ΤΟ ΟΡΓΑΝΩΜΕΝΟ ΕΓΚΛΗΜΑ ΚΑΙ Η ΙΑΦΘΟΡΑ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ. Βασιλική Χατζηπέτρου. Τελειόφοιτη Τµήµατος ιεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών, Πανεπιστήµιο Πειραιώς

Transcript

1 ΤΟ ΟΡΓΑΝΩΜΕΝΟ ΕΓΚΛΗΜΑ ΚΑΙ Η ΙΑΦΘΟΡΑ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ Βασιλική Χατζηπέτρου Τελειόφοιτη Τµήµατος ιεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών, Πανεπιστήµιο Πειραιώς ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγή σελ. 1 Ορισµοί σελ. 2 Οι Καταβολές σελ.3 Τα ίκτυα σελ. 5 Η Εξάπλωση σελ. 8 Καταπολέµηση σελ. 10 Επίλογος σελ. 12 Βιβλιογραφία σελ. 15 2

3 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Απόψεις που υποστηρίζουν ότι το οργανωµένο έγκληµα στα Βαλκάνια αποτελεί ένα σχετικά καινούριο φαινόµενο και ότι οι οργανωµένες εγκληµατικές οµάδες συνιστούν ξεχωριστές αντί-κοινωνικές οντότητες, οι οποίες στερούνται νοµιµότητας, διατρέχουν τον κίνδυνο της υποτίµησης τόσο της κλίµακας όσο και της ίδια στης φύσης του οργανωµένου εγκλήµατος στην περιοχή. 1 Μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέµου, η διασυνοριακή οργανωµένη εγκληµατική δραστηριότητα στην περιοχή της Νοτιοανατολικής Ευρώπης ανήλθε σε πρωτοφανή επίπεδα. Αυτή, ωστόσο, η εξέλιξη δεν κατέστη έκδηλη σε όλα τα µετα-κοµµουνιστικά κράτη της Ανατολικής Ευρώπης. Οι χώρες της Κεντρικής Ευρώπης και της Βαλτικής διατήρησαν τον αποτελεσµατικό έλεγχο των συνόρων τους µέσα σε ένα σχετικά περιορισµένο χρονικό διάστηµα, κυρίως λόγω της εγγύτητας τους µε την υτική Ευρώπη και, εν µέρει, λόγω της οµαλής µεταρρυθµιστικής διαδικασίας στον πολιτικό και οικονοµικό τοµέα. Εν αντιθέσει, στη Νοτιοανατολική Ευρώπη, ο µετα-κοµµουνιστικός µετασχηµατισµός χαρακτηρίσθηκε από τις βίαιες συγκρούσεις στα υτικά Βαλκάνια. Ο κατακερµατισµός της Γιουγκοσλαβίας του Τίτο δεν οδήγησε µόνο στην εθνοκάθαρση αλλά και στην αποδυνάµωση των ήδη υπαρχουσών κρατικών δοµών, οι οποίες καθίστατο πλέον ανίκανες να ελέγξουν τα σύνορά τους. 2 Η σχέση µεταξύ των όσων εκτυλίχθηκαν στην πρώην Γιουγκοσλαβία και του υπό εξέταση φαινοµένου στα Βαλκάνια ήταν ιδιαιτέρως εµφανής κατά την διάρκεια των εµπορικών αποκλεισµών, τους οποίους επέβαλλε ο Ο.Η.Ε. στα κράτη που αναδύθηκαν από την κατάρρευση της Οµοσπονδιακής Γιουγκοσλαβίας. Σκοπός της παρούσας έρευνας είναι να σκιαγραφήσει και να αποκρυπτογραφήσει την σύνδεση ανάµεσα στην διαδικασία διάλυσης της 1 Sappho Xenakis, The Challenge of Organised Crime to State Sovereignty in the Balkans: A Historical Approach 2 Marko Hajdinjak, Smuggling in Southeast Europe: The Yugoslav Wars and the Development of Regional Criminal Networks in the Balkans, Center for the Study of Democracy,

4 πρώην Γιουγκοσλαβίας και την ανάπτυξη του διασυνοριακού οργανωµένου εγκλήµατος στην ευρύτερη περιοχή. ΟΡΙΣΜΟΙ Ενώ σε ακαδηµαϊκό επίπεδο αποτελούν πρόβληµα, οι ορισµοί, όταν µεταφράζονται σε νοµοθεσία, έχουν συνέπειες στην καταπολέµηση του οργανωµένου εγκλήµατος. Ακαδηµαϊκοί, δικαστικές και αστυνοµικές αρχές επιµένουν να διαφωνούν ως προς τον ορισµό του διασυνοριακού οργανωµένου εγκλήµατος. 3 Σε µια απόπειρα να αναδείξουµε τις πιθανές συνέπειες των ποικίλλων διαφορετικών ορισµών, θεωρείται επιβεβληµένη η αναφορά τρεις τουλάχιστον εξ αυτών. Σύµφωνα µε την Σύµβαση για το ιασυνοριακό Οργανωµένο Έγκληµα του Ο.Η.Ε., «µία οµάδα τριών ή περισσοτέρων ατόµων, η οποία υπάρχει για µία συγκεκριµένη χρονική περίοδο και λειτουργεί µε σκοπό την διάπραξη ενός ή περισσοτέρων σοβαρών εγκληµάτων ή ενεργειών προσβλητικών σύµφωνα µε την Σύµβαση, ούτως ώστε να επιτύχει, άµεσα ή έµµεσα, χρηµατικό ή άλλου είδους υλικό κέρδος» 4, αποτελεί σώµα οργανωµένου εγκλήµατος. Το γεγονός ότι η Σύµβαση υιοθέτησε έναν γενικευµένο ορισµό για να περιγράψει το οργανωµένο έγκληµα οφείλεται στο ευρέως αποδεκτό γεγονός ότι το φαινόµενο εξελίσσεται µε εξαιρετικά γρήγορο ρυθµό και, εποµένως, ένας περισσότερο περιοριστικός ορισµός δε θα ήταν applicable σε πιθανές µελλοντικές, διαφορετικού είδους εκδοχές οργανωµένης εγκληµατικής δραστηριότητας. 5 3 Alessandro Politi, The Threat of Organized Crime in the Balkans, Southeast European and Black Sea Studies, Vol. 1, No. 2, May 2001, pp Καθώς η µετάφραση είναι ελεύθερη και πρόκειται για νοµικό έγγραφο, κρίνεται σκόπιµη η παράθεσή αυτού στην αρχική µορφή του: a structured group of three or more persons existing for a period of time and acting in concert with the aim of committing one or more serious crimes or offences established in accordance with the Convention, in order to obtain, directly or indirectly, a financial or other material benefit.. Article 1, UN Convention Against Transnational Organized Crime, 15 November UN Office for Drug Control and Crime Prevention, 5 Sappho Xenakis, The Challenge of Organized Crime to State Sovereignty in the Balkans: A Historical Approach 4

5 Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει προσυπογράψει τον παραπάνω ορισµό στο Παλέρµο αλλά έχει επίσης θέσει κατά καιρούς δικούς τους ορισµούς, ως προϊόν ad hoc επιτροπών της. 6 Η κάθε νέα ή παλαιά απόπειρα λεκτικού προσδιορισµού του φαινοµένου προσθέτει νέα στοιχεία και χαρακτηριστικά στο τελευταίο. Σύµφωνα µε το FBI, το οργανωµένο έγκληµα ορίζεται ως «ένας αυτόδιαιωνιζόµενος, δοµηµένος και πειθαρχηµένος συνεταιρισµός ατόµων ή οµάδων, οι οποίοι λειτουργούν µαζί µε σκοπό χρηµατικά ή εµπορικά κέρδη, ολοκληρωτικά ή εν µέρει µε παράνοµα µέσα, ενώ προστατεύουν τις δραστηριότητες τους µέσω της διαφθοράς.». 7 Αυτές οι προφανώς σηµαντικές διαφορές οδηγούν σε διαφορετικές πολιτικές προσεγγίσεις του προβλήµατος οι οποίες, αναπόφευκτα, αποτελούν εµπόδιο για την όποια συνεργασία µε σκοπό την καταπολέµησή του. Σε κάθε περίπτωση, η πλειοψηφία των ειδηµόνων συµφωνεί ως προς τα ακόλουθα τέσσερα στοιχεία του οργανωµένου εγκλήµατος: α) την ύπαρξη µίας οργανωµένης, σταθερής ιεραρχίας, β) την αποφορά κέρδους µέσω του εγκλήµατος, γ) την χρήση δύναµης και εκφοβισµού, δ) την χρήση της διαφθοράς ως µέσου για την διατήρηση της ατιµωρησίας. 8 Ένας επιπλέον διαχωρισµός που πρέπει να γίνει, ώστε η µελέτη του φαινοµένου να καταστεί χρήσιµη και για την καταπολέµησή του, είναι αυτός µεταξύ του παράνοµου και του «νόµιµου» οργανωµένου εγκλήµατος καθώς και των γκρι ζωνών µεταξύ αυτών. Ο όρος «νόµιµο» χρησιµοποιείται για να χαρακτηρίσει το έγκληµα που είναι περιστασιακό ή και αναπόφευκτο λόγω συνθηκών. Επιπρόσθετα, στην προσπάθεια µας να κατανοήσουµε το 6 Report on the Situation of Organized Crime in the EU, Ad Hoc Group on Organized Crime (1993) 7 Alessandro Politi, The Threat of Organized Crime in the Balkans, Southeast European and Black Sea Studies, Vol. 1, No. 2, May 2001, pp Alessandro Politi, The Threat of Organized Crime in the Balkans, Southeast European and Black Sea Studies, Vol. 1, No. 2, May 2001, pp

6 οργανωµένο έγκληµα στη Νοτιοανατολική Ευρώπη, πρέπει να λάβουµε υπ όψη µας το πολιτισµικό προφίλ των κοινωνικών δοµών της περιοχής. 9 ΟΙ ΚΑΤΑΒΟΛΕΣ Ο πόλεµος στην πρώην Γιουγκοσλαβία καθώς επίσης και το καθεστώς εµπάργκο, υπό του οποίου τέθηκαν οι εµπόλεµες πλευρές, επέφεραν την κατακόρυφη ανάπτυξη του οργανωµένου εγκλήµατος και, κυρίως, του λαθρεµπορίου όπλων και του εµπορίου λευκής σαρκός και ναρκωτικών ουσιών. Η ανάπτυξη αυτή έδωσε µε την σειρά της µία νέα ώθηση στην εξάπλωση της διαφθοράς. Το ήδη πρόσφορο για την άνθηση της διαφθοράς έδαφος, θεµελιωµένο στις µαύρες πτυχές του σοσιαλιστικού συστήµατος, µεταµορφώθηκε σε ένα από τα πλέον σηµαντικά προβλήµατα που αντιµετωπίζει η περιοχή επί του παρόντος. Με δεδοµένο τις επιδιώξεις και τους χειρισµούς της τότε κεντρικής κυβέρνησης του Βελιγραδίου καθώς και τον ιδιαίτερο χαρακτήρα των αποσχιστικών τάσεων των κρατών που συνιστούσαν την πρώην Γιουγκοσλαβία, η σύγκρουση µεταξύ των τελευταίων µε την πρώτη ήταν µάλλον αναπόφευκτη. Με πρόσχηµα την προστασία της εθνικής ανεξαρτησίας και κυριαρχίας, οι ηγεσίες των αποσχισθέντων κρατών έπρεπε να οργανώσουν και να εξοπλίσουν τα νεότευκτα «εθνικά» στρατεύµατα µέσω της µίας και µοναδικής διόδου: της παράνοµης, χρησιµοποιώντας είτε υπάρχοντα είτε νεοδηµιουργηθέντα κανάλια λαθρεµπορίου. Αρχηγοί κοµµάτων, υψηλόβαθµοι αξιωµατούχοι του Γιουγκοσλαβικού στρατού και των µυστικών υπηρεσιών συµµετείχαν ενεργά σε αυτό το δαιδαλώδες σύστηµα παρανοµίας, εξασφαλίζοντας του την σταθερότητα. Το σύστηµα αυτό ήταν δοµηµένο τόσο κάθετα, ξεκινώντας από τον όποιο πολιτικό ηγέτη και καταλήγοντας στον κατ ουσία λαθρέµπορο, όσο και οριζόντια, περιλαµβάνοντας µία ολόκληρη αλυσίδα 9 Forum on New Security Issues: Shared Interests and Values Between Southeastern Europe and the Transatlantic Community FONSI, Summary of Major Discussion Points and Policy Recommendations Made at the Workshop by Ekavi Athanassopoulou, ELIAMEP 6

7 διαφορετικών καναλιών, η οποία ένωνε τα κοινά συµφέροντα των πολιτικών ελίτ σε όλες τις µετα-γιουγκοσλαβικές δηµοκρατίες. 10 Παρά ταύτα, θεωρείται κατανοητό ότι οι Γιουγκοσλαβικές συγκρούσεις και οι διαπλεκόµενες πολιτικο-εθνικές σκοπιµότητες δεν αποτελούν τον µοναδικό παράγοντα δηµιουργίας και εξάπλωσης της περιφερειακής εγκληµατικής υποδοµής, η οποία βασίζεται σε µόνιµα κανάλια λαθρεµπορίου και διαφθορά του συστήµατος. Υπάρχουν τουλάχιστον δύο επιπλέον παράγοντες οι οποίοι συνεισέφεραν σηµαντικά στην όλη διαδικασία: α) η απελευθέρωση της διακίνησης των αγαθών και των προσώπων και η άρση της βίζα και των άλλων περιορισµών στην περιοχή και, β) τα εθνικά σύνορα κατά την δωδεκαετή αυτή περίοδο αποτελούσαν τον µεγαλύτερο µηχανισµό αναδιανοµής του εθνικού πλούτου. 11 Σαφέστατα, οφείλουµε να προσθέσουµε στα προαναφερθέντα την ευρύτερη γεωγραφική θέση της περιοχής. Τα Βαλκάνια ανέκαθεν αποτελούσαν το σηµείο εισόδου της Ασιατικής ηρωίνης στην Ευρωπαϊκή αγορά, το κέντρο διανοµής της Νοτιοαµερικανικής κοκαΐνης, η µείζονος σηµασίας χερσαία διαδροµή για τους χιλιάδες λαθροµετανάστες οι οποίοι προσπαθούν να φτάσουν στην Ευρώπη καθώς και ένα από τα σηµαντικότερα παρακλάδια του Ευρωπαϊκού λαθρεµπορίου καπνού. Όλες αυτές οι διαφορετικές όψεις αναδεικνύουν µία πρακτικά απύθµενη πηγή διαφθοράς, η οποία εστιάζεται κυρίως στην αστυνοµία των συνόρων και τις τελωνειακές αρχές καθώς και στην δικαστική αρχή και την δηµόσια διοίκηση. 12 ΤΑ ΙΚΤΥΑ Τα δίκτυα οργανωµένου εγκλήµατος στην Νοτιοανατολική Ευρώπη αναπτύχθηκαν κατά τα κάτωθι αναφερόµενα τρία µοτίβα: 10 Anti-Corruption in Southeast Europe: First Steps and Policies, Southeast European Legal Development Initiative, 11 Όπ. παρ. 12 Όπ. παρ. 7

8 Α. Στην Κροατία και την Βοσνία-Ερζεγοβίνη το λαθρεµπόριο, κυρίως όπλων, οργανώθηκε από την δηµοκρατικές κυβερνήσεις µε σκοπό την εξασφάλιση της ανεξαρτησίας και της κυριαρχίας των δύο κρατών. Αντίτυπο του φαινοµένου παρατηρήθηκε αργότερα και στο Κόσοβο, υπό την εποπτεία των Αλβανών πολιτικών ηγετών του Κοσόβου. 13 Η ανάπτυξη καναλιών λαθρεµπορίου στις προαναφερθείσες περιοχές επηρεάστηκε από συγκεκριµένες συνθήκες, οι οποίες ήταν ανύπαρκτες στις άλλες πρώην Γιουγκοσλαβικές δηµοκρατίες και, ακόµη περισσότερο, σε άλλες χώρες σε στάδιο µετάβασης. Ο πόλεµος αυτός, στον οποίο τα αντίστοιχα νεότευκτα στρατεύµατα, αντιµετώπιζαν έναν καθ όλα υπερέχων στρατό, συνεισέφερε τα µέγιστα στην δηµιουργία ενός κοινωνικο-πολιτικού περιβάλλοντος, εντός του οποίου το λαθρεµπόριο δεν εθεωρείτο επιβλαβές για τα συµφέροντα της Κροατίας, της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης και του Κοσόβου. Αντίθετα, το λαθρεµπόριο εθεωρείτο ζωτικής σηµασίας παράγοντας για την επιβίωση αυτών. 14 Μετά την διενέργεια των πρώτων πολυκοµµατικών εκλογών στην Κροατία τον Μάιο του 1990 και την άνοδο στην εξουσία της αντι-κοµµουνιστικής Κροατικής ηµοκρατικής Κοινότητας (HDZ), η οποία είχε θέσει ως προτεραιότητα στην πολιτική της ατζέντα την εξασφάλιση της ανεξαρτησίας στης Κροατίας, εγέρθηκαν οι κατοικούµενες από Σέρβους περιοχές της χώρας, στις οποίες οι τελευταίοι αρνούνταν να αναγνωρίσουν τη νέα Κροατική κυβέρνηση. Οι πρώτοι οιωνοί ήταν δυσάρεστοι, δείχνοντας το αναπόφευκτο δεν προβλεπόταν «βελούδινο διαζύγιο» για την Γιουγκοσλαβία. Σύµφωνα µε το στρατιωτικό δόγµα της Σοσιαλιστικής Γιουγκοσλαβίας, εκτός από τον Στρατό του Λαού της Ενωµένης Γιουγκοσλαβίας (JNA), κάθε 13 Όπ. παρ. 14 Marko Hajdinjak, Smuggling in Southeast Europe: The Yugoslav Wars and the Development of Regional Criminal Networks in the Balkans, Center for the Study of Democracy,

9 Γιουγκοσλαβική ηµοκρατία διατηρούσε µία δική της στρατιωτική δύναµη, σαφώς µικρότερου µεγέθους, για την προστασία και υπεράσπιση της εδαφικής της ακεραιότητας. Μετά την ρήξη µε το Βελιγράδι, οι Κροατικές αρχές έσπευσαν να µετατρέψουν την δική τους περιφερειακή δύναµη σε κανονικό στράτευµα. Με εντολή του Βελιγραδίου, µονάδες του Γιουγκοσλαβικού Στρατού την αφόπλισαν, κατάσχοντας όλο τον εξοπλισµό της. Επαγωγικά, η δηµιουργία και ανάπτυξη δικτύων για την παράνοµη εισαγωγή όπλων προς εξοπλισµό του νεοδηµιουργηθέντος Κροατικού στρατεύµατος εθεωρείτο από τις Κροατικές αρχές απαραίτητο βήµα για την πραγµάτωση της επιθυµητής απόσχισης και ανεξαρτητοποίησης της Κροατίας. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο στην Κροατία τέτοιου είδους πράξεις και πολιτικές δεν θεωρούνται εγκληµατικές αλλά, τουναντίον, απαραίτητες για την δόµηση του κράτους. 15 Η ανάπτυξη λαθραίων µονοπατιών στην Βοσνία-Ερζεγοβίνη ακολούθησε πορεία ανάλογη και παρεµφερή µε αυτή της Κροατίας. Νικητές των πρώτων πολυκοµµατικών εκλογών αναδείχθηκαν τα τρία εθνικιστικά κόµµατα, εκπροσωπώντας τις ειρηνικά µέχρι τότε συνυπάρχουσες πληθυσµιακές οµάδες την Σερβική, την Κροατική και την Μουσουλµανική. Σχηµάτισαν προσωρινή κυβέρνηση, εντός της οποίας παρουσιάστηκαν τριβές ως προς τη µελλοντική υπόσταση της χώρας. Η αυξανόµενη ανασφάλεια και η προοπτική της διάλυσης της Γιουγκοσλαβίας προσέφεραν το πρόσφορο έδαφος για το παράνοµο και προσοδοφόρο λαθρεµπόριο όπλων. 16 Στο Κόσοβο, το εµπόριο όπλων ήταν άρρηκτα συνδεδεµένο µε το εµπόριο ναρκωτικών. Οι Αλβανοί του Κοσόβου συµµετείχαν ενεργά στο Ευρωπαϊκό εµπόριο ναρκωτικών για δεκαετίες. Από το 1994, και ιδιαίτερα µετά την Συµφωνία του Dayton, η οποία αγνόησε πλήρως το θέµα του Κοσόβου, οι Αλβανοί Κοσοβάροι στράφηκαν στην ένοπλη αντίσταση. Εµβάσµατα Αλβανών 15 Όπ. παρ. 16 Όπ. παρ. 9

10 που εργάζονταν στο εξωτερικό και κέρδη από το εµπόριο ναρκωτικών αποτέλεσαν την κύρια πηγή χρηµατοδότησης του Αλβανικού Απελευθερωτικού Στρατού (UCK). Β. Στην Οµοσπονδιακή ηµοκρατία της Γιουγκοσλαβίας (Σερβία και Μαυροβούνιο), οι ηγεσία ήταν επίσης άµεσα αναµεµειγµένη µε την παράνοµη εισαγωγή πετρελαίου, όπλων και άλλων αγαθών. Σε αντίθεση µε τις άλλες δηµοκρατίες της πρώην Γιουγκοσλαβίας, η Σερβία και το Μαυροβούνιο δεν είχαν ανάγκη εισαγωγής όπλων καθώς κληρονόµησαν την µερίδα του λέοντος από το οπλοστάσιο του Ενωµένου Γιουγκοσλαβικού Στρατού. Λόγω της ανάµειξης τους και του αδιαµφισβήτητου ρόλου τους στον πόλεµο της Κροατίας και της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, η Σερβία και το Μαυροβούνιο τέθηκαν υπό διεθνείς περιορισµούς από το Συµβούλιο Ασφαλείας του Ο.Η.Ε., το Ωστόσο, έχοντας στην κατοχή τους την εύφορη περιοχή της Βοϊβοντίνα, η µόνη έλλειψη που αντιµετώπιζαν η Σερβία και το Μαυροβούνιο και η οποία έγινε έκδηλη υπό το καθεστώς εµπάργκο ήταν αυτή του πετρελαίου. Οι σερβικές στρατιωτικές θέσεις στην Βοσνία- Ερζεγοβίνη εξαρτώνταν κυρίως σε λαθραίο πετρέλαιο, χωρίς το οποίο θα είχαν σαφέστατα βρεθεί σε αδιέξοδο. Τα σερβικά δίκτυα λαθρεµπορίου οργανώθηκαν και αναπτύχθηκαν ως καρπός της συνεργασίας µεταξύ των διοικητικών αρχών της χώρας, των υπηρεσιών ασφαλείας και του εγκληµατικού υποκόσµου. Εγκαθιδρύθηκαν για να παρακάµψουν τους διεθνείς περιορισµούς και µε αυτή την µορφή έδιναν την εντύπωση εξυπηρέτησης των εθνικών και κρατικών συµφερόντων. Πραγµατικά, το λαθρεµπόριο αποτελούσε πηγή δηµοσίων, κατά µία έννοια, εσόδων τα οποία χρηµατοδοτούσαν πληθώρα κρατικών υπηρεσιών καθώς και, υπεράνω όλων, το κυβερνών καθεστώς το οποίο διατηρούσε έναν διόλου ευκαταφρόνητο αριθµό ιδιωτικών τραπεζικών λογαριασµών στο εξωτερικό Anti-Corruption in Southeast Europe: First Steps and Policies, Southeast European Legal Development Initiative, 10

11 Γ. Οι χώρες της ΝΑΕ οι οποίες παρά το ότι δεν ενεπλάκησαν στον πόλεµο, ούτε βρέθηκαν σε κατάσταση εµπάργκο, επηρεάστηκαν και από τα δύο. Η εγγύτητα µε την ένοπλη ζώνη καθώς και οι ευρείες πιθανότητες που προσέφερε το καθεστώς των περιορισµών σε άτοµα υψηλά ιστάµενα επιτάχυναν την προς την ανάπτυξη της παρανοµίας πορεία της πρώην Γιουγκοσλαβικής ηµοκρατίας της Μακεδονίας, της Αλβανίας, της Ρουµανίας και της Βουλγαρίας τόσο σε επίπεδο οργανωµένου εγκλήµατος όσο και σε επίπεδο διαφθοράς. 18 Η πρώην Γιουγκοσλαβική ηµοκρατία της Μακεδονίας ήταν άµεσα αναµεµειγµένη µε το λαθρεµπόριο όπλων κατά την διάρκεια του πολέµου στην Βοσνία-Ερζεγοβίνη και ένας από τους πλέον ενεργούς παραβάτες των περιορισµών του Ο.Η.Ε. στην βόρεια πρώην Γιουγκοσλαβία. Το λαθρεµπόριο πετρελαίου στην ίδια περιοχή βρισκόταν υπό την σκέπη των Αλβανών πρώην πρακτόρων των τότε µυστικών υπηρεσιών, οι οποίοι συνεργάζονταν στενά σε «επιχειρηµατικό» επίπεδο µε το ιταλικό οργανωµένο έγκληµα. Το ίδιο δίκτυο αργότερα επεκτάθηκε στο εµπόριο λευκής σαρκός µε κατεύθυνση την Ελλάδα καθώς και στο εµπόριο ναρκωτικών και λαθροµεταναστών. Ακολουθώντας το παράδειγµα των γειτόνων της, η Ρουµανία συµµετείχε ενεργά στο λαθρεµπόριο πετρελαίου προς την Σερβία καθώς και στο λαθρεµπόριο όπλων προς όλες τις εµπλεκόµενες στον πόλεµο πλευρές. Εν τέλει, υπάρχουν υποψίες και για ανάµειξη της Βουλγαρίας στο λαθρεµπόριο όπλων και ναρκωτικών και φαρµακευτικών ουσιών. Ωστόσο, δεν υφίστανται αποδείξεις καθώς η όποια εγκληµατική δραστηριότητα αυτής της φύσεως ελεγχόταν από τις πρώην µυστικές υπηρεσίες του σοσιαλιστικού καθεστώτος. 19 Η πρώην Γιουγκοσλαβική ηµοκρατία της Μακεδονίας, η Αλβανία, η Ρουµανία και η Βουλγαρία είχαν να αντιµετωπίσουν, όπως ήταν αναµενόµενο, ιδιαίτερες και πολυάριθµες δυσκολίες κατά την µετάβασή τους προς την οικονοµία της 18 Όπ. παρ. 19 Όπ. παρ. 11

12 αγοράς. Οι ταχείες αλλαγές στο πολιτικό και οικονοµικό προσκήνιο, η αυξανόµενη ανεργία και η επίσης αυξανόµενη δυσαναλογία µεταξύ αµοιβών και τιµών οδήγησε µεγάλο ποσοστό του πληθυσµού στην γκρίζα οικονοµία και την µαύρη αγορά. Η ΕΞΑΠΛΩΣΗ Τα δίκτυα διασυνοριακού εγκλήµατος, τα οποία δηµιουργήθηκαν ηµι-επίσηµα µε την επίγνωση και συχνά µε την συµµετοχή υψηλόβαθµων αξιωµατούχων, σύντοµα «ιδιωτικοποιήθηκαν» από µεµονωµένα άτοµα ή οµάδες στενά συνδεδεµένες µε τις κυβερνούσες ελίτ. Η διαδικασία αυτή της «ιδιωτικοποίησης» βρισκόταν ήδη εν εξελίξει το 1992 σε όλη σχεδόν την περιοχή και ολοκληρώθηκε κατά ένα µεγάλο ποσοστό µέχρι το 1995 (εξαιρουµένου βέβαια του Κοσόβου). Κατά την ίδια περίοδο, τα κανάλια τα οποία αρχικά δηµιουργήθηκαν για το λαθρεµπόριο κυρίως όπλων και πετρελαίου επεκτάθηκαν, περιλαµβάνοντας ναρκωτικά, κλεµµένα οχήµατα, τσιγάρα, αλκοόλ και άλλα αγαθά. Οι απαρχές του σταθερά αναπτυσσόµενου Βαλκανικού εµπορίου λευκής σαρκός, µπορούν να ανιχνευθούν στην περίοδο και στην ιδιαιτέρως επικερδή επιχείρηση της «βοήθειας» των προσφύγων, οι οποίοι δραπέτευαν από τις ζώνες του πολέµου αναζητώντας την ασφάλεια. 20 Το διασυνοριακό οργανωµένο έγκληµα και η διαφθορά είναι φαινόµενα αλληλένδετα. Σε µία απόπειρα κατηγοριοποίησης των διαφορετικών µορφών του πρώτου καταλήγει κανείς στις κάτωθι συνοπτικά αναφερόµενες κατηγορίες λαθρεµπορίου: Μαζικό λαθρεµπόριο ( the suitcase trade ) Λαθρεµπόριο φορολογούµενων ειδών Λαθρεµπόριο παράνοµων φαρµακευτικών / ναρκωτικών ουσιών Εµπόριο ανθρώπων 20 Όπ. παρ. 12

13 Εµπόριο λαθροµεταναστών Εµπόριο γυναικών και κοριτσιών για την έκδοσή αυτών / µαστροπεία Σε συνδυασµό µε τις προαναφερθείσες και ως απόρροια µιας ανάλογης προσπάθειας περιληπτικής αναφοράς, παρατίθενται οι διαφορετικοί τρόποι εκδήλωσης του φαινοµένου της διαφθοράς: ιαφθορά των τελωνειακών αρχών µε στόχο την επιτάχυνση µιας συγκεκριµένης διαδικασίας, συµπεριλαµβανοµένης της έκδοσης των απαιτούµενων εγγράφων, προς όφελος του επιχειρηµατία ή της οργάνωσης. ιαφθορά αξιωµατούχων µε σκοπό τον κάλυψη παραβάσεων της νοµοθεσίας σχετικά µε την εισαγωγή αγαθών και των εσωτερικών κανονισµών. Συµµετοχή των συνοριακών και τελωνειακών αρχών στην σύσταση και λειτουργία καναλιών λαθρεµπορίου κατά µήκος των συνόρων. Το οργανωµένο έγκληµα στο σύνολό του, έτσι όπως αυτό αναδύθηκε και εξελίχθηκε µέσα από τον πόλεµο της Γιουγκοσλαβίας, καθώς και η διαφθορά που το συνοδεύει, επηρέασαν όλα τα κράτη της περιοχής, είτε ως µέρος της επίτευξης της κρατικής ανεξαρτησίας είτε ως κατάχρηση των ευκαιριών που επέφεραν οι διεθνείς περιορισµοί. Σε κάθε περίπτωση, επέδρασαν σηµαντικά στην διαδικασία µετάβασης των κρατών αυτών. ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗ ΤΗΣ ΙΑΦΘΟΡΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΟΡΓΑΝΩΜΕΝΟΥ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΣ «Η πάταξη της διαφθοράς είναι σαν τις κονταροµαχίες στους ανεµόµυλους του ον Κιχώτη µόνο που δεν υπάρχουν ανεµόµυλοι.». Αυτή η δήλωση ενός έµπειρου τοπικού πολιτικού αντικατοπτρίζει τον διαδεδοµένο σκεπτικισµό 13

14 σχετικά µε την µάχη κατά της Βαλκάνια. 21 διαφθοράς ο οποίος είναι κυρίαρχος στα Παρά τις εκτενείς διεθνείς προσπάθειες µε σκοπό την πάταξη της διαφθοράς στην περιοχή, η πρόοδος που παρατηρείται είναι εξαιρετικά περιορισµένη. Οι διεθνείς παράγοντες επικεντρώθηκαν σε ποικιλία πρωτοβουλιών. Χαρακτηριστικό παράδειγµα αποτελούν οι Συµφωνίες Σταθεροποίησης και Σύνδεσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Επίσης, η Ευρωπαϊκή Ένωση προώθησε σχετικές πρωτοβουλίες µέσω του Προγράµµατος Κοινοτικής Βοήθειας για την Ανοικοδόµηση, Ανάπτυξη και Σταθεροποίηση (Community Assistance for Reconstruction, Development and Stabilization Programme). Άλλα προγράµµατα πάταξης της διαφθοράς προωθήθηκαν και πραγµατοποιήθηκαν µέσω της Southeast Europe Partnership on Accountancy, η οποία χρηµατοδοτήθηκε από τον Οργανισµό για την Οικονοµική Συνεργασία και Ανάπτυξη, της USAID United States Agency For International Development καθώς και του Συµφώνου Σταθερότητας για την Νοτιοανατολική Ευρώπη. 22 Προγράµµατα του Συµβουλίου της Ευρώπης, της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του Οργανισµού για την Οικονοµική Συνεργασία και Ανάπτυξη συνέχισαν την δράση τους σε όλη την επικράτεια της Νοτιοανατολικής Ευρώπης. Οι πρωτοβουλίες αυτές χρησίµευσαν ως εργαλεία προετοιµασίας για την είσοδο των κρατών της περιοχής στις Ευρωατλαντικές δοµές. 23 Οι διεθνείς παράγοντες ασκούν µεγίστης σηµασίας επιρροή στα εσωτερικά πολιτικά δρώµενα στην Αλβανία, την Βοσνία-Ερζεγοβίνη, την Κροατία, την Σερβία και το Μαυροβούνιο, την πρώην Γιουγκοσλαβική ηµοκρατία της Μακεδονίας και την Ρουµανία µέσω των µηχανισµών της Πρωτοβουλίας κατά της ιαφθοράς του Συµφώνου Σταθερότητας (Stability Pact Anti-corruption 21 «Μεταβατική διαφθορά» στα Βαλκάνια: Αναζητώντας µια λύση», Balkan Times, 21/02/ Dejan Jovic, Southeast Europe, Global Corruption Report 2003, Transparency International 14

15 Initiative - SPAI). 24 Η κάµψη της διαφθοράς στα διεθνή σύνορα αποτελεί επίσης έναν από τους στόχους του Trade and Transport Facilitation Programme, το οποίο είναι καρπός της συνεργασίας µεταξύ των εθνικών κυβερνήσεων, της Παγκόσµιας Τράπεζας, των ΗΠΑ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι διεθνείς φορείς επίσης στηρίζουν ενεργά συγκεκριµένα εθνικά προγράµµατα κατά της διαφθοράς. Χαρακτηριστικά αναφέρουµε ότι στην Βοσνία Ερζεγοβίνη, όπου η διεθνής κοινότητα διατηρεί την κυρίως ευθύνη για το εσωτερικό πολιτικό προσκήνιο, το τµήµα κατά της απάτης του Γραφείου του Ύπατου Αντιπροσώπου έχει πραγµατοποιήσει σειρά πρωτοβουλιών κατά της δωροδοκίας. Κατά τον εναρκτήριο λόγο του τον Μάιο του 2002, ο νέος Ύπατος Αντιπρόσωπος, Λόρδος Ashdown, έκανε γνωστή την πρόθεση του να καταπολεµήσει την διαφθορά και παραδέχθηκε ότι «η αντίληψη της εγκληµατικότητας και της διαφθοράς ενδυναµώνονται». 25 Αναφορικά µε το οργανωµένο έγκληµα, σε σχέση µε το οποίο η διαφθορά θα µπορούσε να χαρακτηριστεί το οξυγόνο µέσα στο οποίο το πρώτο αναπνέει και αναπτύσσεται, δείγµατα προόδου θα µπορούσαν να διακριθούν µετά την τουλάχιστον µία αλλαγή κυβέρνησης στα υπό εξέταση κράτη. Αξιόλογες αλλά όχι ικανοποιητικές χαρακτηρίζονται οι πρωτοβουλίες των νέων κυβερνήσεων. Όσον αφορά τις διεθνείς απόπειρες για την καταπολέµηση της οργανωµένης εγκληµατικής δραστηριότητας στην περιοχή, το πλέον σηµαντικό επίτευγµα µετά τις πολιτικές αλλαγές είναι η ουσιαστική συνεργασία των εθνικών κυβερνήσεων µε τους διεθνείς οργανισµούς σε µία ενορχηστρωµένη 24 «Το SPAI δηµιουργήθηκε στο Σαράγιεβο τον Φεβρουάριο του 2000 µε σκοπό την υποστήριξη και τον συντονισµό των δραστηριοτήτων κατά της διαφθοράς εκ µέρους των κυβερνήσεων, των ΜΚΟ και των διεθνών οργανισµών. Τους πρώτους 18 µήνες ασχολήθηκε µε διαδικασίες παρακολούθησης (monitoring). Έκτοτε, προώθησε πολιτικές προτάσεις καθώς και την υλοποίηση τους. Ανάµεσα στους συµµετέχοντες στην πρωτοβουλία διακρίνονται το Συµβούλιο της Ευρώπης, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η κυβέρνηση των ΗΠΑ, ο ΟΟΣΑ και η Παγκόσµια Τράπεζα.», SPAI Newsletter 2, no. 14, 2001, Επίσης βλ. SPAI Strategy and Action Plan For 2002 and Beyond 25 Dejan Jovic, Southeast Europe, Global Corruption Report 2003, Transparency International Επίσης Επίσης βλ. Paddy Ashdown, Corruption and Crime are the worst legacy, 9 April 2003, Press Office, Office of the High Representative 15

16 προσπάθεια για την κάµψη και, εν τέλει, εξάλειψη του λαθρεµπορίου στα Βαλκάνια. Μία από τις πλέον σηµαίνουσες συνεισφορές ήταν η ανάπτυξη των βοηθητικών τελωνειακών αποστολών (customs assistance missions) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Αλβανία, την Βοσνία-Ερζεγοβίνη, την Κροατία και το Κόσοβο. Ο Οργανισµός για την Ασφάλεια και την Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ) είναι επίσης εξαιρετικά ενεργός στην περιοχή, κυρίως δε στην καταπολέµηση του εµπορίου λευκής σαρκός. Επιτυχώς έχει συµβάλει και το Σύµφωνο Σταθερότητας για τη Νοτιοανατολική Ευρώπη. Στα πλαίσια του προαναφερθέντος, εκτός από τα πολυάριθµα έργα συνολικού ύψους σχεδόν 6 δις. δολαρίων, ενδεικτικά αναφέρουµε τις διµερείς εµπορικές συµφωνίες µεταξύ των κρατών της περιοχής. 26 Επιπρόσθετα, η Πρωτοβουλία για Συνεργασία στη Νοτιοανατολική Ευρώπη (Southeast European Cooperative Initiative SECI), στην οποία συµµετέχουν η Αλβανία, η Βοσνία-Ερζεγοβίνη, η Βουλγαρία, η Κροατία, η Ελλάδα, η Ουγγαρία, η πγ Μ, η Μολδαβία, η Ρουµανία, η Σλοβενία και η Τουρκία, ενθαρρύνει τις απόπειρες περιφερειακής συνεργασίας µε στόχο την ολοκλήρωση της ΝΑΕ στο Ευρωατλαντικό οικοδόµηµα. 27 Τέλος, ενδεικτικά αναφέρεται η Southeast European Legal Development Initiative SELDI, η οποία είναι µία προσπάθεια ηγετικών µη κερδοσκοπικών οργανισµών, κυβερνητικών εκπροσώπων, ενδοκυβερνητικών θεσµών και ειδικών από τις χώρες της ΝΑΕ, επικεντρωµένη στην οικοδόµηση ενός συνασπισµού µεταξύ του δηµόσιου και του ιδιωτικού τοµέα για τη νοµική και θεσµική ανάπτυξη στην περιοχή Marko Hajdinjak, Smuggling in Southeast Europe: The Yugoslav Wars and the Development of Regional Criminal Networks in the Balkans, Center for the Study of Democracy, Όπ. παρ. 28 Όπ. παρ. 16

17 ΕΠΙΛΟΓΟΣ Ο πόλεµος στην πρώην Γιουγκοσλαβία επέδρασε καταλυτικά στην ανάπτυξη του διασυνοριακού οργανωµένου εγκλήµατος και την διάδοση της διαφθοράς στη Νοτιοανατολική Ευρώπη. Η «κληρονοµιά» των κοµµουνιστικών καθεστώτων, η αιφνίδια και πλήρης απελευθέρωση του διασυνοριακού εµπορίου άνευ των ανάλογων ρυθµίσεων, το γεγονός ότι λόγω του µικρού µεγέθους των εθνικών οικονοµιών τα σύνορα µετεξελίχθηκαν στον κυρίως µηχανισµό ανακατανοµής του εθνικού πλούτου καθώς και η γεωγραφική θέση της περιοχής συνεισέφεραν σηµαντικά σε αυτή την εξέλιξη. 29 Σε αρχικό στάδιο, κυρίως το λαθρεµπόριο και, εν συνεχεία, οι άλλες επιµέρους εγκληµατικές δραστηριότητες θεωρούνταν απαραίτητες για την προώθηση του εθνικού συµφέροντος και εποµένως, νόµιµες. Εξαιτίας της αντίληψης αυτής, η διαχωριστική γραµµή µεταξύ «εθνικών ηρώων» και «εγκληµατιών» ήταν και, εν µέρει, παραµένει δυσδιάκριτη. 30 Στην συνέχεια, τα δίκτυα αυτά λαθρεµπορίου τα οποία οργανώθηκαν ηµιεπίσηµα και µε την γνώση, αν όχι µε την συµµετοχή, των υψηλόβαθµων κρατικών αξιωµατούχων, «ιδιωτικοποιήθηκαν» από δοµές στενά συνδεδεµένες µε τις πολιτικές ελίτ. Απόρροια ήταν η εξάπλωση του φαινοµένου. Σαν συνέχεια της αλυσίδας, το γενικευµένο πλέον φαινόµενο άρχισε να υπονοµεύει αισθητά την οµαλή λειτουργία των κρατών. Με δεδοµένο, ωστόσο, τις κοινωνικο-πολιτικές ταραχές εξαιτίας του πολέµου οι οποίες δεν επέτρεπαν καθεστωτικές αλλαγές, η όποια προσπάθεια αντιµετώπισης της οργανωµένης εγκληµατικής δραστηριότητας έµοιαζε ουτοπική. Στην 29 Marko Hajdinjak, Smuggling in Southeast Europe: The Yugoslav Wars and the Development of Regional Criminal Networks in the Balkans, Center for the Study of Democracy, Όπ. παρ 17

18 περίπτωση δε, που γινόταν κάποια απόπειρα ήταν αναµενόµενα αναποτελεσµατική. Ως αποτέλεσµα της διεθνούς πίεσης κυρίως αλλά και άλλων πολιτικών εξελίξεων στην περιοχή, οι εθνικές κυβερνήσεις των κρατών της Νοτιοανατολικής Ευρώπης αναγκάστηκαν, από το 2000, να εµπλακούν σε µία συντονισµένη προσπάθεια µε σκοπό την πάταξη της διαφθοράς και του οργανωµένου εγκλήµατος. Η συνεργασία σε διµερές, περιφερειακό αλλά και διεθνές επίπεδο αξιολογείται θετικά καθώς αποδεικνύει ότι οι εθνικές κυβερνήσεις συνειδητοποίησαν πως κανένα κράτος δεν µπορεί αποτελεσµατικά να αντιµετωπίσει και να εξαλείψει τα δύο υπό εξέταση αλληλένδετα φαινόµενα σε αυτή την κλίµακα. Το λαθρεµπόριο και οι άλλες µορφές οργανωµένου εγκλήµατος καθώς και η διαφθορά που τα διέπει, συµπεριλαµβάνονται στα πλέον σηµαντικά εµπόδια προς την µετάβαση στην δηµοκρατία και την οικονοµία της αγοράς, παρακωλύοντας πολιτικές, οικονοµικές και νοµικές µεταρρυθµίσεις. Ωστόσο, ο πλέον σηµαντικός πολιτικός παράγοντας στο πρόσφατο βαλκανικό γίγνεσθαι παραµένει ο σκληροπυρηνικός εθνικισµός. Η δολοφονία του Σέρβου πρωθυπουργού Zoran Djindjic τον περασµένο Μάρτιο καθώς και τα πρόσφατα εκλογικά αποτελέσµατα στην Κροατία και την Σερβία-Μαυροβούνιο συνηγορούν υπέρ αυτής της άποψης. Προσεγγίζοντας την δολοφονία Djindjic (αποκλειστικά ως γεγονός και αποφεύγοντας την αξιολόγηση του µεταρρυθµιστικού έργου του τελευταίου), η εξήγηση που προωθήθηκε στα µέσα µαζικής επικοινωνίας ήταν αυτή του οργανωµένου εγκλήµατος. Η αξιοπιστία του επιχειρήµατος τίθεται υπό αµφισβήτηση µε δεδοµένο την εµπλοκή του ίδιου του Djindjic µε την Μαφία κατά την διάρκεια της καριέρας του ενώ επίσης υποστηρίζεται ότι το κόµµα του στηριζόταν στο λαθρεµπόριο καπνού ως πηγή χρηµατοδότησης. 31 Σχετικά µε την πρόσφατη εκλογική διαδικασία, ενδεικτική είναι η, έστω και συµβολική, επανεµφάνιση των 31 Pettifer James, The Death of Zoran Djindjic A Time for Realism, 23 March 2003, Occasional Brief No 97, Conflict Studies Research Centre, Defence Academy of the United Kingdom 18

19 Milosevic και Seselij στο εκλογικό προσκήνιο της χώρας καθώς επίσης και το αποτέλεσµα της εκλογικής διαδικασίας τόσο στη Σερβία-Μαυροβούνιο όσο και στην Κροατία (ανάδειξη των εθνικιστικών δυνάµεων). Εν κατακλείδι, το οργανωµένο έγκληµα και η διαφθορά στα Βαλκάνια, έτσι όπως ευδοκίµησαν µέσα από τις ταραχώδεις εξελίξεις των τελευταίων 15 ετών στην περιοχή, λειτούργησαν και συνεχίζουν να λειτουργούν καταλυτικά παρεµποδίζοντας την οµαλή µετάβαση των κρατών αυτών προς την δηµοκρατία και την οικονοµία της αγοράς και, κατ επέκταση, την ολοκλήρωσή τους στις ευρωατλαντικές δοµές. Η καταπολέµηση του φαινοµένου στο σύνολό του κρίνεται απαραίτητη, µε την ενορχηστρωµένη σύµπραξη όλων των παραγόντων - διεθνών, περιφερειακών και εσωτερικών θεµελιωµένη πάνω στην γνώση του ταραχώδους παρελθόντος της περιοχής και την κατανόηση του αµφίσηµου παρόντος της. 19

20 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ελληνική: «Αλβανία και Σερβία-Μαυροβούνιο καταδικάζουν το οργανωµένο έγκληµα», 14/02/2003, Southeast European Times «Βαλκανικά Μέσα και Οργανωµένο Έγκληµα: Πραγµατεύονται την Κοινοτοπία των Πολέµων Ενοχοποίησης», 16/06/2003, Southeast European Times «Είναι το οργανωµένο έγκληµα ένα βαλκανικό πρόβληµα;», Southeast European Times «Έκθεση συνιστά συνέχιση της διεθνούς εµπλοκής στα Βαλκάνια», 09/12/2002, Southeast European Times «Η Σερβία-Μαυροβούνιο λαµβάνει διεθνή στήριξη για την πάταξη του οργανωµένου εγκλήµατος», 31/10/2003, Southeast European Times «Μεταβατική διαφθορά» στα Βαλκάνια: Αναζητώντας µια λύση», 21/02/2002, Southeast European Times «Νέος γιουγκοσλαβικός νόµος αντιµετωπίζει το θέµα της διακίνησης γυναικών», 10/05/2002, Southeast European Times «Το Οργανωµένο Έγκληµα της Σερβίας έρχεται επιτέλους αντιµέτωπο µε τη ικαιοσύνη», 02/10/2003, Southeast European Times Ξενόγλωσση: Anti-Corruption in Southeast Europe: First Steps and Policies, Southeast European Legal Development Initiative SELDI, Ashdown Paddy, Corruption and Crime are the worst legacy, 09 April 2003, Press Office, Office of the High Representative, Balkan horror at Djindjic death, BBC NEWS, 13/03/2003, Corruption, Contraband, and Organized Crime in Southeast Europe, Center for the Study of Democracy,

21 EU targets Balkan Crime, BBC NEWS, 21/06/2003, Forum on New Security Issues: Shared Interests and Values Between Southeastern Europe and the Transatlantic Community FONSI, Summary of Major Discussion Points and Policy Recommendations Made at the Workshop by Ekavi Athanassopoulou, ELIAMEP Full Text: Serbian Statement on Djindjic Killing, 12/03/2003, Hajdinjak Marko, Smuggling in Southeast Europe The Yugoslav Wars and the Development of Regional Criminal Networks in the Balkans, Center for the Study of Democracy, 2002 Jovic Dejan, Southeast Europe, Global Corruption Report 2003, Transparency International London Hosts Conference on Organised Crime in Southeast Europe, 25/11/02, Southeast European Times Macedonia s Public Secret: How Corruption Drags the Country Down, 14 August 2002, ICG Balkan Report No 133, International Crisis Group Minchev Ognyan, Corruption and Organized Crime in Southeastern Europe: A Paradigm of Social Change Revisited, Southeast European and Black Sea Studies, Vol.2, Number 1, January 2002 Naegele Jolyon, Balkans: Nine Leaders Stress Regional Cooperation in Belgrade, RFE/RL, 9 April 2003 Organised Crime in Southeast Europe, Central European and Eastern Adriatic Research Group, Research & Analytical Papers, Foreign and Commonwealth Office London, November 2002 Pettifer James, The Death of Zoran Djindjic A Time for Realism, 23 March 2003, Occasional Brief No 97, Conflict Studies Research Centre, Defence Academy of the United Kingdom Politi Alessandro, The Threat of Organized Crime in the Balkans, Southeast European and Black Sea Studies, Vol.1, Number 2, May 2001 Report on the Situation of Organized Crime in the EU, Ad Hoc Group on Organized Crime (1993) Serbian Media in shock, BBC NEWS, 13/03/2003, 21

22 Serbian Government will continue the fight against organized crime, 12 March 2003, Skulrak S. Robin, Crime, Corruption and Endangerment of Bosnia s Statehood Smith, Finn, Depth of Corruption Surfacing in Yugoslavia, October 22, 2000, SPAI Strategy and Action Plan For 2002 and Beyond, Stability Pact Anti- Corruption Initiative The London Statement, Lancaster House Ministerial Conference, London, 25 November 2002 UN Convention Against Transnational Organized Crime, 15 November UN Office for Drug Control and Crime Prevention, Xenakis Sappho, The Challenge of Organized Crime to State Sovereignty in the Balkans: A Historical Approach Επίσης χρησιµοποιήθηκαν στοιχεία και links των κάτωθι ιστοσελίδων και think tanks: SEE Online Transparency International Crime and Corruption Watch Human Rights Watch Institute for War and Peace Reporting Transnational Organized Crime International Association for the Study of Organized Crime (IASOC) Global Organized Crime 22

23 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ελληνική: «Αλβανία και Σερβία-Μαυροβούνιο καταδικάζουν το οργανωµένο έγκληµα», 14/02/2003, Southeast European Times «Βαλκανικά Μέσα και Οργανωµένο Έγκληµα: Πραγµατεύονται την Κοινοτοπία των Πολέµων Ενοχοποίησης», 16/06/2003, Southeast European Times «Είναι το οργανωµένο έγκληµα ένα βαλκανικό πρόβληµα;», Southeast European Times «Έκθεση συνιστά συνέχιση της διεθνούς εµπλοκής στα Βαλκάνια», 09/12/2002, Southeast European Times «Η Σερβία-Μαυροβούνιο λαµβάνει διεθνή στήριξη για την πάταξη του οργανωµένου εγκλήµατος», 31/10/2003, Southeast European Times «Μεταβατική διαφθορά» στα Βαλκάνια: Αναζητώντας µια λύση», 21/02/2002, Southeast European Times «Νέος γιουγκοσλαβικός νόµος αντιµετωπίζει το θέµα της διακίνησης γυναικών», 10/05/2002, Southeast European Times «Το Οργανωµένο Έγκληµα της Σερβίας έρχεται επιτέλους αντιµέτωπο µε τη ικαιοσύνη», 02/10/2003, Southeast European Times Ξενόγλωσση: Anti-Corruption in Southeast Europe: First Steps and Policies, Southeast European Legal Development Initiative SELDI, Ashdown Paddy, Corruption and Crime are the worst legacy, 09 April 2003, Press Office, Office of the High Representative, Balkan horror at Djindjic death, BBC NEWS, 13/03/2003, Corruption, Contraband, and Organized Crime in Southeast Europe, Center for the Study of Democracy,

24 EU targets Balkan Crime, BBC NEWS, 21/06/2003, Full Text: Serbian Statement on Djindjic Killing, 12/03/2003, Hajdinjak Marko, Smuggling in Southeast Europe The Yugoslav Wars and the Development of Regional Criminal Networks in the Balkans, Center for the Study of Democracy, 2002 Jovic Dejan, Southeast Europe, Global Corruption Report 2003, Transparency International London Hosts Conference on Organised Crime in Southeast Europe, 25/11/02, Southeast European Times Macedonia s Public Secret: How Corruption Drags the Country Down, 14 August 2002, ICG Balkan Report No 133, International Crisis Group Minchev Ognyan, Corruption and Organized Crime in Southeastern Europe: A Paradigm of Social Change Revisited, Southeast European and Black Sea Studies, Vol.2, Number 1, January 2002 Naegele Jolyon, Balkans: Nine Leaders Stress Regional Cooperation in Belgrade, RFE/RL, 9 April 2003 Organised Crime in Southeast Europe, Central European and Eastern Adriatic Research Group, Research & Analytical Papers, Foreign and Commonwealth Office London, November 2002 Pettifer James, The Death of Zoran Djindjic A Time for Realism, 23 March 2003, Occasional Brief No 97, Conflict Studies Research Centre, Defence Academy of the United Kingdom Politi Alessandro, The Threat of Organized Crime in the Balkans, Southeast European and Black Sea Studies, Vol.1, Number 2, May 2001 Serbian Media in shock, BBC NEWS, 13/03/2003, Serbian Government will continue the fight against organized crime, 12 March 2003, Skulrak S. Robin, Crime, Corruption and Endangerment of Bosnia s Statehood Smith, Finn, Depth of Corruption Surfacing in Yugoslavia, October 22, 2000, 24

25 SPAI Strategy and Action Plan For 2002 and Beyond, Stability Pact Anti- Corruption Initiative The London Statement, Lancaster House Ministerial Conference, London, 25 November 2002 UN Convention Against Transnational Organized Crime, 15 November UN Office for Drug Control and Crime Prevention, Xenakis Sappho, The Challenge of Organized Crime to State Sovereignty in the Balkans: A Historical Approach Επίσης χρησιµοποιήθηκαν στοιχεία και links των κάτωθι ιστοσελίδων και think tanks: SEE Online Transparency International Crime and Corruption Watch Human Rights Watch Institute for War and Peace Reporting Transnational Organized Crime International Association for the Study of Organized Crime (IASOC) Global Organized Crime Center for Democracy and Reconciliation in SEE Foreign Policy Association 25