Ηµερίδα «Πρωτοβουλίες ενίσχυσης της οστρακοκαλλιέργειας και της οστρακοαλιείας στο Θερµαϊκό κόλπο»

Transcript

1 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΗΜΕΡΙ ΑΣ 1

2 Ηµερίδα «Πρωτοβουλίες ενίσχυσης της οστρακοκαλλιέργειας και της οστρακοαλιείας στο Θερµαϊκό κόλπο» Από την εναρκτήρια διαδικασία της Ηµερίδας. ιακρίνονται από δεξιά προς αριστερά ο ήµαρχος έλτα κ. Ν. Γιουτίκας, ο Αντιπεριφερειάρχης Αγροτικής Ανάπτυξης Περιφέρειας Κ-Μ κ.. Ευθυµιάδης, ο Περιφερειακός Σύµβουλος κ. Κανάκας και οι Ισπανοί προσκαλεσµένοι βιολόγοι, κα Margarita Fernández-Tejedor και κ. Jorge Diogène. 2

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΗΜΑΡΧΟΥ ΕΛΤΑ κ. Ν. ΓΙΟΥΤΙΚΑ 2. ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΗΜΕΡΙ ΑΣ 3. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΡΑΚΤΙΚΑ 4. ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΕΣ ΦΟΡΕΙΣ 3

4 1. ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΗΜΑΡΧΟΥ ΕΛΤΑ κ. Ν. ΓΙΟΥΤΙΚΑ Ο ήµος έλτα είναι µία περιοχή µε υψηλή και έντονη δραστηριότητα στην οστρακοκαλλιέργεια και την οστρακοαλιεία. Με αυτό το δεδοµένο και λόγω και της συµµετοχής του ήµου στον φορέα διαχείρισης της «Περιοχής Ολοκληρωµένης Ανάπτυξης Υδατοκαλλιεργειών (Π.Ο.Α.Υ) στο Θερµαϊκό κόλπο» αναλάβαµε την πρωτοβουλία διεξαγωγής της Ηµερίδας «Πρωτοβουλίες ενίσχυσης της οστρακοκαλλιέργειας και της οστρακοαλιείας στο Θερµαϊκό κόλπο». Η ηµερίδα αυτή αφορά συνέχεια ενεργειών του ήµου έλτα για την υποστήριξη της οστρακοκαλλιέργειας και της οστρακοαλιείας στην περιοχή µας, όπως: - Η ανάπτυξη χερσαίων εγκαταστάσεων, - Η διευθέτηση φυσικών αλιευτικών καταφυγίων, - Η λειτουργία χώρων φορτοεκφόρτωσης, - Η προσπελασιµότητα και διασύνδεση του οδικού δικτύου µε τις χερσαίες εγκαταστάσεις, - Το αίτηµα ολοκλήρωσης της δηµιουργίας Π.Ο.Α.Υ. Στόχοι της Ηµερίδας αποτέλεσαν: - η προσέγγιση της λειτουργίας της οστρακοκαλλιέργειας και της θεσµικής οργάνωσής της ως Π.Ο.Α.Υ., υπό το πρίσµα των κατευθύνσεων του -σε ισχύ πλέον- «Ειδικού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασµού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τις Υδατοκαλλιέργειες» - η ανάδειξη των προβληµάτων της οστρακοαλιείας και της οστρακοκαλλιέργειας, σε συνδυασµό µε την αναζήτηση σύγχρονων εφαρµογών και καλών πρακτικών από το διεθνές περιβάλλον - η διερεύνηση καινοτόµων και πιλοτικών σχεδίων και πρωτοβουλιών, για την ορθολογικότερη διαχείριση του θαλασσίου περιβάλλοντος. Το περιεχόµενο της Ηµερίδας εστιάσθηκε στην αναζήτηση σύγχρονων εφαρµογών και µεθόδων, καλών πρακτικών, που θα οδηγήσουν στην καλή εφαρµογή του Ειδικού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασµού για τις Υδατοκαλλιέργειες και στην ετοιµότητα για την άµεση και αποτελεσµατική λειτουργία της Π.Ο.Α.Υ. Όταν σχεδιάσθηκε η Ηµερίδα είχαν βέβαια ληφθεί υπόψη και οι αρνητικές παράµετροι των ασκούµενων δραστηριοτήτων και η θετική αντιµετώπισή τους, χωρίς ωστόσο να µπορούν να προβλεφθούν οι πιο πρόσφατες εξελίξεις. Ο χαρακτηρισµός των ζωνών οστρακοκαλλιέργειας και οστρακοαλιείας, ως ζωνών Β και στο Θερµαϊκό κόλπο, προσδίδει µεγαλύτερη αξία στην Ηµερίδα και αυξάνει τη σηµασία που πρέπει να αποδοθεί στις ιδιαίτερα σηµαντικές εισηγήσεις που αναπτύχθηκαν. Ο ήµος έλτα επεξεργάζεται ένα σαφέστατο πλαίσιο και σχέδιο των ασκούµενων δραστηριοτήτων οστρακοκαλλιέργειας και οστρακοαλιείας στην περιοχή του 4

5 Θερµαϊκού κόλπου, ώστε να δοθεί συνέχεια σε πρωτοβουλίες και ενέργειες για την ενίσχυση και αναβάθµιση ενός εξαγωγικού κλάδου, που υποστηρίζει την τοπική οικονοµία και απασχόληση και εισφέρει στο εθνικό εισόδηµα. Ο ήµος έλτα και µε αυτό τον τρόπο έµπρακτα αποδεικνύει ότι είναι σταθερά προσανατολισµένος στην υποστήριξη κάθε οµάδας πολιτών, που εργάζεται σε χαλεπούς καιρούς για την ευηµερία και την ανάπτυξη του τόπου µας. 5

6 2. ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΗΜΕΡΙ ΑΣ ΗΜΟΣ ΕΛΤΑ ΥΠΟ ΤΗΝ ΑΙΓΙ Α ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΗΜΕΡΙ ΑΣ «ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ ΤΗΣ ΟΣΤΡΑΚΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΟΣΤΡΑΚΟΑΛΙΕΙΑΣ ΣΤΟ ΘΕΡΜΑΪΚΟ ΚΟΛΠΟ» ΧΩΡΟΣ ΙΕΞΑΓΩΓΗΣ: ηµοτικό Αµφιθέατρο Σίνδου ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΙΕΞΑΓΩΓΗΣ: 12 εκεµβρίου 2011 ( ευτέρα) ΕΝΑΡΞΗ ΕΓΓΡΑΦΩΝ: π.µ. ΕΝΑΡΞΗ ΗΜΕΡΙ ΑΣ: π.µ. ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΙ ΗΜΑΡΧΟΣ. ΕΛΤΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΡΧΗΣ Κ. ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ ΑΝΤΙ/ΡΧΗΣ Π.Ε. ΘΕΣ/ΝΙΚΗΣ Α ΜΕΡΟΣ: ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΑΝΑΒΑΘΜΙΣΗ ΤΩΝ ΑΣΚΟΥΜΕΝΩΝ ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ Προεδρείο: Κ. Σαλογιάννου, /ντρια Αγροτικής Οικονοµίας Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας Γ. Οικονοµίδης, ρ. Ιχθυολόγος-Υπεύθυνος Λειτουργίας Εργαστηρίου Οστρακοειδών π.µ. Στράτος Καµπούρης Alpha MENTOR, ΝΕΑΡΧΟΣ Ο.Ε. «Ζητήµατα διερεύνησης και αναζητήσεων για την οστρακοκαλλιέργεια και την οστρακοαλιεία στο Θερµαϊκό κόλπο» π.µ. Παναγιώτης Οικονοµίδης Οµότιµος Καθηγητής Βιολογίας ΑΠΘ «Ο Θερµαϊκός που ήξερα - Ο Θερµαϊκός που βλέπω» π.µ. Λένα Κάρκα - /νση Χωροταξίας ΥΠΕΚΑ «Ειδικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασµού για τις Υδατοκαλλιέργειες και Π.Ο.Α.Υ. Θερµαϊκού κόλπου» π.µ. Margarita Fernández-Tejedor, Ινστιτούτο Έρευνας & Τεχνολογίας (IRTA), Καταλονία Ισπανία 6

7 «Περιβαλλοντικοί παράγοντες που επηρεάζουν το ρυθµό αύξησης και την ποιότητα της σάρκας των µυδιών σε δύο ρηχούς κόλπους της Μεσογείου Environmental parameters affecting mussel growth and flesh content in two shallow Mediterranean bays» * π.µ. Βασίλειος Μιχαηλίδης - Αν. Καθηγητής Βιολογίας ΑΠΘ «Νέες δυνατότητες αλίευσης οστρακοειδών στο Θερµαϊκό κόλπο και επιπτώσεις από τις κλιµατικές αλλαγές» π.µ. Shawn Robinson Βιολογικός Σταθµός St. Andreas, Καναδάς «Αποτελέσµατα δεκαετούς πιλοτικής έρευνας µε στόχο την ενσωµάτωση του µυδιού (Mytilus edulis) σε ολοκληρωµένη πολυτροφική υδατοκαλλιέργεια - "Reflections on a decade of pilot-scale research to incorporate the blue mussel (Mytilus edulis) into Integrated Multi-Trophic Aquaculture» π.µ. Margarita Fernández-Tejedor, Ινστιτούτο Έρευνας & Τεχνολογίας (IRTA), Καταλονία Ισπανία «Η οστρακοκαλλιέργεια στις ακτές της Καταλονίας Status of shellfish aquaculture in the Catalan coast» µ.µ. Ερωτήσεις - Συζήτηση ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: Θεόδωρος Ι. Αµπατζόπουλος Καθηγητής Βιολογίας ΑΠΘ µ.µ. ιάλειµµα Β ΜΕΡΟΣ: ΥΓΙΕΙΝΗ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΟΣΤΡΑΚΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ - ΟΣΤΡΑΚΟΑΛΙΕΙΑΣ ΚΑΙ ΗΜΟΣΙΑ ΥΓΕΙΑ Προεδρείο:. Σπορέλα, Προϊσταµένη Τµήµατος Αλιείας Π.Ε. Ηµαθίας Α. Γιάντσης, /ντής Αναπτυξιακού Προγρ/σµού, Περιβ/ντος & Υποδοµών Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας µ.µ. Jorge Diogène - Ινστιτούτο Έρευνας & Τεχνολογίας (IRTA), Καταλονία Ισπανία «Το πρόγραµµα παρακολούθησης της ποιότητας των υδάτων στις ζώνες αλιείας και υδατοκαλλιέργειας στις ακτές της Καταλονίας: Προσαρµογή στο ισχύον θεσµικό πλαίσιο και καινοτόµες εφαρµογές - The monitoring Programme for the quality of waters in the shellfish harvesting areas in the Catalan Coast: Adaptation to the current legislation and innovative approaches» µ.µ. Κων/νος Κουκάρας, Βιολόγος - ΝΕΑΡΧΟΣ Ο.Ε. «Παρακολούθηση ποιότητας υδάτων υδατοκαλλιέργειας τυπική ή ουσιαστική διαδικασία;» µ.µ. Άννα Κάλφα, Κτηνίατρος - Εθνικό Εργαστήριο Αναφοράς Ασθενειών δίθυρων µαλακίων «Εποπτεία και έλεγχος µονάδων οστρακοκαλλιέργειας» 7

8 µ.µ. Αθανάσιος Τυρπένου, Κτηνίατρος Εxpert E.E., Ειδικός Γραµµατέας Ελληνικής Κτηνιατρικής Εταιρίας «Θερµαϊκός κόλπος: Υγιεινή και ασφάλεια των προϊόντων οστρακοκαλλιέργειας» µ.µ. Ερωτήσεις - Συζήτηση ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: έσποινα Σπορέλα, Προϊσταµένη Τµήµατος Αλιείας Π.Ε. Ηµαθίας Κατερίνα Αλιγιζάκη, Εργαστηριακή Μονάδα Παρακολούθησης θαλάσσιων τοξικών µικροφυκών ΑΠΘ ΚΛΕΙΣΙΜΟ ΗΜΕΡΙ ΑΣ: ΗΜΑΡΧΟΣ ΕΛΤΑ Ν. ΓΙΟΥΤΙΚΑΣ 8

9 3. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΡΑΚΤΙΚΑ 1 Η ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΑΝΑΒΑΘΜΙΣΗ ΤΩΝ ΑΣΚΟΥΜΕΝΩΝ ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ Καθηγητής Θ. Αµπατζόπουλος, Α. Μπαξεβάνης Τµήµα Βιολογίας Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης Ο Θερµαϊκός κόλπος αλλάζει. Όταν αναφερόµαστε σε παλιό και νέο Θερµαϊκό δεν εννοούµε την ιστορική διαδροµή του συγκεκριµένου κόλπου από την αρχαιότητα (τότε που η Πέλλα ήταν παραθαλάσσια πόλη και οι κοίτες των ποταµών βρισκόταν αλλού) µέχρι σήµερα. Ο Θερµαϊκός κόλπος αλλάζει µε ταχύτατους ρυθµούς και στις µέρες µας και αυτές οι αλλαγές δεν αφορούν την παλιά κοίτη του Αξιού αλλά θέµατα πολύ σοβαρά, όπως θα δούµε στη συνέχεια. Το συγκεκριµένο υδάτινο σύστηµα που εµπεριέχει και τον κόλπο της Θεσσαλονίκης, φιλοξενεί αξιόλογες και µοναδικές υδατοκαλλιεργητικές δραστηριότητες και χρήζει ιδιαίτερης προσοχής και παρακολούθησης. Φαινόµενα όπως η καταγραφή τοξικών µικροφυκών από το 1929, η «ερυθρά παλίρροια» του 1955 καθώς και η αύξηση των οργανικών µε αποτέλεσµα τη σταδιακή εµφάνιση ευτροφισµού επιβάλλουν αδήρητα την ανάγκη στενότερης παρακολούθησης µέσω προγραµµάτων ευαισθητοποίησης φορέων και ιδιωτών. Μεταξύ των πολλών δραστηριοτήτων που αναπτύσσονται στο Θερµαϊκό κόλπο εξέχουσα θέση κατέχουν η οστρακοαλιεία και η οστρακοκαλλιέργεια. υστυχώς, και οι δυο αυτές δραστηριότητες παρουσιάζουν φθίνουσα πορεία. Και ενώ οι διαπιστώσεις είναι εύκολες και γίνονται συχνά από πολλούς, δεν υπάρχει η απαραίτητη επιστηµονική τεκµηρίωση που θα οδηγούσε στη διατύπωση ρεαλιστικών προτάσεων για ορθολογική διαχείριση. Η εξάντληση των φυσικών πληθυσµών οστράκων έχει σίγουρα να κάνει µε την υπεραλίευσή τους. Μια ανεξέλεγκτη αύξηση της µυδοκαλλιέργειας, µε χαρακτηριστικά αυτά της µονοκαλλιέργειας, έχει σίγουρα επιπτώσεις στα φυσικά τροφικά διαθέσιµα διαταράσσοντας την τροφική αλυσίδα (µικροφύκη, θρύµµατα, κλπ). Πολλοί αναφέρονται σε εκφυλισµό των καλλιεργούµενων ειδών αλλά ανάλογες µελέτες γενετικής ταυτοποίησης δεν υπάρχουν. Θέµατα όπως αυτά (1) της εµφάνισης µικροοργανισµών (ιών και βακτηρίων), (2) προσβολών από έκτο- και ενδοπαράσιτα, (3) τοξικές ανθήσεις µικροφυκών, συνδυαζόµενα µε σηµαντική πτώση στην ποιότητα νερών λόγω βαρέων µετάλλων ή καταλοίπων αγροτικής προέλευσης αυξάνουν υπέρµετρα τον κίνδυνο κατάρρευσης των µυδοκαλλιεργειών, ιδιαίτερα όταν δεν υπάρχει συγκεκριµένο πλαίσιο δράσεων. Ακόµη κι αν κάποιο ή κάποια από τα παραπάνω δε συµβούν και δεν οδηγηθούµε σε καταρρεύσεις, πρέπει να σκεφτούµε ότι οι επιπτώσεις στην ποιότητα των προϊόντων είναι σηµαντικές και έχουν σοβαρό οικονοµικό αντίκτυπο. Επιπρόσθετα, µεταποιητικές διαδικασίες που θα οδηγούσαν στη συσκευασία, τιτλοποίηση και αναγνωρισιµότητα προέλευσης θα µείωναν την απώλεια υπεραξίας του προϊόντος. 9

10 Το ζητούµενο είναι να αποφεύγονται οι ευκαιριακές και λάθος εκτιµήσεις για την ποιότητα των καλλιεργούµενων - και όχι µόνο - οστράκων. Κάτι που χαιρετίστηκε από όλους ήταν ο «χωροταξικός σχεδιασµός». Μάλιστα, δόθηκε έµφαση στο ότι η εν λόγω ηµερίδα ήταν η πρώτη που γίνεται µετά την έγκριση του χωροταξικού σχεδίου. Η Ελλάδα πρωτοπορεί στη δηµιουργία χωροταξικού πλαισίου και έτσι λήγει µια µακρά περίοδος αβεβαιότητας και αµφισβητήσεων σχετικών µε το ρόλο των υδατοκαλλιεργειών. Η καθυστέρηση στη χωροταξία των υδατοκαλλιεργητικών δραστηριοτήτων υπήρξε πηγή έντονων αντιδράσεων, τόσο από ιδιώτες όσο και από φορείς. Αξίζει να σηµειωθεί ότι το ΣτΕ ακύρωσε άδειες εγκατάστασης µονάδων λόγω έλλειψης χωροταξικού σχεδιασµού. Ο νέος σχεδιασµός ορίζει περιοχές κατάλληλες για υδατοκαλλιέργειες (ειδικές ζώνες Π.Α.Υ), προτείνει/ελέγχει τις εγκαταστάσεις και την αναγκαιότητά τους και κατηγοριοποιεί τις Π.Α.Υ. ανάλογα µε διαφορετικές παραµέτρους. Εντάσσει τις ήδη υπάρχουσες δραστηριότητες/µονάδες σε «διάσπαρτες περιοχές» και προβλέπει την αδειοδότηση µονάδων εκτός των Π.Α.Υ. σε εξαιρετικές περιπτώσεις. Τέλος, καθορίζει αποστάσεις των µονάδων από άλλες δραστηριότητες (π.χ. τουριστικές µονάδες) ώστε να αποφεύγονται σηµαντικές τριβές. Στην ηµερίδα αναπτύχθηκαν, κυρίως από του αλλοδαπούς συµµετέχοντες ερευνητές, συγκεκριµένες δράσεις σε πειραµατικό, ερευνητικό και πιλοτικό επίπεδο που αφορούσαν οστρακοκαλλιέργειες, τόσο στη υτική Μεσόγειο όσο και στον Ατλαντικό. Περιγράφηκαν τα ειδικά χαρακτηριστικά καλλιεργειών σε κλειστούς, ηµίκλειστους και ανοικτούς κόλπους, όπως ορίζονται µε βάση την περίοδο ανανέωσης των νερών. Τόσο σε λιµνοθάλασσες όσο και σε κλειστούς κόλπους είναι πολύ σηµαντικό να γνωρίζουµε την προέλευση, την ποιότητα και τις φυσικοχηµικές παραµέτρους των απορροών. Επιπλέον, τρία θέµατα κρίθηκαν ιδιαίτερα σηµαντικά για την απόδοση των καλλιεργειών: (i) η προέλευση του γόνου, (ii) η θνησιµότητα που παρατηρείται στις καλλιέργειες και (iii) η φόρτιση του κόλπου. Πρέπει να τονιστεί ότι το µεγαλύτερο ενδιαφέρον στις διάφορες φάσεις της οστρακοκαλλιέργειας εστιάζεται στην παραγωγή γόνου. Η θερµοκρασία και η αλατότητα καθώς και οι διακυµάνσεις που παρουσιάζουν αποτελούν τους πλέον κρίσιµους παράγοντες για τη βιωσιµότητα ή απόδοση µιας καλλιέργειας. Σήµερα, ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται στις προσβολές των οστράκων από ιούς (ερπετοϊούς) ή/και παράσιτα. Έχουν αρχίσει εντατικές προσπάθειες για την παραγωγή γόνου απαλλαγµένου από ιούς. Επίσης, ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δίνεται στην εισαγωγή «ξενικών ειδών» και στις επιπτώσεις που µπορεί να έχουν σε συγγενικά ενδηµικά είδη αλλά και ευρύτερα στην υδρόβια πανίδα και χλωρίδα περιοχών που φιλοξενούν τέτοιες καλλιέργειες. υστυχώς, δεν διευκρινίστηκε και δεν κατέστη φανερό αν και κατά πόσο υπάρχει νοµικό πλαίσιο για τέτοιες περιπτώσεις. Η κατάσταση σ αυτόν τον τοµέα µένει ανεξέλεγκτη. Τέθηκε, επίσης, το θέµα των «πολυτροφικών υδατοκαλλιεργειών». Στα συστήµατα αυτά εµπλέκονται παράλληλες καλλιέργειες ψαριών, διηθηµατοφάγων/αιωρηµατοφάγων διθύρων µαλακίων και µακροφυκών. Περιγράφηκε µια πειραµατική, πιλοτική καλλιέργεια στις ΝΑ ακτές του Β. Καναδά, όπου τα αποτελέσµατα ήταν άκρως ενθαρρυντικά, λαµβάνοντας βέβαια υπόψη τις άριστες συνθήκες θερµοκρασίας (1-15 o C), ύψους παλίρροιας (~8m) και βάθους 10

11 (20-30m) που επικρατούν στην περιοχή. Οι πολυτροφικές καλλιέργειες φαίνεται να είναι πολλά υποσχόµενες ιδιαίτερα αν πλαισιώνονται από συστήµατα βιοπαρακολούθησης. Η ανάλυση των οικονοµικών στοιχείων που αφορούν σε τέτοιες καλλιέργειες είναι εξαιρετικά ευνοϊκές. Πρέπει να τονιστεί ότι τόσο η ροή της ενέργειας που σχετίζεται µε τη θαλάσσια µικροβιακή οικολογία όσο και οι αλληλεπιδράσεις ειδών πρέπει να συνεκτιµώνται σε πιθανές µελλοντικές εφαρµογές (δηµιουργία ειδικής «µικροβιόσφαιρας»). Τελικά, φαίνεται ότι ο πλέον καθοριστικός παράγοντας στις καλλιέργειες διθύρων µαλακίων είναι η θερµοκρασία. Σ αυτό κατέληξαν οι περισσότεροι οµιλητές. Επειδή µάλιστα αναφερόµαστε σε εκτατικές καλλιέργειες διαφαίνεται ότι οι κλιµατικές αλλαγές θα έχουν επιπτώσεις στις καλλιέργειες οστράκων ιδιαίτερα γιατί επηρεάζουν το θερµοκρασιακό προφίλ εκτεταµένων περιοχών. Υπολογιστικά µοντέλα προσδιορίζουν ότι τέτοιες κλιµατικές αλλαγές µπορεί να προκαλέσουν ύφεση της παγκόσµιας οικονοµίας κατά 20%. Φυσικά, ένα σηµαντικό µέρος θα αφορά στις εν γένει καλλιέργειες. Επιβάλλεται λοιπόν, να διατυπωθούν προτάσεις για την αποφυγή ή πρόληψη των επιπτώσεων από την κλιµατική αλλαγή. Μια προσέγγιση θα ήταν η επιλογή πιο θερµοανθεκτικών ειδών, όπως τα χάβαρα. Βέβαια, πρέπει να συνεκτιµώνται και άλλοι παράγοντες όπως η βιοσυσσώρευση βαρέων µετάλλων που είναι εντονότερη, π.χ. στα χάβαρα. Τελευταία γίνονται προσπάθειες αποµάκρυνση βαρέων µετάλλων από τη σάρκα των διθύρων σε σταθµούς εξυγίανσης µε νέες προσεγγίσεις. Τέλος, η ύπαρξη ή αύξηση των παρασίτων λόγω της ανόδου της µέσης θερµοκρασίας της στήλης του νερού θα πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη. 2 Η ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΥΓΙΕΙΝΗ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΟΣΤΡΑΚΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ - ΟΣΤΡΑΚΟΑΛΙΕΙΑΣ ΚΑΙ ΗΜΟΣΙΑ ΥΓΕΙΑ έσποινα Σπορέλα, Ιχθυολόγος Προϊσταµένη Τµήµατος Αλιείας Π.Ε. Ηµαθίας, Κατερίνα Αλιγιζάκη, Βιολόγος υπεύθυνη εργαστηριακής µονάδας θαλάσσιων τοξικών µικροφυκών Τµήµατος Βιολογίας Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης. Στο δεύτερο µέρος της ηµερίδας µε αντικείµενο την υγιεινή των προϊόντων της οστρακοκαλλιέργειας και της οστρακοαλιείας αναπτύχθηκαν τέσσερις οµιλίες. Ο κ. Κ. Κουκάρας, Βιολόγος, επιστηµονικός υπεύθυνος της ΝΕΑΡΧΟΣ, τόνισε τη σηµασία της παρακολούθησης της ποιότητας των υδάτων σε µονάδες υδατοκαλλιέργειας και όχι µόνο, διότι: αποτελούν θεσµική απαίτηση της εθνικής και ευρωπαϊκής νοµοθεσίας, συµβάλουν στην κατανόηση της δυναµικής των υδάτινων οικοσυστηµάτων, 11

12 απαντούν καίρια ερωτήµατα στη διαχείριση των µονάδων υδατοκαλλιέργειας, όπως η φέρουσα ικανότητα του οικοσυστήµατος και οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις τους, αποτελούν εργαλείο διαχείρισης και εφαρµογής κατάλληλων προς το εκάστοτε οικοσύστηµα µεθόδων υδατοκαλλιέργειας, αποτελούν εργαλείο αντιµετώπισης κρίσεων και περιβαλλοντικών κινδύνων. Τέτοια φαινόµενα µπορούν να χαρακτηριστούν οι πληθυσµιακές εξάρσεις του τοξικού φυτοπλαγκτού, από τα οποία, σύµφωνα µε τα υφιστάµενα δεδοµένα, δε φαίνεται ότι θα απαλλαγούµε τα επόµενα χρόνια, καθώς πρόκειται για φυσικά φαινόµενα που απλά αυξοµειώνουν την ένταση της εκδήλωσής τους, ανάλογα µε τις υφιστάµενες συνθήκες. Οι σηµαντικότεροι τρόποι αντιµετώπισής τους είναι η ορθή και εµπεριστατωµένη διαχείριση, η έγκυρη και γρήγορη πληροφόρηση, η δηµιουργία χρονοσειράς δεδοµένων, που θα συµβάλει στην ανάπτυξη µοντέλων βραχυπρόθεσµης πρόβλεψης. Είναι σηµαντικό οι µετρήσεις που γίνονται να αντιπροσωπεύουν την πραγµατικότητα και να µην εξάγονται αβίαστα συµπεράσµατα από στιγµιαίες και σηµειακές µετρήσεις. Τα συστήµατα τηλεµέτρησης ουσιαστικά βοηθούν προς αυτήν την κατεύθυνση. Ο κ. J. Diogene, Βιολόγος, υπεύθυνος του Τοµέα Υδατοκαλλιεργειών του Ινστιτούτου IRTA της Ισπανίας παρουσίασε αναλυτικά το πρόγραµµα παρακολούθησης της οστρακοκαλλιέργειας σε περιοχή της Καταλονίας και συνοπτικά τα προγράµµατα παρακολούθησης που εφαρµόζονται και σε άλλες περιοχές της Ισπανίας. Σύµφωνα µε αυτά, σε κάθε περιοχή υπάρχουν περιφερειακά εργαστήρια τα οποία εφαρµόζουν το πρόγραµµα παρακολούθησης της κάθε περιοχής, τα οποία συντονίζονται από το αρµόδιο Υπουργείο και το Εθνικό Εργαστήριο Αναφοράς. Το πρόγραµµα παρακολούθησης της Καταλονίας βασίζεται στην παρακολούθηση τριών βασικών κατηγοριών κινδύνου: τις βιοτοξίνες, τη µικροβιακή µόλυνση και τις χηµικές ουσίες. Το εργαστήριο του Τοµέα Υδατοκαλλιεργειών του Ινστιτούτου IRTA που διενεργεί τους ανωτέρω ελέγχους είναι διαπιστευµένο κατά ISO για τις ανωτέρω αναλύσεις συµπεριλαµβανοµένων των εξετάσεων ως προς την παρουσία τοξινοπαραγωγού φυτοπλαγκτού. Για την ασφάλεια του τελικού προϊόντος λαµβάνονται προληπτικά µέτρα, µέσω δυναµικών προγραµµάτων παρακολούθησης που σε συνδυασµό µε την ισχύουσα νοµοθεσία, ενισχύουν την εµπιστοσύνη του καταναλωτή προς τα Ισπανικά προϊόντα. Στο παραπάνω γεγονός συµβάλει και η πιστοποίηση των ελέγχων που λαµβάνουν οι παραγωγοί από το εν λόγω Ινστιτούτο, το οποίο τους βοηθά στην πώληση των προϊόντων τους. Έτσι τα πρότυπα για την προστασία του καταναλωτή είναι υψηλά. Το πρόγραµµα παρακολούθησης που εφαρµόζεται δεν βασίζεται µόνο στον εντοπισµό του κινδύνου και στη λήψη µέτρων γι αυτόν αλλά και στον εντοπισµό 12

13 της πηγής προέλευσής του. Έτσι υπάρχει συνεχής καταγραφή της παράκτιας δραστηριότητας, ώστε να προσδιορίζονται έγκαιρα οι ρυπαντικές πηγές. Με βάση τα µέχρι τώρα δεδοµένα, το έτος 2007 στην περιοχή της Καταλονίας η µέγιστη περίοδος λήψης µέτρων για την οστρακοκαλλιέργεια ήταν 247 ηµέρες, ενώ το 2011 υπήρχαν περιοχές της αρµοδιότητάς τους, στις οποίες δεν λήφθηκαν περιοριστικά µέτρα ούτε µία ήµερα. Το Ινστιτούτο IRTA κατανοώντας το γεγονός ότι η γνώση των µεταβολών των υδάτινων οικοσυστηµάτων, διαδραµατίζουν σηµαντικό ρόλο στα προγράµµατα παρακολούθησης, συµµετέχουν σε πληθώρα ερευνητικά προγράµµατα για τη µελέτη της επίδρασης των κλιµατικών αλλαγών, των ανθρώπινων δραστηριοτήτων, νέων µεθόδων ανίχνευσης τοξινών, κ.α.. Σε κάποια από αυτά συµµετέχουν και Έλληνες ερευνητές. Ο κ. J. Diogene αναφέρθηκε σε διάφορα είδη δυνητικώς τοξικών µικροφυκών που απαντώνται στην περιοχή τους, επισηµαίνοντας παραδείγµατα πληθυσµιακών εξάρσεων, που συγκρίνοντας µε τα ελληνικά παράκτια ύδατα, παρουσιάζουν πολλές οµοιότητες. Για παράδειγµα, στην περιοχή τους βρέθηκαν για πρώτη φορά το 2008 οι αµνησιακές τοξίνες (που παράγονται από είδη του γένους Pseudonitzschia). Το πρόγραµµα παρακολούθησης που εφαρµόζουν αναπροσαρµόζεται συνεχώς µε τα νέα δεδοµένα και τις νοµοθετικές αλλαγές και µε βάση τα αποτελέσµατά του, ήδη έχουν αναπροσαρµόσει την κατηγοριοποίηση των ζωνών παραγωγής τρεις φορές, όσον αφορά στην ποιότητα των υδάτων. Η κα. Α.Μ. Κάλφα, Κτηνίατρος, υπεύθυνη του Εθνικού Εργαστηρίου Αναφοράς ασθενειών δίθυρων µαλακίων, παρουσίασε τα βήµατα που έχουν πραγµατοποιηθεί µέχρι τώρα σχετικά µε τη χορήγηση κτηνιατρικών αδειών στις µυδοκαλλιέργειες του Θερµαϊκού κόλπου. Επισήµανε τα προβλήµατα και τις δυσκολίες του παρελθόντος όσον αφορά στο καθεστώς νοµιµότητας και αδειοδότησης των µονάδων περιοχών του Θερµαϊκού κόλπου, που συνέβαλε στη δηµιουργία ανισοτήτων µεταξύ των παραγωγών. Προβλήµατα που εν πολλοίς εξακολουθούν να ισχύουν και σήµερα. Πρότεινε να ξεκινήσει άµεσα ο επανακαθορισµός των ζωνών καλλιέργειας των µυδιών, διότι αυτές είχαν καθορισθεί πριν µια 20ετία και από τότε οι συνθήκες έχουν διαφοροποιηθεί σηµαντικά. Η κα. Α.Μ. Κάλφα τόνισε την αναγκαιότητα των αυτοελέγχων που πρέπει να εφαρµόζει η κάθε µονάδα, γεγονός το οποίο συµβάλει στη δηµιουργία ενός ποιοτικότερου προϊόντος. Ο κ. Α. Τυρπένου, Κτηνίατρος Υγειονολόγος, ειδικός Γραµµατέας της Ελληνικής Κτηνιατρικής Εταιρίας (expert Ε.Ε.) παρουσίασε τους σηµαντικότερους κινδύνους, όσον αφορά στην υγιεινή και ασφάλεια των προϊόντων οστρακοκαλλιέργειας και οστρακοαλιείας. Αναφέρθηκε σε ποικίλους παράγοντες που αφορούν στην ασφάλεια των τροφίµων, όπως µικροβιολογικούς, χηµικούς και υπολείµµατα φαρµάκων, καθώς και σε 13

14 οδηγίες και κανονισµούς που ισχύουν τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο σχετικά µε την υγιεινή των ζώντων διθύρων µαλακίων (Ζ Μ). Τέλος, αναφέρθηκε στο πρόγραµµα επιτήρησης Ζ Μ στη χώρα µας που διενεργείται σύµφωνα µε τους κανονισµούς της Ευρωπαϊκής ένωσης από τα κατάλληλα διαπιστευµένα εργαστήρια. 14

15 4. ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΕΣ ΦΟΡΕΙΣ Συλλογικοί φορείς Αλιευτικός Σύλλογος Θεσσαλονίκης Οστρακοαλιευτικός Οστρακοπαραγωγικός Σύλλογος Κυµίνων Μαλγάρων «Ο ΠΟΣΕΙ ΩΝ» Οστρακοαλιευτικός Συνεταιρισµός «ΕΙΛΙΚΡΙΝΕΙΑ» Σύλλογος Αλιέων Χαλάστρας Συνεταιρισµός Μυδοκαλλιεργητών Μεθώνης - Μακρυγιάλου Συνεταιριστική Οστρακοκαλλιεργητική Κεραµωτής Α.Ε. Τοπικός Σύλλογος Μυδοκαλλιεργητών Χαλάστρας ηµόσιοι Φορείς Α.Π.Θ Γεωπονική Σχολή Α.Π.Θ - Κτηνιατρική Α.Π.Θ. Τµήµα Βιολογίας Α.Π.Θ. Τµήµα Πολιτικών Μηχανικών Α.Τ.Ε.Ι ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΕΘ Α.Ε Γενική /νση ασών και Αγροτικών Υποθέσεων Απ. ιοίκηση Μακεδονίας /νση Αγροτικής Ανάπτυξης & Κτηνιατρικής Ν. Ηµαθίας /νση Αγροτικής Οικονοµίας ΠΚΜ /νση Αναπτυξιακού Προγρ/σµού, Περιβ/ντος & Υποδοµών Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας ήµος έλτα ΙΠΕΧΩ Αποκεντρωµένη ιοίκηση Μακεδονίας Θράκης Εθνικό Εργαστήριο Αναφοράς Ασθενειών δίθυρων µαλακίων Ελληνική Κτηνιατρική Εταιρεία Οργανισµός Ρυθµιστικού Θεσσαλονίκης Περιφέρεια ΑΜ-Θ Περιφέρεια Κ-Μ Τµήµα Αλιείας Εσωτερικών Υδάτων Επαρχείου Λαγκαδά Π.Ε. Θεσσαλονίκης /νση Αλιείας Π.Ε Θεσσαλονίκης Τµήµα Αλιείας Πιερίας 15

16 Τµήµα Αλιείας ΠΚΜ Τµήµα Αλιείας Σερρών Τµήµα Κτηνιατρικής Π.Ε Χαλκιδικής Υ.Π.Ε.Κ.Α /νση Χωροταξίας ΥΠ.Α.Α.Τ ΦΟΡΕΑΣ ΕΛΤΑ ΑΞΙΟΥ-ΛΟΥ ΙΑ-ΑΛΙΑΚΜΟΝΑ Ιδιωτικοί φορείς ΑΛΦΑ ΜΕΝΤΩΡ ΕΠΕ ΝΕΑΡΧΟΣ Ο.Ε. Α. Τσακλίδης Κ. Παρχαρίδου Σύνολο συµµετεχόντων 81 άτοµα 16