Θέμα: Η επίδραση της εκπαίδευσης στην ικανοποίηση των ασθενών που υποβάλλονται σε χειρουργική επέμβαση καρδιάς. Σωτηροπούλου Αικατερίνη

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΣΕ ΣΥΜΠΡΑΞΗ ΜΕ ΤΟ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ Α ΤΟΥ ΤΕΙ ΑΘΗΝΑΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ : ΜΟΝΑΔΕΣ ΕΝΤΑΤΙΚΗΣ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΚΑΙ ΕΠΕΙΓΟΥΣΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ Θέμα: Η επίδραση της εκπαίδευσης στην ικανοποίηση των ασθενών που υποβάλλονται σε χειρουργική επέμβαση καρδιάς ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Σωτηροπούλου Αικατερίνη Επιβλ. Καθηγήτρια: Μέλη τριμελούς επιτροπής: Μαρβάκη Χριστίνα, Καθηγήτρια ΤΕΙ Αθήνας Γουρνή Μαρία, Ομότιμη Καθηγήτρια ΤΕΙ Αθήνας Κοτανίδου Αναστασία, Αν. καθηγήτρια Ιατρικής σχολής, Ε.Κ.Π.Α Αθήνα, 2013

2 ΠΡΑΚΤΙΚΟ ΚΡΙΣΕΩΣ ΤΗΣ ΣΥΝΕΔΡΙΑΣΗΣ ΤΗΣ ΤΡΙΜΕΛΟΥΣ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Της Μεταπτυχιακής Φοιτήτριας Σωτηροπούλου Αικατερίνης Εξεταστική Επιτροπή 1. Μαρβάκη Χριστίνα 2. Γουρνή Μαρία 3. Κοτανίδου Αναστασία Η τριμελής Εξεταστική Επιτροπή η οποία ορίσθηκε από την ΓΣΕΣ της Ιατρικής Σχολής του Παν. Αθηνών Συνεδρίαση της./././ για την αξιολόγηση και εξέταση της υποψηφίου κας Σωτηροπούλου Αικατερίνης, συνεδρίασε σήμερα././. Η Επιτροπή διαπίστωσε ότι η Διπλωματική Εργασία της κ α Σωτηροπούλου Αικατερίνης. με τίτλο «Η επίδραση της εκπαίδευσης στην ικανοποίηση των, είναι πρωτότυπη, επιστημονικά και τεχνικά άρτια και η βιβλιογραφική πληροφορία ολοκληρωμένη και εμπεριστατωμένη. Η εξεταστική επιτροπή αφού έλαβε υπ όψιν το περιεχόμενο της εργασίας και τη συμβολή της στην επιστήμη, με ψήφους. προτείνει την απονομή στον παραπάνω Μεταπτυχιακό Φοιτητή την απονομή του Μεταπτυχιακού Διπλώματος Ειδίκευσης (Master s). Στην ψηφοφορία για την βαθμολογία ο υποψήφιος έλαβε για τον βαθμό «ΑΡΙΣΤΑ» ψήφους.., για τον βαθμό «ΛΙΑΝ ΚΑΛΩΣ» ψήφους., και για τον βαθμό «ΚΑΛΩΣ» ψήφους., κατά συνέπεια απονέμεται ο βαθμός «..». Τα Μέλη της Εξεταστικής Επιτροπής Μαρβάκη Χριστίνα Επιβλέπων, (Υπογραφή) Γουρνή Μαρία (Υπογραφή) Κοτανίδου Αναστασία (Υπογραφή) 2

3 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Ευχαριστώ, την κ. Μαρβάκη Χριστίνα για τον καταλυτικό της ρόλο στην δημιουργία και την λειτουργία του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών Μονάδες Εντατικής Θεραπείας και Επείγουσας Νοσηλευτικής, που μου πρόσφερε την δυνατότητα να αποκτήσω θεωρητική και πρακτική κατάρτηση σε ό,τι αφορά την νοσηλευτική επιστήμη και με έφερε αντιμέτωπη με τις ικανότητες και τα οριά μου δινοντάς μου την ευκαιρία να γνωρίσω σημαντικούς επιστήμονες κατά την διάρκεια του μεταπτυχιακού προγράμματος. Ευχαριστώ και τα μέλη της επιτροπής κ. Κοτανίδου Αναστασία και κ. Γουρνή Μαρία γιά την διάθεση και την περισσή υπομονή να ενασχοληθούν με την διπλωματική μου εργασία, καθώς και την διευθύντρια του ΓΝΠ Ευαγγελισμός Ουζουνίδου Αικ. για την διευκόλυνση και την στήριξη που μου παρείχε καθ όλη την διάρκεια της εκπόνησης της εργασίας, αλλά και τις καρδιοχειρουργικές κλινικές του νοσοκομείου, (Α&Β κρχ), το νοσηλευτικό και το ιατρικό προσωπικό τους,για την ομαλή συνεργασία και το πνεύμα συναδελφικότητας που επέδειξαν. Ιδιαίτερα θα ήθελα να ευχαριστήσω την κ. Καλογιάννη Αντωνία για την πολύτιμη συμβολή της και την καθοδήγησή της, σε όλη την διάρκεια της εκπόνησης της διπλωματικής εργασίας. Τέλος θα ήθελα να ευχαριστήσω τα παιδιά μου Βασίλη και Χριστίνα που ανέχτηκαν τις πολύωρες απουσίες μου από το σπίτι και τη ζωή τους κατά την διάρκεια της εκπόνησης της εργασίας, και τον σύζυγο και σύντροφο της ζωής μου Γιάννη που με παρότρυνε και με υποστήριξε από την αρχή αυτής της προσπάθειας αλλά έφυγε από τη ζωή μας νωρίς Στη μνήμη του, σαν ελάχιστος φόρος τιμής, είναι αφιερωμένη η παρούσα εργασία. 3

4 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγή...5 ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΕΙΔΙΚΟ ΜΕΡΟΣ 1. Σκοπός Υλικό και Μέθοδος Πληθυσμός μελέτης Συλλογή δεδομένων- Εργαλεία Κριτήρια ένταξης- αποκλεισμού Ηθική και δεοντολογία Στατιστική ανάλυση Αποτελέσματα Περιγραφικά Στατιστικά Συζήτηση Συμπεράσματα Προτάσεις...67 Περίληψη...68 Abstract...69 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...70 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

5 Εισαγωγή Οι χειρουργικές επεμβάσεις ανοικτής καρδιάς, αν και αποτελούν πλέον επεμβάσεις ρουτίνας για τις σύγχρονες μονάδες υγείας, εξακολουθούν να συνοδεύονται από επιπλοκές, αυξάνοντας τη νοσηρότητα και τη θνησιμότητα των ασθενών. 1 Η ενημέρωση και εκμάθηση των ασθενών που υποβάλλονται σε χειρουργική επέμβαση, συμβάλλει στην μείωση των επιπλοκών, στη μείωση της διάρκειας νοσηλείας και συνεπώς του κόστους και αυξάνει την ικανοποίηση από τις παρεχόμενες υπηρεσίες υγείας. 2 Η εκπαίδευση των ασθενών αποτελεί κομμάτι της θεραπευτικής ενημέρωσης και θεωρείται επαγγελματική και δεοντολογική υποχρέωση του νοσηλευτή αλλά και δικαίωμα του κάθε ασθενούς. 3-5 Ο σεβασμός των δικαιωμάτων του ασθενούς συνδέεται άμεσα με την διασφάλιση της μεγαλύτερης δυνατής ποιότητας των παρεχομένων υπηρεσιών στον χώρο της υγείας και την μέγιστη δυνατή ικανοποίηση των χρηστών που απευθύνονται στις υπηρεσίες αυτές. Φορείς της υποχρέωσης για ενημέρωση είναι οι ιατροί και οι νοσηλευτές, σύμφωνα με τους όρους του Κώδικα Ιατρικής Δεοντολογίας και του Κώδικα Νοσηλευτικής Δεοντολογίας. Οι νοσηλευτές υποχρεούνται να παρέχουν γενική και θεραπευτική ενημέρωση, «η παράλειψη δε της συγκεκριμένης υποχρέωσης μπορεί να είναι γενεσιουργός της πειθαρχικής τους ευθύνης.» 6 Μελέτες που αξιολόγησαν την ποιότητα της παρεχόμενης φροντίδας έδειξαν ότι όταν ο τρόπος επικοινωνίας και ενημέρωσης υποδήλωνε αβεβαιότητα σχετικά με τη φύση της επέμβασης, η ικανοποίησή τους μειώθηκε. 7 Σκοπός της παρούσας μελέτης ήταν η διερεύνηση της επίδρασης της εκπαίδευσης στην ικανοποίηση των ασθενών που υποβάλλονται σε προγραμματισμένη χειρουργική επέμβαση ανοικτής καρδιάς. Το πρώτο ή γενικό μέρος, αφορά στην βιβλιογραφική ανασκόπηση σχετικά με την ικανοποίηση των ασθενών από τις υπηρεσίες υγείας και ιδιαίτερα από την νοσηλευτική υπηρεσία. Επίσης γίνεται αναφορά στην εκπαίδευση και ενήμέρωση των ασθενών, ως επαγγελματική ευθύνη των νοσηλευτών αλλά και στους ασθενείς που υποβάλλονται σε επέμβαση καρδιάς, δεδομένου ότι αποτελούν ειδική κατηγορία ασθενών με αυξημένες εκπαιδευτικές ανάγκες σχετικά με την νόσο, την προεγχειρητική και μετεγχειρητική περίοδο. 5

6 Το δεύτερο ή ειδικό, μέρος αφορά την μελέτη της επίδρασης της εκπαίδευσης και ενημέρωσης στην ικανοποίηση των ασθενών που υποβάλλονται σε χειρουργική επέμβαση καρδιάς και συμπεριλαμβάνει την στατιστική ανάλυση των δεδομένων, την παρουσίαση των αποτελεσμάτων, την συζήτηση, την εξαγωγή των συμπερασμάτων της μελέτης, καθώς και την διατύπωση προτάσεων σύμφωνα με τα ανωτέρω. 6

7 ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ 7

8 ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΣΗ ΑΣΘΕΝΩΝ Η ικανοποίηση των ασθενών από τις προσφερόμενες υπηρεσίες είναι ένας σημαντικός και έγκυρος δείκτης της ποιότητας της φροντίδας Σε παγκόσμιο επίπεδο, το συνεχώς αυξανόμενο κόστος των υπηρεσιών υγείας, ο ανταγωνισμός 11 και οι αυξημένες ανάγκες των ασθενών είχαν ως αποτέλεσμα να δοθεί μεγάλη έμφαση στη μέτρηση της ποιότητας των παρεχομένων υπηρεσιών υγείας και στην ικανοποίηση των ασθενών από τις υπηρεσίες αυτές. 12 Πολλοί είναι οι παράγοντες που οδήγησαν στην αύξηση του ενδιαφέροντος για την ικανοποίηση των ασθενών από τη φροντίδα υγείας. Ένας από αυτούς ήταν η διατύπωση του ορισμού της υγείας η οποία δεν περιορίζεται στην βιολογική διάσταση της υγείας αλλά επεκτείνεται και στην ψυχική, στην κοινωνική και την πνευματική. Η μετάβαση της παροχής υγείας από δημόσιους φορείς σε ιδιωτικούς, ο έλεγχος της αποδοτικότητας της «επιχείρησης», οι οικονομικοί περιορισμοί, το συνεχώς αυξανόμενο κόστος των υπηρεσιών υγείας και η ανάγκη για καλύτερη αξιοποίηση των διαθέσιμων πόρων είναι επίσης παράγοντες που έπαιξαν ρόλο στην στροφή προς την ικανοποίηση των ασθενών. Αν και ο όρος «ικανοποίηση των ασθενών από τις υπηρεσίες υγείας» αποτελεί έννοια που γίνεται εύκολα αντιληπτή από την κοινή λογική, δεν έχει διερευνηθεί όσο θα έπρεπε και δεν έχει διατυπωθεί ένας κοινά αποδεκτός ορισμός. 13 Ο όρος ικανοποίηση έχει διαφορετικό νόημα για το κάθε άτομο, όπως π.χ. ευχαρίστηση, εμπιστοσύνη, ευτυχία και για το λόγο αυτό οποιαδήποτε αξιολόγηση είναι πολύ υποκειμενική. Στην πρώτη έρευνα που έγινε, η ικανοποίηση των ασθενών ορίστηκε με βάση τις αντιλαμβανόμενες από τους ασθενείς παραλείψεις στη φροντίδα. 14 Ο Donabedian είπε ότι η τελική αποτίμηση της ποιότητας των υπηρεσιών ορίζεται από την αποτελεσματικότητα του να επιτυγχάνεις ή να παράγεις υγεία και ικανοποίηση. 15 Σύμφωνα με τον ίδιο, η ικανοποίηση είναι ο εξατομικευμένος ορισμός της ποιότητας, πράγμα που αντιβαίνει το απόλυτα, τεχνικό και κοινωνικό ορισμό. 9 Ο ίδιος θεωρεί ότι η ικανοποίηση του ασθενούς είναι μια γνώμη για την ποιότητα της φροντίδας και αντιπροσωπεύει συγκεκριμένα στοιχεία της ποιότητας, που σχετίζονται κυρίως με τις προσδοκίες και τις αξίες του ασθενούς. Άλλοι ερευνητές έχουν ορίσει την ικανοποίηση των χρηστών ως το αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης τους με την φροντίδα υγείας, η οποία εν μέρει, ορίζει την μελλοντική χρήση των υπηρεσιών υγείας καθώς και την ελαστικότητα τους με την θεραπευτική διαδικασία και άλλοι ως μια γενική αντίδραση του αποδέκτη της φροντίδας υγείας σε σημαντικές περιοχές της 8

9 δομής, των διαδικασιών και των αποτελεσμάτων της εμπειρίας του από τις υπηρεσίες υγείας. Η αντίδραση αυτή είναι εσωτερική, μοναδική και εκδηλώνεται με παρατηρήσιμες μεταβολές στη συμπεριφορά των ασθενών. Έχουν προταθεί διάφορες διαστάσεις ή περιοχές για τη μέτρηση της ικανοποίησης των ασθενών από τις υπηρεσίες υγείας. Το ερώτημα είναι αν, κατά πόσο και ποιές περιοχές της φροντίδας υγείας, μπορούν να περιγράψουν ή να ξεχωρίσουν οι ασθενείς. Η πλειοψηφία των μελετών που έχουν μετρήσει την ικανοποίηση είναι ποσοτικές. Τα βιβλιογραφικά δεδομένα υποστηρίζουν την έλλειψη ερευνών ποιοτικού τύπου για την μελέτη του ερωτήματος αυτού. Τα αποτελέσματα των ποσοτικών ερευνών που έχουν γίνει, ποικίλουν και οι περιοχές ικανοποίησης διαφέρουν από ερευνητή σε ερευνητή. Η ικανοποίηση των ασθενών από τη νοσηλευτική φροντίδα Στο νοσηλευτικό χώρο, ο πιο ευρέως αποδεκτός ορισμός είναι της Risser, σύμφωνα με τον οποίο, η ικανοποίηση των ασθενών από τη νοσηλευτική φροντίδα είναι ο βαθμός σύγκλισης μεταξύ των προσδοκιών που έχουν οι ασθενείς για την ιδανική φροντίδα και της αντίληψής τους για τη φροντίδα που πραγματικά προσφέρεται. 16 Σύμφωνα με αυτόν τον ορισμό, αναγνωρίζονται τρεις περιοχές ικανοποίησης: η τεχνική-επαγγελματική, η διαπροσωπική-εκπαιδευτική και η διαπροσωπική-εμπιστοσύνης. Η τεχνική -επαγγελματική περιοχή (technicalprofessional area), αναφέρεται στην άσκηση της νοσηλευτικής, τις δεξιότητες των νοσηλευτών, στις γνώσεις των νοσηλευτών και στην επαγγελματική τους εμπειρία. Επίσης στην περιοχή αυτή εντάσσεται και η ενεργή συμμετοχή του ασθενή στην φροντίδα του. Η διαπροσωπική- εκπαιδευτική περιοχή (interpersonal educational relationship), αναφέρεται στην εικόνα των νοσηλευτών δηλαδή στην προσωπικότητα και στα χαρακτηριστικά τους, στην εμφάνιση τους, στην συμπεριφορά τους (ευγένεια, φιλικότητα) και στην κοινωνική προέκταση της νοσηλευτικής φροντίδας. Επίσης αναφέρεται στην ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ ασθενών και νοσηλευτών, στην επίλυση αποριών και απάντηση σε ερωτήσεις των ασθενών καθώς και στην επεξήγηση διαδικασιών. Η περιοχή διαπροσωπική-εμπιστοσύνης αφορά την επικοινωνιακή συμπεριφορά των νοσηλευτών, το ενδιαφέρον τους για τους ασθενείς, την ευαισθησία τους στα συναισθήματα των ασθενών και την ακρόαση και κατανόηση των προβλημάτων των ασθενών.. 9

10 Σε βιβλιογραφική ανασκόπηση σχετικά με την ικανοποίηση ασθενών από την νοσηλευτική φροντίδα οι συγγραφείς πρότειναν πέντε διαστάσεις: α) τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του νοσηλευτικού προσωπικού (όπως ευγένεια, ενδιαφέρον, σεβασμός), β) τα χαρακτηριστικά της νοσηλευτικής φροντίδας (όπως διδασκαλία, εμπιστοσύνη, συνέχεια, φροντίδα, υπεράσπιση δικαιωμάτων του ασθενούς και τεχνικές επικοινωνίας), γ) την νοσηλευτική ικανότητα (όπως τεχνική, γνώσεις και οργανωτική ικανότητα), δ) το περιβάλλον (όπως θόρυβος, ευκολίες, φαγητό, καθαριότητα), και ε) τις προσδοκίες των ασθενών. 17 Μια μεγάλη έρευνα που έγινε στη Φιλανδία, ανέδειξε ένα θεωρητικό πλαίσιο για τη μέτρηση της ικανοποίησης των ασθενών από τις νοσηλευτικές υπηρεσίες, σύμφωνα με το οποίο αναγνωρίζονται οι ακόλουθες περιοχές: χαρακτηριστικά του προσωπικού, τεχνικές δραστηριότητες, διαπροσωπικές σχέσεις, προαπαιτούμενες συνθήκες, περιβάλλον, διαδικασίες εισόδου και εξόδου τους ασθενούς από το νοσοκομείο και στρατηγικές ενίσχυσης (empowerment strategies). 18 Σημαντικό στοιχείο αυτού του θεωρητικού πλαισίου είναι, ότι η μέτρηση βασίστηκε στη σύγκριση μεταξύ προσδοκιών των ασθενών κατά την είσοδό τους και της αξιολόγησης των υπηρεσιών που έκαναν κατά την έξοδό τους από το νοσοκομείο. Ωστόσο ο πιο αποδοτικός τρόπος για να αυξηθεί η ικανοποίηση των ασθενών από την φροντίδα είναι να εξατομικευθεί στις ανάγκες του. 19 Η εξατομίκευση της φροντίδας, προϋποθέτει αξιολόγηση του ασθενή εστιάζοντας κυρίως στις ανάγκες που προκύπτουν από την παραμονή του στο νοσοκομείο και στην προετοιμασία για την έξοδο του από αυτό. Από την αξιολόγηση συνήθως προκύπτουν προβλήματα που σχετίζονται με την αυτοφροντίδα των ασθενών, η οποία είναι ιδιαίτερα σημαντική τόσο κατά την νοσηλεία τους όσο και μετά την έξοδο από το νοσοκομείο. Ο ασθενής και η οικογένεια ελέγχονται για το επίπεδο γνώσεων σε θέματα που σχετίζονται με την νόσο, την αυτοφροντίδα, την υγιεινή συμπεριφορά και βέβαια με την πρόθεση και το ενδιαφέρον τους να βελτιώσουν την συμπεριφορά τους, με σκοπό την προαγωγή της υγείας τους. 20 Από τα παραπάνω, είναι φανερό, ότι οι διαπροσωπικές σχέσεις συμπεριλαμβανομένης της εκπαίδευσης και της ενημέρωσης, της προσαρμοσμένης στις ανάγκες του ασθενή, καθορίζουν σημαντικά τον βαθμό ικανοποίησης των ασθενών από τις παρεχόμενες νοσηλευτικές υπηρεσίες. 10

11 Παράγοντες που επηρεάζουν την ικανοποίηση των ασθενών Σημαντικοί παράγοντες που επηρεάζουν τους μηχανισμούς μέτρησης της ικανοποίησης των ασθενών αποτελούν το επίπεδο βασικής εκπαίδευσης, το διανοητικό και συναισθηματικό επίπεδο, η ικανότητα γλωσσικής συνεννόησης, η πολιτιστική ποικιλομορφία τους, αλλά και στοιχεία που αφορούν την κοινωνικοοικονομική τους κατάσταση. Όλα τα παραπάνω, επηρεάζουν αρνητικά ή θετικά τους ασθενείς, στην τελική έκφραση της ικανοποίησής τους. 21 Ωστόσο οι παράγοντες που πρέπει να εξετάζονται για τη μέτρηση της ικανοποίησης των ασθενών είναι: Οι προσδοκίες των χρηστών: Οι προσδοκίες του καταναλωτή διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στο να θεωρηθεί το αποτέλεσμα ικανοποιητικό ή μη ικανοποιητικό. Η ηλικία: Τα ηλικιωμένα άτομα σε όλες σχεδόν τις έρευνες, εκφράζουν υψηλότερα ποσοστά ικανοποίησης, σε σχέση με άτομα νεότερα σε ηλικία 22 και δίνουν συνήθως, κοινές κολακευτικές απαντήσεις, γιατί δεν θέλουν να αμφισβητήσουν την αυθεντία των ιατρών και νοσηλευτών 23 Αυτό μπορεί να οφείλεται στο γεγονός ότι έχουν χαμηλότερες προσδοκίες, λόγω έλλειψης εμπειριών και διαμορφωμένης άποψης ή έχουν μεγάλη ανοχή στην έκφραση της δυσαρέσκειάς τους, λόγω αυξημένης εξάρτησης από τον ιατρό, όπως για παράδειγμα σε χρόνιες παθήσεις. Όσο αφορά το φύλο, δεν έχει αποσαφηνιστεί αν επηρεάζει άμεσα ή έμμεσα την ικανοποίηση. Ορισμένες μελέτες, σε αντίθεση με άλλες, δείχνουν ότι οι γυναίκες επισκέπτονται συχνότερα τους ιατρούς, νοσηλεύονται περισσότερο και εκφράζουν υψηλότερα επίπεδα ικανοποίησης, σε σχέση με τους άνδρες. 24 Η ασθένεια: Ασθενείς με σοβαρότερες ασθένειες που βρίσκονται υπό ψυχολογική πίεση φαίνεται να είναι λιγότερο ικανοποιημένοι από την παροχή υπηρεσιών υγείας. Δεν αποδεικνύεται, όμως, αν η δυσαρέσκεια τους οφείλεται στον τρόπο παροχής υπηρεσιών υγείας ή στη φύση της ασθένειας ή σε άλλους παράγοντες. 25 Μορφωτική και κοινωνικοοικονομική κατάσταση: Η εκπαίδευση και το μορφωτικό επίπεδο φαίνεται ότι επηρεάζει σημαντικά την ικανοποίηση των ασθενών. Πιο συγκεκριμένα, ασθενείς μεγαλύτερης ηλικίας με χαμηλό επίπεδο μόρφωσης εκφράζουν υψηλότερα επίπεδα ικανοποίησης, σε σχέση με νεότερους ασθενείς με υψηλότερο μορφωτικό επίπεδο, και αυτό μπορεί να εξηγείται, λόγω των χαμηλότερων προσδοκιών των πρώτων και υψηλότερων προσδοκιών των δεύτερων. 11

12 26 Το είδος της απασχόλησης των ασθενών (επάγγελμα) δεν φαίνεται να επηρεάζει την ικανοποίηση. 22, 27 Οι έγγαμοι ασθενείς δείχνουν μεγαλύτερη ικανοποίηση, σε σχέση με τους άγαμους, διαζευγμένους ή χήρους. 28 Προηγούμενη εμπειρία ικανοποίησης: Ο βαθμός ικανοποίησης των ασθενών, είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με την εμπειρία προγενέστερης παροχής υπηρεσιών, αλλά και με το βαθμό ικανοποίησης των επιθυμιών και προσδοκιών τους. 29 Σχέσεις μεταξύ επαγγελματιών υγείας (ιατρών και νοσηλευτών) με τον ασθενή: Η επικοινωνία των ασθενών με τους ιατρούς και τους νοσηλευτές, καθώς και το επικοινωνιακό στυλ που χρησιμοποιούν οι επαγγελματίες υγείας κατά την επαφή τους με τον ασθενή, θεωρούνται κρίσιμα στοιχεία για την ικανοποίηση Η αποτελεσματική επικοινωνία εκ μέρους του ιατρού, διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο. Αρνητική επίδραση στην ικανοποίηση των ασθενών έχει ο τρόπος προσέγγισης, η αδιαφορία στις ανησυχίες του ατόμου, η μη ξεκάθαρη επεξήγηση και η χρήση της ιατρικής δυσνόητης ορολογίας. 30 Αντιθέτως, η διαθεσιμότητα των νοσηλευτών για άμεση αντιμετώπιση των αναγκών των ασθενών π.χ. φροντίδα, πόνος, πληροφόρηση, αυξάνουν την ικανοποίηση. 32 Οργανωτικά και λειτουργικά χαρακτηριστικά του οργανισμού: Η διαδικασία εισαγωγής του ασθενούς στο νοσοκομείο, η καλή ποιοτική δομή των εγκαταστάσεων, η καθαριότητα του νοσοκομείου, η προσφορά άνετης διαμονής, η διαδικασία αναχώρησης, είναι παράγοντες που επιδρούν στο βαθμό ικανοποίησης των ασθενών. 30 Επίσης σημαντικοί παράγοντες που επηρεάζουν την ικανοποίηση είναι η αριθμητική και λειτουργική επάρκεια του νοσηλευτικού προσωπικού. Συγκεκριμένα, μελέτες έχουν δείξει ότι η μείωση νοσηλευτικού προσωπικού και η εμφάνιση του συνδρόμου επαγγελματικής εξουθένωσης επιδρούν αρνητικά στην ικανοποίηση των ασθενών Χρησιμότητα της μέτρησης της ικανοποίησης Η μέτρηση της ικανοποίησης των χρηστών των υπηρεσιών υγείας δεν πρέπει να γίνεται μεμονωμένα, αλλά να αποτελεί μια επαναλαμβανόμενη διαδικασία σε τακτά χρονικά διαστήματα, μέσα στο πλαίσιο της αξιολόγησης και βελτίωσης των παρεχομένων υπηρεσιών υγείας. 35 Όταν οι προσδοκίες των ασθενών πραγματοποιούνται, οι ασθενείς αισθάνονται ικανοποιημένοι και συνεργάζονται καλύτερα με το προσωπικό, δέχονται με περισσότερη προθυμία τις θεραπευτικές παρεμβάσεις και συμμετέχουν ενεργά στην 12

13 θεραπεία τους. 36 Αν και δεν έχουν διεξαχθεί σχετικές μελέτες που να αποδεικνύουν την σχέση της ικανοποίησης των ασθενών με την συμμόρφωση στη θεραπεία, με την υιοθέτηση υγιούς συμπεριφοράς ή την βελτίωση της κατάστασης των ασθενών, πιστεύεται ότι υπάρχει ισχυρή θετική συσχέτιση. 20 Η χαμηλή ικανοποίηση των ασθενών αντανακλά το χαμηλό επίπεδο των προσφερόμενων υπηρεσιών. Υποδηλώνει την αδυναμία του εκάστοτε συστήματος υγείας να καλύψει τις ανάγκες των χρηστών υγείας. Η χαμηλή ικανοποίηση από την νοσηλευτική φροντίδα δείχνει την ανεπάρκεια των νοσηλευτικών υπηρεσιών να αναταποκριθεί στις προσδοκίες των ασθενών. Ωστόσο η σωστή αξιολόγηση και ερμηνεία του βαθμού ικανοποίησης των ασθενών από τους νοσηλευτές, μπορεί να βελτιώσει τις τεχνικές δεξιότητες των νοσηλευτών, την ποιότητα της επικοινωνίας με τους ασθενείς και γενικά να βελτιώσει το προφίλ του νοσηλευτικού επαγγέλματος και να προάγει την νοσηλευτική επιστήμη. Σε γενικές γραμμές η μέτρηση της ικανοποίησης των ασθενών είναι δυνατό να χρησιμοποιηθεί στη: α) αξιολόγηση της ποιότητας των προσφερομένων υπηρεσιών, β) αξιολόγηση συμβουλευτικών παρεμβάσεων και σύνδεση με τη συμπεριφορά υγείας και ασθένειας, γ) λήψη διοικητικών αποφάσεων, δ) αξιολόγηση της επίδρασης αλλαγών στην οργάνωση της φροντίδας, ε) διοίκηση προσωπικού, στ) προσέλκυση ασθενών-πελατών (marketing) και ζ) διαμόρφωση επαγγελματικής δεοντολογίας. 13 ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΚΑΡΔΙΑΣ Οι συχνότερες επεμβάσεις καρδιάς είναι η αορτοστεφανιαία παράκαμψη και η χειρουργική αποκατάσταση ή αντικατάσταση των καρδιακών βαλβίδων. Η πρώτη ενδείκνυται σε στεφανιαία νόσο και η δεύτερη σε παθήσεις των βαλβίδων της καρδιάς. Ακολουθούν η χειρουργική αντιμετώπιση των ανευρυσμάτων της αορτής, των τραυμάτων της καρδιάς, των συγγενών καρδιοπαθειών, του περικαρδίου και τέλος οι μεταμοσχεύσεις καρδιάς. Η στεφανιαία καρδιοπάθεια ή στεφανιαία νόσος (ΣΝ) προσβάλλει 16 εκατομμύρια ανθρώπους στις ΗΠΑ και αποτελεί την κυριότερη αιτία θανάτου για άνδρες και γυναίκες. Συγκεκριμένα, το 2008 υπήρξε η εκτίμηση ότι Αμερικάνοι προσεβλήθησαν για πρώτη φορά από ΣΝ, ενώ περίπου με ιστορικό ΣΝ εμφάνισαν εκ νέου κάποιο επεισόδιο. Ο κίνδυνος εμφάνισης ΣΝ σε οποιαδήποτε ηλικία μετά από τα 40 έτη εκτιμάται στο 49% για τους άνδρες και στο 32% για τις γυναίκες. 38 Στην Ελλάδα, σύμφωνα με την επιδημιολογική μελέτη 13

14 ATTICA, υπολογίσθηκε ότι ο επιπολασμός της ΣΝ είναι στο 5% για τους άνδρες και στο 3% για τις γυναίκες, ενώ η επίπτωση της καρδιαγγειακής νόσου γενικότερα κατά την πενταετία στο 11% στους άνδρες και στο 6,1% στις γυναίκες Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ελληνικής στατιστικής αρχής η ΣΝ εξακολουθεί να είναι η πρώτη αιτία θανάτου στον Ελληνικό πληθυσμό. Η στένωση της αορτικής βαλβίδας και η ανεπάρκεια της μιτροειδούς είναι οι συχνότερες βαλβιδοπάθειες του Δυτικού κόσμου. Ειδικά οι οφειλόμενες σε εκφυλιστική νόσο παρουσιάζουν αυξητική τάση σε ασθενείς άνω των 65 ετών. Άλλα αίτια των βαλβιδοπαθειών είναι η λοιμώδης ενδοκαρδίτιδα και ο ρευματικός πυρετός. Οι βαλβιδοπάθειες εξαιτίας του τελευταίου είναι συχνότερες στον αναπτυσσόμενο κόσμο. 41 Στις ΗΠΑ, υπολογίσθηκε ότι από το 1998 μέχρι και το 2005, διεξήχθησαν χειρουργικές επεμβάσεις στην αορτική ή μιτροειδή βαλβίδα ( επεμβάσεις πλαστικής αποκατάστασης και αντικατάστασης). Οι επεμβάσεις πλαστικής αποκατάστασης και αντικατάστασης της αορτικής βαλβίδας αυξήθηκαν κατά 102.5% και 28%, αντίστοιχα, με ρυθμό 2,0% το 1998 και 3,1% το Οι επεμβάσεις πλαστικής αποκατάστασης της μιτροειδούς βαλβίδας αυξήθηκαν από 18,9% το 1998 στο 45,8% το 2005, ενώ οι επεμβάσεις αντικατάστασης μειώθηκαν κατά 17,2% την ίδια χρονική περίοδο. Το κόστος και για τις δύο χειρουργικές επεμβάσεις υπολογίσθηκε ότι αυξήθηκε κατά 8-9%. 42 ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΑΣΘΕΝΩΝ Προεγχειρητική εκπαίδευση Ως προεγχειρητική εκπαίδευση έχει οριστεί η παροχή πληροφοριών στον ασθενή, κατά τη διάρκεια της προεγχειρητικής φάσης, σχετικά με την διεξαγωγή της επέμβασης και η εκμάθηση επιλεγμένων δεξιοτήτων, έτσι ώστε ο ασθενής να έχει τη βέλτιστη δυνατή προετοιμασία για την χειρουργική επέμβαση. 43 Ευεργετική φαίνεται να είναι η επίδραση της προεγχειρητικής εκπαίδευσης στη μετεγχειρητική πορεία των ασθενών, ιδιαίτερα σε παραμέτρους όπως η ευεξία, η διαχείριση του πόνου, η συμμόρφωση στην θεραπεία, το άγχος, η διάρκεια νοσηλείας κλπ Η εκπαίδευση των ασθενών αναφέρεται κυρίως στην προεγχειρητική ετοιμασία, στη διαδικασία της επέμβασης, στο νοσοκομειακό περιβάλλον, στις συνθήκες νοσηλείας, στην εκμάθηση αναπνευστικών ασκήσεων, στην διαχείριση του πόνου και γενικότερα σε θέματα διαχείρισης της νόσου και ενίσχυσης της 14

15 αυτοφροντίδας μετεγχειρητικά. 44 Η εξατομικευμένη εκπαίδευση και προετοιμασία των ασθενών προεγχειρητικά φαίνεται ότι οδηγεί σε καλύτερη ανταπόκριση στην μετεγχειρητική αγωγή και ταχύτερη ανάνηψη. 46 Οι ασθενείς που πρόκειται να υποβληθούν σε χειρουργική επέμβαση καρδιάς, χρειάζονται ειδική προετοιμασία ώστε να εξασφαλιστεί η ομαλή και χωρίς επιπλοκές διεγχειρητική και μετεγχειρητική πορεία τους. Η εκπαίδευση του ασθενή συντελεί στην καλύτερη προετοιμασία του έτσι ώστε να περιοριστούν οι μετεγχειρητικές δυσχέρειες, όπως είναι ο οξύς πόνος αλλά και να αποτραπούν άμεσες σοβαρές μετεγχειρητικές επιπλοκές όπως είναι η ατελεκτασία και απώτερες όπως είναι η λοίμωξη και διάσπαση του στέρνου. Η εκπαίδευση δεν περιορίζεται στην προεγχειρητική φάση, αλλά συνεχίζεται στην άμεση μετεγχειρητική περίοδο, βοηθώντας τον ασθενή να έχει ενεργή συμμετοχή στην θεραπεία του, καθ όλη την μετεγχειρητική του πορεία. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, η εκπαίδευση αποτελεί επαγγελματική και δεοντολογική υποχρέωση του νοσηλευτή αλλά και δικαίωμα του κάθε ασθενούς. 3-5 Αποτελεί πολύ σημαντικό κομμάτι της νοσηλευτικής φροντίδας ασθενών που πρόκειται να υποβληθούν σε καρδιοχειρουργική επέμβαση. Ενημέρωση που παρέχεται από διαφορετικούς επαγγελματίες υγείας (φυσικοθεραπευτές, νοσηλευτές, γιατρούς), εξασφαλίζει μια μεγάλη ποικιλία πληροφοριών σε διάφορα θέματα. 47 Χωρίς την προεγχειρητική εκπαίδευση, οι ασθενείς είναι ανίκανοι να αναλάβουν ενεργό ρόλο στην μετεγχειρητική τους φροντίδα. Για παράδειγμα, εάν δεν γνωρίζουν την σημασία της κινητοποίησης, μετεγχειρητικά, θα παραμείνουν παθητικά κλινήρεις έχοντας μεγαλύτερο κίνδυνο να παρουσιάσουν μετεγχειρητικές επιπλοκές. Έρευνες απέδειξαν ότι η αποτελεσματική προεγχειρητική εκπαίδευση συνδέεται άμεσα με καλύτερα μετεγχειρητικά αποτελέσματα όπως, μείωση του αναφερόμενου από το ασθενή πόνου, του στρες και αύξηση του αισθήματος ευεξίας. 48 Μέσω της εκπαίδευσης, δεν επιτυγχάνεται μόνο ενίσχυση της θεραπευτικής σχέσης νοσηλευτή ασθενή αλλά και μείωση του κόστους νοσοκομειακής περίθαλψης, αφού η μείωση των επιπλοκών σημαίνει λιγότερες μέρες νοσηλείας και μικρότερη κατανάλωση φαρμακευτικού και άλλου υλικού. Επίσης έχει φανεί ότι αυξάνει την ποιότητα παρεχόμενης φροντίδας και συνεπώς την ικανοποίηση των ασθενών. Η προεγχειρητική ενημέρωση και εκπαίδευση περιλαμβάνει θέματα λειτουργίας του νοσοκομείου, διαδικασιών και συνθηκών νοσηλείας αλλά και θέματα υγιεινής συμπεριφοράς 15

16 Λειτουργία νοσοκομείου και νοσηλευτικού τμήματος Ο νοσηλευτής πληροφορεί τον ασθενή και τους οικείους του σχετικά με την καθημερινή λειτουργία (ρουτίνα) του νοσηλευτικού τμήματος, τις ιδιαιτερότητες του, τους κανόνες τους σχετικά με το επισκεπτήριο, τις ώρες ανάπαυσης κλπ. Ενημέρωση για την νόσο και την Διαδικασία χειρουργικής επέμβασης Οι ασθενείς και οι συγγενείς επιθυμούν την ενημέρωση σχετικά με την χειρουργική επέμβαση. 49 Ο νοσηλευτής εξηγεί στον ασθενή τη διαδικασία και τον ενημερώνει για την συνήθη διάρκεια της χειρουργικής επέμβασης. Του δίνει χρόνο και τον ενθαρρύνει να εκφράσει τυχόν απορίες του. Επίσης είναι σημαντικό να ενημερώνεται σχετικά με τις ιατρικές οδηγίες. Μονάδα Ανάνηψης Καρδιοχειρουργημένων ασθενών Ο νοσηλευτής πληροφορεί τον ασθενή και τους οικείους του σχετικά με το περιβάλλον της μονάδας, το οποίο θα αντικρύσει ο ασθενής μετά την επέμβαση. Ο ασθενής ενημερώνεται για τα μηχανήματα και τον εξοπλισμό της μονάδας, για τους θορύβους από την φυσιολογική λειτουργία αλλά και τους συναγερμούς των συσκευών παρακολούθησης. Ενημερώνεται ο ίδιος και οι οικείοι του για το επισκεπτήριο και την διάρκεια του. Εικόνα σώματος Ο ασθενής και οι οικείοι του πληροφορούνται για την εικόνα του σώματος μετά την αφύπνιση από την αναισθησία, στην μονάδα ανάνηψης. Πιο συγκεκριμένα, εκπαιδεύεται σχετικά με τους σωλήνες παροχέτευσης, τις κεντρικές και τις περιφερικές φλεβικές γραμμές, την αρτηριακή γραμμή, τη γενική του εμφάνιση, την παρουσία ενδοτραχειακού, ρινογαστρικού ή στοματογαστρικού σωλήνα, αλλά και του ουροκαθετήρα, καθώς και τις τομές και τις επιδέσεις (μέση στερνική τομή, τομές στα κάτω άκρα, εφόσον ληφθεί μόσχευμα σαφηνούς φλέβας κ.λπ.) Ενδοτραχειακός σωλήνας, αναπνευστήρας Ο ασθενής ενημερώνεται για τη διάρκεια παραμονής του ενδοτραχειακού σωλήνα, γεγονός που δεν θα του επιτρέπει προσωρινά να επικοινωνήσει λεκτικά με τούς νοσηλευτές, τους γιατρούς και τους οικείους του κατά το επισκεπτήριο.για το λόγο αυτό διδάσκεται τρόπους εναλλακτικής επικοινωνίας (στυλό και μολύβι κλπ) Διακοπή καπνίσματος Το κάπνισμα έχει αποδεικτεί ότι ευνοεί την εμφάνιση ατελεκτασίας και είναι υπεύθυνο για την κακή οξυγόνωση των ιστών. Εάν ο ασθενής είναι καπνιστής, 16

17 ενθαρρύνεται να διακόψει το κάπνισμα τουλάχιστον 2 εβδομάδες πριν την επέμβαση. Τα μετεγχειρητικά οφέλη της διακοπής καπνίσματος καλό θα ήταν να υπενθυμίζονται συχνά πριν την επέμβαση. Φαρμακευτική αγωγή Οι ασθενείς που προσέρχονται για χειρουργική επέμβαση συνήθως βρίσκονται σε χρόνια φαρμακευτική αγωγή. Ένα σημαντικό στοιχείο στην προεγχειρητική εκπαίδευση είναι η συμμόρφωση με την θεραπευτική αγωγή. 50 Οι ασθενείς επιθυμούν την ενημέρωση για τα φάρμακα που λαμβάνουν και συνήθως έχουν απορίες. 49 Στην άμεση προεγχειρητική φάση, η φαρμακευτική αγωγή ενδέχεται να τροποποιηθεί από τον χειρουργό. Εκμάθηση αναπνευστικών ασκήσεων Ο κίνδυνος επιπλοκών από το αναπνευστικό σύστημα στους ασθενείς που υποβάλλονται σε καρδιοχειρουργική επέμβαση είναι μεγάλος λόγω του είδους της επέμβασης, της πιθανής επιβάρυνσης των πνευμόνων από την καρδιακή νόσο αλλά και την αγωγή Επιπρόσθετα ο πόνος της τομής αλλά και ο φόβος της διάσπασης των ραμμάτων αποτρέπει τον ασθενή να αναπνέει σωστά και να αποφεύγει τον βήχα. Ο νοσηλευτής, διδάσκει τον ασθενή, προεγχειρητικά, τεχνικές αποτελεσματικής αναπνοής, οι οποίες θα εφαρμοστούν μετεγχειρητικά και θα έχουν σαν στόχο την πρόληψη των επιπλοκών από το αναπνευστικό σύστημα. 54. Επίσης, διδάσκεται να βήχει ελεγχόμενα -ώστε να διευκολυνθεί η αποβολή των εκκρίσεων από το βρογχικό δέντρο- τοποθετώντας τα χέρια του ή ένα μαξιλάρι στην περιοχή της τομής, στοχεύοντας στην μείωση του πόνου, την πρόληψη διάσπασης των ραμμάτων. Ο ασθενής ενημερώνεται ότι εάν δεν βήχει, παρουσιάζεται η ανάγκη για εκτέλεση επιπρόσθετων αναρροφήσεων από τον υπεύθυνο νοσηλευτή ενώ η σταθεροποίηση των εκκρίσεων αυτών μέσα στο βρογχικό του δέντρο ενέχει τον κίνδυνο εμφάνισης επιπλοκών όπως η ατελεκτασία και η λοίμωξη του αναπνευστικού. Εκμάθηση ασκήσεων κάτω άκρων Ο ασθενής διδάσκεται προεγχειρητικά τις ασκήσεις των κάτω άκρων, οι οποίες θα βοηθήσουν μετεγχειρητικά την βελτίωση της κυκλοφορίας του αίματος και την πρόληψη της θρομβοφλεβίτιδας και των οιδημάτων. 55 Κινητοποίηση και έγερση του ασθενή Ενημερώνεται για τα οφέλη της έγκαιρης κινητοποίησης και έγερσης στη διευκόλυνση της καλής συστηματικής και πνευμονικής κυκλοφορίας του αίματος, 17

18 στην κινητοποίηση του εντέρου, στην καλύτερη εκτέλεση της αναπνευστικής λειτουργίας και προειδοποιείται ότι ενδεχομένως να αισθανθεί αδυναμία και ζάλη στην πρώτη προσπάθεια. Καθησυχάζεται λέγοντας ότι αυτή η διαδικασία θα γίνει με τη βοήθεια νοσηλευτή ή βοηθού νοσηλευτή και θα είναι σταδιακή. Δίαιτα Ο νοσηλευτής ενημερώνει τον ασθενή ότι η δίαιτα του θα είναι ελαφρά και άναλη και τα προσλαμβανόμενα υγρά θα είναι περίπου ml/24h ώστε να επιτευχθεί επαρκής ενυδάτωση. Αντίθετα, όσοι ασθενείς δεν είναι καλά ενυδατωμένοι και έχουν κακή θρέψη έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να παρουσιάσουν shock και αιμορραγία λόγω υποπρωτεϊναιμίας. Επιπλέον, καθυστερεί η επούλωση του τραύματος από την ελάττωση της πρωτεΐνης και της βιταμίνης C και για τον λόγο αυτό η αναπλήρωση τους θεωρείται απαραίτητη. Διαχείρηση του πόνου O πόνος αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους στρεσσογόνους παράγοντες που βιώνουν οι ασθενείς στο νοσοκομείο. Οι ασθενείς που υποβλήθηκαν σε επέμβαση καρδιάς ανέφεραν ότι βίωσαν πολύ συχνά έντονο πόνο. Ο πόνος έχει υποκειμενικό και πολυδιάστατο χαρακτήρα. Η ένταση του επηρεάζεται από πολλούς παράγοντες όπως ατομικούς, σωματικούς, ψυχολογικούς, περιβαλλοντικούς, κοινωνικούς και άλλους παράγοντες. Η αγωνία, ο φόβος και το άγχος που δημιουργούνται στον ασθενή ενεργοποιούν το συμπαθητικό νευρικό σύστημα με αποτέλεσμα την αύξηση του καρδιακού και αναπνευστικού ρυθμού καθώς και την αύξηση της αρτηριακής πίεσης, μεταβολές που είναι ικανές να οδηγήσουν τον ασθενή σε αιμοδυναμική αστάθεια. 58 Εξαιτίας του πόνου ο ασθενής αποφεύγει την έγκαιρη κινητοποίηση του αυξάνοντας έτσι την πιθανότητα για επιπλοκές που σχετίζονται με την μειωμένη κινητικότητα. Είναι ευνόητο πόσο ζωτικής σημασίας είναι η αντιμετώπιση του μετεγχειρητικού πόνου. Είναι πολύ σημαντικό ο ασθενής να καταλάβει την αξία της άμεσης ειδοποίησης του νοσηλευτή σε περίπτωση εμφάνισης μέτριου και σοβαρού πόνου με σκοπό την άμεση αντιμετώπισή του. Η ενημέρωση του ασθενή ότι η εμφάνιση του πόνου είναι αναμενόμενη μετά από καρδιοχειρουργική επέμβαση καθώς και η διδασκαλία του για την αποφυγή εκτέλεσης κινήσεων, χωρίς βοήθεια, που μπορούν να επιτείνουν τον πόνο όπως για παράδειγμα η προσπάθεια αλλαγής θέσης, συντελούν στην διατήρηση χαμηλών επιπέδων άγχους και στην πρόληψη πρόκλησης επιπρόσθετου πόνου αντίστοιχα

19 Διαχείριση άγχους Πολλοί ασθενείς βιώνουν έντονα αισθήματα αγωνίας και άγχους που σχετίζονται με το φόβο του επικείμενου θανάτου, το φόβο του βιώματος του πόνου, το φόβο αλλαγής του σωματικού τους ειδώλου μετά το χειρουργείο και το φόβο ύπαρξης μερικής ή ολικής αναπηρίας Μετεγχειρητική εκπαίδευση Η εκπαίδευση του ασθενή μετά την χειρουργική επέμβαση ουσιαστικά περιλαμβάνει την επανάληψη των περισσότερων θεμάτων που αναφέρθηκαν στην προεγχειρητική εκπαίδευση Μονάδα ανάνηψης καρδιοχειρουργημένων ασθενών Όταν ο ασθενής, μετά τον σταδιακό απογαλακτισμό του από τον αναπνευστήρα και τη διακοπή των κατασταλτικών φαρμάκων, ξυπνήσει στο χώρο της μονάδας γίνεται προσανατολισμός του στο χώρο από τον υπεύθυνο για τον άρρωστο νοσηλευτή. Ο ασθενής ουσιαστικά επανεκπαιδεύεται στα αντικείμενα της προεγχειρητικής εκπαίδευσης. Καρδιοχειρουργικό τμήμα Επαναλαμβάνεται εκτενέστερα η εκπαίδευση και συνδυάζεται πλέον με την εφαρμογή της και την ενεργό συμμετοχή του ασθενή και των οικείων του. Δίνεται έμφαση στην αντιμετώπιση του πόνου, στην εκτέλεση αναπνευστικών ασκήσεων και στην ενθάρρυνση για βήχα, υπενθυμίζοντας τα οφέλη τους. Επίσης τονίζεται η αξία των ασκήσεων των κάτω άκρων και της έγκαιρης κινητοποίησης του. Αξίζει να τονισθεί ότι ο νοσηλευτής, κατά την διάρκεια νοσηλείας του ασθενή στο τμήμα, θέτει τις βάσεις για την εκπαίδευση και προετοιμασία του ασθενή για την έξοδο του από το νοσοκομείο. Αυτό το κομμάτι όμως της εκπαίδευσης δεν θα αναπτυχθεί γιατί ξεφεύγει από τον σκοπό της παρούσας εργασίας. Τρόποι εκπαίδευσης Η επιλογή του κατάλληλου τρόπου διδασκαλίας εξαρτάται από παράγοντες που σχετίζονται με τον ασθενή και το διαθέσιμο σύστημα υγείας. Οι παράγοντες που σχετίζονται με τον ασθενή είναι η ηλικία, το μορφωτικό του επίπεδο, η οικονομική του κατάσταση, τη ύπαρξη υποστηρικτικών συστημάτων και η ικανότητα προσαρμογής του σε νέες τεχνολογίες. Είναι προφανές ότι η αξιολόγηση του ασθενή και των εκπαιδευτικών του αναγκών αποτελούν σημαντικές προϋποθέσεις για την επιλογή του τρόπου εκπαίδευσης. Μελέτες δείχνουν ότι η άμεση προφορική 19

20 ενημέρωση αποτελεί τον κυριότερο τρόπο εκπαίδευσης του ασθενούς στον χώρο του νοσοκομείου. Η παροχή ενημερωτικών φυλλαδίων και βιβλίων καθώς και η χρήση οπτικοακουστικών μέσων βοηθούν σημαντικά στην εκπαίδευση του ασθενή Η επίδραση της ενημέρωσης-εκπαίδευσης στην ικανοποίηση των ασθενών Πολλές μελέτες έχουν δείξει την σχέση της εκπαίδευσης και ενημέρωσης των ασθενών με την ικανοποίηση τους από τις υπηρεσίες υγείας. Μελέτες που έχουν μετρήσει την ικανοποίηση των ασθενών από τις παρεχόμενες νοσηλευτικές υπηρεσίες, κατά κανόνα δείχνουν αυξημένη ικανοποίηση. Δυσαρέσκεια ή χαμηλή ικανοποίηση των ασθενών έχει βρεθεί όταν οι νοσηλευτές δεν έχουν τον έλεγχο των υπηρεσιών, όταν εμφανίζουν το σύνδρομο επαγγελματικής εξουθένωσης και όταν οι πληροφορίες που τους δίδονται κρίνονται ανεπαρκείς. 33,65 Αν και η σχέση της εκπαίδευσης και ενημέρωσης κατά την προεγχειρητική φάση έχει φανεί ότι έχει θετική συσχέτιση με την ικανοποίηση των ασθενών και γενικά με την ανάνηψη, 44 δεν φαίνεται να υπάρχει ένα ευρέως αποδεκτό πρόγραμμα προεγχειρητικής εκπαίδευσης και ενημέρωσης των ασθενών. Σε όλες όμως τις μελέτες επισημαίνεται η ανάγκη της ενεργούς συμμετοχής του ασθενή στην φροντίδα του. Οι ασθενείς που πρόκειται να υποβληθούν σε επέμβαση καρδιάς, αποτελούν ιδιαίτερη κατηγορία ασθενών, οι οποίοι χρειάζονται εκπαίδευση και ενημέρωση, εξαιτίας της ανάγκης για ψυχολογική υποστήριξη και της εξάρτησης της θεραπείας και της αποκατάστασης από την ενεργητική συμμετοχή τους στην θεραπεία και την υγιεινή συμπεριφορά τους. 49 Αρκετές μελέτες έχουν δείξει την θετική σχέση της ικανοποίησης με την ενημέρωση εκπαίδευση, σε καρδιοχειρουργικούς ασθενείς. Στις περισσότερες από αυτές έχουν επίσης μετρηθεί η εμφάνιση επιπλοκών και η διάρκεια νοσηλείας. 54 Η διερεύνηση της ικανοποίησης των ασθενών, παρ όλο που έχει καθιερωθεί διεθνώς ως πάγια τακτική απουσιάζει προς το παρόν, από την καθημερινή πρακτική των ελληνικών οργανισμών που ασχολούνται με την υγεία 66 Ενώ μελέτες που μέτρησαν την ικανοποίηση ασθενών σε Ευρώπη και Αμερική δείχνουν υψηλό επίπεδο ικανοποίησης από τις υπηρεσίες υγείας, στην Ελλάδα οι αντίστοιχες μελέτες δείχνουν χαμηλό ποσοστό ικανοποίησης από τις υπηρεσίες υγείας, ιδιαίτερα στα δημόσια νοσοκομεία Αν και η δυσαρέσκεια προέρχεται κυρίως από τις υποδομές του εθνικού συστήματος υγείας, όπως κτιριακές εγκαταστάσεις, ξενοδοχειακές υποδομές, καθαριότητα και υγιεινή, η συμπεριφορά του ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού φαίνεται να μην ικανοποιεί εξίσου τους ασθενείς. 20

21 Η μέχρι τώρα μελέτες στην Ελλάδα, σχετικά με την ικανοποίηση, έχουν μελετήσει και συγκρίνει την ικανοποίηση των ασθενών σε δημόσια και σε ιδιωτικά νοσοκομεία, ή σε νοσοκομεία παίδων και ενηλίκων. Επίσης έχουν μελετήσει την σχέση οικονομικών, κοινωνικών, φυλετικών ή άλλων παραγόντων με την ικανοποίηση. Ελάχιστες μελέτες έχουν εξειδικευθεί σε κατηγορίες ασθενών και καμία μέχρι τώρα δεν έχει μελετήσει την επίδραση της ενημέρωσης και εκπαίδευσης στην ικανοποίηση των ασθενών. 21

22 ΕΙΔΙΚΟ ΜΕΡΟΣ 22

23 1. Σκοπός Σκοπός της παρούσας μελέτης ήταν η διερεύνηση της επίδρασης της εκπαίδευσης και ενημέρωσης, στην ικανοποίηση των ασθενών που υποβάλλονται σε προγραμματισμένη χειρουργική επέμβαση ανοικτής καρδιάς.επιπρόσθετα διερευνήθηκαν η συσχέτιση της ικανοποίησης με Α) τα δημογραφικά χαρακτηριστικά των ασθενών Β) τα κλινικά χαρακτηριστικά των ασθενών και η συσχέτιση της εκπαίδευσης με Γ) την εμφάνιση ή όχι επιπλοκών και Δ) την συνολική διάρκεια νοσηλείας 2. Υλικό - Μέθοδος Η μελέτη ήταν μελέτη παρέμβασης, με δημιουργία ομάδας ελέγχου και χειρισμό ανεξάρτητης μεταβλητής (εκπαίδευση). Ανεξάρτητες μεταβλητές της μελέτης αποτέλεσαν η ηλικία, το φύλο, ο περιεγχειρητικός κίνδυνος (Euroscore), η οικογενειακή κατάσταση, το επίπεδο εκπαίδευσης, η επαγγελματική κατάσταση, το υποστηρικτικό δίκτυο, το είδος της επέμβασης, η διάρκεια της επέμβασης και της εξωσωματικής κυκλοφορίας, το ιστορικό προηγούμενης αναισθησίας, καθώς και η εκπαίδευση των ασθενών. Οι εξαρτημένες μεταβλητές της παρούσας μελέτης θα είναι η ικανοποίηση των ασθενών από την συνολική φροντίδα υγείας, η μετεγχειρητική διάρκεια νοσηλείας και η επίπτωση των μετεγχειρητικών επιπλοκών 2.1 Πληθυσμός μελέτης Το πληθυσμό της μελέτης αποτέλεσαν αρχικά 70 ασθενείς οι οποίοι υποβλήθηκαν σε προγραμματισμένη καρδιοχειρουργική επέμβαση, (αορτοστεφανιαία παράκαμψη, αντικατάσταση βαλβίδας, αποκατάσταση ανευρύσματος ανιούσης αορτής ή συνδυασμός αυτών). Η μελέτη πραγματοποιήθηκε στην μονάδα ανάνηψης καρδιοχειρουργημένων ασθενών και στον όροφο νοσηλείας ενός τριτοβάθμιου νοσοκομείου του λεκανοπεδίου Αττικής το χρονικό διάστημα από τον Ιανουάριο του 2011 μέχρι και τον Ιανουάριο του Ένας ασθενής απεβίωσε κατά την διάρκεια της χειρουργικής επέμβασης και το τελικό δείγμα διαμορφώθηκε στα 69 άτομα. Στο δείγμα έγινε τυχαιοποίηση και 23

24 κατανομή στις δύο ομάδες ελέγχου και παρέμβασης. Ως μέθοδος τυχαιοποίησης επιλέχθηκε η διαδικασία μονά ζυγά. Ο πρώτος ασθενής του δείγματος τέθηκε στην ομάδα ελέγχου, ο δεύτερος στην ομάδα παρέμβασης, ο τρίτος στην ομάδα ελέγχου κ.ο.κ, διαμορφώνοντας με τον τρόπο αυτό δύο ισάριθμες ομάδες όπου οι μονοί αριθμοί του δείγματος αποτέλεσαν την ομάδα ελέγχου και οι ζυγοί την ομάδα παρέμβασης. Στην ομάδα ελέγχου κατανεμήθηκαν 35 ασθενείς και στην ομάδα παρέμβασης επίσης 35 ασθενείς. Από την ομάδα παρέμβασης εξαιρέθηκε ένας ασθενής ο οποίος απεβίωσε κατά την διάρκεια της χειρουργικής επέμβασης. Τελικά οι ομάδες διαμορφώθηκαν ως εξής: η ομάδα ελέγχου αποτελέσθη από 35 ασθενείς και η ομάδα παρέμβασης από Συλλογή δεδομένων Εργαλεία Για την συλλογή των δεδομένων χρησιμοποιήθηκαν τα παρακάτω εργαλεία: Α) το ερωτηματολόγιο (κλίμακα) για την εκτίμηση της ικανοποίησης των ασθενών. Το ερωτηματολόγιο κατασκευάσθηκε από Έλληνες ερευνητές και έχει δοκιμασθεί η εγκυρότητα και η αξιοπιστία του. 69 Στο ερωτηματολόγιο περιλαμβάνονται 33 κλειστές ερωτήσεις τύπου Likert σε πεντάβαθμη κλίμακα έντασης (συμφωνώ απόλυτα=1, συμφωνώ=2, είμαι ουδέτερος=3, διαφωνώ=4, διαφωνώ απόλυτα=5), που αφορούσαν (α) στην εισαγωγή του ασθενούς στο νοσοκομείο, (β) στο νοσηλευτικό προσωπικό, (γ) στο ιατρικό προσωπικό, (δ) στο υπόλοιπο προσωπικό, (ε) στο φαγητό, (στ) στο εσωτερικό περιβάλλον, (ζ) στις διαδικασίες, (η) στην έξοδο από το ίδρυμα και (θ) στη συνολική ικανοποίηση. Το ερωτηματολόγιο παρουσιάζεται αναλυτικά στο Παράρτημα. Β) έντυπο για την καταγραφή των κοινωνικό δημογραφικών και κλινικών στοιχείων των ασθενών που εισάγονται στην καρδιοχειρουργική κλινική (παράρτημα)..αναλυτικότερα το έντυπο καταγραφής περιελάμβάνε: 1) δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά του ασθενή. Συγκεκριμένα καταγράφηκαν το φύλο, η ηλικία, η θρησκεία, το επάγγελμα, το μορφωτικό επίπεδο, η οικογενειακή κατάσταση καθώς και ο αριθμός τέκνων και η ηλικία αυτών. Σχετικά με το μορφωτικό επίπεδο ως αναλφάβητοι χαρακτηρίστηκαν οι ασθενείς οι οποίοι δεν ολοκλήρωσαν τη βασική εκπαίδευση (δημοτικό), ωστόσο είχαν την δυνατότητα ανάγνωσης και κατανόησης ελληνικού κειμένου. 2) κλινικά χαρακτηριστικά και παράγοντες κινδύνου. 24

25 Καταγράφηκαν παράγοντες κινδύνου όπως αρτηριακή υπέρταση, σακχαρώδης διαβήτης, υπερλπιδαιμία, αγγειοπάθεια. Ως υπερτασικοί χαρακτηρίστηκαν οι ασθενείς εκείνοι στους οποίους είχε τεθεί στο παρελθόν ή και πρόσφατα η διάγνωση της αρτηριακής υπέρτασης και βρίσκονταν υπό αγωγή. Ασθενείς έχοντες υπερλπιδαιμία θεωρήθηκαν οι ασθενείς στους οποίους ήταν διαγνωσμένη προεγχειρητικά ή διαγνώσθηκε στον πρόσφατο προεγχειρητικό έλεγχο. Καπνιστές θεωρήθηκαν όσοι καπνίζαν έστω ένα τσιγάρο την ημέρα και πρώην καπνιστές όσοι είχαν διακόψει το κάπνισμα για τουλάχιστον ένα χρόνο. Υπολογίστηκε ο δείκτης μάζας σώματος (ΔΜΣ) και έγινε κατηγοριοποίηση των ασθενών σε άτομα κανονικού βάρους, σε λιποβαρή, σε υπέρβαρα και παχύσαρκα. ΔΜΣ < 18,5 δείχνει ότι το άτομο είναι ελλιποβαρές. ΔΜΣ μεταξύ 18,5 και 24,9 δείχνει ότι το άτομο έχει φυσιολογικό βάρος. ΔΜΣ μεταξύ 25 και 29,9 δείχνει ότι το άτομο είναι υπέρβαρο ΔΜΣ >30 δείχνει ότι το άτομο πάσχει από παχυσαρκία. Για την εκτίμηση του περιεεγχειρητικού κινδύνου χρησιμοποιήθηκε το Ευρωπαϊκό πρόγραμμα εκτίμησης εγχειρητικού κινδύνου σε επεμβάσεις καρδιάς EUROSCORE (European System of Cardiac Operative Risk Evaluation) Το EuroSCORE αποτελεί εργαλείο για την εκτίμηση του περιεγχειρητικού κινδύνου και της ενδονοσοκομειακής θνησιμότητας ασθενών, που υποβάλλονται σε καρδιοχειρουργική επέμβαση. Αποτελείται από τρεις κατηγορίες παραγόντων κινδύνου: Εκείνους που σχετίζονται με τον ασθενή, εκείνους που σχετίζονται με την καρδιαγγειακή του λειτουργία, καθώς και εκείνους που σχετίζονται με τη χειρουργική επέμβαση. Από το άθροισμα των βαθμολογιών των διαφόρων παραγόντων κινδύνου, προκύπτει μια συνολική βαθμολογία (αθροιστικό EuroSCORE), η οποία αντιστοιχεί σε ένα ποσοστό επί τοις εκατό προβλεπόμενης θνησιμότητας (λογιστικό EuroSCORE). Το EuroSCORE αποτελεί το πλέον αξιόπιστο και έγκυρο εργαλείο, που έχει χρησιμοποιηθεί για την εκτίμηση του περιεγχειρητικού κινδύνου σε Ευρώπη, Βόρεια Αμερική και Ιαπωνία. Εισήχθη στην κλινική πράξη το 1999 με την αθροιστική του μορφή, ενώ από το 2003 είναι διαθέσιμη προς χρήση και η λογιστική του μορφή. 70 Ως επιπλοκές εκλήφθησαν μόνο οι επιπλοκές οι οποίες δυνητικά μπορούν να επηρεαστούν από την εκπαίδευση του ασθενή όπως ατελεκτασία, λοίμωξη του αναπνευστικού, φλεβοθρόμβωση, λοίμωξη τραύματος κάτω άκρου, διάσπαση στέρνου και λοίμωξη καθώς και αρρυθμίες δεδομένου ότι μπορεί να σχετίζονται με 25

26 το άγχος. Ως διάρκεια νοσηλείας θεωρήθηκε η διάρκεια νοσηλείας σε ημέρες, από την ημέρα της χειρουργικής επέμβασης μέχρι και την έξοδο του ασθενούς από το νοσοκομείο. Γ) Εκπαιδευτικό έντυπο «Τι πρέπει να γνωρίζω πριν υποβληθώ σε χειρουργική επέμβαση καρδιάς;» Το εκπαιδευτικό υλικό κατασκευάστηκε λαμβάνοντας υπόψη τις τεκμηριωμένες, από μελέτες στη διεθνή βιβλιογραφία, ανάγκες των ασθενών και περιλαμβάνει : Ανατομία και λειτουργία της καρδιάς Στεφανιαία νόσος (παράγοντες κινδύνου, παθογένεια, συμπτώματα) Βαλβιδοπάθειες (αιτιολογία, συμπτώματα) Επέμβαση ανοικτής καρδιάς γενικά Αορτοστεφανιαία παράκαμψη Αντικατάσταση βαλβίδας Ενημέρωση για το νοσοκομειακό περιβάλλον και τις συνθήκες νοσηλείας. Προετοιμασία για χειρουργείο (διαγνωστικές εξετάσεις, Φυσική προετοιμασία Εκμάθηση αναπνευστικών ασκήσεων, αξιολόγησης του πόνου, ελέγχου του άγχους κλπ Μετεγχειρητική φροντίδα: συνεργασία με τους νοσηλευτές για πρόσληψη τροφής, αναφορά του πόνου και ερμηνεία της αναγκαιότητας, επανεκπαίδευση κλπ Εκτός του ειδικού φυλλαδίου οι ασθενείς ενημερώθηκαν και προφορικά, δίνοντας τους την ευκαιρία να εκφράσουν ανησυχίες, απορίες, να ζητήσουν διευκρινήσεις κλπ. Τα αποτελέσματα της εκπαιδευτικής διαδικασίας εκτιμήθηκαν με την ύπαρξη ή όχι επιπλοκών που σχετίζονται με τις εκπαιδευτικές παρεμβάσεις. Συλλογή δεδομένων Φάση 1 η Προηγήθηκε η διαδικασία τυχαιοποίησης όπως περιγράφηκε παραπάνω. Έγινε προσπάθεια ομοιογενούς κατανομής των χαρακτηριστικών και στις δύο ομάδες, έτσι ώστε οι δύο ομάδες διέφεραν μόνο ως προς την παρέμβαση της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Δόθηκε το ενημερωτικό φυλλάδιο για την εκπαίδευση των ασθενών μόνο στα άτομα που συμμετείχαν στην ομάδα παρέμβασης. Στο διάστημα αυτό υπογράφονταν και το έντυπο πληροφορημένης συγκατάθεσης. 26

27 Φάση 2 η Εισαγωγή των ασθενών. Την ημέρα εισαγωγής, στους ασθενείς της ομάδας παρέμβασης έγινε επανάληψη της εκπαιδευτικής διαδικασίας, προφορική πλέον, με έμφαση στην εκμάθηση των αναπνευστικών ασκήσεων, του βήχα, των ασκήσεων στα κάτω άκρα, στη διαχείιση του άγχους κλπ. Η ομάδα ελέγχου έλαβε την συνήθη ενημέρωση από το προσωπικού του τμήματος. Φάση 3 η Μετεγχειρητική παρακολούθηση και καταγραφή των παραμέτρων που προαναφέρθηκαν και στις δύο ομάδες. Την ημέρα εξόδου από το νοσοκομείο και εφόσον είχε υπογραφεί το εξιτήριο από τον χειρουργό, όλοι ασθενείς και των δύο ομάδων ερωτήθηκαν για την ικανοποίηση από τις υπηρεσίες υγείας χρησιμοποιώντας το εργαλείο που παρουσιάστηκε παραπάνω. 2.3 Κριτήρια ένταξης αποκλεισμού Τα κριτήρια ένταξης των συμμετεχόντων στην μελέτη αποτέλεσαν: Ηλικία άνω ή ίση ( ) των 18 ετών υποψήφιοι για προγραμματισμένη χειρουργική επέμβαση καρδιάς, χωρίς οξέα στεφανιαία σύνδρομα και χωρίς ιστορικό οξέος εμφράγματος του μυοκαρδίου κατά τον τελευταίο μήνα Επαρκής γνώση ελληνικής γλώσσας (ικανότητα ανάγνωσης ελληνικού κειμένου και επικοινωνίας γενικότερα) Καλό διανοητικό επίπεδο Απουσία ψυχικής νόσου ή προβλημάτων αλκοολισμού Απουσία σοβαρής χρόνιας νόσου (καρκίνος τελικού σταδίου, χρόνια νεφρική ανεπάρκεια, ηπατική ανεπάρκεια, αναπνευστική ανεπάρκεια) 2.4 Ηθική και δεοντολογία Η συλλογή των δεδομένων πραγματοποιήθηκε μετά από έγγραφη άδεια από το Επιστημονικό Συμβούλιο του νοσοκομείου. Από όλους τους συμμετέχοντες στη μελέτη ελήφθη η πληροφορημένη συναίνεσή τους προκειμένου να συμμετάσχουν στην έρευνα. Οι συμμετέχοντες στη μελέτη πληροφορήθηκαν για το σκοπό της μελέτης, την εμπιστευτικότητα των δεδομένων και την εθελοντική φύση της 27

28 συμμετοχής. Κατά τη διεξαγωγή της παρούσας μελέτης τηρήθηκαν όλες οι βασικές αρχές ηθικής και δεοντολογίας. 3. Στατιστική ανάλυση Όλες οι συνεχείς μεταβλητές περιγράφονται ως μέσοι ± τυπικές αποκλίσεις, ενώ οι κατηγορικές μεταβλητές περιγράφονται με τη μορφή απόλυτων και σχετικών (%) συχνοτήτων. Έγινε έλεγχος των προϋποθέσων εφαρμογής παραμετρικών και μη παραμετρικών κριτηρίων. Ως προς τα παραμετρικά κριτήρια σχετικά με τις ομοιότητες - διαφορές απαντήσεων, εφαρμόστηκε το t-test, για τον έλεγχο μέσων δύο ανεξάρτητων δειγμάτων (Independent Samples t-test) αναφορικά με το φύλο και το αν έλαβαν ή όχι εκπαίδευση. Για τη διερεύνηση της ύπαρξης σχέσης μεταξύ δύο κατηγορικών μεταβλητών χρησιμοποιήθηκε ο έλεγχος x 2 (chi-square test). Όλοι οι έλεγχοι ήταν αμφίπλευροι (two-sided). Η τιμή p-value 0,05 καθορίσθηκε ως επίπεδο σημαντικότητας. Για την επεξεργασία των δεδομένων χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό πακέτο SPSS ( Statistical Package for Social Sciences) version Αποτελέσματα 4.1 Περιγραφικά Τον πληθυσμό της μελέτης αποτέλεσαν 69 ασθενείς εκ των οποίων το 58% ήταν άνδρες (n=40). Η μέση ηλικία του μελετώμενου πληθυσμού ήταν τα 66,5 (±8,9) έτη. Ως προς την οικογενειακή κατάσταση, η πλειονότητα του δείγματος ήταν έγγαμοι (78,3%). Ως προς το μορφωτικό επίπεδο η πλειονότητα του δείγματος ήταν απόφοιτοι δημοτικού (68,1%), ενώ μόνο το 8,7% ήταν απόφοιτοι δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Σχετικά με τη σύνθεση του δείγματος ως προς την επαγγελματική κατάσταση το 27,5% ήταν συνταξιούχοι, ενώ οι υπόλοποι ήταν εργαζόμενοι. Σημαντικό ποσοστό των ασθενών (47,8) διέμενε εκτός Αθήνας. Αναλυτικά χαρακτηριστικά των συμμετεχόντων στη μελέτη ως προς το φύλο, την ηλικία, την οικογενειακή κατάσταση, το μορφωτικό επίπεδο, την επαγγελματική κατάσταση και τον τόπο διαμονής παρουσιάζονται στον πίνακα 1 28

29 Πίνακας 1: Κατανομή του πληθυσμού της μελέτης ανάλογα με το φύλο, την ηλικία, την οικογενειακή κατάσταση, το μορφωτικό επίπεδο την επαγγελματική κατάσταση, και τον τόπο διαμονής. Μεταβλητές Μέσος (±Τ.Α.) % (n/n) Φύλο Γυναίκες 41,4(29/69) Άνδρες 58(40/69) Ηλικία (έτη) 66,5 (±8,9) Οικογενειακή κατάσταση Έγγαμοι 78,3 (55/69) Άγγαμοι 10,1 (7/69) Διαζευγμένοι 11,6 (8/69) Επίπεδο εκπαίδευσης Αναλφάβητος 2,9 (2/69) Δημοτικό 68,1 (47/69) Δευτεροβάθμια εκπαίδευση (ΔΕ) 8,7 (6/69) Τριτοβάθμια εκπάιδευση (ΤΕ/ΠΕ) 20,3 (14/69) MSc/PhD 0 (0/69) Επαγγελματική κατάσταση Οικιακά 17,4 (12/69) Ιδιωτικός υπάλληλος 18,8 (13/69) Δημόσιος υπάλληλος 11,6 (8/69) Ελεύθερος επαγγελματίας 14,5 (10/69) Συνταξιούχος (πάνω από 1 έτος) 27,5 (19/69) Αγρότης 4,3 (3/69) Άνεργος 5,8 (4/69) Τόπος διαμονής Αθήνα 52,2 (36/69) Άλλη αστική περιοχή 6,2 (5/69) Επαρχία 41,6 (28/69) 29

30 Στον πίνακα 2 παρουσιάζεται η κατανομή του πληθυσμού της μελέτης ανάλογα με τις ατομικές τους συνήθειες και το ατομικό ιατρικό ιστορικό. Πίνακας 2: Κατανομή του πληθυσμού της μελέτης ανάλογα με τις ατομικές τους συνήθειες και το ατομικό ιατρικό ιστορικό. Μεταβλητές Μέσος (±Τ.Α.) % (n/n) Κάπνισμα Ναι 62,3 (43/69) Όχι 33,3 (23/69) Διακοπή (>1έτος) 4,3 (3/69) Αριθμός τσιγάρων/ημέρα 22,68 (±20) Έτη καπνίσματος 24,2 (±19,1) Body Mass Index (ΔΜΣ) 28,3 (±5,1) Σακχαρώδης Διαβήτης Ναι 39,1 (27/69) Όχι 60,9 (42/69) Αρτηριακή Υπέρταση Ναι 82,6 (57/69) Όχι 17,4 (12/69) Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια Ναι 14,5 (10/69) Όχι 85,5 (59/69) Υπερλιπιδαιμία Ναι 53,6 (37/69) Όχι 46,4 (32/69) Ασταθής στηθάγχη Ναι 33,3 (23/69) Όχι 66,7 (46/69) Οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου ( 90 ημέρες) Ναι 37,7 (26/69) Όχι 62,3 (43/69) Πνευμονική υπέρταση Ναι 7,2 (5/69) Όχι 92,8 (64/69) Euroscore 7,74 (±2,4) Σχετικά με τις ατομικές συνήθειες παρατηρήθηκε ότι η πλειονότητα του δείγματος εξακολουθούσε να καπνίζει (62,3%) μέχρι και την στιγμή της επέμβασης. Ο μέσος αριθμός των σιγαρέτων την ημέρα ήταν 22,7 και ο μέσος χρόνος καπνίσματος ήταν τα 24,2 έτη ενώ μόνο το 4,3% δήλωσε ότι είχε διακόψει το 30

31 κάπνισμα. Σχετικά με το ατομικό ιστορικό των ασθενών παρατηρήθηκε ότι το 82,6% ήταν υπερτασικοί υπό αγωγή και το 53,6 % είχαν διαγνωσμένη υπερλιπιδαιμία. Ο Περιεγχειρητικός κίνδυνος του δείγματος (euroscore) υπολογίστηκε ότι ήταν 7,74 με ελάχιστη τιμή το 2 και μέγιστη το 13. Στον πίνακα 3 παρουσιάζεται η κατανομή του μελετώμενου πληθυσμού ως προς, το είδος της επέμβασης, τη χρονική διάρκεια της επέμβασης, τη χρονική διάρκεια της ισχαιμίας, της εξωσωματικής κυκλοφορίας και το προηγούμενο ιστορικό χειρουργικής επέμβασης. Οι επεμβάσεις αορτοστεφανιαία; Παράκαμψη; (49,1%) ήταν συχνότερες από τις επεμβάσεις αντικατάστασης βαλβίδας (αορτικής ή μιτροειδούς) (37,6%). Ο μέσος χρόνος διάρκειας της χειρουργικής επέμβασης ήταν 251,2 min. Οι περισσότεροι ασθενείς (59,4%) είχαν την εμπειρία της χειρουργικής επέμβασης (μη καρδιοχειρουργικής) στο παρελθόν. Πίνακας 3: Κατανομή του του μελετώμενου πληθυσμού ως προς το είδος της επέμβασης, τη χρονική διάρκεια της επέμβασης, τη χρονική διάρκεια της ισχαιμίας και της εξωσωματικής κυκλοφορίας. Μεταβλητές Μέσος (±Τ.Α.) % (n/n) Είδος επέμβασης CABG 49,1 (34/69) VR 37,6 (25/69) CABG+VR 11,5 (8/69) Άλλο 2,8 (2/69) Xρονική διάρκεια της επέμβασης (min) 251,2 (±82,5) Xρονική διάρκεια της ισχαιμίας (min) 82,6 (±52,5) Xρονική διάρκεια της εξωσωματικής κυκλοφορίας (min) 136,6 (± 54,2) Ιστορικό χειρουργικής επέμβασης Ναι 59,4 (41/69) Όχι 40,6 (28/69) CABG: Coronary Artery Bypass Graft, VR: Valve Replacement, CABG+VR: Coronary Artery Bypass Graft + Valve Replacement, Άλλο:αντικατάσταση ανιούσης αορτής +συνδυασμός To 66, 7% των ασθενών κατά την νοσηλεία του στη μονάδα παρουσίασε επιπλοκές, από τις οποίες οι συχνότερες ήταν οι αρρυθμίες (26,1%), η ατελεκτασία (10,1%) ή ο 31

32 συνδυασμός αυτών (15,9%). Ο μέσος χρόνος παραμονής στην μονάδα ήταν οι 2,77 ημέρες, ενώ ο συνολικός χρόνος νοσηλείας στο νοσοκομείο ήταν οι 11,7 ημέρες. Λίγοι ασθενείς (11, 6%) παρουσίασαν επιπλοκές κατά την νοσηλεία τους στον όροφο (νοσηλευτικό τμήμα), από τις οποίες η συχνότερη ήταν η λοίμωξη του τραύματος του κάτω άκρου από την λήψη φλεβικού μοσχεύματος (5,8%), ενώ ακολούθησε η ατελεκτασία (4,3%). Λοίμωξη του στέρνου εμφάνισε ένας ασθενής (1,4%). Πίνακας 4: Κατανομή του μελετώμενου πληθυσμού ως προς την εμφάνιση επιπλοκών, το είδος, των επιπλοκών, τη χρονική διάρκεια της νοσηλείας τους στην μονάδα, τη συνολική διάρκεια παραμονής στο νοσοκομείο. Μεταβλητές Μέσος (±Τ.Α.) % (n/n) Επιπλοκές στην μονάδα Ναι 66,7 (46/69) Όχι 33,3 (23/69) Είδος επιπλοκής στην μονάδα Αρρυθμία 26,1 (18/69) Ατελεκτασία 10,1 (7/69) Αρρυθμία +ατελεκτασία 15,9 (11/69) Νευροψυχιατρικές διαταραχές 1,4 (1/69) Συνδυασμός 13 (9/69) Νοσηλεία στην μονάδα (ημέρες) 2,77 (±1,1) Επιπλοκές στον όροφο Ναι 11,6 (8/69) Όχι 88,4 (61/69) Είδος επιπλοκής στον όροφο Ατελεκτασία 4,3 (3/69) Λοίμωξη του κάτω άκρου 5,8 (4/69) Λοίμωξη του στέρνου 1,4 (1/69) Συνολική νοσηλεία (ημέρες) 11,7 (±10,6) 4.2 Ικανοποίηση των ασθενών Στον πίνακα 5 παρατίθεται ο βαθμός ικανοποίησης των ασθενών από την νοσηλεία τους για χειρουργική επέμβαση καρδιάς. 32

33 Η συνολική ικανοποίηση των ασθενών από την νοσηλεία σε γενικές γραμμές ήταν καλή (2,28±1,08). Η ικανοποίηση από το νοσηλευτικό προσωπικό ήταν θετική. Από τις μέσες τιμές των απαντήσεων των ασθενών, παρατηρούμε ότι: 1) Ο βαθμός ικανοποίησης των ασθενών μπορεί να θεωρηθεί θετικός στις ερωτήσεις: 3-5 και 8-10 σχετικά με το νοσηλευτικό προσωπικό και ιδιαίτερα με την ευγένεια (3,7 ±1,22), την διακριτικότητα (2,48 ±1,25), το ενδιαφέρον (2,17 ±1,22) και τον σεβασμό (2,13 ±1,24) καθώς και την κατανοητή επεξήγηση των ιατρικών εξετάσεων (2,26 ±1,2) αλλά και την άμεση παρουσία του μετά από κλήση (3,48, ±1,27) σχετικά με το ιατρικό προσωπικό και ιδιαίτερα με την ευγένεια (3,67 ±1,1), την διακριτικότητα (2,42±1,11) καθώς και για την ενημέρωση των ασθενών (2,45±1,13) σχετικά με το υπόλοιπο προσωπικό (2,2±1,24) και τις καθαρίστριες (3,75±1,24) 20, 28 σχετικά με την καθαριότητα του θαλάμου (2,36±1,13) και τους χώρους του νοσοκομείου (2,46±1,11) 30 σχετικά με την οργάνωση της εργασίας (3,52±1,14). 2) Δεν μπορεί να διαμορφωθεί σαφή άποψη σχετικά με το βαθμό ικανοποίησης των ασθενών ως προς το αν είναι θετικές ή αρνητικές στις ερωτήσεις: 1-2 σχετικά με την αναμονή (3,07±0,9) και τη διαδικασία εισαγωγής (3,09±1,17) 6-7 σχετικά με το νοσηλευτικό προσωπικό και ιδιαίτερα με την προθυμία του να απαντήσει σε ερωτήσεις των ασθενών (3,33±1,3) και να συζητήσει μαζί τους τις ανησυχίες και τους φόβους (2,53±1,22) 11, 15 σχετικά με το ιατρικό προσωπικό και ιδιαίτερα με την συχνότητα των επισκέψεων (3,39±1,2) και την διαθεσιμότητα τους (2,54±1,17) 19 σχετικά με την ποιότητα του φαγητού (2,96±1,1) 21-26, σχετικά με το εσωτερικό περιβάλλον 29 σχετικά με την διεξαγωγή των εξετάσεων (2,9±1,03) σχετικά με την έξοδο από το νοσοκομείο Σε καμία ερώτηση ο βαθμός ικανοποίησης δεν βρέθηκε αρνητικός. 33

34 3) Σε καμία ερώτηση ο βαθμός ικανοποίησης δεν βρέθηκε αρνητικός. 34

35 Πίνακας 5. Ικανοποίηση των ασθενών από την νοσηλεία τους για χειρουργική επέμβαση καρδιάς. 1: Συμφωνώ απολύτως, 2: Συμφωνώ, 3: Είμαι ουδέτερος, 4: Διαφωνώ, 5: Διαφωνώ απολύτως Ερωτήσεις Μ. Τ. Τ.Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ 1. Η αναμονή σε καρέκλα ή καροτσάκι μέχρι να σας βρουν κρεβάτι σε θάλαμο ήταν περισσότερη από ότι θα έπρεπε 3,07 0,9 2. Η διαδικασία εισαγωγής σας στο νοσοκομείο ήταν δυσάρεστη 3,09 1,17 ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ 3. Έδειξε ενδιαφέρον και σας περιποιήθηκε κατά τη διάρκεια της νοσηλείας σας 2,17 1,22 4. Ήταν συχνά αγενές 3,7 1,22 5. Σας εξηγούσε με κατανοητό τρόπο τις ιατρικές διαδικασίες (εξετάσεις από γιατρούς, ακτινογραφίες κ.λ.π.) 2,26 1,2 6. Ήταν απρόθυμο να απαντήσει στις ερωτήσεις σας 3,33 1,3 7. Συζητούσε μαζί σας τις ανησυχίες και τους φόβους σας 2,53 1,22 8. Καθυστερούσε να έλθει, όταν το καλούσατε 3,48 1,27 9. Σας φέρθηκε με σεβασμό 2,13 1, Ήταν διακριτικό 2,48 1,25 ΙΑΤΡΙΚΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ 11. Περνούσε σπάνια για να ελέγξει την πορεία της υγείας σας 3,39 1,2 12. Σας κράτησε ενήμερο για την κατάσταση της υγείας σας 2,45 1, Ήταν συχνά αγενές 3,67 1,1 14. Ήταν διακριτικό 2,42 1, Ήταν διαθέσιμο όταν θέλατε να ρωτήσετε κάτι σημαντικό 2,54 1,17 ΥΠΟΛΟΙΠΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ 16. Το προσωπικό του νοσοκομείου που παρείχε υπηρεσίες διατροφής ήταν ευγενικό 2,2 1, Οι καθαρίστριες ήταν αγενείς 3,75 1, Το υπόλοιπο προσωπικό (π.χ. διοικητικοί υπάλληλοι, θυρωροί, προσωπικό ασφαλείας, υπάλληλοι κυλικείου) ήταν αγενές 3,13 1,02 ΦΑΓΗΤΟ 19. Η ποιότητα του φαγητού ήταν κακή 2,96 1,1 ΕΣΩΤΕΡΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 20. Ο θάλαμος ήταν καθαρός 2,36 1, Στο θάλαμο ασθενών (δωμάτιο), όπου μένατε είχε φασαρία 2,71 0, Τα σεντόνια του κρεβατιού σας τα άλλαζαν όσο συχνά έπρεπε 2,61 1, Η θερμοκρασία του θαλάμου ήταν ακατάλληλη (έκανε κρύο ή πολύ ζέστη) 3,06 1, Οι χώροι υγιεινής (λουτρά, τουαλέτες) ήταν καθαροί 2,51 1, Στο θάλαμό σας νοιώθατε άβολα γιατί υπήρχαν περισσότεροι ασθενείς από ότι έπρεπε 2,81 0, Νοιώθατε ότι τα προσωπικά σας πράγματα ήταν επαρκώς ασφαλισμένα από πιθανή κλοπή 3,43 0, Νοιώθατε άβολα γιατί οι συγγενείς και φίλοι των ασθενών έμεναν στο θάλαμο πολύ ώρα 2,62 0, Οι υπόλοιποι χώροι του νοσοκομείου π.χ. (διάδρομοι, κυλικείο, γραφεία, χώροι αναμονής) ήταν καθαροί 2,46 1,11 ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ 29. Οι προγραμματισμένες διαδικασίες (π.χ. χειρουργική επέμβαση, ακτινογραφία, εξέταση αίματος, ούρων κτλ) γινόταν χωρίς 2,9 1,03 καθυστέρηση 30. Η παραμονή σας στο νοσοκομείο ήταν ανοργάνωτη και έγιναν λάθη που θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί (π.χ. σας ζητήθηκε ξανά το 3,52 1,14 ιατρικό ιστορικό ή επαναλήφθηκε εξέταση, επειδή χάθηκε) ΕΞΟΔΟΣ ΑΠΟ ΤΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ 35

36 31. Την ημέρα που βγήκατε από το νοσοκομείο, η έξοδός σας καθυστέρησε λόγω γραφειοκρατίας 3,32 0, Πιστεύετε ότι βγήκατε από το νοσοκομείο νωρίτερα από ότι έπρεπε 3,39 1,06 ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΣΗ 33. Γενικά από την παραμονή σας στο νοσοκομείο είστε πολύ ικανοποιημένος /η 2,28 1,08 Μ.Τ. : Μέση τιμή, Τ.Α.: Τυπική απόκλιση Στο πίνακα 6 φαίνονται οι απαντήσεις των ασθενών σχετικά με την ικανοποίηση τους από τις παρεχόμενες υπηρεσίες υγείας. Οι ασθενείς δήλωσαν ότι το νοσηλευτικό προσωπικό έδειξε ενδιαφέρον (79,7%) και ότι τους περιποιήθηκε κατά τη διάρκεια της νοσηλείας. Οι ασθενείς έμειναν ικανοποιημένοι από την ευγένεια του νοσηλευτικό προσωπικού (78,3%), από τον κατανοητό τρόπο με τον οποίο το νοσηλευτικό προσωπικό (71%) τους εξηγούσε τις ιατρικές διαδικασίες και από την προθυμία του (60,9%) ν απαντήσει στις ερωτήσεις των ασθενών. Το 52,2% των ασθενών δήλωσε ότι συζητούσε μαζί με το νοσηλευτικό προσωπικό τους φόβους και τις ανησυχίες του. Οι ασθενείς δήλωσαν ότι το νοσηλευτικό προσωπικό τους φέρθηκε με σεβασμό (79,7%) και διακριτικότητα (68,1%) και το ότι αποκρινόνταν άμεσα στο κάλεσμα του (60,8%). Η πλειονότητα των ασθενών έκριναν ότι το ιατρικό προσωπικό περνούσε συχνά (69,6%) για να ελέγξει την πορεία της υγείας τους και ότι τους κρατούσε ενήμερους (72,4%) για την κατάσταση τους. Το 79,7% θεώρησαν ευγενικό το ιατρικό προσωπικό και το 75,4% το χαρακτήρισαν διακριτικό. Η πλειονότητα των ασθενών (78,2%) έκρινε το προσωπικό που παρείχε υπηρεσίες διατροφής και καθαριότητας ως ευγενικό. Μόνο το 36,2% δήλωσε ότι η ποιότητα του φαγητού ήταν καλή και μόνο οι μισοί ασθενείς (50%) δήλωσαν ότι ο θάλαμος δεν είχε φασαρία. Η πλειονότητα των ασθενών έκριναν ότι ήταν εξίσου καθαροί οι χώροι υγιεινής (70%)και οι υπόλοιποι χώροι του νοσοκομείου (66,7%). Το 66,7% θεώρησε ότι η παραμονή του στο νοσοκομείο ήταν οργανωμένη και το 53,6% ότι η γραφειοκρατεία δεν παρακώλυσε την έξοδο του. Μόνο το 40,5% έκρινε ότι οι εξετάσεις γίνονταν χωρίς καθυστέρηση, ενώ το 33,3% δήλωσαν ουδέτροι. Η συντριπτική πλειοψηφία (91,3%) στην ερώτηση εάν του ζητήθηκε να πληρώσει παραπάνω λεφτά, άτυπα, για την επέμβαση, δήλωσε «δεν γνωρίζω/δεν απαντώ». 36

37 Πίνακας 6. Οι απαντήσεις των ασθενών σχετικά με την ικανοποίηση τους από τις παρεχόμενες υπηρεσίες υγείας. Ερωτήσεις Ομάδα Συμφωνώ απόλυτα %(n) 1. Η αναμονή σε καρέκλα ή καροτσάκι ήταν περισσότερη από ότι θα έπρεπε 2. Η διαδικασία εισαγωγής σας στο νοσοκομείο ήταν δυσάρεστη 3. Το ΝΠ έδειξε ενδιαφέρον και σας περιποιήθηκε κατά τη διάρκεια της νοσηλείας σας 4. Το ΝΠ ήταν συχνά αγενές 5. Το ΝΠ σας εξηγούσε με κατανοητό τρόπο τις ιατρικές διαδικασίες 6. Το ΝΠ ήταν απρόθυμο να απαντήσει στις ερωτήσεις σας Συμφωνώ %(n) Ουδέτερος %(n) Διαφωνώ %(n) Διαφωνώ απόλυτα %(n) Σύνολο %(n) P value Ελέγχου 14,3%(5) 31,4%(1)1 34,3%(12) 20,0%(7) 0,0%(0) 100,0%(35) 0,002 Παρέμβασης 0,0%(0) 11,8%(4) 23,5%(8) 61,8%(21) 2,9%(1) 100,0%(34) Σύνολο 7,2%(5) 21,7% (15) 29%(20) 40,6% (28) 1,4%1 100,0% (69) Ελέγχου 17,1%(6) 37,1%(13) 20,0%(7) 25,7%(9) 0,0%(0) 100,0%(35) 0,002 Παρέμβασης 0,0%(0) 20,6%(7) 11,8%(4) 50,0%(17) 17,6%(6) 100,0%(34) Σύνολο 8,7%(6) 29,0%(20) 15,9%(11) 37,7%(26) 8,7%(6) 100,0%(69) Ελέγχου 17,1%(6) 45,7%(16) 2,9%(1) 20,0%(7) 14,3%(5) 100,0%(35) 0,006 Παρέμβασης 44,1%(15) 52,9%(18) 0,0%(0) 0,0%(0) 2,9%(1) 100,0%(34) Σύνολο 30,4%(21) 49,3%(34) 1,4%(1) 10,1%(7) 8,7%(6) 100,0%(69) Ελέγχου 14,3%(5) 20,0%(7) 2,9%(1) 51,4%(18) 11,4%(4) 100,0%(35) 0,010 Παρέμβασης 5,9%(2) 0,0%(0) 0,0%(0) 58,8%(20) 35,3%(12) 100,0%(34) Σύνολο 10,1%(7) 10,1%(7) 1,4%(1) 55,1%(38) 23,2%(16) 100,0%(69) Ελέγχου 8,6%(3) 42,9%(15) 14,3%(5) 20,0%(7) 14,3%(5) 100,0%(35) 0,000 Παρέμβασης 52,9%(18) 38,2%(13) 5,9%(2) 2,9%(1) 0,0%(0) 100,0%(34) Σύνολο 30,4%(21) 40,6%(28) 10,1%(7) 11,6%(8) 7,2%(5) 100,0%(69) Ελέγχου 17,1%(6) 25,7%(9) 11,4%(4) 34,3%(12) 11,4%(4) 100,0%(35) 0,090 Παρέμβασης 11,8%(4) 5,9%(2) 5,9%(2) 52,9%(18) 23,5%(8) 100,0%(34) Σύνολο 14,5%(10) 15,9%(11) 8,7%(6) 43,5%(30) 17,4%(12) 100,0%(69)

38 Πίνακας 6. Οι απαντήσεις των ασθενών σχετικά με την ικανοποίηση τους από τις παρεχόμενες υπηρεσίες υγείας Ερωτήσεις Ομάδα Συμφωνώ απόλυτα %(n) 7. Το ΝΠ συζητούσε μαζί σας τις ανησυχίες και τους φόβους σας 8. Το ΝΠ καθυστερούσε να έλθει, όταν το ζητούσατε 9. Το ΝΠ σας φέρθηκε με σεβασμό Συμφωνώ %(n) Ουδέτερος %(n) Διαφωνώ %(n) Διαφωνώ απόλυτα %(n) Σύνολο %(n) P value Ελέγχου 8,6%(3) 20,0%(7) 31,4%(11) 25,7%(9) 14,3%(5) 100,0%(35) 0,000 Παρέμβασης 44,1%(15) 32,4%(11) 20,6%(7) 2,9%(1) 0,0%0 100,0%(34) Σύνολο 26,1%(18) 26,1%(18) 26,1%(18) 14,5%(10) 7,2%(5) 100,0% (69) Ελέγχου 17,1%(6) 22,9%(8) 14,3%(5) 34,3%(12) 11,4%(4) 100,0%(35) 0,008 Παρέμβασης 5,9%(2) 0,0%(0) 17,6%(6) 44,1%(15) 32,4%(11) 100,0%(34) Σύνολο 11,6%(8) 11,6%(8) 15,9%(11) 39,1%(27) 21,7%(15) 100,0% (69) Ελέγχου 11,4%(4) 51,4%(18) 0,0%(0) 22,9%(8) 14,3%(5) 100,0%(35) 0,000 Παρέμβασης 61,8%(21) 35,3%(12) 0,0%(0) 2,9%(1) 0,0%0 100,0%(34) Σύνολο 36,2%(25) 43,5%(30) 0,0%(0) 13,0%(9) 7,2%(5) 100,0% (69) 10. Το ΝΠ ήταν διακριτικό Ελέγχου 5,7%(2) 51,4%(18) 0,0%(0) 28,6%(10) 14,3%(5) 100,0%(35) 0, Οι γιατροί περνούσαν σπάνια για να ελέγξουν την πορεία της υγείας σας 12. Οι γιατροί σας κράτησαν ενήμερο για την κατάσταση της υγείας σας Παρέμβασης 35,3%(12) 44,1%(15) 8,8%(3) 8,8%(3) 2,9%(1) 100,0%(34) Σύνολο 20,3%(14) 47,8%(33) 4,3%(3) 18,8%(13) 8,7%(6) 100,0% (69) Ελέγχου 14,3%(5) 25,7%(9) 5,7%(2) 54,3%(19) 0,0%0 100,0%(35) 0,010 Παρέμβασης 8,8%(3) 5,9%(2) 0,0%(0) 67,6%(23) 17,6%(6) 100,0%(34) Σύνολο 11,6%(8) 15,9%(11) 2,9%(2) 60,9%(42) 8,7%(6) 100,0% (69) Ελέγχου 0,0%(0) 51,4%(18) 5,7%(2) 28,6%(10) 14,3%(5) 100,0%(35) 0,000 Παρέμβασης 26,5%(9) 67,6%(23) 2,9%(1) 2,9%(1) 0,0%(0) 100,0%(34) Σύνολο 13,0%(9) 59,4%(41) 4,3%(3) 15,9%(11) 7,2%(5) 100,0% (69) 38

39 Πίνακας 6. Οι απαντήσεις των ασθενών σχετικά με την ικανοποίηση τους από τις παρεχόμενες υπηρεσίες υγείας Ερωτήσεις Ομάδα Συμφωνώ απόλυτα %(n) 13. Οι γιατροί ήταν συχνά αγενείς Συμφωνώ %(n) Ουδέτερος %(n) Διαφωνώ %(n) Διαφωνώ απόλυτα %(n) Σύνολο %(n) P value Ελέγχου 14,3%(5) 22,9%(8) 0,0%(0) 62,9%(22) 0,0%0 100,0%(35) 0,000 Παρέμβασης 0,0%0 2,9%(1) 0,0%(0) 67,6%(23) 29,4%(10) 100,0%(34) Σύνολο 7,2%(5) 13,0%(9) 0,0%(0) 65,2%(45) 14,5%(10) 100,0% (69) 14. Οι γιατροί ήταν διακριτικοί Ελέγχου 0,0%0 60,0%(21) 2,9%(1) 20,0%(7) 17,1%(6) 100,0%(35) 0,001 Παρέμβασης 23,5%(8) 67,6%(23) 5,9%(2) 2,9%(1) 0,0%0 100,0%(34) Σύνολο 11,6%(8) 63,8%(44) 4,3%(3) 11,6%(8) 8,7%(6) 100,0%(69) 15. Οι γιατροί ήταν διαθέσιμοι, όταν θέλατε να τους ρωτήσετε κάτι σημαντικό 16. Το προσωπικό του νοσοκομείου που παρείχε υπηρεσίες διατροφής ήταν ευγενικό 17. Οι καθαρίστριες ήταν αγενείς 18. Το υπόλοιπο προσωπικό ήταν αγενές Ελέγχου 5,7%(2) 42,9%(15) 14,3%(5) 22,9%(8) 14,3%(5) 100,0%(35) 0,011 Παρέμβασης 29,4%(10) 41,2%(14) 20,6%(7) 8,8%(3) 0,0%0 100,0%(34) Σύνολο 17,4%(12) 42,0%(29) 17,4%(12) 15,9%(11) 7,2%(5) 100,0% (69) Ελέγχου 17,1%(6) 45,7%(16) 0,0%(0) 22,9%(8) 14,3%(5) 100,0%(35) 0,006 Παρέμβασης 44,1%(15) 50,0%(17) 0,0%(0) 5,9%(2) 0,0%0 100,0%(34) Σύνολο 30,4%(21) 47,8%(33) 0,0%(0) 14,5%(10) 7,2%(5) 100,0%(69) Ελέγχου 17,1%(6) 20,0%(7) 0,0%(0) 51,4%(18) 11,4%(4) 100,0%(35) 0,002 Παρέμβασης 0,0%0 5,9%(2) 0,0%(0) 50,0%(17) 44,1%(15) 100,0%(34) Σύνολο 8,7%(6) 13,0%(9) 0,0%(0) 50,7%(35) 27,5%(19) 100,0%(69) Ελέγχου 14,3%(5) 20,0%(7) 54,3%(19) 11,4%(4) 0,0%0 100,0%(35) 0,000 Παρέμβασης 2,9%(1) 8,8%(3) 20,6%(7) 55,9%(19) 11,8%(4) 100,0%(34) Σύνολο 8,7%(6) 14,5%(10) 37,7%(26) 33,3%(23) 5,8%(4) 100,0%(69) 39

40 Πίνακας 6. Οι απαντήσεις των ασθενών σχετικά με την ικανοποίηση τους από τις παρεχόμενες υπηρεσίες υγείας Ερωτήσεις Ομάδα Συμφωνώ απόλυτα %(n) 19. Η ποιότητα του φαγητού ήταν κακή Συμφωνώ %(n) Ουδέτερος %(n) Διαφωνώ %(n) Διαφωνώ απόλυτα %(n) Σύνολο %(n) P value Ελέγχου 17,1%(6) 34,3%(12) 25,7%(9) 22,9%(8) 0,0%0 100,0%(35) 0,064 Παρέμβασης 2,9%(1) 17,6%(6) 29,4%(10) 38,2%(13) 11,8%(4) 100,0%(34) Σύνολο 10,1%(7) 26,1%(18) 27,5%(19) 30,4%(21) 5,8%(4) 100,0%(69) 20. Ο θάλαμος ήταν καθαρός Ελέγχου 5,7%(2) 48,6%(17) 11,4%(4) 20,0%(7) 14,3%(5) 100,0%(35) 0,001 Παρέμβασης 29,4%(10) 64,7%(22) 0,0%(0) 5,9%(2) 0,0%(0) 100,0%(34) Σύνολο 17,4%(12) 56,5%(39) 5,8%(4) 13,0%(9) 7,2%(5) 100,0%(69) 21. Στο θάλαμο ασθενών (δωμάτιο), όπου μένατε είχε φασαρία 22. Τα σεντόνια του κρεβατιού σας τα άλλαζαν όσο συχνά έπρεπε 23. Η θερμοκρασία του θαλάμου ήταν ακατάλληλη (έκανε κρύο ή πολύ ζέστη) 24. Οι χώροι υγιεινής (λουτρά, τουαλέτες) ήταν καθαροί Ελέγχου 14,3%(5) 45,7%(16) 25,7%(9) 14,3%(5) 0,0%(0) 100,0%(35) 0,062 Παρέμβασης 0,0%(0) 38,2%(13) 26,5%(9) 29,4%(10) 5,9%(2) 100,0%(34) Σύνολο 7,2%(5) 42,0%(29) 26,1%(18) 21,7%(15) 2,9%(2) 100,0% (69) Ελέγχου 0,0%(0) 48,6%(17) 17,1%(6) 20,0%(7) 14,3%(5) 100,0%(35) 0,020 Παρέμβασης 11,8%(4) 67,6%(23) 8,8%(3) 11,8%(4) 0,0%(0) 100,0%(34) Σύνολο 5,8%(4) 58,0%(40) 13,0%(9) 15,9%(11) 7,2%(5) 100,0% (69) Ελέγχου 14,3%(5) 25,7%(9) 28,6%(10) 31,4%(11) 0,0%(0) 100,0%(35) 0,167 Παρέμβασης 2,9%(1) 14,7%(5) 32,4%(11) 44,1%(15) 5,9%(2) 100,0%(34) Σύνολο 8,7%(6) 20,3%(14) 30,4%(21) 37,7%(26) 2,9%(2) 100,0% (69) Ελέγχου 0,0%(0) 62,9%(22) 2,9%(1) 20,0%(7) 14,3%(5) 100,0%(35) 0,003 Παρέμβασης 14,7%(5) 61,8%(21) 17,6%(6) 5,9%(2) 0,0%(0) 100,0%(34) Σύνολο 7,2%(5) 62,3%(43) 10,1%(7) 13,0%(9) 7,2%(5) 100,0% (69) 40

41 Πίνακας 6. Οι απαντήσεις των ασθενών σχετικά με την ικανοποίηση τους από τις παρεχόμενες υπηρεσίες υγείας Ερωτήσεις Ομάδα Συμφωνώ απόλυτα %(n) 25. Στο θάλαμό σας νοιώθατε άβολα γιατί υπήρχαν περισσότεροι ασθενείς από ότι έπρεπε 26. Νοιώθατε ότι τα προσωπικά σας πράγματα ήταν επαρκώς ασφαλισμένα από πιθανή κλοπή 27. Νοιώθατε άβολα γιατί οι συγγενείς και φίλοι των ασθενών έμεναν στο θάλαμο πολύ ώρα 28. Οι υπόλοιποι χώροι του νοσοκομείου ήταν καθαροί 29. Οι προγραμματισμένες διαδικασίες γινόταν χωρίς καθυστέρηση Συμφωνώ %(n) Ουδέτερος %(n) Διαφωνώ %(n) Διαφωνώ απόλυτα %(n) Σύνολο %(n) P value Ελέγχου 14,3%(5) 42,9%(15) 22,9%(8) 20,0%(7) 0,0%(0) 100,0%(35) 0,021 Παρέμβασης 0,0%(0) 23,5%(8) 44,1%(15) 26,5%(9) 5,9%(2) 100,0%(34) Σύνολο 7,2%(5) 33,3%(23) 33,3%(23) 23,2%(16) 2,9%(2) 100,0% (69) Ελέγχου 0,0%0 11,4%4 20,0%7 54,3%19 14,3%5 100,0%(35) 0,026 Παρέμβασης 5,9%2 11,8%4 44,1%15 38,2%13 0,0%0 100,0%(34) Σύνολο 2,9%2 11,6%8 31,9%22 46,4%32 7,2%5 100,0% (69) Ελέγχου 14,3%5 31,4%11 42,9%15 11,4%4 0,0%0 100,0%(35) 0,431 Παρέμβασης 2,9%1 38,2%13 44,1%15 11,8%4 2,9%1 100,0%(34) Σύνολο 8,7%6 34,8%24 43,5%30 11,6%8 1,4%1 100,0%(69) Ελέγχου 5,7%2 40,0%14 20,0%7 20,0%7 14,3%5 100,0%(35),003 Παρέμβασης 23,5%8 64,7%22 5,9%2 5,9%2 0,0%0 100,0%(34) Σύνολο 14,5%10 52,2%36 13,0%9 13,0%9 7,2%5 100,0%(69) Ελέγχου 0,0%0 20,0%7 40,0%14 25,7%9 14,3%5 100,0%(35),006 Παρέμβασης 8,8%3 52,9%18 26,5%9 8,8%3 2,9%1 100,0%(34) Σύνολο 4,3%3 36,2%25 33,3%23 17,4%12 8,7%6 100,0%(69) 41

42 Πίνακας 6. Οι απαντήσεις των ασθενών σχετικά με την ικανοποίηση τους από τις παρεχόμενες υπηρεσίες υγείας Ερωτήσεις Ομάδα Συμφωνώ απόλυτα %(n) 30. Η παραμονή σας στο νοσοκομείο ήταν ανοργάνωτη και έγιναν λάθη που θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί 31. Την ημέρα που βγήκατε από το νοσοκομείο, η έξοδός σας καθυστέρησε λόγω γραφειοκρατίας 32. Πιστεύετε ότι βγήκατε από το νοσοκομείο νωρίτερα από ότι έπρεπε 33. Γενικά από την παραμονή σας στο νοσοκομείο είστε πολύ ικανοποιημένος /η Συμφωνώ %(n) Ουδέτερος %(n) Διαφωνώ %(n) Διαφωνώ απόλυτα %(n) Σύνολο %(n) Ελέγχου 14,3%5 20,0%7 17,1%6 42,9%15 5,7%2 100,0%(35),013 Παρέμβασης 2,9%1 2,9%1 8,8%3 61,8%21 23,5%8 100,0%(34) Σύνολο 8,7%6 11,6%8 13,0%9 52,2%36 14,5%10 100,0%(69) Ελέγχου 0,0%(0) 22,9%(8) 42,9%(15) 34,3%(12) 0,0%(00 100,0%(35),000 Παρέμβασης 0,0%(0) 2,9%(1) 23,5%(8) 67,6%(23) 5,9%(2) 100,0%(34) Σύνολο 0,0%(0) 13,0%(9) 33,3%(23) 50,7%(35) 2,9%(2) 100,0% (69) Ελέγχου 14,3%(5) 20,0%(7) 31,4%(11) 34,3%(12) 0,0%(0) 100,0%(35),001 Παρέμβασης 0,0%(0) 5,9%(2) 11,8%(4) 64,7%(22) 17,6%(6) 100,0%(34) Σύνολο 7,2%(5) 13,0%(9) 21,7%(15) 49,3%(34) 8,7%(6) 100,0%(69) Ελέγχου 0,0%(0) 42,9%(15) 22,9%(8) 34,3%(12) 0,0%(0) 100,0%(35),000 Παρέμβασης 55,9%(19) 32,4%(11) 5,9%(2) 5,9%(2) 0,0%(0) 100,0%(34) Σύνολο 27,5%(19) 37,7%(26) 14,5%(10) 20,3%(14) 0,0%(0) 100,0%(69) P value 42

43 Περιγραφικά χαρακτηριστικά και των δύο ομάδων Στην ομάδα ελέγχου κατανεμήθηκαν 35 ασθενείς και στην ομάδα παρέμβασης 34. Στην ομάδα παρέμβασης οι άνδρες ήταν περισσότεροι (61,8% έναντι 54,3%), ενώ οι γυναίκες λιγότερες (38,2% έναντι 45,7%) συγκριτικά με την ομάδα ελέγχου. Οι άγαμοι ασθενείς ήταν λιγότεροι (2,9% έναντι 17,1%) και οι διαζευγμένοι περισσότεροι (61,8% έναντι 8,6%) στην ομάδα παρέμβασης συγκριτικά με την ομάδα ελέγχου. Ως προς το επίπεδο εκπαίδευσης οι απόφοιτοι δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης ήταν περισσότεροι (17,6% έναντι 0%) στην ομάδα παρέμβασης (p<0,05). Δεν παρατηρήθηκαν σημαντικές διαφορές ως προς τον τόπο διαμονής και το επάγγελμα μεταξύ των δύο ομάδων (πίνακας 7). Ως προς την ηλικία δεν παρατηρήθηκαν στατιστικά σημαντικές (p>0,5) διαφορές ανάμεσα στις δύο ομάδες (Πίνακας 8). Κλινικά χαρακτηριστικά και των δύο ομάδων Δεν παρατηρήθηκαν στατιστικά σημαντικές διαφορές ως προς το ατομικό ιστορικό μεταξύ των δύο ομάδων (p>0,5) (πίνακας 9). Οι ασθενείς της ομάδας παρέμβασης κάπνιζαν περισσότερα τσιγάρα από τους ασθενείς της ομάδας ελέγχου [(23,48 (±23,031) έναντι 21,88 (±17,505) (p<0,05)] (πίνακας 9). Δεν βρέθηκε στατιστικά σημαντική διαφορά μεταξύ των δύο ομάδων ως προς την διάρκεια της επέμβασης των χρόνο ισχαιμίας, της εξωσωματικής κυκλοφορίας και του περιεγχειρητικού κινδύνου (p>0,5), (πίνακας 9). Ο χρόνος νοσηλείας στην μονάδα εντατικής θεραπείας και η συνολική νοσηλεία βρέθηκε ότι ήταν μικρότερος στην ομάδα παρέμβασης συγκριτικά με την ομάδα ελέγχου [2,43 (±0,730) έναντι 3,07 (±1,346) και 9,00 (±3,782) έναντι 14,23 (±13,68) αντίστοιχα, με p<0,05)]. Το είδος και το ποσοστό των επιπλοκών ανάμεσα στις δύο ομάδες παρουσιάζεται στον πίνακα 10. Το είδος της επέμβασης δεν είχε στατιστικά σημαντική διαφορά και στις δύο ομάδες. Στατιστικά σημαντική διαφορά βρέθηκε στην εμφάνιση επιπλοκών τόσο κατά την νοσηλεία τους στην μονάδα (p=0,01) όσο και στον όροφο (p=0,02) μεταξύ των δύο ομάδων (Παράρτημα Ι, γράφημα 11-12). Επιπλοκές στην μονάδα εμφάνισε το 58,8% των ασθενών της ομάδας παρέμβασης έναντι του 76,5% της ομάδας ελέγχου. Επιπλοκές στον όροφο εμφάνισε το 2,9% των ασθενών της ομάδας παρέμβασης έναντι του 20% της ομάδας ελέγχου.

44 Πίνακας 7: Περιγραφικά χαρακτηριστικά και των δύο ομάδων Μεταβλητές Ομάδα ελέγχου Ομάδα p value % (n/n) παρέμβασης % (n/n) Φύλο Άνδρες 54,3%(19/35) 61,8%(21/34) 0,127 Γυναίκες 45,7%(16/35) 38,2%(13/34 Οικογενειακή κατάσταση Έγγαμοι 74,3%(26/35) 82,4%(28/34) 0,127 Άγγαμοι 17,1%(6/35) 2,9%(1/34) Διαζευγμένοι 8,6%(3/35) 61,8%(5/34) Χήροι 0 0 Επίπεδο εκπαίδευσης Αναλφάβητος 5,7% (2/35) 0,0%(0/34) 0,036 Δημοτικό 74,3%(26/35) 61,8%(21/34) ΔΕ 0,0%0 17,6%(6/34) ΤΕ/ΠΕ 20,0%(7/35) 20,6%(7/34) MSc/PhD 0,0%0 0,0%0 Επαγγελματική κατάσταση Οικιακά 17,1%(6/35) 17,6%(6/34) 0,737 Ιδιωτικός υπάλληλος 17,1%(6/34) 20,6%(7/34) Δημόσιος υπάλληλος 8,6%(3/35) 14,7%(5/34) Ελεύθερος επαγγελματίας 20,0%(7/35) 8,8% (3/35) Συνταξιούχος (πάνω από 1 έτος) 25,7%(9/35) 29,4%(10/34) Αγρότης 2,9%(1/35) 5,9%(2/34) Άνεργος 8,6%(3/35) 2,9%(1/34) Τόπος διαμονής Αθήνα 51,4%(18/35) 52,9%(18/34) 0,388 Άλλη αστική περιοχή 40,0%(14/35) 41,2%(14/34) Επαρχία 8,6%(3/35) 5,9%(2/34) 44

45 Πίνακας 8: Κλινικά χαρακτηριστικά και των δύο ομάδων Μεταβλητές Ομάδα ελέγχου Ομάδα p value % (n/n) παρέμβασης % (n/n) Κάπνισμα 0,641 Ναι 31,4%(11/35) 35,3%(12/34) Όχι 68,6%(24/35) 55,9%(19/34) Διακοπή (>1έτος) 0/35 8,8%(3/34) Σακχαρώδης διαβήτης 0,520 Ναι 57,1%(20/35) 64,7%(22/34) Όχι 42,9%(15/35) 35,3%(12/34) Αρτηριακή Υπέρταση Ναι 11,4%(4/35) 23,5%(8/34) 0,085 Όχι 88,6%(31/35) 76,5%(26/34) Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια 0,463 Ναι 88,6%(31/35) 82,4%(28/34) Όχι 11,4%(4/35) 17,6%(6/34) Υπερλιπιδαιμία 0,119 Ναι 37,1%(13/35) 55,9%(19/34) Όχι 62,9%(22/35) 44,1%(15/34) Ασταθής στηθάγχη 0,395 Ναι 71,4%(25/35) 61,8%(21/34) Όχι 28,6%(10/35) 38,2%(13/34) Οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου ( 90 ημέρες) 0,687 Ναι 60,0%(21/35) 64,7%(22/34) Όχι 40,0%(14/35) 35,3%(12/34) Πνευμονική υπέρταση 0,548 Ναι 91,5%(32/35) 94,1%(32/34) Όχι 8,5%(3/35) 5,9%(2/34) 45

46 Πίνακας 9: Ατομικά, κλινικά και χειρουργικά χαρακτηριστικά και των δύο ομάδων Μεταβλητές Ομάδα ελέγχου Μέσος (±Τ.Α.) Ομάδα παρέμβασης Μέσος (±Τ.Α.) p value Ηλικία (έτη) 68,14 (±8,623) 64,74(±8,986) 0,113 Αριθμός τσιγάρων/ημέρα 21,88 (±17,505) 23,48 (±23,031) 0,025 Έτη καπνίσματος 26,76 (±18,493) 21,61 (±19,720) 0,751 Body Mass Index (ΔΜΣ) 28,31 (±5,23) 28,38 (±5,07) 0,956 Euroscore 8,34 (±2,169) 7,03 (±2,442) 0,922 Xρονική διάρκεια της επέμβασης (min) Xρονική διάρκεια της ισχαιμίας (min) Xρονική διάρκεια της εξωσωματικής κυκλοφορίας (min) Νοσηλεία στην μονάδα (ημέρες) Συνολική νοσηλεία (ημέρες) 255,74 (±92,82) 243,24 (±72,758) 0,628 90,23 (±59,361) 75,34 (±43,689) 0, ,23 (±62,719) 126,42 (±44,402) 0,427 3,07 (±1,346) 2,43 (±0,730) 0,016 14,23 (±13,689 9,00 (±3,782) 0,035 CABG: Coronary Artery Bypass Graft, VR: Valve Replacement, CABG+VR: Coronary Artery Bypass Graft + Valve Replacement, Άλλο:αντικατάσταση ανιούσης αορτής +συνδυασμός 46

47 Πίνακας 10 : Είδος χειρουργικής επέμβασης και επιπλοκές των ασθενών και των δύο ομάδων. Μεταβλητές Ομάδα ελέγχου % (n/n) Ομάδα παρέμβασης % (n/n) p value Είδος επέμβασης 0,560 CABG 42,9%(15/35) 55,9%(19/34) VR 40,0%(14/35) 38,2%(13/34) CABG+VR 11,4%(4/35) 5,9%(2/34) Άλλο 5,7%(2/35) 0 Ιστορικό χειρουργικής επέμβασης Ναι 45,7%(16/35) 33,3%(11/34) Όχι 54,3%(19/35) 66,7%(22/34) 0,297 Επιπλοκές στην μονάδα 0,010 Ναι 76,5%(26/35) 58,8%(20/34) Όχι 23,5%(8/35) 41,2%(14/34) Είδος επιπλοκής στην μονάδα 0,010 Αρρυθμία 20,0%(7/35) 32,4%(11/34) Ατελεκτασία 8,6%(3/35) 11,8%(4/34) Αρρυθμία +ατελεκτασία 22,9%(8/35) 8,8%(3/34) Νευροψυχιατρικές διαταραχές 0 2,9%(1/34) Συνδυασμός 23%(8/35) 2,9%(1/34) Επιπλοκές στον όροφο 0,027 Ναι 20,0%(7/35) 2,9%(1/34) Όχι 80,0%(28/35) 97,1%(33/34) Είδος επιπλοκής στον όροφο 0,060 Ατελεκτασία 8,6%(3/35) 0 Λοίμωξη του κάτω άκρου 11,5%(4/35) 0 Λοίμωξη του στέρνου 0 2,9%(1/35) 47

48 Ο βαθμός ικανοποίησης μεταξύ των δύο ομάδων Ο βαθμός συνολικής ικανοποίησης βρέθηκε μεγαλύτερος στην ομάδα παρέμβασης. (1,62±0,853 έναντι 2,91±0,887, p=0,000). Η ικανοποίηση των ασθενών της ομάδας παρέμβασης φάνηκε αυξημένη, με στατιστικά σημαντική διαφορά, από την ικανοποίηση των ασθενών της ομάδας ελέγχου (Παράρτημα Ι, γράφημα 9). Στον πίνακα 11 φαίνεται αναλυτικά ο βαθμός ικανοποίησης και των δύο ομάδων από τις διάφορες υπηρεσίες υγείας. Στον πίνακα 6 παρουσιάζονται οι απαντήσεις των δύο ομάδων σχετικά με την ικανοποίηση από τις υπηρεσίες υγείας. Στατιστικά σημαντική υπεροχή της ομάδας παρέμβασης σχετικά με την συνολική ικανοποίηση από τις υπηρεσίες υγείας έδειξε η στατιστική ανάλυση (88,3% έναντι 42,9%, p=0,000). Οι ασθενείς της ομάδας παρέμβασης φάνηκαν περισσότερο ικανοπoιημένοι από το ενδιαφέρον και την περιποίηση του νοσηλευτικού προσωπικού (97% έναντι 62,8%, p=0,006), την ευγένεια (94% έναντι 62,8%, p=0,010), τον σεβασμό (97,1% έναντι 62,8%, p=0,000) και την διακριτικότητα του (79,4% έναντι 57,1%, p=0,002) (Παράρτημα 1, γραφήματα 1,2, 7,8). Οι ασθενείς της ομάδας παρέμβασης δήλωσαν περισσότερο ικανοπoιημένοι από το νοσηλευτικό προσωπικό σχετικά με τον τρόπο που εξηγούσε τις ιατρικές διαδικασίες (91,1% έναντι 51,5%, p=0,000), την προθυμία ν απαντήσει στις ερωτήσεις τους (76,4% έναντι 45,7%, p=0,090) και την προθυμία του να συζητήσει τις ανησυχίες και τους φόβους τους (76,5% έναντι 28,6%, p=0,000) (Παράρτημα 1, γραφήματα 3-5). Οι ασθενείς της ομάδας παρέμβασης φάνηκαν περισσότερο ικανοποιημένοι από την αμεσότητα του νοσηλευτικού προσωπικού στο κάλεσμα τους (76,5% έναντι 45,7%, p=0,008). (Παράρτημα 1, γράφημα 6). Σχετικά με τις υπηρεσίες του ιατρικού προσωπικού οι ασθενείς της ομάδας παρέμβασης φάνηκαν περισσότερο ικανοποιημένοι από την ευγένεια του (97% έναντι 62,9%, p=0,000), την διακριτικότητα (91,1% έναντι 60%, p=0,001) και την διαθεσιμότητα του να δεχθεί ερωτήσεις (70,6% έναντι 48,6%, p=0,011). Περισσότερο ικανοποιημένοι δήλωσαν οι ασθενείς της ομάδας παρέμβασης από τους ασθενείς της ομάδας ελέγχου για την συχνότητα των επισκέψεων τω γιατρών (85,2% έναντι 54,3%, p=0,010)και την ενημέρωση για την κατάσταση της υγείας τους (94,1% έναντι 51,4%, p=0,000). 48

49 49

50 Πίνακας 11: Αποτελέσματα ελέγχου t-test σχετικά με τις απαντήσεις του μελετώμενου πληθυσμού αναφορικά με το αν έλαβαν ή όχι εκπαίδευση 1: Συμφωνώ απολύτως, 2: Συμφωνώ, 3: Είμαι ουδέτερος, 4: Διαφωνώ, 5: Διαφωνώ απολύτως ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Ομάδα ελέγχου n 35 Ομάδα εκπαίδευσης n 34 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ Μ. Τ. Τ.Α. Μ. Τ. Τ.Α. Η αναμονή σε καρέκλα ή καροτσάκι μέχρι να σας βρουν κρεβάτι σε θάλαμο ήταν περισσότερη από ότι θα έπρεπε 2,60,976 3,56,746,000 Η διαδικασία εισαγωγής σας στο νοσοκομείο ήταν δυσάρεστη 2,54 1,067 3,65 1,012,000 ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ Έδειξε ενδιαφέρον και σας περιποιήθηκε κατά τη διάρκεια της νοσηλείας σας 2,69 1,367 1,65,774,000 Ήταν συχνά αγενές 3,26 1,314 4,18,936,001 Σας εξηγούσε με κατανοητό τρόπο τις ιατρικές διαδικασίες (εξετάσεις από γιατρούς, ακτινογραφίες 2,89 1,255 1,61,747,000 κ.λ.π.) Ήταν απρόθυμο να απαντήσει στις ερωτήσεις σας 2,97 1,339 3,71 1,244,021 Συζητούσε μαζί σας τις ανησυχίες και τους φόβους σας 3,17 1,175 1,85,870,000 Καθυστερούσε να έλθει, όταν το καλούσατε 3,00 1,328 3,97 1,029,001 Σας φέρθηκε με σεβασμό 2,77 1,330 1,45,666,000 Ήταν διακριτικό 2,94 1,282 2,00 1,044,001 ΙΑΤΡΙΚΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ Οι γιατροί περνούσαν σπάνια για να ελέγξουν την πορεία της υγείας σας 3,00 1,188 3,79 1,095,005 Οι γιατροί σας κράτησαν ενήμερο για την κατάσταση της υγείας σας 3,06 1,187 1,82,626,000 Οι γιατροί ήταν συχνά αγενείς 3,11 1,207 4,24,606,000 Οι γιατροί ήταν διακριτικοί 2,94 1,235 1,88,640,000 Οι γιατροί ήταν διαθέσιμοι, όταν θέλατε να τους ρωτήσετε κάτι σημαντικό 2,97 1,224 2,09,933,001 ΥΠΟΛΟΙΠΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ Το προσωπικό του νοσοκομείου που παρείχε υπηρεσίες διατροφής ήταν ευγενικό 2,71 1,384 1,68,768,000 Οι καθαρίστριες ήταν αγενείς 3,20 1,368 4,32,768,000 Το υπόλοιπο προσωπικό (π.χ. διοικητικοί υπάλληλοι, θυρωροί, προσωπικό ασφαλείας, υπάλληλοι κυλικείου) ήταν αγενές ΦΑΓΗΤΟ 2,63,877 3,65,917,000 p

51 Η ποιότητα του φαγητού ήταν κακή 2,54 1,039 3,38 1,015,001 ΕΣΩΤΕΡΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Ο θάλαμος ήταν καθαρός 2,89 1,231 1,82,716,000 Στο θάλαμο ασθενών (δωμάτιο), όπου μένατε είχε φασαρία 2,40,914 3,03,969,007 Τα σεντόνια του κρεβατιού σας τα άλλαζαν όσο συχνά έπρεπε 3,00 1,138 2,21,808,001 Η θερμοκρασία του θαλάμου ήταν ακατάλληλη (έκανε κρύο ή πολύ ζέστη) 2,77 1,060 3,35,917,018 Οι χώροι υγιεινής (λουτρά, τουαλέτες) ήταν καθαροί 2,86 1,192 2,15,744,004 Στο θάλαμό σας νοιώθατε άβολα γιατί υπήρχαν περισσότεροι ασθενείς από ότι έπρεπε 2,49,981 3,15,857,004 Νοιώθατε ότι τα προσωπικά σας πράγματα ήταν επαρκώς ασφαλισμένα από πιθανή κλοπή 3,71,860 3,15,857,008 Νοιώθατε άβολα γιατί οι συγγενείς και φίλοι των ασθενών έμεναν στο θάλαμο πολύ ώρα 2,51,887 2,74,828,289 Οι υπόλοιποι χώροι του νοσοκομείου π.χ. (διάδρομοι, κυλικείο, γραφεία, χώροι αναμονής) ήταν καθαροί 2,97 1,200 1,94,736,000 ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ Οι προγραμματισμένες διαδικασίες (π.χ. χειρουργική επέμβαση, ακτινογραφία, εξέταση αίματος, ούρων κτλ) γινόταν χωρίς καθυστέρηση 3,34,968 2,44,894,000 Η παραμονή σας στο νοσοκομείο ήταν ανοργάνωτη και έγιναν λάθη που θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί (π.χ. σας ζητήθηκε ξανά το ιατρικό ιστορικό ή επαναλήφθηκε εξέταση, επειδή χάθηκε) 3,06 1,211 4,00,853,000 ΕΞΟΔΟΣ ΑΠΟ ΤΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ Την ημέρα που βγήκατε από το νοσοκομείο, η έξοδός σας καθυστέρησε λόγω γραφειοκρατίας 3,11,758 3,53 1,080,068 Πιστεύετε ότι βγήκατε από το νοσοκομείο νωρίτερα από ότι έπρεπε 2,86 1,061 3,94,736,000 ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΣΗ Γενικά από την παραμονή σας στο νοσοκομείο είστε πολύ ικανοποιημένος /η 2,91,887 1,62,853,000 Μ.Τ. : Μέση τιμή, Τ.Α.: Τυπική απόκλιση 51

52 Οι ασθενείς της ομάδας παρέμβασης δήλωσαν περισσότερο ικανοποιημένοι συγκριτικά με τους ασθενείς της ομάδας ελέγχου από την καθαριότητα του θαλάμου (94,1% έναντι 54,3%, p=0,001), την καθαριότητα των χώρων υγιεινής (76,5% έναντι 62,9%, p=0,003) και των υπολοίπων χώρων (88,2% έναντι 45,7%, p=0,003). Επίσης οι ασθενείς της ομάδας παρέμβασης έκριναν ότι οι εξετάσεις στους ίδιους έγιναν χωρίς καθυστέρηση από ότι στους ασθενείς της ομάδας παρέμβασης (63,7% έναντι 20%, p=0,006) και ότι η έξοδος τους από το νοσοκομείο δεν καθυστέρησε για γραφειοκρατικούς λόγους (73,5% έναντι 34,3%, p=0,000). Συσχετίσεις Σχέση της ικανοποίησης με τα δημογραφικά χαρακτηριστικά Η συσχέτιση της ικανοποίησης με τα δημογραφικά χαρακτηριστικά του δείγματος δεν έδειξε στατιστικά σημαντικά αποτελέσματα (πίνακες 12-18). Οι άνδρες (πίνακας 12) δήλωσαν μεγαλύτερη ικανοποίηση από τις γυναίκες (67,4 έναντι 60,8 με p>0,05).οι ασθενείς (πίνακας 13) μεταξύ της ηλικιακής ομάδας 61-74, δήλωσαν περισσότερο ικανοποιημένοι από τις άλλες ηλικιακές ομάδες (p>0,05).στατιστικά σημαντική βρέθηκε ως προς το μορφωτικό επίπεδο (πίνακας 14): περισσότερο ικανοποιημένοι δήλωσαν οι απόφοιτοι υποχρεωτικής εκπαίδευσης και ακολούθησαν οι απόφοιτοι τριτοβάθμιας εκπαίδευσης (στατιστικά σημαντικό p<0,05). Ως προς την οικογενειακή κατάσταση, (πίνακας 15) περισσότερο ικανοποιημένοι δήλωσαν οι έγγαμοι (72,2%). Το 61,5% των ασθενών που δεν γνώριζαν /δεν απάντησαν εάν πλήρωσαν, άτυπα, παραπάνω λεφτά, δήλωσε ικανοποιημένο (πίνακας 16). Από τους ασθενείς που είχαν κάποιο γνωστό στο νοσοκομείο το 77% δήλωσε ικανοποιημένο (πίνακας 17) ενώ από αυτούς που δεν είχαν γνωστό στο νοσοκομείο ικανοποιημένο δήλωσε το 59,6% (p>0,05). Δεν βρέθηκε στατιστικά σημαντική διαφορά στην συνολική ικανοποίηση και στην ύπαρξη γνωστού ανθρώπου στο νοσοκομείο ούτε και στον τόπο διαμονής (πίνακας 18).

53 Πίνακας 12: Σχέση συνολικής ικανοποίησης με το φύλο (P>0,05) Φύλο Συνολική ικανοποίηση Άνδρες Γυναίκες Σύνολο Συμφωνώ απόλυτα % (N) 63,2%(12) 36,8%(7) 100,0%(19) Συμφωνώ % 26,1% 30,4% 27,5% % (N) 73,1%(19) 26,9%(7) 100,0% (26) % 41,3% 30,4% 37,7% Ουδέτερος % (N) 70,0%(7) 30,0% (3) 100,0%(10) % 15,2% 13,0% 14,5% Διαφωνώ % (N) 57,1%(8) 42,9%(6) 100,0%(14) % 17,4% 26,1% 20,3% Σύνολο % (N) 66,7%(46) 33,3%(23) 100,0%(69) % 100,0% 100,0% 100,0% Πίνακας 13: Σχέση συνολικής ικανοποίησης με την ηλικία (P>0,05) Συνολική Ηλικία ικανοποίηση >75 Σύνολο Συμφωνώ % (N) 0(0) 36,8(7) 57,9 (11) 5,3(1) 100(19) απόλυτα % 0(0) 30,4 33,3 8,3 27,5 Συμφωνώ % (N) 0(0) 19,2(5) 50(13) 30,8(8) 100(26) % 0(0) 21,7 39,4 66,7 37,7 Ουδέτερος % (N) 0(0) 30(3) 40(4) 30(3) 100(10) % 0(0) 13 12,1 25,0 14,5 Διαφωνώ % (N) 7,1(1) 57,1(8) 35,7(5) 0(0) 100(14) % ,8 15,2 0,0 20,3 % (N) 1,4(1) 33,3(23) 47,8(33) 17,4(12) 100(69) Σύνολο % Πίνακας 14: Σχέση συνολικής ικανοποίησης με το μορφωτικό επίπεδο (P=0,031) Μορφωτικό επίπεδο Συνολική ικανοποίηση ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΤΕΙ/ΑΕΙ Σύνολο Συμφωνώ απόλυτα % (N) 42,1(8) 31,6(6) 26,3(5) 100(19) Συμφωνώ % 21,6 30,0 41,7 27,5 % (N) 73,1(19) 11,5(3) 15,4(4) 100(26) % 51,4% 15,0% 33,3% 37,7% Ουδέτερος % (N) 40(4) 30(3) 30(3) 100(10) % 10,8% 15,0% 25,0% 14,5% Διαφωνώ % (N) 42,9(6) 57,1(8) 0(0) 100(14) % 16,2% 40,0% 0,0% 20,3% Σύνολο % (N) 53,6(37) 29(20) 17,4(12) %

54 Πίνακας 15: Σχέση συνολικής ικανοποίησης με την οικογενειακή κατάσταση (P>0,05) Οικογενειακή κατάσταση Συνολική ικανοποίηση Άγαμος Έγγαμος Διαζευγμένος Σύνολο Συμφωνώ % (N) 84,2(16) 5,3(1) 10,5(2) 100(19) απόλυτα % 29,6 14,3 25,0 27,5 % (N) 88,5(23) 3,8(1) 7,7(2) 100(26) Συμφωνώ % 42,6 14,3 25,0 37,7 Ουδέτερος % (N) 60(6) 20(2) 20(2) 100(10) % 11,1 28,6 25,0 14,5 Διαφωνώ % (N) 64,3(9) 21,4(3) 14,3(2) 100(14) % 16,7 42,9 25,0 20,3 Σύνολο % (N) 78,3(54) 10,1(7) 11,6(8) 100(69) % Πίνακας 16 : Σχέση συνολικής ικανοποίησης με τηνκαταβολή άτυπης αμοιβής (P>0,05) Πληρωμή Συνολική ικανοποίηση Ναι Δεν ξέρω/δεν απαντώ Σύνολο Συμφωνώ απόλυτα % (N) 5,3(1) 94,7(18) 100(19) % 50,00% 26,90% 27,50% % (N) 0(0) 100(26) 100(26) Συμφωνώ % 0(0) 36,5% 37,7% Ουδέτερος % (N) 0(0) 100(10) 100(10) % 0(0) 15,9% 14,5% Διαφωνώ % (N) 7,1(1) 92,9(13) 100(14) % 50,0 20,6 20,3 Σύνολο % (N) 2,9(2) 97,1(67) 100(69) % Πίνακας 17 : Σχέση συνολικής ικανοποίησης με την ύπαρξη γνωστού (P>0,05) Ύπαρξη γνωστού προσώπου Συνολική ικανοποίηση Ναι Δεν ξέρω/δεν απαντώ Σύνολο Συμφωνώ απόλυτα % (N) 47,4(9) 52,6(10) 100(19) Συμφωνώ % 40,9 21,3 27,5 % (N) 30,8(8) 69,2(18) 100(26) % 36,4 38,3 37,7 Ουδέτερος % (N) 40(4) 60(6) 100(10) % 18,2 12,8 14,5 Διαφωνώ % (N) 7,1(1) 92,9(13) 100(14) % 4,5 27,7 20,3 Σύνολο % (N) 31,9(22) 68,1(47) 100(69) %

55 Πίνακας 18: Σχέση συνολικής ικανοποίησης με τον τόπο διαμονής (P>0,05) Τόπος διαμονής Συνολική ικανοποίηση Αθήνα Επαρχία Άλλη αστική πόλη Σύνολο Συμφωνώ % (N) 73,7(14) 26,3(5) 0(0) 100(19) απόλυτα % 36,8 18,5 0(0) 27,5 Συμφωνώ % (N) 46,2(12) 42,3(11) 11,5(3) 100(26) % 31,6 40,7 75,0 37,7 Ουδέτερος % (N) 50(5) 50(5) 0(0) 100(10) % 13,2 18,5 0(0) 14,5 Διαφωνώ % (N) 50(7) 42,9(6) 7,1(1) 100(14) % 18,4% 22,2% 25,0% 20,3% % (N) 55,1(38) 39,1(27) 5,8(4) 100(69) Σύνολο % Σχέση του βαθμού ικανοποίησης με τα κλινικά χαρακτηριστικά Η συσχέτιση του βαθμού ικανοποίησης με τα κλινικά χαρακτηριστικά του δείγματος δεν έδειξε στατιστικά σημαντικά αποτελέσματα (πίνακες 19-23). Οι ασθενείς οι οποίοι δεν είχαν υποβληθεί σε καμία χειρουργική επέμβαση δήλωσαν περισσότερο ικανοποιημένοι από τους ασθενείς οι οποίοι είχαν υποβληθεί στο παρελθόν σε χειρουργική επέμβαση (71,5% έναντι 60,9%, p>0,05). Οι ασθενείς οι οποίοι είχαν λάβει ενημέρωση για την σοβαρότητα της κατάστασης τους δήλωσαν περισσότερο ικανοποιημένοι από αυτούς που δήλωσαν ότι δεν είχαν ενημερωθεί (70,9% έναντι 50%, p>0,05).το είδος της επέμβασης καθώς και ο δείκτης σωματικής μάζας δεν φάνηκαν να επηρεάζουν την συνολική ικανοποίηση των ασθενών Πίνακας 19: Σχέση συνολικής ικανοποίησης με τον δείκτη μάζας σώματος (P>0,05) Δείκτης μάζας σώματος Κανονικού Παχύσαρκοι Συνολική ικανοποίηση βάρος Υπέρβαροι Σύνολο Συμφωνώ % (N) 36,8(7) 21(4) 42,1(8) 100(19) απόλυτα % 30,4 19,0 32,0 27,5 Συμφωνώ % (N) 26,9(7) 42,3(11) 30,8(8) 100(26) % 30,4 52,4 32,0 37,7 Ουδέτερος % (N) 30(3) 30(3) 40(4) 100(10) % 13 14, ,5 Διαφωνώ % (N) 42,9(6) 21,4(3) 35,7(5) 100(14) % 26,1 14,3 20,0 20,3 % (N) 33,3(23) 30,4(21) 36,2(25) 100(69) Σύνολο %

56 Πίνακας 20: Σχέση συνολικής ικανοποίησης με το κάπνισμα (P>0,05) Κάπνισμα Συνολική ικανοποίηση Όχι Ναι Σύνολο Συμφωνώ % (N) 31,(66) 68,4(13) 100(19) απόλυτα % 26,1 28,3 27,5 % (N) 42,3(11) 57,7(15) 100(26) Συμφωνώ % 47,8 32,6 37,7 Ουδέτερος % (N) 20(2) 80(8) 100(10) % 8,7 17,4 14,5 Διαφωνώ % (N) 28,6(4) 71,4(10) 100(14) % 17,4 21,7 20,3 Σύνολο % (N) 33,3(23) 66,7(46) 100(69) % Πίνακας 21: Σχέση συνολικής ικανοποίησης με το ιστορικό προηγούμενης χειρουργικής επέμβασης (P>0,05) Ιστορικό χειρουργικής επέμβασης Συνολική ικανοποίηση Όχι Ναι Σύνολο Συμφωνώ % (N) 42,1(8) 57,9(11) 100(19) απόλυτα % 28,6 26,8 27,5 Συμφωνώ % (N) 46,2(12) 53,8(14) 100(26) % 42,9 34,1 37,7 Ουδέτερος % (N) 30(3) 70(7) 100(10) % 10,7 17,1 14,5 Διαφωνώ % (N) 35,7(5) 64,3(9) 100(14) % 17,9 22,0 20,3 Σύνολο % (N) 40,6(28) 59,4(41) 100(69) % Πίνακας 22: Σχέση συνολικής ικανοποίησης με το είδος της χειρουργικής επέμβασης (P>0,05) Συνολική Είδος χειρουργικής επέμβασης ικανοποίηση CABG VR CABG+VR ΑΛΛΟ Σύνολο Συμφωνώ % (N) 52,6(10) 42,1(8) 5,3(1) 0(0) 100(19) απόλυτα % 29,4 29,6 16,7 0 27,5 Συμφωνώ % (N) 50(13) 34,6(9) 7,7(2) 7,7(2) 100(26) % 38,2 33,3 33, ,7% Ουδέτερος % (N) 40(4) 50(5) 10(1) 0(0) 100(10) % 11,8 18,5 16,7 0 14,5 Διαφωνώ % (N) 50(7) 35,7(5) 14,3(2) 0(0) 100(14) % 20,6 18,5 33,3 0, 20,3 % (N) 49,3(34) 39,1(27) 8,7(6) 2,9(2) 100(69) Σύνολο %

57 Πίνακας 23: Σχέση συνολικής ικανοποίησης με την ιατρική ενημέρωση (P>0,05) Συνολική ικανοποίηση Όχι Ναι Σύνολο Συμφωνώ % (N) 36,8(7) 63,2(12) 100(19) απόλυτα % 35,0 24,5 27,5 Συμφωνώ % (N) 11,5(3) 88,5(23) 1002(6) % 15,0 46,9 37,7 Ουδέτερος % (N) 40(4) 60(6) 100(10) % 20,0 12,2 14,5 Διαφωνώ % (N) 42,9(6) 57,1(8) 100(14) % 30,0 16,3 20,3 Σύνολο % (N) 29(20) 71(49) 100(69) %

58 Συζήτηση Στην παρούσα μελέτη διερευνήθηκε η επίδραση της εκπαίδευσης και ενημέρωσης στην ικανοποίηση των ασθενών που υποβλήθηκαν σε χειρουργική επέμβαση καρδιάς καθώς και στην διάρκεια νοσηλείας και την εμφάνιση επιπλοκών. Οι ασθενείς κατανεμήθηκαν τυχαία, σε δύο ισάριθμες ομάδες. Στην μία ομάδα προηγήθηκε ενημέρωση για την χειρουργική επέμβαση και εκπαίδευση για καλύτερη μετεγχειρητική πορεία, ενώ στην άλλη ομάδα οι ασθενείς έλαβαν την συνήθη ενημέρωση χωρίς ιδιαίτερη εκπαίδευση. Τα δημογραφικά και κλινικά χαρακτηριστικά των δύο ομάδων δεν διέφεραν στατιστικά και συνεπώς οι δύο ομάδες μπορούν να χαρακτηριστούν ομοιογενείς. Η ικανοποίηση των ασθενών που υποβλήθηκαν σε χειρουργική επέμβαση καρδιάς μετρήθηκε ως ικανοποιητική από τις παρεχόμενες υπηρεσίες υγείας. Ωστόσο, διαπιστώθηκαν συγκεκριμένοι τομείς, οι οποίοι, σύμφωνα με το ερωτηθέν δείγμα, χρήζουν ποιοτικής βελτίωσης και αναβάθμισης. Η ικανοποίηση των ασθενών από το νοσηλευτικό προσωπικό σε γενικές γραμμές ήταν καλή. Οι ασθενείς δήλωσαν ιδιαίτερα ικανοποιημένοι από την ευγένεια την διακριτικότητα, το ενδιαφέρον και τον σεβασμό που έδειξε το νοσηλευτικό προσωπικό. Ωστόσο φάνηκε ότι υπάρχουν αρκετά περιθώρια βελτίωσης προκειμένου να αυξηθεί περισσότερο η ικανοποίηση των ασθενών που υποβάλλονται σε επέμβαση καρδιάς. Στην μελέτη μας οι ασθενείς σε γενικές γραμμές δήλωσαν ικανοποιημένοι τόσο από την ενημέρωση του νοσηλευτικού προσωπικού όσο και του ιατρικού, χωρίς ωστόσο να σημαίνει ότι η ικανοποίηση ήταν εξαιρετικά υψηλή. Σε μελέτη που διεξήχθη σε 6 μεγάλα δημόσια νοσοκομεία της Αθήνας τόσο σε παθολογικούς όσο και σε χειρουργικούς ασθενείς σχετικά με την συμπεριφορά του νοσηλευτικού προσωπικού, φάνηκε ότι οι ασθενείς, αξιολόγησαν θετικά την προθυμία, την ευγένεια, την ανταπόκριση και την παροχή αποτελεσματικής και εξειδικευμένης φροντίδας και θεώρησαν ότι απαιτεί μικρότερο βαθμό βελτίωσης σε σχέση με τη συμπεριφορά του ιατρικού προσωπικού. 68 Στην ίδια μελέτη, η πλειοψηφία των ασθενών (67%) δεν έμεινε καθόλου ικανοποιημένο από την ενημέρωση που τους παρείχε το νοσοκομείο σχετικά με το πρόβλημα υγείας, τη διάγνωση, τη θεραπεία και τις πιθανές δυνατότητες αντιμετώπισής του, καθώς επίσης ανέφεραν παραβίαση των δικαιωμάτων λήψης συγκατάθεσης για διαγνωστικές και θεραπευτικές πράξεις. Η παραπάνω μελέτη διεξήχθη σε μη καρδιοχειρουργικούς ασθενείς με διαφορετικά

59 κλινικά χαρακτηριστικά και ενδεχομένως διαφορετικές προσδοκίες από τους ασθενείς της δικής μας μελέτης. Μελέτη μέτρησης της ικανοποίησης των ασθενών από τις Ελληνικές υπηρεσίες υγείας, έδειξε ότι η ικανοποίηση των ασθενών από τις νοσηλευτικές και ιατρικές υπηρεσίες σε δημόσια νοσοκομεία κυμάνθηκαν στα ίδια επίπεδα με αυτά της παρούσας μελέτης. 71 Αξίζει να επισημανθεί ότι στην μελέτη του Πολύζου και των συνεργατών του δεν υπάρχει ερώτηση σχετικά με την ενημέρωση των ασθενών από τους νοσηλευτές, γεγονός που υποδηλώνει την πεποίθηση των φορέων διοίκησης των ελληνικών υπηρεσιών υγείας, ότι η ενημέρωση των ασθενών δεν αποτελεί υποχρέωση των νοσηλευτών. Στην ίδια μελέτη η ικανοποίηση των ασθενών από την υπηρεσία καθαριότητας ήταν υψηλή ενώ στην παρούσα μελέτη ήταν μάλλον ουδέτερη. Η ικανοποίηση από την ποιότητα του φαγητού και το περιβάλλον του θαλάμου κυμάνθηκαν στα ίδια περίπου επίπεδα και στις δύο μελέτες. Η προεγχειρητική εκπαίδευση και ενημέρωση φάνηκε ότι αύξησε την ικανοποίηση των ασθενών που υποβλήθηκαν σε επέμβαση καρδιάς, αφού η ικανοποίηση των ασθενών που εκπαιδεύτηκαν προεγχειρητικά βρέθηκε υψηλότερη από την ικανοποίηση των ασθενών που δεν εκπαιδεύτηκαν. Οι ασθενείς οι οποίοι ενημερώθηκαν για την σοβαρότητα της κατάστασης τους από τον γιατρό δήλωσαν περισσότερο ικανοποιημένοι από αυτούς που δήλωσαν ότι δεν είχαν ενημερωθεί. Η επαρκής επικοινωνία των ασθενών με τους ιατρούς και τους νοσηλευτές, καθώς και το θετικό επικοινωνιακό στυλ που χρησιμοποιούν οι επαγγελματίες υγείας κατά την επαφή τους με τον ασθενή, αυξάνουν την ικανοποίηση Άλλες μελέτες έχουν δείξει την αρνητική επίδραση στην ικανοποίηση των ασθενών που έχει ο τρόπος προσέγγισης και η χρήση της ιατρικής δυσνόητης ορολογίας. 30 Στην παρούσα μελέτη εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι οι ασθενείς της ομάδας παρέμβασης δήλωσαν ικανοποιημένοι και από υπηρεσίες στις οι οποίες η ενημέρωση-εκπαίδευση δεν αναμενόταν να επιφέρει διαφορά μεταξύ των δύο ομάδων, όπως η καθαριότητα των χώρων, η έγκαιρη διεκπεραίωση των εξετάσεων κλπ. Αυτό ίσως να ερμηνεύεται από το γεγονός ότι οι ασθενείς οι οποίοι έλαβαν εκπαίδευση και συνεπώς είχαν περισσότερη επικοινωνία και οικειότητα με τους νοσηλευτές, είχαν καλύτερη διάθεση και ήταν περισσότερο φιλικά προσκείμενοι στις παρεχόμενες υπηρεσίες, δημιουργώντας έτσι περισσότερη ανεκτικότητα σε θέματα 59

60 που κάτω από άλλες συνθήκες ίσως τους ενοχλούσαν. Αυτό βέβαια είναι ανεπιβεβαίωτο και δεν στηρίζεται σε κάποιο επιστημονικό δεδομένο. Στην Ελλάδα δεν έχουν γίνει παρόμοιες μελέτες που να έχουν μετρήσει την ικανοποίηση των ασθενών μετά από εκπαιδευτική παρέμβαση στους ασθενείς και ιδιαίτερα σε ασθενείς που υποβλήθηκαν σε χειρουργική επέμβαση καρδιάς. Σε παρόμοια μελέτη που έγινε σε Τούρκους ασθενείς, οι οποίοι υποβλήθηκαν σε ανοικτή επέμβαση καρδιάς, μεγαλύτερη ικανοποίηση δήλωσαν από τις υπηρεσίες υγείας και ιδιαίτερα από τις νοσηλευτικές παροχές, οι ασθενείς της ομάδας παρέμβασης (εκπαιδευμένοι ασθενείς). 72 Ωστόσο σε άλλη παρόμοια μελέτη που διεξήχθη σε καρδιοχειρουργικούς ασθενείς στον Καναδά, μ έμφαση στην διαχείριση του πόνου, δεν φάνηκε στατιστικά σημαντική διαφορά στην ικανοποίηση ανάμεσα στους ασθενείς των δύο ομάδων. 73 Αυτό ίσως μπορεί να ερμηνευθεί από το γεγονός ότι η νοσηλευτική ενημέρωση και εκπαίδευση αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινής νοσηλευτικής πρακτικής σε χώρες προηγμένες σε θέματα νοσηλευτικής φροντίδας. Σε άλλη μελέτη που διεξήχθη σε καρδιοχειρουργικούς ασθενείς, στην Αυστρία, διερευνήθηκε η επίδραση δύο διαφορετικών διαστάσεων της επικοινωνίας στους ασθενείς. Η ικανοποίηση των ασθενών ήταν μία από τις τέσσερεις παραμέτρους που μελετήθηκαν. Οι άλλες τρεις ήταν η διάρκεια νοσηλείας, οι επιπλοκές και το επίπεδο υγείας. Η μία διάσταση της επικοινωνίας ήταν επικεντρωμένη στην ενημέρωση του ασθενή σχετικά με την θεραπεία του (ενημερωτική επικοινωνία) και η άλλη διάσταση ήταν επικεντρωμένη στην επίτευξη φιλικής, υποστηρικτικής και διακριτικής διαπροσωπικής σχέσης μεταξύ των ασθενών και των επαγγελματιών υγείας (συναισθηματική επικοινωνία). Η ενημερωτική επικοινωνία δεν φάνηκε να αυξάνει την ικανοποίηση των ασθενών σε αντίθεση με την συναισθηματική επικοινωνία η οποία έδειξε στατιστικά σημαντική αύξηση της ικανοποίησης των ασθενών. 2 Στην παρούσα μελέτη η συνολική διάρκεια παραμονής στο νοσοκομείο ήταν μικρότερη, κατά μία ημέρα, στους ασθενείς που έλαβαν εκπαίδευση (ομάδα παρέμβασης). Τα αποτελέσματα συμφωνούν και με άλλες μελέτες. Στην μελέτη των Trummer, η διάρκεια νοσηλείας μειώθηκε κατά μία ημέρα στην ομάδα παρέμβασης, ενώ η εμφάνιση επιπλοκών, με εξαίρεση την μετεγχειρητική ταχυαρρυθμία η οποία μειώθηκε κατά 15%, δεν έδειξε στατιστικά σημαντική διαφορά και στις δύο ομάδες. Ωστόσο σε κάποιες μελέτες δεν φάνηκε στατιστικά σημαντική διαφορά στην 60

61 συνολική διάρκεια νοσηλείας ανάμεσα στους ασθενείς των δύο ομάδων Σε παρόμοια μελέτη που έγινε σε Κινέζους ασθενείς, έδειξε μικρή μείωση στην διάρκεια νοσηλείας των ασθενών στην μονάδα υπερ των ασθενών που εκπαιδεύτηκαν, ενώ δεν φάνηκε στατιστικά σημαντική διαφορά στην συνολική διάρκεια νοσηλείας των ασθενών μεταξύ των δύο ομάδων. 75. Η επίπτωση των μετεγχειρητικών επιπλοκών ήταν μικρότερη στους ασθενείς που έλαβαν εκπαίδευση. Τα αποτελέσματα συμφωνούν με αυτά άλλων μελετών, στις οποίες βρέθηκε στατιστικά σημαντική μείωση στις μετεγχειρητικές επιπλοκές στην ομάδα παρέμβασης 76 Ωστόσο σε άλλη παρόμοια μελέτη δεν βρέθηκε στατιστικά σημαντική διαφορά στις μετεγχειρητικές επιπλοκές μεταξύ των δύο ομάδων. 75 Στην παρούσα μελέτη οι ασθενείς ηλικίας μεταξύ της ηλικιακής ομάδας 61-74, δήλωσαν περισσότερο ικανοποιημένοι από τις άλλες ηλικιακές ομάδες. Τα ηλικιωμένα άτομα σε όλες σχεδόν τις έρευνες, εκφράζουν υψηλότερα ποσοστά ικανοποίησης, σε σχέση με άτομα νεότερα σε ηλικία 22 και δίνουν συνήθως, κοινές κολακευτικές απαντήσεις, γιατί δεν θέλουν να αμφισβητήσουν την αυθεντία των ιατρών και νοσηλευτών 23 Αυτό μπορεί να οφείλεται στο γεγονός ότι έχουν χαμηλότερες προσδοκίες, λόγω έλλειψης εμπειριών και διαμορφωμένης άποψης ή έχουν μεγάλη ανοχή στην έκφραση της δυσαρέσκειάς τους, λόγω αυξημένης εξάρτησης από τον ιατρό, όπως για παράδειγμα στις χρόνιες και σοβαρές παθήσεις. Περισσότερο ικανοποιημένοι δήλωσαν οι απόφοιτοι υποχρεωτικής εκπαίδευσης και ακολούθησαν οι απόφοιτοι τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Έχει παρατηρηθεί ότι ασθενείς με χαμηλό επίπεδο μόρφωσης, εκφράζουν μεγαλύτερο βαθμό ικανοποίησης, σε σχέση με ασθενείς με υψηλότερο μορφωτικό επίπεδο, και αυτό μπορεί να οφείλεται σε χαμηλότερες προσδοκίες των πρώτων και υψηλότερων προσδοκιών των δεύτερων. 26 Το είδος της απασχόλησης των ασθενών (επάγγελμα) δεν φάνηκε να επηρεάζει την ικανοποίηση των ασθενών, γεγονός που συμφωνεί και με άλλες μελέτες. Περισσότερο ικανοποιημένοι δήλωσαν οι έγγαμοι, εύρημα που συμφωνεί και με άλλες μελέτες. 28 Οι άνδρες, στην παρούσα μελέτη δήλωσαν μεγαλύτερη ικανοποίηση από τις γυναίκες. Ορισμένες μελέτες δείχνουν ότι οι γυναίκες εκφράζουν υψηλότερα επίπεδα ικανοποίησης, σε σχέση με τους άνδρες. 24 Αυτό ίσως σχετίζεται με το γεγονός ότι οι γυναίκες επισκέπτονται συχνότερα τις υπηρεσίες υγείας και ίσως είναι εξοικειωμένες με αυτές. 22, 27 61

62 Στην παρούσα μελέτη οι ασθενείς, οι οποίοι δεν είχαν υποβληθεί σε καμία χειρουργική επέμβαση δήλωσαν περισσότερο ικανοποιημένοι από τους ασθενείς οι οποίοι είχαν υποβληθεί στο παρελθόν σε χειρουργική επέμβαση. Ο βαθμός ικανοποίησης των ασθενών, είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με την εμπειρία προγενέστερης παροχής υπηρεσιών, αλλά και με το βαθμό ικανοποίησης των επιθυμιών και προσδοκιών τους. 29 Πιθανόν οι ασθενείς που είχαν υποβληθεί στο παρελθόν είχαν μείνει περισσότερο ευχαριστημένοι από τις τότε υπηρεσίες υγείας ή ο χρόνος (λήθη) που μεσολάβησε από την μία επώδυνη και αγχωτική εμπειρία στην άλλη απάλυνε τα πιθανά αρνητικά αισθήματα περί ικανοποίησης. Περιορισμοί της μελέτης Το δείγμα της μελέτης ήταν σχετικά μικρό και δεν μπορεί να διαμορφωθεί ασφαλής γενική εικόνα για την ικανοποίηση των ασθενών που υποβλήθηκαν σε χειρουργική επέμβαση καρδιάς. Το ίδιο ισχύει και για την επίδραση της εκπαίδευσης στην ικανοποίηση των ασθενών, στη διάρκεια νοσηλείας και στην εμφάνιση ή όχι επιπλοκών. Εξίσου σημαντικό περιορισμό αποτελεί το ερωτηματολόγιο μέτρησης της ικανοποίησης. Η παρούσα μελέτη φιλοδοξούσε να εκτιμήσει την ικανοποίηση των ασθενών από την νοσηλευτική εκπαίδευση και ενημέρωση. Το χρησιμοποιηθέν ερωτηματολόγιο κατασκευάσθηκε για να εκτιμήσει τις παρεχόμενες υπηρεσίες υγείας γενικώς και συνεπώς δεν αποτυπώνει με ακρίβεια την ικανοποίηση που προσκαλείται από τις νοσηλευτικές υπηρεσίες. Συμπεράσματα Η ικανοποίηση των ασθενών που υποβλήθηκαν σε χειρουργική επέμβαση καρδιάς από τις υπηρεσίες υγείας δύο καρδιοχειρουργικών κλινικών ήταν καλή. Η προεγχειρητική ενημέρωση και η εκπαίδευση που παρέχεται από τους νοσηλευτές αυξάνει την ικανοποίηση των ασθενών, μειώνει την συνολική διάρκεια νοσηλείας και μειώνει την εμφάνιση μετεγχειρητικών επιπλοκών. Η εκπαίδευση των ασθενών αποτελεί κομμάτι της θεραπευτικής ενημέρωσης και θεωρείται επαγγελματική και δεοντολογική υποχρέωση του νοσηλευτή αλλά και δικαίωμα του κάθε ασθενούς. Οι νοσηλευτές διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην παροχή ποιοτικής και ασφαλούς φροντίδας. 62

63 Προτάσεις Οι παρεχόμενες υπηρεσίες υγείας στους ασθενείς που υποβάλλονται σε επέμβαση καρδιάς, χρειάζονται βελτίωση. Η νοσηλευτική υπηρεσία ως σημαντικός πυλώνας του οικοδομήματος της υγείας, χρήζει αριθμητικής ενίσχυσης και ποιοτικής αναβάθμισης. Επειδή πλέον η ενημέρωση και η εκπαίδευση των ασθενών από τους νοσηλευτές είναι επιστημονικά και νομικά κατοχυρωμένη, πρέπει να ενσωματωθεί στην καθημερινή νοσηλευτική πρακτική των Ελλήνων νοσηλευτών. Οι νοσηλευτές ως επαγγελματίες υγείας οφείλουν να επικοινωνούν, να ενημερώνουν και να εκπαιδεύουν τους ασθενείς τους με σκοπό την βέλτιστη δυνατή παροχή φροντίδας. Ωστόσο, αρωγός στην επίτευξη του στόχου αυτού είναι η υποστήριξη των νοσηλευτών από τις διοικήσεις των νοσηλευτικών ιδρυμάτων. Συνεπώς η διοίκηση νοσηλευτικών τμημάτων πρέπει να όχι μόνο να ενθαρρύνει αλλά και να επιβάλλει την νοσηλευτική ενημέρωση και εκπαίδευση των ασθενών. 63

64 Περίληψη Εισαγωγή. Η ενημέρωση και εκμάθηση των ασθενών που υποβάλλονται σε χειρουργική επέμβαση ανοικτής καρδιάς, πιστεύεται ότι συμβάλλει στην μείωση των επιπλοκών, στη μείωση της διάρκειας νοσηλείας και αυξάνει την ικανοποίηση από τις παρεχόμενες υπηρεσίες υγείας. Σκοπός της παρούσας μελέτης ήταν η διερεύνηση της επίδρασης της εκπαίδευσης στην ικανοποίηση των ασθενών που υποβλήθηκαν σε προγραμματισμένη χειρουργική επέμβαση ανοικτής καρδιάς και στην συνολική διάρκεια νοσηλείας. Υλικό και Μέθοδος Η μελέτη ήταν μελέτη παρέμβασης, με δημιουργία ομάδας ελέγχου και χειρισμό ανεξάρτητης μεταβλητής (εκπαίδευση). Το πληθυσμό της μελέτης αποτέλεσαν 69 ασθενείς οι οποίοι υποβλήθηκαν σε προγραμματισμένη καρδιοχειρουργική επέμβαση. Η μελέτη πραγματοποιήθηκε σε δύο καρδιοχειρουργικές κλινικές τριτοβάθμιου νοσοκομείου του λεκανοπεδίου Αττικής το χρονικό διάστημα από τον Ιανουάριο του 2011 μέχρι και τον Ιανουάριο του Στην ομάδα ελέγχου κατανεμήθηκαν 35 ασθενείς και στην ομάδα παρέμβασης 34 ασθενείς. Οι ασθενείς της ομάδας παρέμβασης ενημερώθηκαν και εκπαιδεύτηκαν με έντυπο υλικό και με προφορική διδασκαλία, ενώ οι ασθενείς της ομάδας ελέγχου έλαβαν την συνήθη προφορική ενημέρωση. Για την συλλογή των δεδομένων χρησιμοποιήθηκε ερωτηματολόγιο για την εκτίμηση της ικανοποίησης των ασθενών, έντυπο για την καταγραφή των ατομικών, κοινωνικών και κλινικών στοιχείων των ασθενών. Για την επεξεργασία των δεδομένων χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό πακέτο SPSS ( Statistical Package for Social Sciences) version 17. Αποτελέσματα Δεν παρατηρήθηκαν στατιστικά σημαντικές διαφορές μεταξύ των ατομικών, κοινωνικών και κλινικών προεγχειρητικών και διεγχειρητικών χαρακτηριστικών των δύο ομάδων. Στατιστικά σημαντική υπεροχή της ομάδας παρέμβασης σχετικά με την συνολική ικανοποίηση από τις υπηρεσίες υγείας έδειξε η στατιστική ανάλυση (88,3% έναντι 42,9%, p=0,000). Οι ασθενείς της ομάδας παρέμβασης δήλωσαν περισσότερο ικανοπoιημένοι από το νοσηλευτικό προσωπικό σχετικά με τον τρόπο που εξηγούσε τις ιατρικές διαδικασίες (91,1% έναντι 51,5%, p=0,000), την προθυμία ν απαντήσει 64

65 στις ερωτήσεις τους (76,4% έναντι 45,7%, p=0,090) και την προθυμία του να συζητήσει τις ανησυχίες και τους φόβους τους (76,5% έναντι 28,6%, p=0,000). Οι ασθενείς της ομάδας παρέμβασης φάνηκαν περισσότερο ικανοποιημένοι από την αμεσότητα του νοσηλευτικού προσωπικού στο κάλεσμα τους (76,5% έναντι 45,7%, p=0,008). Ο χρόνος νοσηλείας στην μονάδα εντατικής θεραπείας και η συνολική νοσηλεία βρέθηκε ότι ήταν μικρότερος στην ομάδα παρέμβασης συγκριτικά με την ομάδα ελέγχου [2,43 (±0,730) έναντι 3,07 (±1,346) και 9,00 (±3,782) έναντι 14,23 (±13,68) αντίστοιχα, με p<0,05)]. Επιπλοκές στην μονάδα εμφάνισε το 58,8% των ασθενών της ομάδας παρέμβασης έναντι του 76,5% της ομάδας ελέγχου. Επιπλοκές στον όροφο εμφάνισε το 2,9% των ασθενών της ομάδας παρέμβασης έναντι του 20% της ομάδας ελέγχου. Συμπεράσματα.-Προτάσεις Η ικανοποίηση των ασθενών που υποβλήθηκαν σε χειρουργική επέμβαση καρδιάς από τις υπηρεσίες υγείας δύο καρδιοχειρουργικών κλινικών ήταν καλή, ωστόσο χρειάζεται βελτίωση. Η προεγχειρητική ενημέρωση και η εκπαίδευση που παρέχεται από τους νοσηλευτές αυξάνει την ικανοποίηση των ασθενών, μειώνει την συνολική διάρκεια νοσηλείας και μειώνει την εμφάνιση μετεγχειρητικών επιπλοκών. Η ενημέρωση και η εκπαίδευση των ασθενών από τους νοσηλευτές πρέπει να ενσωματωθεί στην καθημερινή νοσηλευτική πρακτική των Ελλήνων νοσηλευτών. Οι νοσηλευτές ως επαγγελματίες υγείας οφείλουν να επικοινωνούν, να ενημερώνουν και να εκπαιδεύουν τους ασθενείς τους με σκοπό την βέλτιστη δυνατή παροχή φροντίδας. Λέξεις κλειδιά: Ικανοποίηση ασθενών, εκπαίδευση ασθενών από νοσηλευτές, ενημέρωση ασθενών, χειρουργικές επεμβάσεις καρδιάς, επιπλοκές, διάρκεια νοσηλείας 65

66 Background The information and education of patients undergoing open heart surgery, it is believed that it helps to reduce complications, reduce the duration of hospitalization and increases satisfaction with health services. Aim of the present study was to investigate the effect of education on satisfaction of patients undergoing elective open heart surgery and total hospitalization. Material and Method This study was an intervention study with a control group creation and manipulation of the independent variable (education). The study population consisted of 69 patients who underwent elective cardiac surgery. The study was conducted at two tertiary hospital cardiac clinics in Attica the period from January 2011 to January patients were allocated in the control group and 34 patients to the intervention group. Patients in the intervention group were informed and trained by a leaflet and oraly, while patients in the control group received standard oral information and education. For the collection of data were used a questionnaire to estimate patient satisfaction and a form for recording the individual, social and clinical data of patients. For data processing used the statistical package SPSS (Statistical Package for Social Sciences) version 17. Results There were no statistically significant differences between individual, social and clinical preoperative and intraoperative characteristics of the two groups. The statistical analysis showed statistically significant improvement in the intervention group on the overall satisfaction with health services (88.3% vs. 42,9%, p = 0,000). Patients in the intervention group reported more satisfied from the nursing staff on how to explain medical procedures (91.1% vs 51,5%, p = 0,000), the willingness to answer their questions (76.4% versus 45,7%, p = 0,090) to discuss their concerns and fears (76.5% vs. 28,6%, p = 0,000). Patients in the intervention group was more satisfied with the promptness of nurses to their call (76.5% vs. 45,7%, p = 0,008). The time of hospitalization in the intensive care unit and the total length of stay in hospital was found to be lower in the intervention group compared with the control group 66

67 [2,43 (± 0,730) versus 3,07 (± 1,346) and 9,00 (± 3,782) versus 14; 23 (± 13,68) respectively, p <0,05)]. 58.8% of patients in the intervention group presented complications in the unit versus 76.5% in the control group. 2.9% of patients in the intervention group presented Complications in the ward versus 20% of controls. Conclusions The satisfaction of patients who underwent cardiac surgery from two cardiac health clinics was good, but needs improvement. Preoperative information and education provided by nurses increases patient satisfaction, reduces the overall length of hospitalization and reduces the occurrence of postoperative complications. The information and patient education by nurses should be incorporated into daily nursing practice of Greek nurses. Nurses, as health professionals, must communicate, inform and educate their patients to achieve the most optimal possible benefit of care. Key-words: Patients satisfaction, a nurse leading programme of patients education, patients informing, cardiac surgery, complications, total length of stay 67

68 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Kertai MD, Klein J, Bax JJ, Poldermans D. Predicting perioperative cardiac risk. Prog Cardiovasc Dis 2005, 47(4): Trummer UF, Mueller UO, Nowak P, Stidl T, Pelikan JM. Does physician patient communication that aims at empowering patients improve clinical outcome? A case study Patient Education and Counseling 2006, 61: Manning M. The advanced practice nurse in gastroentrerology serving as patient educator. Gastroenterol Nurs 2004, 27: ΠΔ351/1989. Καθορισμός επαγγελματικών δικαιωμάτων της των πτυχιούχων των τμημάτων α) Νοσηλευτικής β) Μαιευτικής γ) Επισκεπτών και Επισκεπτριών Υγείας της Σχολής Επαγγελμάτων Υγείας και Πρόνοιας και δ) του τμήματος Διοίκησης μονάδων Υγείας και Πρόνοιας της Σχολής Διοίκησης και Οικονομίας των Τεχνολογικών Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων. 5. ΠΔ216/2001. Κώδικας Νοσηλευτικής Δεοντολογίας / Ν. 2071/1992 (ΦΕΚ 123/1992, τεύχος Α, άρθρο 47). Τα δικαιώματα του νοσοκομειακού ασθενούς. 6. Ομπέση Φ. Οριοθέτηση της Ενημέρωσης των Ασθενών από Ιατρούς και Νοσηλευτές. Νομική Προσέγγιση. ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ 2011, 50(1): Johnston M. Impending surgery. In: Fisher S, Reason J (eds) Handbook of life stress, cognition and health. John Wiley, New York, 1988: DiMatteo MR, Linn LS, Chang BL, Cope DW. Affect and neutrality in physician behavior: A study of patients values and satisfaction. J Behav Med 1985, 8: Bond S, Thomas LH. Issues in measuring outcomes of nursing. Journal of Advanced Nursing 1999, 16: Donabedian AK. Explorations in quality assessment and monitoring: The definition of quality and approaches to its assessment. Ann Arbor, MI: Health Administration Press Vuori H. Patient satisfaction, an attribute or indicator of the quality of care?. Quality Review Bulletin 1987, 13(3): McDonnel C, Nash JG. Compendium of instruments measuring patient satisfaction with nursing care. Quality Review Bulletin 1990, May: Fitzpatrick R. Surveys on patient satisfaction: I - Important general considerations. British Medical Journal 1991, 302:

69 14. Merkouris A, Ifantopoulos J, Lanara V, Lemonidou C.Patients satisfaction. A key consept for evaluating and improving nursing services. Journal of nursing management : Abdellah FG, Levine E. Developing a measure of patient and personnel satisfaction with nursing care. Nursing research (1957a), 5(3), Donabedian AK. Evaluating the quality of medical care. Health and Society 1966, 44: Risser NL. Development of an instrument to measure patient satisfaction with nurses and nursing care in primary care settings. Nurs. Res 1975, 24(1): Greeneich DS, Long CO, Miller BK. Patient satisfaction update: research applied to practice. Appl Nurs Res Feb;5(1): Leino-Kilpi H. Vuorenheimo J. The patient s perspective on nursing quality: developing a framework for evaluation. International Jouranal for Quality in Helth Care 1994, 6(1): Suhonen R, Papastavrou E, Efstathiou G, Tsangari H, Jarosova D, Leino-Kilpi H, Patiraki E, Karlou C, Balogh Z, Merkouris A. Patient satisfaction as an outcome of individualised nursing care. Scand J Caring Sci Jun;26(2): Ervin NE. Does patient satisfaction contribute to nursing care quality? The journal of nursing administration 2006, 36(3): Irish Society for Quality & Safety in Healthcare. (2003). Measurement of patientsatisfaction Guidelines. Health Strategy Implementation project Dublin: Irish Society for Quality in Healthcare). 23. Crow R, Gage H, Hampson S, Hart J, Kimber A, Storey L, Thomas H. The measurement of satisfaction with healthcare: implications for practice from a systematic review of the literature. Health Technology Assessment 2002, 32(6). 24. Papanikolaou V, Ntani Sp. Addressing the paradoxes of satisfaction with hospital care. International Journal of Health Care Quality Assurance 2008, 21(6): Pappa E, Niakas D. Assessment of health care needs and utilization in a mixedpublic private system: the case of the Athens area. BMC Health Services Research 2006, 6: Hall JA, Milburn MA. Why are sicker patients less satisfied with their medical care? Tests for two explanatory models. Health Psychology 1998, 17(1),

70 27. Niakas D, Gnardellis C, Theodorou M. Is there a problem with quality in the Greek hospital sector? Preliminary results from a patient satisfaction survey. Health Services Management Research 2004, 17(1): Quintana JM, Gonzalez N, Bilbao A, Aizpuru F, Escobar A, Esteban C, San- Sebastian JA, De-la-Sierra E, Thomson A. Predictors of patient satisfaction withhospital care. BMC Health Services Researc 2006, 6: Κέπεντζης Σ, Γκογκόσης Κ, Νιάκας Δ. Διερεύνηση της Ικανοποίησης Ασθενών και των Παραγόντων που την επηρεάζουν: Το παράδειγμα των Εξωτερικών Ιατρείων σε 6 Νοσοκομεία της Αττικής. Στο Υπηρεσίες Υγείας, Μάνατζμεντ και Τεχνολογία: Επιλεγμένα Κείμενα Εργασιών του 5ου Πανελλήνιου Επιστημονικού Συνεδρίου Management Υπηρεσιών Υγείας 2004 Αθήνα: Εκδόσεις Mediforce. Σειρά Επιστήμες Διοίκησης και Οικονομίας της Υγείας. 30. Crow R, Storey L, Page H. The measurement of patient satisfaction: implications for health service delivery through a systematic review of the conceptual, methodological and empirical literature. Health Technology Assessment 2003, 6(32). 31. Scotto F, De Ceglie A, Guerra V, Misciagna G, Pellecchia A. Determinants of patient satisfaction survey in a gastrointestinal endoscopy services. Clinical Governance International Journal 2009, 114(2): Ng CW, Lim GH, McMaster F, Molina J, Seow E, Hen BH. Patient satisfaction in an observation unit: the consumer assessment of health providers and systems hospital survey. Emergency Medicine Journal 2009, 26(8): Woodward JL. Effects of rounding on patient satisfaction and patient safety on a medical-surgical unit. Clinical Nurse Specialist 2009, 23(4): Vahey DC, Aiken LH, Sloane DM, Clarke SP, Vargas D.Nurse burnout and patient satisfaction. Med Care. 2004;42(2 suppl):ii57-ii McGillis Hall L, Doran D, Baker GR, et al. Nurse staffing models as predictors of patient outcomes. Med Care. 2003;41(9): Sitzia J, Wood N. Patient satisfaction: A review of issues and concepts. Social Science and Medicine. 1997, 45(12): Strassen L. Incorporating patient satisfaction standards into quality of care measures. Journal of nursing administration 1988, 18: Ervin NE. Does patient satisfaction contribute to nursing care quality? The journal of nursing administration 2006, 36(3):

71 39. American Heart Association. Heart disease and stroke statistics Statistics.2008 update. A report from the American Heart Association Statistics Committee and Stroke Statistics Subcommittee. Circulation 2008, 117, Pitsavos C, Panagiotakos DB, Chrysohoou C, Stefanadis C. Epidemiology of cardiovascular risk factors in Greece: Aims design and baseline characteristics of the ATTICA study. BMC Public Health 2003, 3: Panagiotakos DB, Pitsavos C, Chrysohoou C, Skoumas I, Stefanadis C. Fiveyear incidence of cardiovascular disease and its predictors in Greece: The ATTICA study. Vasc Med 2008,13: Iung B, Vahanian A. Epidemiology of valvular heart disease in the adult. Nat Rev Cardiol Mar;8(3): Barnett SD, Ad N. Surgery for aortic and mitral valve disease in the United States: a trend of change in surgical practice between 1998 and J Thorac Cardiovasc Surg (6): Devine EC, Cook TD, Clinical and cost saving and effects of psychoeducational interventions with surgical patients: a meta-analysis. Research in Nursing and Health1986, 9, Shuldham C. A review of the impact of pre-operative education on recovery from surgery. Inter J Nurs Stud 1999, 36: Stergiopoulou A, Birbas K, Katostaras T, Diomidous M, Mantas J. The effect of a multimedia health educational program on the postoperative recovery of patients undergoing laparoscopic cholecystectomy. Stud Health Technol Inform. 2006,124: McKenziea LH, Simpsona J, Stewart M. A systematic review of pre-operative predictors of post-operativedepression and anxiety in individuals who have undergone coronary artery bypass graft surgery. Psychology, Health & Medicine 2010, 15(1): Weert J, Dulmen S. Interdisciplinary preoperative patient education in cardiac surgery. Patient Education and Counceling 49(2003) Arthur H, Danlels C. Effect of a Preoperative Intervation on Preoperative and Postoperative Outcomes in Low-Risk Patients Awaiting Elective Coronary Artery Bypass Graft Surgery. Ann Intern Med 2000; 133:

72 50. Fleming S, Goodman H, Geragthy A, West W, Lancaster L. A survey of patients education and support needs while waiting for cardiac surgery. Clin Effectiveness in Nursing, : Bojar RM. Preoperative considerations and risk assessment. In: Bojar RM (ed) Manual of perioperative care in adult cardiac surgery. 4 th ed Blackwell Malden, Massachusetts, 2005: Αποστολάκης Ε. Καρδιοχειρουργική. Η περιεγχειρητική αγωγή. Εργοπράξιον, Αθήνα Kjaergaard S, Rees SE, Gronlund J, Nielsen EM, Lambert P, Thorgaard P et al. Hypoxemia after cardiac surgery: Clinical application of a model of pulmonary gas exchange. Eur J Anaesthesiol 2004, 21: Fanning MF. Reducing postoperative pulmonary complications in cardiac surgery patients with the use of the best evidence. J Nurs Care Q. 2004;19:95Y Hulzebos E, Helders P, Favie N. Preoperative Intensive Inspiratory Muscle Training to Present Postoperative Pulmory Complication in High-Risk Patients undergoing CABG surgery. JAMA. 2006;296: (Lemone P, Burke K. Παθολογική-Χειρουργική Νοσηλευτική Κριτική Σκέψη κατά την Φροντίδα Ασθενούς, Τόμος Β, Γ Έκδοση, Αθήνα, Λαγός 2004). 57. ( Puntillo K, Weiss SJ. Pain: its mediators and associated morbidity in critically ill cardiovascular surgical patients. Nurs Res. 1994;43: Ferguson J, Gilroy D, Puntillo K. Dimensions of pain and analgesic administration associated with coronary artery bypass grafting in an Australian intensive care unit. J Adv Nurs. 1997;26: / 59. Tremblay DR, Fischer RL, Caouette CJ, Graves GA, Labossiere JH. Arrhythmias in the PACU: a review. Crit Care Nurs Clin North Am. 1991;3: Maclellan K. Postoperative pain: strategy for improving patient experiences. Journal of Advanced Nursing 2004, 46(2), Γιακουμιδάκης Κ, Μπροκολάκη-Πανουδάκη Η. Εκπαίδευση Ασθενούς που Υποβάλλεται σε Χειρουργική Επέμβαση Αορτοστεφανιαίας Παράκαμψης. Νοσηλευτική 2009, 48(2), Ζαχαρής Α, Καμπουρέλλη Α.Περιεγχειρητική Εκπαίδευση Ασθενούς που Υποβάλλεται σε Καρδιοχειρουργική Επέμβαση.Το Βήμα του Ασκληπιού 2011, 10(2),

73 63. Utriyaprasit K, Moore S.M, Chaiseri P. Recovery after coronary artery bypass surgery:effect of an audiotape information programme. Journal of Advanced Nursing 2010, 66(8), Krouse HJ. Video modeling to educate patients. Journal of Advanced Nursing 2001, 33(6), McColl E, Thomas L, Bond S. A study to determine patient satisfaction with nursing care. Nurs Stand. 1996,10(52):34-38) 66. Τσιριντάνη Μ, Γιοβάνης Α, Μπινιώρης Σ, Γούλα Α. Μια νέα προσέγγιση στη μοντελοποίηση της σχέσης μεταξύ ποιότητας υπηρεσιών υγείας και ικανοποίησης ασθενών. Νοσηλευτική 2010, 49(1): Σουλιώτης Κ, Δόλγερας Α, Κοντός Δ, Οικονόμου Χ. Η ικανοποίηση των ασθενών από την νοσοκομειακή φροντίδα στην Ελλάδα: Αποτελέσματα έρευνας γνώμης στην ευρύτερη περιοχή Αθηνών. Πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας 2002,14(3): Καλογεροπούλου Μ. Μέτρηση ικανοποίησης ασθενών. Μέθοδος βελτίωσης ποιότητας και αποδοτικότητας νοσοκομείων. Αρχεία Ελληνικής Ιατρικής. 2011, 28(5): Αλετράς ΒΟ, Μπασιούρη ΦΝ, Κοντοδημόπουλος Ν, Ιωαννίδου ΔΜ, Νιάκας ΔΑ. Ανάπτυξη ελληνικού ερωτηματολογίου ικανοποίησης νοσηλευθέντων ασθενών και έλεγχος των βασικών του ψυχομετρικών ιδιοτήτων Αρχεία Ελληνικής Ιατρικής 2009, 26(1): Nashef SA, Roques F, Michel P, Gauducheau E, Lemeshow S, Salamon R. European system for cardiac operative risk evaluation (EuroSCORE). Eur J Cardiothorac Surg 1999, 16: Πολύζος Ν, Μπαρτσώκας Δ, Πιερράκος Γ, Ασημακοπούλου Ι, Υφαντόπουλος Ι. Συγκριτική ανάλυση μελετών ικανοποίησης ασθενών σε νοσοκομεία στην Αττική. Αρχεία Ελληνικής Ιατρικής.2005, 22(3): Asilioglu K, Celik S.S.The effect of preoperative education on anxiety of open cardiac surgery patients./ Patient Education and Counseling 53 (2004) Watt-Watson J, Stevens B, Katz J, Costello J, Reid GJ, David T. Impact of preoperative education on pain outcomes after coronary artery bypass graft surgery. Pain May;109(1-2): Deyirmenjian M, Karam N, Salameh P Preoperative patient education for openheart patients: a source of anxiety?patient Educ Couns Jul;62(1):

74 75. Guo P, East L, Arthur A. A preoperative education intervention to reduce anxiety and improve recovery among Chinese cardiac patients: A randomized controlled trial. Int J Nurs Stud Feb;49(2): Zhang CY, Jiang Y, Yin QY, Chen FJ, Ma LL, Wang LX Impact of nurseinitiated preoperative education on postoperative anxiety symptoms and complications after coronary artery bypass grafting., J Cardiovasc Nurs Jan- Feb;27(1):

75 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι ΓΡΑΦΗΜΑ 1 ΓΡΑΦΗΜΑ 2

76 ΓΡΑΦΗΜΑ 3 ΓΡΑΦΗΜΑ 4 76

77 ΓΡΑΦΗΜΑ 5 ΓΡΑΦΗΜΑ 6 77

78 ΓΡΑΦΗΜΑ 7 ΓΡΑΦΗΜΑ 8 78