 1ιακρίνεται σε τρία μέρη, την κεφαλή, το σώμα και την ουρά. Η επιδιδυμίδα που αποτελεί την αρχή της εκφορητικής οδού του σπέρματος, χρησιμεύει ως δεξαμενή των σπερματοζωαρίων, στα οποία παρέχει θρεπτικές ουσίες, ενώ με το έκκριμά της συντελεί στην αραίωση του σπέρματος. Ο σπερματικός πόρος: Έχει μήκος cm και αποτελεί τον εκφορητικό πόρο του όρχεως. Αποτελεί τη συνέχεια της ουράς της επιδιδυμίδας και εκτείνεται μέχρι τη βάση του προστάτη όπου ενώνεται με τη σπερματοδόχο κύστη και μεταβαίνει στον εκσπερματικό πόρο. Οι σπερματοδόχες κύστεις: Βρίσκονται έξω από το σπερματικό πόρο πάνω από τον προστάτη. Έχουν σχήμα αχλαδιού με μήκος 4-5 cm και πλάτος 1,5-2 cm. Το έκκριμα των σπερματοδόχων κύστεων προκαλεί αραίωση του σπέρματος και διεγείρει τις κινήσεις των σπερματοζωαρίων. Αμφισβητείται αν χρησιμεύουν για την αποθήκευση του σπέρματος. Ο προστάτης: Ο προστάτης ανευρίσκεται μόνο στους άνδρες και έχει μέγεθος και σχήμα κάστανου. Μετά το 50ο έτος της ηλικίας, υπερτρέφεται προκαλώντας διάφορα ενοχλήματα που προέρχονται κυρίως από την ουρήθρα. Το έκκριμα του προστάτη διεγείρει τις κινήσεις των σπερματοζωαρίων και δίνει στο σπέρμα χαρακτηριστική οσμή. Παθήσεις των γεννητικών οργάνων του άνδρα Φίμωση, χαρακτηρίζεται από ινώδη δακτύλιο στο στόμιο της ακροποσθίας, με συνέπεια τη στένωσή του και την αδυναμία αποκάλυψης της βαλάνου και του έξω στομίου της ουρήθρας κατά την έλξη της ακροποσθίας. Παραφίμωση, είναι η αδυναμία επαναφοράς της ακροποσθίας στην θέση της μετά την έλξη της πίσω από τη στεφανιαία αύλακα. Συνήθως, οφείλεται σε φλεβική στάση και οίδημα και προκαλεί έντονο πόνο. Κρυψορχία, είναι η συχνότερη πάθηση του όρχεως στα αγόρια και παρατηρείται στο 3% από τα τελειόμηνα νεογνά και στο 30% από τα πρόωρα. Στην κρυψορχία οι όρχεις δεν κατεβαίνουν μέσα στο όσχεο, αλλά παραμένουν είτε μέσα στην κοιλιακή κοιλότητα, είτε την διασχίζουν και εγκαθίστανται στο βουβωνικό πόρο, είτε ακόμα περνούν και τον βουβωνικό δακτύλιο, χωρίς όμως τελικά να καταφτάνουν μέσα στο όσχεο. Κιρσοκήλη, οφείλεται στη διάταση, επιμήκυνση και συστροφή των φλεβών του σπερματικού πόρου και εμφανίζεται κυρίως αριστερά και στα νεαρά άτομα. Ουρηθρίτιδες, κάθε φλεγμονή της ουρήθρας, οξεία ή χρόνια, καλείται ουρηθρίτιδα, η οποία, ανάλογα με το είδος του μικροβίου που την προκαλεί διακρίνεται σε γονοκοκκική και σε μη γονοκοκκική. Οι συχνότεροι από τους μικροβιακούς παράγοντες που ενοχοποιούνται σήμερα για την πρόκληση της μη γονοκοκκικής ουρηθρίτιδας είναι: τα χλαμύδια, το νεόπλασμα, οι τριχομονάδες, οι μύκητες, οι ιοί σε μικρό ποσοστό και τα κοινά μικρόβια. Προστατίτιδες, οι φλεγμονές του προστάτη είναι αρκετά συχνές και παρουσιάζονται άλλοτε με οξεία και άλλοτε με χρόνια μορφή. Οι τρόποι και οι οδοί μολύνσεως του προστάτη είναι η ανιούσα οδός, η μόλυνση του προστάτη σε περιπτώσεις ουρολοιμώξεων, η μόλυνση από τον ορθό και η αιματογενής οδός. Παρουσιάζεται συνήθως ξαφνικά με εμφάνιση έντονων συμπτωμάτων, όπως ρίγη και υψηλό πυρετό, γενική κακουχία και κυστικά ενοχλήματα. Χρόνια προστατίτιδα, πρόκειται συνήθως για μια επίμονη φλεγμονή που δύσκολα θεραπεύεται, ταλαιπωρώντας έτσι τον άνθρωπο και δημιουργώντας του 23

33 συχνά ψυχολογικά προβλήματα. Οι περισσότερες περιπτώσεις παρατηρούνται σε αρρώστους ηλικίας 30 με 50 ετών και πιο σπάνια σε μικρότερες ή μεγαλύτερες ηλικίες. Η χρόνια προστατίτιδα αποτελεί ένα πραγματικά δύσκολο διαγνωστικό και θεραπευτικό πρόβλημα, πολλά σημεία του οποίου εξακολουθούν να παραμένουν άλυτα. Κοκκιωματώδης προστατίτιδα, είναι μια ιδιαίτερη και σπάνια μορφή χρόνιας προστατίτιδας που η σημασία της έγκειται κυρίως στο ότι στη δακτυλική εξέταση μοιάζει συχνά με καρκίνωμα του προστάτη. Η αιτιολογία της είναι άγνωστη, η κλινική της εικόνα εκδηλώνεται με την μορφή ουρολοιμώξεων και άλλοτε με συμπτώματα υπερτροφίας του προστάτη. Φλεγμονές των σπερματοδόχων κύστεων, συνήθως προκαλούνται από επέκταση μιας οξείας ή χρόνιας φλεγμονής του προστάτη προς τις σπερματοδόχους κύστεις. Η διάγνωση γίνεται κυρίως με την δακτυλική εξέταση με την οποία οι σπερματοδόχοι κύστεις ψηλαφίζονται διογκωμένες και επώδυνες, ή διογκωμένες, σκληρές και ανώδυνες, όπως συμβαίνει στις χρόνιες φλεγμονές και ιδίως στην φυματίωση. Επιδιδυμίτιδες, αποτελεί ένα από τα οξέα ουρολογικά προβλήματα. Εμφανίζεται στα νεαρά άτομα και προκαλεί έντονα συμπτώματα, παρόμοια με εκείνα της συστροφής του όρχεως. Ορχίτιδες, ο όρχεις προσβάλλεται είτε από επέκταση μιας φλεγμονής της επιδιδυμίδας είτε κατά την εξέλιξη μιας παρωτίτιδας ή μια βρουκέλλωσης. Η ορχίτιδα εκδηλώνεται με διόγκωση και πόνο τον όρχι, ενώ το όσχεο εμφανίζεται οιδηματώδες και ερυθρό. Συχνά εμφανίζεται υψηλός πυρετός και σε μερικές περιπτώσεις τα συμπτώματα είναι ελαφρότερα. Ανδρόπαυση, όταν λέμε ότι ο άνδρας διανύει την ανδρόπαυση, μιλάμε για εκδηλώσεις διαφορετικές από εκείνες που παρατηρούνται στην γυναίκα. Η ικανότητα για στύση και εκσπερμάτωση, μπορεί να ελαττωθεί προσωρινά. Οι περισσότεροι ιατροί και άλλοι ειδικοί δεν είναι ακόμη σίγουροι ότι πράγματι υπάρχει ανδρόπαυση που να μπορεί να συγκριθεί με την εμμηνόπαυση. Κατά την άποψή τους, πρόκειται απλώς για την αιφνίδια συνειδητοποίηση του πενηντάρη, που ως τότε δεν είχε αντιληφθεί ότι οι σωματικές αλλαγές που του συνέβαιναν τα τελευταία χρόνια αποτελούσαν μέρος φυσιολογικής διαδικασίας. Πρόκειται, ακόμη, για μία αντίδραση, στην κορύφωση των κοινωνικών, ψυχολογικών, επαγγελματικών και οικογενειακών πιέσεων που υφίσταται ο άντρας που μπαίνει στην ώριμη ηλικία. Τα συμπτώματα της ανδρόπαυσης διαιρούνται σε τρεις κατηγορίες: στη σωματική, στη σεξουαλική και στην ψυχολογική. Πριαπισμός, είναι παθολογική κατάσταση που χαρακτηρίζεται από παρατεταμένη στύση, που δεν υποχωρεί, συχνά επώδυνη, που δεν συνοδεύεται από σεξουαλική επιθυμία και δεν καταλήγει σε εκσπερμάτωση. Παρατηρείται σε οποιαδήποτε ηλικία, αλλά είναι περισσότερο συχνή μεταξύ 20 και 40 ετών. Σκλήρυνση των σηραγγωδών σωμάτων ( νόσος του Peyronie), ονομάζεται και πλαστική σκλήρυνση του πέους ή νόσος του Peyronie που την περιέγραψε πρώτος το Πρόκειται για πάθηση που αφορά τα σηραγγώδη σώματα και που χαρακτηρίζεται από σκληρία, άλλοτε διάχυτη και άλλοτε περιορισμένη. Καλοήθεις όγκοι, συγκαταλέγονται στους όγκους του πέους στους οποίους περιλαμβάνονται τα κονδυλώματα, οι εκβλαστήσεις και άλλα. Παρατηρούνται συχνότερα σε άτομα που έχουν φίμωση ή βαλανοποσθίτιδα. Η πιο συχνή εντόπισή τους είναι η βάλανος και η εσωτερική επιφάνεια της ακροποσθίας. Καρκίνος του πέους, πρόκειται για καρκίνο της βαλάνου, ή της εσωτερικής επιφάνειας της ακροποσθίας. Στην αρχή, ο καρκίνος παρουσιάζεται σαν μικρό οζίδιο ή σκληρή πλάκα, στη συνέχεια μπορεί να πάρει εκβλαστική ή ελκωτική μορφή. Οι μεταστάσεις είναι σπάνιες. Ο καρκίνος του πέους είναι σπάνιος σε νέα άτομα, η μέση ηλικία προσβολής είναι το 50 ο έτος. 24

34 3.4 Η διαδικασία της σύλληψης Για να γίνει η σύλληψη πρέπει κάτω από τις κατάλληλες συνθήκες ένα ωάριο και ένα σπερματοζωάριο να συναντηθούν στις σάλπιγγες της γυναίκας και να ενωθούν. Αυτό ονομάζεται γονιμοποίηση. Το γονιμοποιημένο πλέον ωάριο αρχίζει να πολλαπλασιάζεται και να κατεβαίνει προς τη μήτρα όπου θα πρέπει να υπάρχουν ευνοϊκές συνθήκες για να εμφυτευτεί. Εφόσον το γονιμοποιημένο ωάριο εμφυτευτεί στη μήτρα ξεκινάει η κύηση (Ιγγλεζάκη και συν. 2007). 3.5 Ιστορική αναδρομή των μεθόδων αντισύλληψης Για χιλιάδες χρόνια τα ζευγάρια προσπαθούν να ελέγξουν τη γονιμότητα χρησιμοποιώντας διάφορες μεθόδους και τεχνικές, ανάλογες με το κοινωνικό, πολιτισμικό και οικονομικό επίπεδο του κάθε λαού και της εκάστοτε εποχής, με άλλοτε άλλα αποτελέσματα, περισσότερο ή λιγότερο ικανοποιητικά. Σε αρχαίους αιγυπτιακούς παπύρους που χρονολογούνται μετά το 1850 π.χ. αναφέρεται ότι οι γυναίκες της ανώτερης κοινωνικής τάξης χρησιμοποιούσαν ουσίες μέσα στον κόλπο που μπορούσαν να δεσμεύσουν ή να εξοντώσουν το σπέρμα. Οι παραπάνω ουσίες περιελάμβαναν κόπρανα κροκοδείλου ή ελέφαντα που φαίνεται να ενεργούσαν ως σπερματοκτόνα. Άλλος πάπυρος του 1550 π.χ. περιγράφει ενδοκολπικά ταμπόν που είχαν διαποτιστεί με αφέψημα θάμνου ακακίας το οποίο περιείχε γαλακτικό οξύ, συστατικό και των σημερινών σπερματοκτόνων τζελ. Προφυλακτικό Το αρχαιότερο προφυλακτικό που έχει βρεθεί είναι του 17ου αιώνα από εντόσθια ζώου στην Αγγλία. Οι ιστορικοί εκτιμούν ότι χρησιμοποιούταν κυρίως ως ασπίδα από τα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα από τους στρατιώτες. Στο εμπόριο ακόμα υπάρχουν προφυλακτικά από εντόσθια. Η πρώτη έρευνα για τα προφυλακτικά τοποθετείται το 15ο αιώνα, όταν ο Ιταλός Gabrielle Fallopious φέρεται να δημιούργησε ένα προϊόν από λινό ύφασμα το οποίο δοκίμασε σε περισσότερους από άνδρες προκειμένου να επιτύχει προστασία από τη σύφιλη. Το καουτσούκ ήρθε στο προσκήνιο το 1843 όταν ο Charles Goodyear πατένταρε για πρώτη φορά την «ενθείωση» του υλικού που κάνει το φυσικό καουτσούκ περισσότερο εύκαμπτο και ανθεκτικό. Το 1880 εμφανίστηκε το πρώτο προϊόν από λάτεξ. Η χρήση τους όμως θα αργήσει αρκετές δεκαετίες. Η κοινωνική αναταραχή που προκάλεσε η διάδοση του βιομηχανικά πλέον αναπαραγόμενου προϊόντος είναι εμφανής στο μεσοπόλεμο. Τα στρατεύματα των Η.Π.Α. στον Α παγκόσμιο πόλεμο δεν είχαν καμία ενημέρωση αφού η συντηρητική ηγεσία θεωρούσε την προφύλαξη κίνητρο ακολασίας. Η τεράστια διάδοση της σύφιλης που ακολούθησε όμως έφερε στροφή 180ο στον επόμενο μεγάλο πόλεμο. Ενδιάμεσα γυναίκες ακτιβίστριες διεκδίκησαν το δικαίωμα τα προφυλακτικά να διατίθενται όχι μόνο για προστασία από ασθένειες, αλλά και ελεύθερα για οικογενειακό προγραμματισμό. Ό,τι πέτυχαν γενιές ακτιβιστών και επιστημόνων, απείλησε να ανατρέψει η σεξουαλική απελευθέρωση της δεκαετίας του 60, όταν πλέον τα σεξουαλικός μεταδιδόμενα νοσήματα ήταν ιάσιμα. Ωστόσο ο ιός HIV έκανε ξανά σαφές μετά το 1980 ότι το προφυλακτικό είναι απαραίτητος σύντροφος σε κάθε σεξουαλική επαφή. Το 1994 εμφανίστηκε και το γυναικείο προφυλακτικό. 25

35 Ενδομήτρια σπειράματα Κατά τα τέλη του 19ου αιώνα στην Ευρώπη έκαναν την εμφάνισή τους πεσσοί που ήταν κατασκευασμένοι από υλικά όπως ξύλο, γυαλί, έβενο, φίλντισι, άργυρο και χρυσό. Αρχικά η χρήση των πεσσών στόχευε στη θεραπεία της δυσμηνόρροιας και των ανώμαλων θέσεων της μήτρας, στην πορεία όμως παρατηρήθηκε ότι διέθεταν αντισυλληπτική και συχνά εκτρωτική δράση. Το 1909 σχεδιάστηκε από το Richter το πρώτο ενδομήτριο σπείραμα που αποτελούνταν από ένα δακτύλιο κατασκευασμένο από μετάξι και νήμα cut-gut, καθώς και σύρμα από μπρούντζο ή νίκελ το οποίο προεξείχε από το τραχηλικό στόμιο. Αυτό το νήμα αντικαταστάθηκε από τον Prust με cut-gut, εξαιτίας της ενόχλησης που ένιωθαν οι ερωτικοί σύντροφοι κατά τη σεξουαλική επαφή. Οι επιπλοκές κατά τη χρήση τους ήταν ιδιαίτερα σοβαρές και πολλές φορές θανατηφόρες. Το 1928 ο Grafenberg σχεδίασε IUD σε σχήμα δακτυλίου κατασκευασμένο από κράμα χαλκού, νικελίου και ψευδαργύρου το οποίο θεωρείται το πρώτο ουσιαστικά σύγχρονο αντισυλληπτικό σπείραμα. Οι επιπλοκές που είχαν εμφανιστεί μέχρι τότε δημιούργησαν μια έντονα αρνητική προκατάληψη για τα IUDs με αποτέλεσμα την απόρριψή τους από την ιατρική κοινότητα. Το 1934 ο Ota χρησιμοποίησε χρυσούς ή επιχρυσωμένους δακτυλίους με πολύ καλά αποτελέσματα. Η δεκαετία του 60 αποτελεί ορόσημο στην ιστορία των ενδομήτριων σπειραμάτων όταν αναζωπυρώθηκε το παγκόσμιο ενδιαφέρον για τη χρήση τους. Το 1976 κυκλοφόρησε στο εμπόριο ένα σπιράλ με προγεστερόνη. Από τότε τα σπιράλ τελειοποιούνται συνεχώς και οι γυναίκες που τα χρησιμοποιούν γίνονται ολοένα και περισσότερες. Αντισυλληπτικό χάπι Πρώτος ο Parkes το 1929 αναφέρεται στην πιθανή επίδραση της εξωγενούς προγεστερόνης στο γεννητικό κύκλο. Οι Pincus και Chang το 1953 με την εργασία τους «Η επίδραση της προγεστερόνης και των συναφών προϊόντων στην ωορρηξία του κύκλου» αποτέλεσαν την απαρχή του νέου κεφαλαίου της ορμονικής αντισύλληψης. Από το 1950 υπήρχαν διαθέσιμα νέα προγεστερινοειδή που άρχισαν να βρίσκουν κλινική εφαρμογή και τα οποία παρουσίασαν υψηλότερη προγεσταγόνο δράση από την προγεστερόνη. Το 1960 η ορμονική αντισύλληψη έγινε δεκτή από τη διεύθυνση Τροφίμων και Φαρμάκων των Η.Π.Α.. Έτσι το χάπι πέτυχε να ξεχωρίσει οριστικά το σεξ από τη γονιμότητα και να απελευθερώσει τη γυναίκα. Η αντισύλληψη περιήλθε στα χέρια των γυναικών και σήμερα αποτελεί αναφαίρετο προνόμιό τους. Το 1965 κυκλοφορούσαν στις Η.Π.Α. αντισυλληπτικά χάπια και το 1967 διαπιστώθηκαν οι πρώτες παρενέργειες. Ακολούθησαν προσπάθειες για βελτίωση των αντισυλληπτικών δισκίων και επιτεύχθηκε σχεδόν πλήρης εξαφάνιση των ανεπιθύμητων ενεργειών. Τα νέα αντισυλληπτικά χάπια χρησιμοποιούνται από εκατομμύρια γυναίκες σε όλο τον κόσμο. Εκτός από την αντισυλληπτική δράση έχουν εφαρμογή στη ρύθμιση του γεννητικού κύκλου και στη θεραπευτική αντιμετώπιση των ωοθηκικών κύστεων. Επίσης, φαίνεται ότι ο κίνδυνος καρκίνου του μαστού έχει περιοριστεί σημαντικά, ενώ μετά από μακροχρόνια λήψη η συχνότητα καρκίνου του ενδομητρίου και των ωοθηκών έχει μειωθεί σημαντικά. Στα θετικά επιτεύγματα περιλαμβάνονται και η 26

36 εξαφάνιση της δυσμηνόρροιας, η εξωμήτριος κύηση και ο έλεγχος των μηνορραγιών (Ιγγλεζάκη και συν. 2007). 3.6 Σύγχρονες μέθοδοι αντισύλληψης Οι μέθοδοι αντισύλληψης είναι δυνατόν να ταξινομηθούν σε τρεις μεγάλες κατηγορίες: Μέθοδοι οι οποίες βασίζονται στη φυσιολογία της γυναίκας και αποτελεί τη φυσική αντισύλληψη. Μέθοδοι οι οποίες βασίζονται σε μηχανικά μέσα. Μέθοδοι οι οποίες βασίζονται σε φαρμακευτικά- ορµονικά σκευάσµατα και αποτελεί την ορµονική αντισύλληψη. Φυσική αντισύλληψη Οι μέθοδοι που βασίζονται στη φυσιολογία της γυναίκας είναι: Μέθοδος ρυθµού. Μέθοδος της διακοπτόμενης συνουσίας. Πλύσεις μετά την επαφή. Αµηνόρροια της γαλουχίας. Μορφή ρυθµού Μέθοδος του ημερολογίου. Μέθοδος της θερμομέτρησης. Μέθοδος της τραχηλικής βλέννης. Συνδυασμένη μέθοδος. Μέθοδος του ημερολογίου Ιστορία και εξέλιξη Οι παραδόσεις σε πολλές κοινωνίες απαγορεύουν τη σεξουαλική επαφή σε συγκεκριμένες χρονικές περιόδους. Σε πολλές αφρικανικές κοινωνίες η αποχή μετά τον τοκετό ανέρχεται σε διάστηµα δυο ετών, έως ότου το παιδί μεγαλώσει. Ο ιουδαϊσµός απαγορεύει τη συνουσία για οκτώ μέρες μετά το τέλος της έµµηνου ρύσης, σε κάθε κύκλο. Οι πρακτικές αυτές είχαν ως σκοπό την αύξηση του μεσοδιαστήματος μεταξύ των κυήσεων και την αύξηση της γονιμότητας αντίστοιχα. Η επιστημονική πιστοποίηση της γόνιµης περιόδου στον άνθρωπο έγινε κατά τη δεκαετία το 1930, όταν ο Ogino στην Ιαπωνία και ο Knaus στην Αυστρία παρουσίασαν τα ευρήµατα τους για το χρόνο της ωοθυλακιορρηξίας σε σχέση µε την επόμενη έµµηνο ρύση. Οι μελέτες αυτές οδήγησαν στην ανάπτυξη της μεθόδου του ημερολογίου. Η μέθοδος αυτή βασίζεται στην υπόθεση ότι οι εµµηνορρυσιακοί κύκλοι έχουν σταθερή διάρκεια. Δεδομένου ότι η Ρωμαιοκαθολική εκκλησία απαγορεύει την εφαρμογή τεχνικών μέσων αντισύλληψης, η μέθοδος αυτή έτυχε ιδιαίτερης προσοχής από τα ζευγάρια που επιζητούσαν έναν αποδεκτό τρόπο οικογενειακού προγραμματισμού. Η μέθοδος του ημερολογίου εφαρμόζεται μέχρι σήµερα, αν και έχουν αναπτυχθεί νέα πρωτόκολλα οικογενειακού προγραμματισμού, που βασίζονται στη γνώση της φυσιολογίας του εµµηνορρυσιακού κύκλου της γυναίκας. Τα νέα πρωτόκολλα βασίζονται στη τραχηλική βλέννη, η οποία 27

37 μεταβάλλεται κατά τον κύκλο και επηρεάζεται από τα οιστρογόνα, και στη βασική θερμοκρασία του σώµατος, η οποία επηρεάζεται από την προγεστερόνη. Τεχνική της μεθόδου Η μέθοδος του ημερολογίου προβλέπει την ηµέρα της ωοθυλακιορρηξίας χρησιμοποιώντας την καταγραφή της διάρκειας του εµµηνορρυσιακού κύκλου για µια περίοδο αρκετών μηνών (6-12). Η έναρξη της γόνιµης περιόδου υπολογίζεται µε την αφαίρεση 11 ηµερών από τη διάρκεια του μεγαλύτερου κύκλου. Έτσι, εάν για παράδειγµα, οι εµµηνορρυσιακοί κύκλοι μιας γυναίκας κυµαίνονται από ηµέρες, η αποχή πρέπει να εκτείνεται από την 8 η ηµέρα (26-18=8 η ηµέρα) μέχρι την 21 η ηµέρα (32-11=21 η ηµέρα). Το διάστηµα, δηλαδή, της αποχής είναι 14 ηµέρες κάθε μήνα. Η γυναίκα αξιολογεί τη διάρκεια κάθε κύκλου και διορθώνει το χρονικό διάστηµα της αποχής, αν ο κύκλος είναι μεγαλύτερος ή μικρότερος από τους προηγούμενους. Είναι σαφές ότι η μέθοδος του ημερολογίου δεν είναι χρήσιµη κατά την περίοδο της λοχείας, κατά τη γαλουχία και στα άκρα της αναπαραγωγικής ηλικίας, όταν οι κύκλοι παρουσιάζουν μεγάλη διακύμανση. Επιπλέον, δεν έχει αξία για τα ζευγάρια που δεν μπορούν να τηρήσουν την αποχή ή δεν μπορούν να εφαρµόσουν κάποια μέθοδο φραγµού κατά τις γόνιµες μέρες. Στις γυναίκες µε ασταθή κύκλο, η περίοδος της αποχής είναι ιδιαίτερα παρατεταµένη. Το 60% περίπου, των γυναικών έχουν κύκλους µε διακύμανση μεγαλύτερη από οκτώ ηµέρες σε διάστηµα ενός έτους. Αυτό σηµαίνει ότι η μέση γυναίκα πρέπει να απέχει από επαφές για διάστηµα τουλάχιστον 16 ηµερών σε κάθε κύκλο. Γενικά, η μέθοδος του ημερολογίου δεν συστήνεται, σήµερα, από τα κέντρα οικογενειακού προγραμματισμού. Ποσοστό Αποτυχίας: 15-20% Μέθοδος της θερμομέτρησης Μια πιο αποτελεσματική προσέγγιση της περιοδικής αποχής είναι η μέθοδος της θερμομέτρησης, διότι η πιο αξιόπιστη απόδειξη της ωοθυλακιορρηξίας λαµβάνεται µε την καταγραφή της βασικής θερμοκρασίας του σώµατος. Η σχέση ανάµεσα στη θερμοκρασία και την ωοθυλακιορρηξία είναι γνωστή από το Η θερμοκρασία από τον κόλπο ή από το ορθό λαµβάνεται κατά την πρώιµη αφύπνιση, πριν από οποιαδήποτε φυσική δραστηριότητα. Αν και αρκετές φορές δεν γίνεται αντιληπτή παρατηρείται μικρή πτώση της θερμοκρασίας ώρες πριν από την ωοθυλακιορρηξία. Στη συνέχεια, η θερμοκρασία ανεβαίνει απότοµα κατά C και παραµένει στο επίπεδο αυτό για το υπόλοιπο διάστηµα του κύκλου. Η τρίτη ηµέρα μετά την άνοδο της θερμοκρασίας θεωρείται ως το τέλος της γόνιµης περιόδου. Για να εξασφαλιστεί η αξιοπιστία της μεθόδου, οι γυναίκες πρέπει να καταγράφουν την πραγµατική βασική θερμοκρασία του σώµατος π.χ. υποθερμία από άλλα αίτια. Ένας σηµαντικός περιορισµός της μεθόδου αυτής είναι το γεγονός ότι η πρόβλεψη του χρόνου ωοθυλακιορρηξίας σε κάθε κύκλο γίνεται αναδρομικά, πράγµα που δυσχεραίνει την πρόβλεψη της έναρξης της γόνιµης περιόδου. Τα διαγράµµατα καταγραφής της βασικής θερμοκρασίας του σώµατος παρουσιάζουν μεγάλη ποικιλία μεταξύ γυναικών και μεταξύ κύκλων. Επομένως, η ερμηνεία των διαγραµµάτων αυτών απαιτεί ιδιαίτερη εξάσκηση. Ποσοστό Αποτυχίας: 0.8% 28

38 Μέθοδος της τραχηλικής βλέννης Η μέθοδος της τραχηλικής βλέννης ή μέθοδος Billings βασίζεται στην παρατήρηση των τραχηλικών εκκρίσεων. Οι εκκρίσεις συλλέγονται από τον κόλπο ή από το αιδοίο και οι μεταβολές στα χαρακτηριστικά τους παρακολουθούνται περιοδικά. Οι μεταβολές της βλέννης αντανακλούν τα επίπεδα των οιστρογόνων, τα οποία μπορεί να χρησιμοποιηθούν για να εκτιµηθεί ο χρόνος ωοθυλακιορρηξίας. Τα χαρακτηριστικά των εκκρίσεων διαφέρουν, αν συλλέγονται από τον τράχηλο ή από το αιδοίο. Εξετάζεται η ποσότητα, το χρώµα, η διαφάνεια, η ελαστικότητα και η γλοιότητα. Η ποσότητα εξαρτάται από τα επίπεδα των οιστρογόνων και ελαττώνεται κατά τη γαλουχία και µε την πάροδο της ηλικίας. Γενικά, αρκετές ηµέρες πριν και μετά την ωοθυλακιορρηξία η τραχηλική βλέννη είναι λεπτή και υδαρής, ενώ στο υπόλοιπο διάστηµα του κύκλου είναι πυκνόρρευστη και αδιαφανής. Συστήνεται αποχή κατά τη διάρκεια της έµµηνους ρύσης, διότι η γυναίκα δεν μπορεί να παρακολουθεί τις εκκρίσεις της. Μετά την έµµηνο ρύση μπορεί να υπάρξει µια περίοδος χωρίς πολλές εκκρίσεις, κατά τη διάρκεια της οποίας επιτρέπεται η σεξουαλική δραστηριότητα. Η αύξηση των οιστρογόνων κατά την παραγωγική φάση συνοδεύεται από την αύξηση ποσότητας της τραχηλικής βλέννης, η οποία χαρακτηρίζεται ως λεπτή και υδαρής. Η τελευταία ηµέρα, κατά την οποία παρατηρούνται τέτοιες εκκρίσεις, ονοµάζεται «η ηµέρα των κορυφαίων συμπτωμάτων». Η αποχή είναι απαραίτητη κατά την περίοδο της αύξησης των οιστρογόνων και για μερικές μέρες μετά από αυτήν ή, κλινικά, από την ηµέρα εµφάνισης των τραχηλικών εκκρίσεων μέχρι την τέταρτη ηµέρα μετά την ηµέρα των κορυφαίων συμπτωμάτων. Κατά το τελευταίο μέρος της ωχρινικής φάσης του κύκλου, η τραχηλική βλέννη είναι ελάχιστη και οι σεξουαλικές επαφές δεν θα οδηγήσουν σε εγκυμοσύνη. Η μέθοδος της τραχηλικής βλέννης απαιτεί την καθημερινή καταγραφή των συμπτωμάτων και σηµείων. Υπάρχουν έτοιµα διαγράµµατα µε σύµβολα για τη διάκριση των διαφορετικών ευρηµάτων της τραχηλικής βλέννης. Με σωστή καθοδήγηση και εξάσκηση η γυναίκα βελτιώνει την ικανότητά της να διακρίνει τις μεταβολές των εκκρίσεων και να παρακολουθεί την πορεία του εµµηνορρυσιακού της κύκλου. Ποσοστό Αποτυχίας: 3% Συνδυασμένη μέθοδος (symptothermal method) Ο συνδυασµός των μεθόδων θερμομέτρησης και ημερολογίου χρησιμοποιεί στοιχεία και των δυο μεθόδων για τον ακριβέστερο υπολογισµό του χρόνου ωοθυλακιορρηξίας. Αντίθετα, άλλα πρωτόκολλα συνδυάζουν τη θερμομέτρηση και την εκτίµηση της τραχηλικής βλέννης. Σύµφωνα µε τον συνδυασµό αυτό, η αποχή πρέπει να εκτείνεται από την πρώτη μέρα των γόνιµων τραχηλικών εκκρίσεων μέχρι την τρίτη ηµέρα από την αύξηση της θεοκρασίας. Ο συνδυασµός θερμομέτρησης και τραχηλικής βλέννης θεωρείται από τους ασφαλέστερους και συστήνεται από τον Παγκόσμιο Οργανισµό Υγείας (Π.Ο.Υ) και από τα διάφορα κέντρα οικογενειακού προγραμματισμού. Ποσοστό Αποτυχίας: 2-3% Μέθοδος της διακοπτόμενης συνουσίας Είναι από τις παλαιότερες αντισυλληπτικές μεθόδους και συνίσταται στην απόσυρση του πέους από τον κόλπο λίγο πριν από την εκσπερμάτωση. Μολονότι η χρήση της μεθόδου σε ιστορικές και μοντέρνες κοινωνίες ποικίλλει, είναι συχνές οι αναφορές σε εβραϊκά, χριστιανικά και ισλαµικά κείµενα. Ο Μωάμεθ ενέκρινε τη 29

39 χρήση του a -az (διακοπτόμενη συνουσία) µε τη σύµφωνη, όµως, γνώµη της γυναίκας. Με τη διακοπτόμενη συνουσία το σπέρµα δεν εναποτίθεται στο γυναικείο γεννητικό σωλήνα. Το μειονέκτημα της μεθόδου είναι η ανάγκη για πλήρη αυτοέλεγχο από τον άνδρα, προκειμένου η απόσυρση να γίνει πριν από την εκσπερμάτιση. Μολονότι τα ποσοστά αποτυχίας της μεθόδου αυτής είναι υψηλότερα από τις άλλες περισσότερες μεθόδους, υπάρχουν ακόµη ζευγάρια που τη χρησιμοποιούν. Η αποτυχία της μεθόδου μπορεί να οφείλεται στην έξοδο ποσότητας σπέρµατος πριν από τον οργασµό ή στην εναπόθεση σπέρµατος στα έξω γεννητικά όργανα της γυναίκας, κοντά στον κόλπο. Ποσοστό Αποτυχίας: 20-30% Πλύσεις μετά την συνουσία Το νερό, το ξύδι, διάφορα προϊόντα γυναικείας υγιεινής, ακόµη και η κόκα κόλα, έχουν χρησιμοποιηθεί για πλύσεις μετά τη συνουσία. Θεωρητικά, οι πλύσεις ξεπλένουν το σπέρµα από τον κόλπο και οι διάφορες ουσίες μπορεί να έχουν σπερµατοκτόνες ιδιότητες. Ωστόσο, το σπέρµα ανευρίσκεται στην τραχηλική βλέννη μέσα σε 90 δευτερόλεπτα από την εκσπερμάτιση. Επομένως η μέθοδος αυτή είναι αναξιόπιστη και αναποτελεσματική. Ποσοστό Αποτυχίας: 40% Αµηνόρροια της γαλουχίας Από την εποχή του Αριστοτέλη είναι γνωστό ότι οι γυναίκες που θηλάζουν έχουν λιγότερες πιθανότητες να συλλάβουν. Η μέθοδος αυτή εφαρμοζόταν εμπειρικά για να εξασφαλιστεί το μεσοδιάστημα μεταξύ των κυήσεων. Η βιολογική βάση της υπογονιµότητας της γαλουχίας μελετήθηκε εντατικά κατά τα τελευταία 30 χρόνια. Σε μελέτες από τις αρχές της δεκαετίας του 1970 αναφέρεται ότι σε γυναίκες που θηλάζουν καθυστερεί η εµφάνιση εµµήνου ρύσης και ωοθυλακιορρηξίας. Ο θηλασµός μειώνει την απελευθέρωση της ελκυτικής των γοναδοτροπικής ορµόνης και της ωοθυλακιοτρόπου ορµόνης. Οι β-ενδορφίνες που εκλύονται κατά το θηλασµό, ελαττώνουν την έκκριση της ντοπαµίνης, η οποία καταστέλλει την έκκριση της προλακτίνης. Με τον µηχανισµό αυτό προκαλεί αμηνόρροια και ανωοθυλακιορρηξία. Η αμηνόρροια της γαλουχίας αναγνωρίσθηκε ως φυσική μέθοδος αντισύλληψης το 1988 στο Bellagio της Ιταλίας. Η μέθοδος LAM (Lactational Amenorrhea Method) παρουσιάζεται ως αλγόριθμος. Στη μητέρα υποβάλλονται τρεις ερωτήσεις: 1.αν έχει εµφανιστεί έµµηνος ρύση, 2.αν δεν χρησιμοποιεί τον θηλασµό αποκλειστικά για τη διατροφή του βρέφους, 3.αν το βρέφος είναι μεγαλύτερο από έξι μηνών. Αν η μητέρα απαντά καταφατικά τουλάχιστον σε µια από τις παραπάνω ερωτήσεις, δεν μπορεί να βασιστεί στη LAM, αλλά απαιτείται συμπληρωματική μέθοδος αντισύλληψης. Στη μητέρα συστήνεται να ζητήσει ιατρική συμβουλή μόλις πάψει να ισχύει κάποιο από τα κριτήρια. Η νέα αυτή μέθοδος οικογενειακού προγραμματισμού εφαρμόζεται σε περισσότερες από 40 χώρες και συμπεριλαμβάνεται στο πρόγραµµα αντισύλληψης και παιδικής υγείας του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας. Η μέθοδος της αμηνόρροιας της γαλουχίας αποτελεί μοναδική προσέγγιση, διότι εξυπηρετεί τον οικογενειακό προγραμματισμό και, παράλληλα, το μητρικό θηλασµό. Είναι μέθοδος που δεν βασίζεται σε φάρµακα και συσκευές και έχει μηδενικό κόστος. Επιπλέον, ο θηλασµός παίζει σηµαντικό ρόλο στην υγεία της μητέρας και του παιδιού. Ο θηλασµός συντελεί στην ωρίμανση του ανοσοποιητικού συστήματος του παιδιού. Η μητέρα που θηλάζει διατρέχει μικρότερο κίνδυνο αιμορραγίας μετά τον 30

40 τοκετό και εµφάνισης καρκίνου του µαστού και των ωοθηκών. Τέλος, ο θηλασµός βοηθά στην προσέγγιση μητέρας- νεογνού και συμβάλλει στην βελτίωση της αυτοεκτίμησης της γυναίκας. Ο θηλασµός και η μέθοδος της αμηνόρροιας της γαλουχίας αυξάνουν το μεσοδιάστημα μεταξύ των κυήσεων. Στα μειονεκτήματα της μεθόδου της αμηνόρροιας της γαλουχίας περιλαμβάνεται η έλλειψη προστασίας από τα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα, η μικρή διάρκεια εφαρμογής (μέχρι 6 μήνες) και η δυσκολία αποκλειστικού θηλασµού ιδίως για τις εργαζόμενες μητέρες. Ποσοστό Αποτυχίας: 60% Αποτελεσματικότητα των φυσικών μεθόδων αντισύλληψης Τα ποσοστά εγκυμοσύνης µε την εφαρμογή των φυσικών μεθόδων αντισύλληψης παρουσιάζουν μεγάλη ποικιλία. Η αντισυλληπτική προστασία εξαρτάται: από την ακρίβεια της μεθόδου στην αναγνώριση των πραγματικά γόνιµων ηµερών, από την ικανότητα του μέσου ζευγαριού να αναγνωρίσει σωστά τη γόνιµη περίοδο, και από την ικανότητα του ζευγαριού να τηρεί τους κανόνες της συγκεκριμένης μεθόδου. Η σωστή εκπαίδευση είναι απαραίτητη για την πιστή εφαρμογή των κανόνων της επιλεγμένης μεθόδου. Οι μεγάλες διαφορές στα αποτελέσµατα των μελετών δυσχεραίνουν την επιλογή της αποτελεσματικότερης μεθόδου. Παρά τα αναφερόμενα υψηλά ποσοστά, στην πράξη η αποτελεσματικότητα ελαττώνεται από τον ανθρώπινο παράγοντα. Συνολικά, οι φυσικές μέθοδοι αντισύλληψης παρέχουν προστασία ανάλογη µε αυτήν των μεθόδων φραγµού. Πλεονεκτήματα- μειονεκτήματα της φυσικής αντισύλληψης Τα πλεονεκτήματα της φυσικής αντισύλληψης είναι: Μη χρήση χηµικών ουσιών, Μη χρήση μηχανικών μέσων, Δεν υπάρχουν παρενέργειες, Χαµηλό ή μηδενικό κόστος, Δεν υπάρχει εξάρτηση από επαγγελματίες υγείας μετά την εκμάθηση της μεθόδου, Και τα δυο µέλη του ζευγαριού συμμετέχουν στην αντισυλληπτική προσπάθεια, Είναι δυνατόν, χρησιμοποιώντας αντίστροφα τη γνώση, να επιδιώξουν κύηση. Τα μειονεκτήματα της μεθόδου είναι: Υπάρχουν ζευγάρια που δεν μπορούν να πειθαρχήσουν στην αποχή, Τα άτοµα δεν προστατεύονται έναντι των σεξουαλικώς μεταδιδόμενων νοσημάτων, Απαιτούνται αρκετοί «κύκλοι» μέχρις ότου εφαρμοσθεί η τεχνική σωστά, Πρέπει και οι δυο να συμμετέχουν πάντοτε. Μέθοδοι που βασίζονται σε μηχανικά μέσα Εδώ πρέπει να αναφέρουμε: τις μεθόδους φραγµού, τη στειροποίηση, τα ενδομήτρια σπειράματα (I.U.D.). 31

41 Μέθοδοι φραγµού Ανδρικό προφυλακτικό, Γυναικείο προφυλακτικό, Κολπικό διάφραγμα, Κολπικός σπόγγος, Τραχηλικό κάλυμµα. Ανδρικό προφυλακτικό Η ιστορία του ξεκινά από τον Fallopi και τον Casanova όπου περιέγραφαν τη χρήση κατασκευών, είτε από λεπτοϋφασµένο λινό, εμποτισμένο µε λίπος, είτε κατασκευές από έντερο ζώων, οι οποίες παρείχαν προστασία κυρίως έναντι των σεξουαλικώς μεταδιδόμενων νοσημάτων. Στη σημερινή του μορφή είναι κατασκευασμένο από ελαστική ύλη και τοποθετείται στο πέος πριν τη σεξουαλική πράξη. Εμποδίζει το σπέρµα να εισχωρήσει στον κόλπο. Είναι ιατρικώς ασφαλές, χωρίς επιπλοκές, φθηνό, διαθέσιµο χωρίς ιατρική συνταγή και αποτελεσματικό στην πρόληψη των αφροδίσιων νοσημάτων και του AIDS. Βασικά του μειονεκτήματα είναι ότι μπορεί να υποστεί θραύση, να προκαλέσει αλλεργίες ή να μειώσει τη σεξουαλική αίσθηση. Ποσοστό Αποτυχίας: 3-5% Γυναικείο προφυλακτικό Η ανάγκη για αντισύλληψη φραγµού, που να ελέγχεται από τη γυναίκα και ταυτόχρονα να υπάρχει προστασία από τα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα, οδήγησε στην ανάπτυξη των γυναικείων προφυλακτικών τη δεκαετία του Υπάρχει µια ποικιλία γυναικείων προφυλακτικών, των οποίων το μεγαλύτερο πρόβληµα είναι η αποδοχή από μέρους των γυναικών και η συνεχής και όχι ευκαιριακή χρήση τους. Αποτελούνται κυρίως από πολυουρεθάνη και είναι παχύτερα κατά 0.4% από ένα αντίστοιχο ανδρικό προφυλακτικό, που είναι φτιαγμένο από Latex. Το γυναικείο προφυλακτικό είναι ένας μαλακός «σωλήνας», κλειστός στη µια άκρη και ανοικτός στην άλλη. Στις δυο άκρες υπάρχουν ειδικοί, εύκαμπτοι δακτύλιοι. Μετά την τοποθέτηση, ο εξωτερικός δακτύλιος μένει έξω από τον κόλπο, καλύπτοντας τα χείλη του αιδοίου. Είναι ασφαλές, διαθέσιµο χωρίς ιατρική συνταγή, τοποθετείται πριν την ερωτική πράξη και είναι αποτελεσματικό στην προστασία των αφροδίσιων νοσημάτων. Βασικά του μειονεκτήματα είναι ότι μπορεί να προκαλέσει αλλεργίες ή να µην τοποθετηθεί σωστά. Ποσοστό Αποτυχίας: 3-5% Κολπικό διάφραγμα Είναι εξάρτηµα από μαλακό καουτσούκ που τοποθετείται στον κόλπο της γυναίκας. Δεν το αισθάνεται ούτε ο άνδρας, ούτε η γυναίκα. Φράζει τον τράχηλο και δεν αφήνει τα σπερματοζωάρια να εισχωρήσουν στη μήτρα. Η συνεχής του χρήση δεν ενδείκνυται, καθότι έχουν αναφερθεί συχνά ουρολοιμώξεις και, εάν υπάρχουν τέτοιες υποτροπές, θα πρέπει αυτές οι γυναίκες να χρησιμοποιούν άλλες μεθόδους. Τελευταίως, έχουν αναπτυχθεί προϊόντα που συνδυάζουν το κολπικό διάφραγμα µε το τραχηλικό κάλυµµα και σε συνδυασµό µε σπερµατοκτόνες ουσίες δίνουν πολύ καλά αποτελέσµατα. Ποσοστό Αποτυχίας: 6-10% 32

42 Κολπικός σπόγγος Είναι φυσικός ή συνθετικός σπόγγος και χρησιμοποιείται σε συνδυασµό µε σπερµατοκτόνες ουσίες. Ο σπόγγος υγραίνεται µε νερό και τοποθετείται στον κόλπο πριν τη σεξουαλική πράξη. Δρα μέχρι 24 ώρες και μπορεί να παραµείνει τοποθετημένος για πάω από 6 ώρες μετά τη σεξουαλική πράξη. Ο σπόγγος εκτός της αντισυλληπτικής προστασίας που προσφέρει, υπάρχουν ενδείξεις, ότι παρέχει προστασία από τα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα και αυτό το γεγονός αυξάνει το ενδιαφέρον της μεθόδου αυτής. Ποσοστό Αποτυχίας: 10% Τραχηλικό κάλυµµα Είναι κάλυµµα από λάστιχο και χρησιμοποιείται σε συνδυασµό µε σπερµατοκτόνες ουσίες. Το τραχηλικό κάλυµµα προσαρμόζεται πάνω στον τράχηλο και είναι µια αποτελεσματική επιλογή για τη γυναίκα που δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει ορµονική αντισύλληψη. Βασικό μειονέκτημα είναι η ύπαρξη δυσκολίας στον τρόπο τοποθέτησης. Η εισαγωγή και η εξαγωγή του τραχηλικού καλύµµατος είναι δυσκολότερη από εκείνη του κολπικού διαφράγματος. Επίσης, μπορεί να προκληθεί αλλεργική αντίδραση και έντονη κολπική οσµή μετά από 3 ή 4 ηµέρες. Ποσοστό Αποτυχίας: 6-8% Στειροποίηση Έχουµε τη στείρωση του άνδρα και τη στείρωση της γυναίκας. Στείρωση του άνδρα Η στείρωση του άνδρα επιτυγχάνεται µε απολίνωση των σπερματικών πόρων. Η απολίνωση είναι µια χειρουργική επέµβαση κατά την οποία κόβεται η οδός που οδηγεί τα σπερματοζωάρια από τους όρχεις, στο πέος. Μετά την επέµβαση και κατά τη σεξουαλική πράξη θα υπάρχει πάντοτε εκροή σπέρµατος. Οι ελεύθερες σχέσεις επιτρέπονται τρεις μήνες μετά την επέµβαση και μετά από εξέταση σπέρµατος, που να διαπιστώνει αζωοσπερµία. Οι απώτερες επιπλοκές σχετίζουν την απολίνωση των σπερματικών πόρων µε κακοήθειες του ανδρικού γεννητικού συστήματος και κυρίως καρκίνου των όρχεων και του προστάτη. Επίσης, η απολίνωση του σπερματικού πόρου δημιουργεί, σε ποσοστό που φθάνει το 70%, αυτοευαισθητοποίηση έναντι των αντιγόνων των σπερματοζωαρίων, ατροφία όρχεων και πιθανώς να συνδέεται µε ανάπτυξη σπερµατονεφρίτιδος και αρτηριοσκλήρωσης, δευτερογενώς, από ανάπτυξη αυτοάνοσων συμπλεγμάτων. Ποσοστό Αποτυχίας: κάτω από 0.15% Στείρωση της γυναίκας Η στειροποίηση της γυναίκας µέσω της απολίνωσης των ωαγωγών, µια διαδικασία κατά την οποία το ωάριο εμποδίζεται να φτάσει στη μήτρα, γίνεται: είτε µε λαπαροτομία είτε µε λαπαροσκόπηση Σήµερα οι παλαιότερες μεθοδολογίες στείρωσης των γυναικών που απαιτούσαν γενική αναισθησία και λαπαροτομία έχουν σχεδόν εγκαταλειφθεί. Η σύγχρονη προσέγγιση γίνεται µέσω της λαπαροσκοπήσεως. Η στείρωση είναι μόνιµη και συνεπώς πρέπει να γίνεται όταν το ζευγάρι δεν θέλει άλλα παιδιά. 33

43 Λαπαροτοµική απολίνωση των σαλπίγγων Η λαπαροτοµική απολίνωση των σαλπίγγων εφαρμόζεται στην πράξη, είτε κατά τη διάρκεια της καισαρικής τοµής, είτε συνδυάζεται µε την ευκαιρία κάποιας άλλης χειρουργικής γυναικολογικής επέµβασης (παραδείγματος χάριν εκπυρήνιση ινοµυωµάτων, εξαίρεση κύστεως) πάντοτε µε τη γραπτή συγκατάθεση της ασθενούς. Στειροποίηση µέσω λαπαροσκοπήσεως (Λαπαροσκοπική στειροποίηση) Η στειροποίηση µε τη βοήθεια της λαπαροσκοπήσεως κυριολεκτικά έφερε την επανάσταση στη διαδικασία αυτή. Πρωτοεμφανίστηκε το 1937 στις ΗΠΑ από τον Anderson, στη Γαλλία το 1962 από τον Palmer και στην Αγγλία το 1967 από τον Steptoe. Η λαπαροσκόπηση, κάτω από γενική αναισθησία και ενίοτε υπό τοπική, επιτρέπει την άµεση επισκόπηση των έσω γεννητικών οργάνων και µε χειρισµούς που γίνονται στη μήτρα από το σαλπιγγογράγο, είναι δυνατόν να προσεγγίσει τις σάλπιγγες. Υπάρχει µια ποικιλία λαπαροσκοπικής στειροποίησης. Αυτές είναι οι εξής: 1.Μπορεί να γίνει µε σύλληψη και ηλεκτροκαυτηρίαση µε διπολική διαθερμία της σάλπιγγας σε δυο σηµεία. 2.Με την εφαρμογή του δακτυλίου του Yoon και 3.Με τη χρήση ειδικών σφιγκτήρων (Hulka, Fishie). Εκτός από λαπαροσκοπικές μεθόδους, αναπτύχθηκαν και υστεροσκοπικές μέθοδοι στειροποίησης, χωρίς όµως να τύχουν μεγάλης αποδοχής, ή ακόµη και τυφλές διατραχηλικές μέθοδοι. Τα συνηθέστερα προβλήματα αυτών των μεθοδολογιών είναι η αυξημένη πιθανότητα για εξωμήτριο κύηση και η βεβαιότητα για τη μόνιµη απόφραξη και των δυο μητρο-ωαγωγών στοµίων. Ποσοστό Αποτυχίας: κάτω από 0.15% Ενδομήτριο σπείραµα (I.U.D.) Το ενδομήτριο σπείραµα είναι μηχανισμός που τοποθετείται στη μήτρα της γυναίκας από το γιατρό και δημιουργεί ένα εχθρικό περιβάλλον τόσο για την εμφύτευση του ωαρίου, όσο και για την προσπέλαση του σπέρµατος. Η χρήση των ενδομήτριων σπειραμάτων έχει πολλά πλεονεκτήματα και κυρίως: -υψηλά ποσοστά επιτυχίας, -δεν υπάρχουν συστηµατικές επιδράσεις στον οργανισµό και -µια απλή επέµβαση έχει μακροχρόνιο αποτέλεσµα Το ενδομήτριο σπείραµα, σε αντίθεση µε άλλες μεθόδους, όπως το χάπι, δεν χρειάζεται καθημερινή εγρήγορση για τη λήψη κάποιου δισκίου, ούτε διαταραχή της ερωτικής πράξεως, όπως οι μέθοδοι φραγµού. Αυτά τα χαρακτηριστικά κάνουν το ενδομήτριο σπείραµα να έχει το υψηλότερο ποσοστό συμμόρφωσης µε τη μέθοδο. Φυσικά συνίσταται ετήσια επίσκεψη στο γυναικολόγο. Τύποι ενδομήτριων σπειραμάτων Σήµερα τα κυκλοφορούντα σπειράματα φέρουν χαλκό ή, τελευταίως, προγεστερόνη, σε μορφή βραδείας απελευθερώσεως. Η αντικατάστασή τους πρέπει να γίνεται κάθε 2-3 χρόνια, αν και πρόσφατες μελέτες έδειξαν ότι δεν αυξάνεται η πιθανότητα συλλήψεως ούτε το 4ο χρόνο από την τοποθέτηση. Η προσθήκη 34

44 προγεστερόνης αυξάνει την αποτελεσματικότητα αλλά αυτά τα σπειράματα πρέπει να αντικαθίστανται νωρίτερα (περίπου στους 12 μήνες και όχι πλέον των 18). Χρόνος τοποθέτησης Συνήθως τοποθετούνται κατά τη διάρκεια της εµµήνου ρύσεως, αλλά είναι δυνατόν να τοποθετηθούν οποιαδήποτε ηµέρα του κύκλου, εφόσον υπάρχει απόδειξη ότι η γυναίκα δεν είναι έγκυος. Επίσης είναι δυνατό να τοποθετηθεί κατά τη λοχεία (4η µε 8η εβδομάδα από τον τοκετό). Παρενέργειες Η κυριότερη αιτία διακοπής αυτής της μεθόδου είναι η μητρορραγία ή η παράταση της εµµήνου ροής, παρόλο που έχει δειχθεί ότι δεν επηρεάζονται ούτε οι γοναδοτροπίνες ούτε η λειτουργία της ωοθήκης. Αυτή η αυξημένη ή παρατεταµένη ροή αίµατος πιθανώς να οφείλεται σε τοπική δράση των προσταγλανδινών. Η διάτρηση είναι ασυνήθης, πλην όµως σοβαρή επιπλοκή. Διάτρηση κατά κανόνα γίνεται κατά την τοποθέτηση του σπειράματος. Για να αποφευχθεί κάτι τέτοιο πρέπει πάντοτε, πριν την εισαγωγή του σπειράματος να μετράτε το βάθος της μητρικής κοιλότητας. Επιπλέον, σε ένα ποσοστό 10% παρατηρείται αυτόµατη αποβολή του σπειράματος και σε ένα ποσοστό 15% βγαίνει για ιατρικούς λόγους. Επιπροσθέτως, η επίπτωση όλως των σημαντικών επιπλοκών, όπως κύηση, αιμορραγία, πόνος, αποβολή του σπειράματος μειώνονται στις γυναίκες άνω των 35 ετών. Ποσοστό Αποτυχίας: 2% Ορµονική αντισύλληψη Η ορµονική αντισύλληψη περιλαμβάνει: τα αντισυλληπτικά χάπια, τα ορµονικά αντισυλληπτικά μακράς δράσεως και την επείγουσα αντισύλληψη. Αντισυλληπτικά χάπια Υπάρχουν τα εξής: Συνδυασμένο χάπι, Χάπι προγεστερόνης. Ποσοστό Αποτυχίας: % Συνδυασμένο χάπι Περιέχει οιστρογόνο και συνθετικές ορµόνες, οι οποίες έχουν παρόµοια επίδραση µε τη φυσική προγεστερόνη. Λαµβάνεται ένα χάπι κάθε μέρα για 20 ή 21 ηµέρες. Η διαδικασία ξαναρχίζει μετά από διακοπή 7 ηµερών. Πλεονεκτήματα -Ρυθμίζει την απώλεια εµµήνων. -Μειώνει το nittelschmerz (η γερµανική λογοτεχνική απόδοση για τον «ήπιο πόνο»- τον πόνο κατά την ωορρηξία). -Ελαττώνει την ροή των εµµήνων. 35

45 -Ελαττώνει τη συχνότητα εµφάνισης καλοηθών κύστεων του µαστού, ενδοµητρίωσης, εξωσωματικής εγκυμοσύνης, καρκίνου του ενδομητρίου και των ωοθηκών, θυρεοειδή, πεπτικών ελκών και ακµής. Μειονεκτήματα -Αύξηση βάρους. -Κατακράτηση υγρών. -Υψηλότερη συχνότητα εµφάνισης ενδιάμεσων αιμορραγιών και ναυτίας. -Προβλήματα στους φακούς επαφής. -Αύξηση κολπικών εκκρίσεων. -Αύξηση της συχνότητας εµφάνισης ημικρανιών και πονοκεφάλων, θρομβοφλεβίτιδας (θροµβοεµβολή), υψηλής πίεσης αίµατος, ίκτερου και μολύνσεων της ουροποιητικής οδού. -Παρεμπόδιση της επανόδου στη γονιμότητα. Χάπι προγεστερόνης Καθημερινά λαµβάνεται µια πολύ μικρή ποσότητα προγεστερόνης. Αυτό κάνει το βλεννογόνο του τραχήλου πηκτό και αδιαπέραστο για τα σπερματοζωάρια. Η διαδικασία της ωορρηξίας παρεμποδίζεται, ενώ είναι πιθανόν ακόµη και να διακοπεί. Πλεονεκτήματα -Ελάχιστες διαταραχές του μεταβολισµού. -Παρουσιάζει ασήµαντες παρενέργειες σε σχέση µε το συνδυασμένο χάπι. -Μπορεί να χρησιμοποιηθεί κατά το θηλασµό. -Η γονιμότητα επανέρχεται πιο γρήγορα σε σχέση µε το συνδυασμένο χάπι. Μειονεκτήματα -Ακριβής υποκειμενικότητα στο είδος του απαραίτητου χαπιού. -Συχνές ανωμαλίες έµµηνων κύκλων. -Αυξημένος κίνδυνος κύστεων των ωοθηκών και εξωμήτριας εγκυμοσύνης. Τρόπος δράσεως αντισυλληπτικών χαπιών Ο κύριος τρόπος της αντισυλληπτικής δράσης των χαπιών είναι η αναστολή της ωοθυλακιορρηξίας, µέσω κεντρικής αρνητικής δράσεως στο υποθαλαµουποφυσιακό σύστηµα. Εκτός όµως από αυτή την κυρίαρχη αντισυλληπτική δράση, το αντισυλληπτικό χάπι επιδρά αρνητικά και στο ενδομήτριο και στη τραχηλική βλέννα. Οφέλη από τη χρήση αντισυλληπτικών χαπιών ΟΦΕΛΗ ΜΕΙΩΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ Προφύλαξη από κύηση 99% Προφύλαξη από εξωμήτρια 90% Καρκίνος ωοθήκης και ενδομητρίου 40% Καλοήθεις μαστοπάθειες 40% Ινομυώματα (μετά 5ετή χρήση) 17% Φλεγμονώδης πυελική νόσος 50% Μητρορραγίες 50% Σιδηροπενική αναιµία 50% Δυσμηνόρροια 40% Πίνακας 1 Οφέλη από τη χρήση αντισυλληπτικών χαπιών 36

46 Παρενέργειες από τη χρήση αντισυλληπτικών χαπιών Οι παρενέργειες που προκαλούν τα αντισυλληπτικά χάπια χωρίζονται σε ελάσσονες και μείζονες. Ελάσσονες παρενέργειες 1. Ναυτία, έµετος. 2. Ενδιάμεσες αιµορραγίες. 3. Αύξηση σωκρατικού βάρους. 4. Οπτικές διαταραχές. 5. Πονοκέφαλος. 6. Μελαγχολία. 7. Γαλακτόρροια. 8. Δευτεροπαθής αμηνόρροια μετά τη διακοπή. 9. Τάση µαστών. Μείζονες παρενέργειες 1. Καρδιαγγειακοί κίνδυνοι, θροµβοεµβολική νόσος. 2. Επίδραση στα λιπίδια του αίµατος. 3. Επίδραση στην αρτηριακή πίεση. 4. Επίδραση στον μεταβολισµό των υδατανθράκων. 5. Συσχέτιση µε νεοπλασίες. Αντενδείξεις χορήγησης αντισυλληπτικών χαπιών Απόλυτες αντενδείξεις 1. Παρούσα ή παρελθούσα νόσος του κυκλοφορικού. 2. Θρόμβωση. 3. Ισχαιμική καρδιοπάθεια. 4. Υπερλιπιδαιµία. 5. Διαταραχές πηκτικότητας. 6. Μεγάλες χειρουργικές επεµβάσεις. 7. Σοβαρές ημικρανίες που χρειάζονται θεραπεία. 8. Εγκεφαλικές αιµορραγίες. 9. Βαλβιδοπάθειες. 10. Νόσοι του ήπατος. 11. Ηπατίτιδες, χολόσταση. 12. Αδένωµα ήπατος. 13. Χολολιθίαση. 14. Πορφυρίες. 15. Ιστορικό µε σοβαρές επιπλοκές από χρήση στεροειδών. 16. Κύηση. 17. Αδιάγνωστη αιμορραγία από τα γεννητικά όργανα. 18. Οιστρογονοεξαρτώµενα νεοπλάσματα (όπως καρκίνος του µαστού). 19. Υπερβολικό άγχος στη γυναίκα. Σχετικές αντενδείξεις 1. Ομόζυγος δρεπανοκυτταρική αναιµία. 2. Μακροχρόνια ακινητοποίηση (αναπηρίες). 3. Υπερπρολακτιναιµία. 4. Κατάθλιψη. 5. Μέτρια ή σοβαρή ενδοεπιθηλιακή νεοπλασία. 37

47 Μύθοι και πραγματικότητες των αντισυλληπτικών χαπιών Ας δούµε ποιοι μύθοι ταλαιπωρούν τις σημερινές γυναίκες που φοβούνται τα αντισυλληπτικά χάπια και υφίστανται µια έκτρωση αφού δεν γίνεται αλλιώς. 1. Τα αντισυλληπτικά αυξάνουν το βάρος: Αυτό ίσχυε πράγματι µε τα πρώτα χάπια που περιείχαν μεγάλες ποσότητες οιστρογόνων. Τα σημερινά χάπια μπορεί να προκαλέσουν µόνο µια παροδική κατακράτηση υγρών που μεταφράζεται σε 1-2 κιλά. Είναι αλήθεια όµως ότι η δίαιτα αδυνατίσματος δεν αποδίδει τόσο στις γυναίκες που παίρνουν αντισυλληπτικά χάπια. 2. Τα αντισυλληπτικά προκαλούν καρκίνο: Το θέµα αυτό έχει πλέον ξεκαθαριστεί οριστικά. Γυναίκες µε χρήση αντισυλληπτικών χαπιών παθαίνουν λιγότερο συχνά καρκίνο των ωοθηκών και καρκίνο του ενδομητρίου. Τα χάπια δεν σχετίζονται µε τον καρκίνο του τραχήλου, ενώ δεν έχει αποδειχθεί ότι προκαλούν καρκίνο του µαστού. 3. Τα αντισυλληπτικά προκαλούν στειρότητα: Ουδέν αναληθέστερον. Μόλις µια γυναίκα σταματήσει τη λήψη του χαπιού, οι ωοθήκες της επαναλειτουργούν κανονικά. 4. Δεν πρέπει να παίρνουν αντισυλληπτικά οι νέες κοπέλες: Οι έρευνες και οι προσπάθειες για τη βελτίωση των αντισυλληπτικών χαπιών, έγιναν για να προστατεύουν τις νέες κοπέλες, που στο τέλος έχουν και λιγότερους από τους λεγόμενους επιβαρυντικούς παράγοντες, όπως παχυσαρκία, κιρσοί, σακχαρώδης διαβήτης και άλλα. Αυτό δεν σηµαίνει βέβαια ότι και οι μεγαλύτερες γυναίκες δεν μπορούν να χρησιμοποιούν αυτή τη μέθοδο αντισύλληψης. 5. Τα αντισυλληπτικά προκαλούν κατάθλιψη: Είναι µια σπάνια ανεπιθύμητη ενέργεια, που συμβαίνει κυρίως σε γυναίκες που έχουν προδιάθεση στην κατάθλιψη. Ορµονικά αντισυλληπτικά μακράς διαρκείας Υπάρχει µια σειρά σκευασμάτων, είτε ενέσιµων, είτε χορηγούμενων υποδορίως, είτε σε συνδυασµό µε ενδοµητρικό σπείραµα ή κολπικούς δακτυλίους, τα οποία περιέχουν µόνο προγεστερόνη ή συνδυασµό προγεστερόνης και οιστρογόνων. Ενέσιµα σκευάσµατα μακράς διάρκειας 1. Περιέχοντα µόνο προγεστερόνη. 2. Συνδυασμοί ενέσιµων σκευασμάτων. 3. Κολπικοί δακτύλιοι. 4. Υποδόρια ένθετα αντισυλληπτικά μακράς διαρκείας. 5. Ενδοµητρικά σπειράματα µε βραδεία απελευθέρωση ορµονών Τρόπος δράσης Ο τρόπος δράσεως στα περιέχοντα µόνο προγεστερόνη είναι κυρίως η πρόκληση διαταραχής στην τραχηλική βλέννα και η επίδραση στην ωρίμανση και υποδεκτικότητα του ενδομήτριου και λιγότερο στην αναστολή της ωοθυλακιορρηξίας και στην πρόκληση ωχρινικής ανεπάρκειας. Πλεονεκτήματα 1. Ιδιαίτερα αποτελεσματικά και πρακτικά σκευάσµατα. 2. Μειώνουν τον κίνδυνο φλεγμονώδους πυελικής νόσου. 3. Μειώνουν τον κίνδυνο εξωμήτριας εγκυμοσύνης. 4. Ελαττώνουν τη ροή των εµµήνων. 5. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν κατά το θηλασµό. 38

48 Μειονεκτήματα 1. Αμετάκλητο αποτέλεσµα για 2-3 μήνες. 2. Αύξηση βάρους. 3. Αυξημένη συχνότητα εµφάνισης ακµής. Ποσοστό Αποτυχίας: Υποδερμική μέθοδος % Ενέσιμη μέθοδος: 0-3.6% Επείγουσα αντισύλληψη (το χάπι της επόμενης μέρας) Με τον όρο επείγουσα αντισύλληψη αναφερόμαστε στη μεθοδολογία εκείνη που χρησιμοποιείται για να αποτρέψει µια σύλληψη, η οποία είναι πιθανή μετά από µια σεξουαλική επαφή, κατά την οποία δεν ελήφθησαν αντισυλληπτικά μέτρα ή απέτυχε κάποια άλλη μέθοδος. Το χάπι της επόμενης μέρας Γνωστό ως χάπι της «επαύριον», αυτός ο συνδυασµός οιστραδιόλης και προγεστερόνης είναι αποτελεσματικός εντός 72 ωρών από τη σεξουαλική επαφή χωρίς καµία προφύλαξη. Το χάπι της «επαύριον» λαµβάνεται σε δυο δόσεις, µε διαφορά 12 ωρών και η λειτουργία του συνίσταται στην αλλαγή των συνθηκών στη μήτρα, έτσι ώστε εάν το ωάριο έχει γονιμοποιηθεί να µην είναι δυνατή η εμφύτευση του στο ενδομήτριο της γυναίκας. Οικογενειακός Προγραμματισμός και Επείγουσα Αντισύλληψη Η επείγουσα αντισύλληψη κατέχει κυρίαρχη θέση στο φάσµα της αντισύλληψης. Αποτελεί τη λύση για τα ζευγάρια που θέλουν να αποφύγουν µια ανεπιθύμητη κύηση μετά από µια ελεύθερη, χωρίς προφυλάξεις σεξουαλική επαφή. Με την παροχή της επείγουσας αντισύλληψης σε ευρεία βάση, οι λειτουργοί του οικογενειακού προγραμματισμού μπορούν να μειώσουν τον αριθµό των ανεπιθύμητων κυήσεων που θα καταλήξουν σε τεχνητή διακοπή της κύησης. Αναμφισβήτητα σπουδαίος είναι ο ρόλος της επείγουσας αντισύλληψης στις γυναίκες που πέφτουν θύµατα βιασµού. Επιπλέον, επειδή όλες οι σύγχρονες μέθοδοι αντισύλληψης έχουν ένα ποσοστό αποτυχίας, η επείγουσα αντισύλληψη αποτελεί µια σηµαντική εφεδρεία, όταν το προφυλακτικό «σπάσει», το διάφραγμα ή το ενδομήτριο σπείραµα μετακινηθεί από τη σωστή του θέση. Τέλος, σηµαντική είναι οι συμβολή της επείγουσας αντισύλληψης στις αναπτυσσόμενες χώρες, στις οποίες η έκτρωση παραµένει παράνοµη, και διεξαγόµενη υπό επικίνδυνες συνθήκες, αποτελεί την πρώτη αιτία θανάτου στις γυναίκες της αναπαραγωγικής ηλικίας. Έτσι, θα μπορούσε να μειωθεί η νοσηρότητα και η θνησιμότητα των γυναικών από τις επικίνδυνες εκτρώσεις. Τεχνητή διακοπή της κύησης (έκτρωση) - Εισαγωγικά στοιχεία Η διακοπή μιας ανεπιθύμητης κύησης (γνωστή ως έκτρωση ή άµβλωση) είναι νόµιµη μέχρι και την 24η εβδομάδα στις περισσότερες δυτικές χώρες. Για να πραγματοποιηθεί µια έκτρωση πρέπει να συμφωνούν δυο γιατροί ότι η συνέχιση της κύησης θα ήταν επιβλαβής για την πνευματική ή σωµατική υγεία της γυναίκας. Η εκτίµηση μπορεί να λαµβάνει υπόψη και την οικονοµική της κατάσταση. Έκτρωση μετά την 24η εβδομάδα μπορεί να γίνει µόνο κάτω από εξαιρετικές περιστάσεις. 39

49 Μέθοδοι εκτρώσεων Μέθοδοι έκτρωσης πριν την εγκατάσταση του εμβρύου στη μήτρα. Παρ' ότι αυτές οι μέθοδοι δεν προκαλούν την αφαίρεση του εμβρύου από την μήτρα (διότι το γονιμοποιημένο ωάριο δεν έχει ακόµα εμφυτευτεί εκεί), πρέπει να συμπεριληφθούν στις μεθόδους έκτρωσης, διότι προξενούν την διακοπή της νέας ζωής του γονιμοποιημένου ωαρίου και την αποβολή του. Συνεπώς, πρέπει να θεωρηθεί εσφαλμένος και ο όρος "επείγουσα αντισύλληψη" που συνήθως χρησιμοποιείται για το χάπι της επόμενης ηµέρας, εφ' όσον δεν πρόκειται για αντισύλληψη. Λεβο-νοργεστρέλη: (πρώτες 48 ώρες) Το χάπι της επόμενης ηµέρας, µε την εµπορική ονομασία Norlevο, είναι ένα ορµονικό παρασκεύασµα µε βάση τη λεβονοργεστρέλη που είναι ορµόνη η λήψη της οποίας: α) καθιστά µη πρόσφορο το ενδομήτριο στην εμφύτευση του γονιμοποιημένου ωαρίου και β) δρα αρνητικά στην επίτευξη ωοθυλακιορρηξίας. Έτσι αποφεύγεται η κύηση, υπό την προϋπόθεση να ληφθεί το χάπι μέσα σε χρονικό διάστηµα 48 ωρών από την πιθανή σύλληψη. Ας σημειωθεί ότι εν γένει δεν εμποδίζει την σύλληψη και γι' αυτό δεν μπορεί να καταταγεί στα αντισυλληπτικά. Ενδομήτριο σπείραµα (σπιράλ): (πρώτες 48 ώρες) Είναι συνθετικό και τοποθετείται στην μήτρα όπου και παραµένει μόνιµα. Έχει διάρκεια ζωής, ανάλογα µε τον τύπο 1-5 έτη. Πολλοί νοµίζουν ότι είναι ένα κοινό αντισυλληπτικό, όµως δεν εμποδίζει την σύλληψη αλλά, όπως και το χάπι της επόμενης ηµέρας, εμποδίζει την εμφύτευση του ήδη γονιμοποιημένου ωαρίου στην μήτρα. Μέθοδοι έκτρωσης στο πρώτο στάδιο της κυήσεως. 1. Απόξεση µε αναρρόφηση [D&C]: (εβδ. 6 έως 16) Ένας σωλήνας μεγάλης αναρροφητικής ικανότητας εισάγεται µέσω του τραχήλου στη μήτρα. Το αγέννητο παιδί σχίζεται σε κοµµάτια από την ισχύ της αναρρόφησης. Τα μέρη του κομματιασμένου εμβρύου και ο πλακούντας αναρροφώνται σε ένα δοχείο. Πιθανές επιπλοκές είναι η μόλυνση, η ρήξη του τραχήλου και η διάτρηση της μήτρας. 2. Mifepristone: (εβδ. 5 έως 7) Η χηµική ουσία αυτή, γνωστή και ως RU-486, προκαλεί τον θάνατο του εμβρύου παρεµβαίνοντας στη λειτουργία του πλακούντα και προκαλώντας τη λιμοκτονία του εμβρύου. Στη συνέχεια χρησιμοποιείται το φάρμακο Prostaglandin (βλ. παρακάτω) για την αποβολή του εμβρύου. Αυτή η μέθοδος παραγοντοποιείται εντός αρκετών ηµερών. Στις περισσότερες περιπτώσεις προκαλείται στη γυναίκα έντονη αιμορραγία τουλάχιστον για εννέα ηµέρες, αλλά μερικές γυναίκες αιμορραγούν περισσότερο από τέσσερις εβδομάδες. Το Mifepristone μόλις έχει αρχίσει να χρησιμοποιείται στις ΗΠΑ. Οι μακροπρόθεσμες παρενέργειες δεν είναι ακόµα γνωστές. 3. Methotrexate: (εβδ. 5 έως 9) Αν και δεν είναι εγκεκριμένο από την FDA (στις ΗΠΑ) γι' αυτή τη χρήση, µια ένεση µε methotrexate θανατώνει το αγέννητο παιδί παρεµβαίνοντας στη διαδικασία ανάπτυξης (διαίρεση των κυττάρων). Μερικές ηµέρες μετά, η γυναίκα λαµβάνει υπόθετα µε το φάρμακο Prostaglandin (misoprostol) για να αποβάλει το έμβρυο. Η έκτρωση γίνεται στο σπίτι. Απαιτούνται τρεις επισκέψεις σε γιατρό για την ολοκλήρωση της διαδικασίας. Μέθοδοι έκτρωσης σε προχωρημένο στάδιο της κυήσεως. 1. Εµβρυοτοµή [D&E]: (εβδ. 13 έως 20) Ο τράχηλος διαστέλλεται. Με τη χρήση κατάλληλης λαβίδας, ο "γιατρός" που εκτελεί την έκτρωση 40

50 κομματιάζει το παιδί και το σύρει έξω, µέλος προς µέλος. Το παιδί επανασυναρµολογείται για να εξασφαλιστεί ότι δεν έχουν παραµείνει στη µήτρα κοµµάτια του εμβρύου. Πιθανές επιπλοκές είναι η μόλυνση, η ρήξη του τραχήλου και η διάτρηση της μήτρας. 2. Prostaglandin: (εβδ. 16 έως 38) Το χηµικό αυτό, που καλείται επίσης misoprostol, προκαλεί πρώιµους πόνους και τοκετό, και διατίθεται υπό μορφή υπόθετων ή ενέσεων. Η γεννήσεις ζωντανών βρεφών είναι συνήθεις. Πιθανοί κίνδυνοι: σπασµοί, έµετος και ανακοπή καρδιάς. 3. Ένεση µε Digoxin: (εβδ. 20 έως 32) Το θανατηφόρο αυτό χηµικό εγχέεται µε ένεση κατ' ευθείαν στην καρδιά του βρέφους. Ακολουθεί πρόκληση τοκετού µε το prostaglandin. 4. Έκτρωση µε άλας: (εβδ. 16 έως 32+) Μια μακριά βελόνα εισάγεται στην κοιλιά της γυναίκας και εγχέεται ένα διάλυµα άλατος στο αµνιακό υγρό. Το άλας δηλητηριάζει το παιδί, καίγοντας τους πνεύμονες και το δέρµα του. Εντός 24 ωρών γεννάται ένα νεκρό βρέφος. Η μέθοδος αυτή δεν χρησιμοποιείται πολύ συχνά για έκτρωση λόγω των σοβαρών κινδύνων υγείας που υφίστανται για τη γυναίκα. 5. Υστεροτοµή: (εβδ. 24 έως 38) Όπως συμβαίνει µε την καισαρική τοµή, γίνεται µια τοµή στην κοιλιά της γυναίκας. Το βρέφος στη συνέχεια αφήνεται να πεθάνει από παραµέληση. Αυτή η επέµβαση έχει τους ίδιους κινδύνους για την υγεία όπως και η καισαρική τοµή. 6. D&X: (εβδ. 20 έως 32+) Είναι επίσης γνωστή ως "έκτρωση μερικής γέννησης" ("partial-birth abortion"). Πρόκειται για µια επικίνδυνη μέθοδο έκτρωσης που χρησιμοποιείται στα τελευταία στάδια της έκτρωσης και έχει χαρακτηριστεί ως "κακή ιατρική" από την Αµερικανική Ιατρική Ένωση (American Medical Association). Η επέµβαση συνίσταται στο τράβηγμα του βρέφους ώστε να εξέλθουν πρώτα τα πόδια στο κανάλι εξόδου του παιδιού, ενώ το κεφάλι παραµένει στη µήτρα. Αυτός που εκτελεί την έκτρωση ανοίγει µια οπή στο πίσω μέρος του κρανίου για να αφαιρέσει τον εγκέφαλο µε ένα καθετήρα αναρρόφησης. Το κεφάλι συρρικνώνεται και έτσι καθίσταται δυνατή η έξοδος ολόκληρου του παιδιού. Επιπτώσεις των αµβλώσεων στην υγεία της γυναίκας Οι γυναίκες που υποβάλλονται σε έκτρωση αντιμετωπίζουν σοβαρούς κινδύνους: Διάτρηση της μήτρας. Ρήξη τραχήλου. Εµφάνιση προδρομικού πλακούντα. Μελλοντική εξωμήτρια κύηση. Ενδοµητρίτιδα. Ενδοτραχηλίτιδα. Πυελική φλεγμονή. Δευτεροπαθή αμηνόρροια ή στείρωση. Ενδομήτριες συµφύσεις. Ανεπάρκεια εσωτερικού τραχηλικού στοµίου. Αυξημένη προγεννητική νοσηρότητα και θνησιμότητα. Καθ έξιν αποβολές. Πρώιµους τοκετούς. 41

51 Μελέτες έδειξαν ότι ο κίνδυνος καρκίνου του µαστού διπλασιάζεται για τις γυναίκες που κάνουν έκτρωση στην πρώτη εγκυμοσύνη και πολλαπλασιάζεται µε δύο ή περισσότερες εκτρώσεις. Ο αυξημένος κίνδυνος καρκίνου του µαστού, αν και έχει τεκμηριωθεί καλά, δεν αποκαλύπτεται συνήθως στις γυναίκες που επιζητούν την έκτρωση. Η έκτρωση ενέχει πολλούς κινδύνους για την σωµατική υγεία, που γίνονται πιο σύνθετοι για περισσότερες από µία εκτρώσεις και για εκτρώσεις που γίνονται στα τελευταία στάδια της κύησης. Πολλές γυναίκες μπορεί να υποστούν βλάβες στο αναπαραγωγικό τους σύστηµα χωρίς να το διαπιστώσουν και µόνο μετά από χρόνια να ανακαλύψουν ότι είναι στείρες ή κάτι ακόµα χειρότερο. Η έκτρωση μπορεί να κάνει τις επόµενες κυήσεις περισσότερο επικίνδυνες, συντελώντας έτσι στην αύξηση της θνησιμότητας των μητέρων κατά τις επιθυμητές κυήσεις. Κάθε γυναίκα που σκέπτεται την έκτρωση θα πρέπει να λάβει υπ' όψιν την πιθανότητα να υποστεί βλάβες στην υγεία της. Ψυχικές επιπτώσεις της άµβλωσης-εισαγωγή Η άµβλωση είναι µια επέµβαση που επηρεάζει γενικά τους εμπλεκόμενους σ αυτήν. Ασφαλώς το πρώτο πρόσωπο που επηρεάζεται ψυχολογικά είναι η μητέρα, μέσα στο σώµα της οποίας λαµβάνει χώρα η άµβλωση, και η οποία μπορεί να έχει και σωµατικές επιπτώσεις που να επιτείνουν τα ψυχολογικά της προβλήματα. Όµως δεν είναι η μητέρα το µόνο πρόσωπο που επηρεάζεται. Ο πατέρας επηρεάζεται εξίσου, αν φυσικά γνωρίζει το γεγονός. Οι γιατροί, που εκτελούν αυτές τις επεµβάσεις και είναι έτσι άµεσα εμπλεκόμενοι, εµφανίζουν κι αυτοί ποικίλα συνειδησιακά προβλήματα, όπως και οι γονείς της μητέρας ή του πατέρα του εμβρύου. Επιπτώσεις της έκτρωσης στην ψυχική υγεία της γυναίκας Μια ηθελημένη έκτρωση μπορεί να είναι ψυχολογικά καταστρεπτική. Μελέτες αποκάλυψαν σοβαρές επιπτώσεις στην ψυχική υγεία στις γυναίκες που υποβάλλονται σε έκτρωση, σε βαθµό που οι ειδικοί έχουν εντάξει τα συμπτώματα σε ειδική κατηγορία της μετατραυµατικής αγχώδους διαταραχής, το «μετεκτρωτικό σύνδρομο»: 44% παρουσιάζουν νευρικές διαταραχές. 36% διαταραχές ύπνου. 30%-50% προβλήματα στη σεξουαλική ζωή. 25% επισκέπτονται ψυχίατρο,60% αναφέρουν ιδεασµό αυτοκτονίας, ενώ το 28% από αυτές επιχειρεί αυτοκτονία. Προβλήματα σχετικά µε παιδιά που γεννούν μελλοντικά: αυτοκαταστροφική συμπεριφορά, εξασθένηση των μητρικών δεσµών, αυξημένες πιθανότητες κακοποίησης και κατάληξης τού ζευγαριού στο χωρισµό ή το διαζύγιο. 3.7 Ψυχικές επιπτώσεις αντισυλληπτικών μεθόδων Ο νευρολόγος- ψυχίατρος Σακκάς Παύλος αναφέρεται σε τρία σημεία τα οποία αποτελούν ψυχικές παράμετροι για τις αντισυλληπτικές μεθόδους. Πρώτον, ποιος ψυχολογικός μηχανισμός είναι υπεύθυνος για την άρνηση ή την ελλιπή εφαρμογή μιας οποιασδήποτε μεθόδου αντισύλληψης από ένα ζευγάρι. Δεύτερον, τι είναι εκείνο που κάνει μια γυναίκα ή ένα ζευγάρι να χρησιμοποιεί μια συγκεκριμένη μέθοδο αντισύλληψης. Και, τέλος, σχετικά με την έκτρωση, ποιες είναι οι επιπτώσεις 42

52 της στον ψυχισμό της γυναίκας και του ζεύγους κατ επέκταση. Τα άτομα που μόνιμα ή τακτικά απορρίπτουν την αντισύλληψη, σε αντίθεση με όσους χρησιμοποιούν αποτελεσματικά τις αντισυλληπτικές μεθόδους, έχουν χαρακτηριστεί ανώριμα, ανασφαλή, παρορμητικά, αναποφάσιστα και εξαρτημένα. Έχει ειπωθεί ότι έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση και μικρή θέληση στο να ελέγξουν τη ζωή τους και τη ζωή των άλλων. Επίσης, έχουν περιορισμένη ικανότητα στην ανάληψη οποιασδήποτε υπευθυνότητας και πρωτοβουλίας και, τέλος, δεν ανέχονται την ματαίωση. Αυτοί όμως οι τόσο γενικευμένοι χαρακτηρισμοί αποτελούν χοντροειδή και απλοϊκή θεώρηση του προβλήματος. Μπορεί να δικαιολογηθούν από κάποιο θεωρητικό μελετητή του προβλήματος της αντισύλληψης, αλλά όχι από ένα γιατρό που έρχεται σε επαφή καθημερινά με τον κάθε άνθρωπο που αντιμετωπίζει το πρόβλημα (Δετοράκης, Παπαγεωργίου, 2001). 43

53 4. ΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ 4.1 Ιστορία της σεξουαλικότητας Η αγωγή της σεξουαλικής συμπεριφοράς, από την αρχαιότητα έως και σήμερα, ήταν ένα ιδιαίτερο θέμα που απασχόλησε πολλούς λαούς και πολιτισμούς μέσα στο πέρασμα των αιώνων. Στη Μεσοποταμία, η αυγή της ιστορικής περιόδου των πολιτισμών της Μεσογείου, αντέστρεψε τα έθιμα του γάμου. Ο σύζυγος που είχε περισσότερες από μία γυναίκες έγινε πλέον το κοινωνικό πρότυπο. Το πόσες γυναίκες μπορούσε να παντρευτεί ένας άντρας ήταν συνάρτηση του πλούτου του. Ο βασιλιάς των Εβραίων Σολομώντας καθιέρωσε με νόμο το 955 π. Χ. ότι ένας άντρας μπορούσε να έχει αρκετές γυναίκες. Το μεγαλύτερο ίσως πολιτιστικό επίτευγμα των αρχαίων Βαβυλωνίων είναι ο περίφημος κώδικας του βασιλιά Χαμουραμπί. Ανάμεσα σε πλήθος κανονισμών και νόμων που αφορούσαν τη συμπεριφορά και τις σχέσεις των ανθρώπων, ο κώδικας αυτός μας δίνει ένα λεπτομερειακό και ξεκάθαρο ορισμό των διαδικασιών του γάμου και του διαζυγίου: μία γυναίκα μπορούσε να χωρίσει ένα σκληρό σύζυγο και ένας άντρας μπορούσε να παντρευτεί μία δεύτερη γυναίκα, εάν η πρώτη δεν ήταν ικανή να κάνει παιδιά. Στον Ιουδαϊσμό, η Παλαιά Διαθήκη επέβαλλε στο λαό του Ισραήλ να πολλαπλασιάζεται και αν είναι καρποφόρος. Μη παραγωγικές συμπεριφορές, όπως ο αυνανισμός ή η απομάκρυνση πριν την εκσπερμάτωση ή η ομοφυλοφιλία, αποτελούσαν πολύ σοβαρά αδικήματα. Παράλληλα, το σεξ αναγνωριζόταν ως μία δημιουργική και ευχάριστη λειτουργία. Η απιστία ήταν τόσο απορριπτέα, ώστε να φτάσει να αποτελεί την επιταγή της έβδομης εντολής: «ου μοιχεύσεις». Στο αρχαίο Ισραήλ, όπως εξάλλου και σε όλους τους πολιτισμούς της Μέσης Ανατολής, οι γυναίκες είχαν ελάχιστα νομικά δικαιώματα, μόνο κάποια μικρή ιδιοκτησία κι ήταν προορισμένες να γίνουν σύζυγοι και μητέρες. Υπήρχαν, βέβαια, μερικές δραστηριότητες που ήταν ελεύθερες για τις γυναίκες, όπως το να ψυχαγωγούν, να γίνονται μαγείρισσες ή γραφείς (κάτι ανάλογο με τη σημερινή γραμματέα). Οι άντρες κυριαρχούσαν, όμως και επέβαλλαν τις απόψεις τους για κάθε ζήτημα. Όπως επισημαίνεται σε πολλά γραπτά, η ιουδαϊκή παράδοση δεν αποδέχτηκε ποτέ ότι ο γάμος υπάρχει με μόνο σκοπό την απόκτηση παιδιών. Αντίθετα, η συντροφικότητα και η αμοιβαιότητα μεταξύ των συζύγων είχαν μεγάλη σημασία. Παρ όλο που υποστηρίζει τη χαρά και την απόλαυση του έρωτα στο γάμο, ο ιουδαϊσμός καταδικάζει συγκεκριμένες μορφές ερωτικής συμπεριφοράς. Στην Ελλάδα, ο Αριστοτέλης περιέγραψε στα κείμενά του τις σεξουαλικές σχέσεις, οι οποίες θεωρούσε ότι αποτελούν φυσικές πράξεις μεταξύ των θηλαστικών. Αναγνώρισε ότι τόσο οι άντρες όσο και οι γυναίκες έχουν ισχυρές σεξουαλικές παρορμήσεις και διατύπωσε τον ορισμό του οργασμού ως μιας απολαυστικής κατάληξης της σεξουαλικής πράξης. Στην αρχαία Ελλάδα υπήρχε ανοχή προς την αντρική ομοφυλοφιλία, σε μερικές τουλάχιστον μορφές. Οι ομοφυλοφιλικές σχέσεις μεταξύ ενός ενήλικου άντρα και ενός νεαρού αγοριού που είχε περάσει την εφηβική ηλικία ήταν συνηθισμένες, συχνά, μάλιστα, είχαν τη μορφή μιας εκπαιδευτικής σχέσης, όπου ο άντρας ήταν υπεύθυνος για την ηθική και πνευματική ανάπτυξη του αγοριού. Παράλληλα, όμως, η ομοφυλοφιλία και οι ομοφυλοφιλικές πράξεις μεταξύ 44

54 ενηλίκων κατακρινόταν, ενώ η ομοφυλοφιλική επαφή μεταξύ ενηλίκων και αγοριών πριν την εφηβική ηλικία ήταν παράνομη. Δινόταν σημαντική έμφαση στο γάμο και την οικογένεια, αλλά οι γυναίκες ήταν πολίτες δεύτερης κατηγορίας. Οι γυναίκες στην Αθήνα δεν είχαν περισσότερα πολιτικά δικαιώματα από τους σκλάβους και κατά τη διάρκεια της ζωής τους υπάγονταν στην απόλυτη εξουσία του συζύγου. Οι Ρωμαίοι υιοθέτησαν πολλά από τον τρόπο ζωής των Ελλήνων, για παράδειγμα την τέχνη, τη φιλοσοφία και τις θεοκρατικές αντιλήψεις. Στη ρωμαϊκή ζωή υπήρχε σημαντική σεξουαλική ελευθερία, αλλά και πολλά περιοριστικά διατάγματα. Κατά περιόδους, η νομοθεσία και οι διατάξεις άλλαζαν σε πολύ βασικά ζητήματα, παραδείγματος χάριν σε κάποια χρονική περίοδο η ομοφυλοφιλία και ο αυνανισμός ήταν ανεκτά, με ορισμένες προϋποθέσεις. Λίγο αργότερα, τα άτομα με τέτοιου είδους σεξουαλικές προτιμήσεις αντιμετώπιζαν την πιο αυστηρή ποινή. Επιπλέον, η πορνεία αντρών και γυναικών και οι ομαδικές σεξουαλικές δραστηριότητες, που για μεγάλα διαστήματα αποτελούσαν συνηθισμένη πρακτική με ιδιαίτερη απήχηση στο λαό, ξαφνικά καταδικάζονταν, διώκονταν, καταγγέλλονταν και χαρακτηρίζονταν ως νοσηρές καταστάσεις. Στον Χριστιανισμό, οι χριστιανικές διδασκαλίες τηρούν σιγή, ή είναι αρνητικές ως προς της σεξουαλικότητα. Οι πρώτοι χριστιανοί ήταν Εβραίοι και οι απόψεις τους για τη σεξουαλικότητα προέρχονταν από τον Ιουδαϊσμό. Όμως, οι πρώτοι μαθητές του Ιησού δείχνουν να έχουν επηρεαστεί έντονα από ελληνικές ιδέες. Γενικά, ο Ιησούς ακολούθησε τον ορθόδοξο τρόπο της ιουδαϊκής διδασκαλίας. Εκθείαζε το γάμο και υμνούσε την οικογένεια. Με αυστηρότητα καταδίκαζε τη λαγνεία και ειδικότερα τη μοιχεία. Σε ένα από τα πρώτα κηρύγματά του έλεγε: «Όποιος κοιτάζει με λαγνεία μια γυναίκα έχει ήδη πραγματοποιήσει μαζί της μοιχεία μέσα στην καρδιά του». Ακόμα, ο Ιησούς αναφέρθηκε ελάχιστα στην ομοφυλοφιλία, τις σεξουαλικές σχέσεις και την πορνεία. Οι μαθητές του προσπαθούσαν να αντιμετωπίσουν και να πραγματευθούν όλα τα ζητήματα, με αναφορές στη διδασκαλία του. Στον Ινδουισμό, το κυρίαρχο στοιχείο για κάθε άνθρωπο είναι το «κάρμα» του, η ενσάρκωσή του σ αυτό τον κόσμο σε κάτι τελείως μοναδικό για κάθε άτομο. Ο ινδουισμός αντιμετωπίζει την πορεία και τις δραστηριότητες του ατόμου ως ένα ταξίδι μέσα στη ζωή με διαφορετικές εμπειρίες για τον καθένα. Δεν έχει καμία σημασία το τι είσαι ή το τι κάνεις, ούτε βέβαια και οι σεξουαλικές πρακτικές των ατόμων είναι καλές ή κακές. Έτσι, ενώ οι ινδουιστές ιερωμένοι διδάσκουν ότι οι σεξουαλικές σχέσεις με το/τη σύζυγο άλλου ατόμου δεν επιτρέπονται, εντούτοις, εάν είναι το «κάρμα» του, να οδηγηθεί κανείς από αγάπη σε κάτι ανάλογο, υπάρχουν ειδικοί τρόποι που πρέπει να ακολουθήσει για τη διαδικασία της αποπλάνησης του άλλου ατόμου. Ο Βουδισμός, δίνει έμφαση σε μία φιλοσοφία που βλέπει τον πόνο ως ένα βασικό μέρος της επίγειας ζωής. Η απελευθέρωση από τον πόνο έρχεται μέσω του πνευματικού και ηθικού αυτοεξαγνισμού, έτσι, η αγαμία είναι επιθυμητή σε μεγάλο βαθμό. Στην πράξη, ενώ η αγαμία απαιτείται από τους ιερείς και επιζητείται από τους μοναχούς και τις μοναχές, οι άλλοι οπαδοί αυτής της πίστης είναι συνήθως παντρεμένοι και δεν περιορίζονται ως προς την ερωτική ευχαρίστηση. Στον ισλαμισμό, ο Μωάμεθ, ο οποίος και τον ίδρυσε, άσκησε επιρροή στους πιστούς πάνω στα σεξουαλικά ζητήματα τόσο μέσω της ζωής του όσο και μέσω της διδασκαλίας του, όπως αυτή καταγράφεται μέσα στο Κοράνι. Ο Μωάμεθ είχε πολλές συζύγους και παλλακίδες. Έτσι, γίνεται κατανοητό γιατί το Ισλάμ παίρνει μια πολύ θετική στάση για τις περισσότερες μορφές σεξουαλικότητας. Η αγαμία δεν ενθαρρύνεται, οι άντρες μουσουλμάνοι μπορούν να έχουν έως και τέσσερις συζύγους 45

55 και η σεξουαλικότητα θεωρείται θεϊκό δώρο. Η μοιχεία τιμωρείται με θάνατο. Το Ισλάμ είναι αρκετά ανεκτικό ως προς τα άλλα σεξουαλικά ζητήματα. Όμως μολονότι το Ισλάμ αποδεικνύεται ανεκτικό στα σεξουαλικά θέματα, για τους δυτικούς μοιάζει να είναι προκατειλημμένο εναντίον των γυναικών, και αυτό συμβαίνει σε διάφορες περιπτώσεις. Οι γυναίκες πρέπει να καλύπτουν το πρόσωπό τους σε δημόσιο χώρο (με εξαίρεση την Αίγυπτο και την Τουρκία). Τα χαρέμια εξακολουθούν να υπάρχουν και η κλειτοριδεκτομή (χειρουργική αφαίρεση της κλειτορίδας), καθώς και άλλες μορφές γυναικείου γεννητικού ακρωτηριασμού, εφαρμόζονται ακόμη και στις μέρες μας σε ορισμένες αιρετικές ομάδες. Η θέση της Καθολικής εκκλησίας στο θέμα του έρωτα βασίζεται όχι μόνο στην Παλαιά και την Καινή Διαθήκη, αλλά και στα διδάγματα του Πάπα. Έτσι, ενώ η ερωτική πράξη κατά το γάμο είναι δεκτή εφόσον έχει σκοπό την αναπαραγωγή, όλες οι υπόλοιπες μορφές ερωτικής συμπεριφοράς καταδικάζονται. Η «διακήρυξη σε ορισμένα ερωτήματα που αφορούν το σεξουαλικό ηθικό κώδικα», που προήλθε από την Ιερή Σύνοδο και εγκρίθηκε από τον Πάπα, κάνει τις ακόλουθες παρατηρήσεις: 1. Είναι λάθος να θεωρούμε τις βιβλικές γραφές για το σεξ ως «εκφράσεις μιας μορφής κάποιας ιδιαίτερης κουλτούρας σε κάποια συγκεκριμένη στιγμή της ιστορίας». Κατά συνέπεια, τόσων αιώνων διδασκαλίες της Εκκλησίας εξακολουθούν να βρίσκονται σήμερα σε ισχύ, παρ όλο που οι κοινωνίες μπορεί να έχουν αλλάξει. 2. Ακόμα και σε αρραβωνιασμένα ζευγάρια, όπου και τα δύο άτομα τρέφουν έντονη στοργή μεταξύ τους, κάθε σεξουαλική πράξη είναι αμαρτία, διότι «κάθε τέτοια πράξη πρέπει να λαμβάνει χώρα μόνο στα πλαίσια του γάμου». 3. Κάθε ομοφυλοφιλικός προσανατολισμός που δε συνοδεύεται από ομοφυλοφιλικές πράξεις δεν αποτελεί αμαρτία. 4. Ο αυνανισμός, παρ όλο που δεν καταδικάζεται συγκεκριμένα από τη Βίβλο, είναι μία σοβαρή ηθική διαταραχή. 5. Η αγνότητα(παρθενιά ή αγαμία) είναι αρετή, όχι μόνο γιατί αποτρέπει την αμαρτία, αλλά και επειδή αποτελεί ένα υψηλό πνευματικό επίτευγμα. Εκτός από τις προηγούμενες απόψεις περί σεξουαλικών ζητημάτων, η Καθολική Εκκλησία δεν αποδέχεται το διαζύγιο σε καμία περίπτωση και απαγορεύει τη χρήση τεχνητών μεθόδων αντισύλληψης. Ο Ρομαντισμός, ιδεολογία της ευρωπαϊκής διανόησης, εξιδανίκευε την αγάπη, που τη χαρακτήριζαν η συναισθηματική έμφαση και οι φαντασιώσεις. Για εκατονταετίες, ο ευρωπαϊκός κόσμος αντιμετώπιζε το σεξ με καχυποψία και ανησυχία. Κατά τη διάρκεια αυτής της εποχής, αναδύθηκε στις ανώτερες τάξεις ένας καινούριος τρόπος ζωής, που επέφερε ένα σημαντικό διαχωρισμό ανάμεσα στην πρακτική και τα θρησκευτικά διδάγματα. Η αγνή αγάπη αντιμετωπιζόταν ως ασυμβίβαστη με τους πειρασμούς της σάρκας και, πολλές φορές, αυτή η άποψη γινόταν αντικείμενο ελέγχου από εραστές που ξάπλωναν γυμνοί, για να διαπιστώσουν αν μπορούσαν να καταδείξουν την πληρότητα του έρωτά τους απέχοντας από ερωτικές πράξεις. Τότε, την εποχή της αγνής αγάπης, έκαναν την εμφάνισή τους οι ζώνες αγνότητας. Αυτή η εφεύρεση επέτρεπε στους άντρες να κλειδώνουν τις γυναίκες τους, ακριβώς όπως προστάτευαν τα χρήματά τους. Αν και αρχικά είναι πιθανό να σχεδιάστηκαν για την αποφυγή βιασμών, τελικά χρησίμευαν για τη διαφύλαξη της «περιουσίας» τους (Δετοράκης, Παπαγεωργίου, 2002). 46

56 4.2 Σεξουαλική διαπαιδαγώγηση Στη σημερινή εποχή, χρησιμοποιούμε τον όρο «σεξ» για να αναφερθούμε στη βιολογική πλευρά της αναπαραγωγής. Αυτή η πλευρά περιλαμβάνει την ανατομία και τη φυσιολογία των δύο φύλων. Επίσης, χρησιμοποιούμε αυτό τον όρο προκειμένου να αναφερθούμε στους βιολογικούς μηχανισμούς παραγωγής σπέρματος και ωαρίων, στη σεξουαλική διέγερση, τη συντροφικότητα και την εγκυμοσύνη. Όταν αναφερόμαστε στον όρο «σεξουαλικότητα», περιλαμβάνουμε τους ψυχολογικούς και πολιτιστικούς παράγοντες της ανθρώπινης σεξουαλικής συμπεριφοράς. Είναι γεγονός ότι το σεξ προσφέρει απόλαυση, μπορεί να τονώσει, αλλά μπορεί να γίνει και πηγή προβλημάτων. Μπορεί να είναι τρόπος έκφρασης αγάπης και τρυφερότητας, δίχως όμως και να είναι απαραίτητο κάτι τέτοιο. Το σεξ είναι πολλά πράγματα μαζί, όπως: τρόπος αισθησιακής αντίληψης, εκτόνωσης άγχους, ανακούφιση ανίας ή συζυγικό καθήκον που μπορεί να καταλήξει στη σταδιακά γενικευμένη μονοτονία. Στη γενετήσια ζωή υπάρχει μία πρώτη συνιστώσα που αφορά βιολογικούς παράγοντες. Το γενετικό πρόγραμμα, το ορμονικό σύστημα, τα γεννητικά όργανα και τα διαφορετικά νευρικά συστήματα σμίγουν σε μία ενιαία ψυχοφυσιολογική δομή που διαμορφώνει τη σεξουαλική συμπεριφορά. Ο βιολογικός τομέας δεν επηρεάζει μόνο την τεκνοποίηση, αλλά και τις ορμές και τις επιθυμίες μας, την ικανότητά μας για σεξουαλική ανταπόκριση και για ικανοποίηση από αυτή και πιθανόν και τις διάφορες διεγέρσεις ανάμεσα στα δύο φύλα. Δεν μπορούμε να παραβλέψουμε την ψυχολογική και κοινωνική συνιστώσα. Από μικροί υιοθετούμε ιδέες και διάφορες συμπεριφορές απέναντι στο σεξ, που σχηματοποιούνται από τη στάση της οικογένειας και του σχολείου. Τα παιδιά στη σημερινή εποχή θέλουν να μάθουν για τον έρωτα αλλά και την αναπαραγωγή με αποτέλεσμα οι γονείς να αιφνιδιάζονται, να αισθάνονται αμήχανοι, σχεδόν ανίκανοι, ώστε να μην είναι σε θέση να δώσουν μία ώριμη απάντηση. Δεν αισθάνονται και οι ίδιοι οι γονείς τόσο ενημερωμένοι ώστε να περιγράψουν και να μεταδώσουν απλά και καθαρά αυτή την τόσο σημαντική αλήθεια της ζωής. Στην πραγματικότητα η σεξουαλική αγωγή των μικρών παιδιών προβληματίζει ιδιαίτερα τους περισσότερους γονείς. Αναρωτιούνται πώς αλλά και πότε πρέπει να προσεγγίσουν το συγκεκριμένο θέμα. Και η κατάσταση γίνεται ιδιαίτερα δύσκολη όταν οι γονείς αυτοί προέρχονται από οικογένειες που δεν συζητήθηκε ποτέ ανοιχτά το θέμα της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης και η μόνη πηγή ενημέρωσης ήταν μέσα από φιλικές συζητήσεις, από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, ανέκδοτα και ανάγνωση διαφόρων εντύπων. Με αποτέλεσμα όταν αυτό το παιδί έφτανε στην εφηβεία αντιμετώπιζε πολλά αντιφατικά συναισθήματα, συναισθηματικές διαταραχές αλλά και πολλά ερωτηματικά. Έτσι μεγαλώνοντας και έχοντας αποκτήσει οι ίδιοι οικογένεια μην μπορώντας να διαχειριστούν το θέμα της ενημέρωσης αποφεύγουν οποιαδήποτε αναφορά φοβούμενοι μην μεταφέρουν τις ίδιες αρνητικές εμπειρίες και στα παιδιά τους. Συχνά τα παιδιά αρχίζουν να ανησυχούν ή να υποψιάζονται, όταν οι γονείς αποφεύγουν συστηματικά να απαντήσουν σε «δύσκολες» ερωτήσεις. Αυτοί οι γονείς προφασίζονται πως είναι απασχολημένοι εκείνη τη στιγμή ή προσπαθούν με κάθε τρόπο να αλλάζουν κουβέντα, ελπίζοντας πως τα παιδιά θα ξεχάσουν τις ερωτήσεις τους. Έτσι, όμως, εκείνα θα συμπεράνουν πως δεν κάνει να μιλούν γι αυτό το θέμα ή, ακόμα χειρότερα, θα πάψουν να περιμένουν την απάντηση. Μπορεί ακόμα να ζητήσουν και να πάρουν από άλλα παιδιά εξηγήσεις λαθεμένες, τρομακτικές και επικίνδυνες. Τα παιδιά φαντάζονται συχνά ένα σωρό φοβερά πράγματα όταν μαθαίνουν πως τα μωρά βγαίνουν από την κοιλιά της μαμάς τους (Δετοράκης, Παπαγεωργίου, 2002). 47

57 Οι γονείς πρέπει να είναι ενημερωμένοι, με σκοπό να είναι σε θέση να μεταδώσουν τα πρώτα μηνύματα στο παιδί τους. Έπειτα, από το δημοτικό σχολείο ακόμη, το παιδί πρέπει να μαθαίνει την περιγραφή των γεννητικών οργάνων του άντρα και της γυναίκας ανεξαρτήτως του φύλου του. Στις τελευταίες τάξεις του δημοτικού, μπορεί να διδαχθεί για την έμμηνο ρύση, την εγκυμοσύνη και τον τοκετό. Στη συνέχεια, στο γυμνάσιο, το μάθημα της σεξουαλικής αγωγής επεκτείνεται στην αντισύλληψη και στον οικογενειακό προγραμματισμό, στις διαταραχές της περιόδου και στην πρόληψη άλλων παθολογικών καταστάσεων από το γεννητικό σύστημα. Ο σκοπός είναι, έφηβος τελειώνοντας το γυμνάσιο, να έχει όσο δυνατόν πληρέστερη και ξεκάθαρη ενημέρωση στα θέματα της σεξουαλικής αγωγής και να είναι έτοιμος να αντιδράσει σωστά σε κάποια ενδεχόμενη σχέση με το άλλο φύλο. Στο λύκειο, τα μαθήματα πρέπει να συνεχίζονται με μεγαλύτερη λεπτομέρεια και να γίνεται πλέον ξεκάθαρη αναφορά σε διάφορες παθήσεις των γεννητικών οργάνων αλλά και ιδιαίτερη αναφορά στα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα, στις ανεπιθύμητες κυήσεις, στις εκτρώσεις και γενικότερα σε όλους τους κινδύνους που ελλοχεύουν από απρόσεκτες και βεβιασμένες καταστάσεις. 4.3 Διαφορές των δυο φύλων Από τη στιγμή που γεννιούνται τα παιδιά, τους δίνουμε ονόματα ανάλογα με το φύλο τους, ρούχα, παιχνίδια, στολίδια για την κούνια και το δωμάτιο, ακόμη και στοιχεία προσωπικότητας που θεωρούνται χαρακτηριστικά ενός αγοριού ή κοριτσιού. Και όλα αυτά τα προσδιοριστικά στοιχεία είναι τόσο σημαντικά, που το πρώτο πράγμα που ένας ενήλικος θέλει αν μάθει για κάποιο νεογέννητο είναι αν είναι αγόρι ή κορίτσι. Μετά τον ενάμισι ή τα δύο χρόνια τους, τα αγόρια και τα κορίτσια έχουν μάθει κάποιους από αυτούς τους κοινωνικούς προσδιορισμούς του φύλου τους και αρχίζουν να προτιμούν παιχνίδια, ρούχα και τα λοιπά που στην κοινωνία μας θεωρούνται ταιριαστά για το κάθε φύλο. Μετά τα δύο τους χρόνια, όχι μόνο έχουν διαφορετικές συμπεριφορές σε κάποια θέματα που αφορούν το ρόλο τους, αλλά και κατατάσσουν τους εαυτούς τους στα αγόρια ή τα κορίτσια («είμαι αγόρι ή κορίτσι»). Αυτή η αυτοκατάταξη υποδηλώνει ότι όχι μόνο γνωρίζουν πως υπάρχουν δύο λειτουργίες ή ρόλοι που καθένας αποδίδεται στον άνδρα ή στη γυναίκα, αλλά και ότι εκείνα ανήκουν σε μία από αυτές τις κατηγορίες. Πριν τα τρία τους χρόνια, εκτός και αν δεν αναπτύσσονται ομαλά, κατατάσσουν τον εαυτό τους απόλυτα σωστά και χρησιμοποιούν αρκετά τις προσωπικές αντωνυμίες. Μετά τα τρία τους χρόνια και, καθώς μεγαλώνουν, τα παιδιά όλο και συχνότερα έχουν συναίσθηση της ταυτότητας του φύλου τους και αποδέχονται ή απορρίπτουν παιχνίδια και ρούχα, παραδείγματος χάρη, «δεν θέλω» ή «θέλω», «αυτό είναι για κορίτσια ή για αγόρια». Η σημασία της σεξουαλικής ταυτότητας και λειτουργίας (σήμερα προτιμάται ο όρος του γένους ή του φύλου) είναι τόσο μεγάλη, που καταλήγει να προσδιορίζει το σύνολο της συμπεριφοράς των αγοριών και των κοριτσιών, των αντρών ή των γυναικών, σε ολόκληρη τη ζωή τους. Κατά την παιδική ηλικία, αυτή η εκ των προτέρων προσδιορισμένη κατανομή είναι τόσο βαρύνουσα, που και τα αγόρια και τα κορίτσια προτιμούν παιδιά του δικού τους φύλου, για να μοιραστούν το θρανίο, να παίξουν στα διαλείμματα, να κάνουν φιλίες, να γιορτάσουν τα γενέθλιά τους και τα λοιπά. Αν και αυτός ο διαχωρισμός δεν είναι αυστηρός και εξαρτάται πολύ από τα εκπαιδευτικά πρότυπα, εξακολουθεί να είναι μία γενικευμένη παγκόσμια πραγματικότητα που ισχύει μέχρι την εμφάνιση της εφηβείας, όπου η ορμή των σεξουαλικών αναγκών παρακινεί τους εφήβους να αναζητούν το αντίθετο φύλο. 48

58 Κατά τα πρώτα χρόνια της παιδικής ηλικίας μέχρι περίπου την ηλικία των 5 ή 6 χρόνων παρόλο που, η ταυτότητα και η λειτουργία του φύλου προσδιορίζουν το σύνολο της συμπεριφοράς των αγοριών και των κοριτσιών, αυτά τα επίκτητα χαρακτηριστικά συναντούν σημαντικούς περιορισμούς στο επίπεδο της νόησης και της κατανόησης. Και αυτό γιατί τα παιδιά αυτής της ηλικίας αγόρια και κορίτσια, δεν ξέρουν πως το γεγονός ότι ανήκουν σε ένα φύλο είναι οριστικό και αμετάκλητο. Ισχύει για πάντα και συνεπώς, ως ενήλικες, θα εξακολουθούν να ανήκουν σ αυτό και δεν θα μπορούν να το αλλάξουν, ακόμη και αν το επιθυμούσαν. Μάλιστα, σε αυτά τα πρώτα χρόνια της παιδικής ηλικίας, έχουν κατά νου περισσότερο κάποια επιφανειακά χαρακτηριστικά της λειτουργίας του φύλου, όπως τα ρούχα ή τα μαλλιά, παρά τα γεννητικά τους όργανα. Ανάμεσα στα πέντε και έξι τους χρόνια τα παιδιά αποκτούν συνείδηση ότι το φύλο τους είναι μόνιμο. Όμως αυτή η συνείδηση δεν είναι και τόσο σταθερή, αφού είναι δύσκολο να τα κάνεις να αμφιβάλλουν, εάν τους πεις το αντίθετο. Πρέπει ακόμη να μάθουν, ότι αυτή η μόνιμη ιδιότητα εξαρτάται από την βιολογική τους φύση και όχι από τα ρούχα, τα στολίδια, ή το επάγγελμά τους. Μετά τα 6-8 χρόνια και μέχρι την εφηβεία, συντελείται μία τριπλή διαδικασία σχετικά με την ταυτότητα και λειτουργία του φύλου τους: 1. Αποκτούν την έννοια της μονιμότητας. 2. Καταφέρνουν να διακρίνουν την ταυτότητα του φύλου και τη λειτουργία του. 3. Μαθαίνουν καλύτερα τις λειτουργίες τους. Κατά την εφηβεία, με τις σωματικές αλλαγές που γίνονται, η σημασία της σωματικής μορφής, η σεξουαλική ταυτότητα και η λειτουργία του φύλου, προσδιορίζουν νέες έννοιες: 1. Αυξάνεται το ενδιαφέρον για την δική τους σωματική διάπλαση. Αυτό το γεγονός αντανακλάται σε πλήθος συμπεριφορών παραδείγματος χάριν αυτοπαρατήρηση μπροστά στον καθρέφτη, ανησυχία για τα ρούχα και τα λοιπά. 2. Η σωματική διάπλαση είναι στις περισσότερες περιπτώσεις, το θέμα που περισσότερο τα ανησυχεί, προκαλώντας τους πραγματικές δυσκολίες αποδοχής. Περίπου το 25% των εφήβων έχει σημαντικές δυσκολίες να αποδεχτεί τον εαυτό του και το 75%, αν είχε τη δυνατότητα να αλλάξει κάτι στον εαυτό του, θα επέλεγε να αλλάξει κάποιο φυσικό προσωπικό του χαρακτηριστικό. 3. Υπάρχει συσχέτιση ανάμεσα στην ελκυστική εμφάνιση και στο βαθμό κοινωνικής αποδοχής. Τα αγόρια και τα κορίτσια που θεωρούνται ελκυστικά αξιολογούνται καλύτερα και γίνονται πιο εύκολα αποδεκτά από την κοινωνία. 4. Ο ρόλος της σωματικής διάπλασης επηρεάζει και τα δύο φύλα ακόμα, αλλά πιο πολύ τα κορίτσια. Το σώμα της γυναίκας στην κοινωνία μας είναι περισσότερο «αντικείμενο έλξης» απ ότι του άντρα, αν και σήμερα πια οι διαφορές δεν είναι τόσο ξεκάθαρες. Οι διαφορές στον εγκέφαλο Από την γονιμοποίηση και μέχρι την γέννηση, οι άνθρωποι διαμορφώνουν το φύλο τους, ανάλογα με την γενετική σύνθεση που κληρονομούν και με μια σειρά από διαδικασίες διαφοροποίησης του φύλου. Η σύγχρονη έρευνα υποδεικνύει ότι οι διαφορές μεταξύ γυναικών και αντρών εμφανίζονται ήδη από τις πολύ μικρές ηλικίες. Οι διαφορές στην συμπεριφορά έχουν αποτυπωθεί πολύ 49

59 πριν μπορέσουν να επενεργήσουν οι εξωτερικές επιδράσεις. Για παράδειγμα, τα κορίτσια ενδιαφέρονται περισσότερο να επικοινωνήσουν με τους ανθρώπους, ενώ τα αγόρια ενδιαφέρονται περισσότερο για τα αντικείμενα. Τα κορίτσια ανέχονται λιγότερο τον θόρυβο, τον πόνο και τις ενοχλήσεις και είναι πιο ευαίσθητα στο άγγιγμα από τα αγόρια. Από πολύ νωρίς, τα κορίτσια μπορούν να διατηρήσουν σταθερό το βλέμμα τους πολύ περισσότερο απ ότι τα αγόρια. Σ αυτό το στάδιο, το περιβάλλον δεν έχει προλάβει να τροποποιήσει την συμπεριφορά, καθώς οι διαφορές αυτές έχουν, «καλωδιωθεί» στον εγκέφαλό τους από πριν. Οι διαφορές είναι επίσης εμφανείς από πολύ νωρίς στον τρόπο με τον οποίο τα αγόρια και τα κορίτσια παίζουν. Στα τέσσερά τους χρόνια παίζουν συνήθως σε ομάδες που αποτελούνται από άτομα του ίδιου φύλου. Τα κορίτσια επιλέγουν τις συμπαίκτριές τους με βάση την φιλία και την συμπάθεια, ασχολούνται περισσότερο η μία με την άλλη, συμμετέχουν στο παιχνίδι με την σειρά και ενδιαφέρονται περισσότερο για την διαδικασία παρά για το αποτέλεσμα. Οι τυπικές δραστηριότητες των κοριτσιών περιλαμβάνουν το κουτσό, το σχοινάκι και παιχνίδια σχετικά με την οικογένεια. Όλα έχουν σχέση με διαδικασίες και δεν έχουν σαφές αποτέλεσμα και νικητή. Μέχρι πρόσφατα οι ικανότητες που αποκτούσαν τα κορίτσια με τα παιχνίδια και τις δραστηριότητές τους αντιμετωπίζονταν ως χρήσιμες κοινωνικές και οικιακές ικανότητες, άσχετες όμως με τον χώρο των επιχειρήσεων. Αυτή η αντίληψη όμως μεταβάλλεται σταδιακά. Στον αβέβαιο και ραγδαία εξελισσόμενο κόσμο της εποχής της πληροφορικής, οι ικανότητες που αποκτούν τα κορίτσια στα παιχνίδια τους, όπως σχέσεις, αρμονία, επικοινωνία, ευελιξία, επίλυση διαφορών, διαπραγμάτευση και αυτοσχεδιασμός, εκτιμώνται ολοένα και πιο πολύ. Τα αγόρια συνήθως επιλέγουν τους συμπαίκτες τους με κριτήριο τις ικανότητές τους, χρησιμοποιούν μεγαλύτερο χώρο για τις δραστηριότητές τους απ ότι τα κορίτσια και τα παιχνίδια τους χαρακτηρίζονται σε μεγάλο βαθμό από σκληρότητα και αντιπαλότητα. Συνήθως το αποτέλεσμα των παιχνιδιών τους είναι σαφώς καθορισμένο και υπάρχουν νικητές και ηττημένοι. Έτσι, τα αγόρια μαθαίνουν να αποδέχονται τους κανόνες, το τελετουργικό και την ιεραρχία και να επικεντρώνουν την προσοχή τους στο αποτέλεσμα και τη νίκη (Δετοράκης,Παπαγεωργίου2002). 4.4 Σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα ή αφροδίσια νοσήματα Εισαγωγικά στοιχεία Τα Σεξουαλικώς Μεταδιδόμενα Νοσήματα (Σ.Μ.Ν.) αποτελούν λοιµώδη νοσήματα, εκ των οποίων ορισμένα μεταδίδονται από άτοµο σε άτοµο µε πλήρη και στενή σεξουαλική επαφή και άλλα µε απλή σωµατική επαφή. Τα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα παρουσιάζουν κατά τις τελευταίες δεκαετίες αξιοσημείωτη έξαρση, η οποία αποδίδεται σε κοινωνικές και βιολογικές αιτίες. Στις κοινωνικές αιτίες συγκαταλέγονται η απελευθέρωση της νεολαίας σε ζητήματα τα οποία αφορούν στις σεξουαλικές σχέσεις, η πορνεία, η έλλειψη ενημέρωσης και η άγνοια σχετικά µε τους κινδύνους οι οποίοι εγκυµονούνται, καθώς και η ευκολία των μετακινήσεων του πληθυσμού είτε λόγω του τουρισµού, είτε λόγω της μετανάστευσης. Στις βιολογικές αιτίες έξαρσης των Σ.Μ.Ν. συγκαταλέγονται η μεγάλη μεταδοτικότητα, ο βραχύς χρόνος επώασης και η έλλειψη ανοσίας. Στις περισσότερες σύγχρονες κοινωνίες οι σεξουαλικές προτιµήσεις αντιμετωπίζονται με προκαταλήψεις. Το γεγονός αυτό, συνεισφέρει, ώστε οι μολύνσεις οι οποίες είναι 50

60 απόρροια σεξουαλικών επαφών να στιγματίζονται κοινωνικά και συχνά να αποκρύπτονται από τους νοσούντες, µε αποτέλεσµα ο γενικότερος έλεγχος του προβλήματος να αποβαίνει δυσχερής. Οι συγκεκριμένες διαπιστώσεις επιβάλλουν την αντιμετώπιση της κατάστασης µε αποφασιστικότητα και ρεαλισμό. Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν πρόκειται να τροποποιήσουν τις στάσεις τους και τις επιλογές τους σε σχέση µε τη σεξουαλική τους ζωή και µε το δεδομένο ότι η σεξουαλικότητα αποτελεί µια ενστικτώδη κατάσταση, η γνώση της και οι συνέπειες της πρέπει να αποτελούν αντικείμενο εκπαίδευσης και ενημέρωσης του κάθε ατόµου. Η ενημέρωση για τα Σ.Μ.Ν. και γενικότερα για ζητήματα τα οποία αφορούν στις σεξουαλικές σχέσεις, πρέπει να αρχίζει από τις τάξεις του δηµοτικού σχολείου, να βασίζεται σε γεγονότα, να πραγματοποιείται σε μεικτές τάξεις και να ολοκληρώνεται πριν τα παιδιά εισέλθουν στην εφηβική ηλικία. Η συγκεκριμένη εκπαιδευτική εμπειρία μπορεί να αποτρέψει ορισμένους από το να αναζητήσουν αργότερα τυχαίες ερωτικές σχέσεις, να οδηγήσει άλλους οι οποίοι θα τις επιδιώξουν στην τήρηση των ενδεδειγμένων μέτρων πρόληψης και προστασίας και τέλος να πείσει όσους πιθανόν να προσβληθούν από Σ.Μ.Ν., να αναζητήσουν ιατρική συνδρομή και θεραπεία χωρίς καµία συστολή και αισθήματα ενοχής. Οµαδοποίηση Τα Σεξουαλικώς Μεταδιδόμενα Νοσήματα θα μπορούσαν να ομαδοποιηθούν στις εξής τρεις κατηγορίες: 1. Στις σοβαρές ασθένειες, οι οποίες εάν δεν αντιμετωπισθούν προκαλούν ποικίλες επιπτώσεις σε όργανα του σώµατος. Στη συγκεκριμένη κατηγορία συγκαταλέγονται: η µη γονοκοκκική γεννητική μόλυνση περιλαμβανομένης της µη γονοκοκκικής ουρηθρίτιδας και των μολύνσεων από χλαµύδια, η βλεννόρροια, τα γεννητικά κονδυλώματα, ο γεννητικός έρπις και η σύφιλη. 2. Στις λιγότερο σοβαρές ασθένειες, οι οποίες εντοπίζονται κυρίως στην περιοχή των γεννητικών οργάνων και δεν προκαλούν μακροχρόνιες βλαβερές συνέπειες. Στη συγκεκριμένη κατηγορία συγκαταλέγονται η κολπική μυκητίαση, η κολπική λοίμωξη από τριχομονάδες, η µη ειδική κολπίτιδα, η φθειρίαση του εφηβαίου και η μολυσματική τέρµινθος. 3. Στα σπάνια Σ.Μ.Ν., τα οποία εµφανίζονται κυρίως στις τροπικές χώρες και προκαλούν βλάβες στην έξω επιφάνεια της γεννητικής περιοχής. Στη συγκεκριμένη κατηγορία συγκαταλέγονται το μαλακό έλκος, η βουβωνική λεµφοκοκκιωµάτωση και το εξελκωτικό κοκκίωµα του αιδοίου. 4. Στις ασθένειες οι οποίες μεταδίδονται συχνά και µε σεξουαλική επαφή και στις οποίες συγκαταλέγονται οι ηπατίτιδες Α, Β και C, καθώς και το Σύνδρομο της Επίκτητης Ανοσολογικής ανεπάρκειας (AIDS). ΜΗ ΓΟΝΟΚΟΚΚΙΚΗ ΓΕΝΝΗΤΙΚΗ ΜΟΛΥΝΣΗ Η µη γονοκοκκική γεννητική μόλυνση (NGGI) έχει ως την πλέον συχνή αιτία του μικροοργανισμού Chlamydia trachomatis, ο οποίος ευθύνεται για το 50% και πλέον των περιπτώσεων στους άνδρες και για το 80% και πλέον των περιπτώσεων στις γυναίκες. Στους άνδρες η ασθένεια εκδηλώνεται συνήθως 7-14 ηµέρες μετά τη σεξουαλική επαφή µε μολυσμένο άτοµο. Αρχικά μολύνεται η ουρήθρα και παρατηρείται διαυγής, γαλακτώδης ή πυώδης έκκριση, καθώς και δυσφορία ή πόνος κατά την ούρηση. Η συγκεκριμένη περίπτωση χαρακτηρίζεται ως µη γονοκοκκική ουρηθρίτιδα ( NGU) και σε ποσοστό 20% των ανδρών είναι ασυµπτωµατική. Εάν ο 51

61 μικροοργανισμός, ο οποίος προκαλεί την NGU, αφορά σε χλαµύδια, υπάρχει αυξημένη πιθανότητα να εµφανιστούν επιπλοκές. Οι συγκεκριμένες επιπλοκές αφορούν σε μόλυνση της ουροδόχου κύστης, η οποία συνεπάγεται ισχυρό άλγος κατά την ούρηση, καθώς και σε μόλυνση του προστάτη, η οποία συνεπάγεται ισχυρό άλγος στην πυελική χώρα. Επιπρόσθετα µια οµάδα συμπτωμάτων ακολουθεί τη µη αντιµετωπισθείσα ουρηθρίτιδα από χλαµύδια, τα οποία αφορούν σε επιπεφυκίτιδα, ουρηθρίτιδα και επώδυνα οιδήματα, ορισμένων μεγάλων αρθρώσεων. Η διάγνωση τίθεται µε μάλαξη του πέους κατά μήκος της ουρήθρας για να εξαχθεί σταγόνα πύου, η οποία χρωματίζεται και ελέγχεται στο μικροσκόπιο. Σε περίπτωση αδυναμίας συλλογής πύου από την ουρήθρα, ελέγχεται δείγµα πρωινών ούρων του ασθενή. Στις γυναίκες η ασθένεια δεν παρουσιάζει σε πρώτο στάδιο συμπτώματα, κυρίως διότι σπάνια μολύνεται η ουρήθρα. Αντίθετα, μολύνεται ο τράχηλος και εφόσον η μόλυνση περιοριστεί στο συγκεκριμένο σηµείο υπάρχει αυξημένη πιθανότητα να εξουδετερωθεί από το αµυντικό σύστηµα της γυναίκας. Υπάρχουν όµως περιπτώσεις επιµονής της μόλυνσης ασυµπτωµατικά ή και επέκτασή της στα εσωτερικά γεννητικά όργανα, µε συνέπεια την πρόκληση φλεγμονώδους πυελικής νόσου και κίνδυνο πρόκλησης μόνιµης βλάβης στις σάλπιγγες. Η θεραπευτική αντιμετώπιση επιτυγχάνεται µε τη χορήγηση αντιβιοτικών. Κατά τη διάρκεια της θεραπείας πρέπει να αποφεύγεται η χρήση αλκοόλ, καθώς και οι σεξουαλικές επαφές. ΒΛΕΝΝΟΡΡΟΙΑ Η βλεννόρροια έχει ως αίτιο τη Naisseria gonorrhoeae (Ναϊσέρια γονοκοκκική) και μεταδίδεται µε τη συνουσία. Τα συμπτώματα αφορούν συνήθως σε πυώδες έκκριµα από την ουρήθρα ή τον κόλπο, άλγος κατά την ούρηση και τη συνουσία, άλγος στους όρχεις και στο υπογάστριο στους άνδρες και ανώµαλη επώδυνη περίοδο στις γυναίκες, ενώ οι βουβωνική λεμφαδένες εµφανίζονται διογκωμένοι. Υπάρχει περίπτωση να µην εκδηλωθούν συμπτώματα, ιδίως στις γυναίκες, µε αποτέλεσµα να επαυξάνει ο κίνδυνος διασποράς της νόσου λόγω µη θεραπευτικής αντιμετώπισής της. Οι επιπλοκές, οι οποίες μπορεί να εκδηλωθούν, είναι για µεν τους άνδρες διόγκωση των όρχεων, στένωση της ουρήθρας, εξάνθημα µε πυρετό και στείρωση, για δε τις γυναίκες φλεγμονή των σαλπίγγων και απόφραξη, µε αποτέλεσµα τη στείρωση. Επιπρόσθετα, πρέπει να σημειωθεί, ότι εάν µια γυναίκα η οποία πάσχει από βλεννόρροια γεννήσει, τότε είναι δυνατό να προκληθεί μόλυνση των οφθαλµών του νεογέννητου. Η θεραπευτική αντιμετώπιση επιτυγχάνεται µε τη χορήγηση αµπικιλλίνης και σε περιπτώσεις αλλεργικών στην αµπικιλλίνη ατόµων, χορηγείται τετρακυκλίνη ή στρεπτοµυκίνη. Η θεραπεία πρέπει να εφαρμόζεται και στους δυο ερωτικούς συντρόφους. ΓΕΝΝΗΤΙΚΑ ΚΟΝΔΥΛΩΜΑΤΑ Τα γεννητικά κονδυλώματα έχουν ως αίτιο τους ιούς human papilloma viruses (HPV), οι οποίοι εισέρχονται στο δέρµα του πέους ή του αιδοίου, στους ιστούς του πέους, της ουρήθρας, του κόλπου ή στους ιστούς του τραχήλου κατά τη διάρκεια της σεξουαλικής επαφής µε μολυσμένο άτοµο. Εµφανίζονται επί του πέους, στο αιδοίο ή γύρω από τον πρωκτό. Εκδηλώνονται κατά τη σεξουαλική ωρίμανση του ατόµου και έχουν, ως προς την εκδήλωσή τους, περίοδο αιχµής τόσο για τους άνδρες, όσο και για τις γυναίκες την ηλικία των ετών. Στον άνδρα προσβάλλονται συχνότερα η ακροποσθία, ο μικρός χαλινός και το κάτω μέρος της βαλάνου του πέους, ενώ στις 52

62 γυναίκες η περιοχή γύρω από την είσοδο του κόλπου και η εσωτερική επιφάνεια των μεγάλων χειλιών. Στις γυναίκες ειδικότερα και στις περιπτώσεις µη θεραπευτικής αντιμετώπισης των κονδυλωμάτων υφίσταται κίνδυνος πρόκλησης καρκίνου του τραχήλου της μήτρας μετά την περίοδο δέκα και πλέον ετών, ο οποίος έγκαιρα μπορεί να αντιμετωπιστεί µε το τεστ Παπανικολάου. Η θεραπευτική αντιμετώπιση µη εκτεταμένων κονδυλωμάτων πραγματοποιείται µε επάλειψή τους µε την ουσία podophyllin, ενώ σε περιπτώσεις εκτεταμένων κονδυλωμάτων πραγματοποιείται καυτηριασµός µε τη χρήση ηλεκτρικού καυστήρα ή ακτινών λέιζερ. ΓΕΝΝΗΤΙΚΟΣ ΕΡΠΙΣ Ο γεννητικός έρπις έχει ως αίτιο τους ιούς HSV1 και HSV2, εκ των οποίων ο δεύτερος αφορά στην πλειοψηφία των μολύνσεων. Η προσβολή από γεννητικό έρπη συμβαίνει συνήθως µε γεννητική, πρωκτική η στοµατική σεξουαλική επαφή µε άτοµα, τα οποία μόλις είχαν αρχίσει να συνέρχονται από μόλυνση γεννητικού έρπητος. Τα πρώτα συμπτώματα εκδηλώνονται 5-7 ηµέρες μετά τη σεξουαλική επαφή και αφορούν στον µεν άνδρα κνησµό στο πέος, στη δε γυναίκα κνησµό στην έσω επιφάνεια των μεγάλων χειλέων του αιδοίου. Σε ορισμένες περιπτώσεις εκδηλώνεται κεφαλαλγία και πυρετική κίνηση. Μετά την πάροδο 24 ωρών από την εκδήλωση των πρώτων συμπτωμάτων εµφανίζονται πολλά μικρά ερυθρωπά και επώδυνα εξογκώµατα, τα οποία μεταφορτώνονται στη συνέχεια σε φυσαλίδες, οι οποίες περιέχουν υγρό. Σύντοµα οι φυσαλίδες ρήγνυνται, εγκαταλείποντας στη θέση τους πλήθος από επώδυνα έλκη, τα οποία μετά την πάροδο 4-5 ηµερών ξηραίνονται και επουλώνονται. Κατά τη διάρκεια της συγκεκριμένης περιόδου και για χρονικό διάστηµα μιας περίπου εβδομάδας μετά την προσβολή από τον ιό, το άτοµο αποβάλλει τον ιό από την περιοχή της μόλυνσης και μπορεί να τον μεταδώσει µε όποιο άτοµο έρθει σε σεξουαλική επαφή. Στο διάστηµα της αρχικής προσβολής από τον ιό και ύστερα από κάθε επαφή µε τη μολυσμένη περιοχή, πρέπει να ακολουθεί σχολαστικός καθαρισµός των χεριών. Υποτροπή μπορεί να παρατηρηθεί, όταν ο ευρισκόμενος στο γάγγλιο ιός επιστρέψει δια του νεύρου στις περιοχές του δέρµατος ή του βλεννογόνου, οι οποίες είχαν αρκετά μολυνθεί. Ο ιός μόλις εισέλθει στο δέρµα, μπορεί να παραµείνει σε λανθάνουσα κατάσταση μέχρι να εξαφανιστεί ή να προκαλέσει υποτροπή µε την εµφάνιση πλήθους φυσαλίδων. Η υποτροπιάζουσα προσβολή είναι λιγότερο επώδυνη και μικρότερης διάρκειας από την αρχική. Η διάγνωση τίθεται µε την καλλιέργεια εκκρίματος σε ιστούς, το οποίο λαµβάνεται από τα έλκη και σε ορισμένες περιπτώσεις γυναικών µε την καλλιέργεια επιχρίσματος, το οποίο λαµβάνεται από τον τράχηλο της μήτρας. Επίσης είναι δυνατό να αναγνωριστεί µε τη χρήση ηλεκτρονικού μικροσκοπίου, µόριο του ιού από υλικό το οποίο έχει ληφθεί από τις φυσαλίδες. Ως προς τη θεραπεία του γεννητικού έρπητος, πρέπει να επισημανθεί, ότι δεν υφίστανται ειδικό φαρμακευτικό παρασκεύασµα και ως εκ τούτου χρησιμοποιούνται τοπικά πάγος ή αναλγητικές αλοιφές για την αντιμετώπιση του ισχυρού άλγους και αλοιφή acyclovir, η οποία απλώνεται επί των φυσαλίδων κάθε 6 ώρες. ΣΥΦΙΛΗ Η σύφιλη έχει ως αίτιο το Treponema pallidum (ωχρά σπειροχαίτη) και μεταδίδεται κυρίως µε τη συνουσία µε άτοµο το οποίο πάσχει από τη νόσο, µε την προϋπόθεση να υπάρχει λύση της συνέχειας του δέρµατος ή των βλεννογόνων. Είναι δυνατό επίσης να μεταδοθεί µε άµεση επαφή και σπανιότερα µε τη χρήση 53

63 προσωπικών αντικειμένου κάποιου πάσχοντος. Η νόσος κατά την εξέλιξη της παρουσιάζει τα εξής τρία στάδια: 1. Πρωτοπαθές στάδιο: Εκδηλώνεται τρεις εβδομάδες μετά την μόλυνση µε κύριο σύµπτωµα το έλκος ενοφθαλμισμού. Το έλκος είναι ερυθράς χροιάς, σκληρό, χωρίς άλγος ή ευαισθησία, συνήθως μικρού μεγέθους. Μετά την πάροδο 2-6 εβδομάδων από την εµφάνισή του υποχωρεί χωρίς θεραπεία. 2. Δευτεροπαθές στάδιο: Εκδηλώνεται 6 περίπου εβδομάδες μετά την εµφάνιση του έλκους, µε εξανθήματα στο θώρακα και την κοιλιακή χώρα, συνοδευόμενο από ανορεξία, άλγος στις αρθρώσεις, μυαλγίες και κεφαλαλγίες. Αργότερα εµφανίζεται το βλατιδώδες συφιλιδικό εξάνθημα εντοπιζόμενο στον κορµό, τα άκρα και το πρόσωπο, το οποίο μπορεί να συνοδεύεται από τριχόπτωση και µμελανοδερμία. Το συγκεκριμένο στάδιο της σύφιλης, εάν δεν αντιμετωπισθεί θεραπευτικά, διαρκεί 2-3 χρόνια και χαρακτηρίζεται ως ιδιαίτερα μεταδοτικό. 3. Τριτοπαθές στάδιο: Εκδηλώνεται χρόνια μετά το δευτεροπαθές στάδιο και συνοδεύεται από εκδηλώσεις στο δέρµα και τους βλεννογόνους, όπως είναι τα ελκυτικά οζίδια, τα φύµατα και τα κοµµιώµατα, καθώς και από εκδηλώσεις στα σπλάχνα, όπως είναι η συφιλιδική αορτίτις ή η νευρική σύφιλη. Η θεραπευτική αντιμετώπιση της σύφιλης πραγματοποιείται µε τη χρήση πενικιλλίνης, ενώ σε περιπτώσεις ευαισθησίας προς αυτή συνιστάται χορήγηση τετρακυκλινών και ερυθροµυκίνης. Η θεραπεία πρέπει να εφαρμόζεται και στους δυο ερωτικούς συντρόφους. ΚΟΛΠΙΚΗ ΜΥΚΗΤΙΑΣΗ Το 90% των περιπτώσεων κολπικής μυκητίασης έχει ως αίτιο το μύκητα Candida albicans. Στις γυναίκες το κύριο σύµπτωµα αφορά σε έντονο κνησµό στον κόλπο και στο αιδοίο, ο οποίος συνοδεύεται από την αποβολή παχύρρευστου λευκού και άοσµου κολπικού απεκκρίματος. Ο κνησµός είναι δυνατό για δευτερογενή μόλυνση, η οποία έχει ως αποτέλεσµα μικρές και εξαιρετικά επώδυνες πληγές. Στους άνδρες η μόλυνση προέρχεται από την παρουσία μυκήτων στον κόλπο των ερωτικών τους συντρόφων και προκαλεί κνησµό στην ακροπόσθια και στη βάλανο του πέους. Σε ορισμένες περιπτώσεις παρατηρείται ουρηθρικό έκκριµα και σπανιότερα εµφάνιση μικρών επιφανειακών ελκών στη βάλανο του πέους. Η διάγνωση τίθεται µε τον έλεγχο στο μικροσκόπιο δείγματος απεκκρίματος. Η θεραπεία εφαρμόζεται µε μυκητοκτόνες ταμπλέτες ή αλοιφές, των οποίων η τοποθέτηση στον κόλπο γίνεται µε τη χρήση ειδικού εµβόλου. Η διάρκεια της θεραπείας εξαρτάται από το φάρμακο το οποίο έχει επιλεγεί, ενώ συνίσταται να επαλείφει ο ερωτικός σύντροφος το πέος του µε μυκητοκτόνο κρέµα. Σε περιπτώσεις επίµονης ή υποτροπιάζουσας κολπικής μυκητίασης, η οποία εµφανίζεται στο 5% περίπου των γυναικών, η θεραπεία η οποία συνίσταται είναι η χρήση του φαρµάκου ketokonazole, το οποίο λαµβάνεται από το στόµα. ΤΡΙΧΟΜΟΝΑΔΩΣΗ Η τριχοµονάδωση έχει ως αίτιο το πρωτόζωο Trichomonas vaginalis, και τρόπο μετάδοσης κυρίως τη σεξουαλική επαφή µε μολυσμένο άτοµο. Στις γυναίκες τα συμπτώματα αφορούν σε κνησµό, συχνουρία και έκκριση από τον κόλπο δύσοσμου και κίτρινης χροιάς υγρού. Σε ποσοστό 5% των γυναικών είναι δυνατό να µην εκδηλωθούν συμπτώματα ή αν εκδηλώνονται περιστασιακά άλγος κατά την ούρηση ή έκκριση από την ουρήθρα. Στους άνδρες η τριχοµονάδωση εκδηλώνεται µε 54

64 μορφή ουρηθρίτιδας, ενώ είναι δυνατό, όπως και στις γυναίκες, να µην παρουσιαστεί κανένα σύµπτωµα. Η διάγνωση τίθεται µε την ανίχνευση του παρασίτου σε άµεσα παρασκευάσµατα του εκκρίματος ή µε την καλλιέργεια του σε ειδικά θρεπτικά υλικά. Η θεραπευτική αντιμετώπιση επιτυγχάνεται µε τη χορήγηση μετρονιδαζόλης και στους δυο ερωτικούς συντρόφους. ΜΗ ΕΙΔΙΚΗ ΚΟΛΠΙΤΙΔΑ Τα αίτια της µη ειδικής κολπίτιδας είναι από κοινού το βακτήριο Cardnerella vaginalis και κάποιο αναερόβιο βακτηρίδιο, τα οποία διαβιούν φυσιολογικά στο γυναικείο κόλπο και αλληλεπιδρώντας μεταξύ τους προκαλούν δύσοσμη και γκρίζας χροιάς κολπική έκκριση. Η θεραπευτική της αντιμετώπιση συνίσταται στη χρήση μετρονιδιαζόλης. ΦΘΕΙΡΙΑΣΗ ΤΟΥ ΕΦΗΒΑΙΟΥ Οφείλεται στις φθείρες του εφηβαίου, οι οποίες είναι οργανισµοί δια γυµνού οφθαλμού. Μεταφέρονται από άνθρωπο σε άνθρωπο κατά τη διάρκεια τη σεξουαλικής επαφής και σε ορισμένες περιπτώσεις από κλινοσκεπάσματα, εσώρουχα και πετσέτες. Τα συμπτώματα αφορούν σε έντονο κνησµό και ερυθρότητα του εφηβαίου. Η διάγνωση τίθεται µε την ανεύρεση των φθειρών και των αυγών τους στις τρίχες του εφηβαίου, ενώ η θεραπευτική αντιμετώπιση επιτυγχάνεται µε σχολαστική τοπική καθαριότητα και µε χρήση ειδικών φθειροκτόνων υπό μορφή αλοιφής ή σκόνης. ΜΟΛΥΣΜΑΤΙΚΗ ΤΕΡΜΙΝΘΟΣ Η μολυσματική τέρµινθος έχει ως αίτιο ιό, ο οποίος εισχωρεί στο δέρµα μεταδιδόμενος από άτοµο σε άτοµο µε στενή σωµατική επαφή. Η μόλυνση από τον ιό προκαλεί βλατίδες, οι οποίες περιέχουν μικρή ποσότητα κολλώδους υγρού και οι οποίες εντοπίζονται συχνότερα στην περιοχή των γεννητικών οργάνων. Η μολυσματική τέρµινθος δεν πρέπει να εμπνέει ανησυχία, αφού βεβαιωμένα δεν ενέχει σοβαρές επιπτώσεις. ΜΑΛΑΚΟ ΕΛΚΟΣ Το αίτιο του μαλακού έλκους είναι το βακτηρίδιο Haemophilus ducreyi, το οποίο εισέρχεται από το δέρµα ή τους βλεννογόνους. Τα συμπτώματα αφορούν την εµφάνιση μικρών επώδυνων ελκών στο πέος του άνδρα και στην επιφάνεια των χειλιών του αιδοίου της γυναίκας. Τα έλκη διευρύνονται τάχιστα και αποκτούν ακανόνιστη περιφέρεια και εσχαρωτή βάση. Είναι μαλακά, εξαιρετικά επώδυνα, αιμορραγούν εύκολα και συνοδεύονται από διόγκωση των σύστοιχων βουβωνικών λεμφαδένων. Η θεραπευτική αντιμετώπιση επιτυγχάνεται µε τη χορήγηση σουλφαµιδίων και τετρακυκλίνης. ΒΟΥΒΩΝΙΚΗ ΛΕΜΦΟΚΟΚΚΙΩΜΑΤΩΣΗ Η βουβωνική λεµφοκοκκιωµάτωση (LGV) έχει ως αίτιο τα χλαµύδια και μεταδίδεται µε κολπική, πρωκτική ή στοµατική σεξουαλική επαφή µε μολυσμένο άτοµο. Τα συμπτώματα εκδηλώνονται 7-12 ηµέρες μετά την μόλυνση και αφορούν 55

65 σε σχηματισμό φλύκταινας στην επιφάνεια του πέους του άνδρα και στην επιφάνεια των εξωτερικών γεννητικών οργάνων της γυναίκας µε προσβολή των σύστοιχων λεμφαδένων, οι οποίοι διογκώνονται και καθίστανται επώδυνοι. Τα έλκη επουλώνονται µε βραδύ ρυθµό, εγκαταλείποντας σηµάδια, ενώ η διόγκωση των λεμφαδένων είτε υποχωρεί, είτε τα οζίδια ρήγνυνται, απελευθερώνοντας πυκνό κρεµώδες υλικό, μέσα από τις λύσεις της συνέχειας του δέρµατος. Η διάγνωση τίθεται µε απλή παρατήρηση της περιοχής και επιβεβαιώνεται µε ειδική εξέταση. Η θεραπευτική αντιμετώπιση επιτυγχάνεται µε τη χορήγηση αντιβιοτικών. ΕΞΕΛΚΩΤΙΚΟ ΚΟΚΚΙΩΜΑ ΤΟΥ ΑΙΔΟΙΟΥ Το εξελκωτικό κοκκίωµα του αιδοίου ή βουβωνικό κοκκίωµα έχει ως αίτιο το βακτηρίδιο Donavania granulonatis. Εµφανίζεται σπάνια στις αναπτυγμένες χώρες. Θεωρείται ως ένα Σ.Μ.Ν. χαµηλής μεταδοτικότητας µε κύρια συμπτώματα την εµφάνιση μικρών, ερυθρών βλατίδων στην επιφάνεια των γεννητικών οργάνων, οι οποίες στη συνέχεια και σε περίπτωση µη θεραπευτικής αντιμετώπισης ρήγνυται, εγκαταλείποντας ακανόνιστα έλκη, επεκτεινόμενα σε όλη την περιοχή των εξωτερικών γεννητικών οργάνων. Η διάγνωση τίθεται µε την λήψη εκκρίματος από τα έλκη, ενώ η θεραπευτική αντιμετώπιση επιτυγχάνεται µε τη χορήγηση αντιβιοτικών. ΗΠΑΤΙΤΙΔΕΣ Α, Β και C Οι ηπατίτιδες δεν αποτελούν αµιγή Σ.Μ.Ν. Παραταύτα, οι ιοί HAV και HBV είναι δυνατό να μεταδοθούν και κατά τη διάρκεια σεξουαλικής επαφής µε μολυσμένο άτοµο. Ο HAV αποβάλλεται σε μεγάλες ποσότητες από τα κόπρανα του μολυσμένου ατόµου, το οποίο μπορεί να τον μεταδώσει στον ερωτικό του σύντροφο κατά τη διάρκεια στοµατο-γεννητικής ή στοµατο-πρωκτικής επαφής. Μετά την πάροδο 30 περίπου ηµερών από την μόλυνση το άτοµο αισθάνεται αδιάθετο, ενώ λίγες ηµέρες αργότερα εκδηλώνεται ίκτερος. Παράλληλα, δημιουργούνται αντισώματα, τα οποία τον προστατεύουν από περαιτέρω μολύνσεις. Ο HBV μεταδίδεται µε τον ίδιο τρόπο µε αυτόν που μεταδίδεται και ο HAV και προκαλεί ανάλογα συμπτώματα. Εάν ένας φορέας HBV έλθει σε στενή σωµατική επαφή µε κάποιο άτοµο και ειδικά εάν η συγκεκριμένη επαφή περιλαμβάνει στοµατογεννητική ή στοµατο-πρωκτική επαφή, τότε εγκυμονείτε σοβαρός κίνδυνος μετάδοσης του ιού. Τέλος, τις μεγαλύτερες πιθανότητες HBV ιοφορίας, τις παρουσιάζουν οι ομοφυλόφιλοι άνδρες, οι οποίοι εύκολα μπορούν να μεταδώσουν την μόλυνση στον σεξουαλικό τους σύντροφο. Η HCV είναι ένας ιός που απαντάται στο αίμα (κυκλοφορεί στο αίμα) και μπορεί να προκαλέσει βλάβη στο συκώτι. Μπορεί να υπάρχει για πολλά χρόνια (χρόνια πάθηση) χωρίς την αίσθηση οποιασδήποτε ένδειξης ασθένειας, ή μπορεί να παρουσιαστούν τα ακόλουθα κοινά συμπτώματα, αυτά είναι και ο τρόπος που το σώμα προειδοποιεί ότι το συκώτι δεν είναι υγιές: Μια ασυνήθιστη έλλειψη ενέργειας (κόπωση), Αίσθηση για έμετο (ναυτία), Πόνος κάτω από τα πλευρά, Δυσανεξία (έλλειψη ανοχής) λαδερών, λιπαρών τροφών, Δυσανεξία στο αλκοόλ και ορισμένα φάρμακα. Υπάρχουν τουλάχιστον έξι σημαντικοί τύποι ηπατίτιδας C, γνωστοί ως γονότυποι ηπατίτιδας C. Είναι όλοι ελαφρώς διαφορετικοί και αριθμούνται ως 1,2,3,4,5,

66 4.4.1 Σύνδρομο Επίκτητης Ανοσολογικής Ανεπάρκειας (ΣΕΑΑ-AIDS) Εισαγωγικά στοιχεία Καµιά από τις ασθένειες, που έκαναν την εµφάνιση τους κατά τη διάρκεια του αιώνα που διανύουμε, δεν αναστάτωσε τόσο τις κοινωνικές δοµές και την πολιτιστική ταυτότητα των ανεπτυγμένων, κυρίως, χωρών όσο το Σύνδρομο της Επίκτητης Ανοσολογικής Ανεπάρκειας (ΣΕΑΑ). Το ΣΕΑΑ διαπλέκεται στη δημιουργία και τη μεταβολή των κοινωνικών δεσµών, στην κοινωνική διαφοροποίηση, στις μορφές αλληλεγγύης και αποκλεισμού, προκαλώντας παράλληλα οδυνηρές ψυχοσωματικές, κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις στα «θύµατα» του, στο οικογενειακό τους περιβάλλον, αλλά και στο σύνολο του πληθυσμού σε παγκόσμιο επίπεδο. Το Σύνδρομο Επίκτητης Ανοσολογικής Ανεπάρκειας (ΣΕΑΑ)-Acquired Immune Deficiency Syndrome (AIDS),είναι νόσος χρόνια, πολυσυστηµατική και θανατηφόρα. Το αίτιο του ΣΕΑΑ είναι ο ιός της ανθρώπινης ανοσοανεπάρκειας, Humman Immunodeficiency Virus (HIV). Ο HIV ανήκει σε µια μεγάλη οµάδα RNA ιών τους ρετροϊούς. Σήµερα γίνεται λόγος για τύπο HIV1 και HIV2, την αναγνώριση του ιού HIV3 και πολλές ποικιλίες του, ώστε να γίνεται αναφορά σε πολυπληθιακή οικογένεια ιών. Ο HIV ενσωματώνεται ισόβια στο γεννητικό υλικό. Προσβάλλει τα Τ4 λεµφοκύτταρα µε τους CD4 υποδοχείς, τα μονοκύτταρα-μακροφάγα, τα κύτταρα του Langerhans και οµάδα νευρογλοιακών κυττάρων του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος και του νωτιαίου μυελού. Ο HIV µέσω γνωστών και άγνωστων μηχανισμών προκαλεί προοδευτικά ελάττωση ή εξαφάνιση των Τ4 λεμφοκυττάρων, λόγω δε του βασικού ρόλου τους στους μηχανισμούς της ανοσορύθµισης, οδηγεί στην πλήρη αποδιοργάνωση του ανοσοποιητικού συστήματος. Πηγή μόλυνσης του HIV είναι μόνον ο μικροβιοφορέας άνθρωπος. Τρόποι μετάδοσης Οι τρόποι μετάδοσης του ιού HIV είναι οι εξής: 1. Η σεξουαλική μετάδοση: Ο ιός μπορεί να μεταδοθεί τόσο κατά την ανδρική ομοφυλοφιλική σεξουαλική επαφή, όσο και κατά την ετεροφυλοφιλική. Πρέπει μάλιστα να επισημανθεί, ότι ενώ αρχικά η λοίμωξη ήταν ιδιαίτερα συχνή, κατά κύριο λόγο, ανάµεσα στους ομοφυλόφιλους, η ετεροφυλοφιλική οδός αποτελεί πλέον σηµαντικό τρόπο μετάδοσης, αφού τα μεγαλύτερα ποσοστά αύξησης της επίπτωσης της λοίμωξης αφορούν σε γυναίκες. Η σεξουαλική πρακτική, που εγκυμονεί τον υψηλότερο κίνδυνο μετάδοσης του HIV, είναι η επαφή από το ορθό. Η αυξημένη διασπορά του ιού στους ομοφυλόφιλους βρίσκεται σε συνάρτηση µε τη συχνή εναλλαγή των ερωτικών συντρόφων, τις παθητικές σεξουαλικές επαφές και τις ευκαιρίες τραυματισμού. Αντίθετα, η μετάδοση του ιού HIV µε γυναικεία ομοφυλοφιλική επαφή φαίνεται ότι είναι σπάνια, όπως επίσης σπάνια είναι και η μετάδοση µε το στοµατικό έρωτα. Η μετάδοση του ιού κατά την ετεροφυλοφιλική επαφή είναι ευκολότερη από τον άνδρα στη γυναίκα παρά αντιστρόφως. Ο κίνδυνος μάλιστα είναι μεγαλύτερος κατά το αρχικό στάδιο της λοίμωξης και κατά τα τελευταία στάδια της νόσου, όταν υπάρχουν φλεγμονές ή τραυματισμοί των βλεννογόνων των γεννητικών οργάνων της γυναίκας και ιδιαίτερα του κόλπου και επιπρόσθετα, όταν συνυπάρχουν άλλα 57

67 σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα που προκαλούν εξελκώσεις, όπως είναι ο έρπις, το μαλακό έλκος και η σύφιλη καθώς και όταν υπάρχει συχνή πρωκτική επαφή. Αντίστοιχα η μετάδοση από την γυναίκα προς τον άνδρα είναι πιθανότερη, όταν η γυναίκα βρίσκεται στο αρχικό ή στο τελικό στάδιο της νόσου και όταν υπάρχει σεξουαλική επαφή κατά τη διάρκεια της έµµηνου ρύσης. Τέλος, στη γυναίκα ο ιός δεν ανευρίσκεται στις ωοθήκες, αλλά σε όλη τη διαδρομή του υπόλοιπου γεννητικού συστήματος, σε αυξημένη μάλιστα συχνότητα στην εξωτερική επιφάνεια του τραχήλου, της μήτρας και πολύ συχνότερα στο βλεννογόνου του κόλπου. Αντίστοιχα, στον άνδρα, ο ιός δεν ανιχνεύεται στους όρχεις, αλλά σε όλη τη λοιπή διαδρομή του σπέρµατος. 2. Αιµατογενώς: Με τη μετάγγιση μολυσμένου αίµατος, πλάσµατος ή παραγώγων αυτού, µε βιολογικά υγρά, ιστούς, όργανα και σπέρµα. Με τον αυστηρό έλεγχο της αιμοδοσίας σήµερα ο κίνδυνος της μετάγγισης σχεδόν έχει μηδενιστεί. Η μετάδοση γίνεται και µε τη μεταφορά μικρής ποσότητας αίµατος από κοινή χρήση βελόνων και συριγγών τοξικομανών ή τρύπηµα βελόνας ή αιχμηρών αντικειμένων µε μολυσμένο αίµα. 3. Προγεννητική και κάθετη μετάδοση: Είναι δυνατόν να συµβεί δια µέσω του πλακούντα ενδομητρίως, κατά τη διάρκεια του τοκετού από το αίµα και τα κολπικά υγρά ή μετά τον τοκετό κατά τη διάρκεια του θηλασµού. Το 15-30% των νεογνών, που γεννιούνται από HIV θετικές μητέρες, μολύνονται από τον ιό, ενώ πρέπει να επισημανθεί, ότι οι μητέρες φορείς HIV που μεταδίδουν στο κύηµα ή το νεογνό τους τον ιό, είναι στην συντριπτική τους πλειοψηφία χρήστες ενδοφλέβιων ναρκωτικών ή είχαν ερωτικό σύντροφο φορέα. Η μετάδοση των τριών παραπάνω τρόπων έχει αποδειχθεί. Δεν υπάρχει ένδειξη για μολύνσεις από ιδρώτα, δάκρυα, ούρα, κόπρανα, δείγματα εντόµων καθώς και µε τροφές, νερό, αέρα, κοινή χρήση συσκευών φαγητού και ποτηριών ή άλλων αντικειμένων όπως τηλεφωνικές συσκευές, χειραψία, μεταχειρισμένα ρούχα και κολυμβητικές δεξαμενές. Κλινικές εκδηλώσεις Χρόνος επώασης. α) Εκδήλωση αρχικά που μοιάζει µε λοιµώδη μονοπυρήνωση, µε επώαση 1-2 μήνες, β) Σύνδρομο γενικευμένης λεµφαδενοπάθειας µε επώαση μέχρι και ένα χρόνο, γ) Συνδυασµός λεµφαδενοπάθειας και άλλων συμπτωμάτων που καλείται Aids Related Complex (ARC), δηλαδή σύμπλεγμα σχετιζόμενο µε το AIDS), δ) Πλήρες AIDS µε επώαση 6-7 χρόνια και µε προοδευτική εµφάνιση σοβαρών ευκαιριακών λοιμώξεων, νεοπλάσματα Kaposi, νευρολογικών εκδηλώσεων και άλλα που χρίζονται νοσηλείας. Κάθε άρρωστος µε AIDS δεν είναι απαραίτητο να περάσει από όλα τα παραπάνω στάδια. Αναλυτικότερα, η εξέλιξη της μόλυνσης μπορεί να ακολουθήσει την εξής πορεία µε ανάλογα συμπτώματα αρκεί να υπάρξουν οι κατάλληλες προϋποθέσεις για την μόλυνση. Όταν ο ιός µπει στην κυκλοφορία επιτίθεται στα Τ-λεμφοκύτταρα και τα καταστρέφει. Μόλις αρχίσει η καταστροφή των κυττάρων παρουσιάζονται και τα πρώτα συμπτώματα στον άνθρωπο: Σηµαντική απώλεια βάρους. Αυτό παρατηρείται στο 90% των περιπτώσεων. Χρόνια διάρροια σε ποσοστό περίπου 65-70%. Διάρκεια διάρροιας πάνω από ένα χρόνο. Παρατεταμένος πυρετός στο 80% περίπου των περιπτώσεων, διάρκειας πάνω από ένα μήνα. Προοδευτικά εµφανίζεται: Συνεχής βήχας-περισσότερο από ένα μήνα, γενικευμένη δερματίτιδα, λεµφαδενοπάθεια, ευκαιριακές λοιμώξεις, καθολική μόλυνση µε 58

68 έρπητα, τριχωτή λευκοπλακία. Η παρουσία σαρκώματος Kaposi ή κρυπτοκοκκικής μηνιγγίτιδας αποτελούν σηµαντικά διαγνωστικά στοιχεία του AIDS. Θεραπευτική αγωγή Είναι συμπτωματική, υποστηρικτική και ειδική για τις ευκαιριακές λοιμώξεις. Δεν υπάρχει ειδική θεραπεία µε ιοκτόνο ώστε να πετυχαίνεται η ανασύσταση του ανοσοποιητικού συστήματος. Πρόληψη-Προφύλαξη Η εξάπλωση του ΣΕΑΑ µε ταχύτατο ρυθµό σε όλο τον κόσµο, σε συνάρτηση µε την έλλειψη θεραπευτικών σχημάτων ίασης και αποτελεσματικού εμβολίου, επιβάλλουν ως κύριο µέσο προστασίας του πληθυσμού την προληπτική αντιμετώπιση του προβλήματος. Η διαδικασία αυτή περιλαμβάνει τα εξής δυο σκέλη: 1. Την πρωτογενή πρόληψη για προφύλαξη από το ΣΕΑΑ που αφορά στην ουσιαστική, συστηµατική και συνεχή ενημέρωση όλων των κοινωνικών οµάδων για την αιτιολογία, τους τρόπους μετάδοσης της λοίμωξης και τους υφιστάμενους τρόπους προστασίας. Η ενημέρωση επιβάλλεται να πραγματοποιείται µε βάση τις κλασικές αρχές της ανθρώπινης επικοινωνίας, αποφεύγοντας μεθόδους εξαναγκασμού, κοινωνικής περιθωριοποίησης και διχοτομικής συμπεριφοράς. Ιδιαίτερη σηµασία πρέπει να δίδεται στην ενημέρωση και την εκπαίδευση από τη σχολική ηλικία µε στόχο την αποφυγή επικίνδυνων ερωτικών συμπεριφορών, καθώς και την αποφυγή εµπλοκής µε τη χρήση ναρκωτικών ουσιών, που επεκτείνουν τον κίνδυνο μετάδοσης της νόσου. 2. Τη μείωση στο ελάχιστο των δυσάρεστων βιολογικών και ψυχοκοινωνικών επιπτώσεων της νόσου στους ασθενείς, στους φορείς, στο οικογενειακό τους περιβάλλον, αλλά και στο κοινωνικό σύνολο ευρύτερα. Πρόληψη της σεξουαλικής μετάδοσης Ο κίνδυνος μετάδοσης του ιού µε τη σεξουαλική επαφή αφορά στο σύνολο των ατόµων από την εφηβική ηλικία και μετά. Οι σεξουαλικές σχέσεις αποτελούν µια φυσιολογική ανθρώπινη δραστηριότητα, που δύσκολα εποπτεύεται. Κάθε προσπάθεια, που σχετίζεται µε την εφαρμογή κανόνων ορθής σεξουαλικής συμπεριφοράς είναι δύσκολη αλλά απαραίτητη για την αντιμετώπιση του προβλήματος του ΣΕΑΑ. Η ρεαλιστική προληπτική πρακτική είναι η χρήση αντισύλληψης. Επιβάλλεται όµως παράλληλα η προσεκτική επιλογή των ερωτικών συντρόφων και η αποφυγή συνηθειών στις σεξουαλικές επαφές που εγκυμονούν κινδύνους. Προφυλάξεις για τους φορείς και τους ασθενείς µε ΣΕΑΑ Με το δεδομένο ότι οι φορείς και οι ασθενείς µε ΣΕΑΑ είναι άτοµα μειωμένης φυσικής αντίστασης και μολυσματικά για το περιβάλλον τους, πρέπει να τηρούν επιµελώς τις παρακάτω βασικές αρχές προφύλαξης: 1) Τήρηση των κανόνων ατοµικής υγιεινής. 2) Προφύλαξη, στο μέτρο του δυνατού, από διάφορες λοιμώξεις. 3) Αποφυγή έντονης σωµατικής και ψυχικής κόπωσης. 4) Καλή διατροφή. 5) Ειδική δίαιτα σε περίπτωση εµφάνισης διαρροϊκού συνδρόµου. 59

69 6) Λήψη φαρµάκων µόνο κατόπιν οδηγιών του θεράποντα ιατρού. 7) Αποκλειστική χρήση των ατοµικών ειδών υγιεινής. 8) Χρησιμοποίηση βελόνων και συριγγών μιας χρήσης. 9) Αποφυγή συχνής εναλλαγής ερωτικών συντρόφων-επιλογή σταθερού ερωτικού συντρόφου. 10) Χρήση αντισυλληπτικών μέτρων προστασίας. 11) Αποφυγή του μητρικού θηλασµού. 12) Ενημέρωση των ατόµων µε τα οποία είχαν σεξουαλικές επαφές στο παρελθόν ή έκαναν κοινή χρήση ναρκωτικών. 13) Επιµελής απολύμανση των επιφανειών που μολύνονται µε το αίµα ή άλλα υγρά του σώµατός τους. Ομάδες υψηλού κινδύνου Οι οµάδες των ατόµων, των οποίων η συμπεριφορά και οι συνήθειες, τους εκθέτουν ιδιαίτερα στον κίνδυνο της HIV λοίμωξης, καλούνται οµάδες υψηλού κινδύνου και περιλαμβάνουν: 1) Ομοφυλόφιλους-αμφιφυλόφιλους άνδρες. 2) Χρήστες ενδοφλέβιων ναρκωτικών. 3) Πολυμεταγγιζόμενους. 4) Κατοίκους περιοχών όπου η νόσος ενδημεί. 5) Άτοµα µε πολυγαµικές σχέσεις. 6) Ερωτικούς συντρόφους ασθενών µε ΣΕΑΑ. 7) Παιδιά ασθενών µε ΣΕΑΑ. 8) Ιερόδουλες και οι πελάτες τους. 60

70 5. ΚΑΚΟΠΟΙΗΣΗ 5.1 Ορισμός κακοποίησης Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, «η κακοποίηση ή κακομεταχείριση του ατόμου περιλαμβάνει όλες τις μορφές σωματικής ή συναισθηματικής κακής μεταχείρισης, σεξουαλικής παραβίασης, παραμέλησης ή παραμελημένης θεραπευτικής αντιμετώπισης ή εκμετάλλευσης για εμπορικούς σκοπούς, η οποία καταλήγει σε συγκεκριμένη ή εν δυνάμει βλάβη που αφορά στη ζωή και στην ανάπτυξη του ατόμου, στα πλαίσια μιας σχέσης ευθύνης, εμπιστοσύνης και δύναμης». 5.2 Ιστορική αναδρομή Α. Η πλευρά της μυθολογίας Η σημερινή αντίληψη της κακοποίησης παιδιών και η αντιμετώπιση της ως ιατροκοινωνικό πρόβλημα, άρχισε ουσιαστικά από το 1962 όταν ένας παιδίατρος στις Η.Π.Α. ο Henry Kempe, χρησιμοποίησε πρώτος τον όρο Bateret Child Syndrome, «Το σύνδρομο του κακοποιημένου (χτυπημένου) παιδιού». Ο Kempe έκανε μια περιγραφή των παιδιών του κακοποιούνται μέσα στην οικογένεια των τραυμάτων τους όπως και των γονιών που κακοποιούν τα παιδιά τους. Η περιγραφή του ήταν βασισμένη σε στοιχεία που μαζεύτηκαν από ερωτηματολόγιο που συμπληρώθηκε από τους συναδέλφους του σε διάφορα παιδιατρικά κέντρα της Αμερικής. Οι πρώτες αντιδράσεις στις δημοσιεύσεις του Kempe ήταν δυσπιστία και άρνηση οι γιατροί προτιμούσαν να πιστέψουν τις αντιφατικές και απίθανες εξηγήσεις που οι γονείς έδιναν για τα τραύματα των παιδιών τους. Σιγά-σιγά, όμως στην Αμερική και σ άλλες χώρες, οι γιατροί άρχισαν να παραδέχονται ότι εκείνοι που φροντίζουν τα παιδιά, καμιά φορά μπορεί να τα τραυματίσουν. Άρχισαν να σκέφτονται την κακοποίηση σαν «πιθανή διάγνωση» στην περίπτωση κακώσεων σε βρέφη και την παραμέληση και στέρηση μητρικής φροντίδας σαν αιτία στασιμότητας της σωματικής ανάπτυξης ενός παιδιού. Η διάγνωσή τους ήταν πιο εύκολη όταν υπήρχε ιστορικό εγκληματικής δράσης στην οικογένεια ή όταν ένας γονιός παρουσίαζε ψυχιατρικά προβλήματα ή ήταν ναρκομανής ή αλκοολικός. Σταδιακά, όμως, όλο και περισσότεροι γιατροί αντιμετωπίζουν περιπτώσεις κακοποίησης σε «φυσιολογικές» οικογένειες. Ταυτόχρονα, άρχισαν να καταλαβαίνουν, ότι στην αρρώστια αυτή η διάγνωση είναι πιο απλή από τη θεραπεία, και στην αντιμετώπιση του προβλήματος οι παιδίατροι ζήτησαν βοήθεια από τους συνεργάτες από τους κοινωνικούς λειτουργούς, τους ψυχιάτρους και ψυχολόγους ή και το αντίθετο. Η διάγνωση της κακοποίησης, ειδικά όταν τα τραύματα είναι θανατηφόρα, έχει και τη νομική της πλευρά. Η βρεφοκτονία και η παιδοκτονία ήταν πάντα αντικείμενα της ιατροδικαστικής και οι πιο φανερές περιπτώσεις, οδηγούσαν το δράστη στο δικαστήριο. Όπως στην κλινική, έτσι και στην παθολογοανατομική, η τάση ήταν να χρησιμοποιηθεί η διάγνωση «ατύχημα», οπότε υπήρχε αμφιβολία. Έτσι κι αλλιώς, τα ατυχήματα πάντα είχαν μεγάλη συχνότητα στην παιδική ηλικία. Παράλληλα με τους 61

71 κλινικούς γιατρούς, οι παθολογοανατόμοι απέκτησαν νέες γνώσεις γύρω από την αιτιολογία των κακώσεων, οι ιατροδικαστές έγιναν πιο φιλύποπτοι και οι νομικές υπηρεσίες αναγκάστηκαν να βρουν καινούργιους τρόπους αντιμετώπισης του προβλήματος. Ότι συμβαίνει στον τομέα της ιατρικής προκαλεί πάντα το ενδιαφέρον του περισσότερου κόσμου και ο συνδυασμός της βίας μ ένα νέο «σύνδρομο» έγινε αφορμή στην αρχή για όργια δημοσιογραφικών υπερβολών. Οι γονείς παρουσιάστηκαν σαν «απάνθρωποι», «σκληροί», «κτήνη», «τέρατα». Το πέρασμα του χρόνου όμως, έφερε μελέτες που δείχνουν ότι οι γονείς οι ίδιοι είναι θύματα είτε της κοινωνίας είτε των δικών τους γονιών. Η νομοθεσία έγινε λιγότερο «τιμωρητική» και περισσότερο «θεραπευτική». Γενικά, το φαινόμενο δεν θεωρείται πια σαν νέο πρόβλημα της σύγχρονης κοινωνίας, αλλά μάλλον σαν ένα πρόβλημα που πάντα υπήρχε και που ήταν κρυμμένο μέσα στ άλλα τεράστια προβλήματα των παιδιών των προηγούμενων γενεών όπως πείνα, λοιμώξεις, εγκατάλειψη και υψηλή βρεφική και παιδική θνησιμότητα. Με την άνοδο του επιπέδου ζωής μεγαλύτερη έμφαση δίνεται στα ατομικά δικαιώματα. Η διακήρυξη των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα του παιδιού, ψηφίστηκε ομόφωνα στις 20 Νοεμβρίου Έχει 10 αρχές από τις οποίες οι 4 έχουν άμεση σχέση με τη σημερινή αντίληψη της κακοποίησης και παραμέλησης παιδιών. Αρχή Δεύτερη: «Το παιδί θα απολαμβάνει ιδιαίτερη προστασία και θα του παρέχεται, με νομοθετικά ή άλλα μέσα, ευκαιρίες και δυνατότητες για να μπορέσει ν αναπτυχθεί σωματικά, ψυχικά, ηθικά, πνευματικά και κοινωνικά, με τρόπο φυσιολογικό και υγιεινό και σε συνθήκες ελευθερίας και αξιοπρέπειας. Όταν θεσπίζονται νόμοι για το σκοπό αυτό, πρωταρχική φροντίδα θα είναι η εξασφάλιση των πραγματικών συμφερόντων του παιδιού». Αρχή Τέταρτη: «Το παιδί θα απολαμβάνει τα δικαιώματα της κοινωνικής ασφάλειας. Θα του αναγνωρίζεται το δικαίωμα να μεγαλώνει και να αναπτύσσεται με υγεία. Για το σκοπό αυτό, θα παρέχεται στο παιδί και στη μητέρα του, ιδιαίτερη φροντίδα και προστασία στην οποία περιλαμβάνεται και η ικανοποιητική προγεννητική και μεταγεννητική μέριμνα. Το παιδί θα έχει το δικαίωμα ικανοποιητικής διατροφής, στέγασης, ψυχαγωγία και ιατρικής περίθαλψης». Αρχή Έκτη: «Το παιδί έχει ανάγκη, για την πλήρη και αρμονική ανάπτυξη της προσωπικότητάς του από αγάπη και κατανόηση. Θα μεγαλώσει, όπου είναι δυνατόν, με την ευθύνη και τη φροντίδα των γονιών του και πάντοτε σε μια ατμόσφαιρα στοργής και ηθικής και υλικής ασφάλειας». Αρχή Ένατη: «Το παιδί θα προστατεύεται από κάθε μορφή εγκατάλειψης σκληρότητας και εκμετάλλευσης. Δεν θα είναι αντικείμενο κανενός είδους συναλλαγής». Γενικά, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η στέρηση αυτών των δικαιωμάτων, αποτελεί κακοποίηση του παιδιού. Επίσης, η έκτη αρχή αναγνωρίζει την ειδική ευθύνη των γονιών, και επομένως στο ατομικό επίπεδο γονιός είναι αυτός που είναι στη μοναδική θέση να προξενεί στέρηση των δικαιωμάτων του παιδιού του, δηλαδή να το κακοποιήσει ή να το παραμελήσει. Μέχρι πρόσφατα, το παιδί σε πολλά μέρη του κόσμου, δεν είχε δικαιώματα ήταν «ιδιοκτησία» του πατέρα του ο οποίος μπορούσε να το κάνει ότι ήθελε. Για να γίνει κατανοητό πως η κακοποίηση δεν είναι νέο φαινόμενο, ίσως θα μας βοηθούσε μια γρήγορη ανασκόπηση, α) της ελληνικής μυθολογίας και β) των μορφών μαζικής κακοποίησης παιδιών σε διάφορες ιστορικές εποχές και γεωγραφικές περιοχές (μερικές και όχι πολύ απομακρυσμένες από το «Εδώ και Σήμερα»). Λέγεται, ότι κάθε μορφή ανθρώπινης συμπεριφοράς, έχει 62

72 προηγούμενο στη μυθολογία. Η Ήρα θυμωμένη, επειδή ο σύζυγός της ο Ζεύς, πήγαινε με άλλες γυναίκες, γέννησε εξώγαμα τον Ήφαιστο. Ο Ήφαιστος όμως, ήταν άσχημος, ανάπηρος και κουτσός, πράγμα που η Ήρα δεν άντεξε και τον πέταξε από τον Όλυμπο στη θάλασσα. Σώθηκε από τη Θέτιδα και την Ευρυνόμη, αλλά αναφέρεται ότι πάντα μισούσε τη μητέρα του, ήταν βίαιος και όταν παντρεύτηκε ο ίδιος με την Αφροδίτη ο γάμος απέτυχε. Η ιστορία του Ήφαιστου αποτελεί πραγματικά μια «κλασσική» περίπτωση κακοποίησης παιδιού, με πολλά από τα γνωστά κοινωνικά και ψυχοδυναμικά χαρακτηριστικά. Β. Η ρεαλιστική πλευρά Σε διάφορους πολιτισμούς η θυσία παιδιών ήταν παραδεκτή για θρησκευτικούς σκοπούς. Σε ορισμένες περιόδους της ιστορίας αναφέρονται μαζικές σφαγές παιδιών για πολιτικούς λόγους, όπως παραδείγματος χάριν η Σφαγή του Ηρώδη. Ένα παράδειγμα ήταν μέρος της «τελικής λύσης για τους Εβραίους» του Χίτλερ, ο οποίος στα παιδικά του χρόνια, ήταν ο ίδιος θύμα πατρικής βίας. Ατομική βρεφοκτονία ή εγκατάλειψη αποτελούσαν λύσεις αναγνωρισμένες από την κοινωνία, σε περίπτωση εξώγαμου παιδιού, ανάπηρου ή ακόμα και λάθος φύλου-δηλαδή το αντίθετο φύλο από αυτό που απαιτούν ακόμα και σήμερα σε Ασιατικές κοινωνίες. Υπάρχουν έτσι περιγραφές εγκατάλειψης θηλυκών βρεφών στη σημερινή Κίνα, επειδή το κράτος τιμωρεί τα ζευγάρια που αποκτούν περισσότερα από ένα παιδιά, και προτιμούνται τα αγόρια. 2) Ακρωτηριασμός και ευνουχισμός Στις αραβικές χώρες, ο κλέφτης άσχετα με την ηλικία, τιμωρούνταν με το κάψιμο του χεριού, ο ψεύτης με το κάψιμο της γλώσσας. Επίσης, σε διάφορες χώρες, ακρωτηριασμός γινόταν από τους γονείς, για να ζητιανέψει το παιδί. Ο ευνουχισμός γινόταν για τιμωρία, αλλά επίσης, και τους μικρούς τραγουδιστές, για να διατηρηθεί η ψιλή φωνή. 3) Εργασία από μικρή ηλικία Εκτός από την εργασία από μικρή ηλικία, και συνήθως για πολύ χαμηλό μισθό (πρόβλημα που εξακολουθεί να υπάρχει και σήμερα σε υποανάπτυκτες χώρες, υπήρξαν στο παρελθόν πολλές περιπτώσεις σκλαβιάς παιδιών, καθώς και πούλημα παιδιών από τους γονείς. Ένα σύγχρονο πρόβλημα, σε μερικές χώρες, είναι η σεξουαλική εκμετάλλευση μικρών παιδιών για κερδοσκοπικούς λόγους. 4) Σκληρή τιμωρία Εκτός από την έννοια της ανταμοιβής για κάποια «εγκληματική πράξη», η παραδοσιακή αρχή ήταν ότι η σκληρή τιμωρία χρειαζόταν για την πειθαρχία του παιδιού και ότι αποτελούσε ένα απαραίτητο μέρος της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Οι σημερινές αντιλήψεις της ψυχαγωγίας του παιδιού, έρχονταν σε αντίθεση με τις παλιές θεωρίες, αλλά στην πράξη δεν υπάρχει συμφωνία για το τι είναι παραδεκτό. Στις Σκανδιναβικές χώρες έχει απαγορευτεί κάθε χτύπημα ακόμα και το χαστούκι. Από την άλλη μεριά, δεν έχουν περάσει πολλά χρόνια από τότε που αθωώθηκε ένας έλληνας πατέρας μετά από άγριο ξυλοδαρμό της κόρης του, ηλικίας 12 ετών. Το συμπέρασμα στο δικαστήριο ήταν ότι, κόρη του είναι, δεν τον υπάκουσε, έπρεπε να τη δείρει. Μέχρι το τέλος του περασμένου αιώνα, κανείς δε σκέφτηκε να βελτιώσει τις συνθήκες ζωής των παιδιών. Στα μεγάλα αστικά κέντρα της Ευρώπης και της Βόρειας Αμερικής, τα προβλήματα των παιδιών ήταν τόσα πολλά και μεγάλα, όπως πείνα, αρρώστια, δουλειά από μικρή ηλικία, εγκατάλειψης σκληρής ζωής. Τα ορφανοτροφεία που ιδρύθηκαν από εκκλησίες και φιλανθρωπικές οργανώσεις πρόσφεραν στέγη στα εγκαταλειμμένα παιδιά, αλλά οι συνθήκες διαβίωσης δεν ήταν καλές. Από το 1880 και μετά, στην Αγγλία και σε διάφορες πολιτείες της Αμερικής, οργανώθηκαν εταιρίες προστασίας παιδιών (αναφέρεται ότι πριν από αυτό, ο μόνος 63

73 φορέας που βρέθηκε στη Νέα Υόρκη να προστατέψει ένα κοριτσάκι από τη βία του πατριού της ήταν η Εταιρία Προστασίας Ζώων). Ο απολογισμός της Εταιρίας Προστασίας Παιδιών του Λονδίνου, το 1885 αναφέρει περιπτώσεις παιδιών που ήταν θύματα εγκατάλειψης, παραμέλησης, πείνας και βίας. Οι γονείς συχνά ήταν αλκοολικοί και η αντιμετώπισή τους ήταν ηθική πίεση και μαστίγωμα. Η ιατρική βιβλιογραφία της εποχής, όμως, δεν ασχολείται καθόλου με το πρόβλημα. Η μοναδική περιγραφή περίπτωσης κακοποίησης δημοσιεύτηκε το Ο συγγραφέας ήταν ένας Γάλλος καθηγητής ιατροδικαστής, ο Tardieu, ο οποίος περιέγραψε 32 παιδιά που κακοποιήθηκαν από τους γονείς, με λεπτομέρειες των τυπικών τραυμάτων (κατάγματα, εγκαύματα και τα λοιπά), καθώς και παρατηρήσεις για τη συμπεριφορά τόσο των γονιών όσο και των παιδιών τους. Τελείωσε με μια παράκληση για την έγκαιρη διάγνωση και αντιμετώπιση του προβλήματος. Δυστυχώς, τα λόγια του ξεχάστηκαν από τους γιατρούς για σχεδόν 100 χρόνια. Αμέσως μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, η ιατρική βιβλιογραφία παρουσίασε πολλές περιγραφές παιδιών με κακώσεις «χωρίς ιστορικό τραύματος» κατάγματα, μώλωπες, περιοριστικές διογκώσεις, υποσκληρίδια αιματώματα, αλλά κανείς δεν αναφέρθηκε σε βία, παρά μόνο σε αυξημένη οστική ευθραυστικότητα, σε αιμορραγική διάθεση και λίγο σε επικίνδυνες περιβαλλοντικές συνθήκες. Τελικά, το 1957 ένας Αμερικανός ακτινολόγος, ο Caffey, γράφοντας για το συνδυασμό καταγμάτων στα μακρά οστά με υποσκληρίδιο αιμάτωμα σε μικρά παιδιά, τόνισε την αναγκαιότητα να σκεφτεί κανείς την πιθανότητα βίας στην οικογένεια. Το 1959 ο Kempe, μίλησε στην Αμερικανική Παιδιατρική Εταιρία για το πρόβλημα της Γονικής Εγκληματικής Παραμέλησης και βαριάς σωματικής κακοποίησης. Το 1960, η κοινωνική λειτουργός Elmer, αναφέρθηκε στις δυσκολίες αναγνώρισης της κακοποίησης, ενώ το 1962 η ιστορία καταλήγει στον ορισμό του Kempe, Σύνδρομο του κακοποιημένου παιδιού. Παράλληλα με την κλινική ευαισθητοποίηση, οι ιατροδικαστικές υπηρεσίες άρχισαν και ορίζουν πιο αυστηρά κριτήρια για τη διάγνωση και την καταγγελία της βίας (οι ιατροδικαστές Cameron και Camps στην Αγγλία το 1966 Adelson στην Αμερική το 1969 οδηγούσαν τους συναδέλφους τους σε νέα προσέγγιση. Ο Kempe όμως, ήταν ο άνθρωπος που τελικά κινητοποίησε τη θεραπευτική ομάδα και κάνει έρευνες στον τομέα της κακοποίησης παιδιών, καθορίζοντας τις πρώτες προϋποθέσεις για την αντιμετώπιση του προβλήματος σε διεπιστημονική βάση. Από τότε ομάδες σε πολλά παιδιατρικά κέντρα άρχισαν να διερευνούν το πρόβλημα και να αναζητούν τρόπους αντιμετώπισης των περιπτώσεων μέσα στα πλαίσια των συγκεκριμένων τοπικών συνθηκών. Ειδικά οι νομοθετικές δυνατότητες διαφέρουν από χώρα σε χώρα. Κάθε ομάδα που δουλεύει με κακοποιημένα παιδιά και τις οικογένειές τους, περνάει από την ίδια σειρά. Η πρώτη αντίδραση είναι δυσπιστία και άρνηση του προβλήματος από το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό. Οι πρώτες περιπτώσεις που αναγνωρίζονται είναι ακραίες, αυτές που ο γονιός είναι εγκληματίας, αλκοολικός ή έχει ψυχιατρικό πρόβλημα, ή που τα τραύματα είναι τόσο χαρακτηριστικά που δεν μπορούν να εξηγηθούν διαφορετικά, όπως μαχαιριές. Σταδιακά, η διάγνωση γίνεται και στις πιο ελαφρές και λιγότερο φανερές περιπτώσεις και νωρίτερα στην εξέλιξη του προβλήματος, όπου η θεραπευτική παρέμβαση μπορεί και έχει πιο επιτυχημένα αποτελέσματα. Ένα επόμενο στάδιο, συμπεριλαμβάνει την αναγνώριση οικογενειών που βρίσκεται σε αυξημένο κίνδυνο, καθώς επίσης και τη λήψη προληπτικών μέτρων. Η πείρα έφερε και κάποια διερεύνηση στα όρια και σον ορισμό της κακοποίησης. Ο όρος battered baby syndrome, σύνδρομο του χτυπημένου παιδιού, ήταν πράγματι έντονος και πέτυχε να κερδίσει την προσοχή του κόσμου. Είναι όμως μια κάπως δημοσιογραφική έκφραση και αποθαρρύνει τόσο τους γιατρούς όσο και τους υπόλοιπους ανθρώπους, 64

74 στο να βάλουν μια τέτοια ταμπέλα. Έτσι, άρχισε να χρησιμοποιείται ο όρος non accidental inzury, τραύμα που δεν οφείλεται σε ατύχημα, όπως και ο γενικότερος όρος child abuse, δηλαδή κακοποίηση παιδιών, που είναι ο όρος που προτιμάται και στις μέρες μας. Εκτός από τη σωματική κακοποίηση, οι διεπιστημονικές ομάδες, ασχολούνται και με παιδιά που είναι τόσο παραμελημένα ώστε, να χρειάζεται ιατρική παρέμβαση, μετά κυρίως από τις παρατηρήσεις του Mc Carthy, το 1970, σε παιδιά που παρουσιάζουν καθυστέρηση στην ανάπτυξη, η οποία δεν οφείλεται σε οργανική αιτία, και την ονόμασε psychosocial duarfism, δηλαδή ψυχοκοινωνικός νανισμός. Επίσης, τα τελευταία χρόνια έγινε φανερό ότι υπάρχουν και άλλες μορφές κακοποίησης παιδιών, όπως η φαρμακευτική κακοποίηση και στέρηση της ιατρικής φροντίδας, ενώ πολλή συζήτηση γίνεται για το πρόβλημα της ψυχολογικής κακοποίησης. Σε χώρες με μεγαλύτερη εμπειρία από την Ελλάδα, στο θέμα της κακοποίησης, αναφέρεται ότι η σεξουαλική κακοποίηση των παιδιών, μέσα στην οικογένεια, είναι πολύ πιο συχνή απ ότι πιστεύονταν ως σήμερα, αλλά είναι κρυμμένη. Μια αρκετά συγκεκριμένη εικόνα της πιθανής συχνότητας του προβλήματος, προσφέρεται από χώρες όπου η αντιμετώπιση της κακοποίησης παιδιών, έχει γίνει πια ρουτίνα. Στις Ηνωμένες Πολιτείας αναφέρονται περιπτώσεις σωματικής κακοποίησης, περιπτώσεις παραμέλησης και περιπτώσεις σεξουαλικής κακοποίησης κάθε χρόνο με θανάτους. Στη Μεγάλη Βρετανία, κάθε χρόνο αναφέρονται επίσημα περιπτώσεις, με 700 θανάτους (έρευνα του 1980). Υπολογίζεται ότι, από τα παιδιά ηλικίας κάτω των 3 χρονών που εξετάζονται στα νοσοκομεία με τραύματα που δεν οφείλονται σε τροχαία ατυχήματα, το 10% είναι κακοποιημένα και ότι το 30% των καταγμάτων σ αυτά τα παιδιά, οφείλονταν σε κακοποίηση. Γενικά, σ αυτές τις χώρες, από κάθε παιδιά που γεννιούνται ζωντανά, 3 θα κακοποιηθούν πριν φτάσουν στο δέκατο χρόνο ζωής. Δεν έχουμε λόγους να πιστεύουμε ότι οι αναλογίες κακοποιημένων παιδιών στην Ελλάδα, είναι διαφορετικές. Όταν η πρώτη ελληνική ομάδα ξεκίνησε το 1977, η γενική αντίδραση ήταν: «αυτό είναι πρόβλημα σε άλλες χώρες, δεν παρουσιάζεται εδώ». Μια αναδρομική μελέτη στα αρχεία της Εταιρίας Προστασίας Ανηλίκων Αθηνών, αποκάλυψε 43 παιδιά σε 21 οικογένειες που αντιμετωπίστηκαν στην τετραετία , που είχαν όλα τα χαρακτηριστικά κακοποίησης-παραμέλησης μόνο που δεν είχαν την ταμπέλα. Παρόμοιες περιπτώσεις, αντιμετωπίζονται με το χαρακτηρισμό του κοινωνικού περιστατικού από υπηρεσίες του ΠΙΚΠΑ. Στο νοσοκομείο Παίδων, Η Αγία Σοφία, το 1978, διαγνώστηκαν 6 περιπτώσεις και στη συνέχεια άρχισε η πρώτη προδρομική μελέτη που έδειξε ότι το πρόβλημα υπάρχει κι εδώ, σε όλες του τις διαστάσεις. Αυτά που δεν υπάρχουν ακόμα, είναι οι δυνατότητες αντιμετώπισης όλων των περιπτώσεων όπως πρέπει, δηλαδή, με έγκαιρη διάγνωση, θεραπευτική αντιμετώπιση και φυσικά πρόληψη. Και ακόμα, παράλληλα με την άρνηση και τη δυσπιστία, ο ξυλοδαρμός, συνεχίζει και θεωρείται σαν φυσιολογικό μέρος της καθημερινής ζωής. Σύμφωνα με τον οργανισμό Το χαμόγελο του Παιδιού, κατά το έτος 2006 ενδεικτικά αναφέρεται ότι καταγράφηκαν 520 καταγγελίες σοβαρών περιστατικών κακοποίησης παιδιών. Τα 3 από αυτά τα 520 περιστατικά αφορούσαν σεξουαλική παρενόχληση παιδιών. Ειδικότερα, οι καταγγελίες αφορούσαν 101 παιδιά εκ των οποίων τα 36 είχαν υποστεί σεξουαλική κακοποίηση. Στις μέρες μας, τα περιστατικά κακοποίησης παιδιών αυξάνονται όλο και περισσότερο, δυστυχώς. Καθημερινά σχεδόν τα ΜΜΕ μεταδίδουν περιστατικά κακοποίησης. Ας ελπίσουμε πως κάποια μέρα θα σταματήσουν να ταλαιπωρούνται οι αθώες ψυχές και το κορμί των παιδιών (Ελένη Αγάθωνος-Σίνα Νάκου). 65

75 5.3 Αίτια κακοποίησης Τα αίτια της επιθετικής συμπεριφοράς των ενηλίκων προς τα παιδιά μπορεί να είναι κοινωνικά, ψυχολογικά, οικονομικά και πολιτισμικά. Η έκταση της κατοικίας και οι συνθήκες διαβίωσης επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό τη συχνότητα και το χαρακτήρα των κοινωνικών σχέσεων. Σε μια φτωχή πολυμελή οικογένεια, σε συνάρτηση και με τη στενότητα του χώρου της κατοικίας, οι γονείς δεν έχουν το χρόνο και τη διάθεση να συμμετέχουν στα προβλήματα των παιδιών τους και μπορεί να τους συμπεριφέρονται συχνά απότομα και επιθετικά. Μερικοί γονείς με παραδοσιακές αρχές επικαλούνται το γονεϊκό δικαίωμα για την ανατροφή των παιδιών τους. Το θεωρούν «καθήκον και υποχρέωση», και με τη παραμικρή αφορμή εκδηλώνουν την επιθετική τους συμπεριφορά για το «καλό των παιδιών τους», όπως οι ίδιοι νομίζουν (Μιχαηλίδου-Παπαδάκη, 1999). Ειδικότερα, ως προς την αιτιολογία του προβλήματος έχουν επικρατήσει δύο κύριες θεωρητικές σχολές : α)η κοινωνιολογική θεώρηση, που εκπροσωπείται από τον κοινωνιολόγο Gil και β) η ψυχολογική θεώρηση, που υποστηρίζεται από τη σχολή του Denver. Η πρώτη σχολή υποστηρίζει ότι η δυναμική της κακοποίησης είναι βαθιά ριζωμένη σε κοινωνικού θεσμούς που όχι μόνο επιτρέπουν αλλά και ενθαρρύνουν την άσκηση φυσική βίας προς τα παιδιά μέσω της χρήσης της πειθαρχίας. Η οικογένεια και το σχολείο αποβλέπουν στη διάπλαση του νέου ατόμου σε μια «κοινωνικοπολιτισμική προσωπικότητα» και καταλήγουν να διαμορφώνουν ένα νέο άτομο που ασπάζεται κοσμοθεωρητικές αντιλήψεις ικανές να δημιουργήσουν τις πιο ισχυρές μορφές επιθετικότητας και βίας (Τσιάντης και Μανωλόπουλος,1987:352). Αντίθετα, σύμφωνα με τη θεωρία του Denver, η βίαια συμπεριφορά των ενηλίκων προς τα παιδία πρέπει να αποδοθεί στην ατομική ψυχοπαθολογία κάθε ενηλίκου. Τα ψυχοπαθολογικά χαρακτηριστικά των δραστών μπορούν να συνοψιστούν στα ακόλουθα (Αδαμίδης, 1995:393 Αγάθωνος-Γεωργοπούλου, 1993:138): Ανωριμότητα και διαταραγμένη προσωπικότητα: Έχει διαπιστωθεί ότι οι γονείς που κακοποιούν, έχουν και οι ίδιοι κακοποιηθεί από τους ίδιους τους γονείς επαναλαμβάνουν έτσι το ίδιο στη σχέση με τα παιδιά τους, μέσα από τους μηχανισμούς της ταύτισης με τον επιτιθέμενο. Έλλειψη αυτοσεβασμού και χαμηλή αυτοεκτίμηση: Η αντίληψη ότι, σε μια δύσκολη κατάστασης, φταίνε οι πάντες εκτός από τους ίδιους. Απαιτητικότητα και εγωκεντρισμός: Είναι γεμάτοι παράλογες προσδοκίες, αφού περιμένουν τα παιδιά να τους δείξουν αγάπη και υποδειγματική συμπεριφορά από τη βρεφική ακόμα ηλικία τους και απαιτούν από αυτά μια στάση δέους, υποταγής και ευγένειας. Κοινωνική απομόνωση και αποξένωση: οι άνθρωποι που ανήκουν σε αυτή την κατηγορία προτιμούν να ζουν σε σπίτια απομονωμένα από τον υπόλοιπο συνοικισμό. Αλκοολισμός-ναρκωτικές ουσίες-ποινικό μητρώο: Έχει διαπιστωθεί από έρευνες ότι το 40% των περιπτώσεων κακοποιημένων παιδιών συνδέονται με τη χρήση αλκοόλ και άλλων ναρκωτικών ουσιών από τους θύτες. Χαμηλή νοημοσύνη: Το νοητικό επίπεδο των δραστών συχνά είναι οριακό και σε ορισμένες περιπτώσεις στο πλαίσιο της ελαφριάς νοητική στέρησης. Η κακοποίηση των παιδιών σε μια οικογένεια δεν είναι μεμονωμένη πράξη αλλά συνολικό οικογενειακό πρόβλημα. Εκτός από τους παράγοντες, υπάρχουν και 66

76 κάποιοι άλλοι οι οποίοι πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψη. Οι ερευνητές υποστηρίζουν ότι συνήθως υπάρχουν ορισμένα κοινά σημεία στα παιδιά που κακοποιούνται σωματικά, και κατέληξαν σε ορισμένες κατηγοριοποιήσεις: Παιδιά γεννημένα εκτός γάμου, τα οποία γίνονται αιτία για να παντρευτούν οι γονείς τους παρά τη θέληση τους. Παιδιά που έρχονται στον κόσμο από άλλο πατέρα, όχι από τον νόμιμο σύζυγο της μητέρας. Παιδιά που δεν ανταποκρίνονται στις προσδοκίες των γονιών τους είτε από πλευράς απόδοσης στο σχολείο είτε από πλευράς συμπεριφοράς προς τους γονείς. Παιδιά που έρχονται στο κόσμο χωρίς τη θέληση των γονιών. Δύσκολα παιδιά με αυξημένες ανάγκες για φροντίδα κινδυνεύουν περισσότερο να κακοποιηθούν, όπως και τα παιδιά με ειδικές ανάγκες, και παιδιά με διαταραγμένο δεσμό με τη μητέρα τους (Παπαδόπουλος, 1983:205). 5.4 Μορφές κακοποίησης Σωματική κακοποίηση Η κακοποίηση του παιδιού αποτελεί σήμερα μια πραγματικότητα και μια έννοια σαφώς καθορισμένη και προσδιορισμένη με βάση συγκεκριμένα στοιχεία. Τόσο η «σωματική» όσο και η «σεξουαλική» και «συναισθηματική» κακοποίηση, είναι έννοιες που στοιχειοθετούνται με βάση ορισμένες παραμέτρους (το ίδιο δε ισχύει και για την παραμέληση) καταστάσεις για τις οποίες έχει ήδη αναγνωρισθεί και ο άδικος χαρακτήρας τους (Ελένη Αγάθωνος, Κακοποίηση-Παραμέληση Παιδιών). Η σωματική κακοποίηση περιλαμβάνει κάθε είδους τραυματισμούς ή κακώσεις διαφορετικής σοβαρότητας και συχνά διαφορετικών ηλικιών, που δεν οφείλονται σε ατυχήματα. Η κάκωση μπορεί να είναι μια ή πολλές, παρατηρούνται δε συχνότερα στο κεφάλι και στα άκρα του παιδιού, δηλαδή στα ακάλυπτα μέρη του σώματος. Ενδεικτικά χαρακτηριστικά στο παιδί που συμβάλλουν στην αναγνώριση σωματικής κακοποίησης.: (α) Ευρήματα από την κλινική εξέταση: - Μελανιές ή σημάδια από χτυπήματα. - Διαστρέμματα, εξαρθρώσεις, δαγκώματα, καψίματα. - Κατάγματα στο κεφάλι και στα άκρα, ιδιαίτερα στα βρέφη. - Πληγές ή εκδορές. - Δηλητηρίαση. - Κακώσεις από τράνταγμα σε βρέφη παραδείγματος χάριν αιμορραγία αμφιβληστροειδούς. - Υποσκληρίδιο αιμάτωμα. - Εσωτερικές κακώσεις. - Κάψιμο από τσιγάρο ή άλλα εγκαύματα. (β) Άλλα διαγνωστικά χαρακτηριστικά: - Καθυστέρηση στην αναζήτηση βοήθειας. - Ιστορικό με ασάφειες που δεν ταιριάζουν με την κλινική εικόνα ούτε με την εξελικτική φάση του παιδιού (ένα βρέφος 2-3 μηνών δεν πέφτει μόνο του από το κρεβάτι). - Βλάβες συχνά πολλαπλές και πολύμορφες (κάταγμα και εκχυμώσεις). 67

77 - Βλάβες συχνά διαφορετικής ηλικίας (επανειλημμένα επεισόδια βίας). - Βλάβες χαρακτηριστικής κακοποίησης (ρήξη χαλινού άνω χείλους, έγκαυμα σε πέλμα βρέφους. - Ο τρόπος που οι γονείς μιλούν στο ή για το παιδί τους δείχνει απόρριψη «δύσκολο», «χαζό», «γκρινιάρικο», «αρρωστιάρικο» ή δεν αναφέρονται ονομαστικά σε αυτό το παιδί, σε αντίθεση με τα άλλα τους παιδιά. - Οι βλάβες υποχωρούν μόλις εισαχθεί το παιδί στο νοσοκομείο. - Απότομη και σταθερή αύξηση βάρους δυστροφικών παιδιών μετά την εισαγωγή τους στο νοσοκομείο. - Το παιδί αναφέρει κάκωση από τους γονείς του ή δίνει αταίριαστη εξήγηση για κάποια κάκωση. - Το παιδί δεν αντιδρά στον αποχωρισμό από τους γονείς, φαίνεται να προτιμάει το νοσοκομείο από το σπίτι, ακολουθεί εύκολα τους επαγγελματίες Ψυχολογική ή Συναισθηματική κακοποίηση Η ψυχολογική κακοποίηση ενός παιδιού μπορεί να περιλαμβάνει πράξεις και συμπεριφορές οι οποίες εμπεριέχουν απόρριψη, εκφοβισμό, απομόνωση, εκμετάλλευση, υποτίμηση συναισθηματική απροσφορότητα όπως και κοινωνικά αποκλίνουσες πράξεις. Ψυχιατρικά-ψυχολογικά χαρακτηριστικά του κακοποιημένου παιδιού Τα παιδιά που κακοποιούνται ή και παραμελούνται παρουσιάζουν έντονες συναισθηματικές αντιδράσεις. Κλαίνε πολύ εύκολα, είναι απαιτητικά και εμφανίζουν υπερκινητικότητα. Ο όρος «παγωμένο βλέμμα» περιγράφει τη χαρακτηριστική έκφραση που έχουν. Στη σχέση τους με τρίτους είναι πολύ επιφυλακτικά για σωματική επαφή και γενικά καχύποπτα. Φαίνεται επίσης ότι είχαν μια ετοιμότητα να αντιδρούν σε σημάδια κινδύνου ή έντασης από το περιβάλλον. Η μελέτη της κοινωνικής συμπεριφοράς των κακοποιημένων παιδιών έδειξε ότι αυτά τα παιδιά που είναι λιγότερο κοινωνικά σε σχέση με άλλα παιδιά η δε συναλλαγή τους με τους άλλους δεν έχει φαντασία ενώ, παράλληλα οι αντιδράσεις τους δεν είναι σταθερές. Τα μικρά παιδιά που παραμελούνται και δεν μπορούν να αναπτυχθούν είναι απαραίτητο να εισάγονται στο Νοσοκομείο. Μετά την εισαγωγή τους παρατηρούνται τα εξής: τα παιδιά αυτά φαίνονται πολύ συμπαθητικά, αλλά είναι ανίκανα να αντέξουν και την παραμικρή ματαίωση και ξεσπούν πολύ εύκολα σε κλάματα ή εκρήξεις οργής. Η αργή φυσική ανάπτυξης τους επηρεάζεται θετικά όταν απομακρυνθούν από το σπίτι, αλλά οι διαταραχές στο λόγο ή προβλήματα με τη συμπεριφορά τους δεν αποκαθίστανται εύκολα. Αυτά τα πολύ γενικά χαρακτηριστικά δείχνουν ότι υπάρχει μια σοβαρή διαταραχή της προσωπικότητας που είναι πιθανό να συνεχίζει να υπάρχει και όταν αυτό το παιδί γίνει ενήλικας. Είναι προφανές ότι το περιβάλλον μέσα στο οποίο μεγαλώνει το παιδί που κακοποιείται χαρακτηρίζεται από απόρριψη και επιθετικότητα και δεν είναι καθόλου εκείνο το διευκολυτικό περιβάλλον που συντελεί στην ωρίμανση του παιδιού Παραμέληση 68

78 Ως παραμέληση θεωρείται το φαινόμενο σύμφωνα με το οποίο η διατροφή, η ιατρική φροντίδα, η ένδυση, η στέγαση, η σχολική φοίτηση ή η παρακολούθηση που παρέχεται στο παιδί είναι έντονα ανεπαρκής ή ακατάλληλη σε βαθμό τέτοιο ώστε να παραβλέπεται ή να τίθεται σε σοβαρό κίνδυνο ή υγεία χωρίς φροντίδα για μακρά χρονικά διαστήματα ή εάν εγκαταλειφθεί. Στα πλαίσια της παραμέλησης εντάσσεται και η ανεπάρκεια της αύξησης ή δυστροφία μη οργανικής αιτιολογίας λόγω των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών, αναφέρεται ως ξεχωριστή κατηγορία. Ενδεικτικά χαρακτηριστικά στο παιδί που συμβάλλουν στην αναγνώριση της παραμέλησης: - Συστηματική κακή σίτιση ή στέρηση τροφής. - Δυστροφία μη οργανικής αιτιολογίας. - Κακή υγιεινή, ακατάλληλη ένδυση (καλοκαιρινά ρούχα στα μέσα του χειμώνα). - Εγκατάλειψη. - Στέρηση τροφής. - Ασταθής σχολική φοίτηση η εγκατάλειψη του σχολείου. - Παράταση της παραμονής στο σχολείο χωρίς συγκεκριμένο λόγο. - Συνεχής κόπωση, απάθεια ή ύπνος μέσα στην τάξη. - Το παιδί αναφέρει ότι δεν υπάρχει κανείς για να το φροντίζει. - Χρήση οινοπνευματωδών ή τοξικών ουσιών από το παιδί. Η ολοκληρωμένη διαγνωστική εκτίμηση περιλαμβάνει: - Κοινωνική αξιολόγηση της οικογένειας για τις ιδιαίτερες ανάγκες των μελών της και τη διερεύνηση ύπαρξης υποστηρικτικών συστημάτων για την οικογένεια. - Παιδιατρικό ιστορικό και κλινική εξέταση του κακοποιημένου παιδιού. - Κλινική ψυχολογική εκτίμηση παιδιού και οικογένειας. - Εφ όσον χρειαστεί, ψυχιατρική εκτίμηση των γονέων. - Η ύπαρξη διεπιστημονικής ομάδας είναι σημαντική για μια ολοκληρωμένη εκτίμηση Σεξουαλική παραβίαση-αιμομιξία Σεξουαλική παραβίαση θεωρείται η συμμετοχή ή η έκθεση παιδιών και εφήβων σε πράξεις με σεξουαλικό περιεχόμενο υποκινούμενες από ενήλικα, συνήθως που έχει σχέση φροντίδας ή οικειότητας με το παιδί, οι οποίες έχουν ως σκοπό τη σεξουαλική διέγερση ή και ικανοποίηση του ενήλικα. Χαρακτηριστικά του φαινομένου είναι η ανηλικότητα του παιδιού, η σχέση εξάρτησης ή εμπιστοσύνης ανάμεσα στον ενήλικα και το παιδί, η έλλειψη συνειδητής κατανόησης της έννοιας και του περιεχομένου της πράξης αυτής, άρα και η έλλειψη συνειδητής συναίνεσης αιμομικτικό φραγμό, αλλά και τις γενικότερες αντιλήψεις της κοινωνίας σχετικά με τις οικογενειακές σχέσεις και τα όρια των οικογενειακών ρόλων. Η σεξουαλική παραβίαση εμπεριέχει διάφορες μορφές με ή χωρίς επαφή, από την έκθεση σε επίδειξη, τις θωπείες, και τις ασελγείς πράξεις, μέχρι το βιασμό και την αιμομιξία. Η παιδική πορνογραφία και η πορνεία δεν είναι παρά οι εμπορευματικές πλευρές αυτού του ζητήματος οι οποίες αναφέρονται με τον όρο «σεξουαλική εκμετάλλευση». Η αιμομιξία ως κοινωνικό φαινόμενο Παρότι η αιμομιξία ήταν και είναι ένα πολύ ισχυρό ταμπού σε όλες τις κοινωνίες, εντούτοις γνωρίσουμε ότι δεν είναι καινούργιο κοινωνικό φαινόμενο. 69

79 Υπήρξαν μάλιστα κοινωνίες οι οποίες σε ειδικές συνθήκες και για ορισμένες τάξεις, επέτρεψαν την αιμομιξία το πιο γνωστό παράδειγμα, η Αίγυπτος των Φαραώ, όπου στην άρχουσα τάξη, εκτελούντο γάμοι μεταξύ αδελφών ή μεταξύ πατέρα-κόρης για να μείνει το αίμα καθαρό ή για να μην μοιραστεί η περιουσία, το ίδιο φαινόμενο συναντάται και στις ισχυρές οικογένειες της Χαβάης καθώς και στους Ίνκας του Περού. Στις κοινωνίες αυτές και οι θρησκείες τους είχαν διαμορφωθεί κατάλληλα αφού και οι θεοί τους ζευγάρωναν με τους απόγονους τους ενώ αυτό απαγορευόταν για τους κοινούς θνητούς. Ο Meiselman επίσης αναφέρει ότι σε φυλές της Αφρικής, κυνηγοί τους, έκαναν τελετουργικά έρωτα στις ανήλικες κόρες τους, πράγμα το οποίο τους έδινε κουράγιο, τους εξασφάλιζε επιτυχία στο κυνήγι και τους προφύλασσε τη ζωή. Τέλος όπως αναφέρει ο Weinberg, σε μερικές ομάδες στην Αμερική, επικρατούσε η άποψη ότι αν ο πατέρας, ο οποίος πάσχει από κάποιας μορφής αφροδίσιο νόσημα, έχει σεξουαλικές σχέσεις με την ανήλικη κόρη τους αυτή θα του μεταδώσει την αγνότητά της και έτσι ο πατέρας θα θεραπευθεί (Δρ. Σεβαστή Χατζηφωτίου, 2005) Άλλες μορφές κακοποίησης ή παραμέλησης Ανεπάρκεια αύξησης-δυστροφία μη οργανικής αιτιολογίας, σύνδρομο Μυχγάουζεν δια αντιπροσώπου, μη τυχαία δηλητηρίαση, σύνδρομο του αμέτοχου θεατή, παιδική εργασία και εκμετάλλευση, τελετουργική και σατανιστική κακοποίηση, κακοποίηση και παραμέληση παιδιών από το σύστημα και τους θεσμούς (Internet, Επιμέλεια: I.V. Νέστορος 3η έκδοση. 1997). 5.5 Πρόληψη του φαινομένου της κακοποίησης Η κακοποίηση του παιδιού, είναι η κατάληξη κάποιας οικογενειακή δυσλειτουργίας. Οι ερευνητές έχουν καταβάλει προσπάθειες για να δουν κάτω από την επιφάνεια και να καταλάβουν πώς είναι δυνατόν να παρατηρούνται ανάλογα φαινόμενα. Ένα βασικό τους συμπέρασμα είναι ότι στόχος πρέπει να είναι η πρόληψη. Γιατί σκοπός δεν πρέπει να είναι να θεραπεύσουμε τα κατάγματα των παιδιών ή να επουλώσουμε τις πληγές, αλλά να μειώσουμε εκείνες τις προϋποθέσεις που θέτουν τις βάσεις για την κακοποίηση των παιδιών και την ευνοούν. Η επιτυχής πρόληψη, όμως, απαιτεί να διακρίνουμε τις διάφορες περιπτώσεις οι οποίες, με ποικίλους συνδυασμούς, οδηγούν τις οικογένειες σε κάποιου είδους στέρηση, με αποτέλεσμα τη χρήση βίας. Για αυτόν τον λόγο πρέπει να υπάρξουν σχεδιασμοί σε επίπεδο ατόμων, κοινότητας και ευρύτερης κοινωνίας. Έτσι, η προσπάθεια πρόληψης διαμορφώνεται σε τρία επίπεδα: Πρωτογενής. α) Οποιοδήποτε μέτρο λαμβάνεται για άτομα (ιδίως νεογέννητα παιδιά), με σκοπό να εξασφαλιστεί ότι καθένα από αυτά ποτέ στη ζωή του δεν θα κακοποιηθεί και δεν θα παραμεληθεί, και β) οποιοδήποτε μέτρο λαμβάνεται σε κοινωνικό επίπεδο με στόχο να μην υπάρξει ποτέ πρόβλημα κακοποίησης παιδιών στην κοινωνία μας, παραδείγματος χάριν, να εξαλειφθεί η φτώχεια ή, σε μικρότερη κλίμακα, να βελτιωθούν οι συνθήκες κατοικίας σε μια συγκεκριμένη κοινότητα. Δευτερογενής. Οποιοδήποτε πρόγραμμα απευθύνεται σε άτομο ή ομάδα ατόμων που προέρχονται από περιβάλλον υψηλού κινδύνου (high risk environment) και 70

80 οποιοδήποτε μέτρο λαμβάνεται για τα άτομα αυτά, με σκοπό να προληφθεί η κακοποίηση ή και η παραμέληση των παιδιών, δηλαδή να μην διαιωνίζεται η εμπειρία των ήδη κακοποιημένων γονέων στα παιδιά που αποκτούν. Τριτογενής. Οποιοδήποτε πρόγραμμα οργανώνεται μετά το περιστατικό της κακοποίησης ή και της παραμέλησης, με σκοπό να προληφθεί η επανάληψη της κακοποίησης του παιδιού. Πιο συγκεκριμένα, στον τομέα της πρωτογενούς πρόληψης έχουν δοκιμαστεί προγράμματα που συνδυάζουν με επιτυχία πιο συγκεκριμένους στόχους και προληπτική αποτελεσματικότητα. Μερικά από αυτά αφορούν: o ικανότητα αναπαραγωγής δεν αρκεί για να γίνει ένα άτομο γονέας. Το να είναι κάποιος καλός γονέας είναι κάτι που μπορεί ίσως να διδαχθεί, και αν είναι έτσι, ο καλύτερος τρόπος είναι το παράδειγμα και όχι οι κανόνες και οι εντολές. Ειδικά προγράμματα στα σχολεία, τα κέντρα νεότητας, τα μαιευτήρια, μπορούν να παρέχουν στους μελλοντικούς γονείς εκπαίδευση στο ρόλος τους και άλλα ερείσματα, τα οποία θα αμβλύνουν τις δυσκολίες που συνεπάγεται η παρουσία ενός βρέφους στο σπίτι. Η παρουσία ενός νεογέννητου, οπωσδήποτε, δημιουργεί άγχος και πίεση σε οποιαδήποτε οικογένεια. Όταν όμως το βρέφος απαιτεί ειδική φροντίδα, το άγχος και η πίεση μπορεί να αυξηθεί σημαντικά, θέτοντας το παιδί σε ακόμα μεγαλύτερο κίνδυνο κακοποίησης. Τα εκπαιδευτικά προγράμματα πρόληψης περιλαμβάνουν επισκέπτες υγείας, που θα παρέχουν πληροφορίες και συμβουλές στους γονείς σχετικά με τη φροντίδα των παιδιών, τη διατροφή και τη διαχείριση, ενώ θα ελέγχουν περιοδικά την υγεία των μικρών παιδιών. o την καλύτερη γνώση και χρήση της υπάρχουσας νομοθεσίας σχετικά με την προστασία του παιδιού και της οικογένειας, καθώς και τη μελέτη για την εξεύρεση νέων σχημάτων νομικής κάλυψης. o την αλλαγή στη νοοτροπία και τη στάση των μέσων μαζικής ενημέρωσης σε ότι αφορά τον τρόπο που παρουσιάζουν τις περιπτώσεις κακοποίησης παιδιών: λιγότερη έμφαση στις γνωστές «ιστορίες τρόμου» και στην «καταδίωξη των εγκληματιών» και περισσότερη κατανόηση για την πολυπλοκότητα του προβλήματος. Τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης πρέπει να ενισχύσουν τον μέσο πολίτη να δει διαφορετικά το πρόβλημα και να ενθαρρύνουν οικογένειες με παρόμοια προβλήματα να ζητήσουν εγκαίρως βοήθεια. Δεν είναι λίγες οι φορές που αποκαλυπτικά και ενδιαφέροντα κείμενα σχετικά με το θέμα έχουν δημοσιευτεί στις εφημερίδες και τα περιοδικά. Η τηλεόραση, με την αμεσότητα που τη χαρακτηρίζει, θα μπορούσε να προσφέρει ουσιαστικά στην ενημέρωση του κοινού, την ευαισθητοποίηση του, αλλά και στην πρόληψη. o τη βελτίωση των συνθηκών κατοικίας και εκπαίδευσης και την προσφορά ψυχαγωγίας σε οικογένειες σε κοινοτικό επίπεδο. o την αντιμετώπιση μητέρων και νεογέννητων στα μαιευτήρια με τέτοιο τρόπο ώστε να ενισχύεται η ανάπτυξη δεσμού μητέρας-παιδιού και να αποφεύγονται οι χωρισμοί. Η δευτερογενής πρόληψη περιλαμβάνει κυρίως προγράμματα από ιατρικές υπηρεσίες. Επειδή η κακοποίηση εκδηλώνεται με κυκλικό τρόπο, πολλά προβλήματα υγείας και ανάπτυξης μπορεί να οδηγήσουν το άτομο σε προβλήματα συμπεριφοράς στην ενήλικη ζωή του, συμπεριλαμβανομένης και της κακοποίησης. Για τον λόγο 71

81 αυτόν, είναι σημαντικό τα εξελικτικά προβλήματα και τα προβλήματα υγείας να εντοπίζονται και να αντιμετωπίζονται εγκαίρως. Ο στόχος των συγκεκριμένων προγραμμάτων είναι να εξασφαλίζουν ότι στα παιδιά με τέτοια προβλήματα θα παρασχεθούν οι απαραίτητες υπηρεσίες σωματικής και ψυχικής υγείας, ή όποιες άλλες υπηρεσίες θα τα αποτρέψουν από το να κακοποιήσουν τα δικά τους παιδιά, όταν γίνουν γονείς. Όταν οι οικογένειες δεν έχουν πού να στραφούν σε στιγμές κρίσης βρίσκονται σε πολύ μεγαλύτερο κίνδυνο για κακοποίηση ή παραμέληση των παιδιών τους. Για την παροχή άμεσης βοήθειας σε γονείς που βρίσκονται σε κατάσταση άγχους και πίεσης, θα πρέπει να υπάρχουν προγράμματα αντιμετώπισης της κρίσης τα οποία να λειτουργούν σε εικοσιτετράωρη βάση και να περιλαμβάνουν τις ακόλουθε υπηρεσίες: α) ανοιχτή τηλεφωνική γραμμή (SOS), β) άτομα που να παρέχουν φροντίδα τις ώρες της κρίσης, γ) άτομα που να φροντίζουν τα βρέφη σε ώρες κρίσης, δ) παιδικούς σταθμούς για ώρες κρίσης και συμβουλευτική για ώρες κρίσης. Επειδή βέβαια η ανακουφιστική φροντίδα σε ώρες κρίσης είναι προσωρινή και βραχυπρόθεσμη, τέτοιου είδους προγράμματα θα πρέπει να παραπέμπουν τους γονείς σε μακροπρόθεσμες υπηρεσίες, ανάλογα με τις ανάγκες τους. Τέλος, η τριτογενής πρόληψη τείνει να ακολουθεί παραδοσιακά σχήματα στο πλαίσιο καθιερωμένων υπηρεσιών προστασίας των παιδιών. Η εφαρμογή των προγραμμάτων αυτών συνεπάγεται και αντίστοιχη συνεχή εκτίμηση και αξιολόγηση τους, ώστε να εξασφαλιστεί ότι είναι πράγματι αποτελεσματικά και ότι δεν παύουν να ανταποκρίνονται στις ανάγκες εκείνων για τους οποίους προορίζονται. Τα προγράμματα αυτά μπορεί να αφορούν: την αναμόρφωση και ανάπτυξη του θεσμού των ανάδοχων οικογενειών, την αναμόρφωση και βελτίωση της κλειστής περίθαλψης, την ένταξη των ιδρυμάτων στην τοπική αυτοδιοίκηση για άμεση συνεργασία με την κοινότητα, τη βελτίωση των κριτηρίων επιλογής και την εκπαίδευση του προσωπικού των ιδρυμάτων και άλλα (Δρ. Σεβαστή Χατζηφωτίου, 2005). 5.6 Αντιμετώπιση της κακοποίησης Έχει παρατηρηθεί ότι κάθε χώρα ακολουθεί μια προκαθορισμένη πορεία στην προσπάθειά της να αντιμετωπίσει σοβαρά κοινωνικά προβλήματα, όπως για παράδειγμα μια σημαντική κρίση ή μια γενικότερη κοινωνική δυσλειτουργία σαν την ενδοοικογενειακή βία, με την ιδιαίτερη έκφρασή της στα παιδιά. Η αντιμετώπιση του προβλήματος της κακοποίησης και παραμέλησης των παιδιών στην Ελλάδα βασίζεται τόσο σε εμπειρίες άλλων χωρών όσο και στις ιδιαίτερες ανάγκες της χώρας. Το έργο έχουν αναλάβει αρκετοί φορείς κρατικής ή ιδιωτικής πρωτοβουλίας, που καταγράφονται παρακάτω: Η Εταιρεία Προστασίας Ανηλίκων, η οποία περιλαμβάνεται στους βασικούς κρατικούς φορείς που με τη δουλειά τους προσπαθούν να βοηθήσουν αποτελεσματικά στην αντιμετώπιση της κακοποίησης ανηλίκων. Το Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού, που είναι και ο μοναδικός εξειδικευμένος φορέας που ασχολείται με την αποκάλυψη και τη μελέτη του προβλήματος. Κύριος στόχος του είναι η έρευνα σε θέματα πρωτοβάθμιας φροντίδας του παιδιού. Η έρευνα αυτή πραγματοποιείται μέσα από μια σειρά προγραμμάτων. Το Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού παρέχει ειδική διαγνωστική, θεραπευτική παρέμβαση και αποκατάσταση σε κάθε οικογένεια που στους κόλπους της παρουσιάστηκε κρούσμα κακοποίησης παιδιού. Η θεραπευτική αγωγή περιλαμβάνει: α) προστασία των 72

82 παιδιών, β) εθελοντές βοηθούς μητέρας, γ) οικογενειακό προγραμματισμό, δ) νομική κάλυψη και ε) σε ορισμένες περιπτώσεις, οικονομική βοήθεια. Το Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού άρχισε το 1977 να ασχολείται με το θέμα της παιδικής κακοποίησης και παραμέλησης, ενώ στο διεθνή χώρο συνεργάζεται από το 1982 με τη Διεθνή Εταιρεία για την Πρόληψη της Κακοποίησης και Παραμέλησης Παιδιών (International society for the prevention of child abuse and neglect) και ανάλογα κέντρα κυρίως της Ευρώπης και των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής. Τα Χωριά SOS, όπου φιλοξενούνται παιδιά που ζουν μοιρασμένα σε «τεχνητές» οικογένειες. Ο κύριος σκοπός των Χωριών είναι η εκπλήρωση των τεσσάρων βασικών αρχών που χρειάζεται ένα παιδί για να μεγαλώσει σωστά: μητέρα, αδέλφια, σπίτι ως οικογένεια και σπίτι ως προστασία. Ο Εθνικός Οργανισμός Πρόνοιας, ο κατεξοχήν αρμόδιος φορέας για την αναδοχή. Ο θεσμός της ανάδοχης οικογένειας αποτελεί μια ακόμη λύση για την αντιμετώπιση του προβλήματος της κακοποίησης, της παραμέλησης και της εγκατάλειψης των παιδιών από τους γονείς τους. Όταν ένα παιδί για διάφορους λόγους βρεθεί εγκαταλελειμμένο από τους δικούς του γονείς, είναι προτιμότερο να τοποθετηθεί προσωρινά σε μια άλλη οικογένεια, μέχρι να μεγαλώσει ή να μπορέσει η φυσική του οικογένεια να αποκατασταθεί ώστε να το ξαναπάρει μαζί της, παρά να τοποθετηθεί σε ίδρυμα, με όλες τις αρνητικές συνέπειες για τη σωματική και ψυχολογική ανάπτυξή του. Το Κέντρο βρεφών Μητέρα, που υποδέχεται και αναλαμβάνει τη φροντίδα βρεφών και παιδιών τα οποία είτε είναι ανεπιθύμητα είτε πρέπει να απομακρυνθούν από το περιβάλλον τους λόγω κακοποίησης ή σοβαρής παραμέλησης, με σκοπό την υιοθεσία. Το «Μητέρα» θεωρείται το πλέον εξειδικευμένο πλαίσιο για την κάλυψη αυτών των περιπτώσεων και εξασφαλίζει την ένταξη των παιδιών σε καινούριο περιβάλλον, ικανό να τους παράσχει τις συνθήκες που απαιτούνται για την καλή σωματική αλλά και ψυχοκοινωνική τους ανάπτυξη. Το Χαμόγελο του Παιδιού ιδρύθηκε το Νοέμβριο του 1995 με σκοπό να προστατεύει και να προωθεί τα δικαιώματα των παιδιών που ζουν στην Ελλάδα, ανεξαρτήτως φυλής, καταγωγής ή υπηκοότητας. Ορισμένοι από τους σκοπούς και τις υπηρεσίες του συλλόγου συνδράμουν αποτελεσματικά τόσο στην αντιμετώπιση όσο και στην πρόληψη του φαινομένου της βίας κατά των παιδιών. Πρόκειται για α) την κατοχύρωση, προστασία και προώθηση των δικαιωμάτων και συμφερόντων των ανηλίκων παιδιών, β) τη διαφώτιση της κοινή γνώμης σχετικά με τα προβλήματα των παιδιών που χρήζουν κοινωνικής βοήθειας, που υφίστανται οποιασδήποτε φύσεως κακοποίηση και εκμετάλλευση από τους γονείς τους και οποιουσδήποτε τρίτους, συγγενείς και ή μη. Ο σύλλογος διαθέτει 3 ξενώνες, στους οποίους φιλοξενούνται παιδιά κατόπιν εισαγγελικής εντολής, γ) τη συμβολή στη βελτίωση και ανάπτυξη των πάσης φύσεως ιδρυμάτων αποκαταστάσεως ανήλικων παιδιών, ορφανών, εγκαταλελειμμένων από τους γονείς τους, δ) την ενασχόληση και τη ζύμωση των μελών του σωματείου με τα προβλήματα, τα δικαιώματα και νε γένει τις ανάγκες των παιδιών, καθώς και την παροχή κάθε δυνατής υποστήριξης στα παιδιά, ε) τη συνεργασία με τα παιδιά για να γίνονται γνωστές οι δικές τους απόψεις για τα δικαιώματά τους. Σημαντικότερη υπηρεσία του συλλόγου αποτελεί η ανοικτή τηλεφωνική γραμμή S.O.S (1056) που το «Χαμόγελο του Παιδιού» έθεσε σε λειτουργία από το 1997 για την αντιμετώπιση σοβαρών περιστατικών με θύματα τα παιδιά. Η γραμμή λειτουργεί καθημερινά επί 24ώρου βάσεως και απασχολεί εξειδικευμένο και έμπειρο προσωπικό αποτελούμενο από ψυχολόγο, κοινωνικούς λειτουργούς και παιδαγωγούς. Η ενημέρωση και η εξειδίκευση των ανθρώπων που απαντούν στις γραμμές 73

83 εξασφαλίζουν τη σωστή καθοδήγηση και την αποφυγή λάθος χειρισμών κατά τη συνομιλία, που θα μπορούσαν να αποβούν μοιραίοι. Ο σύλλογος Σπίτι φίλων του παιδιού ιδρύθηκε το 1979, με πρωτοβουλία του δικηγορικού συλλόγου Ηρακλείου Κρήτης. Λειτουργεί ως «ειδικά αναγνωρισμένο φιλανθρωπικό σωματείο» και έχει την δυνατότητα να φιλοξενεί μέχρι 8 κορίτσι ηλικίας 12 έως 18 και για ειδικές περιπτώσεις από 8 έως 21. Ο ξενώνας του συλλόγου αποτελεί μια εναλλακτική λύση στην ιδρυματική ζωή και λειτουργεί στα πρότυπα, σε συνθήκες ημιελεύθερης διαβίωσης. Τα Κέντρα Ψυχικής Υγείας, εξυπηρετούν παιδιά ηλικίας 3-16 ετών, τα οποία παρουσιάζουν προβλήματα στη συμπεριφορά, στη σχέση τους με τους άλλους, στο σχολείο, εμφανίζουν δυσκολίες λόγου και ομιλίας, καθυστερούν ψυχονοητική τους εξέλιξη ή παρουσιάζουν διάφορα άλλα συμπτώματα, όπως άγχος, υπερβολικούς φόβους, επιθετικότητα, τα οποία είναι πολύ συχνά απόρροια σκληρών και αντίξοων βιωμάτων των παιδιών. Το προσωπικό των παιδοψυχιατρικών τμημάτων αποτελείται από παιδοψυχίατρους, ψυχολόγους, κοινωνικούς λειτουργούς, ειδικούς παιδαγωγούς, λογοθεραπευτές, ψυχιατρικούς νοσηλευτές, εργοθεραπευτές. Στο πλαίσιο του έργου των προαναφερθέντων φορέων, κατά την αντιμετώπιση των περιστατικών κακοποίησης εφαρμόζονται θεραπευτικές πρακτικές που απευθύνονται είτε στα παιδιά, όπως: α) θεραπευτική ομαδική απασχόληση παιδιών προσχολικής ηλικίας, β) ομαδική ψυχοθεραπεία (ομαδική θεραπευτική βοήθεια σε παιδιά σχολικής ηλικίας κυρίως), γ) ατομική ψυχοθεραπεία (θεραπευτικό σχήμα που απευθύνεται κυρίως σε μεγαλύτερα παιδιά), δ) παιγνιοθεραπεία (το παιχνίδι παρέχει το πλαίσιο στο οποίο ο θεραπευτής μπορεί εύκολα να αρχίσει τη συζήτηση με το παιδί και να διερευνήσει τα προβλήματά του), είτε στους γονείς, όπως: α) συμβουλευτική σε θέματα ανατροφής και φροντίδας των παιδιών (απαραίτητη προϋπόθεση είναι η ύπαρξη κινήτρων από τη ν πλευρά των γονέων, γεγονός όχι και τόσο συχνό στον ειδικό αυτό πληθυσμό), β) ατομική ψυχολογική υποστήριξη, γ) στήριξη συζύγων (προϋποθέτει συμμετοχή και των δύο γονέων, πράγμα σπάνιο), δ)ομαδική στήριξη (βοηθά τους γονείς να ξεφύγουν από την κοινωνική τους απομόνωση, να μοιραστούν με άλλος γονείς τις καθημερινές δυσκολίες με τα παιδιά τους και να αποκτήσουν αυτοεκτίμηση), ε) κοινωνική εργασία (Δρ. Σεβαστή Χατζηφωτίου, 2005). 74

84 6. ΣΧΟΛΙΚΗ ΒΙΑ 6.1 Ορισμός της βίας Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (Π.Ο.Υ.) : Υιοθετεί την εκτίμηση ότι η διαπροσωπική βία το 2020 θα ανέλθει από την 19η στην 12η θέση στην λίστα των 30 πιο σημαντικών αιτιών θανάτου παγκόσμια. Εκτιμά ότι παιδιά στον κόσμο γίνονται θύματα βίας και παιδιά δολοφονούνται ετησίως. Κάθε χρόνο περίπου αγόρια και κορίτσια υφίστανται σεξουαλική παραβίαση σε ολόκληρο τον πλανήτη. Ορισμός της Βίας, «Βία είναι η εμπρόθετη χρήση φυσικής δύναμης ή εξουσίας, επαπειλούμενη ή πραγματική, εναντίον ενός άλλου προσώπου, του ίδιου του εαυτού ή μιας ομάδας ανθρώπων, η οποία έχει ως αποτέλεσμα την επέλευση ή την αυξημένη πιθανότητα επέλευσης, τραυματισμού, θανάτου, ψυχολογικής βλάβης, στρεβλής ανάπτυξης ή αποστέρησης». 6.2 Είδη βίας Οι κύριες κατηγορίες της βίας, συνήθως θεωρούνται η σωματική, η σεξουαλική και η ψυχολογική. Αλλά αυτή η κατηγοριοποίηση είναι αρκετά γενική, και υπάρχουν ατελείωτες διαφοροποιήσεις μέσα σε κάθε κατηγορία. Οι διάφορες μορφές βίας συνδέονται στενά με δύο κοινά στοιχεία: 1. Ότι οι επαναλλειμένες σωματικές ή σεξουαλικές επιθέσεις έχουν σίγουρα συναισθηματικές και ψυχολογικές συνέπειες, και αντίστροφα, η ψυχολογική βία καταλήγει σε σωματική φθορά, και 2. Ότι σπάνια μια μορφή βίας λαμβάνει χώρα ανεξάρτητα, χωρίς την ταυτόχρονη εκδήλωση μίας άλλης μορφής. Οι συνέπειες της επαναλαμβανόμενης και παρατεταμένης βίας στα άτομα, μπορούν να χωριστούν σε σωματικές και ψυχολογικές. Οι σωματικές συνέπειες είναι σοβαροί τραυματισμοί, μερικές φορές μόνιμοι, και πολύς πόνος. Μια πιο γενική φθορά στη σωματική υγεία είναι σχεδόν βέβαιη. Οι ψυχολογικές συνέπειες περιλαμβάνουν υψηλά επίπεδα άγχους και κατάθλιψης (Δρ. Σεβαστή Χατζηφωτίου, 2005) Εσωτερική βία Στην εφηβεία υπάρχει μια μορφή βίας η οποία ανάγεται στη φυσιολογία και μπορούμε να την ονομάσουμε εσωτερική βία. Η εφηβεία, ως εισβολή βιολογικών φαινομένων, τα οποία καθορίζουν το κύμα της μεταμόρφωσης, κινδυνεύει να γίνει αντιληπτή από έναν νεαρό έφηβο ως μία εσωτερική βία, καθώς το κύμα ξεσπά σε μια στιγμή που δεν το περίμενε, με μια ένταση που τίποτε δεν του είχε επιτρέψει να προβλέψει. Επιπλέον, η εφηβεία καθορίζει αλλαγές που δεν είναι πάντοτε εύκολο να γίνουν αποδεκτές. Έτσι, ορισμένος αριθμός εφήβων δεν κάνει τίποτε περισσότερο 75

85 από το να υφίσταται την μεταμόρφωση αυτή, είτε με την θέλησή του είτε όχι. Η συγκεκριμένη περίοδος και όλα όσα την υποστηρίζουν σε βιολογικό επίπεδο αποτελούν ένα σύνολο ικανό να προκαλέσει, το λιγότερο, μια κατάσταση αρκετά συγκεχυμένη, σε ποικίλες διαβαθμίσεις, εκδηλώσεων που δεν αποτελούν τίποτε περισσότερο παρά απαντήσεις-αντιδράσεις του υποκειμένου σε αυτό που βιώνει την δεδομένη στιγμή και που συχνά του προκαλεί σύγχυση, ανησυχία και άγχος. Το ότι οι αντιδράσεις αυτές οργανώνονται υπό το κράτος της αυτοκυριαρχίας αποτελεί αφελή αισιοδοξία. Επίσης, αυτές οι στιγμές, που μπορεί να είναι βίαιες, είναι φορτισμένες με σύνθετα νοήματα, συχνά αμφιθυμικά ή ορισμένες φορές απλώς αντιφατικά. Μπορεί να αποτελούν ταυτόχρονα έκκληση και απόρριψη, στοργή και αποφυγή. Σε κάθε περίπτωση όμως, πρόκειται για στιγμές που οπωσδήποτε εκφράζουν κάτι(με την έννοια ότι έχουν κάποιο νόημα και/ή με την έννοια ότι επιθυμούν να σηματοδοτήσουν μία ανάγκη για επικοινωνία), ακόμη και αν αυτή η ανάγκη για επικοινωνία δεν αποφέρει καρπούς Προσωπική βία Με τον όρο αυτό αναφερόμαστε στην βία που εκδηλώνεται στο οικογενειακό περιβάλλον. Ο έφηβος, υποταγμένος στις πιέσεις της εσωτερικής βίας, απαντά σε αυτές με τον δικό του τρόπο και ανάλογα με τα μέσα που διαθέτει. Ορισμένες φορές, προσπαθώντας να αποκτήσει αυτοκυριαρχία, μπορεί να βιώσει και στιγμές υπερχείλισης, οι οποίες εκφράζονται, κυρίως, με ένα πέρασμα στην πράξη. Στο σημείο αυτό, παρεμβαίνει η ποιότητα των απαντήσεων που δίνουν οι ενήλικοι σε αυτά τα συμπτώματα. Είναι σημαντικό να τα κατανοούν και επομένως να τα μεταχειρίζονται-θεραπεύουν για αυτό που είναι, δηλαδή σαν μαρτυρίες αυτής της φυσιολογικής πραγματικότητας που είναι η εσωτερική βία, και ενάντια στην οποία ο έφηβος κινητοποιεί ακριβώς εκείνες τις δυνάμεις που πρέπει να μάθει να ελέγχει. Οι νέοι συναντούν ολοένα και λιγότερα όρια μέσα στο οικογενειακό περιβάλλον. Από την άλλη, ίσως στον συγκεκριμένο χώρο να συναντούν περισσότερη βία, πράγμα που δεν συμβιβάζεται καθόλου με την έννοια του ορίου. Ο ενήλικος που καταφεύγει στη βία, όταν βρίσκεται αντιμέτωπος με τις παραβάσεις ενός νέου, χάνει ο ίδιος το κύρος του από το γεγονός και μόνο ότι η βία αποτελεί εξ ορισμού παράβαση ενός ορίου. Στην πραγματικότητα, ο ενήλικος κινδυνεύει να μπερδέψει την εξουσία με την βία, ξεχνάει, όμως, ότι όσο περισσότερο βίαιος γίνεται, τόσο λιγότερη εξουσία έχει. Η απουσία ορίων οδηγεί τον έφηβο και τους γονείς του σε αλυσιδωτές προκλήσεις σημαντικές και καταστροφικές κυρίως για τον έφηβο, και ορισμένες φορές και για ολόκληρη την οικογένεια, καθώς ο έφηβος έχει το αίσθημα ότι κανείς δεν του απαντά. Η μεγάλη δυσκολία έγκειται στην εύρεση της κατάλληλης αναλογίας μεταξύ ορίου, σταθερότητας, εξουσίας και ευκαμψίας. Στην πραγματικότητα, «ο άκαμπτος ενήλικος δεν είναι ποτέ σθεναρός-ατράνταχτος, διότι δεν ανέχεται την παραμικρή παρέκκλιση σε σχέση με τις αρχές του, και ο έφηβος είτε υποτάσσεται και παραιτείται, είτε διακόπτει τη σχέση» (C. Chiland). 76

86 6.1.3 Κοινωνική βία Ακόμη, θα μπορούσαμε να αναφερθούμε στο κοινωνικό πεδίο, του οποίου, εξ άλλου η οικογένεια αποτελεί το κύτταρο. Εδώ η βία υπάρχει κατά κύριο λόγο ως σύστημα πιέσεων. Πρόκειται για πιέσεις κάθε είδους, που προκαλούν με την σειρά τους απαντήσεις-αντιδράσεις με την μορφή άλλοτε της υποταγής, άλλοτε της οπισθοχώρησης και άλλοτε της εξέγερσης. Αυτή η κοινωνική βία είναι, ενδεχομένως, γενεσιουργός βίαιων απαντήσεων. Τέλος, ο αποκλεισμός από κάτι, είναι θύμα βίας. Όσο για τον αποκλεισμό, αυτός πηγάζει από στοιχειώδης δυναμικές: Πρόκειται για την απαγόρευση σε ένα πρόσωπο ή μια κοινότητα να έχει πρόσβαση σε κάτι, σε ένα σύστημα, σε μια άλλη κοινότητα, σε έναν τόπο, σε μια σχέση και τα λοιπά. Πρόκειται για τον εξορισμό ενός προσώπου ή μιας κοινότητας από ένα σύστημα, από μιαν άλλη κοινότητα, από έναν τόπο, από μία σχέση και τα λοιπά. Και στις δύο περιπτώσεις το άτομο ή η κοινότητα απελαύνονται σε ένα γκέτο (V. Courtecuisse, J. Fortin). 6.3 Βία και εφηβεία Η «βία στο σχολείο» συσχετίζεται συχνά με εγκληματικές πράξεις εφήβων, οι οποίες, αν και μεμονωμένες, παίρνουν μεγάλες διαστάσεις δημοσιότητας και έτσι συντείνουν στο να γίνεται ευρύτατα λόγος για αύξηση της εγκληματικότητας των ανηλίκων. Όταν ο λόγος αυτός στηρίζεται σε δεδομένα και όχι σε γενικές εντυπώσεις, η εικόνα εμφανίζεται αρκετά διαφοροποιημένη. Έτσι, λοιπόν και οι παραβάσεις στο χώρο του σχολείου, δεν μπορούν να έχουν νόημα παρά σε σχέση με την ψυχοκοινωνική ανάπτυξη των μαθητών, σε συνδυασμό με την εναρμόνιση της εκπαιδευτικής πολιτικής και πρακτικής με τις αναπτυξιακές απαιτήσεις των νέων. Μία δεύτερη παρανόηση, λοιπόν, φαίνεται να σχετίζεται με την υποκατάσταση της πραγματικής εικόνας και της σημασίας της εφηβικής παραβατικότητας από μεμονωμένες, ενδεχομένως ιδιαίτερα βίαιες, πράξεις εφήβων. Η «λεγόμενη» αύξηση της βίας των εφήβων μοιάζει απροσδιόριστη, ασαφής και ως εκ τούτου παραπέμπει περισσότερο σε ένα πλαίσιο αποδιοργάνωσης, απουσίας κατανόησης, έλλειψης σαφούς εικόνας, αφενός όσον αφορά τις διαδικασίες κοινωνικοποίησης των εφήβων και αφετέρου όσον αφορά το τι ακριβώς διαδραματίζεται στο σχολείο το τι κάνει το σχολείο (V. Courtecuisse, J. Fortin). 6.4 Βία στο χώρο του σχολείου(bullying) Το bullying είναι αγγλική λέξη και αποτελεί αδιαμφισβήτητα έναν δύσκολο όρο. Η λέξη bully μεταφράζεται νταής, φωνακλάς, τύραννος όταν απαντάται ως ουσιαστικό και απειλώ, εκφοβίζω, εξαναγκάζω, όταν απαντάται ως ρήμα. Το bullying συνίσταται σε πράξεις παραβατικού χαρακτήρα οι οποίες τελούνται από ανήλικους εναντίον ανηλίκων και έχουν επαναλαμβανόμενο ρυθμό εμφάνισης. Θα μπορούσαμε λοιπόν, να ορίσουμε το bullying ως μορφή βίας η οποία εκδηλώνεται μεταξύ ανηλίκων. Κατά τις παραβατικές αυτές πράξεις ο πιο δυνατός ανήλικος ή η πιο δυνατή ομάδα ανηλίκων επιτίθεται/ προσβάλλει (σ)τον λιγότερο δυνατό ανήλικο ή (σ)τη λιγότερη δυνατή ομάδα ανηλίκων. Θεωρείται, λοιπόν ότι, υπάρχει εδώ η χρήση από κάποιον της δύναμης ή της υπερέχουσας 77

87 κατάστασής του προκειμένου να εκφοβίσει, να βλάψει ή να ταπεινώσει κάποιον άλλο. Το bullying ξεκινά ως φαινόμενο στα χρόνια του δημοτικού, κορυφώνεται στα χρόνια του γυμνασίου και συνεχίζεται στα χρόνια του Λυκείου. Μορφές bullying: Σωματική (παραδείγματος χάριν ελαφρά χτυπήματα, κλωτσιές, φτύσιμο, σπρώξιμο, κλοπή προσωπικών αντικειμένων). Λεκτική (παραδείγματος χάριν σαρκασμός, μοχθηρά πειράγματα, παρατσούκλια, απειλές). Ψυχολογική-κοινωνική (παραδείγματος χάριν διάδοση φημών, δολοπλοκίες σε κοινωνικές σχέσεις, προσπάθειες για κοινωνικό αποκλεισμό, εκβιασμό ή εκφοβισμό). Τα αγόρια συνήθως ασκούν ή βιώνουν την σωματική και λεκτική μορφή και με άμεσες συμπεριφορές. Τα κορίτσια συνήθως ασκούν ή βιώνουν την λεκτική και ψυχολογική μορφή και με άμεσες συμπεριφορές (εδώ συχνότερα παρατηρούνται ο σαρκασμός, οι προσβολές σεξουαλικής φύσεως και η διάδοση φημών). Το bullying είναι διαδεδομένο στο σχολικό, στο φιλικό και στο οικογενειακό περιβάλλον και, έτσι, μπορεί να εντοπιστεί στις σχολικές αυλές, σε γειτονιές και σε σπίτια. Όπως, επομένως, παρατηρούμε είναι ένα πρόβλημα το οποίο εκδηλώνεται σε όλους τους φορείς κοινωνικοποίησης. Αξιοσημείωτο είναι ότι οι επιθέσεις bullying πολλές φορές λαμβάνουν χώρα ακόμη και ενώπιον ενηλίκων (παραδείγματος χάρη οι δάσκαλοι ή οι γονείς) οι οποίοι αγνοούν την έκταση και σημασία του προβλήματος μα και ενώπιον άλλων παιδιών τα οποία τις περισσότερες φορές είναι πρόθυμα να αναμειχθούν ή απλά δεν ξέρουν πώς να βοηθήσουν. Το bullying μπορεί να έχει αντίκτυπο στο κοινωνικό περιβάλλον ενός σχολείου δημιουργώντας κλίμα φόβου μεταξύ των μαθητών, εμποδίζοντας την ικανότητά τους να μάθουν και οδηγώντας σε αντικοινωνικές συμπεριφορές. Επιπρόσθετα, τα θύματα και οι θύτες του σχολικού εκφοβισμού αντιμετωπίζουν κοινά προβλήματα όπως μοναξιά, δυσκολία στο να κάνουν φίλους, μαθησιακές δυσκολίες ή αποτυχία στο σχολείο και πολλές φορές υιοθετούν προβληματικές συμπεριφορές (κάπνισμα, αλκοολισμός). Συνεχίζοντας, το bullying συνδέεται και με άλλες μορφές αντικοινωνικής ή παραβατικής συμπεριφοράς όπως βανδαλισμούς, κλοπές σε καταστήματα, κοπάνες ή αποβολές από το σχολείο ή διακοπή του σχολείου και χρήση ναρκωτικών ή άλλων ψυχοτρόπων ουσιών (όπως χαπιών) Επιθετικότητα και βία στο χώρο του σχολείου Στον χώρο της εκπαίδευσης οι ορισμοί της επιθετικότητας και της βίας εμφανίζονται υπέρμετρα διευρυμένοι. Οι διάφορες προσεγγίσεις αναφέρονται συνήθως σε τέσσερις ομάδες διαπροσωπικών σχέσεων: την συμπεριφορά των διδασκόντων προς τους μαθητές, την συμπεριφορά των μαθητών προς τους διδάσκοντες, την συμπεριφορά των διδασκόντων μεταξύ τους και την συμπεριφορά των μαθητών μεταξύ τους. Στα παραπάνω προστίθενται και οι βανδαλισμοί, οι καταστροφές που οι μαθητές προκαλούν στο υλικό του σχολείου, καθώς και η γενική στάση των μαθητών απέναντι στον σχολικό θεσμό. 78

88 Σχετικά με την επίθεση, δεν υπάρχει κοινή αποδοχή. Οι κυριότερες θέσεις είναι ασυμβίβαστες μεταξύ τους. Η συμπεριφορική άποψη θεωρεί ως επίθεση κάθε συμπεριφορά που τραυματίζει ή προκαλεί βλάβη στον άλλον. Η νεο-συμπεριφορική άποψη ορίζει την επίθεση ως μια πρόθεση τραυματισμού ή πρόκλησης βλάβης στον άλλον. Σύμφωνα με την γνωστική θεωρία, μια συμπεριφορά νοείται ως επίθεση μόνο αν είναι ταυτοχρόνως εκούσια και παραβιάζει έναν κανόνα που διέπει την κατάσταση μέσα στην οποία εκδηλώνεται η συγκεκριμένη συμπεριφορά. Οι επιθέσεις μπορούν να λάβουν πολλές και διαφορετικές μορφές και περιλαμβάνουν κάθε άμεση ή έμμεση αντίδραση, ενεργητική ή παθητική, κινητική ή λεκτική. Όσον αφορά την επιθετική συμπεριφορά, ο προσδιορισμός της προέρχεται κυρίως από την ηθολογία και καλύπτει όλες τις ευέλικτες ή στερεότυπες διαγωγές αποφυγής και απειλής. Μέσω αυτών των συμπεριφορών προσδιορίζεται ένας προσωπικός χώρος, στο έσω του οποίου δεν γίνεται ανεκτή η διείσδυση κάποιου άλλου. Κάθε επιθυμητή συμπεριφορά (παραδείγματος χάρη υπάκουοι και καλοί μαθητές) δεν μπορεί να μεταφράζεται σε κανόνα, ούτε βέβαια να εκλαμβάνεται ως κανόνας. Αν αυτό συνέβαινε, τότε θα είχαμε να κάνουμε με ολοκληρωτικές ιδεολογίες και με την περιθωριοποίηση κάθε μη αρεστής συμπεριφοράς από και σε κάθε διαφορετική ομάδα. Το ατομικό, το οικογενειακό, το σχολικό, το κοινωνικό και πολιτικό θα νοούνταν ως μονοσήμαντα και άρα μη ανθρώπινα. Από την άλλη, ο χαρακτηρισμός μιας πράξης ως επιθετικής ή βίαιης έχει νόημα μόνο σε σχέση με έναν κανόνα και τα ελαστικά ή μη όριά του. Είναι γνωστή για όλον γενικά τον πληθυσμό, και ιδιαίτερα για την εφηβική περίοδο, η ύπαρξη της «αφανούς εγκληματικότητας», δηλαδή η σε μεγάλο ποσοστό παραβίαση κανόνων ή και νόμων, η οποία όμως συνδέεται άμεσα με την κοινωνική θέση των εφήβων και την διαδικασία της κοινωνικοποίησης (V. Courtecuisse, et.al, 1998). 6.5 Αντιμετώπιση της βίας Το σχολικό περιβάλλον -αγκαλιά γνώσης και παιδείας- θα μπορούσε να λειτουργήσει έτσι ώστε όχι μόνον να μην επιτρέπονται περιστατικά βίας, αλλά και να προλαμβάνονται αυτά και άλλα ανάλογα που αφορούν τους μαθητές. Ιδιαίτερα οι εκπαιδευτικοί οι οποίοι βρίσκονται κοντά στους μαθητές, γίνονται μάρτυρες περιστατικών όπου οι ανήλικοι πρωταγωνιστούν είτε ως θύτες είτε ως θύματα. Εξάλλου τα όρια θύτη και θύματος στην περίπτωση των ανηλίκων διαγράφουν μία κυκλική πορεία καθώς όπως έχει διατυπωθεί και αποδεικνύεται ο ανήλικος δράστης παραβατικών συμπεριφορών έχει προϋπάρξει θύμα. Οι δάσκαλοι και οι καθηγητές αντιλαμβάνονται το πρόβλημα είτε βλέποντας τα ίδια τα σημάδια της βίας είτε παρακολουθώντας την όλη στάση και συμπεριφορά του μαθητή (όπως την επίδοσή του, την διάσπαση της προσοχής του, την επιθετικότητά του). Το γεγονός ότι τα παιδιά εμπιστεύονται τους εκπαιδευτικούς και εκμυστηρεύονται τις εμπειρίας βίας που έχουν βιώσει δημιουργεί αυξημένες προσδοκίες αλλά και ευθύνες για τους εκπαιδευτικούς. Η εκμυστήρευση τέτοιων περιστατικών σε ένα πρόσωπο εμπιστοσύνης μπορεί να οδηγήσει στην παύση της βίας. Οι εκπαιδευτικοί χρειάζεται όχι μόνον να είναι υποψιασμένοι, αλλά και κατάλληλα εκπαιδευμένοι προκειμένου να μπορούν να ανιχνεύουν περιστατικά βίας μεταξύ των μαθητών τους, αλλά και να υποστηρίζουν τα θύματα. Επίσης, οι εκπαιδευτικοί πρέπει να πλαισιώνονται από τις κατάλληλες υπηρεσίες και το κατάλληλα εξειδικευμένο προσωπικό όπου θα μπορούν να αντλούν εκείνη την στήριξη που χρειάζονται για την αντιμετώπιση των περιστατικών κακοποίησης που συμβαίνουν στο χώρο του σχολείου. Επειδή η αποκάλυψη της βίας 79

89 αποτελεί μία πολύ δύσκολη διαδικασία για τα θύματα, ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να εξασφαλίσει εκείνο το πλαίσιο ασφάλειας και εμπιστοσύνης, όπου το θύμα θα αισθανθεί ασφαλές να εμπιστευθεί την προσωπική του ιστορία. Ο εκπαιδευτικός δεν θα πρέπει να έχει ανακριτικό ύφος αλλά υποστηρικτικό και βοηθητικό ρόλο στο ξετύλιγμα της οδυνηρής εμπειρίας. Επίσης, ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να είναι έτοιμος ο ίδιος, αλλά και να προετοιμάσει το θύμα προκειμένου να δεχθεί βοήθεια από τις αρμόδιες υπηρεσίες. Με δεδομένα ότι τελευταία το σχολικό περιβάλλον δεν είναι πόλος έλξης μόνον της εκπαιδευτικής διαδικασίας αλλά και χώρος εκτόνωσης διάφορων προσωπικών και κοινωνικών συγκρούσεων είναι σημαντικό να επιτελέσει το σχολείο και έναν άλλο εκπαιδευτικό ρόλο σε κοινωνικό επίπεδο δηλαδή να διδάσκει την ειρηνική επίλυση των διαφορών μέσα από διαδικασίες συναίνεσης και συμφιλίωσης ιδιαίτερα δε μεταξύ των μαθητών οι οποίοι συνδέονται μεταξύ τους με τον δεσμό του σχολείου. 80

90 81

91 7. ΕΡΕΥΝΑ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ 7.1 Σκοπός έρευνας Βασικός σκοπός της παρούσας μελέτης ήταν η καταγραφή της σημαντικότητας της ανάπτυξης του οικογενειακού προγραμματισμού και ειδικότερα σε σχέση με την δημόσια υγεία, ως απαραίτητα εφόδια για την δημιουργία υγιών οικογενειών. Ακόμη, με την έρευνα αυτή θέλαμε να δούμε αν και κατά πόσο οι σημερινοί νέοι είναι ενημερωμένοι για τα θέματα της σεξουαλικής αγωγής αλλά και της αντισύλληψης, αλλά και το κατά πόσο ήταν πρόθυμοι να ενημερωθούν και να αλλάξουν στάση ζωής όσον αφορά κυρίως το θέμα της αντισύλληψης. 7.2 Υλικό και μέθοδος Η παρούσα έρευνα πραγματοποιήθηκε στο Ανώτερο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Καβάλας στο παράρτημα του ιδρύματος, στο τμήμα της Νοσηλευτικής του Διδυμοτείχου, αλλά και μεταξύ φοιτητών διαφόρων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων. Τον πληθυσμό της έρευνας αποτέλεσαν φοιτητές των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων και συγκεκριμένα 218 άτομα. Για την διεξαγωγή της έρευνας χρησιμοποιήθηκε ερωτηματολόγιο 36 ερωτήσεων κλειστού τύπου. Το πρώτο μέρος περιελάμβανε τα δημογραφικά στοιχεία των ερωτηθέντων, το δεύτερο μέρος ερωτήσεις σχετικά με τον οικογενειακό προγραμματισμό και το τρίτο και τελευταίο μέρος, ερωτήσεις σχετικά με την γενετήσια διαπαιδαγώγηση. Η συμπλήρωση του ερωτηματολογίου ήταν ανώνυμη. Δεν επιλέχθηκε η μέθοδος της συνέντευξης «πρόσωπο με πρόσωπο», αλλά της ατομικής διανομής σε κάθε συμμετέχοντα, ώστε να διασφαλιστεί η ανωνυμία και η ειλικρινής αποτύπωση των απαντήσεων. Η συλλογή των συμπληρωμένων ερωτηματολογίων ολοκληρώθηκε μέσα στα χρονικά πλαίσια που τέθηκαν. Για τη στατιστική ανάλυση των δεδομένων χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό πακέτο SPSS 20.0 (Statistical Package for the Social Sciences). Πραγματοποιήθηκε επαγωγική στατιστική δοκιμασία κατανομής συχνοτήτων με εκατοστιαίες αναλογίες. Τα αποτελέσματα της έρευνας παρουσιάστηκαν με τη μορφή κυκλικών διαγραμμάτων και ραβδογραμμάτων. 7.3 Συνοπτική παρουσίαση αποτελεσμάτων Η στατιστική ανάλυση των δημογραφικών χαρακτηριστικών του υπό έρευνα πληθυσμού εμφάνισε ανομοιογενή κατανομή των φοιτητών όσον αφορά το φύλο με τις γυναίκες να υπερτερούν σε ποσοστό 68,16% από τους άνδρες, 31,84%, γεγονός που αιτιολογείται από ότι το μεγαλύτερο ποσοστό του τμήματος σχολής των ερωτηθέντων, είναι αυτό της Νοσηλευτικής με ποσοστό 50,46%. Στις σχολές τις Νοσηλευτικές είναι μεγαλύτερος ο αριθμός των κοριτσιών που φοιτούν, από αυτόν των αγοριών. Ηλικιακά το 76% των ερωτηθέντων κυμαίνεται από 18 έως 23 ετών, το 81,1% είναι άγαμοι και το 8,8% είναι έγγαμοι. Όσον αφορά την γνώση σχετικά με το θέμα του οικογενειακού προγραμματισμού το 65,28% απάντησε πως γνωρίζει τι είναι ο οικογενειακός προγραμματισμός ενώ το 34,72% ότι δεν γνωρίζει. Ως κατάλληλη 82

92 ηλικία τεκνοποιίας ορίστηκε από τους ερωτηθέντες η ίδια χρονική περίοδος αυτή των 25 έως 35 ετών και για τις γυναίκες και για τους άνδρες με αντίστοιχα ποσοστά 85,12% και 80,93%. Το 91,71% των ερωτηθέντων έχει ενημερωθεί για τα θέματα της σεξουαλικής συμπεριφοράς και το 98,61% γνωρίζει τί είναι η αντισύλληψη. Το 82,4% θεωρεί απαραίτητη την χρήση κάποιας αντισυλληπτικής μεθόδου και το 82% θεωρεί υπεύθυνους για την χρήση αντισυλληπτικών μεθόδων, και τον άνδρα και την γυναίκα. Το 81, 43% κάνει χρήση αντισυλληπτικών μεθόδων με το 77,17% να χρησιμοποιεί το ανδρικό προφυλακτικό και το 91,33% να κάνει χρήση αντισυλληπτικών μεθόδων για την αποφυγή ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης και το 69,04% για την αποφυγή αφροδίσιων νοσημάτων. Στην ερώτηση εάν έχετε υποβληθεί σε έκτρωση το 94,95% απάντησε όχι και το 5,05% απάντησε ναι. Αυτό που προκαλεί εντύπωση είναι το γεγονός πώς οι ηλικίες που υποβλήθηκαν σε έκτρωση ορισμένοι από τους ερωτηθέντες, κυμαίνονται από 16 έως 28 ετών με 33,3% στην ηλικία των 19 ετών και 22,2% στην ηλικία των 17 ετών! Το 51,40% πιστεύει πως η χώρα προέλευσης επηρεάζει την χρήση αντισυλληπτικών μεθόδων καθώς και το 66,36% πιστεύει πως και οι θρησκευτικές πεποιθήσεις επηρεάζουν την χρήση αντισυλληπτικών μεθόδων. Τέλος, το 62,33% δήλωσε ότι δεν έχει πρόβλημα να συζητάει τα θέματα της αντισύλληψης ενώ το 53,49% δήλωσε ότι δεν νιώθει άνετα να συζητάει για τα θέματα της αντισύλληψης. 7.4 Αναλυτική περιγραφή των αποτελεσμάτων Αρχικά στο ερωτηματολόγιο ζητήθηκαν από τους συμμετέχοντες τα δημογραφικά τους στοιχεία: Α. ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Το τμήμα της σχολής στην οποία φοιτούν ήταν η πρώτη ερώτηση στην οποία απάντησαν και τα αποτελέσματα φαίνονται στην Εικόνα 1. Εικόνα 1 Σχολή Φοίτησης 83

93 Όπου σε ποσοστό 50,46% οι συμμετέχοντες προέρχονται από την σχολή της Νοσηλευτικής και οι υπόλοιποι καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα σχολών, ενδεικτικά αναφέρουμε, σχολή Ηλεκτρολογίας(0,45%), Ιατρικών Εργαστηρίων(1,83%), Μηχανολογίας(0,46%) καθώς και διάφορες άλλες σχολές. Το εξάμηνο στο οποίο φοιτούν φαίνεται αναλυτικά στην Εικόνα 2. Εικόνα 2 - Εξάμηνο Φοίτησης Σε ένα μέσο όρο, το εξάμηνο φοίτησης των περισσοτέρων συμμετεχόντων είναι το έκτο. Το φύλο των ερωτηθέντων παρουσιάζεται στην Εικόνα 3. Εικόνα 3 - Το φύλο των ερωτηθέντων 84

94 Από τους 218 ερωτηθέντες οι 137 είναι γυναίκες ενώ οι 64 είναι άνδρες, σε ποσοστό 68,16% και 31,84% αντίστοιχα. Αυτό προκύπτει και από το γεγονός ότι, σε συνάρτηση με την ερώτηση για την σχολή φοίτησης και το μεγάλο ποσοστό της Νοσηλευτικής σχολής, είναι περισσότερες οι γυναίκες που φοιτούν στη σχολή απ ότι οι άνδρες. Επίσης, ήταν περισσότερο πρόθυμες και άνετες οι γυναίκες που προσεγγίζαμε να συμμετέχουν στην έρευνα μας απ ότι οι άνδρες. Η ηλικία παρουσιάζεται στον Πίνακα 2 και στην Εικόνα 4. Συχνότητα Ποσοστά Ποσοστά Έγκυρων Αθροιστικά Ποσοστά ,7 76,0 76,0 Έγκυρα ,7 14,7 90, ,2 9,2 100,0 Σύνολο ,5 100,0 Λείπουν 1,5 Σύνολο ,0 Πίνακας 2 - Ηλικίες των ερωτηθέντων Εικόνα 4 - Ηλικίες των ερωτηθέντων Η ηλικιακή ομάδα στην οποία απευθύνθηκε η έρευνα μας αφορούσε περισσότερο νεαρούς φοιτητές. Γι αυτό και σε ποσοστό 76,04% οι ερωτηθέντες βρίσκονται ηλικιακά μεταξύ 18 και 23 ετών, και οι υπόλοιποι 24 έως 29 ετών 14,75% και 30 έως 35% σε ποσοστό 9,22%. 85

95 Η ηλικία του πατέρα αναλύεται στην εικόνα 5. Εικόνα 5 - Ηλικία του πατέρα Σε έναν μέσο όρο, η ηλικία κυμαίνεται στα 52,6 έτη. Η ηλικία της μητέρας παρουσιάζεται στην εικόνα 6. Εικόνα 6 - Η ηλικία της μητέρας Σε έναν μέσο όρο ηλικίας τα 48 περίπου χρόνια. 86

96 Το επάγγελμα του πατέρα παρουσιάζεται στην εικόνα 7. Εικόνα 7 - Το επάγγελμα του πατέρα Σε ποσοστό 14,68% βρίσκονται οι ιδιωτικοί υπάλληλοι, στο 11,93% οι δημόσιοι υπάλληλοι, στο 10,55% οι συνταξιούχοι και διαμοιράζονται σε διάφορα επαγγέλματα τα υπόλοιπα ποσοστά. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός, πως κανένας πατέρας δεν είναι άνεργος δεδομένης της χρονικής περιόδου που πραγματοποιήθηκε η έρευνά μας. Το επάγγελμα της μητέρας παρουσιάζεται στην εικόνα 8. Εικόνα 8 Το επάγγελμα της μητέρας Σε ποσοστό 38,99% βρίσκονται οι μητέρες που ασχολούνται με τα οικιακά, στο 13,76% οι μητέρες ιδιωτικοί υπάλληλοι, στο 7,34% οι μητέρες δημόσιοι υπάλληλοι και τα υπόλοιπα ποσοστά διαμοιράζονται σε διάφορα επαγγέλματα. Στις μητέρες έχουμε ένα ποσοστό, της τάξης του 2,75%, ανεργίας. 87

97 Το μορφωτικό επίπεδο του πατέρα παρουσιάζεται στην εικόνα 9. Εικόνα 9 Το μορφωτικό επίπεδο του πατέρα Σε ποσοστό 15,81% βρίσκονται οι πτυχιούχοι Ανώτατης Εκπαίδευσης, στο 14,88% οι πτυχιούχοι Τεχνολογικής εκπαίδευσης, στο 33,02% οι απόφοιτοι Λυκείου που αποτελεί και το μεγαλύτερο ποσοστό, στο 17,21% οι απόφοιτοι Γυμνασίου, στο 19,07% οι απόφοιτοι Δημοτικού, ενώ δεν υπάρχει κανένας πατέρας αναλφάβητος γεγονός ευχάριστο για την εποχή μας. Το μορφωτικό επίπεδο της μητέρας παρουσιάζεται στην εικόνα 10. Εικόνα 10 Το μορφωτικό επίπεδο της μητέρας Όπου σε ποσοστό 37,56% βρίσκονται οι μητέρες που είναι απόφοιτοι Λυκείου,σε ποσοστό 20,19% οι μητέρες που είναι απόφοιτοι Δημοτικής εκπαίδευσης, 16,43% οι απόφοιτες Γυμνασίου, 13,15% οι απόφοιτες Τεχνολογικής εκπαίδευσης και 12,21% οι απόφοιτες Ανώτατης Εκπαίδευσης. Υπάρχει και ένα μικρό ποσοστό της τάξης του 0,47% αναλφάβητων μητέρων. 88

98 Η οικογενειακή κατάσταση των ερωτηθέντων παρατίθεται στην εικόνα 11. Εικόνα 11 Η οικογενειακή κατάσταση των ερωτηθέντων Στην οικογενειακή κατάσταση των ερωτηθέντων, το 81,11% δηλώνει άγαμος/η ποσοστό αναμενόμενο καθώς η έρευνα απευθυνόταν σε φοιτητές, το 8,76% έγγαμος/η, το 8,29% δήλωσε άλλο, και το 1,84% απάντησε διαζευγμένος/η. Ο τρόπος κατοίκησης των ερωτηθέντων παρατίθεται στην εικόνα 12. Εικόνα 12 Τρόπος κατοίκησης των ερωτηθέντων. Το 39,91% κατοικεί με τους γονείς του, το 39,44% με συγκάτοικο και το 20,66% μόνος/η. 89

99 Β. ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ Ερώτηση 1. «Γνωρίζετε τί είναι ο οικογενεικός προγραμματισμός»; Εικόνα 13 Γνώση για τον οικογενειακό προγραμματισμό Το 65,28% απάντησε ναι και το 34,72% όχι. Ερώτηση 2 «Πού πιστεύετε ότι στοχεύει ο οικογενειακός προγραμματισμός»; Εικόνα 14 Στόχοι οικογενειακού προγραμματισμού Οι ερωτηθέντες σε ποσοστό 56,63% δεν πιστεύουν ότι ο οικογενειακός προγραμματισμός στοχεύει στην μείωση των γεννήσεων, σε ποσοστό 64,56% πιστεύει ότι στοχεύει στην μείωση των ανεπιθύμητων κυήσεων. Το 68,21% απάντησε 90

100 πως στοχεύει στην μείωση των εκτρώσεων και το 72,99% ότι στοχεύει στην προαγωγή της υγείας της μητέρας και του παιδιού. Ερώτηση 3 «Κατά τη γνώμη σας, ο οικογενειακός προγραμματισμός αφορά μόνο όσους επιθυμούν να αποκτήσουν οικογένεια»; Εικόνα 15 Ποιους αφορά ο οικογενειακός προγραμματισμός Το 68,72% των ερωτηθέντων απάντησε όχι, το 22,75% απάντησε δεν ξέρω και σε ένα ποσοστό 8,53% απάντησαν ναι. Ερώτηση 4 «Ποιά, κατά τη γνώμη σας, είναι η ιδανική ηλικία τεκνοποιίας για τον άνδρα και την γυναίκα»; Εικόνα 16 Ποια είναι η ιδανική ηλικία τεκνοποιίας για τον άνδρα 91

101 Το 80,93% των ερωτηθέντων απάντησε πως η ιδανική ηλικία τεκνοποίας για τον άνδρα, βρίσκεται μεταξύ 25 και 35 ετών, το 13,95% πιστεύει πως η ιδανική ηλικία είναι 35 ετών και άνω και το 5,12% πιστεύει πως η κατάλληλη ηλικία είναι μεταξύ 15 έως 25 ετών. Εικόνα 17 Ποια είναι η ιδανική ηλικία τεκνοποιίας για την γυναίκα Το 85,12% απάντησε πως για τις γυναίκες η κατάλληλη ηλικία είναι μεταξύ 25 και 35 ετών, το 9,77% 15 έως 25 ετών και το 5,12% απάντησε πως η κατάλληλη ηλικία τεκνοποιίας για την γυναίκα είναι 35 ετών και άνω. 92

102 Γ. ΓΕΝΕΤΗΣΙΑ ΔΙΑΠΑΙΔΑΓΩΓΗΣΗ Ερώτηση 5 «Έχετε ενημερωθεί για θέματα σεξουαλικής συμπεριφοράς»; Εικόνα 18 Ποια είναι η ενημέρωση για την σεξουαλική συμπεριφορά Στην ερώτηση αυτή το 91,71% απάντησε πως έχει ενημερωθεί για τα θέματα σεξουαλικής συμπεριφοράς ενώ ένα μικρό ποσοστό της τάξης του 8,29% δεν έχει δήλωσε πως δεν έχει ενημερωθεί. Ερώτηση 6 «Ποιά η πηγή ενημέρωσής σας»; Παρακάτω παρατίθενται αναλυτικά κυκλικά διαγράμματα, καθώς και ραβδογράμματα. 93

103 Εικόνα 19 Ποια η πηγή ενημέρωσης των ερωτηθέντων Κάνοντας μία ανάλυση των παραπάνω ποσοστών βλέπουμε ότι οι ερωτηθέντες σε ποσοστό 60,37% έχουν ως πηγή ενημέρωσής τους, τους γονείς τους, το 38,71% τους δασκάλους τους, το 67,28% τους φίλους τους, το 53,92% τα βιβλία, το 53% τα περιοδικά, το 18,43% τις εφημερίδες, το 54,84% την τηλεόραση, το 46,54% κάποιον ιατρό, το 15,21% κάποιον ειδικό, το 18,89% συγγενείς και τέλος, το 64,52% το internet. 94

104 Ερώτηση 7 «Κρίνετε ότι η μέχρι τώρα σεξουαλική σας ενημέρωση είναι»: Επίπεδο σεξουαλικής ενημέρωσης Συχνότητα Ποσοστά Ποσοστά Έγκυρων Αθροιστικά Ποσοστά Έγκυρα Πλήρης 63 28,9 29,0 29,0 Ικανοποιητική ,4 62,7 91,7 Ελλειπής 13 6,0 6,0 97,7 Παραπλανητική 5 2,3 2,3 100,0 Σύνολο ,5 100,0 Λείπουν 1,5 Σύνολο ,0 Πίνακας 3 - Επίπεδο σεξουαλικής ενημέρωσης Εικόνα 20 Το επίπεδο της σεξουαλικής ενημέρωσης των ερωτηθέντων Το 62,67% πιστεύει πως έχει ένα ικανοποιητικό επίπεδο σεξουαλικής ενημέρωσης, το 29,03% πιστεύει ότι έχει πλήρης επίπεδο, το 5,99% ελλειπές και το 2,30% παραπλανητική ενημέρωση. 95

105 Ερώτηση 8 «Με ποιά άτομα συζητάτε σχετικά με το θέμα της αντισύλληψης»; Εικόνα 21 Άτομα που επιλέγουν οι ερωτηθέντες να συζητούν για θέματα αντισύλληψης Στην ερώτηση αυτή το 69,91% απάντησε πως δεν συζητάει με τους γονείς του για το θέμα της αντισύλλψης, το 73,15% απάντησε πως το συζητάει με τους φίλους του,το 63,89% απάντησε πως το συζητάει με τους συντρόφους του ενώ το 36,11% απάντησε πως δεν το συζητάει με τους συντρόφους του, το 92,59% ανέφερε πως δεν συζητάει με κανέναν το θέμα της αντισύλληψης. Ερώτηση 9 «Σε ποιά ηλικία είχατε την πρώτη σας σεξουαλική επαφή»; Εικόνα 22 Έναρξη σεξουαλικής ζωής 96

106 Το 16,51% απάντησε δεν έγινε έναρξη της σεξουαλικής του ζωής, ενώ τα μεγαλύτερα ποσοστά βρίσκονται στις ηλικίες μεταξύ 15 και 20 ετών. Ερώτηση 10 «Η πρώτη σας σεξουαλική εμπειρία συνοδεύτηκε από»: Εικόνα 23 Φόβος εγκυμοσύνης Το 74,24% απάντησε πως δεν συνοδεύτηκε η πρώτη σεξουαλική επαφή από φόβο εγκυμοσύνης, ενώ το 25,76% απάντησε πως συνοδεύτηκε. Εικόνα 24 Φόβος ρήξης παρθενικού υμένα Το 17,68% αναφέρει πως υπήρχε ο φόβος της ρήξης του παρθενικού υμένα, ενώ το 82,32% πως δεν υπήρχε ο φόβος. 97

107 Εικόνα 25 Φόβος αφροδίσιου νοσήματος Το 82,83% δεν αναφέρει φόβο μετάδοσης αφροδίσιου νοσήματος, ενώ το 17,17% αναφέρει. Εικόνα 26 Ικανοποίηση Το 48,48% αναφέρει ότι η εμπειρία της πρώτης του σεξουαλικής επαφής συνοδεύτηκε από το αίσθημα της ικανοποίησης ενώ το 51,52% ότι δεν συνοδεύτηκε. 98

108 Εικόνα 27 Άλλο αίσθημα Ένα ποσοστό των ερωτηθέντων απάντησε πως συνοδεύτηκε η εμπειρία της πρώτης σεξουαλικής επαφής από άλλα αισθήματα όπως, ο πόνος σε ποσοστό 40%, από τίποτε απάντησε το 20%, από φόβο για το άγνωστο 10%, από άγχος 10%, από απογοήτευση 10%, από κόπωση 5%, και τέλος από ντροπή 5%. Ερώτηση 11 «Ποιά πιστεύετε πως είναι η κατάλληλη ηλικία έναρξης της σεξουαλικής ζωής στον άνδρα και ποια στη γυναίκα»; Κατάλληλη ηλικία έναρξης της σεξουαλικής ζωής για άνδρες Συχνότητα Ποσοστά Ποσοστά Έγκυρων Αθροιστικά Ποσοστά Έγκυρα < ,9 12,1 12, ,2 82,7 94,9 > ,0 5,1 100,0 Σύνολο ,2 100,0 Λείπουν 4 1,8 Σύνολο ,0 Πίνακας 4 - Κατάλληλη ηλικία έναρξης της σεξουαλικής ζωής στον άνδρα 99

109 Εικόνα 28 Κατάλληλη ηλικία έναρξης σεξουαλικής ζωής για τους άνδρες Στην ερώτηση αυτή το 82,71% απάντησε πως η κατάλληλη ηλικία έναρξης σεξουαλικής ζωής για τους άνδρες είναι μεταξύ 16 και 20 ετών, το 12,15% απάντησε η ηλικία κάτω των 15 ετών και το 5,14% μεγαλύτεροι από 24 χρονών. Κατάλληλη ηλικία έναρξης σεξουαλικής ζωής για γυναίκες Συχνότητα Ποσοστά Ποσοστά Έγκυρων Αθροιστικά Ποσοστά Έγκυρα <15 9 4,1 4,3 4, ,9 86,7 91,0 > ,7 9,0 100,0 Σύνολο ,8 100,0 Λείπουν 7 3,2 Σύνολο ,0 Πίνακας 5 Κατάλληλη ηλικία έναρξης της σεξουαλικής ζωής στην γυναίκα Εικόνα 29 Κατάλληλη ηλικία έναρξης σεξουαλικής ζωής για τις γυναίκες 100

110 Το 86,73% απάντησε πως η κατάλληλη ηλικία έναρξης της σεξουαλικής ζωής για την γυναίκα είναι μεταξύ 16 και 20 ετών, εδώ βλέπουμε και την σύγκλιση των ποσοστών σε άνδρες και γυναίκες σε σχέση με την ηλικία έναρξης της σεξουαλικής ζωής τους, το 9% απάντησε σε ηλικία μεγαλύτερη των 24 ετών ενώ το 4,27% απάντησε κάτω από 15 ετών. Ερώτηση 12 «Γνωρίζετε τί είναι η αντισύλληψη»; Εικόνα 30 Γνώση για την αντισύλληψη Στην ερώτηση αυτή το 98,61% απάντησε πως γνωρίζει τι είναι η αντισύλληψη, ενώ ένα μικρό ποσοστό, 1,39% απάντησε πως δεν γνωρίζει. Ερώτηση 13 «Κατά τη γνώμη σας η χρήση αντισυλληπτικών μεθόδων υποβιβάζει την σεξουαλική επαφή»; Η χρήση αντισυλληπτικών μεθόδων υποβιβάζει την σεξουαλική επαφή; Συχνότητα Ποσοστά Ποσοστά Έγκυρων Αθροιστικά Ποσοστά Έγκυρα Όχι ,5 73,8 73,8 Ναι 39 17,9 18,2 92,1 Δεν ξέρω 17 7,8 7,9 100,0 Σύνολο ,2 100,0 Λείπουν 4 1,8 Σύνολο ,0 Πίνακας 6 Υποβίβαση σεξουαλικής επαφής από τη χρήση αντισυλληπτικών μεθόδων 101

111 Εικόνα 31 Υποβίβαση σεξουαλικής επαφής από τη χρήση αντισυλληπτικών μεθόδων Στην ερώτηση εάν η χρήση αντισυλληπτικών μεθόδων υποβιβάζει την σεξουαλική επαφή, το 73,83% απάντησε όχι, το 18,22% απάντησε ναι και το 7,94% απάντησε δεν ξέρω. Ερώτηση 14 «Θεωρείτε απαραίτητη την χρήση κάποιας αντισυλληπτικής μεθόδου»; Εικόνα 32 Αναγκαιότητα αντισυλληπτικών μεθόδων Το 82,41% απάντησε ναι, το 11,57% όχι και το 6,02% απάντησε δεν ξέρω, ως προς την αναγκαιότητα της χρήσης αντισυλληπτικών μεθόδων. 102

112 Ερώτηση 15 «Ποιοί κατά τη γνώμη σας είναι υπεύθυνοι για τη χρήση κάποιας αντισυλληπτικής μεθόδου»; Υπεύθυνος για αντισύλληψη Συχνότητα Ποσοστά Ποσοστά Έγκυρων Αθροιστικά Ποσοστά Έγκυρα Άνδρας 21 9,6 9,7 9,7 Γυναίκα 18 8,3 8,3 18,0 Και οι δύο ,7 82,0 100,0 Σύνολο ,5 100,0 Λείπουν 1,5 Σύνολο ,0 Πίνακας 7 Υπεύθυνοι για την αντισύλληψη Εικόνα 33 Υπεύθυνοι για την αντισύλληψη Υπεύθυνοι για την αντισύλληψη απάντησαν οι ερωτηθέντες πως είναι σε ποσοστό 82,03% και οι δύο, 9,68% ο άνδρας και 8,29% η γυναίκα. Ερώτηση 16 «Έχετε επισκεφθεί κάποιον ειδικό, ώστε να σας βοηθήσει στην καλύτερη επιλογή για εσάς μεθόδου αντισύλληψης»; Εικόνα 34 Επίσκεψη σε ειδικό 103

113 Το 70,97% αναφέρει ότι δεν έχει επισκεφθεί κάποιον ειδικό ενώ μόλις το 29,03% ανέφερε ότι έχει επισκεφθεί κάποιον ειδικό. Όσον αφορά το ποιους ειδικούς έχουν επισκεφτεί φαίνεται αναλυτικά στην εικόνα 35. Εικόνα 35 Επίσκεψη σε ειδικό για αντισύλληψη Το 30,41% των ερωτηθέντων έχει επισκεφθεί γυναικολόγο, το 2,76% των ερωτηθέντων έχει επισκεφθεί κάποιον νοσηλευτή και το 1,38% των ερωτηθέντων έχει επισκεφθεί μαία για να συζητήσει την κατάλληλη μέθοδο αντισύλληψης. Ακολουθούν οι ψυχολόγοι και οι ανδρολόγοι με ποσοστό 0,92% και οι ουρολόγοι με ποσοστό 0,46%. Κανένας από τους ερωτηθέντες δεν έχει επισκεφθεί κοινωνικό λειτουργό, παιδαγωγό ή επισκέπτη υγείας. Το 1,38%, τέλος, έχει επισκεφθεί κάποιον άλλο ειδικό. 104

114 Ερώτηση 17 «Χρησιμοποείτε κάποια αντισυλληπτική μέθοδο»; Εικόνα 36- Χρήση αντισυλληπτικών μεθόδων Το 81,40% των ερωτηθέντων απάντησε πως κάνει χρήση αντισυλληπτικών μεθόδων ενώ το 18,57% δεν χρησιμοποιεί καμία αντισυλληπτική μέθοδο. Οι μέθοδοι αυτοί φαίνονται αναλυτικά στην εικόνα 37. Εικόνα 37 Χρήση αντισυλληπτικών μεθόδων Η διακεκομμένη συνουσία, η οποία χρησιμοποείται σε ποσοστό 27,17%. Ο κολπικός δακτύλιος, που χρησιμοποιείται σε ένα μικρό ποσοστό, 0,54%. Τα αντισυλληπτικά δισκία για γυναίκες σε χρήση 21,74%. Το σπιράλ χρησιμοποιούν μόνο 1,63% των ερωτηθέντων. 105

115 Τα αντισυλληπτικά δισκία για άνδρες κατέχουν το 1,09% σε χρήση. Το ανδρικό προφυλακτικό, το οποίο και κατέχει τα μεγαλύτερα ποσοστά σε χρήση, 77,17%. Ερώτηση 18 «Για ποιόν από τους παρακάτω λόγους χρησιμοποιείτε αντισυλληπτικές μεθόδους»; Εικόνα 38 Αποφυγή ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης Το 91,33% κάνει χρήση αντισυλληπτικών μεθόδων για την αποφυγή ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης. Όπου το ιδιαίτερα αυτό μεγάλο ποσοστό φανερώνει και την επιθυμία για την αποτελεσματικότητα της χρήσης αντισυλληπτικών μεθόδων. Εικόνα 39 Αποφυγή αφροδίσιων νοσημάτων Το 69,04% χρησιμοποιεί αντισυλληπτικές μεθόδους για να αποφύγει τα αφροδίσια νοσήματα. 106

116 Εικόνα 40 Άλλοι λόγοι Ενώ σε ένα ποσοστό 93,94% οι ερωτηθέντες απάντησαν πως δεν συντρέχει άλλος λόγος για να παίρνονται τα μέτρα αντισύλληψης. Ερώτηση 19 «Ποιόν θεωρείτε αποτελεσματικό τρόπο αντισύλληψης»; (παρακαλώ να αριθμήσετε από το 1 έως το 7, με 1 ελάχιστο και 7 μέγιστο). Εικόνα 41 Αποτελεσματικότητα των τρόπων αντισύλληψης Στην ερώτηση αυτή ζητήσαμε από τους ερωτηθέντες να αξιολογήσουν σε μια κλίμακα από το 1 έως το 7 την αποτελεσματικότητα των αντισυλληπτικών μεθόδων. Τα αποτελέσματα έδειξαν πως οι ερωτηθέντες θεωρούν πιο αποτελεσματικές μεθόδους το ανδρικό προφυλακτικό (μέσος όρος 4,97) και ακολουθούν το σπιράλ (4,48) τα αντισυλληπτικά δισκία για γυναίκες (4,45), ο κολπικός δακτύλιος (3,79), τα αντισυλληπτικά δισκία για άνδρες (3,78) και ο σπόγγος (3,65). Τελευταία μέθοδος στην κατάταξη είναι η διακεκομμένη συνουσία με μέσο όρο (2,86). 107

117 Ερώτηση 20 «Έχετε αντιμετωπίσει προβλήματα υγείας εξαιτίας της μη χρήσης αντισυλληπτικών μεθόδων»; Εικόνα 42 Προβλήματα από τη μη χρήση αντισυλληπτικών μεθόδων Το 91,90% έχει απαντήσει όχι. Αυτό όμως δεν πρέπει να επισκιάζει το γεγονός της επικινδυνότητας της σεξουαλικής δραστηριότητας χωρίς καμία χρήση αντισυλληπτικής μεθόδου. Ερώτηση 21 «Έχετε υποβληθεί σε έκτρωση»; Εικόνα 43 Ποσοστά εκτρώσεων Από τους 218 ερωτηθέντες μόνο οι 10, σε ποσοστό5,05% έχουν υποβληθεί σε έκτρωση. Παρακάτω παρατίθεται πίνακας με τις ηλικιακές βαθμίδες των ερωτηθέντων που υποβλήθηκαν σε έκτρωση. 108

118 Ηλικία έκτρωσης Συχνότητα Ποσοστά Ποσοστά Έγκυρων Αθροιστικά Ποσοστά 16 1,5 11,1 11,1 16 1,5 11,1 22,2 17 2,9 22,2 44,4 Έγκυρα ,4 33,3 77,8 25 1,5 11,1 88,9 28 1,5 11,1 100,0 Σύνολο 9 4,1 100,0 Λείπουν ,9 Σύνολο ,0 Πίνακας 8 Ηλικία έκτρωσης Είναι ενδιαφέρον ότι από τα άτομα που δήλωσαν ότι έχουν υποβληθεί σε έκτρωση, ένα πολύ μεγάλο ποσοστό (77,8%) το έχουν κάνει σε ηλικία κάτω των 20 ετών. Ερώτηση 22 «Χρησιμοποιείτε μεθόδους αντισύλληψης σε»: Περιπτώσεις χρήσης μεθόδων αντισύλληψης Συχνότητα Ποσοστά Ποσοστά Έγκυρων Αθροιστικά Ποσοστά Έγκυρα Μόνιμες σχέσεις 23 10,6 11,0 11,0 Σχέσεις εφήμερες 25 11,5 12,0 23,0 Σχέσεις μίας βραδιάς 14 6,4 6,7 29,7 όλα τα παραπάνω ,6 62,2 91,9 δεν χρησιμοποιώ 17 7,8 8,1 100,0 Σύνολο ,9 100,0 Λείπουν 9 4,1 Σύνολο ,0 Πίνακας 9 Περιπτώσεις χρήσης αντισυλληπτικών μεθόδων 109

119 Εικόνα 44 Περιπτώσεις χρήσης αντισυλληπτικών μεθόδων Από το γράφημα προκύπτει ότι, το 11% χρησιμοποιεί μεθόδους αντισύλληψης στις μόνιμες σχέσεις, το 11,96% στις εφήμερες σχέσεις, το 6,70% στις σχέσεις της μίας βραδιάς, το 62,20% σε όλα τα παραπάνω, ενώ το 8,13% δεν χρησιμοποιεί καμία μέθοδο. Ερώτηση 23 «Νομίζετε ότι η διδασκαλία του μαθήματος της σεξουαλικής αγωγής στα σχολεία θα επιδρούσε στις προσωπικές σας σχέσεις»; Μάθημα Σεξουαλικής Αγωγής στα σχολεία Συχνότητα Ποσοστά Ποσοστά Έγκυρων Αθροιστικά Ποσοστά Θετικά ,2 87,9 87,9 Έγκυρα Αρνητικά 2,9,9 88,8 Αδιάφορη 24 11,0 11,2 100,0 Σύνολο ,2 100,0 Λείπουν 4 1,8 Σύνολο ,0 Πίνακας 10 Μάθημα Σεξουαλικής Αγωγής στα σχολεία Εικόνα 45 Μάθημα Σεξουαλικής Αγωγής στα σχολεία 110

120 Το 87,85% των ερωτηθέντων πιστεύει πως το μάθημα της σεξουαλικής αγωγής θα επιδρούσε θετικά στις προσωπικές του σχέσεις. Το 0,93% αρνητικά, ενώ για το 11,21% είναι αδιάφορο. Ερώτηση 24 «Πιστεύετε ότι η ενημέρωση για τη χρήση αντισυλληπτικών μεθόδων θεωρείται ταμπού στις μέρες μας»; Εικόνα 46 Ταμπού χρήσης αντισυλληπτικών μεθόδων Στην ερώτηση αυτή το 63,26 απάντησε πως δεν είναι ταμπού η ενημέρωση για τη χρήση των αντισυλληπτικών μεθόδων, το 25,12% απάντησε πως είναι ταμπού και το 11,63% απάντησε πως δεν γνωρίζει. Ερώτηση 25 «Πιστεύετε πως η χώρα προέλευσης επηρεάζει την χρήση μεθόδων αντισύλληψης»; Εικόνα 47 Επιρροή της χώρας στις αντισυλληπτικές μεθόδους Από τους ερωτηθέντες το 51,40% πιστεύει πως η χώρα προέλευσης επηρεάζει την χρήση των αντισυλληπτικών μεθόδων, το 21,96% απάντησε πως δεν επηρεάζει και το 26,64% ότι δεν γνωρίζει. 111

121 Ερώτηση 26 «Πιστεύετε ότι οι θρησκευτικές πεποιθήσεις του κάθε ατόμου επηρεάζουν στη χρήση μεθόδων αντισύλληψης»; Εικόνα 48 Επιρροή θρησκευτικών πεποιθήσεων στην αντισύλληψη Το 66,36% των ερωτηθέντων απάντησαν πως οι θρησκευτικές πεποιθήσεις επηρεάζουν την χρήση των αντισυλληπτικών μεθόδων. Το 18,43% απάντησε όχι, και το 15,21% απάντησε πως δεν γνωρίζει. Ερώτηση 27 «Πώς αισθάνεστε όταν μιλάτε για θέματα αντισύλληψης»; Εικόνα 49 Συναισθήματα απέναντι στην αντισύλληψη 112