Πανεπιστήµιο Αιγαίου: Τµήµα Πολιτισµικής Τεχνολογίας & Επικοινωνίας Μεταπτυχιακό ίπλωµα Ειδίκευσης στην Πολιτισµική Πληροφορική

Transcript

1 Πανεπιστήµιο Αιγαίου: Τµήµα Πολιτισµικής Τεχνολογίας & Επικοινωνίας Μεταπτυχιακό ίπλωµα Ειδίκευσης στην Πολιτισµική Πληροφορική Ιωάννης Τάλλης Πολυµεσικός Οδηγός Ιεράς Μεγίστης Μονής Βατοπαιδίου Μεταπτυχιακή ιατριβή Επιβλέπων καθηγητής: Παπαγεωργίου ηµήτρης ΜΥΤΙΛΗΝΗ

2 Τριµελείς Εξεταστική Επιτροπή: Παπαγεωργίου ηµήτρης: Επίκουρος Καθηγητής Παυλογεωργάτος Γεράσιµος: Λέκτορας Σαµπανίκου Εύη: Επίκουρος Καθηγήτρια του Τµήµατος Πολιτισµικής Τεχνολογίας & Επικοινωνίας του Πανεπιστηµίου Αιγαίου 2

3 Είναι πιθανό οι περισσότερες έρευνες και εργασίες στον κλάδο της Επιστήµης στο σήµερα να συµπαρασύρονται από τα χαρακτηριστικά που εµφανίζει και τις συνθήκες που δηµιουργεί ο νέος τύπος ανθρώπου των ΜΜΕ και της σύγχρονης τεχνολογίας. Ο Homo Mass Media φαίνεται να συµπληρώνει και να ολοκληρώνει τον homo economicus και homo techonologicus. Σήµερα µε ένα τηλεχειριστήριο στο χέρι µοιάζει να µπορεί να ζει σε µια πραγµατικότητα - κατασκευή που υπερβαίνει το χώρο και το χρόνο, τα πρόσωπα και το τώρα. Μια πραγµατικότητα αποσπασµατική, χειραγωγηµένη και αντικριτική που συνηθίζει να αφαιρεί το λόγο και να αναπτύσσει λεξιλόγιο για συµβάσεις µε σταθερό και κοινό περιεχόµενο για την παγίως της επικοινωνίας Μια µοναδική διέξοδο θα αποτελούσε η προσφυγή στην ιστορία. Στην ιστορία και τον πολιτισµό. Τον πολιτισµό και τη φύση. Τη φύση και τον άνθρωπο 1 1 Grossberg L., Nelson C., Treichler P. A., Καλειδοσκόπιο. Μελέτες για τον Πολιτισµό, Εκδ. Μάγια, Θεσσαλονίκη 1992,

4 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1. Ιστορικό και Κοινωνικό Πλαίσιο...Σελ Περιγραφή Θεωρητικού Πλαίσιο ιατριβής σελ Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου - Μια Ψηφιακή Καταγραφή...Σελ Η Πρόταση Ψηφιοποίησης..... Σελ Ευχαριστίες...Σελ Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ 2.1. Τα Στάδια της Έρευνας......Σελ Συλλογή & Οργάνωση Υλικού Σελ Tο Οπτικό Μέσο Αποθήκευσης (CD-ROM) Σελ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ 3.1. Τα Προβλήµατα Υλοποίησης της Εφαρµογής σε Πρακτικό Επίπεδο...Σελ Τα Προβλήµατα Υλοποίησης της Εφαρµογής σε Ψηφιακό Επίπεδο. Σελ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ 4.1. οµή Εφαρµογής.... Σελ Περιεχόµενο Εφαρµογής: Η Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου Μοναχισµός Σελ Ιστορία Σελ Οργάνωση Σελ Αρχιτεκτονική Σελ Μνηµειακή Ζωγραφική.....,....Σελ Κειµήλια Σελ ΚΑΤΑΛΗΚΤΙΚΑ Σελ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Σελ. 90 4

5 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το Τµήµα Πολιτισµικής Τεχνολογίας και Επικοινωνίας (Τ.Π.Τ.Ε.), που εδρεύει στην Μυτιλήνη, συνδυάζει τον πολιτισµό µε τις νέες τεχνολογίες, θέτοντας ως κύριο στόχο την εξέλιξη της Ελληνικής αγοράς σύµφωνα µε τα διεθνή standards που τίθενται από την παγκόσµια κοινότητα. Το Μεταπτυχιακό Τµήµα Ειδίκευσης στην Πολιτισµική Πληροφορική του Τµήµατος Πολιτισµικής Τεχνολογίας και Επικοινωνίας του Πανεπιστηµίου Αιγαίου, ιδρύθηκε µε στόχο την προβολή πολιτιστικών δεδοµένων µε τη χρήση νέων τεχνολογιών. Πρόκειται για µια προσπάθεια συνάντησης και συνεργασίας µεταξύ Πολιτισµού και Τεχνολογίας µε τη µορφή των εφαρµογών των ηλεκτρονικών υπολογιστών στα πλαίσια της εικονικής χρήσης και αναπαράστασης. Στο Μεταπτυχιακό, αλλά και στο Προπτυχιακό πρόγραµµα του Τ.Π.Τ.Ε., αξιοποιούνται οι δυνατότητες που προσφέρουν τα νέα τεχνολογικά µέσα ως τρόποι προβολής και ανάδειξης θεµατικών ενοτήτων σχετικών µε την Πολιτιστική Κληρονοµιά. Πρόκειται για µία καινοτόµα προσέγγιση που σχετίζεται µε τους Μουσειακούς οργανισµούς, το σχεδιασµό διαδραστικών σεναρίων, την εικονική πραγµατικότητα στα πλαίσια που αυτά µπορούν να εξυπηρετούν τη δεοντολογία ενός πολιτισµικού ιδεώδους Ιστορικό και Κοινωνικό Πλαίσιο Ο γενικός χαρακτήρας του Μεταπτυχιακού ιπλώµατος Ειδίκευσης στην Πολιτισµική Πληροφορική (Μ..Ε.) διαµόρφωσε το θεωρητικό πλαίσιο της παρούσας διατριβής µε θέµα: «Η Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου Αγίου Όρους», που επιχειρεί τη γεφύρωση της αρχαιολογικής - ιστορικής - κοινωνικής γνώσης µε την διαδραστική τεχνολογική εµπειρία. Την εποχή της Αναγέννησης ο κοινωνικός διαχωρισµός ήταν ιδιαίτερα εµφανής. Αυτό συνέβαινε και στο Μεσαίωνα, όµως, στην Αναγέννηση σκόπιµα δηµιουργείται ένας πολιτισµός µιας «κλειστής elite», στον οποίο η είσοδος υπήρξε αδύνατη για την πλειοψηφία. Τα λατινικά του Μεσαίωνα σχετίζονταν µε τα λατινικά των όψιµων ρωµαϊκών χρόνων, ενώ τα λατινικά της Αναγέννησης αποτελούν τη γλώσσα µιας περιορισµένης κοινωνικής κάστας στην οποία ανήκουν οι Ουµανιστές (ανθρωπιστές) και την οποία διαχειρίζονταν η εκκλησία και η κοσµική εξουσία. Οι καλλιτέχνες κερδίζουν κατά την Αναγέννηση ειδικά προνόµια, ακριβώς επειδή τίθενται υπό την προστασία της οµάδας αυτής, και καθιστούν έτσι τους µεν εαυτούς τους ανώτερους κοινωνικά, τη δε τέχνη και κατά επέκταση την παιδεία, προνόµιο λίγων 2. Το «εφαρµοσµένο», που υποτιµήθηκε έως και τον 15 ο αιώνα, αρχίζει να γνωρίζει σταδιακή αποδοχή, µε σηµαντικό σταθµό τον 20 ο αιώνα και τις αντιλήψεις του Bauhaus για τον καλλιτέχνη που δεν πρέπει να διαχωρίζει τη θεωρία από την 2 Hauser A., Κοινωνική Ιστορία της Τέχνης, εκδ. Κάλβος, Αθήνα 1980, τ. Β, Επίσης, Beardsley M. C., Ιστορία των Αισθητικών Θεωριών, µετάφρ. Κούρτοβικ., Χριστοδουλίδης Π., εκδ. Νεφέλη, Αθήνα 1989,

6 εφαρµογή και την τέχνη από την κατασκευή 3. Αργότερα η καθιέρωση και η διεύρυνση νέων επιπέδων και εκφράσεων γνώσης οδήγησε στην εξέλιξη των θεωρητικών αντιλήψεων για τις διάφορες µορφές και εκδοχές της παιδείας, καθώς και σε µια σταδιακή ανάδειξη πρακτικών εφαρµογών της τεχνολογίας στην επιστηµονική έρευνα και στην καθηµερινή ζωή. Σήµερα, οι νέες τεχνολογίες κυριαρχούν στον εξελισσόµενο βίο, πυροδοτώντας µια σειρά νέων ερωτηµάτων, που αφορούν τις δυνατότητες χρήσης και τα όρια πειραµατισµού στα οποία µπορούν να ανταποκριθούν οι σύγχρονες κοινωνικές δοµές. Η µαζική προώθηση αλλά και «κατανάλωση» καινοτόµων προϊόντων και εφαρµογών, τις τελευταίες δεκαετίες, οδήγησε σε ένα συνεχώς διευρυνόµενο χάσµα αντιλήψεων µεταξύ των θεωρητικών αναζητήσεων στους τοµείς της τέχνης, των ανθρωπιστικών επιστηµών αλλά και των επιτευγµάτων της πειραµατικής και εφαρµοσµένης επιστήµης. Επιπρόσθετα, οι πρακτικές των ΜΜΕ οδήγησαν σε µια αναδιανοµή των ρόλων που συνδέονταν µε τις «παραδοσιακές» µορφές κοινωνικής και πολιτιστικής προβολής. Σήµερα ο έλεγχος και η διαλογή της πολιτιστικής πληροφορίας, όπως και κάθε µορφής πληροφορίας, κυριαρχείται από τα ΜΜΕ και γενικότερα από τους ανθρώπους που ελέγχουν τα σύγχρονα δίκτυα διακίνησης ειδήσεων και «κρίσεων». Στην κοινωνία της πληροφόρησης και της πληροφορίας, όλοι ελέγχονται και ελέγχουν. Η εκπαίδευση και η εκπαιδευτική διαδικασία καλούνται να προσαρ- µοστούν σε αυτό το νέο θεσµικό πλαίσιο για να µπορέσουν να παρακολουθήσουν τις σύγχρονες εξελίξεις. Η θεωρητική προσέγγιση των «Τριών Κόσµων» από τον Karl Popper, επανεισήγαγε την έννοια του «ενεργού υποκειµένου» στον χώρο. Ο K. Popper κάνει µια τριπλή διάκριση: «Αν ονοµάσουµε τον κόσµο των πραγµάτων -των φυσικών αντικειµένων- πρώτο κόσµο και τον κόσµο της υποκειµενικής εµπειρίας δεύτερο κόσµο, µπορούµε να ονοµάσουµε τον κόσµο των προτάσεων τρίτο κόσµο». Αυτό τον «κόσµο» τον περιγράφει ως εξής: «Θεωρώ ότι ο τρίτος κόσµος είναι κατά βάσιν το προϊόν του ανθρώπινου νου. Εµείς είµαστε που κατασκευάζουµε τα αντικείµενα του τρίτου κόσµου. Το γεγονός ότι τα αντικείµενα αυτά έχουν δικούς τους εγγενείς ή αυτόνοµους νόµους, οι οποίοι δηµιουργούν ανεπιθύµητα ή απρόβλεπτα απότελέσµατα δεν είναι παρά µια εκδήλωση (έστω και πολύ ενδιαφέρουσα) ενός γενικότερου κανόνος, του κανόνος ότι όλες µας οι πράξεις έχουν τέτοια απότελέσµατα» 4. Σ αυτό το πλαίσιο, η ερµηνεία της παιδείας στη σύγχρονη πραγµατικότητα, καθώς και οι κατευθύνσεις που ακολουθεί η εκπαιδευτική διαδικασία, βασίζονται σε µια κριτική αποτίµηση των «παραδοσιακών» αξιών (θεωρητικών, πρακτικών και αισθητικών) προς την κατεύθυνση της συγκρότησης νέων ιδεών, «κατασκευών» και προτάσεων που θα αξιοποιούν τα «προϊόντα του ανθρώπινου νου». Συνήθως οι άνθρωποι αξιοποιούν την κουλτούρα και την παιδεία τους, µέσα από µια διαδικασία κατασκευής και ανακατασκευής της ιστορικής και αισθητικής µνήµης, για να οδηγηθούν σχεδόν µονοπωλιακά σε µορφές, εκφράσεις και προτάσεις που σχετίζονται άµεσα αλλά και έµµεσα µε «απόλυτες» µορφές τέχνης, όπως αυτές 3 Λαµπράκη - Πλάκα Μ., Μπαουχάους, εκδ. Νεφέλη, Αθήνα 1986, 75 κ.ε. Επίσης Σαµπανίκου Ε. ηµ., Φωτογραφία και Ζωγραφική, 19 ος - 20 ος αιώνας, εκδ. Τυπωθήτω, Αθήνα 2003, 63, εκλερής Μ., Συστηµική Θεωρία, Εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα-Κοµοτηνή 1986,

7 της γλυπτικής, της µουσικής, της ζωγραφικής ή (και) του κινηµατογράφου. Έτσι συµπαρασύρονται, πολλές φορές, σε διαδικασίες «αέρινες» και «εξωτικές» µακριά από τα «γήινα» θέµατα και την ίδια την ιστορία του ανθρώπου και την εξέλιξή του. Οι προσεγγίσεις που υιοθετούν είναι (συνήθως) µονοµερείς και αποσπασµατικές. Σ αυτό το πλαίσιο, οι αναζητήσεις που αφορούν στο παρελθόν και στη «φυσική» εξελικτική διαδικασία ξεχνιούνται ή αποσιωπούνται ως ξεπερασµένες 5. Με αυτά τα δεδοµένα, η προσωπική µου συνεισφορά προς την κατεύθυνση δηµιουργίας νέων µορφών πολιτιστικής προβολής, που θα αξιοποιούν τις δυνατότητες των νέων τεχνολογιών, εστιάστηκε σε µια κριτική προσέγγιση ενός κοµβικού παραδείγµατος (case study) που αναδεικνύει µια κοινωνική διαδικασία ως πολιτιστική αναπαράσταση: Η διπλωµατική µου εργασία έχει ως στόχο να παρουσιάσει την Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου του Αγίου Όρους κάνοντας χρήση των νέων τεχνολογιών. Υιοθετώντας αυτή την επιλογή, επιδιώκω να προσεγγίσω το θέµα µου µε µια συστηµική µεθοδολογία, που θα καταγράφει ολιστικά τους «τοµείς» του συγκεκρι- µένου Μοναστηριακού συγκροτήµατος, χωρίς να παραγνωρίζει τις ιδιαιτερότητες των φαινοµένων, αλληλεπιδράσεων και σχέσεων µε την ιστορική πραγµατικότητα, την τοπική κοινωνία και τον ευρύτερο επιστηµονικό (ακαδηµαϊκό) κόσµο. Η Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου αποτελεί σύµβολο και σηµείο αναφοράς της ορθόδοξης ελληνικής χριστιανικής κοινότητας, ενώ παράλληλα, παραµένει σχετικά και συνειδητά αποστασιοποιηµένη, από την καθηµερινή πραγµατικότητα και γνώση. Η προσέγγισή µου επιδιώκει να αναδείξει τη Μονή Βατοπαιδίου ως θρησκευτική και πολιτισµική οντότητα κατά τη διάρκεια της χιλιόχρονης ιστορία της, ως επιµέρους συνεισφορά, για τη συνέχιση αλλά και διατήρηση σηµαντικών επιστηµονικών πληροφοριών. Το έναυσµα δόθηκε µε την ανάπτυξη και ολοκλήρωση της µεταπτυχιακής µου εργασίας, που πρέπει ως γνωστό, να εξυπηρετεί και προδιαγεγραµµένες απαιτήσεις. Η φαντασία όµως, κινήθηκε και επιχείρησε να καλύψει και άλλου είδους δευτερογενείς ανάγκες «εναλλακτικής» δηµιουργίας 6. «Η γεωγραφία παίζει σηµαντικό ρόλο. Η χωρική διάσταση των διεργασιών, η εγγύτητα ή η απόσταση, η γεωγραφική ποικιλία των διαφόρων τόπων, ο ιδιαίτερος χαρακτήρας και η έννοια συγκεκριµένων τόπων και περιοχών, όλα αυτά είναι ουσιώδη για τη λειτουργία των κοινωνικών διεργασιών. Όπως δεν υπάρχουν καθαρά χωρικές διεργασίες, έτσι δεν υπάρχουν και µη χωρικές. Τίποτα δεν συµβαίνει έξω από το χώρο, εκτός από το χορό των αγγέλων στο κεφάλι µιας καρφίτσας» 7 5 εκλερής Μ., Συστηµική Θεωρία, Εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα-Κοµοτηνή 1986, Κίρναν Τ., Ψυχοθεραπεία. Θεωρίες και Πρακτικές, Εκδ. Επίκουρος, Αθήνα 1977, Grossberg L., Nelson C., Treichler P. A., Καλειδοσκόπιο. Μελέτες για τον Πολιτισµό, Εκδ. Μάγια, Θεσσαλονίκη 1992, 143 7

8 1.2. Περιγραφή Θεωρητικού Πλαισίου ιατριβής Από τον McLuhan και µετέπειτα, οι µελέτες για την επικοινωνία τείνουν να αποδίδουν έµφαση στην τεχνολογική διάσταση της επικοινωνιακής διαδικασίας. Μέσα από την εξέλιξη των ποικίλων τρόπων έκφρασης, ο «ψηφιακός χώρος» αναδύθηκε ως προνοµιακό πεδίο για τη συγκρότηση νέων µορφών αναπαράστασης. Φυσικά ο «ψηφιακός χώρος», εξακολουθεί να προβάλει απλώς ένα περιεχόµενο, όπως και κάθε άλλη αναπαράσταση, οπότε υπόκειται και αυτός, στους περιορισµούς που διαµορφώθηκαν σε συνάρτηση µε ποικίλα άλλα εκφραστικά µέσα, κατά την ιστορική διαδικασία συγκρότησης του παγκόσµιου πολιτιστικού γίγνεσθαι. Επιπρόσθετα συµβάλλει και στη δηµιουργία νέων ή στην ανανέωση παλιών κοινωνικών διαστρωµατώσεων που συναρτώνται µε τις µορφές και τις δυνατότητες προςβασης σε µια νέα τεχνολογική καινοτοµία 8. Παρόλα αυτά, σήµερα µπορούµε να επωφεληθούµε από τα νέα τεχνολογικά µέσα, ιδιαίτερα σε ότι αφορά την παρουσίαση θεµατικών που συνδέονται κυρίως µε την χωρική αλλά και χρονική απεικόνιση. Η συγκεκριµένη διάσταση του χώρου, των µεθόδων και των τεχνικών που συναρτώνται µε την αναπαράστασή, έχει απασχολήσει αρκετά τις σύγχρονες θεωρητικές και µεθοδολογικές προσεγγίσεις. Μάλιστα η Καναδική θεωρία επικοινωνίας διερευνά τις χωροχρονικές διαστάσεις των σύγχρονων ΜΜΕ. Σ αυτό το πλαίσιο προβάλλει την άποψη ότι οι εκδοχές του πραγµατικού, φανταστικού ή εικονικού χώρου, στον οποίο συντελείται µια οποιαδήποτε επικοινωνία, διαµορφώνουν συγκεκριµένα νοήµατα και διαπιστώσεις. Στις διαδικασίες των πολιτιστικών τεχνολογιών, δεν περιγράφεται η οπτικοακουστική επικοινωνία, αλλά οι τρόποι µε τους οποίους η κουλτούρα λειτουργεί ως διαµεσολαβητής µεταξύ τεχνολογιών, οικονοµιών, χώρων, ακροατών, τηλεθεατών... Έτσι ακόµα και η παραγωγή κειµένων δεν µπορεί να νοηθεί πέρα από την παραγωγή και αναπαράσταση διάφορων ειδικών χώρων µε τη µορφή λόγου 9. Το βασικό θεωρητικό υπόβαθρο, της διπλωµατικής εργασίας, ακολουθεί την εξής µεθοδολογική προσέγγιση: µε τη χρήση των νέων τεχνολογιών επιδιώκω να δηµιουργήσω νέες µορφές γραφής και απεικόνισης που αποσκοπούν στην προβολή, ανάδειξη και προώθηση της βαρύτιµης πολιτισµικής κληρονοµιάς που φέρει η Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου δηµιουργώντας ένα «εικονικό» χώρο που αντανακλά (όσο είναι δυνατόν) «τόπους και τοπία» που συνδέθηκαν µε τις ιστορικές συγκυρίες κατά τη διάρκεια µιας διαχρονικής πορείας χιλίων χρόνων Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου - Μια Ψηφιακή Καταγραφή Η Μοναστηριακή Κοινοπολιτεία του ΑΓΙΟΥ ΟΡΟΥΣ αποτελεί -εκτός των άλλων- παγκόσµια, µοναδική και ανεπανάληπτη πραγµατικότητα. Πνευµατικότητα, θρησκευτικότητα, αδελφότητα, ηθική ανάταση, ασκητισµός και ανθρωπισµός στην ύψιστη έκφρασή του βιώνονται σε αυτό το µυστηριακό χώρο, που ονοµάζεται ΑΓΙΟ ΟΡΟΣ και είναι αφιερωµένο στην Παναγία. Η τελευταία αυτή αφιέρωση οδήγησε 8 Grossberg L., Nelson C., Treichler P. A., Καλειδοσκόπιο. Μελέτες για τον Πολιτισµό, Εκδ. Μάγια, Θεσσαλονίκη 1992, Σαµπανίκου Ε., Βλαχάκης Β., «Τέχνη & Τεχνολογία», Βερνίκος Ν., ασκαλοπούλου Σ., Μπαντιµαρούδης Φ., Μπουµπάρης Ν., Παπαγεωργίου. (επιµ.), Πολιτιστικές Βιοµηχανίες. ιαδικασίες, Υπηρεσίες, Αγαθά, εκδ. Κρητική, Αθήνα 2004,

9 και στην πραγµατικότητα του αποκλεισµού των γυναικών από τον Άθω και τα εκεί µοναστήρια, δηµιουργώντας έτσι το ΑΒΑΤΟ του χώρου. Το «περιβόλι της Παναγιάς», που δροµολογεί την ιστορία του στις αρχές του 10 ου αιώνα φτάνοντας στο σήµερα, αποτελεί µια απεικόνιση της παγκοσµιότητας της Ορθοδοξίας. Μοναστήρια, είκοσι στον αριθµό, όπου µένουν µοναχοί διαφόρων εθνοτήτων, µορφοποιούν το πάζλ της συγκεκριµένης κοινοπολιτείας, και συµβάλλουν στην ανάδειξη της χριστιανικής πίστης. Η σύγχρονη κοιτίδα του Χριστιανισµού µε την ιερότητα που αποπνέει µυεί στα ενδότερα της θρησκείας αποκαλύπτοντας µια άλλη προσέγγιση της ανθρώπινης ζωής. Η ιδέα της πορείας της ζωής αποτασσόµενη τα εγκόσµια και αφιερωµένη σε ιδέες κι αξίες αποµακρυσµένες τελείως από τα αγαθά του πολιτικού και οικονοµικού συστήµατος, αποτελεί πραγ- µατική πρόκληση στο σήµερα, αδιανόητη και σχεδόν ακατάληπτη, για το σηµερινό άνθρωπο της παγκοσµιοποίησης και του ατοµικισµού. Μια άλλη παράµετρος εξίσου σηµαντική και ύψιστης αξίας είναι η πολιτισµική κληρονοµιά που εµπεριέχει το ΑΓΙΟ ΟΡΟΣ, -και ως προς τον ίδιο το χώρο, αλλά και ως προς τα κειµήλια που προστατεύει, αποτελώντας ένα µοναδικό πολιτισµικό θησαυροφυλάκιο µε πολιτισµικά δεδοµένα άρτια διασωσµένα. Η πραγµατικότητα αυτή του ΌΡΟΥΣ, καθώς και η διαφοροποίησή του από τις σηµερινές αρχές και αξίες του σύγχρονου γίγνεσθαι, µαζί µε την πραγµατικότητα της πίστης και της αγιοσύνης, οδήγησε στην ιδέα αρχικά της προσέγγισής του και µεταγενέστερα στην προσπάθεια αποτύπωσης του. Στην αποτύπωση ενός ολοκληρω- µένου συστήµατος τελείως διαφοροποιηµένο ιδεολογικά, οικονοµικά, ηθικά Η ιδέα της προσέγγισης και απεικόνισης όχι ολοκλήρου του Αγίου Όρους - πώς θα ήταν βέβαια κάτι τέτοιο εφικτό;- αλλά και ενός έστω µέρους αποτέλεσε πραγµατική πρόκληση Η ευκαιρία δόθηκε µέσα από την Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου, που ως µονή σύστηµα µε «κανονικά» όρια και σύγχρονη επέτρεψε και εµπιστεύθηκε την είσοδο της τεχνολογίας και την έξοδο του πληροφορικού υλικού. Εκεί µοναχοί- άνθρωποι, αλλά και επιστήµονες άκουσαν και πίστεψαν στις δυνατότητες της αναπαράστασης και της ψηφιακής απεικόνισης όχι για τις δικές τους ανάγκες, αλλά για τις ανάγκες της διάδοσης των πολιτισµικών δεδοµένων και φυσικά όλων των άλλων, όπως η πίστη, η αγιοσύνη... Η συγκεκριµένη, λοιπόν εργασία αποτελεί το καταληκτικό µέρος µια συλλογής πολιτισµικών δεδοµένων από τη Μονή Βατοπαιδίου, στα πλαίσια των σπουδών µου στο Τµήµα της Πολιτισµικής Πληροφορικής του Πανεπιστηµίου Αιγαίου και στην προσπάθεια µεταφοράς όλων αυτών των δεδοµένων σε ψηφιακή µορφή. Σκοπός ήταν να δοθεί η δυνατότητα διάδοσης του πνευµατικού και πολιτισµικού πλούτου που ενυπάρχει εκεί Η Πρόταση Ψηφιοποίησης Ως βασικός στόχος της εργασίας Πολυµεσικός Οδηγός Ιεράς Μεγίστης Μονής Βατοπαιδίου, ορίστηκε η προβολή και η ανάδειξη του Μοναστηριού. Το Βατοπαίδι αποτελεί ιδιαίτερα σηµαντικό ιστορικό φορέα, που χρήζει προσοχής, αφού άλλωστε είναι και το δεύτερο στην ιεραρχία του Άγιου Όρους. Εκτιµάται ότι η ιστορία του ανέρχεται στα 1600 χρόνια περίπου, από την εποχή του Μεγάλου Θεοδόσιου, ενώ 9

10 την τελική του µορφή παίρνει το 985. Καθίσταται έτσι, εξαιρετικής αξίας και σηµασίας. Για την εργασία επιλέχθηκε η χρήση των νέων τεχνολογικών µέσων και των ευρύτερων εφαρµογών που µπορούν να παραχθούν. Μια πολυµεσική εφαρµογή σχεδιάσθηκε και ολοκληρώθηκε στα πλαίσια της παραπάνω προβολής. Συνδυάζοντας κείµενο, φωτογραφίες, βίντεο και εικονικές περιηγήσεις ο χειριστής της εφαρµογής, έχει τη δυνατότητα να αντλήσει πληροφορίες για τον µοναχισµό, την ιστορία, την οργάνωση, την αρχιτεκτονική, τη µνηµειακή ζωγραφική και τον κειµηλιακό πλούτο της Ιεράς Μεγίστης Μονής Βατοπαιδίου. Συνοδευτικό της πολυµεσικής εφαρµογής είναι το παρόν κείµενο, στο οποίο υπάρχουν καταχωρηµένες πληροφορίες που περιγράφουν αναλυτικά τον τρόπο διεξαγωγής της έρευνας, της µεθοδολογίας και όλων των υπόλοιπων στοιχείων που καθιστούν την µεταπτυχιακή εργασία ολοκληρωµένη και επιστηµονικά άρτια. Το κείµενο της διατριβής χωρίζεται σε έξι κεφάλαια. Το πρώτο είναι αυτό της εισαγωγής και περιέχει πληροφορίες για τον τρόπο µε τον οποίο η εφαρµοσµένη τεχνολογία ενσωµατώθηκε ως επιστηµονικό πεδίο στην εκπαιδευτική διαδικασία. Το δεύτερο αναφέρεται στην έρευνα και στην συλλογή δεδοµένων που απαιτούνταν για την υλοποίηση της πολυµεσικής εφαρµογής. Το τρίτο σχετίζεται µε τα προβλήµατα που αντιµετωπίστηκαν, τόσο σε πρακτικό αλλά και σε ψηφιακό επίπεδο, για την υλοποίηση της εφαρµογής. Το τέταρτο αναπτύσσει διεξοδικά το περιεχόµενο του πολυµορφικού δίσκου ενώ το πέµπτο παραθέτει τα συµπεράσµατα που προέκυψαν από την διεξαγωγή της παρούσης µεταπτυχιακής διατριβής. Τέλος το έκτο αναφέρεται στη βιβλιογραφία που χρησιµοποιήθηκε προκειµένου να διεκπεραιωθεί ορθά και επιστηµονικά τεκµηριωµένα η εν λόγω εργασία. Σε όλο το περιεχόµενο της εργασίας µου προσπάθησα να προβάλλω και να τονίσω την ιδιαιτερότητα, αγάπη, παράδοση, ιστορία, πολιτισµό και πνευµατικότητα που συγκεντρώνει η Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου της Ιεράς Κοινότητας Χερσονήσου Άθω Ευχαριστίες στον καθηγητή µου Θωµά Μαυροφίδη, που ήταν πάντα εκεί για όλα και ιδιαίτερα για τον προγραµµατισµό στο ηµήτρη Παπαγεωργίου, καθηγητή µου και επόπτη, που συνέβαλλε στα µέγιστα µε τις ιδέες, τη στήριξη και την καθοδήγηση στην Εύη Σαµπανίκου, καθηγήτρια µου, που συνέβαλλε στην επίβλεψη του κειµένου στον Γεώργιο Λυσσαρίδη, που υποστήριξε την ιδέα και συνέβαλλε παραχωρώντας υλικό, σχετική βιβλιογραφία, και πολλά άλλα στην Αδελφότητα της Ιεράς Μεγίστης Μονής Βατοπαιδίου, που αγκάλιασαν την προσπάθεια και εµπιστεύθηκαν τις προθέσεις και το στόχο της συγκεκρι- µένης µεταπτυχιακής εργασίας τέλος σε όλους εκείνους, που µε τον τρόπο τους συνέβαλλαν στην ολοκλήρωση όλης αυτής της αναπαραστατικής προσπάθειας. 10

11 Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Τα στάδια της Έρευνας Οι έρευνες διαµορφώνονται κατά την υλοποίηση της αντίστοιχης διαδικασίας, παρόλο που το αρχικό νοηµατικό πλαίσιο (προ)καθορίζει συνήθως το περιεχόµενο, τα συµπεράσµατα και την επιστηµονική αξιολόγηση των (τελικών) προβαλλόµενων δεδοµένων. Για πολλούς επιστήµονες η ερευνητική διαδικασία συνδέεται άρρηκτα µε ένα «κλασσικό» κλειστό ερωτηµατολόγιο, που επιβεβαιώνει τον ερευνητή και τις φιλοδοξίες του, ενισχύοντας παράλληλα, τον υπολογισµό του «µέσου όρου» και των στατιστικών δεδοµένων. Σύµφωνα µε τη δική µου οπτική, µια ερευνητική διαδικασία, που αποσκοπεί σε µια παρουσίαση, πρέπει να ανταποκρίνεται και να αντικατοπτρίζει τη δοµή και τη µορφολογία του θέµατος, χωρίς απαραίτητα να είναι άµεσα συνδεδεµένη µε το µαθηµατικό ντετερµινισµό και τα στατιστικά δεδοµένα. Η αναπαράσταση και η εξοµοίωση της επιτόπιας πραγµατικότητας είναι µια βαθιά συµβολική διαδικασία, που έχει τη δύναµη να αντικατοπτρίσει ικανοποιητικά όλο το ιστορικό γίγνεσθαι: ο χώρος του πολιτισµού καταγράφεται, αλλά δεν αριθµοποιείται. Για την υλοποίηση της συγκεκριµένης µεταπτυχιακής διατριβής χρειάσθηκαν 9 µήνες ουσιαστικής εργασίας σε καθηµερινή βάση και διάρκειας άνω των 6 ωρών ηµερησίως. Μετά την επιλογή του θέµατος, ένα πολύπλοκο σύστηµα παραγόντων, που αφορούσε σε δεδοµένα και εµπλεκόµενους τοµείς, ενεργοποιήθηκε, για τη δρο- µολόγηση και ολοκλήρωση του ερευνητικού τοµέα. Πρόκειται για ένα σύνολο ανθρώπων και ενεργειών που απαιτούσαν συστηµατική προσέγγιση και προσπάθεια, για την συνέχεια της επόµενης διαδικασίας. Παράλληλα µε τις δυσκολίες που αντι- µετώπιζα, λόγω του «δυσπρόσιτου συστήµατος προσέγγισης», ο σχεδιασµός και η διαµόρφωση της ερευνητικής πρότασης εξελίσσονταν σε επίπεδο καταγραφής, βιβλιογραφικής έρευνας, καταχώρησης και επιλογής µοναστηριακού υλικού, επεξεργασίας τρόπου παρουσίασης, ανάδειξης κ.ο.κ. Η συλλογή βιβλιογραφίας στο αρχικό της στάδιο, ήταν άµεση και καθοριστική. Με την Βοήθεια του κ. Γεώργιου Λυσαρίδη κατάφερα να συγκεντρώσω όλες τις απαραίτητες πληροφορίες για το περιεχόµενο του πολυµορφικού δίσκου, κατόπιν χορήγησης ενός αξιοσηµείωτου αριθµού βιβλίων από την προσωπική βιβλιοθήκη του ιδίου. Ένας δεύτερος στόχος, σε σχέση µε την παροχή δεδοµένων, αποτέλεσε το κέντρο διατήρησης Αγιορείτικης κληρονοµιάς (Κε..Α.Κ.). Το Κε..Α.Κ. εδρεύει στο υπουργείο Μακεδονίας Θράκης και είναι υπεύθυνο για την διαχείριση της πολιτισµικής κληρονοµιάς του Αγίου Όρους. Τα θεωρητικά διλήµµατα και οι αναζητήσεις στον ακαδηµαϊκό χώρο, χρειάστηκε να «δοκιµαστούν» σε συνάρτηση µε τον ανθρώπινο παράγοντα. Όσο τα «εµπλεκόµενα» άτοµα αυξάνονταν, τόσο αυξανόταν και ο βαθµός δυσκολίας συλλογής δεδοµένων. Ο καθένας καθοριζόταν από τις δικές του αναστολές, που ως ένα σηµείο ήταν κατανοητές. Πρόσθετη δυσκολία, αλλά µε ιδιαίτερη βαρύτητα, αποτελεί ο τρόπος πρόσβασης στην αποµακρυσµένη περιοχή λειτουργίας του Μοναστηριού. Λόγω των περιορισµένων επισκέψεων στην Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου Αγίου Όρους, η 11

12 οργάνωση των µετακινήσεων καθώς και ο ακριβέστατος σχεδιασµός απαιτούσε πολύωρη αλλά και απαραίτητη εργασία, ώστε να υλοποιηθούν τα επιµέρους τµή- µατα του αρχικού ερευνητικού στόχου κατά τη διάρκεια της επίσκεψης στη Μονή. Την κούραση από τις προκαταρκτικές δυσκολίες πρόσβασης ανέστειλε η συνάντηση µου µε τους µοναχούς της Ιεράς Μεγίστης Μονής Βατοπαιδίου. Οφείλω να επισηµάνω πως κατά τη διάρκεια της επίσκεψης στη Μονή δεν δηµιουργήθηκε κανένα απολύτως πρόβληµα. Η αποδοχή από την αδελφότητα ήταν πλήρης και τα συναισθήµατα που αισθάνθηκα ιδιαίτερης αγάπης και πνευµατικότητας. Η πρόσβαση στο αρχειακό υλικό υπήρξε άµεση και η υποστήριξη των πατέρων καθοριστική. Υποστήριξη σε σχέση µε την άδεια λήψης φωτογραφιών στους χώρους του Μοναστηριακού συγκροτήµατος Θα ήθελα ακόµα να αναφερθώ και να ευχαριστήσω ιδιαίτερα τον αρχιµανδρίτη και καθηγούµενο της Ιεράς Μεγίστης Μονής Βατοπαιδίου Εφραίµ, που µε την βοήθεια του, µου δόθηκε η ευκαιρία να έχω πρόσβαση σε όλες τις πηγές πληροφορίας, φέρνοντας έτσι σε πέρας ένα µεγάλο κοµµάτι της ερευνητικής µου δουλείας. Η συνεισφορά του ήταν καθοριστική, όχι µόνο λόγω στήριξης στην παραχώρηση δεδοµένων και άδειας λήψης φωτογραφικού υλικού, αλλά κυρίως διότι µέσα από την αγάπη του, µου προσέφερε την ευκαιρία να έρθω κοντά σε ένα τόσο σηµαντικό θέµα, την πνευµατικότητα Συλλογή & Οργάνωση Υλικού Για την συγκεκριµένη µεταπτυχιακή εργασία επιλέχθηκε η ανάπτυξη µιας πολυµεσικής εφαρµογής (CD-ROM) καθώς και η συγγραφή ενός συνοδευτικού κειµένου. Πρόκειται για µια εφαρµογή που ως βασικό στοιχείο της έχει τη διάδραση ενός Η / Υ µε τους πιθανούς χρήστες. Μέσα από την εφαρµογή η συλλογή της πληροφορίας παρέχεται µε τους εξής τρόπους: 1. Κείµενο 2. Φωτογραφία 3. Εικονική περιήγηση 4. Βίντεο 1. Κείµενο: Τα βιβλιογραφικά στοιχεία προέρχονται από εκδόσεις, παλιές και σύγχρονες, βιβλίων του ιδίου του Μοναστηριού που υπάρχουν σήµερα στην βιβλιοθήκη του Βατοπαιδίου. Τα δεδοµένα που προέκυψαν από τα παραπάνω βιβλία, καταγράφηκαν και σταχυολογήθηκαν, µε στόχο την επιλογή και ανάδειξη των ουσιαστικότερων αποσπασµάτων που διαµόρφωσαν και τις παρουσιαζόµενες κατηγορίες της εφαρµογής. Το τελικό αποτέλεσµα ήταν περίπου 70 σελίδες κειµένου να συνοδεύουν επεξηγηµατικά τις επιµέρους κατηγορίες που στον αριθµό ανέρχονται στις 65. Η δοµή και η κατηγοριοποίηση των επιλογών αλλά και της πληροφορίας, που αναπτύσσεται στην εφαρµογή, διαµορφώθηκε µε τέτοιο τρόπο, ώστε η προςπέλαση από τον χρήστη να είναι άµεση. 2. Φωτογραφία: Η πολυµεσική εφαρµογή για την Ιερά Μεγίστη Βατοπαιδίου, φωτογραφικά αναπτύσσεται σε δύο ενότητες. Στις φωτογραφίες που συνοδεύουν το κείµενο της παρουσίασης και στις φωτογραφίες που σχηµατοποιούν την εικονική περιήγηση. Από το φωτογραφικό αρχείο της Μονής επιλέγηκαν φωτογραφίες που στο µεγαλύτερο ποσοστό «καλύπτουν» την πρώτη ενότητα. Αυτές ανέρχονται στον 12

13 αριθµό των 421 ενώ ακόµα 137 ψηφιοποιήθηκαν σε υψηλή ανάλυση από εµένα, µε στόχο την συµπλήρωση της πρώτης ενότητας. Σχετικά µε το αρχείο της εικονικής περιήγησης, µορφοποιήθηκε και ολοκληρώθηκε µε τη λήψη προσωπικών φωτογραφιών. Οι φωτογραφίες αυτές ανέρχονται στις 1654, ενώ για την υλοποίηση της εικονικής πραγµατικότητας επελέγησαν 903 από αυτές. 3. Εικονική περιήγηση: Ο χειριστής της εφαρµογής, κάνοντας χρήση της εικονικής περιήγησης, έχει τη δυνατότητα να µεταφερθεί εικονικά σε όλο το Μοναστηριακό σύµπλεγµα, εκτός των εσωτερικών χώρων -µη συµπεριλαµβανο- µένων των χώρων του σκευοφυλακίου (µουσείο) και της τράπεζας, της Ιεράς Μονής Μεγίστης Βατοπαιδίου. Χρησιµοποιώντας τον Η/Υ παρέχεται η δυνατότητα στο χρήστη, περιήγησης - ξενάγησης τόσο στον εξωτερικό όσο και στον εσωτερικό περίβολο της Μονής Βατοπαιδίου. Η περιήγηση ξεκινά από την παραλία και συνεχίζει ευθεία ως το Μοναστήρι και τους περαιτέρω τόπους. Για τον προσανατολισµό του χρήστη στον χώρο, χρησιµοποιούνται λεζάντες και η κάτοψη του Μοναστηριακού συγκροτήµατος. Οι λεζάντες ενηµερώνουν για την χωρική ενότητα στην οποία βρισκόµαστε κάθε φορά, ενώ µέσα από την κάτοψη, παρατηρώντας την αντίστοιχη ενεργοποιηµένη διαδροµή, µπορούµε να αντιλαµβανόµαστε το ακριβές σηµείο θέσης. Επίσης χρησιµοποιώντας την κάτοψη, µπορούµε να επιτύχουµε ταχεία µετάβαση σε αποµακρυσµένα µέρη. Βασικός στόχος του αρχείου της εικονικής περιήγησης είναι η προσοµοίωση της πραγµατικότητας. Χρησιµοποιώντας το, δίνεται στο χρήστη η δυνατότητα της θέασης µέρους της Ιεράς Μεγίστης Μονής Βατοπαιδίου καθώς και της ιδιαίτερης ατµόσφαιρας που αποπνέει. Έτσι επιτυγχάνεται µία βιωµατική εµπειρία συγκροτώντας µια ειδική σηµειωτική του οπτικού υλικού, που «µεταφράζεται» ως (µερική έστω) αναπαράσταση του πραγµατικού χώρου και χρόνου. 4. Βίντεο: Στην εφαρµογή για το Βατοπαίδι υπάρχει εισαγωγικό βίντεο που σχεδιάστηκε και υλοποιήθηκε µε σκοπό να µας εντάξει στην θεµατική ενότητα της µεταπτυχιακής εργασίας. Πρόκειται για ένα οπτικό αλλά και ακουστικό υλικό που µας παρέχει στοιχεία µε τη µορφή της αφήγησης και της κινούµενης γραφιστικής. Οι πληροφορίες σχετίζονται µε την περιοχή του Αγίου Όρους, την εµφάνιση της µοναχικής ζωής και την ίδρυση της Ιεράς Μεγίστης Μονής Βατοπαιδίου. Συγκεκριµένα κατά τη διάρκεια της αφήγησης απεικονίζεται η χερσόνησος του Άθω καθώς και επιπρόσθετη πληροφορία, αντίστοιχη κάθε φορά µε το σηµείο της ηχητικής παρουσίασης. Λόγω υπερβολικού όγκου, κυρίως βιβλιογραφικών δεδοµένων αλλά και φωτογραφικού υλικού, που πηγάζει από την µακρόχρονη ιστορία του Μοναστηριού, αναγκαίο κρίθηκε η οργάνωση του υλικού να ξεπερνά την «καθορισµένη» δοµή που απαιτείται για την διεκπεραίωση ενός «κοινότυπου» θέµατος. Απαιτήθηκε ιδιαίτερη ερευνητική προεργασία καθώς και βιβλιογραφική µελέτη. Ιδιαίτερα καλός απαιτούνταν να είναι ο συντονισµός και η διατήρηση αρχείων µε απώτερο στόχο τη σωστή εξέλιξη και υλοποίηση της πολυµεσικής εφαρµογής. Συνεχείς κατηγοριοποιήσεις και ανασυγκροτήσεις, είχαν ως σκοπό τους, τη σωστή ενηµέρωση, εύρεση και ασφάλεια του ψηφιακού υλικού. Αρκεί να αναφερθεί ότι ο όγκος των δεδοµένων της εφαρµογής µπορεί να απασχολήσει κάθε χρήστη για περίπου 1-5 ώρες ανάλογα µε το επίπεδο εµβάθυνσης στην πληροφορία. 13

14 2.3. Tο Οπτικό Μέσο Αποθήκευσης (CD-ROM) Χρησιµοποιώντας το κατάλληλο σενάριο παρουσίασης, σε έναν ψηφιακό οπτικό δίσκο αποθήκευσης δεδοµένων (CD-ROM), επιτυγχάνεται δυναµική προςπέλαση και µεταφορά της πληροφορίας στο χρήστη. Το επίπεδο πρόσβασης στα δεδοµένα είναι πιο προσιτό από οποιοδήποτε άλλο µέσο. Ο χρήστης έχει τη δυνατότητα να διαδρά µε το σύστηµα της εφαρµογής, καταφέρνοντας µέσα σε ελάχιστο χρόνο να αντιλαµβάνεται τον όγκο αλλά και το βάθος της πληροφορίας. Στη συγκεκριµένη περίπτωση, σκοπός ήταν η συµπύκνωση της πληροφορίας στο πλαίσιο µιας πολιτιστικής αναπαράστασης που ως απώτατο στόχο είχε την απόδοση και µεταφορά των δεδοµένων µε τον ταχύτατο δυνατό αλλά παράλληλα και ουσιαστικό τρόπο. Σ αυτό το πλαίσιο, η ευκολία χρήσης και διάδρασης, συνδυάζονται µε την κειµενική πληροφορία αλλά και µε την ποιότητα της εικόνας, για να τονίσουν τη σηµασία του αναδεικνυόµενου θέµατος, υπηρετώντας την προβολή του Μοναστηριού. Χρησιµοποιώντας την εφαρµογή, το µεµονωµένο άτοµο µπορεί να δροµολογήσει µια σειρά επιλογών. Για παράδειγµα, µπορεί να επιλέξει ή να παρακάµψει πληροφορίες για την ιστορία, την αρχιτεκτονική, τον κειµηλιακό πλούτο Ουσιαστικά πρόκειται για ένα πολυκλαδικό οδηγό που χρησιµοποιεί τις δυνατότητες των νέων τεχνολογιών µε στόχο την άµεση µετάδοση και εµπέδωση της πληροφορίας. Χρησιµοποιούνται οι αρχές της επιστήµης και της τεχνολογίας, σε σχέση µε την διαχείριση των δεδοµένων, για την κατανόηση και την εφαρµογή του προβαλλόµενου «υλικού», ενώ αναδεικνύεται η βαρύτιµη πολιτισµική κληρονοµιά του τόπου µας που διαφυλάσσει για αιώνες τώρα, το Ιερό Μοναστήρι. Τα στοιχεία της ορθής και τεκµηριωµένης πληροφορίας, του σχεδιασµού, του εντυπωσιασµού, της διάδρασης της κινούµενης εικόνας, των εφφέ, των πανοραµικών λήψεων, των φωτογραφιών και οι δυνατότητες ελέγχου και πειραµατισµού µέσω του οπτικού υλικού που µπορούν να επιτευχθούν µε τη χρήση των νέων τεχνολογιών, µεταφέρουν το χρήστη σε ένα εικονικό περιβάλλον που δηµιουργήθηκε µε στόχο την ανάδειξη αλλά και µεταφορά της ιδιαίτερης ατµόσφαιρας που αποπνέει η Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου Αγίου Όρους ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ Τα Προβλήµατα Υλοποίησης της Εφαρµογής σε Πρακτικό Επίπεδο Οι δυσκολίες για την υλοποίηση ενός πολυµεσικού συστήµατος για ένα τόσο σηµαντικό αλλά και ογκώδες θέµα, όπως αποτελεί η Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου, κυµαίνονται σε πολλά επίπεδα. Ο τόπος του Αγίου Όρους είναι ένας ξεχωριστός χώρος, αποµακρυσµένος πλήρως από τα εγκόσµια µε αποτέλεσµα να απαιτεί ιδιαίτερες ικανότητες και «λεπτότητα» σε σχέση µε την διαχείριση και προβολή του. Οι πρακτικές επιλογές όσο αφορά τον τρόπο παρουσίασης, το φωτογραφικό υλικό, τις επιλογές πλοήγησης, το κείµενο αποτέλεσαν στοιχεία ιδιαίτερου προβληµατισµού και αποφάσεων. Για την διεκπεραίωση του συγκεκριµένου project απαιτούνταν ακριβής χρονοπρογραµµατισµός µεταξύ πολλαπλών παραγόντων. Σε πρώτο επίπεδο έπρεπε να 14

15 υπάρχει η ανάλογη καθοδήγηση από τον επιβλέποντα καθηγητή, εν συνεχεία να αποφασίζονται οι σχεδιαστικές λύσεις, ενώ σε τελικό στάδιο, καθοριστική ήταν η βοήθεια ενός ακόµα καθηγητή, ο οποίος καθοδηγούσε στον προγραµµατισµό-κώδικα της εφαρµογής. Επόµενο είναι ο συντονισµός αυτής της παραγωγικής διαδικασίας να είναι χρονοβόρος και επίπονος Τα Προβλήµατα Υλοποίησης της Εφαρµογής σε Ψηφιακό Επίπεδο Η υλοποίηση της συγκεκριµένης πολυµεσικής εφαρµογής ήταν εξαντλητικά δύσκολη. Η δηµιουργία τέτοιων πακέτων λογισµικού απαιτεί οµάδα εργασίας αρκετών µελών µε ξεχωριστές αρµοδιότητες ο καθένας. Είναι ευνόητο ότι απαραίτητη κρίνεται η ύπαρξη ενός κειµενογράφου, σχεδιαστή, προγραµµατιστή αλλά και φωτογράφου. Στην συγκεκριµένη περίπτωση όλες οι παραπάνω αρµοδιότητες επιτεύχθηκαν µόνο από έναν άνθρωπο, γεγονός που «ανεβάζει» εξαιρετικά τον πήχη δυσκολίας της υλοποίησης του πολυµεσικού συστήµατος. Για την εκπόνηση ενός project αυτής της ποιότητας, απαραίτητη κρίνεται, η συνεργασία πολλών προγραµµάτων (software). Το word για την συγγραφή των κειµένων, το Corel και το Illustrator για το σχεδιασµό, το Photoshop για την επεξεργασία των φωτογραφιών, το Stitcher για τη δηµιουργία των εικονικών περιηγήσεων, το Flash για την δηµιουργία των κινούµενων γραφικών και το Director για την υλοποίηση της εφαρµογής. Απαιτείται επίσης, σωστός χρονοπρογραµµατισµός και κατανοµή εργασιών µε απώτερο στόχο την οµαλή διεξαγωγή της εφαρµογής µε τη βοήθεια των παραπάνω προγραµµάτων. Κάθε ένα από αυτά τα λογισµικά, έχει τις ιδιαιτερότητες του και απαιτεί εάν όχι τον τέλεια, τουλάχιστον πολύ καλή χειριστική γνώση για την αποφυγή σηµαντικών λαθών που αργότερα θα δηµιουργήσουν προβλήµατα στην υλοποίηση της πλατφόρµας. Προϋποθέτονται συγκεκριµένες εξαγωγές αρχείων, που ως στόχο έχουν τη µέγιστη δυνατή συνεργασία µε τα υπόλοιπα προγράµµατα καθώς και την αποφυγή επιπλοκών στις διαφορετικές εκδόσεις Η / Υ. 15

16 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ οµή Εφαρµογής ΜΟΝΑΧΙΣΜΟΣ: ΝΟΗΜΑ ΙΕΡΑΡΧΙΑ ΤΥΠΙΚΟ ΒΙΟΣ ΑΓΙΟΙ & ΑΓΙΑ 1. ΟΙ ΑΓΙΟΙ ΤΗΣ ΜΟΝΗΣ 2. ΘΑΥΜΑΤΟΥΡΓΕΣ ΕΙΚΟΝΕΣ 3. ΑΓΙΑ ΛΕΙΨΑΝΑ ΙΣΤΟΡΙΑ: Ι ΡΥΣΗ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟ ΟΣ 1. Πρώτη περίοδος 2. εύτερη περίοδος ΝΕΟΤΕΡΟΙ ΧΡΟΝΟΙ ΑΘΩΝΙΑ Α ΣΧΟΛΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΣΚΗΤΕΣ ΜΕΤΟΧΙΑ 1. ΕΛΛΑ Α 2. ΒΑΛΚΑΝΙΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ: ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑ ΠΕΡΙΒΟΛΟΥ 1. ΤΕΙΧΗ & ΠΥΡΓΟΙ 2. ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΚΤΗΡΙΑ 3. ΚΑΘΟΛΙΚΟ 4. ΤΑΦΟΣ ΚΤΗΤΌΡΩΝ 5. ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΚΤΗΡΙΑ 6. ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΠΑΡΕΚΚΛΗΣΙΑ 7. ΝΕΟΤΕΡΑ ΚΤΗΡΙΑ ΕΞΩΤΕΡΙΚΑ ΚΤΙΣΜΑΤΑ ΜΝΗΜΕΙΑΚΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ΨΗΦΙ ΩΤΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΕΣ ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΕΣ ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΕΣ ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΕΣ 16

17 ΚΕΙΜΗΛΙΑ ΕΙΚΌΝΕΣ 1. ΒΥΖΑΝΤΙΝΕΣ 2. ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΕΣ ΧΡΥΣΟΚΕΝΤΗΜΑΤΑ 1. ΕΠΙΤΑΦΙΟΙ 2. ΑΕΡΕΣ 3. ΩΜΟΦΟΡΙΑ 4. ΦΕΛΟΝΙΟ 5. ΕΠΙΤΡΑΧΗΛΙΑ 6. ΕΠΙΜΑΝΙΚΙΑ 7. ΕΠΙΓΟΝΑΤΙΑ 8. ΖΩΝΕΣ & ΠΟΡΠΕΣ 9. ΠΟ ΕΕΣ 10. ΠΥΛΕΣ 11. ΛΑΒΑΡΑ ΜΙΚΡΟΤΕΧΝΙΑ 1. ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ 2. ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΗ & ΑΛΛΗ ΞΥΛΟΓΛΥΠΤΑ 1. ΤΈΜΠΛΑ 2. ΕΠΙΠΛΑ ΧΑΡΑΚΤΙΚΑ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ 1. ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΑ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΑ 2. ΜΟΥΣΙΚΑ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΑ 3. ΕΝΤΥΠΑ ΑΡΧΕΙΟ 1. ΕΛΛΗΝΙΚΟ 2. ΡΟΥΜΑΝΙΚΟ 3. ΤΟΥΡΚΙΚΟ 4. ΣΛΑΒΙΚΟ 17

18 4.2. Περιεχόµενο Εφαρµογής: Η Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου Μοναχισµός Ο Μακάριος Γέροντας Ιωσήφ, Ο πνευµατικός γενάρχης της νέας αδελφότητας της Μονής Βατοπαιδίου Ο µοναχισµός δεν στοχεύει σε τίποτα άλλο παρά µόνο εις την µίµηση του Χριστού και στην εν Χριστό ζωή, χωρίς να είναι αυτοσκοπός. Ο µοναχισµός είναι η οδός, µέσα από την οποία, δηµιουργούνται οι κατάλληλες συνθήκες για την θεραπεία των ψυχικών πληγών µακριά από τα αίτια που προκαλούν την πτώση στην αµαρτία. Ο µοναχισµός, ιδιαίτερα ο κοινοβιακός είναι η συνέχεια της ζωής των πρώτων χριστιανών στους οποίους τα πάντα ήταν κοινά 10. Με την ίδρυση του µοναχισµού, από θεσµική και νοµοθετική µορφή, 16 και πλέον αιώνες πριν, υπάρχει η κοινωνία των αδελφών που συµβιώνουν µαζί µε τον Κύριο. Οι µοναχοί θέτουν και παραδίδουν τους εαυτούς τους καθ ολοκληρίαν στον πνευµατικό Γέροντα, που έχει το πνεύµα του θεού και την σοφία διάκριση χάρη ειρήνη, αγάπη και κάθε αρετή που πηγάζει από τον ίδιο τον κύριο. Με την απόλυτη υπακοή νεκρώνουν την θέληση, την γνώση, την υπερηφάνεια προς οµοίωσην της ζωής του Χριστού. ια µέσου δε του υποτακτικού βρίσκεται «εις τόπον και τύπον Χριστού». Σύµφωνα µε τα λόγια του Γέρων Ιωσήφ (µοναχός στο Βατοπαίδι) «Θα ιδής τον υποτακτικόν διακονούνται τους αδελφούς αυτού ως αυτόν τον Κύριον. Εργαζόµενος εν τω αρχονταρικίω, τη τραπέζη και αλλού, εν φιλαδελφία και αγάπη κατά την προσταγήν του πατρός αυτού, υποτάσσει ουχί εξωτερικώς αλλά εσωτερικώς του εαυτού φρόνηµα εις το φρόνηµα του ενάρετου πατρός, και δια του µυστηρίου της υπακοής και της προσευχής αποκρούει πάσαν εµπαθή κίνησιν της ψυχής 10 Γέρων Ιωσήφ, µοναχός Βατοπαιδινός, «Μοναχισµός: Μίµηση Χριστού», Παπάγγελος Ι. (επιστ. συµβ.), Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου. Παράδοση - Ιστορία - Τέχνη, εκδ. Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου, Άγιον Όρος 1996, τ. Α, 39-40, στο εξής: Μονή Βατοπαιδίου

19 (φιλαυτίαν, θυµόν, παρρησίαν κτλ.) εξ οιασδήποτε προφάσεως ανερχοµένην» µέχρι της τελεί της ψυχής. Ο µοναχισµός είναι ζωή διαρκούς µετάνοιας, στις λατρευτικές συναντήσεις στην ώρα της προσευχής, βλέπει τις ψυχές µε βεβαρηµένες πρώην αµαρτίες και για αυτό γεµάτες νοσηρή κατάθλιψη και τις απελευθερώνει µετά από τις διάφορες εν µυστηρίο λειτουργίες. Με την βοήθεια του Αγίου Πνεύµατος βλέπει κανείς την επιτυχή συµβίωση διαφόρων ανθρώπων, πρώτος είναι «ο πάντων έσχατος και πάντων διάκονος» Το κοινόβιο ονοµάζεται επίγειος ουρανός πού έχει έναν αναστάσιµο χαρακτήρα αγάπης και παρότι βρίσκεται σε αυτόν τον κόσµο δεν είναι από αυτόν 11. Νόηµα Σύµφωνα µε τα λόγια του Γέροντα Ιωσήφ (Βατοπαιδινού µοναχού) «Είς περιωρισµένον πήλινον σκεύος, το ανθρώπινον, ευρίσκεται εγκλωβισµένον θαυµάσιον µυστήριον, το οποίο µετά δυσκολίας δυνάµεθα να προσεγγίσωµεν. Τούτο είναι το πνεύµα του ανθρώπου, δια του οποίου αντιλαµβάνεται ούτος κατά δύναµιν τον περιβάλλοντα αυτόν υλικόν κόσµον. Το πνεύµα του ανθρώπου δεν αντικειµενοποιείται, όπως η ύλη, η δε ύπαρξις του δεν συλλαµβάνεται διά των αισθήσεων». Ο άνθρωπος κατ εικόνα και καθοµοίωση θεού έχει να αντιµετωπίσει τουλάχιστον δύο συγκεκριµένες συνθήκες. Τον περιορισµό του πνεύµατος και της ύλης αλλά και την ίδια του τη ζωή. Ο σύγχρονος άνθρωπος αισθανόµενος το µεγάλο κενό µετά την απώλεια των πρωτόπλαστων προσπαθεί µονίµως για την αναπλήρωση του. Μέγα στόχος θεωρείται και επίτευξη η προσπάθεια υπέρβασης της µάζας µε την µεγαλοφυΐα ή πρωτοτυπία του. έσµεος της υλοφροσύνης και της µαταιότητας εγκλωβισµένος στα δεσµά του χρόνου και του χώρου, αδυνατεί να ασχοληθεί µε κάτι υπερχρονικό, υπερτοπικό, αιώνιο. Ο εγκωσµιοκράτης ουµανιστής ερµηνεύει την έννοια της αθανασίας µέσα από τα αισθητήρια του. Φαίνεται όµως ότι η αναζήτηση δεν έπαψε να υπάρχει ποτέ, είτε λόγω του θεοειδούς χαρακτήρα του πνεύµατος του ανθρώπου είτε λόγω νοσταλγίας µιας ύπαρξης εις το άπειρο που φυσικά του ανήκει. Σαφώς λοιπόν µετά από όλα αυτά κρίνεται αναγκαία, για κάποιους τουλάχιστον ανθρώπους, η αναζήτηση του Θεού µέσα από µια διαφορετική από τα εγκόσµια ζωή, µέσα από τον µοναχισµό 12. Ιεραρχία Η διοίκηση της Μονής Βατοπαιδίου, όπως και των άλλων µονών, επιτελείται από τον καθηγούµενο και των προϊσταµένων αυτής. Οι προϊστάµενοι της Μονής αποτελούν τη λεγόµενη «γεροντία», δηλαδή την Ιερά Σύναξη της Μονής. Ο καθηγούµενος µαζί µε 2 επιτρόπους αποτελούν την εκτελεστική εξουσία των απόφάσεων της γεροντίας και τη διαχειριστική αρχή του κοινοβίου. Ο εσωτερικός κανονισµός του Μοναστηριού, ρυθµίζει τις λεπτοµέρειες και τους τύπους της διοίκησης αλλά και τις συνάξεις είτε αυτές είναι υποχρεωτικές ή και έκτακτες. 11 Γέρων Ιωσήφ, µοναχός Βατοπαιδινός, «Μοναχισµός: Μίµηση Χριστού», Μονή Βατοπαιδίου 1996, τ. Α, Γέρων Ιωσήφ, µοναχός Βατοπαιδινός, «Μοναχισµός: Μίµηση Χριστού», Μονή Βατοπαιδίου 1996, τ. Α,

20 Ο καθηγούµενος, ο οποίος είναι αιρετός, εκλέγεται µια και µοναδική φορά από τα µέλη της µοναστικής κοινότητας που έχουν δικαίωµα ψήφου. Από την στιγµή της εκλογής του είναι ισόβια δέσµεος απέναντι στην αδελφότητα, δηλαδή στη Μονή. Η Ιερά Σύναξη της Μονής ανά έτος (την 1 η Ιανουαρίου), αποφασίζει για τα διακονήµατα του έκαστου µοναχού. Με τον όρο διακονήµατα ορίζονται οι εργασίες των µοναχών, όπως αυτή της τράπεζας, του σκευοφύλακα 13 Τυπικό Το τυπικόν αναφέρεται στους κανόνες του µοναστικού βίου. Η πνευµατική εργασία της µέρας στην προσπάθεια της απόκτησης των Αγίων αρετών προετοιµάζει τη νυκτερινή αποκάλυψη του γνωστού - άγνωστου κόσµου της θείας λατρείας. Η γνώση και επαφή µε τον πνευµατικό κόσµο απαιτεί ένα ανάλογο πνευµατικό αισθητήριο που αποκτά ο ασκούµενος στη µοναχική ζωή, διότι είναι ο κατεξοχήν χώρος του νοητού αυτού και θείου παραδείσου, όπου η θρησκεύουσα ψυχή έχει τη δυνατότητα να γεννήσει ότι ωραιότερον, ότι ευγενέστερον και ότι θειότερον. Το βασικό τυπικόν που ακολούθησε η Μονή ανήκει στη µεγάλη οικογένεια των Τυπικών των Ιεροσολύµων. Η πρώτη µαρτυρία για αυτά ανάγεται στον άγιο Αθανάσιο στο , ενώ µια δεύτερη στο τυπικό του Σε όλα τα τυπικά από τον 13 ο -15 ο αιώνα δεν υπάρχει καµία παρατήρηση, από τον αρχικό γραφέα, που να αναφέρει την ιδιαιτερότητα του λειτουργικού του τυπικού της Μονής του Βατοπαιδίου. Αυτό ίσως να σηµαίνει ότι η Μονή είχε καταλήξει εξ αρχής να εφαρµόζει αυτό το τυπικό χωρίς παραλλαγές ή ότι υπήρχαν και άλλες «τυπικές» σηµειώσεις σε χειρόγραφους κώδικες. Το χειρόγραφο µε τον αριθµό 1207, το οποίο χρονολογείται το 1508, υπήρξε δύο αιώνες το βασικό τυπικό της Μονής, περιέχει δε και ένα ιδιαίτερο κεφάλαιο το οποίο αναφέρεται στα διάφορα εορταστικά αναγνώσµατα, όπου απαντούν λόγοι του αγίου Γρηγορίου του Παναµά (26 Οκτωβρίου), του αφνοπάτου (7 Ιανουαρίου) και του Ακροπολίτου (21 Μαΐου). Στην βιβλιοθήκη υπάρχουν 11 τυπικά χειρόγραφα τα οποία χρονολογούνται από τον 13 ο αιώνα και µετά, ενώ η κύρια έκφραση του Βατοπαιδινού Τυπικού είναι το χειρόγραφο µε αριθµό 1577 του Βίος Η απασχόληση των µοναχών κατά το εικοσιτετράωρο διαιρείται σε τρία οκτάωρα, ενώ το κάθε οκτάωρο είναι αφιερωµένο στην προσευχή, στο διακόνηµα του κάθε µοναχού αντίστοιχα και στην ανάπαυση. Α) προσευχή: τυπικά επιτελείται στο καθολικό στις κοινές ώρες των ακολουθιών, του Μεσονυκτίου, του Όρθρου, των Ωρών, της Θείας Λειτουργίας, του εσπερινού και του Απόδειπνου, στους προσωπικούς χώρους Στόχος είναι η αδιάλειπτη προσευχή, που επιτυγχάνεται µε τη µονολόγιστη προσευχή «Κύριε Ιησού, ελέησόν µε». 13 Αρχιµανδρίτης Εφραίµ, Καθηγούµενος του Βατοπαιδίου, «Η Μονή στην Παράδοση και στο Σήµερα», Μονή Βατοπαιδίου 1996, τ. Α, Αρχιµανδρίτης Εφραίµ, Καθηγούµενος του Βατοπαιδίου, «Η Μονή στην Παράδοση και στο Σήµερα», Μονή Βατοπαιδίου 1996, τ. Α,

21 Β) τα διακονήµατα: αυτά ορίζονται από την Ιερά Σύναξη της Μονής για την εύρυθµη λειτουργία και πνευµατική ανάταση των µοναχών. Συνήθη διακονήµατα θεωρούνται αυτά του:ηγουµένου, των επιτρόπων, του αντιπροσώπου στην Ιερά Κοινότητα του Α. Όρους, του πρωτοεπιστάτου, του γραµµατέα, του σκευοφύλακα, του βιβλιοθηκάριου, του τυπικαραίου, του µάγειρα, του αρχονταραίου, του εκκλησιαστικού Στην Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου ιδιαίτερα θεωρούνται τα διακονήµατα του αρχειοφύλακα και των υπευθύνων για τη συντήρηση και αποκατάσταση των έργων τέχνης. Μια ιδιαίτερη σχέση εµφανίζεται η σχέση γέροντα υποτακτικού που προσπαθεί να αναπαράγει το σχήµα δάσκαλος µαθητής που εφάρµοσε ο ίδιος ο κύριος. Ο ιδανικός γέροντας στην µοναχική ζωή είναι ο κατά παράδοση τύπος του διδασκάλου ενώ το σχήµα είναι κανόνας απαράβατος στον ορθόδοξο µοναχισµό. Η αναφορά του γέροντα προς τους υποτακτικούς είναι η αγάπη και µορφοποιείται µέσα από την ταπείνωση που διδάσκεται, ο δε γέροντας αποτελεί υπόδειγµα ταύτιση για την ταπείνωση και την αγάπη 15. Άγιοι & Άγια Η Μονή Βατοπαιδίου αποτελεί ισχυρό πόλο έλξης µεγάλων και πνευµατικών µορφών που εγκαταβιώνουν εκεί, θερµοί υπέρµαχοι της ησυχαστικής εµπειρίας και θεολογίας, επιλέγοντας ως τόπο άσκησης τους είτε τη Μονή, είτε τα γειτονικά κελιά της. Σε ένα µοναστήρι όπως το Βατοπαίδι µε αυτή την πλούσια ιστορική και πνευ- µατική παράδοση, οι µορφές που έζησαν και έδρασαν εκεί καθιγιάστηκαν, µάρτυρες της ιστορικής εικόνας και της πνευµατικής του ταυτότητας. Ιδιαίτερα στους βυζαντινούς και µεταβυζαντινούς χρόνους η Μονή αναδεικνύεται στο σπουδαιότερο ησυχαστήριο και διαφωτιστικό κέντρο του Αγίου Όρους. Σε αυτό το σηµαντικότατο για την Ορθοδοξία περιβάλλον, και όχι µόνο, φυσικό είναι να υπάρχει µεγάλος αριθµός αγίων λειψάνων και αναρίθµητων θαυµατουργών εικόνων. Φυσικό επίσης θεωρείται το γεγονός οι περισσότερες από αυτές να ανήκουν στην Παναγία τη Θεοτόκο, στην οποία είναι αφιερωµένο το Άγιο Όρος. Το «Άξιον εστί» (Πρωτάτο Καρυών), η Πορταϊτισσα (Μονή Ιβήρων), η Γοργοϋπήκοος (Μονή οχειαρίου), και επτά θαυµατουργές εικόνες της Μονής Βατοπαιδίου (η Παναγία η Βηµατάρισσα ή Κτητόρισσα, η Παναγία η Παραµυθία, η Παναγία η Εσφαγµένη, η Παναγία Αντιφωνήτρια, η Παναγία η Ελαιοβρύτισσα, η Παναγία η Πυροβοληθείσα και η Παναγία η Παντάνασσα), θεωρούνται από τις σηµαντικότερες της κατηγορίας τους 16. Οι Άγιοι της Μονής Οι Άγιοι Σάββας και Συµεών: Ο Άγιος Σάββας υπήρξε ο πρώτος αρχιεπίσκοπος των Σέρβων που µαζί µε τον πατέρα του, όσιο Συµεών το Μυροβλύτη, υπήρξαν δύο από τους µεγαλύτερους αγίους της Σερβικής Εκκλησίας. Υπήρξε ο νεότερος γιος του ηγεµόνα των Σέρβων Στεφάνου Νεµάνια και γεννήθηκε το 1169 από Ελληνίδα µητέρα. Όραστκο υπήρξε το κοσµικό του όνοµα. Στην ηλικία των 16 ετών ακο- 15 Αρχιµανδρίτης Εφραίµ, Καθηγούµενος του Βατοπαιδίου, «Η Μονή στην Παράδοση και στο Σήµερα», Μονή Βατοπαιδίου 1996, τ. Α, Μαρτζέλος Γ., «Οι Άγιοι της Μονής», Μονή Βατοπαιδίου 1996, τ. Α,

22 λουθώντας ένα Ρώσο µοναχό φεύγει για το Άγιο Όρος και εντάσσεται στο µοναχισµό στη Μονή του Αγίου Παντελεήµονος. Αργότερα επισκέπτεται τη Μονή Βατοπαιδίου όπου εντυπωσιάζεται και µένει εκεί ως υποτακτικός του άγιου γέροντα και ιεροµόναχο Μακάριου. Ο µονάχος Σάββας από εκείνο το σηµείο και µετά αρνείται την έξοδο του στον κόσµο και προτρέπει τον πατέρα του να τον ακολουθήσει, ο οποίος µαζί του φέρνει µεγάλα πλούτοι και πολλά δώρα που χρησιµοποιούνται για το κτίσιµο διώροφων και τριώροφων κτηρίων στο Βατοπαίδι συνθήκη που βοηθά τον µοναχό Σάββα να αποκτήσει τον τίτλο του δεύτερου κτήτορα του Βατοπαιδίου. Όταν οι δύο µοναχοί πληροφορήθηκαν ότι στην είσοδο του Αγίου Όρους πως υπάρχει καταστραµµένη Μονή µε ναό του Αγίου Συµεών, ανέλαβαν την ανακαίνιση του, έκτισαν την εκκλησία και ένα προστατευτικό τοίχος και την παρέδωσαν στο Βατοπαίδι. Αµέσως µετά κατορθώνουν την παραχώρηση του τότε έρηµου µοναστηριού Χελανδαρίου από τον Αυτοκράτορα Αλέξιο Κοµνηνό ως δώρο µε σκοπό να µονάσουν εκεί οι Σέρβοι. Ο όσιος Συµεών ένα χρόνο µετά κοιµάται εκεί, ενώ ο Άγιος Σάββας τελικά το 1219 χειροτονείται σε αρχιεπίσκοπο Σερβίας και οργανώνει την εκεί εκκλησία. Κοιµήθηκε στις 13 Ιανουαρίου του Ο Άγιος Ευθύµιος: Ήταν ηγούµενος της Μονής στο δεύτερο µισό του 13 ου αιώνα, την περίοδο εκείνη ο Αυτοκράτορας Μιχαήλ Η ο Παλαιολόγος µαζί µε τον πατριάρχη Ιωάννη Βέκο προσπάθησαν να επιβάλλουν τις αποφάσεις της συνόδου της Λυών (1271) σχετικά µε την ένωση των εκκλησιών. Στο πλαίσιο αυτό εκβίασαν και τους µοναχούς και αντιδρώντας αυτοί υπέστησαν µαρτυρικό θάνατο το Ο Άγιος Οσιοµάρτυς Κοσµάς: Αδελφός της Μονής, διέµενε στην σκήτη των Καρυών και διετέλεσε Πρώτος της Ιεράς Σύναξης. Αντέδρασε µαζί µε άλλους δώδεκα µοναχούς ιδιαίτερα στο κίνηµα των φιλενοτικών και τελικά για το λόγο αυτό απαγχονίζεται στην σκήτη των Καρυών. Ακολουθώντας ιστορικές πηγές τα οστά του αναβρέθηκαν το Ο Άγιος Σάββας ο νέος: Ο δια Χριστό Σαλός: Γεννήθηκε το 1283 στην Θεσσαλονίκη. Ο τότε Στέφανος εγκαταλείπει τα εγκόσµια στην ηλικία των 18 χρόνων κρυφά από τους δικούς του. Υποτάσσεται σε γέροντα στο Βατοπαιδινό κελί των Καρυών. Το 1308 αναχωρεί για την Κύπρο και αµέσως µετά για τα Ιεροσόλυµα και τελικά µονάζει στο Σινά για δύο χρόνια. Αµέσως µετά φεύγει για την Κωνσταντινούπολη και τελικά επιστρέφει στο Βατοπαίδι για να αποφύγει τον Θαυµασµό του κόσµου. Αρνήθηκε να γίνει πατριάρχης και συνέβαλε ουσιαστικά στην νίκη της ορθοδοξίας µε την Αγιοσύνη του. Την τελευταία του πνοή την αφήνει το 1349 στην πρωτεύουσα του Βυζαντίου. Ο Άγιος Νικόδηµος: Κατά κόσµον Νικηφόρο, ασκήτεψε σε κελί κοντά στην Μονή στις αρχές του 14 ου αιώνα. Καταφεύγει στο Όρος από το Όρος του Αυξεντίου όπου µόναζε. Εκεί συναντιέται µε τον Άγιο Γρηγόριο τον Παλαµά που εντυπωσιασµένος από την αρετή και την πνευµατικότητα του ζει κοντά του από το χρονιά που κοιµάται ο Άγιος. Ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαµάς: Υπήρξε µια από τις µεγαλύτερες πατερικές και πνευµατικές µορφές της εκκλησίας σε αντίθεση προς την εκκοσµικευµένη θεολογία της εποχής του, που διαµορφώνεται από την επίδραση του σχολαστικισµού της Ρωµαιοκαθολικής εκκλησίας. Γεννήθηκε το 1876 στην Κωνσταντινούπολη. Ο πατέρας του ήταν συγκλητικός µε ιδιαίτερες σχέσεις µε τον αυτοκράτορα Ανδρόνικο Β Παλαιολόγο που του ανέθεσε την διαπαιδαγωγήσει του εγγονού του µετέπειτα 22

23 αυτοκράτορα Ανδρόνικου του Γ. Ο Γρηγόριος στα εφτά του χάνει τον πατέρα του και αναλαµβάνει την προστασία του ο Αυτοκράτορας Ανδρόνικος Β. Οι σπουδές του αφορούν φιλοσοφική και θεολογική παιδεία µε το διάσηµο τότε φιλόσοφο Θεόδωρο Μετοχίτη. Στα 17 στρέφεται στην µελέτη της ασκητικής γραµµατείας και τελικά στα είκοσι του αφού πείθει τη µητέρα του και τις δύο του αδελφές να µονάσουν αναχωρεί και ο ίδιος µε τα δύο του αδέλφια για το Άγιο Όρος. Γνωρίζει τον Νικόδηµο και παραµένει κοντά του όπου αµέσως µετά τον θάνατο του αναχωρεί για την Μεγίστη Λαύρα. Λόγω όµως των Τούρκικών επιδροµών φτάνει στην Θεσσαλονίκη όπου χειροτονείται ιερέας. Τον επόµενο χρόνο κατευθύνεται στην Σκήτη της Βέροιας από όπου επιδροµές των Σέρβων τον οδηγούν και πάλι στο Άγιο Όρος ως ηγούµενο της Μονής Εσφιγµένου το Το 1337 εκφράζει την θεολογική και φιλοσοφική του αντίθεση µε τον Έλληνα µοναχό Βαρλαάµ από την Καλαβρία της κάτω Ιταλίας, υπερασπιστή των φιλενωτικών. Στον εµφύλιο πόλεµο του φυλακίζεται ως εκκλησιαστικά και πολιτικά επικίνδυνος. Αποφυλακίζεται το 1346 επί Ιωάννου Καντακουζηνού και εξελέγχεται Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης στην οποία επικρατούσαν οι Ζηλωτές. Το 1354 κατευθύνεται στην Κωνσταντινούπολη για να συµφιλίωση τον Καντακουζηνό µε τον Ιωάννη τον 5 ο τον Παλαιολόγο. Συλλαµβάνεται όµως από τους Τούρκους και τελικά το 1355 επιστρέφει στη Θεσσαλονίκη όπου και κοιµάται το Ο Άγιος Φιλόθεος ο Κόκκινος: Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, από τους διαπρεπέστερους ιεράρχες της ορθοδόξου εκκλησίας (γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη στα τέλη του 13 ου και κοιµήθηκε το 1379). Ο Άγιος Μακάριος ο Μακρής: Ήταν εβραϊκής καταγωγής, γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1386 και κοιµήθηκε το 1431, Ηγούµενος της Μονής Παντοκράτορα στην Κωνσταντινούπολη και εκπρόσωπος της Ορθόδοξης Εκκλησίας). Ο Άγιος Μάξιµος ο Γραικός: Ένας από τους διαπρεπέστερους µοναχούς και θεολόγους του 16 ου αιώνα, έγινε γνωστός για την ιεραποστολική του δράση και το µεταρρυθµιστικό του έργο στη Ρωσία Γεννήθηκε το 1470 και πέθανε το Στο σύνολο των 38 χρόνων φυλάκισης φρόντιζε για την αναµόρφωση των Ρώσων και για αυτό κηρύχθηκε και Άγιος της Ρωσικής Εκκλησίας). Ο Οσιοµάρτυς Άγιος Θεοφάνης: Αρχικά αρνείται την πίστη του στο Χριστό, γίνεται µουσουλµάνος και µετανιώνοντας αργότερα για αυτό αποφασίζει να οµολογήσει δηµόσια την πίστη του. Οι Τούρκοι των παραδίδουν σε µαρτυρικό θάνατο το Ο Άγιος Αγάπιος: Μόνασε στην σκήτη της Κολιτσούς, αιχµαλωτίστηκε όµως από πειρατές που τον πούλησαν στην Μαγνησία. Κατάφερε να απελευθερωθεί µετά από όνειρο που είδε µε την Θεοτόκο. Ο Οσιοµάρτυς Άγιος ιονύσιος: Το 1822 συνοδεύει την τίµια ζώνη της Θεοτόκου στην Κρήτη για την επιθυµία που µάστιζε τότε τον τόπο. Οι Τούρκοι τον συλλαµβάνουν και µαρτυρεί τότε για την πίστη του. Ο Άγιος Ευδόκιµος, Νεοφανής Όσιος: Το 1840 επισκευάζεται το κοιµητήριο της Μονής και ανακαλύπτονται τα οστά ενός άγνωστου Αγίου που αναδύουν άρρητη ευωδιά. Ο Όσιος Ιωακείµ ο Παπουλάκης: 1786 από τα καλύβια Ιθάκης. Ορφανός από µητέρα καταλήγει να δουλεύει από µικρή ηλικία στα καράβια, πηγαίνει στο Βατοπαίδι ζητά να γίνει µοναχός και διορίζεται σύµβουλος οικονόµος µέχρι τις µέρες της 23