ADHD Attention Deficit Hyperactivity Disorder ή ΔΕΠ-Υ Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής- Υπερκινητικότητα ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ: ΣΑΒΒΑΣ ΤΑΪΛΑΧΙΔΗΣ

Transcript

1 ADHD Attention Deficit Hyperactivity Disorder ή ΔΕΠ-Υ Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής- Υπερκινητικότητα ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ: ΣΑΒΒΑΣ ΤΑΪΛΑΧΙΔΗΣ

2

3

4 ΟΡΙΣΜΟΣ Η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ, διεθνώς ADHD: Attention Deficit Hyperactivity Disorder) είναι μια από τις συχνότερες νευροαναπτυξιακές διαταραχές και εμφανίζεται ως δυσκολία στη διατήρηση εστιασμένης προσοχής ή/και υπερκινητική - παρορμητική συμπεριφορά σε βαθμό ασύμβατο με το αναπτυξιακό στάδιο του παιδιού. Συχνά λέγεται και "υπερκινητική διαταραχή. Ο Russell Barkley προσδιορίζει τη διαταραχή ελλειμματικής προσοχής-υπερκινητικότητα ως μία αναπτυξιακή διαταραχή της αυτορρύθμισης, η οποία χαρακτηρίζεται από προβλήματα στη χρονική διάρκεια διατήρησης της προσοχής, στον έλεγχο της παρόρμησης και στα επίπεδα κινητικής δραστηριότητας (Barkley, 1995).

5 Χαρακτηριστικά παιδιών με ΔΕΠ-Υ 1. Δυσκολία στη διατήρηση της προσοχής Αντιμετωπίζουν πρόβλημα στη διατήρηση της προσοχής σε κάποια δραστηριότητα για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Καταβάλλουν τη λιγότερη προσπάθεια καταναλώνοντας τον λιγότερο χρόνο για εκτέλεση βαρετών-δυσάρεστων εργασιών. 2. Δυσκολία στον έλεγχο των παρορμήσεων Έχουν πρόβλημα με την παρορμητική συμπεριφορά και τον τρόπο σκέψης. Παίρνουν πολλά ρίσκα. Μπορεί να είναι επιρρεπείς σε ατυχήματα επειδή δεν σκέφτονται εκ των προτέρων τις συνέπειες. 3. Υπερβολική δραστηριότητα Η υπερκινητικότητα εκδηλώνεται με ανησυχία, νευρικές κινήσεις, υπερβολική κινητικότητα ή ομιλία.

6 4. Δυσκολία στην υπακοή σε κανόνες ή οδηγίες Δυσκολία στην εκτέλεση οδηγιών και κανόνων. Συχνά καταλήγουν να απαλλάσσουν τους εαυτούς τους από το έργο που τους ανατέθηκε, αρχίζοντας δραστηριότητες μη σχετιζόμενες με αυτό. Δεν παρουσιάζουν «εσωτερικό λόγο» όπως οι άλλοι. (Barkley, 1995:41). 5. Υπερ-αντίδραση σε διάφορες καταστάσεις Το πρόβλημα της υπερ-αντίδρασης οφείλεται στην έλλειψη αναστολής. Αυτό σημαίνει ότι η υπερκινητικότητα και η παρορμητικότητα είναι μέρος του ίδιου προβλήματος, της «μη ανεσταλμένης συμπεριφοράς» (Barkley, 1995:37).

7 Υποτύποι της διαταραχής 1. Εξασθενημένη αναστολή αντίδρασης, αδύναμος έλεγχος παρορμήσεων ή άρνηση λήψης ικανοποίησης 2. Υπερκινητικότητα ή δραστηριότητα που είναι λανθασμένα ρυθμισμένη ως προς τις απαιτήσεις μιας κατάστασης 3. Φτωχή εστίαση της προσοχής ή επιμονή στην προσπάθεια εκτέλεσης ενός έργου

8 Δευτερογενή χαρακτηριστικά 1. Δυσκολία στη μνήμη εργασίας Χαρακτηρίζονται ξεχασιάρηδες, δεν συγκρατούν σημαντικές πληροφορίες, για τον καθορισμό των μετέπειτα ενεργειών τους, και είναι ανοργάνωτοι στον τρόπο σκέψης τους. Δεν αισθάνονται ή δεν χρησιμοποιούν το χρόνο επαρκώς. 2. Καθυστερημένη ανάπτυξη του «εσωτερικού λόγου» και του συστήματος ακολουθίας κανόνων Αποτέλεσμα είναι η σημαντική έκπτωση στην αναγνωστική ικανότητα, που αφορά σύνθετα, χωρίς ενδιαφέρον ή εκτεταμένα αναγνώσματα.

9 3. Δυσκολίες ρύθμισης συναισθημάτων, κινήτρων και διέγερσης Είναι συναισθηματικά ανώριμοι, πιο αντιδραστικοί και περισσότερο οξύθυμοι. Δυσκολία να παράγουν εγγενή κίνητρα και να ρυθμίσουν τα επίπεδα διέγερσής τους σύμφωνα με τις εκάστοτε συνθήκες και απαιτήσεις. 4. Μειωμένη ικανότητα επίλυσης προβλημάτων, ευστροφία και ευελιξία στο να ακολουθούν μακροπρόθεσμους στόχους Δυσκολεύονται να ανταπεξέλθουν σε τέτοιες περιστάσεις. Παραιτούνται από το στόχο τους δεν σκέφτονται άλλες εναλλακτικές. Αποτέλεσμα, να μην μπορούν να οδηγήσουν τις πράξεις τους σε μια αλυσίδα αντιδράσεων που αποτελεσματικά θα επιτύχει το στόχο τους, σε λεκτικό ή σε συμπεριφορικό επίπεδο. 5. Μεγαλύτερες από το φυσιολογικό μεταπτώσεις στην απόδοση ενός έργου ή εργασίας Οι παρορμητικοί υπότυποι, παρουσιάζουν βασικές μεταπτώσεις, σε βάθος χρόνου, στην απόδοση μιας εργασίας. Μεταπτώσεις παρατηρούνται στην ποιότητα, ποσότητα και ταχύτητα της εργασίας τους, αποτυγχάνοντας να διατηρήσουν έναν σταθερό ρυθμό παραγωγικότητας και αποτελεσματικότητας.

10 Άλλα Χαρακτηριστικά της διαταραχής 1. Έναρξη των βασικών χαρακτηριστικών από νωρίς 3-6 εμφανίζονται 13 άλλες αιτίες 2. Παραλλαγές των χαρακτηριστικών ανάλογα με την κατάσταση Τα άτομα συμπεριφέρονται καλύτερα σε καταστάσεις άμεσες και ξεκάθαρες, που τους αρέσουν, με άμεση ανταμοιβή για τη καλή τους συμπεριφορά, όταν επιτηρούνται, όταν κάνουν κάποια εργασία νωρίς το πρωί. Παρουσιάζουν τα χαρακτηριστικά σε ομαδικά περιβάλλοντα, όταν πρέπει να κάνουν ανιαρή εργασία, όταν πρέπει να εργαστούν χωρίς επίβλεψη.

11 3. Σχετικά σταθερή και χρόνια πορεία Τα παιδιά που έχουν κλινικώς διαγνωστεί με ΔΕΠ-Υ στην παιδική ηλικία, κατά 50%-80% θα συνεχίσουν να πληρούν τα διαγνωστικά κριτήρια στην εφηβεία και κατά 10%-65% μπορεί να συνεχίσουν να τα πληρούν και κατά την ενηλικίωση, ενώ το λιγότερο κατά 50%-70% ενδέχεται να συνεχίσουν να εμφανίζουν κάποια από τα χαρακτηριστικά που προκαλούν αδυναμίες και δυσκολίες στη ζωή τους ως ενήλικες. Στα αγόρια εμφανίζεται τρεις φορές πιο συχνά από ότι στα κορίτσια.

12 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΕΝΗΛΙΚΩΝ ΜΕ ΔΕΠ-Υ 1. Δυσκολία στη διατήρηση της προσοχής 2. Δυσκολία στον έλεγχο των παρορμήσεων 3. Υπερβολική δραστηριότητα 4. Δυσκολία στην υπακοή σε κανόνες ή οδηγίες 5. Υπερβολική ποικιλομορφία στις αντιδράσεις του ατόμου σε διάφορες καταστάσεις, κυρίως κατά τη διάρκεια κάποιας εργασίας

13 Δυσκολία στη διατήρηση προσοχής Τα άτομα με ΔΕΠ/Υ βαριούνται ή χάνουν το ενδιαφέρον τους για τη δουλειά τους πολύ πιο γρήγορα από άλλους. Επιλέγουν σύντομους δρόμους στις εργασίες τους Καταβάλλουν τη λιγότερη δυνατή προσπάθεια και καταναλώνουν το λιγότερο δυνατό χρόνο για να εκτελέσουν βαρετές ή δυσάρεστες δουλειές.

14 Δυσκολία στον έλεγχο των παρορμήσεων Παιδιά και ενήλικες με ΔΕΠ/Υ έχουν πρόβλημα τόσο με την παρορμητική συμπεριφορά όσο και με τον παρορμητικό τρόπο σκέψης. Τα άτομα αυτά δυσκολεύονται πολύ να περιμένουν. Δεν σκέφτονται πριν μιλήσουν ή πριν δράσουν.

15 Είναι υπερβολικοί και μεγαλόφωνοι ομιλητές. Αρχίζουν εργασίες χωρίς να διαβάσουν προσεκτικά τις οδηγίες. Παίρνουν πολλά ρίσκα, είναι επιρρεπείς σε ατυχήματα λόγω του ότι δε σκέφτονται εκ των προτέρων τις συνέπειες.

16 Έφηβοι και νεαροί ενήλικες με ΔΕΠ/Υ έχουν τέσσερις φορές παραπάνω πιθανότητες για αυτοκινητιστικά ατυχήματα και λαμβάνουν τέσσερις φορές περισσότερες κλήσεις. Οι ενήλικες με ΔΕΠ/Υ έχουν μεγαλύτερες δυσκολίες στη διαχείριση των οικονομικών τους. Δεν σκέφτονται πριν ξοδέψουν χρήματα, τις επιπτώσεις στο χρηματικό τους απόθεμα.

17 Υπερβολική δραστηριότητα Η υπερκινητικότητα είναι το τρίτο χαρακτηριστικό της ΔΕΠ/Υ το οποίο εκδηλώνεται με ανησυχία, νευρικές κινήσεις, υπερβολική κινητικότητα ή ομιλία.

18 Δυσκολία στην υπακοή σε κανόνες ή οδηγίες Τα άτομα με ΔΕΠ/Υ δυσκολεύονται να ακολουθήσουν οδηγίες και κανόνες. Δεν παρουσιάζουν «εσωτερικό λόγο», όπως οι άλλοι. Ο εσωτερικός λόγος είναι η γλώσσα για να ελέγξει κάποιος ή να καθοδηγήσει τη συμπεριφορά.

19 Υπέρ αντίδραση σε διάφορες καταστάσεις Τα άτομα με ΔΕΠ/Υ είναι πιθανό να υπέρ αντιδρούν σε διάφορες καταστάσεις. Φαίνεται να μην ελέγχονται. Συμπεριφέρονται με υπερβολικό τρόπο. «Το πρόβλημα δεν είναι ότι δεν μπορούν να κάνουν τη δουλειά, αλλά ότι δεν μπορούν να διατηρήσουν το σχέδιο παραγωγικότητας μιας δραστηριότητας με τον τρόπο που μπορούν οι άλλοι» (Barkley, 1995).

20 Επιπλέον αδυναμίες στις παρακάτω περιοχές ψυχολογικής λειτουργίας Δυσκολία στη μνήμη εργασίας Τα άτομα με ΔΕΠ-Υ δε μπορούν να αισθανθούν ή να ρυθμίσουν το χρόνο τους τόσο καλά όσο οι άλλοι στις καθημερινές δραστηριότητές τους.

21 Καθυστερημένη ανάπτυξη του «εσωτερικού λόγου» Τελευταία μελέτες οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι τα άτομα με ΔΕΠ/Υ έχουν σημαντική καθυστέρηση όσον αφορά στην ανάπτυξη του «εσωτερικού λόγου», της προσωπικής φωνής που έχουμε όλοι στο μυαλό μας, μέσω της οποίας διαλεγόμαστε με τον εαυτό μας, συλλογιζόμαστε γεγονότα και καθοδηγούμε την ίδια μας τη συμπεριφορά.

22 Μειωμένη ικανότητα επίλυσης προβλημάτων Πολλές φορές, όταν είμαστε αφοσιωμένοι σε κάποια δραστηριότητα, εμφανίζονται προβλήματα που παρεμποδίζουν την επίτευξη του στόχου μας. Σε τέτοιες στιγμές τα άτομα πρέπει να είναι ικανά να αντιληφθούν γρήγορα τις επιλογές που έχουν, λαμβάνοντας υπόψη τις αντίστοιχες συνέπειες, και να επιλέξουν την περισσότερο κατάλληλη να υπερπηδήσει το εμπόδιο, έτσι ώστε να συνεχίσουν προς το στόχο τους ανενόχλητα. Τα άτομα με ΔΕΠ/Υ δυσκολεύονται να αντεπεξέλθουν σε τέτοιες περιστάσεις.

23 Δυσκολίες στη ρύθμιση των συναισθημάτων, των κινήτρων και της διέγερσης Τα παιδιά και οι ενήλικες με ΔΕΠ/Υ συχνά έχουν πρόβλημα στο να αναστείλουν τις συναισθηματικές τους αντιδράσεις τόσο αποτελεσματικά όσο οι συνομήλικοί τους. Δεν είναι ότι βιώνουν ακατάλληλα συναισθήματα, αλλά ότι τα εκφράζουν πιο εύκολα δημοσίως σε σχέση με τον υπόλοιπο πληθυσμό.

24 Σχετικά σταθερή και χρόνια πορεία της ΔΕΠ-Υ Τα συμπτώματα της ΔΕΠ-Υ συχνά παραμένουν σταθερά. Μπορεί τα άτομα με ΔΕΠ-Υ να βελτιώνονται στη συμπεριφορά τους, αλλά όχι πάντα να φτάνουν το επίπεδο των συνομηλίκων τους.

25 8/11/2013 ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΑ ΔΕΠ-Υ Η ΔΕΠ-Υ είναι από τις πιο συχνές διαταραχές που αντιμετωπίζουν οι επιστήμονες ψυχικής υγείας των παιδιών Επιδημιολογικές έρευνες υπολογίζουν τον επιπολασμό της στο 1% ως 7% των παιδιών σχολικής ηλικίας (ανάλογα με τα διαγνωστικά κριτήρια) Η διαταραχή είναι πιο συχνή στα αγόρια από ότι στα κορίτσια. Η αναλογία αγοριών προς κορίτσια κυμαίνεται από 3:1 έως 5:1 25

26 Μεταξύ του 30% και του 50% των παιδιών με ΔΕΠ-Υ έχουν επίσης προβλήματα συμπεριφοράς (εναντιωματική συμπεριφορά) και αυτός ο συνδυασμός είναι πιο δύσκολο να αντιμετωπιστεί Ο επιπολασμός της ΔΕΠ-Υ στους ενήλικες, σύμφωνα με τα επιδημιολογικά δεδομένα, είναι 2-5%, αποτελεί δηλαδή μια συχνή διαταραχή, η οποία όμως υποδιαγιγνώσκεται συστηματικά.

27 8/11/2013 ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΑ ΔΕΠ-Υ 27

28 8/11/2013 Η αιτιολογία της διαταραχής βασικά είναι άγνωστη Φαίνεται να είναι πιο συχνή στους βιολογικούς συγγενείς πρώτου βαθμού παιδιών με τη διαταραχή. Υπάρχουν δεδομένα για την εμπλοκή στην αιτιοπαθογένεια της ΔΕΠΥ κυρίως γενετικών, νευροβιολογικών και περιβαλλοντικών παραγόντων. Ο Cantwell (1996) σε μια ανασκόπηση της σχετικής βιβλιογραφίας των τελευταίων δέκα χρόνων, υποστηρίζει ότι είναι απίθανο ένας μόνο παράγοντας να οδηγεί σε όλες τις κλινικές εκδηλώσεις του συνδρόμου και είναι πιο πιθανό να υπάρχει διάδραση μεταξύ βιολογικών και ψυχοκοινωνικών παραγόντων που μπορεί να οδηγήσει σε ένα κοινό μονοπάτι για το σύνδρομο Ο ίδιος αναφέρει ότι υπάρχουν ενδείξεις για τη συμμετοχή βιολογικών και γενετικών παραγόντων στην παθογένεση του συνδρόμου. 28

29 Οι ψυχοκοινωνικοί παράγοντες δεν διαδραματίζουν πρωταρχικό ρόλο. 8/11/2013 Διάφοροι περιβαλλοντικοί αιτιολογικοί παράγοντες που κατά καιρούς είχαν προταθεί όπως διάφορες προ και περιγεννητικές ανωμαλίες δεν έχουν λάβει βασική εμπειρική υποστήριξη. Οι συχνότεροι περιβαλλοντικοί παράγοντες κινδύνου που σχετίζονται με την εμφάνιση της ΔΕΠΥ είναι η ενδομήτρια έκθεση σε οινόπνευμα, κάπνισμα, ναρκωτικά, υψηλή αρτηριακή πίεση και stress της μητέρας κατά την κύηση, καθώς και η προωρότητα και το χαμηλό βάρος γέννησης. Δεδομένα από μελέτη υιοθετημένων που είχαν υποστεί έντονες στερήσεις στα πρώτα έτη της ζωής, συνδέονται αιτιολογικά με τη ΔΕΠΥ. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η περιβαλλοντική επίδραση μπορεί να μεσολαβείται από γενετικούς παράγοντες ευαλωτότητας και να μην αποτελεί τον κύριο αιτιολογικό παράγοντα 29

30 Η Tannock ύστερα από έρευνες (1998), αναφέρει ότι η ΔΕΠ-Υ έχει γενετική και οικογενή βάση. Εάν υπάρχουν άλλα οικογενειακά προβλήματα, δεν είναι ξεκάθαρο αν αυτά συνεισφέρουν στη ΔΕΠ-Υ ή αν η οικογένεια αντιμετωπίζει αυτά τα προβλήματα επειδή είναι δύσκολο να συμβιώνεις με παιδιά με ΔΕΠ-Υ. Τα δεδομένα από μελέτες σε διδύμους, σύμφωνα με απαντήσεις των γονέων και των δασκάλων τους σε παιδιά και ενήλικες, δείχνουν μέση κληρονομησιμότητα σε ποσοστό 76%. Επί πλέον, μελέτες διδύμων που παρακολουθούν την πορεία της διαταραχής σε διάφορα αναπτυξιακά στάδια υποστηρίζουν ότι το συνεχές των συμπτωμάτων κατά τη διάρκεια της ζωής είναι αποτέλεσμα κοινών γενετικών επιδράσεων.

31 8/11/2013 Έρευνες έδειξαν ότι στα παιδιά με ΔΕΠ-Υ, μέρη του εγκεφάλου δυσλειτουργούν, αυτό όμως δεν μπορεί να θεωρηθεί απαραίτητα και ως αιτιολογικός παράγοντας της νόσου Νεώτερες νευροψυχολογικές, νευροφυσιολογικές και νευροαναπτυξιακές μελέτες αποδίδουν τα βασικά συστατικά του συνδρόμου τόσο στα παιδιά όσο και στους ενήλικες σε εγκεφαλικές δυσλειτουργίες. Μελέτες με μαγνητική τομογραφία εγκεφάλου (MRI) αναδεικνύουν μειωμένο όγκο φακοειδούς πυρήνα, μεσολοβίου, παρεγκεφαλίδας και δεξιών μετωπιαίων περιοχών, καθώς και αυξημένο ρυθμό λέπτυνσης του φλοιού. Μελέτες με λειτουργική μαγνητική τομογραφία (fmri) έδειξαν διαφορές σε ασθενείς με ΔΕΠΥ και υγιείς συμμετέχοντες. 31

32

33 Έντονο ενδιαφέρον υπάρχει σχετικά με τους μηχανισμούς με τους οποίους η διαταραχή επιμένει σε κάποιους ενήλικες, ενώ σε κάποιους άλλους υποχωρεί Οι μοριακές γενετικές μελέτες είναι σχετικά πρόσφατες, αλλά αναμένεται να επιβεβαιώσουν γενετικές μελέτες σύνδεσης που έχουν ταυτοποιηθεί σε δείγματα παιδιών με ΔΕΠΥ και να ανακαλύψουν άλλα γονίδια που σχετίζονται με την υποχώρηση ή την επιμονή της στην ενήλικη ζωή. Επίσης, μοριακές γενετικές μελέτες στα παιδιά έχουν δείξει απ' ευθείας σύνδεση μεταξύ συγκεκριμένων γονιδίων και της ΔΕΠΥ. Έχουν διαπιστωθεί στοιχεία για το γονίδιο του μεταφορέα της ντοπαμίνης (DAT1), της β-υδροξυλάσης της ντοπαμίνης (DBH), του H1 υποδοχέα της σεροτονίνης (HTR1B), του μεταφορέα της σεροτονίνης (5-HTT), καθώς και της σχετιζόμενης με τα συναπτικά κυστίδια πρωτεΐνης 25 kda (SNAP-25).

34

35 Η άμεση και αξιοσημείωτη απάντηση των ασθενών στη χορήγηση διεγερτικών του κεντρικού νευρικού συστήματος (ΚΝΣ) (όπως αμφεταμίνες), που αυξάνουν τα επίπεδα της ντοπαμίνης στις συνάψεις, υποδηλώνει ότι η βασική παθοφυσιολογική διαδικασία στην παθογένεια της ΔΕΠΥ περιλαμβάνει διαταραχή στην κατεχολαμινεργική, στη σεροτονινεργική και στη νικοτινική λειτουργία.

36 ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΔΕΠ-Υ Το Διαγνωστικό και στατιστικό εγχειρίδιο ψυχικών διαταραχών DSM-IV και DSM-IV-TR διαφοροποιεί τα παιδιά προσφέροντας τρεις τύπους ΔΕΠ-Υ : -ΔΕΠ-Υ τύπος κυρίως υπερκινητικότητας -ΔΕΠ-Υ τύπος κυρίως απροσεξίας -ΔΕΠ-Υ συνδυασμένος τύπος

37 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΥΠΕΡΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑΣ- ΠΑΡΟΡΜΗΤΙΚΟΤΗΤΑΣ Κινεί νευρικά χέρια πόδια ή στριφογυρίζει στη θέση του Σηκώνεται από τη θέση του στην τάξη ή σε άλλες δραστηριότητες Τρέχει εδώ και εκεί, σκαρφαλώνει και στριφογυρίζει με τρόπο που δεν ταιριάζει στις περιστάσεις και σε χώρους που δεν προσφέρονται για ανάλογες δραστηριότητες Δυσκολεύεται να παίζει ήσυχα κατά τον ελεύθερο χρόνο του Ενεργεί σαν «κινούμενη μηχανή» Συχνά μιλά πολύ και ακατάπαυστα Απαντά απερίσκεπτα προτού ολοκληρωθεί η ερώτηση Δυσκολεύεται να περιμένει τη σειρά του Συχνά διακόπτει ή ενοχλεί τους άλλους με την παρουσία του

38 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΑΠΡΟΣΕΞΙΑΣ Ο μαθητής συχνά αποτυγχάνει να συγκεντρώσει την προσοχή του σε λεπτομέρειες ή κάνει λάθη απροσεξίας στις σχολικές εργασίες ή άλλες δραστηριότητες Δυσκολεύεται να διατηρήσει την προσοχή σε δραστηριότητες παιχνιδιού Συχνά φαίνεται να μην ακούει όταν του απευθύνεται ο λόγος Δεν ακολουθεί μέχρι τέλους οδηγίες και αποτυγχάνει να διεκπεραιώσει σχολικές εργασίες ή άλλα καθήκοντα που του ανατίθενται στο σπίτι ή στην τάξη Δυσκολεύεται να οργανώσει δουλειές και δραστηριότητες Συχνά αποφεύγει να εμπλακεί σε έργα που απαιτούν σταθερή και διαρκεί πνευματική προσπάθεια

39 Χάνει αντικείμενα απαραίτητα για εργασίες ή δραστηριότητες Συχνά η προσοχή του διασπάται εύκολα από τα εξωτερικά ερεθίσματα Ξεχνά καθημερινές δραστηριότητες ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ: ΑΠΟ ΤΑ ΠΑΡΑΠΑΝΩ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΠΛΗΡΟΥΝΤΑΙ ΤΟΥΛΑΧΙΣΤΟ ΕΞΙ (6) ΓΙΑ ΚΑΘΕ ΤΥΠΟ, ΝΑ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΤΟΥΛΑΧΙΣΤΟ ΓΙΑ ΕΞΙ ΜΗΝΕΣ, ΝΑ ΕΧΟΥΝ ΕΜΦΑΝΙΣΤΕΙ ΠΡΙΝ ΤΟ 7 Ο ΕΤΟΣ ΤΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΚΑΙ ΝΑ ΔΙΑΠΙΣΤΩΝΟΝΤΑΙ ΣΕ ΤΟΥΛΑΧΙΣΤΟ 2 ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΛΑΙΣΙΑ (π.χ. σπίτι & σχολείο)

40 Στην έκδοση του DSM-V υπάρxουν κάποιες διαφοροποιήσεις στη διάγνωση της ΔΕΠΥ. Οι βασικότερες αλλαγές σχετικά με τη διάγνωση σε ενήλικες αφορούν στη διαγνωστικό οδό και στην ηλικία έναρξης της διαταραχής. Συγκεκριμένα, για τους μεγαλύτερους εφήβους (ηλικία >17 ετών) και τους ενήλικες θα απαιτείται η παρουσία τεσσάρων (4) συμπτωμάτων, είτε απροσεξίας είτε υπερκινητικότητας/ παρορμητικότητας, από τα έξι που προτείνει το DSM-IV. Επί πλέον, το κριτήριο της ηλικίας έναρξης περιλαμβάνει «συμπτώματα απροσεξίας ή υπερκινητκότητας/παρορμητικότητας που προκαλούν σημαντική λειτουργική έκπτωση και παρατηρούνται από την ηλικία των 12 ετών», ενώ με τα κριτήρια του DSM-IV μερικά από τα συμπτώματα πρέπει να έχουν αρχίσει πριν από τα 7 έτη. Επί πλέον, τα κριτήρια του DSM-IV-TR λαμβάνουν υπ' όψη τους το αναπτυξιακό στάδιο των παιδιών και όχι την ηλικία τους.

41 ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ICD-10 Το διαγνωστικό εγχειρίδιο ICD-10 εντάσσει τις διαταραχές υπερκινητικού τύπου στην κατηγορία των «διαταραχών συμπεριφοράς και συναισθήματος» και ταξινομούνται σε τέσσερις τύπους: 1. Διαταραχή της δραστηριότητας και της προσοχής 2. Υπερκινητική διαταραχή της διαγωγής 3. Άλλες διαταραχές υπερκινητικού τύπου 4. Διαταραχή υπερκινητικού τύπου μη καθοριζόμενη αλλιώς.

42 ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ICD-10 & DSM-IV ICD-10 Είναι πιο περιοριστικό καθώς απαιτεί στη διάγνωση την παρουσία μεγαλύτερου αριθμού συμπτωμάτων και από τις τρεις βασικές κατηγορίες. Περιέχει ειδική πρόβλεψη για μια κατηγορία συνδυαστικής διάγνωσης, στην περίπτωση διαπίστωσης ύπαρξης διαταραχής διαγωγής. Στοχεύει σε μία μόνο διάγνωση και απαγορεύει τη διάγνωση της υπερκινητικής διαταραχής όταν συνυπάρχουν συναισθηματικές διαταραχές. Χρήση των κριτηρίων του σε λίγες χώρες της Ευρώπης, κυρίως στην Αγγλία. DSM-IV Αντιθέτως, αναγνωρίζονται τρεις τύποι διαταραχής, ανάλογα με τον αριθμό συμπτωμάτων που πληρούνται για κάθε κατηγορία. Δεν κάνει ιδιαίτερη πρόβλεψη για διαταραχή διαγωγής. Δεν είναι περιοριστικό ως προς αυτό, αλλά τις αναγνωρίζει ως συνυπάρχουσες διαταραχές της ΔΕΠ/Υ. Χρήση τους από την πλειονότητα των ερευνητών της ΔΕΠ/Υ.

43 ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗΣ Υπόκεινται σε πολλούς περιορισμούς: Είναι στατικά Επικεντρώνονται αποκλειστικά στο άτομο που παρουσιάζει τις προβληματικές μορφές συμπεριφοράς Δεν λαμβάνουν υπόψη τους πάντοτε το φύλο και την ηλικία του παιδιού, ούτε τις συνθήκες μέσα στις οποίες εκδηλώνονται οι μορφές συμπεριφοράς Πολλά από τα συμπτώματα τείνουν να επικαλύπτονται από άλλα.

44 ΔΙΑΓΝΩΣΗ-ΔΙΑΦΟΡΟΔΙΑΓΝΩΣΗ

45 ΔΙΑΓΝΩΣΗ Σύμφωνα με τον Thomas Achenbach (1985), ο όρος διάγνωση χρησιμοποιείται με δυο διαφορετικές έννοιες: 1. Της κατηγοριοποίησης ενός συνόλου μορφών προβληματικής συμπεριφοράς και της επίσημης απόδοσης μιας ονομασίας με βάση κάποιο διεθνές σύστημα ταξινόμησης και 2. Της αναλυτικής συλλογής πληροφοριών με σκοπό την κατανόηση του προβλήματος και της πιθανής αιτιολογίας, καθώς και το σχεδιασμό της θεραπευτικής παρέμβασης και αξιολόγησης της αποτελεσματικότητάς της.

46 ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΔΙΑΓΝΩΣΗΣ i. Οριοθέτηση και εντοπισμός της φύσης και της αιτιολογίας του προβλήματος ii. iii. Πρόγνωση της έκβασης των δυσχερειών του παιδιού και πρόβλεψη της έκβασης των αποτελεσμάτων της θεραπευτικής παρέμβασης Καθορισμός της θεραπευτικής παρέμβασης iv. Αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας της θεραπευτικής παρέμβασης

47 ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Περιλαμβάνει: 1. Δομημένη κλινική συνέντευξη με το γονιό 2. Δομημένες κλίμακες εκτίμησης που συμπληρώνονται από γονείς και δασκάλους 3. Νευροψυχολογική αξιολόγηση, η οποία περιλαμβάνει: Συνέντευξη με το παιδί Κλινική παρατήρηση Ψυχομετρικές δοκιμασίες, οι οποίες ελέγχουν με συστηματικό τρόπο μια σειρά διαφορετικών ικανοτήτων και γνωστικών λειτουργιών, όπως τη νοημοσύνη, την ικανότητα επίλυσης προβλημάτων, την προσοχή, τη μνήμη, αντιληπτικές και κινητικές λειτουργίες, τα συναισθήματα κ.ά. Ιατρική εξέταση 4. Προσέγγιση από ομάδα ειδικών 5. Ατομική διαγνωστική συμβουλευτική συνεδρία

48 ΜΕΣΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ Οι κλίμακες που χρησιμοποιούνται είναι οι εξής: o Κλίμακα ΣΑΕΒΑ (CBLC) (Achenbach, Rescorla, 2003). Περιλαμβάνει ερωτηματολόγιο για γονείς και εκπαιδευτικούς o Κλίμακα αξιολόγησης του Conners. Περιλαμβάνει κλίμακα για τους γονείς και για τους δασκάλους. o ADHD Rating Scale-IV o SNAP-IV Teacher and Parent Rating Scale, ADHD-SC4 o Ερωτηματολόγιο για καταστάσεις στο σπίτι (Barkley, 1981) o Ερωτηματολόγιο για καταστάσεις στο σχολείο (Barkley, 1981)

49 oel Camino pediatrics: Κλίμακα αξιολόγησης ΔΕΠ/Υ- IV για το σπίτι El Camino pediatrics: Κλίμακα αξιολόγησης ΔΕΠ/Υ- IV για το σχολείο oδιαγνωστική Κλίμακα Ελέγχου Επιπέδων Προσοχής και Δραστηριότητας

50 ΔΙΑΦΟΡΙΚΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ Η οργάνωση των αποτελεσμάτων που συλλέγονται από τη χρήση διαφορετικών μέσων αξιολόγησης, εκτός από την επιβεβαίωση ή τον αποκλεισμό της διάγνωσης της ΔΕΠ/Υ, έχει ως σκοπό και τη διαφορική της διάγνωση από άλλες διαταραχές. Πιο συγκεκριμένα, γίνεται διαχωρισμός από: Την εναντιωτική προκλητική διαταραχή και τη διαταραχή διαγωγής Τη διπολική διαταραχή και άλλες διαταραχές της διάθεσης

51 Η ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ Σύμφωνα με τους Schaughency και Rothlind (1991) η οργάνωση των αποτελεσμάτων πρέπει να ακολουθήσει τέσσερα στάδια: Διαπίστωση αν πληρεί τα κριτήρια του DSM Αν κάποια άλλη διαταραχή εξηγεί καλύτερα την παρουσία των συμπτωμάτων αυτών (διαφορική διάγνωση) Διαπίστωση βαθμού απόκλισης από τη «φυσιολογική» συμπεριφορά Καθορισμός επίδρασης των συμπτωμάτων αυτών στη λειτουργικότητα του παιδιού στο οικογενειακό, σχολικό, κοινωνικό περιβάλλον

52 ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΔΕΠ-Υ ΣΕ ΕΝΗΛΙΚΕΣ

53 Διαγνωστικά κριτήρια για ενήλικες Δυσκολία στο να οργανώνονται. Χρόνια αναβλητικότητα ή δυσκολία στο να ξεκινήσουν κάτι. Ταυτόχρονη ενασχόληση με πολλές εργασίες και δυσκολία στο να αντεπεξέλθουν σε αυτές.

54 Διαρκής τάση για αβάσιμη ανησυχία. Τάση για διαρκή αναζήτηση αιτίων ή αφορμών ανησυχίας, είτε δίνοντας προσοχή σε κινδύνους είτε υποτιμώντας τους. Αίσθηση ανασφάλειας. Τάση να λένε ό,τι τους έρχεται στο μυαλό χωρίς απαραίτητα να σκέφτονται τη χρονική περίσταση και την καταλληλότητα του σχολίου.

55 Τάση προς συμπεριφορές εθισμού. Χρόνια προβλήματα αυτοεκτίμησης. Ανεπαρκής προσοχή προς τον εαυτό τους. Ανυπόμονοι, χαμηλό επίπεδο ματαίωσης. Παρορμητικοί, είτε λεκτικά είτε πρακτικά, όπως και παρορμητική σπατάλη χρημάτων.

56 Διαδικασία διάγνωσης της ΔΕΠ-Υ στους ενήλικες Για να τεθεί θέμα διάγνωσης ΔΕΠ-Υ σε ένα ενήλικα, πρέπει: α) η έναρξη να έχει γίνει κατά την παιδική ηλικία, β) να υπάρχουν σταθερά και παρόντα συμπτώματα. Η εγκυρότητα της διάγνωσης συνίσταται στη λήψη ενός ιστορικού για τη συμπεριφορά του ασθενούς στην παιδική ηλικία, μαζί με μία συνέντευξη από το σύντροφο του, κάποιο γονιό, κάποιο στενό φίλο ή στενό συνεργάτη.

57 Πρέπει να γίνεται ιατρική εξέταση και να δίνονται ψυχομετρικά τεστ. Πρέπει να ελέγχεται αν υπάρχει πιθανότητα συννοσηρότητας (ειδικές μαθησιακές δυσκολίες, άγχος και διαταραχές συναισθήματος). Μια σωστή διάγνωση μπορεί να προσφέρει πραγματική ανακούφιση. Ο ενήλικας έχει κουβαλήσει για χρόνια πολλά αρνητικά συναισθήματα, που ενδέχεται να έχουν ρίξει το επίπεδο της αυτοεκτίμησής του.

58 ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΓΙΑ ΕΝΗΛΙΚΕΣ Λήψη ιστορικού συνέντευξη ψυχομετρικά τεστ Ιατρική εξέταση Ιστορικά αναφορικά με τη συμπεριφορά της παιδικής ηλικίας Από σύντροφο, γονιό, στενό φίλο ή συνεργάτη Για αποκλεισμό ή εντοπισμό συννοσηρών καταστάσεων, όπως ειδικές μαθησιακές δυσκολίες, άγχος και διαταραχές συναισθήματος

59 ΚΛΙΜΑΚΕΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΓΙΑ ΕΝΗΛΙΚΕΣ 1. Wender Utah Rating Scale 2. Κλίμακα αυτοαναφοράς ΔΕΠ-Υ για ενήλικους (ASRS v 1.1) 3. Dr. Amen s Attention Scale

60 Οι κλίμακες αξιολόγησης μπορούν να συμπληρωθούν είτε από το ίδιο το εξεταζόμενο άτομο είτε από κάποιο άλλο οικείο πρόσωπο, που στην περίπτωση των παιδιών μπορεί να είναι οι γονείς ή οι δάσκαλοι τους. Το πρόσωπο που θα συμπληρώσει την κλίμακα θα πρέπει να κρίνει αν κάποιες μορφές συμπεριφοράς είναι παρούσες ή όχι στο άτομο που αξιολογείται, όπως επίσης θα πρέπει να κρίνει και το πόσο συχνά εμφανίζονται.

61 Διαφορική διάγνωση στους ενήλικες Είναι σημαντικό να αποκλειστούν άλλες ψυχικές διαταραχές, οι περισσότερες από τις οποίες είναι στην ουσία πιο διαδεδομένες από τη ΔΕΠ/Υ στους ενήλικες. Η μείζων κατάθλιψη και η κατάχρηση ουσιών συνήθως συνοδεύουν τη ΔΕΠ/Υ στους ενήλικες. Οι περισσότεροι ενήλικες με ΔΕΠ/Υ δεν έχουν μια «καθαρή» μορφή της ΔΕΠ/Υ.

62 Δεν είναι σαφές αν αυτές οι συννοσηρές ψυχιατρικές καταστάσεις αποτελούν ψυχολογική συνέπεια προϋπάρχουσας ΔΕΠ/Υ ή αν απλά σχετίζονται με αυτή. Σε συνδυασμό με την ιατρική εξέταση και τα εργαστηριακά ευρήματα, πολύ σημαντική για τη διαφορική διάγνωση είναι η λήψη ενός διεξοδικού ιστορικού.

63 Καταστάσεις ιατρικής φύσεως που μοιάζουν με τη ΔΕΠ/Υ οι κρίσεις μικρής επιληψίας τα ελλείμματα στην ακοή οι ασθένειες του ήπατος και η δηλητηρίαση από μόλυβδο. η αλληλεπίδραση των φαρμάκων πρέπει να λαμβάνεται υπόψη ως πιθανή αιτία της αδυναμίας συγκέντρωσης και της υπερκινητικότητας

64 Η εξέλιξη της διαταραχής στους ενήλικες Ως ενήλικες, τα άτομα με ΔΕΠ-Υ είναι πιθανό να έχουν λάβει χαμηλού επιπέδου εκπαίδευση σε σχέση με τη διανοητική τους ικανότητα και το εκπαιδευτικό υπόβαθρο της οικογένειας. Το ένα τρίτο των εφήβων με ΔΕΠ-Υ διατηρούν τη διάγνωση εξολοκλήρου και κατά την ενήλικη ζωή, με έμφαση στη δυσκολία για παρατεταμένη προσοχή και για αναστολή των παρορμητικών αντιδράσεων.

65 Έχουν χαμηλό επίπεδο αυτοεκτίμησης, ιδιαίτερη δυσκολία στη λήψη αποφάσεων και πρωτοβουλιών, ενώ συχνά καταλήγουν να χάσουν τη δουλειά τους. Έχει φανεί από έρευνες ότι το 33% περίπου των ενηλίκων με ΔΕΠ/Υ έχει εγκαταλείψει το σχολείο και το 25% έχει αναπτύξει χρόνιες μορφές αντικοινωνικής συμπεριφοράς.

66 Ερευνητικά στοιχεία Έχει, υπολογιστεί ότι τα άτομα με ΔΕΠ/Υ τελικά ξεπερνούν τη διαταραχή σε ποσοστό 15% 50%. Όταν χρησιμοποιούνται πιο κατάλληλα και σύγχρονα κριτήρια, συμπεραίνεται πως πιθανώς μόνο το 20% 35% των παιδιών με τη διαταραχή δεν θα έχουν πια συμπτώματα στην ενήλικη ζωή τους.

67 Κατά τη διάρκεια της ζωής τους, ένα σημαντικό ποσοστό των ατόμων με ΔΕΠ-Υ αντιμετωπίζουν μεγαλύτερο κίνδυνο να παρουσιάσουν εναντιωτική προκλητική διαταραχή (50%+), συμπεριφορικά προβλήματα και αντικοινωνικές δυσκολίες (25% 45%), μαθησιακά προβλήματα (25% 40%), χαμηλή αυτοεκτίμηση και κατάθλιψη (25%).

68 Γενικότερα, σχεδόν το 10% 25% αντιμετωπίζει προβλήματα με υπερβολική χρήση, εξάρτηση ή ακόμα και κατάχρηση νόμιμων (π.χ. αλκοόλ, καπνός) ή παράνομων ουσιών (π.χ. μαριχουάνα, κοκαΐνη, παράνομη χρήση ιατρικών φαρμάκων κ.ά.), με μεγαλύτερο κίνδυνο για τα άτομα που έχουν παρουσιάσει, διαταραχή διαγωγής ή παραβατική συμπεριφορά κατά την εφηβεία.

69 Παιδιά με ΔΕΠ-Υ και Σχολείο Έχει αποδειχθεί από πολλές έρευνες η σχέση της ΔΕΠΥ με ακαδημαϊκές δυσκολίες. (Hinshaw, 1992b,1994; Mash and Barkley, 2003; Zentall, 1993). Υπάρχει στενή σχέση ανάμεσα στη ΔΕΠΥ και τη χαμηλή σχολική επίδοση (Hinshaw, 1992b Barkley, 1998), καθώς και υψηλό ποσοστό συνοδών μαθησιακών δυσκολιών σ αυτή την ομάδα παιδιών (Silver, 1992). Σε σύγκριση με φυσιολογικά παιδιά, τα παιδιά με ΔΕΠΥ είναι πολύ πιθανό να έχουν στο ιστορικό τους μαθησιακές δυσκολίες, επανάληψη τάξεων, παρακολούθηση τάξης ένταξης και φροντιστηριακή υποστήριξη (Faraone et al., 1993). Επιπρόσθετα, έρευνες που παρακολούθησαν την πορεία παιδιών με ΔΕΠΥ στην εφηβεία και στην ενήλικη ζωή, υποδεικνύουν σημαντικά υψηλότερα ποσοστά καθυστέρησης στις τάξεις, τοποθέτηση σε τάξεις ένταξης, εγκατάλειψης του σχολείου αλλά και αποβολών σε σχέση με τους συμμαθητές τους (Barkley et al., 1990).

70 Η χαμηλή σχολική επίδοση των παιδιών και εφήβων με ΔΕΠΥ είναι σημαντική και παίρνει τις ακόλουθες μορφές: αποτυχία να ολοκληρώσουν την εργασία τους στο σπίτι περιορισμένη κατανόηση του εκπαιδευτικού υλικού περιορισμένες δεξιότητες μελέτης χαμηλή βαθμολογία στα διαγωνίσματα ελλιπής προετοιμασία για την τάξη ενοχλητική συμπεριφορά στην τάξη διαμάχη με τους συμμαθητές τους και διαμάχη με τους δασκάλους (Evans et al., 2004; Hinshaw, 1992b; Zentall, 1993; Robin, 1998)

71 Τα κύρια συμπτώματα της ΔΕΠ-Υ στο σχολείο η έλλειψη προσοχής η υπερκινητικότητα και ο αυθορμητισμός

72 Έλλειψη προσοχής αποτυχία να παρακολουθούν την τάξη ή οδηγίες για μια εργασία ξεχνούν να ολοκληρώσουν μια εργασία χάνουν πράγματα μεταθέτουν συχνά δραστηριότητες μειωμένη παραγωγικότητα περισσότερα λάθη στις εργασίες ολοκληρώνουν την εργασία χωρίς να έχουν ακολουθήσει τις ανάλογες οδηγίες πιο αργός ρυθμός εργασίας μικρότερη πιθανότητα να επιστρέψουν σε μια εργασία την οποία δεν έχουν ολοκληρώσει, σε σχέση με τους συμμαθητές τους

73 Η υπερκινητικότητα δυσκολία να καθίσουν στη θέση τους μέσα στην τάξη μεγαλύτερη ενασχόληση με αντικείμενα παίζουν προξενώντας θόρυβο

74 Ο αυθορμητισμός Οδηγεί σε πολλαπλά λάθη καθώς το παιδί, δεν μπορεί να περιμένει αρκετά ώστε να πάρει όλες τις πληροφορίες από τον δάσκαλο Οι άμεσες απαντήσεις που δίνουν, οδηγούν σε χαμηλά αποτελέσματα σε δοκιμασίες πολλαπλών απαντήσεων, καθώς οι δοκιμασίες αυτές χρειάζονται προσεκτική ανάγνωση των εναλλακτικών απαντήσεων προς επιλογή. Αδυναμία οργάνωσης μελέτης για εξετάσεις και ολοκλήρωσης μακροπρόθεσμων ερευνητικών εργασιών (project). Τέλος, αδυναμία να διαβάσουν οδηγίες ή να ζητήσουν βοήθεια μιας και αυτό απαιτεί υπομονή.

75 Παιδαγωγική αντιμετώπιση Η παιδαγωγική αντιμετώπιση της ΔΕΠ-Υ μπορεί να πάρει δύο μορφές: τη γενική και την ειδική. Με τη γενική αντιμετώπιση στην ουσία δημιουργούμε τις συνθήκες που θα επιτρέψουν στο παιδί να συγκεντρωθεί και να φέρει σε πέρας μια δραστηριότητα (τροποποίηση περιβάλλοντος).

76 Προτάσεις τροποποίησης του σχολικού περιβάλλοντος (της τάξης) Αυξάνουμε την απόσταση μεταξύ των θρανίων. Τοποθετούμε το παιδί με ΔΕΠ-Υ. - Κοντά στο δάσκαλο. - Κοντά σ έναν καλό μαθητή. - Μακριά από παράθυρα, πόρτες, καλοριφέρ. Ζητάμε από το παιδί να χρησιμοποιεί το μολύβι για να δείχνει καθώς διαβάζει. Χρησιμοποιούμε ένα χρονομέτρη για να δείξουμε στα παιδιά πόσο χρόνο έχουν για να ολοκληρώσουν μια εργασία. Φροντίζουμε τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ να κάθονται σε καρέκλες και θρανία κατάλληλα για το μέγεθός τους.

77 Ειδική Παιδαγωγική Αντιμετώπιση Με την ειδική παιδαγωγική αντιμετώπιση γίνεται προσπάθεια να διδαχθούν στο παιδί τρόποι, με ειδικές ασκήσεις, για να ξεπεράσει προβλήματα και ανεπάρκειες σε ιδιαίτερους τομείς της γνωστικής του ανάπτυξης, όπως λογοθεραπεία (για τη βελτίωση της άρθρωσης), αναγνωστικές ασκήσεις και ψυχοκινητική εκπαίδευση ή επανεκπαίδευση. Η προαγωγή της μάθησης πρέπει να λαμβάνεται σαφώς υπόψη. Η σχολική μάθηση μπορεί να απαιτεί την προσαρμογή του προγράμματος στις ανάγκες του παιδιού ή την αναπροσαρμογή του όταν αναγνωριστούν οι ειδικές ανάγκες του παιδιού.

78 Παρεμβάσεις στη συμπεριφορά 1. Δείχνουμε στα παιδιά πώς να ελέγχουν τα ίδια τη συμπεριφορά τους. 2. Επιβραβεύουμε συχνά θετικές συμπεριφορές πριν προκύψουν προβλήματα. 3. Συνοδεύουμε την επιβράβευση με περιγραφή της θετικής συμπεριφοράς. 4. Παραβλέπουμε ανάρμοστες συμπεριφορές όταν είναι μικρής σημασίας. 5. Απομακρύνουμε από το θρανίο αντικείμενα που διασπούν την προσοχή (αφού το έχουμε πρώτα ζητήσει από τα παιδιά και δεν το έχουν κάνει). 6. Δίνουμε ευκαιρίες για διαλείμματα από καθιστικές εργασίες. 7. Χρησιμοποιούμε επιθυμητές δραστηριότητες σαν επιβράβευση της ολοκλήρωσης λιγότερο επιθυμητών δραστηριοτήτων. 8. Απευθύνουμε κάποια ερώτηση στον μαθητή που αρχίζει να διασπάται η προσοχή του κατά την εργασία του. 9. Προσφέρουμε βοήθεια σε κρίσιμα σημεία. 10. Χρησιμοποιούμε οπτικά σημάδια για να ενισχύσουμε την προσήλωση του μαθητή. 11. Πλησιάζουμε το παιδί όταν θέλουμε να του απευθύνουμε το λόγο. 12. Συζητάμε στην τάξη τρόπους για τη θετική επίλυση συγκρούσεων.

79 Όταν θέλουμε να ησυχάσουμε ένα υπερκινητικό παιδί, θα πρέπει να ακολουθήσουμε τις παρακάτω ενέργειες: Να σταθούμε ακριβώς δίπλα του. Να βάλουμε το χέρι μας στους ώμους του. Να αναπτύξουμε μαζί του ένα κώδικα επικοινωνίας με σύμβολα και νεύματα, όπως π.χ. το σύμβολο της ησυχίας ή μικρές καρτούλες με το σύμβολο STOP. Απλές ενέργειες χειρισμοί και κανόνες εκ μέρους του εκπαιδευτικού μπορεί να έχουν πολύ θετικά αποτελέσματα. «Επιπλέον, είναι σκόπιμο να καθόμαστε δίπλα του και με ήρεμο τρόπο να το κατευθύνουμε πάνω στην εργασία που του αναθέσαμε -π.χ. λύση ασκήσεων- και την οποία πρέπει να ολοκληρώσει οπωσδήποτε. Μας ενδιαφέρει να αναπτύξει μια αποτελεσματική μέθοδο ελέγχου της παρορμητικότητας στο γνωστικό τομέα» (Μάρκου, 1993).

80 Στρατηγικές αντιμετώπισης της ΔΕΠΥ στη γενική τάξη Τα παιδιά με το σύνδρομο ΔΕΠΥ αντιπαθούν την καθυστέρηση. Δυσκολεύονται, δεν μπορούν να περιμένουν. Γι αυτό πρέπει: Να ελαχιστοποιούμε το χρόνο που τ αφήνουμε να περιμένουν χωρίς να έχουν κάτι ν ασχοληθούν. Η ανατροφοδότηση πρέπει να είναι άμεση. Να γίνεται συχνή χρήση ηλεκτρονικού υπολογιστή καθότι δίνει άμεση ανάδραση. Να επιτρέπουμε κατά καιρούς απαλή μουσική για να περνά ευχάριστα η ώρα.

81 Αυτοί που υποφέρουν από το σύνδρομο παρουσιάζουν ακόμα πρόβλημα μνήμης. Ξεχνούν εύκολα τι πρέπει να κάνουν, κανόνες, οδηγίες και δεν αντιλαμβάνονται το χρόνο. Για να περιορίσουμε λοιπόν το πρόβλημα: Χρησιμοποιούμε ρολόγια, ημερολόγια, άλλα είδη χρονομέτρων. Τοποθετούμε χρονόμετρο στην έδρα για να ξέρει το παιδί πόση ώρα έχει για να συμπληρώσει την εργασία του. Απλοποιούμε τις οδηγίες, απλοποιούμε το λεξιλόγιο. Επαναλαμβάνουμε τις οδηγίες. Τις λέμε, τις γράφουμε, τις ξαναλέμε. Αυτά τα παιδιά έχουν ανάγκη να ακούνε τα ίδια πράγματα περισσότερο από μια φορά και να τα βλέπουν γραπτά γιατί είναι πιο πολύ οπτικά παρά ακουστικά.

82 Σπάμε τις μεγάλες εργασίες σε μικρότερες. Οι μεγάλες εργασίες τα πνίγουν, τα αποθαρρύνουν με αποτέλεσμα να παραιτούνται τελείως, φοβισμένα και στενοχωρημένα. Οι εργασίες για το σπίτι να στηρίζονται στην ποιότητα και όχι στην ποσότητα. Μετά το διάλειμμα ή στην αρχή κάθε νέας δραστηριότητας επαναλαμβάνουμε τους κανόνες. Τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ χρειάζονται υπενθύμιση, χρειάζονται επανάληψη, κατεύθυνση. Ακόμα συγκεντρώνονται μόνο σε πράγματα που τα βρίσκουν ενδιαφέροντα. Γι αυτό:

83 Όπου είναι δυνατόν να χρησιμοποιούνται μέθοδοι και μέσα που διεγείρουν πολλές αισθήσεις. Τα θέματα να είναι ενδιαφέροντα. Επειδή η προσοχή και η συμπεριφορά σταδιακά χειροτερεύουν όπως προχωρεί η μέρα πρέπει όλα τα δύσκολα να γίνονται τις πρώτες ώρες και για το τέλος να μένουν τα πιο εύκολα και ευχάριστα. Οι έπαινοι και άλλες αμοιβές να δίνονται αμέσως και η πληροφόρηση για την προσωπική τους πρόοδο να είναι συχνή. Αλλάζουμε συχνά το είδος εργασίας, τα μέσα ακόμα και το χρώμα της κόλλας. Χρησιμοποιούμε κίνηση, χρησιμοποιούμε εποπτικά μέσα, κάνουμε χιούμορ, δραματοποίηση, παιχνίδι.

84 Η προσοχή σε παιδιά με ΔΕΠΥ διασπάται πολύ εύκολα. Πώς θα μπορούσε να βελτιωθεί η κατάσταση Να έχουμε συχνή βλεματική επαφή. Μια ματιά και μόνο μπορεί να επαναφέρει ένα παιδί από την ονειροπόληση. Του δίνουμε μια θέση όσο γίνεται μακριά από περισπασμούς. Μια καλή ιδέα είναι κοντά στο δάσκαλο, μακριά από πόρτα και παράθυρα. Ζητούμε ν απομακρύνει από μπροστά του υλικά και εργαλεία που δε χρειάζονται για τη δουλειά του. Κάθε τόσο του θυμίζουμε την αποστολή του. Απαιτούμε να παίρνει σημειώσεις για να εξασφαλίζουμε περισσότερο την προσοχή του. Όταν πρόκειται να υποβάλουμε μια ερώτηση σε μαθητή με ΔΕΠΥ αρχίζουμε με το όνομά του για να τραβήξουμε στο μέγιστο την προσοχή του και μετά λέμε την ερώτηση. Δεν εκδηλώνουμε εκνευρισμό ή αρνητικές διακυμάνσεις στη φωνή. Αποφεύγουμε να δείξουμε απογοήτευση όταν κάνει απρόσεκτα λάθη και δεν καταλαβαίνει οδηγίες.

85 Μεθοδολογικές Εισηγήσεις για Εκπαιδευτικούς που έχουν στην τάξη τους παιδιά με ΔΕΠ-Υ

86 Προσοχή στη Δομή και οργάνωση της τάξης Να δημιουργήσουμε λίστες με τους στόχους και το χρονοδιάγραμμα της μέρας Να θυμόμαστε ότι οι ανακατατάξεις προκαλούν σύγχυση στα παιδιά με ΔΕΠ-Υ Να κάνουμε συνεχώς επαναλήψεις Να αναρτούμε κανόνες σε ευδιάκριτο μέρος Οι οδηγίες πρέπει να επαναλαμβάνονται και όπου είναι δυνατό να γράφονται κιόλας

87 Συχνή βλεμματική επαφή Το παιδί με ΔΕΠ-Υ να κάθεται σε μέρος όπου θα έχουμε εύκολη πρόσβαση και θα μπορούμε να το ελέγχουμε Το παιδί να κάθεται μακριά από παράθυρα, ή από την πόρτα Μειώνουμε αν όχι καταργούμε τη συχνότητα των τεστ που υπόκεινται σε χρονικούς περιορισμούς

88 Χρήση ακουστικών Να έχουν τα παιδιά την ευκαιρία να φεύγουν για λίγο από την τάξη Όχι μεγάλος φόρτος εργασίας Πρέπει να δίδεται διαφοροποιημένη εργασίας ως προς την ποσότητα Σπάμε τις μεγάλες εργασίες σε μικρότερες Προσοχή στην υπερδιέγερση που προκαλείται από υπερβολικά ερεθίσματα. Συχνός έπαινος Χρήση Σχεδιαγραμμάτων σε όσα περισσότερα μαθήματα είναι δυνατό Προσπαθούμε να γράφουμε τις οδηγίες με απλό τρόπο

89 Τετράδιο Επικοινωνίας Σπιτιού-σχολείου Τα σημειώματα σχολείου σπιτιού (school home notes) είναι μία τεχνική για τη βελτίωση της σχολικής επίδοσης, η οποία σύμφωνα με την Kelley (1990) απαιτεί: Την καθημερινή αξιολόγηση της συμπεριφοράς του μαθητή από το δάσκαλο και Την αντίστοιχη εφαρμογή ενισχυτών από τους γονείς με βάση τις συγκεκριμένες αξιολογήσεις. Η τεχνική των σημειωμάτων σχεδιάστηκε αρχικώς με στόχο την αύξηση της σχολικής παραγωγικότητας των μαθητών, ωστόσο όπως επισημαίνει η εισηγήτριά της είναι δυνατόν να αποτελέσουν στόχο και οι προβληματικές συμπεριφορές που εκδηλώνονται στην τάξη (Kelley, 1990).

90 Συχνές συναντήσεις με γονείς Προφορική εξέταση αντί γραπτής Εκτόνωση μέσω γυμναστικής Χρήση υπολογιστή όπου είναι δυνατό

91 Η ΧΡΗΣΗ Η/Υ Ο Η/Υ έχει βρεθεί ότι βελτιώνει την προσοχή και την επίδοση του παιδιού με ΔΕΠΥ στο σχολείο. Το εργαλείο αυτό, μπορεί να βοηθήσει τους δασκάλους να σχεδιάσουν εξατομικευμένες δραστηριότητες για παιδιά με διαταραχές προσοχής, ενώ η εργασία στον υπολογιστή : αυξάνει την αυτοεκτίμηση, την αυτοπεποίθηση και το κίνητρο μάθησης των παιδιών με τέτοιου είδους διαταραχές, αλλά και όλων των παιδιών γενικά, αφού επιτρέπει στους μαθητές να συμμετέχουν πιο ενεργά στη μάθηση.

92 Η μέθοδος διδασκαλίας με Η/Υ, προσφέρει άμεση ανατροφοδότηση στο παιδί ενώ απαιτεί την ενεργή ανταπόκριση του μαθητή Ο Η/Υ προσφέρει στον εκπαιδευτικό μεγαλύτερη ευελιξία και χρόνο για εξατομικευμένη προσέγγιση σε σχέση με την παραδοσιακή δασκαλοκεντρική μέθοδο, η οποία μπορεί με επιτυχία να προσελκύσει την προσοχή ενός παιδιού με ΔΕΠΥ

93 Προγράμματα παρέμβασης Η χρήση μεθόδων παρέμβασης σε κάποιες περιπτώσεις ανάλογα με την ένταση και τη διάρκεια του προβλήματος μπορεί να πάρουν τη μορφή ενός δομημένου προγράμματος, ενώ σε άλλες μπορεί να παραμείνουν στο επίπεδο μεμονωμένων τεχνικών ή μέσων. Για να καταρτιστεί ένα πρόγραμμα πρέπει: Να γίνει λεπτομερής καταγραφή των δυσκολιών του παιδιού. Να καταγραφούν οι μορφές συμπεριφοράς που χρειάζονται τροποποίηση. Να τοποθετηθούν οι στόχοι κατά σειρά προτεραιότητας. Να οριστεί το χρονικό διάστημα μέσα στο οποίο αναμένεται η επίτευξη των στόχων. Μόλις οι στόχοι επιτευχθούν πλήρως, το παιδί παίρνει την προσυμφωνημένη αμοιβή και οι παλαιοί στόχοι αντικαθίστανται από νέους, με μεγαλύτερο βαθμό πολυπλοκότητας και δυσκολίας. Η επιλογή των ενισχυτών έχει πολύ μεγάλη σημασία για την επιτυχία ενός τέτοιου προγράμματος.

94 Στο σχεδιασμό των προγραμμάτων παρέμβασης ενσωματώνονται τεχνικές αύξησης της επιθυμητής συμπεριφοράς, όπως το σύστημα ανταλλάξιμων αμοιβών (token economy system), καθώς από τα αποτελέσματα ερευνών προκύπτει ότι κοινωνικοί ενισχυτές, όπως ο έπαινος, δεν επαρκούν για την αύξηση ή τη διατήρηση της συμπεριφοράς στα επιθυμητά επίπεδα (Pfiffner & Barkley, 1998). Στην τεχνική της σταδιακής διαμόρφωσης της θετικής συμπεριφοράς (shaping) η συμπεριφορά αναλύεται σε μικρότερα βήματα και ενισχύεται συστηματικά κάθε βήμα προς την επιθυμητή συμπεριφορά (Zirpoli, 2005).

95 ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΔΕΠ-Υ Στην περίπτωση των ψυχικών διαταραχών και των διαταραχών της συμπεριφοράς χρησιμοποιείται συχνά ο όρος "θεραπευτική αντιμετώπιση " αντί του όρου "θεραπεία". Αυτό συμβαίνει γιατί ο όρος "θεραπεία" συνδέεται με την πλήρη αποκατάσταση των συμπτωμάτων μιας νόσου.υπό την έννοια αυτή η ΔΕΠ- Υ δεν "θεραπεύεται", δηλαδή το οργανικό υπόστρωμα της διαταραχής εξακολουθεί να υπάρχει στα άτομα με ΔΕΠ-Υ, ακόμη και μετά την πλέον επιτυχημένη παρέμβαση. Η θεραπευτική παρέμβαση πρέπει να έχει σαν στόχο όχι μόνο τη βραχυπρόθεσμη εξάλειψη των προβληματικών μορφών συμπεριφοράς αλλά και την απόκτηση δεξιοτήτων αυτοελέγχου οι οποίες διευκολύνουν το παιδί στη μακρόχρονη προσαρμογή του και στη λειτουργικότητά του στο περιβάλλον. Η διαταραχή μπορεί να αντιμετωπισθεί με επιτυχία αλλά όχι να αποθεραπευθεί. Αντιμετωπίζεται με ιατρική αγωγή που συνδυάζει ψυχοτονωτικά φάρμακα και ψυχοκοινωνική υποστήριξη. Η φαρμακευτική αγωγή έχει αποδειχθεί αποτελεσματική και θεωρείται ως ο ακρογωνιαίος λίθος της όλης μεταχείρισης της ΔΕΠΥ.

96 8/11/2013 ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΗ ΑΓΩΓΗ Τα φάρμακα αυτά είναι συνήθως διεγερτικά του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος (ΚΝΣ) Βελτιώνουν την προσοχή και μειώνουν τη φυσική ανησυχία των παιδιών, επηρεάζοντας μέρη του εγκεφάλου τα οποία μας επιτρέπουν να ελέγχουμε πώς να δίνουμε προσοχή στο τι συμβαίνει γύρω μας Τα φάρμακα δεν είναι πανάκεια και είναι απαραίτητο να συμπληρώνονται με στρατηγικές συμπεριφοράς στο σπίτι και στο σχολείο Παράγουν βραχυπρόθεσμη βελτίωση και όχι θεραπεία, επιφέροντας μια μικρή περίοδο όπου το παιδί μπορεί να μάθει νέες δεξιότητες 96

97 8/11/2013 Καθώς μερικά από τα φάρμακα αυτά μπορεί να χρειαστεί να λαμβάνονται κατά τη διάρκεια του σχολείου, οι δάσκαλοι θα πρέπει να έχουν ενημερωθεί και θα πρέπει να παραμείνουν συμμέτοχοι στο πλάνο χειρισμού Η διάρκεια της φαρμακευτικής αγωγής εξαρτάται από διαφόρους παράγοντες, όπως η ωφέλεια που θα έχει στο παιδί, το αποτέλεσμα των τεχνικών συμπεριφοράς ή η ανοχή της από το παιδί 97

98 Σύγχρονες θεραπευτικές παρεμβάσεις Στις ΗΠΑ πάνω από ένα εκατομμύριο παιδιά ακολουθούν φαρμακευτική αγωγή με διεγερτικά φάρμακα για την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων της ΔΕΠ-Υ (Swanson et al., 1995). Τα ερευνητικά δεδομένα υποστηρίζουν την ύπαρξη τριών ειδών ψυχοτρόπων φαρμάκων που έχουν αποδειχθεί αποτελεσματικά για τον έλεγχο των συμπτωμάτων της ΔΕΠ-Υ: Τα διεγερτικά, τα αντικαταθλιπτικά και τα αντιυπερτασικά. Τα φάρμακα αυτά δρουν απευθείας σε κείνα τα συστήματα των νευρώνων που σχετίζονται με την αναστολή της συμπεριφοράς και την αυτορρύθμιση.

99 ΜΗ διεγερτικά φάρμακα-1.ατομοξετίνη -2.Κλονιδίνη (catapres) 1.Ατομοξετίνη: 24 ώρες (Strattera) είναι το μόνο φάρμακο που έχει εγκριθεί από την Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) για τη θεραπεία του ADHD, όχι μόνο για τα παιδιά και τους εφήβους, αλλά και για τους ενηλίκους επίσης,δεν έχει πιθανότητα κατάχρησης και δεν απαιτεί ειδική συνταγή. 2.Κλονιδίνη: Συχνά θα βελτιώσει τα συμπτώματα ADHD, ιδιαίτερα σε επιθετικές και υπερκινητικές συμπεριφορές. Δεν είναι πολύ χρήσιμη για την εστίαση και προσοχή. Ελαττώνει κινητικά και φωνητικά τικ. Μπορεί να έχει μια δραματική επίδραση στην αντιθετική προκλητική συμπεριφορά και διαχείριση θυμού. Μείζονα παρενέργεια είναι η κούραση, ιδίως εάν η δόση αυξάνεται πολύ γρήγορα. Αυτή εξαφανίζεται με το χρόνο. Ζάλη, ξηροστομία.

100 Διεγερτικά φάρμακα Η φαρμακευτική αγωγή διεγερτικών αποτελεί μία από τις θεραπείες που έχουν μελετηθεί πολύ στην ιστορία της ιατρικής. Προς το παρόν δεν υπάρχουν πειστικές αποδείξεις ότι η χρήση των διεγερτικών μπορεί να προκαλέσει οποιαδήποτε μακροπρόθεσμη μακροχρόνια συνέπεια, αν και μπορεί να υπάρξει κάποια καθυστέρηση στο ύψος και αύξηση του σωματικού βάρους σε μερικά άτομα.

101 1.Ritalin 2. Adderall 3.Concerta 1.Ritalin προήλθε από το Dexedrine το 1950 Συχνές ανεπιθύμητες ενέργειες Ritalin είναι πονοκέφαλος, κοιλιακός πόνος, νευρικότητα, αϋπνία, ζάλη, καρδιακή αρρυθμία και η απώλεια βάρους. 2.Adderal Είναι ένα «κοκτέιλ» φαρμάκων που συνδυάζει τέσσερα φάρμακα από την οικογένεια αμφεταμίνης και παρέχει ένα ευρύ φάσμα κάλυψης Οι πιο συχνές ανεπιθύμητες ενέργειες του Adderall είναι ανησυχία, ζάλη, αϋπνία, κεφαλαλγία, ξηρότητα του στόματος, και απώλεια βάρους. 3. Concerta είναι ένα από τα νεότερα από ADHD φάρμακα που έχουν εμφανιστεί στην αγορά και είναι το που ενεργεί. Η FDA ενέκρινε την 12-ωρη Concerta, μια αναδιατύπωση του Ritalin, το 2000.

102 AΣΦΑΛΕΙΑ ΦΑΡΜΑΚΩΝ Υπήρξαν πρόσφατες ανησυχίες που εκφράστηκαν από το FDA και τον Τύπο σε σχέση με τη χρήση των διεγερτικών φαρμάκων και ο κίνδυνος αιφνίδιου θανάτου απροσδόκητα. Η ανησυχία αυτή ήταν συνεπεία μιας μελέτης που έγινε κατά την περίοδο στην οποία εξετάστηκε ένας μεγάλος αριθμός ατόμων που έπαιρνε διεγερτικά και θεώρησε ότι μπορεί να υπάρχει ένας μικρός κίνδυνος. Αυτά τα έκτακτα γεγονότα του αναπάντεχου θανάτου είχαν την τάση να εμφανίζονται σε άτομα με συγγενείς καρδιακές ανωμαλίες.

103 Βασικά σημεία ιατρικής αντιμετώπισης Ελέγχος για καθυστέρηση ως προς τη σεξουαλική ανάπτυξη στην εφηβεία. Αξιολογήση τα δευτερεύοντα χαρακτηριστικά του φύλου. Παρακολούθηση τα επίπεδα ορμονών. Αν το λεμφοίδημα χειροτερέψει από τη θεραπεία με οιστρογόνα, ζητήστε ιατρική συμβουλή για διουρητικά. Ελέγχος για μελαχρωματικούς σπήλους, την ακοή, για σκολίωση, την καρδιά. Συνέχιση παρακολούθησης της λειτουργίας του θυρεοειδούς. Παρακολούθηση της κοινωνικής προσαρμογής Παροχή πληροφοριών για τον οικογενειακό προγραμματισμό.

104 Συχνές ανεπιθύμητες ενέργειες: Όρεξη/ καταστολή όρεξης Διαταραχές ύπνου Mood αλλαγές. Ένα από τα μεγαλύτερα παράπονα για τα τονωτικά είναι ότι μπορούν να προκαλέσουν αλλαγές στη διάθεση. Rollercoaster ισχύος Η σύντομη χορήγηση, διακοπή και επαναχορήγηση των φαρμάκων δημιουργεί συνεχή αλλαγή των επιπέδων στο αίμα. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε σημαντικές αλλαγές στη διάθεση, ιδιαίτερα στο τέλος του κύκλου της φαρμακευτικής αγωγής. Rebound ισχύος Ευερεθιστότητα και ανησυχία Tic Σχηματισμός

105 ΠΟΙΟΙ ΠΡΕΠΕΙ Ν ΑΠΟΦΑΣΙΖΟΥΝ ΓΙΑ ΤΑ ΦΑΡΜΑΚΑ; Τα φάρμακα μπορεί να τα γράφει σε συνταγή μόνο εξουσιοδοτημένος νευρολόγος ή ψυχίατρος ή παιδοψυχίατρος και μόνο αυτός ως συντονιστής θα βοηθήσει με τις συχνά αναγκαίες πολλαπλές θεραπείες, με την παροχή συμβουλών αλλά και την ενημέρωση και κατάρτιση των συγγενών και την παροχή συμβουλών και καθοδήγησης στους εκπαιδευτικούς.

106 Ποια είναι η σωστή φαρμακευτική αγωγή Στο παρόν στάδιο των ιατρικών γνώσεων, δεν υπάρχει μια μέθοδος πρόβλεψης που το φάρμακο θα είναι το πλέον ενδεδειγμένο για κάθε άτομο. Κάθε οικογένεια και γιατρός πρέπει να είναι πρόθυμος να δοκιμάσει διάφορα φάρμακα, προκειμένου να καθοριστεί η καλύτερη και πιο αποτελεσματική θεραπεία. Αυτός είναι ο μόνος τρόπος για να βρεθεί η κατάλληλη θεραπευτική αγωγή.

107 Τι γίνεται με τις «φυσικές» θεραπείες; Προς το παρόν, δεν υπάρχει καμία απόδειξη ότι οι φυσικές θεραπείες είναι αποτελεσματικές. Υπάρχουν πολλές απόψεις για διάφορες «μαγικές» θεραπείες για τη ΔΕΠ-Υ, αλλά καμιά δεν έχει βρεθεί να είναι έγκυρη. Πολλαπλές απόψεις και θετικές γνώμες δε σημαίνει απόδειξη. Φυσικές θεραπείες, όπως το εκχύλισμα σπόρου σταφυλιών, μπλε άλγη, βιοανάδραση, μαγνήτες, megavitamins, φυσική διατροφή, και άλλα «φυσικά προϊόντα» δεν έχουν δείξει ακόμη διαρκές θεραπευτικό όφελος.

108 Φάρμακα για τη θεραπεία ενηλίκων ADHD Οι ίδιες φαρμακευτικές αγωγές που έχουν αποτελέσματα σε παιδιά, φαίνεται να ωφελούν και τους ενήλικες με ΔΕΠ-Υ. Η πρώτη θεραπεία που προσφέρθηκε στους ενήλικες με ΔΕΠ-Υ είχε διεγερτικές ουσίες. Οι μελέτες δείχνουν ότι περίπου στα δύο τρίτα των ενηλίκων που πάσχουν από ΔΕΠ-Υ και δίνονται αυτά τα φάρμακα, παρουσιάζουν σημαντική βελτίωση των συμπτωμάτων.

109 ΣΥΝΟΨΗ Τα άτομα που πάσχουν από ΔΕΠ-Υ, θα παρουσιάσουν μια ποικιλία από καθορισμένα συμπτώματα και συμπεριφορές. Η φαρμακευτική αγωγή μπορεί να αποδειχθεί ιδιαίτερα χρήσιμη στην ανακούφιση ορισμένων από αυτά τα συμπτώματα και θα κάνει τις άλλες μορφές θεραπείας που συνοδεύουν πολύ πιο ουσιαστικές και αποτελεσματικές. Οι οικογένειες πρέπει να είναι πρόθυμες να συνεργαστούν στενά με το γιατρό τους να προσδιορίζει τα ακριβή φάρμακα και να καθορίσει την καλύτερη δόση.

110 ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΜΕ ΔΕΠ-Υ Διατροφικές παρεμβάσεις Μια διαδεδομένη μέθοδος θεραπευτικής παρέμβασης που βρήκε μεγάλη απήχηση στο κοινό και προβλήθηκε ιδιαίτερα από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης ήταν η δίαιτα του Feingold. Η Δίαιτα Feingold στηρίχθηκε στην αναγνώριση και εξάλειψη όλων των συνθετικών χρωμάτων και αρωμάτων, συγκεκριμένων συντηρητικών και σαλικυλικών από τη διατροφή και κατά συνέπεια, όλων των τροφίμων που τα περιέχουν. Οι ουσίες αυτές συνδέονται με διαταραχές συμπεριφοράς, υπερκινητικότητα, μαθησιακές δυσκολίες και δυσκολίες συγκέντρωσης σε ευαίσθητα παιδιά. Οι επικριτές της δίαιτας αυτής υποστηρίζουν πως η ευθύνη των πρόσθετων αυτών ουσιών στην ανάπτυξη δυσλειτουργιών δεν είναι ξεκάθαρη και πως ο τρόπος αυτός διατροφής είναι πολύπλοκος και απαιτείται καθοδήγηση από ειδικούς προκειμένου να εφαρμοστεί.

111 Βιοανάδραση με εγκεφαλογράφημα και διέγερση του προθαλάμου του εγκεφάλου Μια άλλη μέθοδος που χρησιμοποιήθηκε ήταν η μέθοδος της βιοανάδρασης μέσω εγκεφαλογραφήματος. Η θεωρητική υπόθεση που στήριζε αυτή τη μέθοδο ήταν ότι τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ παρουσιάζουν μειωμένη εγκεφαλική δραστηριότητα σε ορισμένες περιοχές του εγκεφάλου. Ο στόχος της μεθόδου ήταν η εκπαίδευση των παιδιών στην άσκηση ελέγχου σ αυτές τις περιοχές και στην σκόπιμη μεταβολή της εγκεφαλικής δραστηριότητας.

112

113

114

115

116

117 Ψυχοθεραπεία Η παραδοσιακή ψυχοθεραπεία δεν φαίνεται να βοηθάει αποτελεσματικά στην αντιμετώπιση των βασικών συμπτωμάτων της υπερκινητικότητας, ωστόσο χρησιμοποιείται με επιτυχία στην αντιμετώπιση των δευτερογενών της συμπτωμάτων, όπως είναι το χαμηλό συναίσθημα, τα αισθήματα αποτυχίας και ανεπάρκειας που νοιώθουν συχνά τα υπερκινητικά παιδιά και που τα οδηγούν σε αντικοινωνικές συμπεριφορές (Μπεζεβέγκης, 1987 ).

118 Γνωσιακή - συμπεριφορική παρέμβαση Η γνωσιακή συμπεριφορική παρέμβαση αποτελεί μια επέκταση των κλασικών μεθόδων τροποποίησης της συμπεριφοράς, η οποία συμπεριλαμβάνει την κατανόηση των αντιλήψεων, των στάσεων και των πεποιθήσεων τόσο των ίδιων των ατόμων που δέχονται τη θεραπεία όσο και των σημαντικών προσώπων του περιβάλλοντός τους. Ο κεντρικός στόχος της γνωσιακής - συμπεριφορικής παρέμβασης είναι να βοηθήσει τα παιδιά και τις οικογένειές τους να μάθουν να ασκούν έλεγχο στις σκέψεις και στα συναισθήματά τους ως μέσο για την αλλαγή της συμπεριφοράς τους.

119 Η πολυεπίπεδη προσέγγιση Η πολυεπίπεδη προσέγγιση χρησιμοποιεί ένα συνδυασμό διαφόρων θεραπευτικών μεθόδων και τεχνικών και θέτει μια σειρά από θεραπευτικούς στόχους. Εντάσσεται στο θεωρητικό πλαίσιο της γνωσιακής - συμπεριφορικής θεραπείας και μπορεί να συμπεριλάβει τεχνικές τροποποίησης της συμπεριφοράς, στοιχεία ψυχοθεραπείας, αρχές της συμβουλευτικής και μεθόδους ειδικής διαπαιδαγώγησης, προκειμένου να αντικαταστήσει λανθασμένες αντιλήψεις, να διαμορφώσει τη συμπεριφορά προς την επιθυμητή κατεύθυνση και να τροποποιήσει δυσλειτουργικές μορφές επικοινωνίας, να αυξήσει την αυτοεκτίμηση, να καθοδηγήσει γονείς και δασκάλους και να αποκαταστήσει τυχόν μαθησιακές δυσκολίες.

120 Γονείς παιδιών με ΔΕΠ-Υ Οι γονείς παιδιών με ΔΕΠ-Υ αναπτύσσουν υψηλά ποσοστά ενοχών, κατάθλιψης, κοινωνικής απομόνωσης ενώ παράλληλα παρουσιάζουν προβλήματα στο γάμο τους (Johnston & Mash, 2001). Έχουν επίσης την πεποίθηση ότι η δομή της οικογένειάς τους είναι λιγότερο υποστηρικτική και περισσότερο αγχώδης από τις οικογένειες με υγιή παιδιά. Οι ενδο-οικογενειακές σχέσεις σε οικογένειες ατόμων με ΔΕΠ-Υ είναι αρνητικά επηρεασμένες από συναισθήματα ανταγωνισμού και περιφρόνησης, που πηγάζουν από την άποψη ότι η συμπεριφορά των γονέων είναι αυτή που φταίει για την πρόκληση της διαταραχής ΔΕΠ-Υ.