Παράγοντες κινητοποίησης χρηστών ουσιών για ένταξη σε θεραπευτική κοινότητα

Transcript

1 Ν ο 9 / Δεκέμβριος Δ 2016 Παράγοντες κινητοποίησης χρηστών ουσιών για ένταξη σε θεραπευτική κοινότητα Σπύρου Σταμάτης1 & Χαράλαμπος Πουλόπουλος 2 1 Εγκληματολόγος, 2 Αναπληρωτής Πανεπιστήμιο Διδάκτωρ Νομικής Καθηγητής Κοινωνικής Θράκης, Εργασίας, Τμήμα Κοινωνικής Διοίκησης και Πολιτικής Επιστήμης, Δημοκρίτειο chpoulo@socadm.duth.gr Τα κίνητρα και η απόφαση που οδηγούν ορισμένους από τους εξαρτημένους χρήστες να αναζητήσουν θεραπεία σε θεραπευιικέε κοινότητες είναι το αντικείμενο της παρούσας μελέτης. Για τη διεξαγωγή της μελέτης πραγματοποιήθηκαν εις βάθος συνεντεύξεις (in depth interviews), ενώ για την ανάλυση των ποιοτικών δεδομένων αξιοποιήθηκε η μέθοδος της ανάλυσης περιεχομένου (content analysis), η οποία ανέδειξε τις σχετικές κατηγορίες κινήτρων. Συνολικά, πραγματοποιήθηκαν είκοσι εννέα (29) συνεντεύξεις με μέλη που συμμετείχαν σε μια θεραπευτική κοινότητα διαμονής στην κοινωνία (εξωτερική) και σε μια θεραπευτική κοινότητα σωφρονιστικού καταστήματος. Πολυποίκιλα κίνητρα φαίνεται να ώθησαν τους χρήστες να ενταχθούν στην εξωτερική κοινότητα διαμονής. Σε αυτά περιλαμβάνονται: οι πιέσεις που οφείλονται σε σοβαρή εμπλοκή με το σύστημα απονομής της ποινικής δικαιοσύνης, λόγω συμμετοχής σε παράνομες πράξεις, η αναζήτηση προσωπικής αλλαγής, το αδιέξοδο της χρήσης, η πίεση από άλλους εξωτερικούς παράγοντες, αλλά και αισθήματα αδυναμίας, άγνοιας και περιέργειας. Οι έγκλειστοι χρήστες ουσιών από την άλλη δήλωσαν ότι οι συνθήκες κράτησης, οι προηγούμενοι εγκλεισμοί, οι συχνές υποτροπές, η χρόνια παραβατικότητα, η προσωπική ματαίωση, η εμπειρία έκτισης της ποινής σε θεραπευτικό πλαίσιο, η πίεση και η ανάγκη για θεραπεία αποτελούν ικανά κίνητρα για τη συμμετοχή τους στο πρόγραμμα της θεραπευτικής κοινότητας. Λόγος ένταξης υπήρξε και η σταδιακή μεταστροφή της αντίληψής τους σε ό,τι αφορά στα θεραπευτικά οφέλη. Στην παρούσα μελέτη, διαπιστώθηκε ότι οι έγκλειστοι χρήστες θεωρούν τις συνθήκες διαβίωσης, είτε στο κατάστημα κράτησης είτε στη θεραπευτική κοινότητα, ως αρχική αιτία ένταξης στο θεραπευτικό πλαίσιο. Ακολούθως, η απόφαση αυτή μπορεί να μετασχηματιστεί και να αφορά πιο προσωπικούς λόγους. Η εμπλοκή με την παρανομία και τους κατασταλτικούς μηχανισμούς ελέγχου του εγκλήματος υπήρξαν λόγοι ένταξης για τα μέλη της κοινότητας διαμονής. H παρούσα μελέτη ανέδειξε τα αρχικά κίνητρα ένταξης των χρηστών σε θεραπεία και εστίασε στο στάδιο αλλαγής, το οποίο διανύουν οι χρήστες κατά την περίοδο αυτή. Η διερεύνηση των εσωτερική κινήτρων για μακρόχρονη παραμονή απαιτεί περαιτέρω μελέτη. Λέξεις κλειδιά: κίνητρο, απόφαση, θεραπευτική κοινότητα διαμονής, κοινότητα έγκλειστων χρηστών, επιλογή, δια-θεω- ρητικό μοντέλο αλλαγής, στάδια αλλαγής. Εισαγωγή 32 Η δ ι ε ρ ε ύ ν η σ η των παραγόντων που κινητοποιούν i o u s εξαρτημένους χρήστες, ώστε να ενταχθούν σε θεραπευτική κοινότητα ( ε φ ε ξ ή ς Θ.Κ.), δια μέ- σου της σ υ λ λ ο γ ή ς ποιοτικών στοιχείων, αποτελεί κύριο στόχο της παρούσας μελέτης. Το ε ρ ε υ ν η τ ι κ ό ερώτημα α φ ο ρ ά στην αναζήτηση των παραγόντων που ενθαρρύ- ν ο υ ν τους εξαρτημένους χρήστες να ζ η τ ή σ ο υ ν θεραπεία. Η ε ρ μ η ν ε ί α την οποία δ ί ν ο υ ν οι ίδιοι οι χρήστες για τους λ ό γ ο υ ς και τα κίνητρα που τους κάνουν να αναζ η τ ή σ ο υ ν θεραπεία είναι ουσιαστική για την παρούσα μελέτη. Παρότι το κίνητρο υποδηλώνει αναζήτηση ενός «καθαρού» τρόπου ζωής, η διάρκειά του εξαρτάται από ετερόκλητους παράγοντες, συχνά ασύνδετους με τους α ρ χ ι κ ο ύ ς. Η ε ρ μ η ν ε ί α του κινήτρου είναι δυνατόν να ο δ η γ ή σ ε ι στη βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών και να αποτελέσει έναυσμα για συσχέτιση με καίριες θεραπευτικές μεταβλητές, όπως είναι η ετοιμότητα του χρήστη για θεραπεία (readiness), η παραμονή σε Θ.Κ., καθώς και η ο λ ο κ λ ή ρ ω σ η ή/και η διακοπή της θεραπείας. Το κίνητρο συχνά καθορίζει τη σ χ έ σ η του χρήστη με τη Θ.Κ και προσφέρει μια ε ξ ή γ η σ η για τα εμπόδια

2 r Λρθρο που σχετίζονται με την ο λ ο κ λ ή ρ ω σ η της θεραπείας. τρων, τα οποία ωστόσο συχνά συγχέονται. Τα εσωτερικά Μ ε σ τ ό χ ο τη δ ι ε ρ ε ύ ν η σ η ι ω ν κινήτρων και τη δυ- κίνητρα φαίνεται να αποτελούν παράγοντες πρόβλεψης ν α μ ι κ ή της κινητοποίησης, δ ι ε ν ε ρ γ ή θ η κ α ν σ υ ν ο λ ι κ ά για μακροπρόθεσμη α λ λ α γ ή, ενώ τα εξωτερικά τείνουν 29 συνεντεύξεις με πρώην εξαρτημένους χρήστες που να ο δ η γ ο ύ ν σε σχετικά βραχυπρόθεσμη αποχή από τη συμμετείχαν ως μ έ λ η σε δ ύ ο δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ έ ς Θ.Κ., μία χ ρ ή σ η ουσιών ( D i C l e m e n t e et al. 1999). εναλλακτική κοινότητα δ ι α μ ο ν ή ς στην κοινωνία (εφε- Π α ρ ε μ φ ε ρ ε ί ς έ ν ν ο ι ε ς με αυτήν του κινήτρου, όπως ξής Θ.Κ.Δ.) και ένα θεραπευτικό πολυφασικό πρόγραμ- είναι το «κίνητρο για αλλαγή» μα απεξάρτησης έγκλειστων χ ρ η σ τ ώ ν σε κατάστημα πεία», συναντώνται επίσης συχνά στην υπάρχουσα βι- κράτησης ( ε φ ε ξ ή ς Θ.Κ.Φ.). Η δ ι ε ρ ε ύ ν η σ η των εξωτε- βλιογραφία, ειδικότερα τα τελευταία 20 έτη (Ekendahl, και το «κίνητρο για θερα- ρικών κινήτρων για ένταξη σε θεραπευτική κοινότητα, 2007). Οι S i m p s o n και J o e (1993) π ρ ο σ δ ι ο ρ ί ζ ο υ ν όπως είναι η εξωτερική πίεση (κοινωνικά δίκτυα) για τρεις διαστάσεις του κινήτρου: α) την αναγνώριση του α λ λ α γ ή της σ υ μ π ε ρ ι φ ο ρ ά ς, α λ λ ά και των εσώτερων προβλήματος, β) την επιθυμία για β ο ή θ ε ι α και γ) την προσωπικών κινήτρων, η α λ λ α γ ή των κινήτρων μετά ετοιμότητα για θεραπεία. Σε ερευνητικό επίπεδο, έχει την α ρ χ ι κ ή α π ό φ α σ η και η συσχέτιση της α π ό φ α σ η ς ή δ η δ ι α φ α ν ε ί ότι αρκετοί χρήστες που ξ ε κ ι ν ο ύ ν θερα- για θεραπεία με την αποδοχή του πλαισίου, αποτελούν πεία είναι συχνά απροετοίμαστοι ή δ ε ν επιθυμούν να το πεδίο ε ν δ ι α φ έ ρ ο ν τ ο ς της παρούσας μελέτης. α λ λ ά ξ ο υ ν τις σ υ ν ή θ ε ι έ ς τους (Prochaska, et al., 1992) Κίνητρο και Θεραπεία πείας με σχετική αμφιθυμία. Η άρνηση της θεραπείας και, επομένως, προσεγγίζουν την εμπειρία της θερα- Το «κίνητρο» φαίνεται να αποτελεί σημαντικό παράγοντα ο λ ο κ λ ή ρ ω σ η ς ενός θεραπευτικού στόχου. Θεωρείται μάλιστα αναπόσπαστο μ έ ρ ο ς της θεραπείας εξαρτημένων χρηστών. Ο M i l l e r (1985, σ. 99) ορίζει ως κίνητρο την «πιθανότητα εμπλοκής που προορίζονται να οδηγήσουν θετικά ή/και αναμενόμενα σε συμπεριφορές αβεβαιότητα σε ό, τι α φ ο ρ ά στις δυνατότητες α λ λ α γ ή ς μέσα από μία θεραπευτική διαδικασία. Ένα μ ο ν τ έ λ ο που κυρίως α σ χ ο λ ε ί τ α ι με το κίνητρο για α λ λ α γ ή σε χ ρ ή σ τ ε ς ε ξ α ρ τ η σ ι ο γ ό ν ω ν ο υ σ ι ώ ν με (Prochaska και Di C l e m e n t e, 1986) και προσπαθεί να Το κίνητρο ε ρ μ η ν ε ύ σ ε ι το ρ ό λ ο του κ ι ν ή τ ρ ο υ στη δ ι ε ρ γ α σ ί α της ή να συνδεθούν αποτελέσματα». είναι αποτέλεσμα αυτής της α μ φ ι θ υ μ ί α ς όπως και η δεν νοείται ως κάτι το στατικό. Αντίθετα, είναι δυναμικό α λ λ α γ ή ς, είναι το «Διαθεωρητικό και πολυσύνθετο. Το κίνητρο θεωρείται ως μία υπό λαγής» Μοντέλο της Αλ- ε ξ έ λ ι ξ η διεργασία ( M i l l e r και Rollnick 1991), η οποία δ ι α θ ε ω ρ η τ ι κ ό μ ο ν τ έ λ ο αναπτύχθηκε για να ε ξ η γ ή σ ε ι του P r o c h a s k a (Prochaska et al., 1992). Το σχετίζεται με ένα διαπροσωπικό πλαίσιο σ χ έ σ ε ω ν και και να προσδιορίσει τη διεργασία α λ λ α γ ή ς της συμπε- κανόνων. Συχνά, το κίνητρο σχετίζεται με την προσω- ρ ι φ ο ρ ά ς των ατόμων με βάση μια σειρά α λ λ η λ έ ν δ ε - πική αντίληψη και ανάγκη του χρήστη για θεραπεία. Η των σταδίων. Το μ ο ν τ έ λ ο προϋποθέτει ότι η α λ λ α γ ή α ν τ ί λ η ψ η της α ν ά γ κ η ς για θεραπεία είναι καθοριστι- μιας συμπεριφοράς δ ε ν επιτυγχάνεται αμέσως, α λ λ ά κή στην αναζήτηση β ο ή θ ε ι α ς αλλά και στην α π ο δ ο χ ή ότι το άτομο διέρχεται από μια σειρά σταδίων (στά- της θεραπείας ( F i o r e n t i n e & A n g l i n, 1994; Kertesz, δια α λ λ α γ ή ς της σ υ μ π ε ρ ι φ ο ρ ά ς ), είτε με τη β ο ή θ ε ι α et al., 2006). Χ ρ ή σ τ ε ς που αντιλαμβάνονται την ανά- επαγγελματιών ψυχικής υγείας είτε χ ω ρ ί ς αυτούς. Η γ κ η για θεραπεία έ χ ο υ ν περισσότερες πιθανότητες να αποκατάσταση-αποθεραπεία δεν αποτελεί συνεπώς μια ε ν τ α χ θ ο ύ ν σε θεραπευτικό πλαίσιο σε σ χ έ σ η με εκεί- γραμμική διαδικασία, αλλά περιλαμβάνει διακυμάνσεις ν ο υ ς που θ ε ω ρ ο ύ ν τη θεραπεία λ ι γ ό τ ε ρ ο σημαντική και συχνές α λ λ α γ έ ς, είτε προς τη θετική είτε προς την ( C h a r u v a s t r a, et al., 2002; Z u l e & D e s m o n d, 2000). αρνητική κατεύθυνση. Σ ύ μ φ ω ν α, μάλιστα, με δ ι ά φ ο ρ ε ς μ ε λ έ τ ε ς, χ ρ ή σ τ ε ς Το μοντέλο προτείνει πέντε στάδια αλλαγής. Το πρώτο που παραμένουν στη θεραπεία, διότι την αισθάνονται στάδιο είναι η προπερίσκεψη. Το δεύτερο στάδιο είναι ως εσώτερη α ν ά γ κ η, έ χ ο υ ν καλύτερα αποτελέσματα η περίσκεψη. Η προετοιμασία αποτελεί το τρίτο στάδιο ( S h e n, et al., 2000; L o n g s h o r e, T e r u y a, 2006). αλλαγής στη διάρκεια του οποίου το άτομο κάνει πλέον Το κίνητρο, συνεπώς, αποτελεί κ α θ ο ρ ι σ τ ι κ ό και ζωτικής σ η μ α σ ί α ς παράγοντα θ ε ρ α π ε ί α ς ( G r e g o i r e & B u r k e, 2004), α φ ο ύ συνδέεται α φ ε ν ό ς με στοιχεία που μπορεί ν α α υ ξ ή σ ο υ ν τον βαθμό ετοιμότητας του χ ρ ή σ τ η για θεραπεία (όπως, για παράδειγμα, είναι η αντίληψη της ανάγκης για θεραπεία και η δέσμευση για συμμετοχή σε αυτήν) και α φ ε τ έ ρ ο υ με χ α μ η λ ή αντίστασ η στη θεραπεία (όπως, για παράδειγμα, με μικρότερο σκεπτικισμό ως προς τα ο φ έ λ η της θεραπείας). Ερευνητικά υφίσταται σ α φ ή ς δ ι ά κ ρ ι σ η μεταξύ των εσωτερικών (πεποιθήσεις, αξίες και προτιμήσεις) και εξωτερικών (επιρροές και σημαντικά γεγονότα) κινή- συγκεκριμένα σχέδια αλλαγής της συμπεριφοράς για το άμεσο μέλλον. Το τέταρτο στάδιο είναι η δράση όπου πλέον το άτομο ενεργοποιείται και εφαρμόζει το σχέδιο για το οποίο προετοιμαζόταν. Το τελικό στάδιο είναι η συντήρηση. Το άτομο στο στάδιο αυτό λαμβάνει μέτρα για την αποφυγή της υποτροπής στη χ ρ ή σ η ουσιών, εδραιώνοντας σταδιακά τα θεραπευτικά ο φ έ λ η (Gregoire & Burke, 2004). Σύμφωνα με το S i m p s o n (2001), το κίνητρο για αλλαγή επηρεάζει σημαντικά την ένταξη σε θεραπεία και τη διάρκεια παραμονής σε αυτήν, ενώ είναι δυνατόν να προβλέψει και την αποτελεσματικότητά της συμμετοχής (Joe et al., 1998). 33

3 Άτη Ν ο 9 / Δεκέμβριοβ os 2016 Έ χ ε ι α π ο δ ε ι χ θ ε ί ότι το ι κίνητρο κατά την εισαγωγική πρόβλεψηβ τηβ συνέχισηβ τηβ συμμετοχήβ του χρήστη συνέντευξη (intake), itake), σχετίζεται σχ με θετικά αποτελέσματα σε Θ.Κ. εντόβ των καταστημάτων κράτησηβ (Hiller, et στη φ ά σ η τηβ παρακολ π α ρ α κ ο λ ο ύ θ η σ η β ( f o l l o w up) για χ ρ ή - al., 1999; J o e, et al, 1998). Είναι, ε ξ ά λ λ ο υ, γεγονόβ ότι στεβ α λ κ ο ό λ (Heather, H e a t h e r et al 1993) ή ναρκωτικών ου- έχει πλέον καταγραφεί αύξηση των Θ.Κ. και των υπηρε- σιών (π.χ. S h e;n, n, et. al., 2000) και συνδέεται με θετικέβ σιών θεραπείαβ για εξαρτημένουβ έγκλειστουβ χρήστεβ διακυμάνσειβ στα ποσοστά ποσο εγκατάλειψηβ τηβ θεραπεί- ( L i p t o n, 1995;Wexler, 1995; Duke, 2001). Ωστόσο, τα αβ. Η α π ό φ α σm η για θεραπεία θει α φ ο ρ ά στην περαιτέρω αποτελέσματα από σχετικέβ μελέτεβ έ χ ο υ ν δ ε ί ξ ε ι ότι, εμπλοκή και δέσμευση έσμευση του χρήστη σε ένα θεραπευτικό όταν η συμμετοχή σε θεραπευτικά προγράμματα εξα- πλαίσιο (π.χ. De De LLeeoonn et al 1995; J o e et. al. 1998). ντλείται μ ό ν ο στην περίοδο του εγκλεισμού, χωρίβ να δίνεται η δυνατότητα θεραπευτικήβ υποστήριξηβ στο Κίνητρο για διακοπή ακοπή τη της χρήσης στάδιο τηβ επανένταξηβ μετά την α π ο φ υ λ ά κ ι σ η, τα ποσοστά υποτροπήβ στη χ ρ ή σ η ο υ σ ι ώ ν είναι υψηλά Το κίνητρο για] έένταξη ν τ α ξ η (σε θεραπεία και α λ λ α γ ή φαίνε- ( G i d e o n, et al., 2010;Wexler, et al., 2004). Αντίθετα, η ται να δ ι α φ έ ρ εειι σημαντικά σημαντ μεταξύ των δ ι α φ ό ρ ω ν πλη- σύνδεση των θεραπευτικών δ ο μ ώ ν εντόβ τηβ φ υ λ α κ ή β θ υ σ μ ώ ν των ε:ξαρτημέ ξ α ρ τ η μ έ ν ω ν χ ρ η σ τ ώ ν, καθώβ υπάρχει με προγράμματα επανένταξηβ μετά τον εγκλεισμό, απο- ι σ χ υ ρ ή συσχέτιση :τιση μεταξύ μεκ τηβ σοβαρότηταβ τηβ εξάρ- τελεί έ ν δ ε ι ξ η υψηλών ποσοστών αποτελεσματικότηταβ τησηβ και του κινήτρου για α λ λ α γ ή (Shen, et al. 2000; του θεραπευτικού προγράμματοβ (Inciardi, et al, 1997; C a r p e n t e r, ett al. 2002; 200: C a r n e y & K i v l a h a n, 1995). K n i g h t, et al.,1997; W e x l e r, et al., 1999). Η σχέση, συ- Α ρ κ ε τ ο ί χρήστεβ πτες που φ α ί ν ο ν τ α ι ν α αποδέχονται τη νεπώβ, τηβ συμμετοχήβ σε θεραπεία μετά τον εγκλεισμό θεραπεία, στην ν πραγματικότητα πραγμα το πράττουν κάτω από και τηβ αποτελεσματικότηταβ τηβ θεραπείαβ καθιστά σ υ ν θ ή κ ε β ε ξ αιναγκασμ ν α γ κ α σ μ ο ύ ή πίεσηβ. Σταδιακά, ωστό- επιτακτική την ανάγκη δ ι α τ ή ρ η σ η β των θεραπευτι- σο, αποκαλύπτεται τεται ότι είχαν ε «διαφορετικούβ στόχουβ» κών υπηρεσιών και μετά τον ε γ κ λ ε ι σ μ ό, παρότι, όπωβ που ελάχιστα σχετίζο\ σχετίζονται με τη μ ε ί ω σ η τηβ χ ρ ή σ η β α ν α φ έ ρ ε ι ο De L e o n και οι συνεργάτεβ του (2000), ( D o n o v a n & R o s e n g ir e n, 1999; P o l c i n & W e i s n e r, υπάρχουν ελάχιστεβ π λ η ρ ο φ ο ρ ί ε β για τιβ μεταβλητέβ 1999). Ενδέχεται, δ η λ α δ ή, το άτομο που κάνει χ ρ ή σ η, πρόβλεψηβ των λόγων παραμονήβ στη θεραπεία εντόβ με την έ ν α ρ ξ η τηβ θεραπείαβ να αποσκοπεί κυρίωβ τηβ φυλακήβ ή παρακολούθησηβ μετά την αποφυλάκι- να κ α θ η σ υ χ ά σ ε ι φ ί λ ο υ β ή μ έ λ η τηβ ο ι κ ο γ έ ν ε ι ά β του, ση. Στο πλαίσιο αυτό, η παρούσα μελέτη προσπαθεί να ν α προσπαθεί ν α ε π ω φ ε λ η θ ε ί από τιβ π α ρ ε χ ό μ ε ν ε β δ ι ε ρ ε υ ν ή σ ε ι τα κίνητρα συμμετοχήβ των εξαρτημένων υπηρεσίεβ, όπωβ είναι η στέγαση, η επαγγελματική και χρηστών σε πλαίσιο θεραπείαβ εντόβ του σωφρονιστι- εκπαιδευτική κατάρτιση, η ε υ μ ε ν έ σ τ ε ρ η μ ε τ α χ ε ί ρ ι σ η κ ο ύ συστήματοβ α λ λ ά και σε πλαίσιο θεραπείαβ στην από το σύστημα απονομήβ τηβ ποινικήβ δικαιοσύνηβ κ ο ι ν ω ν ί α. Η θεραπευτική κοινότητα έ χ ε ι επιλεγεί ωβ ή/και η ε ξ α σ φ ά λ ι σ η ο ι κ ο ν ο μ ι κ ή β στήριξηβ, παρά να πεδίο μελέτηβ, καθώβ αποτελεί ένα σημαντικό εργα- επιζητά ουσιαστικά τη διακοπή τηβ χρήσηβ. λ ε ί ο αντιμετώπισηβ τηβ εξάρτησηβ. Η ετοιμότητα όμωβ για θεραπεία, η οποία περιγράφεται ωβ έ ν δ ε ι ξ η αυτοαντίληψηβ ωβ προβ τη θεραπευτική ανάγκη (Hendricks, 1991) και άρα εδράζεται σε εσωτε- Μεθοδολογία ρικά κίνητρα, έχει αποδειχθεί ωβ ισχυρόβ παράγονταβ Οι πρόβλεψηβ τηβ αποτελεσματικότηταβ τηβ θεραπείαβ Στην παρούσα έ ρ ε υ ν α συμμετείχαν 29 άτομα, ό λ ο ι συμμετέχοντες και τηβ αποχήβ από τη χ ρ ή σ η ουσιών. Μ ε λ έ τ η με χ ρ ή - ά ν δ ρ ε β, μ έ λ η με τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν έξι μήνεβ στεβ α λ κ ο ό λ και ε ξ α ρ τ η σ ι ο γ ό ν ω ν ουσιών έ δ ε ι ξ ε ότι η σε θεραπευτική κοινότητα. Το κριτήριο τηβ εξάμηνηβ προσωπική αντίληψη «πιάνω πάτο» συνδέεται με την συμμετοχήβ υ ι ο θ ε τ ή θ η κ ε, ώστε να διασφαλιστεί ότι οι ανάγκη για σημαντικέβ αλλαγέβ στον τρόπο ζωήβ και συμμετέχοντεβ δ ι α θ έ τ ο υ ν επαρκή θεραπευτική εμπει- για εγκατάλειψη τηβ χ ρ ή σ η β ο υ σ ι ώ ν, επηρεάζονταβ ρία μέσα στη Θ.Κ. γύρω από τα μελετώμενα θέματα. παραμονήβ τόσο την ένταξη ενόβ ατόμου σε θεραπεία όσο και την ο λ ο κ λ ή ρ ω σ ή τηβ ( C u n n i n g h a m, et al., 1994). Μ ε λ έ τεβ με χρήστεβ ν ι κ ο τ ί ν η β και α λ κ ο ό λ (Prochaska & D i C l e m e n t e, 1992) επίσηβ α ν α δ ε ι κ ν ύ ο υ ν την αξία των εσωτερικών κινήτρων για διακοπή τηβ χ ρ ή σ η β, όπωβ 34 άλλωστε επιβεβαιώνεται και από την παρούσα μελέτη. Εκτόβ όμωβ από το κίνητρο ένταξηβ σε ανοιχτέβ θεραπευτικέβ δομέβ, το παρόν ά ρ θ ρ ο προσπαθεί να ανιχνεύσει και τα κίνητρα έγκλειστων χρηστών για συμμετοχή σε θεραπεία κατά την περίοδο του ε γ κ λ ε ι σ μ ο ύ (George De Leon, et al., 2000). Η σχετική βιβλιογραφία υπογραμμίζει τη σημασία του κινήτρου ωβ παράγοντα Τα μεθοδολογικά εργαλεία Στο πλαίσιο τηβ έρευναβ α ξ ι ο π ο ι ή θ η κ ε η συνέντευξη, ώστε να καταστεί ε υ κ ο λ ό τ ε ρ η η προσωπική έ κ φ ρ α σ η των απόψεων, των αντιλήψεων και των συναισθημάτων των συμμετεχόντων. Η επιλογή αυτήβ τηβ μ ε θ ό δ ο υ για τη μελέτη των κινήτρων ένταξηβ απορρέει από τουβ στόχουβ τηβ έρευναβ, που ήταν να ανιχνευθεί το πώβ οι ίδιοι οι χρήστεβ ερμηνεύουν αυτά τα οποία βιώνουν στο άμεσο περιβάλλον τουβ και πώβ η ε ρ μ η ν ε ί α επηρεάζει στη συνέχεια το σ ύ ν ο λ ο τηβ συμπεριφοράβ τουβ (Κυριαζή, 2010). Οι χρήστεβ ουσιών που συμμετείχαν στην

4 r Λρθρο παρούσα μελέτη, δια μέσου των ανοικτών ερωτήσεων, η α ί σ θ η σ η απειλής σε ψυχικό επίπεδο, το α δ ι έ ξ ο δ ο, η είχαν τη δυνατότητα να δώσουν προσωπικές ερμηνείες αδυναμία, η επιθυμία για α λ λ α γ ή και δ ι ε ρ ε ύ ν η σ η των ανάλυσης των γ ε γ ο ν ό τ ω ν για ευαίσθητα θέματα. δυνατοτήτων θεραπείας α ν α δ ε ι κ ν ύ ο ν τ α ι ως σημαντικοί παράγοντες για ένταξη σε θεραπευτική κοινότητα Το ερευνητικό σχέδιο Δ ι ε ν ε ρ γ ή θ η κ α ν συνολικά 29 συνεντεύξειε με μέλη δυο διαφορετικώνθ.κ., μίας κοινότητας στο σωφρονιστικό δ ι α μ ο ν ή ς στην κοινωνία. Πίεση από το νόμο σύστημα και μίας κοινότητας στην κοινωνία. Ο άξονας Η πίεση από το ν ό μ ο φαίνεται να αποτελεί έναν ισχυρό των ερωτήσεων ήταν κ ο ι ν ό ς, ώστε να υπάρχει δυνατό- παράγοντα που ω θ ε ί τα άτομα να αναζητήσουν θερα- τητα σύγκρισης των εμπειριών και κινήτρων. πεία. Η συμμετοχή σε παραβατικές πράξεις και η χρόνια Κατά τη συνέντευξη, διατυπώθηκαν ανοιχτές ερωτήσ ε ι σχετικές με την απόφαση του μ έ λ ο υ ς να ενταχθεί στη θεραπεία (κίνητρο), us π ρ ο σ δ ο κ ί ε ς, την π ε ρ ί ο δ ο εισαγωγής και ένταξης, τις δ υ σ κ ο λ ί ε ς κατά την ένταξη στο πλαίσιο, τις πηγές άντλησης ικανοποίησης από τη συμμετοχή στην κοινότητα, τις τυχόν α λ λ α γ έ ς που θα επιθυμούσε στο θεραπευτικό πλαίσιο της κοινότητας, την άποψή του ως προς την εργασία, τις α ν α θ έ σ ε ι ς, τις αντιπαραθέσεις και τις σ χ έ σ ε ι ς με τα υπόλοιπα μ έ λ η της κοινότητας, την α λ λ α γ ή που ε ν δ ε χ ο μ έ ν ω ς βιώνει στο πλαίσιο αυτό και τ έ λ ο ς την προσωπική σημασία και αποτίμηση της Θ.Κ. Η δ ι ά ρ κ ε ι α της σ υ ν έ ν τ ε υ ξ η ς κυμάνθηκε περίπου σε 35 με 40 λεπτά. Ό λ ο ι οι συμμετέχοντες έδωσαν την άδειά τους, ώστε να καταγραφεί το σχετικό υλικό. Η παροχή προσωπικών π λ η ρ ο φ ο ρ ι ώ ν ε ί χ ε καθαρά ε θ ε λ ο ν τ ι κ ό χαρακτήρα και βασίστηκε στην α ρ χ ή ότι η αξιοποίησή τους γίνεται με κριτήριο την ω φ έ λ ε ι α του ατόμου και τη μελέτη ζητημάτων ψυχικής υγείας. Οι προδιαγραφές προστασίας εμπλοκή με το σύστημα απονομής της ποινικής δικαιοσύνης που εμφανίζεται μετά από ένα σχετικά μεγάλο διάστημα χ ρ ή σ η ς, είτε λ ό γ ω έ λ λ ε ι ψ η ς χ ρ η μ ά τ ω ν για συντήρηση της χρήσης και την κάλυψη άλλων αναγκών είτε για «ε ύ κ ο λ ο και γ ρ ή γ ο ρ ο χ ρ ή μ α», δ η μ ι ο υ ρ γ ε ί ν ο μ ι κ έ ς εκκρεμότητες που μπορεί να κινητοποιήσουν ένα άτομο να ζητήσει θεραπεία για να αποφύγει τον επικείμενο ε γ κ λ ε ι σ μ ό. Ό π ω ς χαρακτηριστικά α ν α φ έ ρ ο υ ν ορισμένα μ έ λ η, οι σ ο β α ρ έ ς ν ο μ ι κ έ ς ε κ κ ρ ε μ ό τητες, η α π ο φ υ γ ή της φ υ λ ά κ ι σ η ς, τα προβλήματα με την αστυνομία και τα εντάλματα σ ύ λ λ η ψ η ς αποτελούν ισχυρά εξωτερικά κίνητρα για ένταξη σε θεραπευτικό πλαίσιο. Στο πλαίσιο αυτό, η θεραπευτική κοινότητα γίνεται αντιληπτή ως χ ώ ρ ο ς προετοιμασίας: «Γιατί έξω είχα προβλήματα ανθρώπους με την αστυνομία, παραβατικούς προβλήματα να ξεφύγω να το πω έτσι, ήθελα κάπου να κρυφτώ ουσία αυτός ήταν ο λόγος, μένω κάπου και να με και ήθελα κάπου να κρυφτώ, να έχω μια διαμονή, στην να κρυφτώ». δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα τηρήθηκαν σε όλα τα στάδια της έρευνας. Η σημασία των σχέσεων Ανάλυση των Δεδομένων ασκούν τα μέλη της οικογένειας και οι φίλοι. Ιδιαίτερα η Η απόφαση για ένταξη ενισχύεται από την επιρροή που Η δ ι ε ρ ε ύ ν η σ η του κινήτρου για θεραπεία σ τ η ρ ί χ θ η κ ε στη συστηματική καταγραφή του λ ό γ ο υ των συμμετεχόντων και η κωδικοποίησή του στην ανάλυση περιεχομένου, η οποία δίνει τη δυνατότητα στον ε ρ ε υ ν η τ ή να κατανοήσει σε βάθος τα ζητήματα. Οι κατηγορίες που προέκυψαν καθορίστηκαν από το σκοπό της έ ρ ε υ ν α ς αλλά και από το γ ε ν ι κ ό τ ε ρ ο θ ε ω ρ η τ ι κ ό της υπόβαθρο θετική θεραπευτική εμπειρία φ ί λ ω ν, η συντροφικότητα στη θεραπεία με μέλη από την ίδια ο ι κ ο γ έ ν ε ι α αλλά και η κ ι ν η τ ο π ο ί η σ η για την α ν ά λ η ψ η του γ ο ν ι κ ο ύ ρ ό λ ο υ φαίνεται να αποτελούν σημαντικούς παράγοντες ένταξης: «Έβαλα κίνητρο μπαίνοντας το την κόρη μου αλλά και αυτό πάλι στην κοινότητα μέρα με τη μέρα καθόμουνα σκεφτόμουνα». (Κυριαζή, 2009). Στην ανάλυση των δεδομένων, στόχος ήταν η ο μ α δ ο π ο ί η σ η των απαντήσεων στη διαδικασία Η βιωμένη απειλή σχηματισμού κ α τ η γ ο ρ ι ώ ν ανά ε ρ ε υ ν η τ ι κ ό άξονα. Τέ- Οι σ υ ν θ ή κ ε ς διαβίωσης που σχετίζονται με τη χ ρ ή σ η λ ο ς, έγινε σύγκριση των κατηγοριών που προέκυψαν παράνομων ο υ σ ι ώ ν ο δ η γ ο ύ ν ο ρ ι σ μ έ ν ο υ ς χ ρ ή σ τ ε ς για κάθε ομάδα που συμμετείχε στην έρευνα. να α ν α ζ η τ ή σ ο υ ν θεραπεία στην κοινότητα την οποία αισθάνονται ως έ ν α ν α σ φ α λ ή χ ώ ρ ο δ ι α μ ο ν ή ς. Ο κίν- Τα κίνητρα για ένταξη σε Θεραπευτική Κοινότητα δυνος βιώνεται στις δ ι ά φ ο ρ ε ς μ ο ρ φ έ ς και εκφράσεις Διαμονής (Θ.Κ.Δ.) του είτε ως υπαρκτός φ ό β ο ς, λ ό γ ω έ λ λ ε ι ψ η ς στέγης, Τα κίνητρα α ν α φ ο ρ ι κ ά με την απόφαση για ένταξη σε Θ.Κ.Δ., αναδεικνύονται στην έρευνα με αρκετή σαφήνεια. Η πίεση από το ν ό μ ο και η επιρροή του οικογενεια κ ο ύ περιβάλλοντος φαίνεται να αποτελούν σημαντικούς παράγοντες κινητοποίησης των συμμετεχόντων. Επίσης, δ ι α φ α ί ν ο ν τ α ι εσωτερικά κίνητρα για α λ λ α γ ή : είτε ως σ ο β α ρ ό ς για την ίδια τη ζ ω ή, που μπορεί να απειλείται από τρίτους. Και στην περίπτωση, ωστόσο, αυτή το εξωτερικό κίνητρο συνδέεται με την εσωτερική α ν ά γ κ η α ν α ζ ή τ η σ η ς ε ν ό ς 'καταφύγιου στο οποίο το άτομο αισθάνεται σωματική και ψυχική α σ φ ά λ ε ι α και το οποίο αίρει τους κ ι ν δ ύ ν ο υ ς που το απειλούν: «Το 3 5

5 Ν ο 9 / ΔΝο9/Δεκέμβριος2016 είχα τεντώσει πάρα πολύ, είχε φτάσει μπορώ να πω στα θεραπεία. Η ευκαιρία για έκτιση ποινής με π α ρ ά λ λ η λ η άκρα και με αποτέλεσμα συμμετοχή σε θεραπευτικό πρόγραμμα και η πίεση από κίνδυνος για τη ζωή να υπάρχει θέμα, να υπάρχει εξωτερικούς παράγοντες θεωρούνται επίσης ικανά κί- μου». νητρα για θεραπεία. Προσωπικό αδιέξοδο Το α δ ι έ ξ ο δ ο της χ ρ ή σ η ς, το οποίο έντονα περιγράφε- Εμπειρίες κατά τον εγκλεισμό ται από τα μ έ λ η της κοινότητας, αποτέλεσε ένα ακόμη Οι εμπειρίες κατά τον ε γ κ λ ε ι σ μ ό παρουσιάζουν ιδιαί- ι σ χ υ ρ ό κίνητρο. Η σ υ ν ε ι δ η τ ο π ο ί η σ η του α δ ι ε ξ ό δ ο υ, τ ε ρ ο ε ν δ ι α φ έ ρ ο ν, όπως και ο τρόπος που βιώνεται η των σ υ ν ε χ ώ ν φ υ λ α κ ί σ ε ω ν, του ε π ι κ ε ί μ ε ν ο υ θανάτου προσωπική υποβάθμιση. Η συχνότητα και η διάρκεια από τη χ ρ ή σ η και της μάταιης εναντίωσης μπορεί να των ε γ κ λ ε ι σ μ ώ ν, α κ ό μ η και η α λ λ α γ ή των σ υ ν θ η κ ώ ν λ ε ι τ ο υ ρ γ ή σ ε ι ως εσωτερικό κίνητρο για θεραπεία και διαβίωσης της φ υ λ α κ ή ς, οι συγκρούσεις και η διακίνη- ως προσωπική πλέον απόφαση: «Εντάξει είμαι 31 χρο- σ η ουσιών, φαίνεται να αποτελούν κίνητρα για ένταξη νών και κάτι πρέπει να κάνω, δεν πάει άλλο, για αυτό σε ΘΚΦ. Ιδιαίτερα σημαντική είναι και η α ί σ θ η σ η αδι- το λόγο ε ξ ό δ ο υ, η απώλεια της εμπιστοσύνης, η α ν α ζ ή τ η σ η ήρθα». ε ν ό ς ά λ λ ο υ τρόπου ζ ω ή ς και μία επιθυμία για «κάτι άλλο», Προσωπική αδυναμία Η σ υ ν ε ι δ η τ ο π ο ί η σ η της α δ υ ν α μ ί α ς δ ι α χ ε ί ρ ι σ η ς των προσωπικών προβλημάτων, οι μάταιες προσπάθειες α λ λ α γ ή ς και η α ν α γ ν ώ ρ ι σ η προσωπικών δ υ σ κ ο λ ι ώ ν συχνά απροσδιόριστο. «Πήρα μια απόφαση ότι δεν πάει άλλο να γυρνάω από εδώ και από κει σαν την άδικη κατάρα μέσα στις φυλακές είπα να κάνω κάτι το διαφορετικό και όλα αυτά και από ό,τι έκανα πριν». στη διεργασία α λ λ α γ ή ς, μπορεί να θ ε ω ρ η θ ο ύ ν εσωτερικά κίνητρα αλλαγής και να ο δ η γ ή σ ο υ ν σε αναζήτηση Προσωπική αδυναμία β ο ή θ ε ι α ς στην κοινότητα, ιδιαίτερα όταν προϋπάρχει Η σ υ ν ε ι δ η τ ο π ο ί η σ η της προσωπικής α δ υ ν α μ ί α ς γ ι α σχετική εμπειρία θεραπείας: «Προσπάθησα δ ι α κ ο π ή της χ ρ ή σ η ς, η π λ ή ρ η ς α π ο δ ι ο ρ γ ά ν ω σ η, η μου για να λύσω το πρόβλημα, τίποτα δεν γινότανε, με τη βοήθεια ο μόνος τρόπος και και μόνος αλλά, από μόνος μου της κοινότητας είναι δρόμος». μοναξιά και το άγχος επιβίωσης εμφανίζονται ως σημαντικά κίνητρα αναζήτησης θεραπείας και στο πλαίσιο της φ υ λ α κ ή ς : «Αρχικά προσπάθησα μέχρι και στην απομόνωση να αλλάξω κελί, μπήκα για να κόψω, άσχετα Η διερεύνηση αν δεν τα κατάφερα, Η περιέργεια, η αναζήτηση μιας διαφορετικής εμπειρί- και πάλι δεν μπόρεσα να κόψω, οπότε και η μόνη αλλά μέχρι και πτέρυγα ας, χωρίς τη χ ρ ή σ η ουσιών, φαίνεται επίσης να ο δ η γ ε ί η οποία μου έμενε ήταν να έρθω εδώ στο ορισμένους στην προσέγγιση της θεραπευτικής κοινό- αυτό για να κόψω, αυτό ήταν το πιο σημαντικό τητας: «Και είπα να πάω να δω την εμπειρία, άλλαξα λύση πρόγραμμα έτσι». να δω τι γίνεται, τι κάνουν αυτοί εκεί, τι είναι όλο αυτό το πράγμα Φυλακή και αναζήτηση θεραπευτικού πλαισίου και αν μου κάνει να το Οι συμμετέχοντες έ κ α ν α ν σ α φ έ ς ότι τα καταστήματα συνεχίσω». κράτησης συχνά δ ε ν αποτελούν το κ α τ ά λ λ η λ ο πλαίσιο Επιθυμία για αλλαγή γ ι α να λ ε ι τ ο υ ρ γ ή σ ε ι επαρκώς ένα θεραπευτικό πρό- Η επιθυμία για προσωπική αλλαγή αποτελεί σημαντικό γραμμα: «Ήθελα απεγνωσμένα παράγοντα κινητοποίησης για ένταξη σε θεραπευτική από τη φυλακή, κοινότητα. Η επιθυμία αυτή μπορεί να σχετίζεται με κελί η πρέζα». κάτι, έψαχνα να ξεφύγω από τη φυλακή που ήτανε στο δίπλα μια ε σ ω τ ε ρ ι κ ή α ν α ζ ή τ η σ η της κ α τ α ν ό η σ η ς και φ ρ ο - 36 ντίδας του εαυτού, α λ λ ά και ε ν ό ς δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ο ύ, θε- Η φυλακή ως «ευκαιρία» τικού πλέον, τρόπου ζωής. Το κίνητρο αποτυπώνεται Τα ευεργετήματα που παρέχονται από τη συμμετοχή σε ως εσωτερικό μέσα από την ανάγκη αναγνώρισης των θεραπευτικό πρόγραμμα, η δυνατότητα α ξ ι ο π ο ί η σ η ς αιτιών αλλά και μέσα από προτεραιότητα στη φροντίδα του χ ρ ό ν ο υ φ υ λ ά κ ι σ η ς, μπορεί να αποτελούν κίνητρα του εαυτού. «Ήθελα για συμμετοχή σε θεραπεία καθώς συνδέονται με την να δω και ήθελα να δω κι άλλα πράγματα για εμένα, να δω μια άλλη πλευρά της ζωής προσπάθεια του χ ρ ή σ τ η να δ ι α σ φ α λ ί σ ε ι καλύτερες μου, διότι το μόνο το οποίο ήξερα να κάνω ήταν να ζω σ υ ν θ ή κ ε ς : «Κ ο ί τ α, για να πω την αλήθεια, μια παραβατική ήταν για τα μεροκάματα ζωή». ότι είναι καλύτερος και σαν χώρος από τη στην είχα αρχή ακούσει φυλακή». Β. Θεραπευτική Κοινότητα Φυλακών (Θ.Κ.Φ.) Τα μ έ λ η της θεραπευτικής κοινότητας στο πλαίσιο του Η σημασία των σχέσεων σ ω φ ρ ο ν ι σ τ ι κ ο ύ συστήματος α ν α φ έ ρ ο υ ν ότι οι εμπει- Η πίεση από την ο ι κ ο γ έ ν ε ι α και τους σημαντικούς άλ- ρίες σε καταστήματα κράτησης που συνοδεύονται από λ ο υ ς είναι καθοριστική. Η θεραπεία και η α λ λ α γ ή του προσωπική ματαίωση αποτελούν σημαντικά κίνητρα για ο ι κ ε ί ο υ τρόπου ζ ω ή ς σχετίζονται με διαπροσωπικές

6 σχέσεις και ε ν ο χ έ ς : «Καλύτερα χρόνια έχω στεναχωρήσει του να αλλάξω διότι τόσα γονείς μου, να νιώσουν λίγο καλύτερα, να τους δώσω λίγο χαρά και στον εαυτό μου να κάνω καλό». να θ ε ω ρ η θ ο ύ ν εξωτερικής ή/και εσωτερικής Βασικές παραμέτρους εξωτερικής φύσης. φύσης για ένταξη σε θεραπευτική κοινότητα αποτελούν η πίεση από το ν ό μ ο και η προοπτική καταδίκης και εγκλεισμού, οι συνθήκες διαβίωσης στη χ ρ ή σ η όπως και στη φυλακή, καθώς και Η σχέση των κοινοτήτων η επιρροή από το ο ι κ ο γ ε ν ε ι α κ ό και φ ι λ ι κ ό περιβάλλον. Τα μ έ λ η των δ ύ ο κοινοτήτων δ ί ν ο υ ν έ μ φ α σ η σε εξωτε- Οι παράμετροι εσωτερικής ρικά κίνητρα ( D i C l e m e n t e, et al., 1999) στην απόφασή φύσης επίσης φαίνεται ότι έ χ ο υ ν ιδιαίτερη σημασία στην απόφαση για ένταξη σε τους να εγκαταλείψουν την «πιάτσα» και το χ ώ ρ ο της ΘΚ. Τα παραπάνω αποτελούν δείκτες της ετοιμότητας φυλακής και να αναζητήσουν βοήθεια. Παρότι ανιχνεύ- για θεραπεία, η οποία αποτελεί σημαντικό παράγοντα ονται και εσωτερικά και εξωτερικά κίνητρα, το κίνητρο για την κινητοποίηση α λ λ ά και για την πρόβλεψη της για θεραπεία δ ι α φ έ ρ ε ι από άτομο σε άτομο και έως παραμονής σε αυτήν. Ω σ τ ό σ ο, η κ ι ν η τ ο π ο ί η σ η απο- ένα βαθμό δ ι α μ ο ρ φ ώ ν ε τ α ι σ ύ μ φ ω ν α με τις εκάστοτε τελεί μία δυναμική διαδικασία, η οποία σχετίζεται και ανάγκες α λ λ ά και τις απαιτήσεις του πλαισίου. Είναι με την καταλληλότητα των υπηρεσιών που παρέχει το γ ε γ ο ν ό ς ότι στην «πιάτσα» και στη φ υ λ α κ ή, χ ώ ρ ο ι κάθε θεραπευτικό πρόγραμμα ( Π ο υ λ ό π ο υ λ ο ς, 2011). ό μ ο ι ο ι και α λ λ η λ έ ν δ ε τ ο ι, οι διαπροσωπικές σ χ έ σ ε ι ς Αξίζει να σ η μ ε ι ω θ ε ί ότι η φ υ λ α κ ή μπορεί να λειτουρ- είναι απρόβλεπτες και χ ω ρ ί ς ό ρ ι α. Εκεί, η βία και η γ ή σ ε ι ως ευκαιρία για α ρ χ ι κ ή ένταξη σε θεραπευτική παραβατική σ υ μ π ε ρ ι φ ο ρ ά είναι σ υ χ ν έ ς. Κ α ί ρ ι ο αίτη- δ ο μ ή, όπως α ν α φ έ ρ ε ι και η β ι β λ ι ο γ ρ α φ ί α, για χ ρ ή - μα των χ ρ η σ τ ώ ν είναι η α ν α ζ ή τ η σ η ε ν ό ς δ ι α φ ο ρ ε τ ι - στες που αντιλαμβάνονται την α ν ά γ κ η για θεραπεία κού τρόπου ζωής. Ένας σ ο β α ρ ό ς λ ό γ ο ς συμμετοχής (Charuvastra, et al., 2002). Η χ ρ ό ν ι α εμπλοκή του πλη- και στα δ ύ ο υπό μελέτη πλαίσια είναι η επιθυμία του θυσμού αυτού με το σύστημα ποινικής δ ι κ α ι ο σ ύ ν η ς, οι χ ρ ή σ τ η ν α αποκοπεί από τη χ ρ ό ν ι α εμπλοκή με την σ υ ν ε χ ε ί ς ε γ κ λ ε ι σ μ ο ί και η βιωμένη α ί σ θ η σ η απειλής παρανομία, την «πιάτσα», τη φ υ λ α κ ή και το σύστημα αποτελούν έ μ μ ε σ ο υ ς λ ό γ ο υ ς α ύ ξ η σ η ς του κ ι ν ή τ ρ ο υ ποινικής δ ι κ α ι ο σ ύ ν η ς. Ο ε γ κ λ ε ι σ μ ό ς μπορεί να απο- για α ν α ζ ή τ η σ η θεραπείας. Η θ έ σ η αυτή υποστηρίζει τελέσει ε υ κ α ι ρ ί α κ ι ν η τ ο π ο ί η σ η ς, ώστε ο χ ρ ή σ τ η ς να την ανάγκη ύπαρξης και λειτουργίας δομών θεραπείας αναζητήσει ικανοποιητικές σ υ ν θ ή κ ε ς κράτησης α λ λ ά εντός των σωφρονιστικών καταστημάτων - α λ λ ά με τη και να α ν α θ ε ω ρ ή σ ε ι τον π ρ ο η γ ο ύ μ ε ν ο τρόπο ζωής. δ ι α σ φ ά λ ι σ η κ α τ ά λ λ η λ ω ν π ρ ο ϋ π ο θ έ σ ε ω ν για τη λειτουργία τους. Ωστόσο, παραμένει το ερώτημα πώς το α ρ χ ι κ ό κίνητρο -το ο π ο ί ο, σ ύ μ φ ω ν α με την παρούσα Θεραπευτική Κοινότητα Διαμονής Θεραπευτική Κοινότητα στη Φυλακή Πίεση από το νόμο Εμπειρίες κατά τον εγκλεισμό Η σημασία των σχέσεων Η σημασία των σχέσεων θα σ υ ν ε ι σ φ έ ρ ε ι στη δ ι α τ ή ρ η σ η της αποχής από τη Η βιωμένη απειλή Φυλακή και αναζήτηση θεραπευτικού πλαισίου χ ρ ή σ η ουσιών και την παραβατικότητα και θα ο δ η γ ή - Προσωπική αδυναμία -αδιέξοδο Προσωπική αδυναμία Η διερεύνηση - Επιθυμία για αλλαγή Η φυλακή ως 'ευκαιρία' μελέτη, δ ι α μ ο ρ φ ώ ν ε τ α ι, μέσα από μηχανισμούς εξωτερικής πίεσης και σ υ ν θ η κ ώ ν διαβίωσης για α λ λ α γ ή μπορεί να μετασχηματιστεί σε εσωτερικό κίνητρο που σει στην αναζήτηση θεραπείας και στη συμμετοχή σε προγράμματα κοινωνικής ένταξης. Στο πλαίσιο αυτό, η λειτουργία προγραμμάτων υ π ο δ ο χ ή ς αποφυλακισμέν ω ν αλλά και προγραμμάτων θεραπείας στην κοινωνία είναι σημαντικό να διασφαλιστεί. Ιδιαίτερα τα προγράμματα τύπου θεραπευτικής κοινότητας, στα μ έ λ η των Τα μ έ λ η, συνεπώς, της Θ.Κ.Δ. διατυπώνουν ετερό- ο π ο ί ω ν επικεντρώνεται η παρούσα μ ε λ έ τ η, φαίνεται κλητους λ ό γ ο υ ς για ένταξη στη θεραπεία, χωρίς αυτοί ότι λ ε ι τ ο υ ρ γ ο ύ ν στην κατεύθυνση της ε ν ί σ χ υ σ η ς του να δ ι α φ έ ρ ο υ ν ουσιαστικά από τους λ ό γ ο υ ς μελών της κινήτρου ακόμη και στο πλαίσιο της φ υ λ α κ ή ς. Θ.Κ.Φ. Αντιθέτως, οι έγκλειστοι χρήστες α ν α φ έ ρ ο υ ν ότι οι καλύτερες σ υ ν θ ή κ ε ς κράτησης και η μείωση του χ ρ ό ν ο υ ε γ κ λ ε ι σ μ ο ύ θεωρούνται ικανοποιητικοί λ ό γ ο ι παραμονής στη Θ.Κ.Φ., χωρίς βέβαια αυτό να συνδέεται απαραίτητα με μ α κ ρ ό χ ρ ο ν η α λ λ α γ ή. Συμπεράσματα Η ανάλυση των αποτελεσμάτων δ ε ί χ ν ε ι ότι μ έ λ η και από τις δύο υπό μελέτη κοινότητες αναφέρθηκαν συχνά στην α ί σ θ η σ η προσωπικής αδυναμίας και στη σημασία των διαπροσωπικών σχέσεων με σημαντικούς ά λ λ ο υ ς. Οι παράγοντες αυτοί φαίνεται ότι αποτέλεσαν ικανά κίνητρα για ένταξη σε θεραπευτικό πλαίσιο. Ωστόσο, ο μετασχηματισμός των εξωτερικών κινήτρων σε εσωτε- Η α ν ά λ υ σ η των αποτελεσμάτων έ δ ε ι ξ ε ότι υπάρχουν ρικά κίνητρα για αλλαγή δεν έχει πλήρως δ ι ε ρ ε υ ν η θ ε ί. σημαντικές παράμετροι που επηρεάζουν την απόφαση Α ν α φ ο ρ ι κ ά με το μοντέλο της α λ λ α γ ή ς, στην παρούσα ε ν ό ς α τ ό μ ο υ να ε ν τ α χ θ ε ί σε θ ε ρ α π ε ί α, όπως α ν α φ έ - μελέτη φαίνεται ότι οι συμμετέχοντες βρίσκονται κατά ρει και η σ ύ γ χ ρ ο ν η β ι β λ ι ο γ ρ α φ ί α ( C h a r u v a s t r a, et κύριο λ ό γ ο μεταξύ του σ τ α δ ί ο υ της προ-περίσκεψης al., 2002; Z u l e, 2000). Οι παράμετροι αυτές μπορεί και της περίσκεψης. Η κ α θ ή λ ω σ ή τους στο στάδιο αυτό 37

7 Ν ο 9 / ΔΝ ο 9 / Δεκέμβριος 2016 μπορεί να διαρκεί για μεγάλη χρονική περίοδο, καθώς συχνά αναφέρουν ότι «δεν ήταν αρκετά έτοιμοι ακόμη» (Prochaska, et al., 1994, σελ. 1103). Η φυλάκιση φαίνεται να αποτελεί ευκαιρία για τη μετάβαση ορισμένων στο δεύτερο στάδιο, της περίσκεψης, αφού έχουν αρχίσει πλέον να συνειδητοποιούν τις αρνητικές συνέπειες της χρήσης. Το παρόν άρθρο φώτισε, συνεπώς, τα αρχικά κίνητρα που οδηγούν τους χρήστες να διερευνήσουν επιλογές θεραπείας σε κοινοτικά πλαίσια και ανέδειξε σημαντικές παραμέτρους τους. Η μελέτη, ωστόσο, των εσωτερικών κινήτρων για αλλαγή υπερβαίνει τα όρια της παρούσας έρευνας και ενδεχομένως απαιτεί συνδυασμό περισσότερο εκλεπτυσμένων εργαλείων και μεθόδων. Abstract Drug Users' Motivational Factors for Entering Therapeutic Communities Spirou Stamatis1 and Charalampos Poulopoulos2 1 Criminologist, Ph.D. 2 Associate Professor of Social Work, Department of Social Administration and Political Science, Democritus University of Thrace, chpoulo@socadm.duth.gr The present study focuses on motivational factors that drug users invoke after entering therapeutic communities (TC). In depth interviews were conducted with members staying for over six month on two TCs while qualitative data through content analysis revealed various categories relevant to their decision to enter treatment. Overall, 29 in depth interviews were carried out with members from a residence community and from a therapeutic community within a correctional facility. Various motives urge drug users to try out a residence therapeutic community. These include constant involvement with the criminal justice system and the underworld, the search for personal change, the deadlock of drug use, pressure of external agents, feelings of weakness and despair along with curiosity and ignorance. The inmate drug users stated that, detention living conditions, previous imprisonment, recidivism rates, law-abiding problems, feelings of frustration, serving sentence within a therapeutic setting and pressure and need for treatment were good enough incentives for therapy. However, prospect treatment benefits were mentioned rarely. Incarcerated drug users give priority to the conditions of detention, either in prison or in the therapeutic community, as their initial cause of entering a TC. Often enough, an initial motive may turn into a commitment for treatment. Members of the residence community reported that involvement within the underworld and the crime control mechanisms forced them to seek help. The present study revealed that the initial motives relevant to the decision to enter a TC and the stage in which drug users are in relation to the trans-theoretical model of change, at initial treatment entry. Internal motive, necessary for long-term treatment, should be studied further. Key Words: motivation, decision making, therapeutic communities, communities for inmate drug users, choice, transtheoretical model of change, stages of change. 38

8 r Λρθρο Βιβλιογραφία Carney, M.M., Kivlahan, D.R., (1995). Motivational subtypes among veterans seeking substance abuse treatment: Profiles based on stages of change. Psychology of Addictive Behaviors, 9: Carpenter, KM, Miele, G.M, Hasin, D.S. (2002). Does motivation to change mediate the effect of DSM-IV substance use disorders on treatment utilization and substance use? Addictive Behaviors, 27: Charuvastra, A, Anderson, BJ, Friedmann, P.D, Stein, M.D., (2002). Perceived addiction treatment needs among alcohol using injection drug users. J Addict Dis 21: De Leon G, Inciardi J.A, Martin S.S., (1995). Residential drug abuse treatment research: Are conventional control designs appropriate for assessing treatment effectiveness? Journal of Psychoactive Drugs, 27: DiClemente, C.C, Bellino, L.E, Neavins, T.M., (1999). Motivation for change and alcoholism treatment. Alcohol Research & Health, 23: Donovan, D. M., & Rosengren, D. B. (1999). Motivation for behavior change and treatment among substance abusers. In J. A.Tucker, D. M.Donovan, & G. A.Marlatt (Eds.), Changing addictive behavior: Bridging clinical and public health strategies (pp ). New York: Guilford Press. Duke, K. (2001). Evidence-based policy making? The interplay between research and the development of prison drugs policy. Criminal Justice, 1, Ekendahl, M. (2007). Time to change - an exploratory study of motivation among untreated and treated substance abusers, Addiction Research and Theory, June 2007; 15(3): Fiorentine, R & Anglin M.D., (1994). Perceiving need for drug treatment: a look at eight hypotheses. Int J Addict., 29: Gregoire, T.K. & Burke, A.C., (2004). The relationship of legal coercion to readiness to change among adults with alcohol and other drug problems. Subst. Abuse Treat., 26, Heather, N., Rollnick S. & Bell, A., (1993). Predictive validity of the readiness to change questionnaire. Addiction, 88: Hiller, M. L., Knight, K. & Simpson, D. D., (1999). Prison-based substance abuse treatment, residential aftercare, and recidivism. Addiction, 94(6): Inciardi, J. A., Martin, S. S., Butzin, C. A., Hooper, R. M., and Harrison, L. D., (1997). An effective model of prison-based treatment for drug-involved 278. Joe, G. W., Simpson, D. D. & Broome, K. M., (1998). Effects of Readiness for drug abuse treatment on client retention and assessment of process, Addiction, 93(8) Kertesz S.G, Larson M.J., Cheng, D.M., Tucker, J.A., Winter, M., Mullins, A., Saitz, R., Samet. J.H., (2006). Need and non-need factors associated with addiction treatment utilization in a cohort of homeless and housed urban poor. Med Care, 44: Knight, K., Simpson, D. D., Chatham, L. R., & offenders, Journal of Drug Issues, Spring, 27:2, 261- Camacho, L. M., (1997). An assessment of prisonbased drug treatment: Texas' in-prison therapeutic community program, J. Offender Rehab., 24: Κυριαζή, Ν. (2009). Η Κοινωνιολογική Έρευνα. Κριτική επισκόπηση των μεθόδων και των τεχνικών Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Gideon, L., Shoham, Ε. & Weisburd, D.L., (2010). Changing Prison Into a Therapeutic Milieu: Evidence From the Israeli National Rehabilitation Center for Prisoners, The Prison Journal, 90(2): Lipton, S. L., (1995). CDATE: updating the effectiveness of correctional treatment 25 years later, J. Offender Rehab, 22(1/2):1-20. Longshore, D. & Teruya, C., (2006). Treatment motivation in drug users: a theory based Drug Alcohol Depend, 81: analysis. Miller WR, Rollnick S., (1991). Motivational Interviewing. New York: Guilford Press. Novemsky N, Ratner RK The time course and impact of consumers' erroneous beliefs about hedonic contrast effects. Journal of Consumer Research, 29: Miller, WR., (1985). Motivation for treatment: A review with special emphasis on alcoholism. Psychological Bulletin, 98: Πουλόηουλος, Χ. ( 2011). Κοινωνική Εργασία στις Εξαρτήσεις. Οι κοινότητες της αλλαγής. Αθήνα: Τόπος. Prochaska, J.O., & Di Clemente, C.C. (1986). Toward a comprehensive model of change.in W.R. Miller & N. Heather (Eds), Treating addictive behavior Processes of change. New York: Plenum Press, p Prochaska, J.O. and Di Clemente, C.C., (1994). The transtheoretical approach - crossing traditional boundaries for change. Homewood: Dorsey Press. Prochaska, J.O, Di Clemente, C.C, Norcross, J.C. (1992). In search of how people change - applications to addictive behaviours. American Psychologist, 47: Prochaska, J. O. & Di Clemente, C. C., (1992). Stages of change in the modification of problem behaviors, Prog. Behav. Modif., 28: Shen, Q., McLellan A.T, Merrill, J.C., (2000). Client's perceived need for treatment and its impact on outcome. Substance Abuse, 21(3): Simpson, D. D., & Sells, S. B., «On the effectiveness of treatment for drug abuse: An overview of the DARP research programs in the United States», Bulletin on Narcotics, vol.xxxi, 1 Ιανουάριος-Μάρτιος, 1979, σελ.3. Simpson, D.D., (2001). Modeling treatment process and outcomes. Editorial. Addiction, 96: Simpson, D.D. & Joe, G.W., (1993). Motivation as a predictor of early dropout from drug abuse treatment. Psychotherapy30, Wexler, H. K., (1995). The success of therapeutic communities for substance abusers in American prisons, Journal of Psychoactive Drugs, 27(1): Wexler, H. K., De Leon, G., Thomas, G., Kressel, D. & Peters, J., (1999). The Amity prison TC evaluation: re-incarceration outcomes, Criminal Justice Behavior, 26(2): Wexler, H. K., Prendergast, M. L., & Melinck, G. (2004). Introduction to a special issue: Correctional drug treatment outcomes Focus on California. The Prison Journal, 84, 3-7. Zule, W.A. & Desmond, D.P., (2000). Factors predicting entry of injecting drug users into substance abuse. American Journal of Drug and Alcohol Abuse, 26(2),