Περιβάλλον. Ένα υγιές και βιώσιμο περιβάλλον για τις γενιές του σήμερα και του αύριο Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ ΜΕ ΑΠΛΑ ΛΟΓΙΑ

Transcript

1 Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ ΜΕ ΑΠΛΑ ΛΟΓΙΑ Περιβάλλον Ένα υγιές και βιώσιμο περιβάλλον για τις γενιές του σήμερα και του αύριο Η προστασία του περιβάλλοντος συμβαδίζει με τη διατήρηση της ανταγωνιστικότητας.

2 2 Η Ε Υ Ρ Ω Π Α Ϊ Κ Η Ε Ν Ω Σ Η Μ Ε Α Π Λ Α Λ Ο Γ Ι Α ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Γιατί χρειαζόμαστε μια πολιτική για το περιβάλλον; 3 Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΉ ΈΝΩΣΗ ΜΕ ΑΠΛΆ ΛΌΓΙΑ Η έκδοση αυτή αποτελεί μέρος μιας σειράς που εξηγεί τι κάνει και γιατί η ΕΕ σε διάφορους τομείς πολιτικής και με ποια αποτελέσματα. Πώς διαμορφώνει η ΕΕ την περιβαλλοντική πολιτική της 5 Τι κάνει η ΕΕ 8 Μελλοντική πορεία 14 Περισσότερα 16 Μπορείτε να βρείτε τις εκδόσεις στο διαδίκτυο: Πώς λειτουργεί η ΕΕ Η Ευρώπη σε 12 μαθήματα Ευρώπη 2020: η αναπτυξιακή στρατηγική της Ευρώπης Οι πατέρες της ΕΕ Ανθρωπιστική βοήθεια και πολιτική προστασία Ανταγωνισμός Απασχόληση και κοινωνικές υποθέσεις Ασφάλεια των τροφίμων Γεωργία Δημόσια υγεία Διεθνής συνεργασία και ανάπτυξη Διεύρυνση Δικαιοσύνη, θεμελιώδη δικαιώματα και ισότητα Δράση για το κλίμα Εκπαίδευση, κατάρτιση, νεολαία και αθλητισμός Εμπόριο Ενέργεια Εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας Επιχειρήσεις Έρευνα και καινοτομία Εσωτερική αγορά Οικονομική και νομισματική ένωση και ευρώ Θαλάσσια πολιτική και αλιεία Καταναλωτές Καταπολέμηση της απάτης Μετανάστευση και άσυλο Μεταφορές Περιβάλλον Περιφερειακή πολιτική Πολιτιστικός και οπτικοακουστικός τομέας Προϋπολογισμός Τελωνεία Τραπεζικός και χρηματοπιστωτικός τομέας Σύνορα και ασφάλεια Φορολογία Ψηφιακό θεματολόγιο Η Ευρωπαϊκή Ένωση με απλά λόγια: Περιβάλλον Ευρωπαϊκή Επιτροπή Γενική Διεύθυνση Επικοινωνίας Ενημέρωση πολιτών 1049 Βρυξέλλες ΒΕΛΓΙΟ Το χειρόγραφο επικαιροποιήθηκε τον Νοέμβριο του Εξώφυλλο και φωτογραφία 2ης σελίδας: Jupiter Images 16 σ ,7 cm ISBN doi: /90837 Λουξεμβούργο: Υπηρεσία Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 2014 Ευρωπαϊκή Ένωση, 2014 Επιτρέπεται η αναπαραγωγή. Για κάθε χρήση ή αναπαραγωγή επιμέρους φωτογραφιών, πρέπει να ζητηθεί απευθείας η άδεια των κατόχων δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας.

3 Π ε ρ ι β ά λ λ ο ν 3 Γιατί χρειαζόμαστε μια πολιτική για το περιβάλλον; Το περιβάλλον, από τη φύση του, υπερβαίνει τα πολιτικά, νομικά και ανθρωπογενή όρια. Ως εκ τούτου, η διασυνοριακή συνεργασία εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς και μεταξύ της ΕΕ και του υπόλοιπου κόσμου, έχει καθοριστική σημασία, αν θέλουμε να αντιμετωπίσουμε προκλήσεις που έχουν αντίκτυπο σε όλους μας: ξηρασίες, πλημμύρες, ρύπανση και κίνδυνοι που απειλούν την πλούσια βιοποικιλότητα της Ευρώπης. Βασικός στόχος είναι η βελτίωση της ποιότητας του περιβάλλοντος, η προστασία της ανθρώπινης υγείας, η συνετή και ορθολογική χρήση φυσικών πόρων και η προώθηση διεθνών μέτρων για την αντιμετώπιση παγκόσμιων ή περιφερειακών περιβαλλοντικών προβλημάτων. Μια συντονισμένη περιβαλλοντική στρατηγική σε όλη την Ένωση διασφαλίζει συνέργειες και συνοχή μεταξύ των πολιτικών της ΕΕ και, δεδομένης της σημασίας της περιβαλλοντικής νομοθεσίας για πολλούς επιχειρηματικούς τομείς, εγγυάται ισότιμους όρους ανταγωνισμού για τις δραστηριότητές τους και αποτρέπει τα εμπόδια που υπονομεύουν την ενιαία αγορά. Οι επιπτώσεις του τρόπου ζωής μας στο περιβάλλον σήμερα επηρεάζουν σημαντικά τον κόσμο των γενεών στο μέλλον. Πολλοί θεωρούν το περιβάλλον σαν κάτι δεδομένο. Η πίεση όμως που ασκείται στους πεπερασμένους πόρους της Γης αυξάνεται με πρωτοφανείς ρυθμούς. Πρέπει να καταβληθούν προσπάθειες για τη μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση του κοινού, την αποτελεσματικότερη χρήση των πόρων και την εξάλειψη κάθε είδους επιβλαβούς συμπεριφοράς που ευνοεί τη σπατάλη. Διαφορετικά, οι μελλοντικές γενιές θα στερηθούν τη νόμιμη κληρονομιά τους. Για τον σκοπό αυτό, απαιτείται να αναληφθεί συλλογική δράση από την ΕΕ, τις εθνικές, περιφερειακές και τοπικές αρχές, τις επιχειρήσεις, τις ΜΚΟ και τους απλούς ιδιώτες. Πίεση εξαιτίας της αυξανόμενης ζήτησης Ο τρόπος ζωής μας ασκεί τεράστια πίεση στον πλανήτη. Κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα, δωδεκαπλασιάστηκε παγκοσμίως η χρήση ορυκτών καυσίμων και εξορύχτηκαν 34 φορές περισσότεροι υλικοί πόροι. Η ζήτηση για τρόφιμα, ζωοτροφές και ίνες ενδέχεται να αυξηθεί κατά 70 % έως το Εάν εξακολουθήσουμε να χρησιμοποιούμε τους πόρους με τον σημερινό ρυθμό, θα χρειαστούμε περισσότερους από δύο πλανήτες για να μας συντηρήσουν. Μια στρατηγική σε συνεχή εξέλιξη istockphoto.com / eva serrabassa Οι περιβαλλοντικές προκλήσεις που αντιμετωπίζει σήμερα η Ευρώπη δεν είναι οι ίδιες με αυτές που αντιμετώπιζε κατά την πρώτη περίοδο χάραξης της ευρωπαϊκής περιβαλλοντικής πολιτικής. Στις δεκαετίες του 1970 και του 1980, δινόταν έμφαση σε παραδοσιακά περιβαλλοντικά ζητήματα, όπως η προστασία των ειδών και η μείωση της ρύπανσης με στόχο τη βελτίωση της ποιότητας του αέρα που αναπνέουμε και του νερού που πίνουμε. Σήμερα, δίνεται έμφαση σε μια πιο συστηματική προσέγγιση που λαμβάνει υπόψη τη διασύνδεση μεταξύ των διαφόρων ζητημάτων και την παγκόσμια διάστασή τους. Αυτό σημαίνει μετάβαση από την αποκατάσταση στην πρόληψη της υποβάθμισης του περιβάλλοντος. Συνεπώς, άλλοι τομείς, όπως η γεωργία, η ενέργεια, οι μεταφορές, η αλιεία, η περιφερειακή ανάπτυξη, η έρευνα, η καινοτομία και η εξωτερική βοήθεια θα πρέπει να λαμβάνουν πλήρως υπόψη τις περιβαλλοντικές συνέπειες της πολιτικής και των χρηματοδοτικών αποφάσεών τους. Η ενσωμάτωση της περιβαλλοντικής διάστασης στις άλλες πολιτικές θα διασφαλίσει μια πιο συνεκτική

4 4 Η Ε Υ Ρ Ω Π Α Ϊ Κ Η Ε Ν Ω Σ Η Μ Ε Α Π Λ Α Λ Ο Γ Ι Α προσέγγιση της αντιμετώπισης των περιβαλλοντικών προκλήσεων και θα μεγιστοποιήσει τις συνέργειες. Μετά από τέσσερις και πλέον δεκαετίες χάραξης πολιτικών σε επίπεδο ΕΕ, το περιβάλλον μας προστατεύεται σε μεγάλο βαθμό από ένα ευρωπαϊκό νομοθετικό πλαίσιο. Η εφαρμογή όμως αυτών των πολιτικών παραμένει προβληματική. Πρόκειται για μια βασική πρόκληση που πρέπει να αντιμετωπιστεί για να μπορέσουν όλοι να επωφεληθούν από τη σχετική νομοθεσία. Το νέο πρόγραμμα δράσης της ΕΕ για το περιβάλλον (βλ. κεφάλαιο «Μελλοντική πορεία») θα αντιμετωπίσει αυτή την πρόκληση. Περιβάλλον και οικονομία σε πλήρη αρμονία Το περιβάλλον και η οικονομία είναι δύο συμπληρωματικές παράμετροι, όπως οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Η πράσινη οικονομία μειώνει το περιβαλλοντικό κόστος χάρη στην αποτελεσματικότερη χρήση των πόρων, ενώ οι νέες φιλικές προς το περιβάλλον τεχνολογίες και τεχνικές δημιουργούν απασχόληση, τονώνουν την οικονομία και ενισχύουν την ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής βιομηχανίας. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δίνει το παράδειγμα με τη στρατηγική «Ευρώπη 2020», την αναπτυξιακή στρατηγική της ΕΕ για την επόμενη δεκαετία. Η στρατηγική αυτή αφιερώνει μία από τις επτά εμβληματικές πρωτοβουλίες της στην αποτελεσματική χρήση των πεπερασμένων φυσικών πόρων. Η περιβαλλοντική πολιτική μπορεί να συμβάλει στην επίτευξη των γενικότερων στόχων της στρατηγικής όσον φορά τη μετάβαση σε μια έξυπνη, βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη που θα μετουσιώσει την Ευρώπη σε μια οικονομία βασισμένη στη γνώση και αποδοτική όσον αφορά τη χρήση των πόρων. Σήμερα, οι περιβαλλοντικές και οικονομικές παράμετροι αποτελούν τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Για παράδειγμα, η ενίσχυση της ανθεκτικότητας των οικοσυστημάτων μας, που παρέχουν τρόφιμα, πόσιμο νερό, πρώτες ύλες και πολλά άλλα οφέλη, συμβάλλει στην παραγωγικότητα και στην ποιότητα της ζωής μας, ενώ παράλληλα μειώνει το κόστος της δημόσιας υγείας. Διασυνοριακή συνεργασία Η μέριμνα για το περιβάλλον δεν περιορίζεται στην ΕΕ. Ο αέρας, το νερό, οι θάλασσες και η άγρια πανίδα και χλωρίδα δεν γνωρίζουν σύνορα. Όσο περισσότερο μπορεί η ΕΕ να ενθαρρύνει τις γειτονικές χώρες και, στην ιδανική περίπτωση, ολόκληρο τον κόσμο να υιοθετήσουν τα υψηλά πρότυπά της τόσο καλύτερη θα είναι η ποιότητα του δικού μας περιβάλλοντος. Η ΕΕ συνεργάζεται στενά με τις γειτονικές της χώρες για να τις ενθαρρύνει να ακολουθήσουν το παράδειγμά της και διαδραματίζει ενεργό ρόλο στις διεθνείς διαπραγματεύσεις για τη βιώσιμη ανάπτυξη, τη βιοποικιλότητα και την αλλαγή του κλίματος. Ο μακροχρόνιος στόχος της ΕΕ για τη βιωσιμότητα του περιβάλλοντος αποτελεί έναν από τους αναπτυξιακούς στόχους της χιλιετίας των Ηνωμένων Εθνών. Δημόσια στήριξη Τα μέτρα που λαμβάνει η ΕΕ για τη βελτίωση του περιβάλλοντος τυγχάνουν ευρείας δημόσιας στήριξης. Σύμφωνα με πανευρωπαϊκή δημοσκόπηση που πραγματοποιήθηκε στα μέσα του 2014, το 95 % των ερωτηθέντων θεωρούν την προστασία του περιβάλλοντος σημαντική γι αυτούς προσωπικά. Τα τρία τέταρτα σχεδόν συμφωνούν ότι η προστασία του περιβάλλοντος μπορεί να δώσει ώθηση στην οικονομική ανάπτυξη, και ακόμη περισσότεροι από τα τρία τέταρτα συμφωνούν ότι η ευρωπαϊκή νομοθεσία είναι αναγκαία για την προστασία του περιβάλλοντος στη χώρα τους. Οι περιβαλλοντικές ανησυχίες που διατύπωσαν οι περισσότεροι αφορούσαν τη ρύπανση του αέρα και των υδάτων, την αύξηση των αποβλήτων και την εξάντληση των φυσικών πόρων. istockphoto.com / Robert Churchill

5 Π ε ρ ι β ά λ λ ο ν 5 Πώς διαμορφώνει η ΕΕ την περιβαλλοντική πολιτική της Εφαρμογή Από τη δεκαετία του 1970, η ΕΕ έχει εγκρίνει περισσότερες από 200 νομοθετικές πράξεις για την προστασία του περιβάλλοντος. Η νομοθεσία όμως από μόνη της δεν έχει αξία αν δεν εφαρμόζεται και δεν επιβάλλεται με τον σωστό τρόπο. Συνεπώς, ο στόχος σήμερα είναι η αποτελεσματική εφαρμογή της νομοθεσίας που έχει εγκριθεί. Αυτό δεν αποτελεί απλή διαδικασία, δεδομένου ότι διάφορα καθήκοντα αναλαμβάνονται από διάφορες ομάδες, όπως εθνικούς επιθεωρητές, δικαστήρια, ΜΚΟ και πολίτες που ασκούν το δικαίωμα συμμετοχής τους. Η μη εφαρμογή της νομοθεσίας έχει πολλές αρνητικές συνέπειες. Μπορεί να υπονομεύσει θεμελιώδεις περιβαλλοντικούς στόχους, να βλάψει τη δημόσια υγεία και να προκαλέσει την αβεβαιότητα του επιχειρηματικού κόσμου ως προς το ρυθμιστικό πλαίσιο, καθώς τα συμφωνηθέντα πρότυπα δεν εφαρμόζονται με τον ίδιο τρόπο σε όλη την Ένωση. Στο μεταξύ, η ορθή εφαρμογή της νομοθεσίας μπορεί να αποφέρει οικονομικά οφέλη. Εάν, για παράδειγμα, εφαρμοζόταν πλήρως η νομοθεσία της ΕΕ για τα απόβλητα, θα μπορούσαν να δημιουργηθούν θέσεις εργασίας και να μειωθούν οι ετήσιες καθαρές δαπάνες κατά 72 δισεκατ. ευρώ. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μπορεί, μέσω του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, να κινήσει νομική διαδικασία κατά των κρατών μελών που δεν εφαρμόζουν σωστά τη νομοθεσία. Αυτές οι υποθέσεις επί παραβάσει εκ των οποίων οι περισσότερες αφορούν το περιβάλλον δεν φέρνουν μόνο σε δύσκολη θέση τις κυβερνήσεις, αλλά μπορούν να οδηγήσουν και σε επιβολή προστίμων λόγω επανειλημμένης αθέτησης των κανόνων της ΕΕ. Αλλά η προσφυγή στη δικαιοσύνη αποτελεί πάντα την έσχατη λύση. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποδίδει μεγαλύτερη σημασία στην παροχή βοήθειας στα κράτη μέλη για να εφαρμόσουν αποτελεσματικά τη νομοθεσία. Η ανάπτυξη ικανοτήτων και η χρηματοδοτική στήριξη συμπληρώνουν την καλύτερη γνώση της κατάστασης του περιβάλλοντος, καθώς και τις πληροφορίες για τον τρόπο με τον οποίο τα κράτη μέλη τηρούν στην πράξη τις δεσμεύσεις τους έναντι της ΕΕ. Η Επιτροπή έχει προτείνει να συσταθεί σε κάθε κράτος μέλος ένας ανεξάρτητος εθνικός φορέας ελέγχου, π.χ. ένας διαμεσολαβητής, για την εξέταση καταγγελιών των πολιτών που αφορούν το περιβάλλον. Αξιοποίηση της αγοράς Η αγορά είναι ένας αποτελεσματικός από την άποψη του κόστους τρόπος προστασίας και βελτίωσης του περιβάλλοντος και ελάφρυνσης της πίεσης που ασκείται στους σπάνιους πόρους. Οι φόροι και οι επιδοτήσεις μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως κίνητρα ή αντικίνητρα για να παρακινηθούν οι επιχειρήσεις και οι καταναλωτές να επιλέγουν πιο οικολογικές μεθόδους παραγωγής και πιο οικολογικά προϊόντα. Πολλά από αυτά τα μέσα υπάρχουν ήδη, όπως τα τέλη για την κοπή δένδρων ή τη διάθεση των αποβλήτων. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επιθυμεί να καταργηθούν σταδιακά οι επιδοτήσεις στη βιομηχανία, τις μεταφορές, τη γεωργία και την ενέργεια που ενθαρρύνουν τη χρήση ρυπογόνων ή ενεργοβόρων προϊόντων και διαδικασιών. Οι πολιτικές πρέπει να βασίζονται σε αξιόπιστα δεδομένα που επιτρέπουν την κατανόηση των αιτίων και των επιπτώσεων των περιβαλλοντικών μεταβολών, έτσι ώστε να μπορούν να ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα και να καταρτιστούν οι κατάλληλες στρατηγικές. Πολλά από αυτά τα δεδομένα προέρχονται από εθνικές πηγές και συμπληρώνονται από πανευρωπαϊκές σειρές δεδομένων. Τα δεδομένα αυτά αναλύονται από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος, ο οποίος συμβάλλει στη διαμόρφωση της περιβαλλοντικής πολιτικής της ΕΕ. Η ΕΕ έχει θέσει σε εφαρμογή διάφορα προγράμματα για να ενθαρρύνει την ανάπτυξη αξιόπιστων και ακριβών δεδομένων και να εξασφαλίσει την ευρεία διάδοσή τους. Για παράδειγμα, το πρόγραμμα Copernicus παρέχει δορυφορικά γεωσκοπικά δεδομένα και πληροφορίες, που συνδυάζουν τα διαστημικά δεδομένα με δεδομένα από σταθμούς παρακολούθησης σε ξηρά, θάλασσα και αέρα. Στόχος είναι να δημιουργηθεί μια ευρεία βάση δεδομένων που θα βοηθά τόσο τη χάραξη όσο και την εφαρμογή της περιβαλλοντικής πολιτικής.

6 6 Η Ε Υ Ρ Ω Π Α Ϊ Κ Η Ε Ν Ω Σ Η Μ Ε Α Π Λ Α Λ Ο Γ Ι Α Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος (ΕΟΠ) εδρεύει στην Κοπεγχάγη και άρχισε να λειτουργεί το Συγκεντρώνει εθνικά στοιχεία για τη δημιουργία ευρωπαϊκών βάσεων δεδομένων και καταρτίζει και διατηρεί δείκτες και εκθέσεις για την κατάσταση του περιβάλλοντος. Αποστολή του είναι να βοηθά την ΕΕ και τα κράτη μέλη της να λαμβάνουν τεκμηριωμένες αποφάσεις για τη βελτίωση του περιβάλλοντος και την ενσωμάτωση των περιβαλλοντικών παραμέτρων στις οικονομικές πολιτικές, να θεσπίζουν μέτρα για τη βιωσιμότητα του περιβάλλοντος και να συντονίζουν το ευρωπαϊκό δίκτυο πληροφοριών και παρατηρήσεων για το περιβάλλον. Ενθάρρυνση της οικοκαινοτομίας Η οικοκαινοτομία είναι κάθε μορφή καινοτομίας που στοχεύει ή καταλήγει σε σημαντική και σαφή πρόοδο προς την κατεύθυνση της βιώσιμης ανάπτυξης, μειώνοντας τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις, ενισχύοντας την ανθεκτικότητα στις περιβαλλοντικές πιέσεις και επιτυγχάνοντας μια πιο αποτελεσματική και υπεύθυνη χρήση των φυσικών πόρων. istockphoto.com / Henrik Jonsson Οι φόροι και οι επιδοτήσεις μπορεί να λειτουργούν ως κίνητρο για να αποκτήσουν οι επιχειρήσεις και οι καταναλωτές οικολογικές συνήθειες.

7 Π ε ρ ι β ά λ λ ο ν 7 Αύξηση της ευαισθητοποίησης Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αυξάνει την ευαισθητοποίηση σε θέματα περιβάλλοντος με πολλούς και ποικίλους τρόπους. Κατά τη διάρκεια της «Πράσινης εβδομάδας», που διοργανώνεται κάθε χρόνο στις Βρυξέλλες, χιλιάδες συμμετέχοντες συζητούν επί τέσσερις ημέρες ένα βασικό περιβαλλοντικό θέμα, όπως η βιοποικιλότητα ή το νερό. Οι διαγωνισμοί αποτελούν ένα άλλο μέσο προσέλκυσης του ενδιαφέροντος. Το Βραβείο Πράσινης Πρωτεύουσας της ΕΕ αναδεικνύει την περιβαλλοντική φροντίδα και φαντασία που επιδεικνύουν πόλεις σε όλη την Ευρώπη. Ο ανταγωνισμός για τον επίζηλο τίτλο γίνεται κάθε χρόνο και πιο έντονος. Υπάρχουν και άλλα βραβεία για την αναγνώριση της συμβολής των επιχειρήσεων, των δημόσιων αρχών και μεμονωμένων σχεδίων στο περιβάλλον. Πράσινες πρωτεύουσες Για να λάβει τον τίτλο της πράσινης πρωτεύουσας, μια πόλη πρέπει να ανταποκρίνεται σταθερά σε υψηλά περιβαλλοντικά πρότυπα, να τηρεί τις δεσμεύσεις της για την επίτευξη περαιτέρω στόχων βιώσιμης ανάπτυξης και να λειτουργεί ως παράδειγμα για άλλες πόλεις. Μερικοί από τους νικητές: 2010: Στοκχόλμη 2011: Αμβούργο 2012: Βιτόρια Γκαστέις 2013: Ναντ 2014: Κοπεγχάγη 2015: Μπρίστολ 2016: Λιουμπλιάνα Ενθάρρυνση της καινοτομίας Οι τομείς περιβαλλοντικής τεχνολογίας αποτελούν ήδη σημαντικό τμήμα της οικονομίας της ΕΕ. Ωστόσο, με εξαίρεση τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, η οικοκαινοτομία έχει διεισδύσει στις αγορές με σχετικά αργούς ρυθμούς. Ορισμένα από τα εμπόδια είναι η αδυναμία των τιμών της αγοράς να αντικατοπτρίζουν με ακρίβεια το περιβαλλοντικό κόστος και τα οφέλη, τα κίνητρα και οι επιδοτήσεις που στηρίζουν πρακτικές οι οποίες οδηγούν σε άσκοπη σπατάλη και οι άκαμπτες οικονομικές δομές. Το σχέδιο δράσης της ΕΕ για την καινοτομία επισημαίνει τους συγκεκριμένους παράγοντες που ευνοούν την οικοκαινοτομία, καθώς και εκείνους που εμποδίζουν την εφαρμογή της. Διατίθεται στήριξη για τη χρηματοδότηση της έρευνας, της καινοτομίας και των επιχειρήσεων οικοκαινοτομίας. Για να ενθαρρύνει τη μεγαλύτερη αξιοποίηση των πράσινων τεχνολογιών, η ΕΕ προωθεί τις οικολογικές δημόσιες συμβάσεις, την κοστολόγηση προϊόντων καθ όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής τους και την οικολογική σήμανση.

8 8 Η Ε Υ Ρ Ω Π Α Ϊ Κ Η Ε Ν Ω Σ Η Μ Ε Α Π Λ Α Λ Ο Γ Ι Α Τι κάνει η ΕΕ Οι πόροι είναι αναγκαίοι για τη λειτουργία της οικονομίας και του περιβάλλοντος. Η εποχή, όμως, των άφθονων φτηνών πρώτων υλών σημαντικός παράγοντας της τεράστιας οικονομικής προόδου που σημειώθηκε τους τελευταίους δύο αιώνες έχει παρέλθει. Η αύξηση του πληθυσμού και η βελτίωση του βιοτικού επιπέδου αυξάνουν τη ζήτηση και τις τιμές, αλλά συγχρόνως μειώνουν τους φυσικούς πόρους, όπως τα μέταλλα, τα ορυκτά και τα τρόφιμα, από τους ποίους εξαρτόμαστε. Κάθε μέρα, ο παγκόσμιος πληθυσμός αυξάνεται κατά Στις αναπτυσσόμενες χώρες, μέχρι το τέλος της επόμενης δεκαετίας, 2 δισεκατομμύρια άτομα επιπλέον ενδέχεται να έχουν υιοθετήσει τις υψηλές καταναλωτικές συνήθειες της μεσαίας τάξης. Η ζήτηση και η προσφορά αποκλίνουν ολοένα και περισσότερο. Αν συνεχίσουμε να χρησιμοποιούμε τους πόρους με τον σημερινό ρυθμό, μέχρι το 2050 θα χρειαζόμαστε το ισοδύναμο δύο και πλέον πλανητών για να ικανοποιήσουμε τις ανάγκες μας, ενώ οι προσδοκίες εκατομμυρίων ανθρώπων για μια καλύτερη ποιότητα ζωής δεν θα μπορέσουν να εκπληρωθούν. Αποτελεσματική χρήση των πόρων Για την αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει αναδείξει την αποτελεσματική χρήση των πόρων σε μια από τις εμβληματικές πρωτοβουλίες της στρατηγικής «Ευρώπη 2020». Αυτό σημαίνει την παραγωγή προϊόντων μεγαλύτερης αξίας με λιγότερες εισροές, χάρη στη βιώσιμη χρήση των πόρων και την αποτελεσματικότερη διαχείρισή τους καθ όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής τους. Η αποτελεσματική χρήση των πόρων απαιτεί καινοτομία, μεταβολή των προτύπων παραγωγής και κατανάλωσης, κατάλληλα κίνητρα και κατάλληλες τιμές. Στα τέλη του 2011 τα κράτη μέλη της ΕΕ ενέκριναν τον χάρτη πορείας για μια Ευρώπη που χρησιμοποιεί αποτελεσματικά τους πόρους της. Ο χάρτης αυτός υπογραμμίζει την ανάγκη για μια ριζική αλλαγή της συμπεριφοράς σε οικονομικό, πολιτικό και προσωπικό επίπεδο. Προσδιορίζει τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν σε διάφορους τομείς πολιτικής, έτσι ώστε να δημιουργήσουμε, σε διάστημα 40 ετών, μια ευρωπαϊκή οικονομία που θα προσφέρει υψηλό βιοτικό επίπεδο και θα έχει λιγότερες επιπτώσεις στο περιβάλλον. Η ανακύκλωση μειώνει την πίεση στις πρωτογενείς πρώτες ύλες. J. Toland

9 Π ε ρ ι β ά λ λ ο ν 9 European Union Το δίκτυο Natura 2000 καλύπτει σχεδόν το 18 % του εδάφους της ΕΕ και προστατεύει είδη και ενδιαιτήματα στο φυσικό τους περιβάλλον. Η ανάγκη αποτελεσματικής χρησιμοποίησης των πεπερασμένων φυσικών πόρων έχει ενσωματωθεί σε όλες τις πολιτικές της ΕΕ. Για να ενθαρρύνει τους πολίτες να αλλάξουν συμπεριφορά, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ξεκίνησε το φθινόπωρο του 2011 εκστρατεία ενημέρωσης της κοινής γνώμης. Για να προωθήσει δε περαιτέρω τη σχετική διαδικασία, συνέστησε μια ομάδα υψηλού επιπέδου αποτελούμενη από πολιτικούς ιθύνοντες, βιομηχάνους και εμπειρογνώμονες με μεγάλη πείρα σε οικονομικά και περιβαλλοντικά θέματα. Η ομάδα αυτή παρουσίασε μια σειρά συστάσεων την άνοιξη του Αποτελεσματική χρήση των πόρων Η αποτελεσματική χρήση των πόρων συνίσταται στην αποσύνδεση της οικονομικής ανάπτυξης από τη χρήση πόρων. Βοηθά την οικονομία να επιτύχει περισσότερα με λιγότερα μέσα, μέσω της παραγωγής προϊόντων μεγαλύτερης αξίας με λιγότερες εισροές, της βιώσιμης χρήσης των πόρων και της ελαχιστοποίησης των επιπτώσεών τους στο περιβάλλον.

10 10 Η Ε Υ Ρ Ω Π Α Ϊ Κ Η Ε Ν Ω Σ Η Μ Ε Α Π Λ Α Λ Ο Γ Ι Α Albrecht Föhl, of LIFE07 NAT / D / LIFE Streuobstwiese Albvorland Τα υγιή οικοσυστήματα αποτελούν κλειδί για τη βιοποικιλότητα της Ευρώπης. Βιοποικιλότητα Ένα καλά ελεγχόμενο δίκτυο, όπως το Natura 2000, μπορεί να συμβάλει ουσιαστικά στην επίτευξη των ευρύτερων περιβαλλοντικών στόχων της ΕΕ. Ένας από αυτούς τους στόχους είναι η ανάσχεση και η αντιστροφή της απώλειας βιοποικιλότητας δηλαδή του πλούτου του φυσικού κόσμου με όλα τα είδη και τη γενετική πολυμορφία και οικοσυστημάτων έως το Η βιοποικιλότητα και τα οικοσυστήματα δεν είναι μόνο σημαντικά από μόνα τους, αλλά παρέχουν και ζωτικής σημασίας αγαθά, όπως τρόφιμα, ίνες, καύσιμα και φάρμακα, καθώς και βασικές υπηρεσίες, όπως η ρύθμιση του κλίματος, η πρόληψη των πλημμυρών, ο καθαρισμός των υδάτων, η επικονίαση και η διαμόρφωση του εδάφους. Όλα αυτά είναι αναγκαία για την οικονομική ευημερία, την ασφάλεια, την υγεία και την ποιότητα ζωής. Το 2011, λίγους μόνο μήνες μετά την έγκριση, σε παγκόσμιο επίπεδο, ενός φιλόδοξου προγράμματος δράσης στη Ναγκόγια, η ΕΕ ενέκρινε μια επικαιροποιημένη στρατηγική για τη βιοποικιλότητα. Η στρατηγική αυτή έχει ως πρωταρχικούς στόχους την ανάσχεση, έως το 2020, της απώλειας βιοποικιλότητας και της υποβάθμισης των οικοσυστημικών υπηρεσιών στην ΕΕ, την αποκατάστασή τους στον μεγαλύτερο δυνατό βαθμό, και την αύξηση της συμβολής της Ευρώπης στην αποτροπή της απώλειας βιοποικιλότητας παγκοσμίως.

11 Π ε ρ ι β ά λ λ ο ν 11 Προστατευόμενες περιοχές Αναγνωρίζοντας ότι η φύση δεν γνωρίζει εθνικά σύνορα, η ΕΕ έχει θεσπίσει αυστηρή νομοθεσία για την προστασία της. Αποκορύφωμα αυτής της νομοθετικής προσπάθειας είναι η σύσταση του Natura 2000, ενός πανευρωπαϊκού οικολογικού δικτύου περιοχών που σκοπό έχει την προστασία ειδών και οικοτόπων στο φυσικό τους περιβάλλον. Αποτελούμενο από περισσότερες από τοποθεσίες, το δίκτυο αυτό είναι το μεγαλύτερο στον κόσμο. Σήμερα, που έχει σχεδόν ολοκληρωθεί, καλύπτει σχεδόν το 18 % του εδάφους της ΕΕ έκταση ισοδύναμη με το συνολικό μέγεθος της Γερμανίας, της Πολωνίας και της Τσεχικής Δημοκρατίας. Το πρώτο βήμα για τη δημιουργία του δικτύου έγινε το 1979, όταν η ΕΕ εξέδωσε την πρώτη βασική νομοθετική πράξη για την προστασία της φύσης, την οδηγία για τα πτηνά. Η οδηγία αυτή καλύπτει όλα τα είδη άγριων πτηνών στην ΕΕ (500 περίπου είδη) και απαιτεί από τις χώρες της ΕΕ να εντοπίζουν και να προστατεύουν ιδιαίτερα σημαντικές τοποθεσίες. Η δεύτερη σημαντική νομοθετική πράξη, η οδηγία για τους οικοτόπους, υποχρεώνει τις χώρες της ΕΕ να προστατεύουν τα ενδιαιτήματα των απειλούμενων με εξαφάνιση φυτών και ζώων, καθώς και οικοτόπους. Σήμερα καλύπτει περίπου σπάνια και απειλούμενα φυτά και ζώα, καθώς και 230 περίπου πολύτιμους τύπους οικοτόπων, μεταξύ των οποίων θεριζόμενοι λειμώνες, ρεικότοποι και αλίπερα που αποτελούν δομικά στοιχεία των οικοσυστημάτων. Το Natura 2000 αναγνωρίζει ότι ο άνθρωπος αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της φύσης και ότι και οι δύο μαζί αποδίδουν καλύτερα όταν συνεργάζονται. Στόχος του δικτύου δεν είναι ο αποκλεισμός οικονομικών δραστηριοτήτων αλλά η οριοθέτησή τους ώστε να προστατεύονται πολύτιμα είδη και ενδιαιτήματα. Η χρηματοδότησή του έχει ενσωματωθεί σε καίριους τομείς πολιτικής της ΕΕ, ο σημαντικότερος από τους οποίους είναι ο γεωργικός, ιδίως το σκέλος που αφορά την αγροτική ανάπτυξη μέσω γεωργοπεριβαλλοντικών και δασοκομικών μέτρων. Η πολιτική συνοχής συμβάλλει επίσης ουσιαστικά στη χρηματοδότηση επενδύσεων, ιδίως στα νέα κράτη μέλη. Το δίκτυο Natura 2000 στηρίζει τα υγιή οικοσυστήματα που προσφέρουν πολύτιμες υπηρεσίες, όπως πόσιμο νερό, αποθήκευση άνθρακα και προστασία από τις πλημμύρες και τη διάβρωση των ακτών. Συνολικά, η αξία αυτών των υπηρεσιών εκτιμάται σε δισεκατ. ευρώ τον χρόνο, και είναι σημαντικά μεγαλύτερη από το ετήσιο κόστος διαχείρισης του δικτύου, που ανέρχεται σε 6 δισεκατ. ευρώ περίπου. Η οικονομία της ΕΕ χρησιμοποιεί 16 τόνους υλικών ανά άτομο ετησίως, εκ των οποίων 6 τόνοι καταλήγουν σε απορρίμματα. istockphoto.com / Steve Debenport

12 12 Η Ε Υ Ρ Ω Π Α Ϊ Κ Η Ε Ν Ω Σ Η Μ Ε Α Π Λ Α Λ Ο Γ Ι Α Άλλα σημαντικά αποτελέσματα της πολιτικής της ΕΕ Πέραν των δύο οριζόντιων θεμάτων πολιτικής που αφορούν την αποτελεσματική χρήση των πόρων και την προστασία της βιοποικιλότητας, η Ένωση αναπτύσσει ιδιαίτερα ενεργό ρόλο όσον αφορά ειδικά περιβαλλοντικά ζητήματα. ΧΗΜΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ: Τα χημικά προϊόντα αποτελούν σημαντική συνιστώσα της καθημερινής μας ζωής. Ωστόσο, ορισμένα από αυτά μπορούν να βλάψουν σοβαρά την ανθρώπινη υγεία και άλλα θα μπορούσαν να είναι επικίνδυνα αν δεν χρησιμοποιηθούν σωστά. Για να εγγυηθεί την ασφάλεια των χημικών προϊόντων, να προστατεύσει το περιβάλλον και να ενθαρρύνει την ανταγωνιστικότητα ενός από τους μεγαλύτερους κλάδους της Ευρώπης, η ΕΕ διαθέτει την πιο προηγμένη νομοθεσία για τα χημικά προϊόντα στον κόσμο, γνωστή ως REACH (καταχώριση, αξιολόγηση, αδειοδότηση και περιορισμοί των χημικών προϊόντων). Όλες οι χημικές ουσίες που παρασκευάζονται ή εισάγονται στην ΕΕ πρέπει να καταχωρίζονται στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Χημικών Προϊόντων, που εδρεύει στο Ελσίνκι. Έως το 2018 κάθε χημική ουσία που χρησιμοποιείται στην ΕΕ θα πρέπει να έχει συμμορφωθεί με την εν λόγω απαίτηση. Σε αντίθετη περίπτωση, δεν θα είναι δυνατό να πωληθεί στην Ένωση. Τα πλέον επικίνδυνα προϊόντα υπόκεινται σε ιδιαίτερα αυστηρούς κανόνες. Οι επιχειρήσεις είναι υπεύθυνες για την αξιολόγηση και τη διαχείριση των κινδύνων που απορρέουν από τα χημικά προϊόντα τα οποία χρησιμοποιούν ή πωλούν στην Ένωση, καθώς και για την παροχή στους καταναλωτές κατάλληλων οδηγιών για την ασφαλή χρήση αυτών των προϊόντων. ΑΠΟΒΛΗΤΑ: Η οικονομία της ΕΕ χρησιμοποιεί 16 τόνους υλικών ανά άτομο ετησίως, εκ των οποίων 6 τόνοι απορρίπτονται ως απόβλητα και τα μισά από αυτά καταλήγουν σε χώρους υγειονομικής ταφής. Αν τα απόβλητα δεν είναι δυνατό να αποφευχθούν, θα πρέπει να επαναχρησιμοποιούνται, να ανακυκλώνονται και να ανακτώνται τα υλικά τους που μπορεί να αποτελέσουν πολύτιμο πόρο: αυτό είναι το μήνυμα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Οι φόροι για την υγειονομική ταφή και τα συστήματα του τύπου «πληρώνεις για ό,τι πετάς», μπορούν να συμβάλουν στην επίτευξη αυτού του στόχου. Μερικά κράτη μέλη έχουν ήδη επιτύχει ποσοστά ανακύκλωσης ανώτερα του 80 % και έχουν σχεδόν καταργήσει την υγειονομική ταφή. Άλλα όμως κράτη πρέπει να καταβάλουν μεγαλύτερες προσπάθειες. Έχει ήδη θεσπιστεί νομοθεσία σχετικά με ορισμένες κατηγορίες αποβλήτων, όπως τα απόβλητα ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού, συσκευασιών, ηλεκτρικών στηλών και συσσωρευτών και οχημάτων στο τέλος του κύκλου ζωής τους, η οποία συμβάλλει στην αποτελεσματική χρήση των πόρων. ΑΕΡΑΣ: Τα τελευταία 20 χρόνια η ΕΕ έχει επιτύχει μείωση του επιπέδου ορισμένων ρύπων. Οι εκπομπές μολύβδου, για παράδειγμα, έχουν μειωθεί κατά 90 % περίπου. Παρά την πρόοδο που έχει σημειωθεί, η ατμοσφαιρική ρύπανση αποτελεί μια από τις σοβαρότερες περιβαλλοντικές ανησυχίες των Ευρωπαίων και προκαλεί πολλούς πρόωρους θανάτους κάθε χρόνο. Η Ένωση πρέπει ακόμη να καταβάλει προσπάθειες για να επιτύχει τον στόχο της για επίπεδα ποιότητας του αέρα που δεν θα έχουν σοβαρές συνέπειες και κινδύνους για την ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον. Το 2013 η Επιτροπή, λαμβάνοντας υπόψη τα τελευταία επιστημονικά και αποδοτικά από οικονομική άποψη μέτρα, παρουσίασε τη δέσμη μέτρων πολιτικής «Καθαρός Αέρας», με στόχο την περαιτέρω βελτίωση της ποιότητας του αέρα, την επικαιροποίηση της ισχύουσας νομοθεσίας και τη μείωση των βλαβερών εκπομπών της βιομηχανίας, των μεταφορών, των σταθμών παραγωγής ενέργειας και της γεωργίας, ώστε να περιοριστούν οι επιπτώσεις τους στην ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον. ΝΕΡΟ: Τις τελευταίες δεκαετίες η ΕΕ έθεσε σε εφαρμογή μια ολοκληρωμένη πολιτική για τη διασφάλιση της ποιότητας των υδάτων στην Ευρώπη. Η πολιτική αυτή αφορούσε αρχικά την αντιμετώπιση θεμάτων υγείας, και στη συνέχεια μέτρα αντιμετώπισης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων των σημαντικότερων τομέων που καταναλώνουν νερό, όπως η γεωργία, η βιομηχανία και τα νοικοκυριά. Η οδηγία-πλαίσιο για τα ύδατα, που αποτελεί την κυριότερη νομοθεσία της ΕΕ στον τομέα των υδάτινων πόρων, προβλέπει ότι μέχρι το 2015 όλα τα ποτάμια, οι λίμνες, τα παράκτια και τα υπόγεια ύδατα πρέπει να είναι καθαρά. Τα κράτη μέλη οφείλουν να ελέγξουν την κατάσταση των υδάτων τους και να καταρτίσουν σχέδια που θα εξηγούν τον τρόπο καθαρισμού τους. Μια άλλη ευρωπαϊκή νομοθετική πράξη, η οδηγία-πλαίσιο για τη θαλάσσια στρατηγική, υιοθετεί μια συντονισμένη προσέγγιση για τη διαχείριση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων που έχουν επιπτώσεις στο θαλάσσιο περιβάλλον. Απαιτεί την εφαρμογή, από το 2015, εθνικών μέτρων που θα διασφαλίζουν ότι τα θαλάσσια απορρίμματα δεν θα βλάπτουν το θαλάσσιο και παράκτιο περιβάλλον, και στοχεύει να επιτύχει την εξυγίανση των θαλάσσιων υδάτων μέχρι το Ένα σχέδιο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη διαφύλαξη των υδάτινων πόρων της Ευρώπης έως το 2020 και μετά θα βοηθήσει την ΕΕ να επιτύχει τους στόχους της. Το σχέδιο αυτό θα συμβάλει στη βελτίωση της διαχείρισης των υδάτινων πόρων, ενσωματώνοντάς την σε άλλους τομείς πολιτικής.

13 Π ε ρ ι β ά λ λ ο ν 13 Ύδατα κολύμβησης Η ετήσια έκθεση για την ποιότητα των ευρωπαϊκών υδάτων κολύμβησης παρέχει τα πλέον επικαιροποιημένα στοιχεία για την κατάσταση και πλέον χώρων κολύμβησης σε παράκτιες περιοχές, ποτάμια και λίμνες, στα 28 κράτη μέλη της ΕΕ, καθώς και στην Ελβετία και την Αλβανία. Η έκθεση επιβεβαιώνει ότι η ποιότητα των υδάτων κολύμβησης στην ΕΕ έχει σε γενικές γραμμές βελτιωθεί σημαντικά από το 1990, όταν το 9,2 % των παράκτιων περιοχών και το 11,9 % των εσωτερικών περιοχών κολύμβησης δεν πληρούσαν τους όρους της ισχύουσας ενωσιακής νομοθεσίας. Το 2013 τα ποσοστά αυτά είχαν μειωθεί σε 1,9 % και 2,4 % αντίστοιχα. Είναι πλέον εύκολο για τον καθένα να ελέγχει την ποιότητα του νερού σε όλες τις περιοχές που σχεδιάζει να κάνει τα μπάνια του. Στον ιστότοπο του ΕΟΠ για τα ύδατα κολύμβησης διατίθεται το τμήμα του Συστήματος Πληροφοριών για τους Υδάτινους Πόρους στην Ευρώπη (WISE) που αφορά τα ύδατα κολύμβησης. Η εφαρμογή «Water Watch» στον ιστότοπο «Eye on Earth» μπορεί να εμφανίσει σε μεγέθυνση ένα τμήμα ακτής, όχθης ποταμού ή λίμνης με μορφή οδικού χάρτη ή αεροφωτογραφίας. bathing/state of bathing waters-1 Χάρη στην περιβαλλοντική νομοθεσία της ΕΕ, το σύνολο των υδάτων κολύμβησης στην Ένωση έχει βελτιωθεί σημαντικά τις τελευταίες δύο δεκαετίες. ΘΟΡΥΒΟΣ: Η ηχορρύπανση προκαλεί διάφορα προβλήματα υγείας. Επίσης, βλάπτει την άγρια πανίδα και χλωρίδα. Η ευρωπαϊκή νομοθεσία ρυθμίζει τον θόρυβο που προέρχεται από διάφορες πηγές, συμπεριλαμβανομένων των αυτοκινήτων, των τρένων και των μηχανημάτων που χρησιμοποιούνται σε εξωτερικούς χώρους. Σύμφωνα με την οδηγία της ΕΕ για τον περιβαλλοντικό θόρυβο που εγκρίθηκε το 2002, τα κράτη μέλη οφείλουν να καταρτίσουν χάρτες των επιπέδων θορύβου στις μεγαλύτερες πόλεις και κωμοπόλεις, και στους κύριους οδικούς άξονες, σιδηροδρόμους και πολιτικά αεροδρόμια. Στη συνέχεια, πρέπει να καταρτίσουν σχέδια για την αντιμετώπιση του προβλήματος. ΔΑΣΗ: Τα δάση υλοτομούνται με ανησυχητικούς ρυθμούς σε όλο τον κόσμο. Η ΕΕ έχει ζητήσει να μειωθεί κατά το ήμισυ η παγκόσμια αποψίλωση των δασών έως το 2020 και να σταματήσει εντελώς έως το Συνεργάζεται δε με διάφορες χώρες που εξάγουν ξυλεία με στόχο τη βελτίωση της διαχείρισης των δασών. Χάρη στη νομοθεσία της ΕΕ, έχει σήμερα ελαχιστοποιηθεί ο κίνδυνος πώλησης στην Ευρωπαϊκή Ένωση παράνομα υλοτομημένης ξυλείας. ΕΔΑΦΟΣ: Δεν υπάρχει ειδική ευρωπαϊκή νομοθεσία για το έδαφος, πολλά όμως από τα προβλήματα που επηρεάζουν τα εδάφη αποτελούν αντικείμενο ειδικών μέτρων για τα ύδατα, τα απόβλητα, τα χημικά προϊόντα, τη βιομηχανική ρύπανση, την προστασία της φύσης και τα φυτοφάρμακα. Η ΕΕ διαθέτει στρατηγική αντιμετώπισης όλων των απειλών για το έδαφος, ιδίως από τις γεωργικές πρακτικές και τις βιομηχανικές διεργασίες. Το 2012 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατάρτισε κατευθυντήριες γραμμές που εφιστούν την προσοχή στους κινδύνους κάλυψης του εδάφους με στεγανά υλικά, όπως το σκυρόδεμα, και προτείνουν περισσότερο βιώσιμες εναλλακτικές λύσεις. istockphoto.com / Christian Martínez Kempin

14 14 Η Ε Υ Ρ Ω Π Α Ϊ Κ Η Ε Ν Ω Σ Η Μ Ε Α Π Λ Α Λ Ο Γ Ι Α Μελλοντική πορεία Η διασφάλιση της βιωσιμότητας του περιβάλλοντός μας, η διατήρηση των φυσικών πόρων μας και η προστασία των θαλάσσιων βιολογικών πόρων αποτελούν βασικούς στόχους πολιτικής που απαιτούν την ανάληψη δράσης σε όλα τα επίπεδα. Η προστασία του περιβάλλοντος μπορεί να συμβαδίζει με τη διατήρηση της ανταγωνιστικότητας. Επίσης, η πολιτική για το περιβάλλον συμβάλλει ουσιαστικά στη δημιουργία απασχόλησης και στην τόνωση των επενδύσεων. Η οικονομία της Ευρώπης πρέπει να μετουσιωθεί, ώστε να αντλεί περισσότερα από λιγότερους πόρους, ενώ είναι αναγκαίο να αλλάξουν τα καταναλωτικά πρότυπα. Οι πολιτικές για την ενθάρρυνση της έρευνας, τη διείσδυση της οικοκαινοτομίας στην αγορά και την ευαισθητοποίηση των καταναλωτών συμβάλλουν σ αυτό τον στόχο. Το πρόγραμμα δράσης της ΕΕ για το περιβάλλον (ΠΔΠ) με ορίζοντα το 2020 Το γενικό πρόγραμμα δράσης της ΕΕ για το περιβάλλον με ορίζοντα το 2020 ορίζει μια μακροπρόθεσμη στρατηγική για το περιβάλλον, που έχει σχεδιαστεί έτσι ώστε να είναι αρκετά ευέλικτη, να αντιμετωπίζει τις μελλοντικές προκλήσεις, καθώς και τους ολοένα πιο συστημικούς κινδύνους που αυτές περιέχουν. Παρέχει μια συνολική προσέγγιση για το περιβάλλον, χαράσσοντας την πορεία για μια πράσινη και ανταγωνιστική οικονομία που θα διαφυλάσσει τους φυσικούς μας πόρους και την υγεία τόσο της σημερινής όσο και των μελλοντικών γενεών. Η ζήτηση για τρόφιμα, ζωοτροφές και ίνες ενδέχεται να αυξηθεί κατά 70 % έως το Εάν εξακολουθήσουμε να χρησιμοποιούμε τους πόρους με τον σημερινό ρυθμό, θα χρειαστούμε περισσότερους από δύο πλανήτες για να μας συντηρήσουν. R. Scholtz

15 Π ε ρ ι β ά λ λ ο ν 15 Η ΕΕ διαθέτει μια καλά αναπτυγμένη περιβαλλοντική πολιτική με ένα πλήρες και ώριμο νομικό πλαίσιο που πρέπει όμως να εφαρμόζεται. Πέραν των σημαντικών πλεονεκτημάτων για την υγεία και το περιβάλλον, τα οφέλη από τη διασφάλιση της εφαρμογή της περιβαλλοντικής νομοθεσίας της ΕΕ είναι τριπλά: δημιουργία ισότιμων όρων ανταγωνισμού για τους οικονομικούς παράγοντες που δραστηριοποιούνται στην εσωτερική αγορά, τόνωση της καινοτομίας και προώθηση για τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις των πλεονεκτημάτων της πρωτοπορίας σε πολλούς τομείς. Αντίθετα, το κόστος που συνεπάγεται η αδυναμία εφαρμογής της νομοθεσίας είναι υψηλό και εκτιμάται σε περίπου 50 δισεκατ. ευρώ ετησίως, συμπεριλαμβανομένων των δαπανών που σχετίζονται με υποθέσεις επί παραβάσει. Η Επιτροπή δέχεται επίσης πλήθος καταγγελιών απευθείας από πολίτες της Ένωσης, πολλές από τις οποίες θα μπορούσαν να διευθετηθούν καλύτερα σε εθνικό ή τοπικό επίπεδο. Συνεπώς, τα επόμενα έτη, προτεραιότητα πρέπει να δοθεί στη βελτίωση της εφαρμογής του ενωσιακού κεκτημένου στον τομέα του περιβάλλοντος σε επίπεδο κρατών μελών. Επιμέρους τομείς Η περιβαλλοντική πολιτική με χρονικό ορίζοντα το 2020 θα εστιάσει, περισσότερο από ποτέ άλλοτε, στα πλεονεκτήματα της στροφής σε μια πιο πράσινη και κυκλική οικονομία. Αυτό είναι το απλούστερο μέσο για την επίλυση ενός αριθμού μακροχρόνιων προβλημάτων, όπως προβλήματα υγείας, υποβάθμιση του περιβάλλοντος και ανεργία, και παράλληλα για την επίτευξη βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης. Χάρη στον οικολογικό σχεδιασμό, τον περιορισμό των αποβλήτων, την ανακύκλωση και την επαναχρησιμοποίηση, μπορούν να εξοικονομήσουν οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις έως και 600 δισεκατ. ευρώ ετησίως, και να μειωθούν σημαντικά οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου στην ΕΕ. Είναι πλέον ευρέως αποδεκτό ότι η βελτίωση της κατάστασης του περιβάλλοντος δεν μπορεί να επιτευχθεί μόνο με την περιβαλλοντική πολιτική και ότι οι περιβαλλοντικοί στόχοι πρέπει να ενσωματώνονται και σε άλλους τομείς πολιτικής. Για παράδειγμα, για να επιτευχθούν οι στόχοι της στρατηγικής της ΕΕ για τη βιοποικιλότητα και να ανακοπεί η απώλεια βιοποικιλότητας στην ΕΕ μέχρι το 2020, απαιτείται η ενσωμάτωση της προστασίας της βιοποικιλότητας και των οικοσυστημάτων σε άλλες πολιτικές της ΕΕ, ιδίως στη γεωργική και αλιευτική πολιτική. Η βιωσιμότητα της οικονομικής ευημερίας, της ανάπτυξης και της ευζωίας μας δεν μπορεί να εξασφαλιστεί αν δεν φροντίσουμε περισσότερο το φυσικό κεφάλαιο του πλανήτη, που έχει καθοριστική σημασία για πολλούς κλάδους και οικονομικούς τομείς. Προκλήσεις Αναμφισβήτητα, η Ευρώπη και το περιβάλλον της αντιμετωπίζουν μερικές σοβαρές παγκόσμιες προκλήσεις, όπως η συνεχής αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού, η διεύρυνση της μεσαίας τάξης που χαρακτηρίζεται από υψηλά ποσοστά κατανάλωσης, η ταχεία οικονομική ανάπτυξη των αναδυόμενων οικονομιών, η αυξανόμενη ζήτηση ενέργειας και ο εντεινόμενος παγκόσμιος ανταγωνισμός για τους διαθέσιμους πόρους. Παρότι οι περισσότερες από αυτές τις προκλήσεις βρίσκονται εκτός της σφαίρας άμεσης επιρροής της Ευρώπης, αυτή μπορεί να βοηθήσει άλλες χώρες να ακολουθήσουν μια πιο βιώσιμη ανάπτυξη ενθαρρύνοντας την αποτελεσματικότερη διαχείριση του περιβάλλοντος σε παγκόσμιο επίπεδο. Πολλά μπορούν να γίνουν για να καταστεί το περιβάλλον της Ευρώπης πιο ανθεκτικό σε μελλοντικούς κινδύνους. Η ΕΕ διαθέτει ήδη εξαιρετικές πηγές πληροφοριών και τεχνολογίες, νέες μεθόδους λογιστικής για τους πόρους, εδραιωμένη νοοτροπία πρόνοιας και προληπτικής δράσης και μεγάλη εμπειρία όσον αφορά την αποκατάσταση των ζημιών στην πηγή και την εφαρμογή της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει». Η διαχείριση του περιβάλλοντος μπορεί να γίνει πιο αποτελεσματική με την ενίσχυση της παρακολούθησης του περιβάλλοντος και την υποβολή επικαιροποιημένων στοιχείων για περιβαλλοντικούς ρύπους και απόβλητα, μέσω της χρησιμοποίησης των πλέον αξιόπιστων διαθέσιμων πληροφοριών και τεχνολογιών αιχμής. Η καλύτερη υλοποίηση των υφιστάμενων πολιτικών θα συμβάλει στην επίτευξη των στόχων της ΕΕ και θα εξασφαλίσει ρυθμιστική σταθερότητα για τις επιχειρήσεις. Ένα όραμα για το μέλλον Στόχος όλων αυτών των δράσεων είναι να διασφαλιστεί ότι έως το 2050 οι πολίτες της ΕΕ θα μπορούν να ζουν σε ένα ασφαλές και υγιές φυσικό περιβάλλον, η διαχείριση του οποίου θα εγγυάται τον σεβασμό των περιβαλλοντικών ορίων και θα διασφαλίζει την οικολογική ανθεκτικότητα. Το ακόλουθο όραμα για το 2050 που περιέχεται στο πρόγραμμα δράσης της ΕΕ για το περιβάλλον θα καθοδηγεί τη δράση έως το 2020 και μετά: «Το 2050 ζούμε καλά, εντός των οικολογικών ορίων του πλανήτη. Οφείλουμε την ευημερία και το υγιές περιβάλλον μας σε μια καινοτόμο και κυκλική οικονομία, όπου δεν γίνονται σπατάλες και όπου διασφαλίζεται η βιώσιμη διαχείριση των φυσικών πόρων και η προστασία, αποτίμηση και αποκατάσταση της βιοποικιλότητας με τρόπους που ενισχύουν την ανθεκτικότητα της κοινωνίας μας. Η οικονομική μας ανάπτυξη με χαμηλά επίπεδα ανθρακούχων εκπομπών έχει προ πολλού αποσυνδεθεί από τη χρήση των πόρων και έχει γίνει η κινητήρια δύναμη στην πορεία μας προς μια ασφαλή και βιώσιμη παγκόσμια κοινωνία.»

16 16 Η Ε Υ Ρ Ω Π Α Ϊ Κ Η Ε Ν Ω Σ Η Μ Ε Α Π Λ Α Λ Ο Γ Ι Α NA EL-C Περισσότερα XX XX XX XX Επισκόπηση της περιβαλλοντικής πολιτικής της ΕΕ: Πληροφορίες σχετικά με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος: Συγκεκριμένες πληροφορίες σχετικά με το REACH (καταχώριση, αξιολόγηση, αδειοδότηση και περιορισμός χημικών ουσιών): Έχετε ερωτήσεις σχετικά με την Ευρωπαϊκή Ένωση; Η Europe Direct μπορεί να σας βοηθήσει: ISBN doi: /90837