ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ & ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΕΙΔΩΝ ΒΛΑΣΤΗΣΗΣ ΣΤΟ ΔΗΜΟ ΑΘΗΝΑΙΩΝ

Transcript

1 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2007 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 1 ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ & ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΕΙΔΩΝ ΒΛΑΣΤΗΣΗΣ ΣΤΟ ΔΗΜΟ ΑΘΗΝΑΙΩΝ ΝΙΚΟΛΑΟΣ Δ. ΖΩΗΣ Πολιτικός Μηχανικός Πανεπιστημίου Πατρών, M.Sc. Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Έργων Υποδομής Επιβλέπουσα: Α. Λ. ΤΣΟΥΧΛΑΡΑΚΗ Μέλη Τριμελούς Επιτροπής: Δ. ΚΑΡΥΔΗΣ, Καθηγητής Ε.Μ.Π. Δ. ΚΟΥΡΗΣ, Καθηγητής Ε.Μ.Π. Α. Λ. ΤΣΟΥΧΛΑΡΑΚΗ, Λέκτορας, Πολυτεχνείο Κρήτης ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η πόλη της Αθήνας παρουσιάζει μια από τις μεγαλύτερες πυκνότητες πληθυσμού παγκοσμίως, έως 300 άτομα ανά εκτάριο ή 1 άτομο ανά 33 τ.μ. Σε περιοχές όμως, όπως η Κυψέλη, η οποία είναι η πλέον πυκνοκατοικημένη της Ευρώπης, η πυκνότητα είναι πιο υψηλή. Για να επιτευχθούν αυτές οι πυκνότητες θυσιάσθηκαν πολλοί ανοικτοί χώροι, οι οποίοι θα μπορούσαν να είχαν γίνει πάρκα και πλατείες. Επίσης, αυξήθηκε ο συντελεστής δόμησης σε όλες τις περιοχές, χειροτερεύοντας, έτσι, το πρόβλημα. Το αστικό πράσινο αποτελεί σημαντικό τμήμα των πόλεων. Στην εργασία αυτή παρουσιάζονται οι περιβαλλοντικές συνθήκες, οι οποίες ισχύουν στο Δήμο της Αθήνας, αναφέρονται τα οφέλη που προκύπτουν από τη βλάστηση μιας πόλης και προτείνονται κριτήρια επιλογής των ειδών βλάστησης, καθώς και ενέργειες προστασίας και συντήρησης αστικού πρασίνου. Στη συνέχεια, γίνεται καταγραφή και αξιολόγηση των ειδών βλάστησης στο Δήμο της Αθήνας. Η αξιολόγηση των ειδών επιτυγχάνεται βάσει συγκε-

2 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2007 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 2 κριμένων παραμέτρων και γίνεται παρουσίαση των αποτελεσμάτων με πίνακες. Από την έρευνα προκύπτει ότι τα πλέον κατάλληλα δένδρα για τη βιοκλιματική ζώνη της Αθήνας είναι τα αυτόχθονα είδη, δηλαδή οι Μουριές, τα Πλατάνια, τα Κυπαρίσσια, οι Νεραντζιές, τα Πεύκα και οι Ευκάλυπτοι. Θαυμάσια φαίνονται να έχουν εγκλιματιστεί και τα Σφενδάμια, οι Βραχυχίτωνες, τα Κέδρα, το Γκολντ Κρεστ, η Χαρουπιά και το Λιγούστρο. Ως μη κατάλληλα, καθόσον δημιουργούν πολλούς οργανικούς ρύπους, επιβιώνουν λίγα έτη, δεν προσφέρουν ικανή σκιά κλπ., κρίθηκαν δένδρα τα οποία χρησιμοποιούνται ευρέως, όπως η Ψευδακακία, ο Ιβίσκος, η Ιτιά, η Κελρετορία, οι Λεύκες, η Λικιδάμβαρη, η Μυρτιά και οι Φοινικές. Στην εργασία προτείνονται, επίσης, κάποια νέα πολύ υποσχόμενα είδη προς διερεύνηση και δοκιμαστική φύτευση. Η αύξηση του Αστικού Πράσινου μπορεί να γίνει μέσα από απαλλοτριώσεις, βελτιώσεις υπαρχουσών περιοχών πρασίνου, δενδροστοιχίες και τέλος, με φύτευση εξωστών, δωμάτων και ακάλυπτων χώρων. Με τη συνεργασία κράτους και πολιτών μπορεί να χτιστεί ένα καλύτερο αύριο και να δοθούν κίνητρα και όραμα για τη φύτευση όλης της πόλης. 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο σχεδιασμός του αστικού πρασίνου ανήκει ισότιμα στα έργα υποδομής μιας πόλης μαζί με τα έργα ύδρευσης, αποχέτευσης, γραμμών φυσικού αερίου, οδοποιΐας και δικτύου ηλεκτροδότησης. Η δημιουργία του αστικού πρασίνου πρέπει κανονικά να προηγείται της κατασκευής των κτιρίων. Υπάρχουν δύο έννοιες σχετικές με το αστικό πράσινο [1]. Η πρώτη λέγεται κρίσιμο φυσικό κεφάλαιο (critical natural capital) και αναφέρεται στις μορφές της τοπικής βιοποικιλότητας, οι οποίες δεν πρέπει να απομακρυνθούν (χλωρίδα, πανίδα). Ως προς αυτήν την έννοια, μπορεί να ειπωθεί ότι στην Αθήνα, σε συγκεκριμένες τοποθεσίες (όπως στον Λυκαβητό και στην περιοχή γύρω από την Ακρόπολη), η αρχική μορφή της χλωρίδας συνεχίζει, με τα όποια προβλήματα, να επιβιώνει, ενώ η πανίδα έχει πλέον εξαφανισθεί. Η δεύτερη έννοια λέγεται σταθερή φυσική περιουσία (constant natural asset) και προσδιορίζει τις μορφές και τις ελάχιστες ποσότητες βιοποικιλότητας, οι οποίες πρέπει

3 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2007 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 3 να υπάρχουν στην περιοχή (π.χ. δένδρα και θάμνοι). Αν στην προκειμένη περίπτωση, οι χώροι πρασίνου είναι κάτω του ελάχιστου ποσοστού, το οποίο αντιστοιχεί ανά κάτοικο, τότε θα πρέπει να δημιουργηθούν άλση, πλατείες, δενδροστοιχίες κλπ., που θα διορθώσουν αυτήν την ανισορροπία. Η Αθήνα έχει έντονο πρόβλημα έλλειψης χώρων πρασίνου. Ενδεικτικά, αναφέρουμε ότι έχει τη χαμηλότερη αναλογία (2,55 m 2 πρασίνου/κάτοικο) σε σχέση με όλες τις δυτικές πρωτεύουσες! Σύμφωνα με νεότερα στοιχεία το ποσοστό έχει μειωθεί στα 2 m 2 πρασίνου ανά κάτοικο [2]. Αντικείμενο αυτής της εργασίας είναι η καταγραφή και αξιολόγηση του αστικού πρασίνου και συγκεκριμένα των ειδών βλάστησης στο Δήμο Αθηναίων. Ως αστικό πράσινο θεωρούνται όλοι οι υπαίθριοι φυτευμένοι χώροι (με δένδρα, θάμνους, καλλωπιστικά, γρασίδι), που βρίσκονται μέσα στο Δήμο των Αθηνών. Τέτοιοι υπαίθριοι χώροι είναι τα άλση, πάρκα, πλατείες, δενδροστοιχίες, φυτευμένοι ιδιωτικοί χώροι κατοικιών και πολυκατοικιών, ρέματα, δημόσια κτίρια, σχολεία κλπ. Η εργασία αυτή αποτελεί τμήμα μεταπτυπιακής διπλωματικής εργασίας που εκπονήθηκε στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα του ΕΑΠ: «Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός έργων υποδομής» [3]. Σε αυτή την εργασία γίνεται αναφορά στα οφέλη του αστικού πρασίνου, καταγραφή των διάφορων ειδών βλάστησης (δένδρα, θάμνοι), με επί τόπου παρατήρηση και φωτογράφηση, αξιολόγηση της προσαρμοστικότητας του κάθε είδους και αξιολόγηση της καταλληλότητας των διάφορων ειδών (δένδρων και θάμνων) σε σχέση με διάφορες παραμέτρους (π.χ. ταχύτητα ανάπτυξης, ύψος, σχήμα, φυλλική επιφάνεια, προσβολή από ασθένειες κλπ.). Επίσης, αξιολόγηση των ειδών βλάστησης σε σχέση με άλλες σημαντικές παραμέτρους, όπως: καθαρισμός του αέρα μετά από αφομοίωση και απομάκρυνση ρύπων από τα φύλλα, σκίαση κτιρίων κατά τους θερινούς μήνες (συνεπάγεται μικρότερη χρήση κλιματιστικών), αισθητική αναβάθμιση της περιοχής κλπ. Τελικά, εξάγονται πολύτιμα συμπεράσματα και γίνονται λεπτομερείς προτάσεις ως προς τα είδη βλάστησης, τα οποία είναι κατάλληλα ή ακατάλληλα, βάσει των ιδιοτήτων τους στο Δήμο της Αθήνας.

4 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2007 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 4 2. ΟΦΕΛΗ ΑΠΟ ΤΟ ΑΣΤΙΚΟ ΠΡΑΣΙΝΟ Η εκτεταμένη έλλειψη χώρων φυσικής ομορφιάς (πάρκα, άλση κλπ.) στην Αθήνα, καθώς και το άγχος, το οποίο μια μεγαλούπολη δημιουργεί στους κατοίκους της, οδηγεί ένα μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού, σε κάθε ευκαιρία που παρουσιάζεται, σε φυγή προς την ύπαιθρο χώρα, παραλίες κλπ. Το αστικό πράσινο σκοπό έχει να προσφέρει αναψυχή στον άνθρωπο, καθόσον το φυσικό περιβάλλον είναι αναπόσπαστο μέρος της ψυχής και του παρελθόντος του. Το φυσικό περιβάλλον μας ηρεμεί και καθαρίζει το νου, μακριά από τους θορύβους και τη μόλυνση της πόλης. Ένας χώρος αστικού πρασίνου όπως ένα άλσος ή ένα πάρκο παρέχει στους επισκέπτες περισσότερο ήλιο το χειμώνα, δροσιά το καλοκαίρι και ανεμπόδιστη θέα του φυσικού περιβάλλοντος (το οποίο μιμείται). Για να υπάρχει εύκολη πρόσβαση σε πάρκα, άλση και πλατείες, αυτά πρέπει να είναι κατάλληλα διασπαρμένα μέσα στην πόλη της Αθήνας. Μερικά από τα αναρίθμητα οφέλη του αστικού πρασίνου είναι: [4] α) Ελάττωση της θερμοκρασίας. Η διαπνοή των φύλλων, καθώς και η απλωτή κόμη (canopy) των δένδρων επηρεάζουν τη θερμοκρασία της περιοχής, την απορρόφηση ηλιακής ακτινοβολίας, την αποθήκευση θερμότητας, την ταχύτητα του ανέμου, τη σχετική υγρασία και το ύψος, όπου γίνεται η μίξη των μαζών του αέρα. Όταν, για παράδειγμα, έχουμε ένα θερμό μεσημέρι, μια συστάδα μικρών δένδρων και από κάτω γρασίδι, η θερμοκρασία είναι 1,5 ο C χαμηλότερη κάτω από τα δένδρα σε σχέση με μια ανοικτή περιοχή. β) Απομάκρυνση ρύπων. Γίνεται από τα στομάτια, τα οποία βρίσκονται στην κάτω επιφάνεια των φύλλων. Υγιή δένδρα, διαμέτρου κορμού άνω των 77 cm, απομακρύνουν 1,4 kgr/year ρύπων, ο οποίος είναι 70 φορές περισσότερος από ό,τι απομακρύνει ένα μικρό υγιές δένδρο, με διάμετρο κορμού έως 8 cm (απομακρύνει 0,02 kgr/year). Σε αστικές περιοχές με πυκνό δάσος (πχ. Πευκοδάσος Λυκαβηττού), ο καθαρισμός απομάκρυνση των ρύπων είναι έως 15% για το όζον, 14% για το διοξείδιο του θείου, 13% για τα αιωρούμενα σωματίδια, 8% για το διοξείδιο του αζώτου και 0,05% για το μονοξείδιο του άνθρακα. Η απορρόφηση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης ποικίλλει από δένδρο σε δένδρο. Σε μια

5 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2007 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 5 επιστημονική έρευνα εξετάσθησαν πέντε διαφορετικά δένδρα [5]. Τα τρία ήταν τα πλατύφυλλα whitebeam, field maple και hybrid poplar και τα άλλα δύο ήταν το corsican pine και leyland cypress. Το αποτέλεσμα της έρευνας απέδειξε ότι το πεύκο corsican pine απορρόφησε το μεγαλύτερο αριθμό μικροσωματιδίων, ενώ η λεύκα hybrid poplar το λιγότερο. Τα μικροσωματίδια ΡΜ10 προέρχονται από ανθρωπογενείς δραστηριότητες ή από φυσικές πηγές (π.χ. σκόνη). Τα μικροσωματίδια ΡΜ2,5 θεωρούνται ως τα περισσότερο επικίνδυνα, διότι παράγονται από ανθρωπογενείς δραστηριότητες (καυσαέρια κλπ.) και επειδή έχουν διάμετρο μικρότερη των 2,5 μm, είναι εισπνεύσιμα και φθάνουν άμεσα στους πνεύμονες [6]. Εκεί, μπορούν να προκαλέσουν θανατηφόρο βλάβη στον οργανισμό, καθώς είναι και τοξικά σε συνδυασμό με άλλες ουσίες του ανθρώπινου οργανισμού. Μια συμπαγής ζώνη δένδρων, πλάτους 30 μέτρων, μπορεί να κατακρατήσει όλη τη σκόνη που μεταφέρεται από τον αέρα, καθώς επίσης και 85% του μεταφερόμενου διοξειδίου του θείου SO 2 [7]. Η επιστημονική κοινότητα απέδειξε ότι η συγκέντρωση διοξειδίου του θείου και οξειδίων του αζώτου μειώνεται κατά 50%, εάν σε 500 μέτρα απόσταση υπάρχει ζώνη πρασίνου[8]. Επίσης, 100 στρέμματα από μεγάλα δένδρα, όπως οξιές, κατακρατούν ετησίως 4 τόννους σκόνης. γ) Απομάκρυνση του CO 2 [9]. Το διοξείδιο του άνθρακα είναι το αέριο, στο οποίο οφείλεται, κατά ένα μεγάλο ποσοστό, το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Η βλάστηση απορροφά το CO 2, δημιουργώντας υδατάνθρακες και αποδίδει οξυγόνο. Ένα νέο υγιές δένδρο απορροφά περίπου 12 κιλά CO 2 το χρόνο. Εάν ένα δένδρο σκιάζει τους καλοκαιρινούς μήνες το σπίτι μας, η οικονομία που έχουμε λόγω μη χρήσης κλιματιστικών ισοδυναμεί με απορρόφηση εκπομπών CO 2 δεκαπέντε δένδρων (δηλαδή χωρίς σκίαση το εργοστάσιο παράγει επιπλέον ενέργεια, εκλύοντας επιπλέον CO 2, το οποίο για να απορροφηθεί χρειάζονται δεκαπέντε επιπλέον δένδρα). δ) Αυξάνει ή ελαττώνει το Όζον. Έχει μετρηθεί ότι ορισμένα δένδρα αυξάνουν τα επίπεδα του όζοντος, όπως ο ευκάλυπτος, η λικιδάμβαρη, ο πλάτανος, η λεύκα, η βελανιδιά και η ιτιά. Ορισμένα άλλα δένδρα ελαττώνουν τα επίπεδα του όζοντος, όπως η κερασιά, η φλαμουριά κλπ. Ένα μεγάλο δένδρο απορροφά περί τα 2 κιλά όζοντος ανά έτος [10]. Δένδρα, όπως τα Casuarina, Sycamore, Populus, Querceus, Robinia

6 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2007 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 6 Pseudoacacia και Salix, έχουν αυξημένη παραγωγή πτητικών οργανικών ενώσεων (V.O.C s), αυξάνοντας το όζον Ο 3 [11]. Άλλα δένδρα, όπως η Μουριά, η Βυσσινιά (Prunus), η Tilia europaea και η Gleditsia δεν παράγουν πτητικές οργανικές ενώσεις, άρα δεν αυξάνουν το κακό όζον. ε) Οι δενδροστοιχίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν [9]: - ως φραγμός στη μετάδοση του ήχου (σαν ηχοπετάσματα προσφέρουν μείωση θορύβου έως 50% [10]), - ως φράγμα στη μετάδοση του ανέμου ανεμοφράκτης (το χειμώνα παρέχουν εξοικονόμηση ενέργειας στο προστατευόμενο κτίριο, ίση με 10-20%), - ως σκίαση κτιρίων το καλοκαίρι (παρέχουν μείωση χρήσης κλιματιστικών 25-50%). στ) Εμποδίζεται η διάβρωση του εδάφους (το σύστημα ριζών των διαφόρων ειδών βλάστησης κρατά το έδαφος στη θέση του). ζ) Ελαττώνεται το μέγεθος των πλημμυρών, διά της διήθησης νερού εντός του εδάφους και διά της κατακράτησης νερού από τα φύλλα. (5% αύξηση αστικού πρασίνου δίνει 2-17% μείωση πλημμύρας [10]). Ένα δένδρο κατακρατεί από 200 έως λίτρα νερό το χρόνο [10,12]. η) Μεγάλα δένδρα με μεγάλη φυλλική επιφάνεια (το άθροισμα της επιφάνειας των φύλλων) λειτουργούν σαν φυσικά κλιματιστικά μέσα σε μια πόλη. Η διαπνοή των φύλλων ενός τέτοιου δένδρου ισοδυναμεί με τον κλιματισμό που παρέχουν το καλοκαίρι κλιματιστικά δέκα δωματίων, τα οποία λειτουργούν εικοσιτέσσερις ώρες το εικοσιτετράωρο [13]. θ) Τα δένδρα που παράγουν φρούτα αρωματίζουν την ατμόσφαιρα. Για παράδειγμα μια κερασιά την εποχή της ανθοφορίας αρωματίζει την ατμόσφαιρα με άνθη. ι) Μεγάλα δένδρα παρέχουν καταφύγιο σε πουλιά, σκίουρους κλπ. ια) Μέσα σε 50 έτη ζωής ένα δένδρο υπολογίζεται ότι παράγει οξυγόνο αξίας ευρώ, ελέγχει μόλυνση αξίας ευρώ, ανακυκλώνει νερό αξίας ευρώ και αποτρέπει διάβρωση εδάφους αξίας ευρώ [10,21]. ιβ) Δένδρα μέσω της κόμης, κορμού και ριζών κατακρατούν ουσίες που μολύνουν τον

7 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2007 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 7 υδροφόρο ορίζοντα, τους ποταμούς και τις λίμνες. Τέτοιες ουσίες είναι το άζωτο, ο φώσφορος και το κάλιο. Αυτές οι ουσίες δημιουργούν στις λίμνες και στις εκβολές των ποταμών το φαινόμενο του ευτροφισμού, όπου δεσμεύεται το οξυγόνο για την παραγωγή φυκιών και πεθαίνουν τα ψάρια (λόγω έλλειψης οξυγόνου) μ) Δένδρα, με μεγάλη κόμη και φυλλική επιφάνεια, τα οποία καλύπτουν ένα δρόμο, προστατεύουν για 20 έως 25 χρόνια το οδόστρωμα της ασφάλτου [10]. Χωρίς τη σκίαση των δένδρων, η μέση ζωή του οδοστρώματος είναι δέκα χρόνια, διότι η μεγάλη ζέστη του καλοκαιριού εξατμίζει το έλαιο της ασφάλτου και έτσι το οδόστρωμα θρυμματίζεται εύκολα. ν) Κτίρια, τα οποία περιβάλλονται ομοιόμορφα από δένδρα, έχουν αυξημένη αξία 5-15%, σε σχέση με κτίρια, τα οποία είναι δίχως περιβάλλουσα βλάστηση [10]. 3. ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΠΡΑΣΙΝΟΥ Τα κριτήρια επιλογής των διάφορων ειδών πρασίνου καθορίζονται από τα περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά, τα λειτουργικά χαρακτηριστικά, τη φυσιογνωμία της πόλης, τις συνθήκες συντήρησης (λίπασμα, χώμα, πότισμα), τη συμπεριφορά των φυτών (τοξικότητα, καρποφορία, αλλεργίες, ατυχήματα) και από τη μορφή τους (φύλλωμα, πυκνότητα, ύψος, χρώμα, άνθος, ικανότητα αντοχής στη ρύπανση, απορρόφηση CO2 κλπ.) [30]. Τα περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά αναφέρονται στο κλίμα, τους ανέμους, τον τύπο του εδάφους και στο βαθμό ρύπανσης. Το κλίμα και οι άνεμοι που επικρατούν στην περιοχή παίζουν καθοριστικό ρόλο. Για παράδειγμα, στην Αθήνα οι βόρειοι άνεμοι καθαρίζουν τον αέρα του λεκανοπεδίου (ψυχροί άνεμοι εκτοπίζουν τους θερμούς, οι οποίοι ανεβαίνουν ψηλότερα), ενώ οι νότιοι θερμοί άνεμοι διατηρούν και ενισχύουν με υγρασία την ατμοσφαιρική ρύπανση. Ο τύπος του εδάφους, όπως εύφορο, πετρώδες, αλκαλικό, πηλώδες, αργιλώδες, υγρό, ξηρό κλπ., επηρεάζει καθοριστικά την επιβίωση των διάφορων ειδών και την προσαμογή τους. Ο βαθμός ρύπανσης, όπως ατμοσφαιρικής, ηχητικής και εδαφολογικής, της περιοχής που μας ενδιαφέρει, επίσης μας περιορίζει στο να επιλέξουμε είδη πρασίνου, τα οποία να είναι ανθεκτικά στις βεβαρυμένες περιβαλλοντικά

8 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2007 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 8 συνθήκες της πόλης των Αθηνών [14]. Οι λειτουργίες και οι χρήσεις γης, οι οποίες καθορίζονται από το Ρυθμιστικό Σχέδιο μιας πόλης, αναφορικά με τις δυνατότητες ανάπτυξης των διαφόρων περιοχών της, παίζουν επίσης, σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη του αστικού πρασίνου. Το Αστικό Πράσινο διαφοροποιείται ανάλογα με τα λειτουργικά χαρακτηριστικά και το ιδιοκτησιακό καθεστώς του σε: - Ιδιωτικό πράσινο, δηλαδή πρασιές, ακάλυπτοι χώροι οικοπέδων, αίθρια και κήποι. - Πράσινο Δημοσίων χώρων. Αυτό περιλαμβάνει πράσινο στους άξονες των μέσων μεταφοράς (νησίδες, πεζοδρόμια και αδιαμόρφωτες ρημοτομικές γραμμές), πράσινο στους άξονες σταθερής τροχιάς (το πράσινο που τοποθετείται στους σταθμούς, στην υπέργεια διαδρομή και στους σταθμούς μετεπιβίβασης) και πράσινο στους χερσαίους χώρους αεροπορικής και θαλάσσιας συγκοινωνίας. Στην περίπτωση της πόλης της Αθήνας δεν υφίστανται εντός του Δήμου της Αθήνας αεροδρόμια ή λιμάνια. Επίσης, περιλαμβάνεται το πράσινο στους κοινόχρηστους χώρους (πλατείες, πεζοδρόμια, παιδότοποι, πάρκα, παιδικές χαρές, αρχαιολογικοί χώροι, παραλίες, πλαζ, ακτές) και το πράσινο στις εγκαταστάσεις κοινωφελών χρήσεων (δημόσια κτίρια, σχολεία, παιδικοί σταθμοί, αθλητικές εγκαταστάσεις, νοσοκομεία, γηροκομεία, πνευματικά και πολιτιστικά κέντρα, εμπορικές περιοχές-κέντρο). Η φυσιογνωμία μιας περιοχής καθορίζεται από τα είδη της χρήσης, όπως κατοικία, κέντρο πόλης, βιομηχανική περιοχή, εμπορική χρήση κλπ. Μεγάλο ρόλο, επίσης, παίζει η μορφή της δόμησης (συνεχές σύστημα, πανταχόθεν ελεύθερο κλπ.), η σχέση ελεύθερων χώρων (πρασιών, ακαλύπτων, πλατειών, πεζόδρομων κλπ.), το περίγραμμα κτιρίων (σχέση ψηλών με χαμηλά κτίρια), τα υλικά κατασκευής, το χρώμα των κτιρίων και η φωτεινότητα. Οι συνθήκες φύτευσης και συντήρησης παίζουν, επίσης, πολύ σημαντικό ρόλο στην επιλογή των ειδών βλάστησης και στην ανάπτυξη του αστικού πρασίνου. Χρειάζεται, εκτός από τη φύτευση δένδρων και θάμνων, η συνεχής φροντίδα και προστασία των ειδών από ειδικούς επιστήμονες γεωπόνους. Το κάθε φυτό θέλει την ιδιαίτερη φροντίδα του. Οι φυτεύσεις αρχίζουν μετά την ολοκλήρωση κατασκευής των έργων υποδομής,

9 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2007 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 9 όπως δίκτυα νερού, φωτισμού, αποχετεύσεων, φυσικού αερίου, τηλεφώνου κλπ. Εάν η διάρκεια κατασκευής των κτιριακών εγκαταστάσεων υπερβαίνει τον ένα χρόνο, τότε επιβάλλεται να γίνει φύτευση των εξωτερικών χώρων πριν την κατασκευή των κτιρίων (η φύτευση θα πρέπει να προστατευθεί από τις οικοδομικές εργασίες). Οι εργασίες προστασίας και συντήρησης πρασίνου είναι εκείνες, οι οποίες έχουν ως στόχο να μεγαλώσουν υγειή φυτά. Για παράδειγμα: τα αειθαλή είδη δενδρυλλίων φυτεύονται από το φθινόπωρο (να έχει ήδη βρέξει), μέχρι το τέλος Ιανουαρίου. Τα φυλλοβόλα είδη φυτεύονται από τότε που θα έχουν ρίξει τα φύλλα, δηλαδή τέλος Οκτωβρίου μέχρι το τέλος Φεβρουαρίου. Η προπαρασκευή του εδάφους γίνεται με σκάψιμο επί τόπου. Οι λάκκοι πρέπει να έχουν διαστάσεις ανάλογες των δένδρων που θα φυτευθούν. Οι αποστάσεις που πρέπει να έχει δενδρύλλιο από δενδρύλιο εξαρτάται από το είδος. Κάθε άνοιξη θα πρέπει να σκαλίζεται μία περιοχή γύρω από το φυτό. Τα ποτίσματα πρέπει να γίνονται κάθε εβδομάδα, τα κλαδέματα έως το τέλος του χειμώνα, ανάλογα με το είδος του δένδρου και το αποτέλεσμα που επιδιώκεται. Η καταπολέμηση των ασθενειών γίνεται αμέσως μόλις παρουσιαστούν προσβολές, όπως φαγωμένα φύλλα, εξογκώματα στον κορμό και μαρασμός του δένδρου. Η κατάλληλη θεραπεία προτείνεται από το γεωπόνο. Η λίπανση καλό είναι να γίνεται με κοπριά ή λιπασμα [15]. Ο χώρος φύτευσης θα πρέπει να περιφράσσεται με καλαίσθητο τρόπο. Η μακροχρόνια παραμέληση δημιουργεί συμπίεση του εδάφους και κακές συνθήκες αερισμού των ριζών, πρόβλημα που μπορεί να επιλυθεί με όργωμα του εδάφους. Η συμπεριφορά των φυτών (τοξικότητα, καρποφορία, αλλεργίες, ατυχήματα) και συγκεκριμένα το μέγεθος συνδυασμού των ανωτέρω αρνητικών παραμέτρων αποκλείει ορισμένα είδη από τη φύτευσή τους εντός των πόλεων. Ο βαθμός τοξικότητας όταν ο άνθρωπος έρχεται σε επαφή με ένα φυτό, τη γύρη του κλπ., ορίζεται από μηδενικός, μέτριος λόγω αλλεργίας από τη γύρη, μεγάλος λόγω ερεθισμών από έλαια, καρπούς και αναθυμιάσεις του δένδρου και τέλος, δηλητηριώδης από ουσίες που παράγει το δένδρο. Η καρποφορία δημιουργεί προβλήματα ρύπανσης, λόγω της πτώσης των καρπών στο οδόστρωμα κλπ. Δένδρα με ασθενείς κλάδους σπάζουν εύκολα από τον άνεμο, δημιουργώντας ατυχήματα και ζημιές.

10 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2007 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 10 Η μορφή των φυτών προσδιορίζεται από το φύλλωμα, την πυκνότητα, το ύψος, το χρώμα, τα άνθη, την ικανότητα αντοχής στη ρύπανση, την απορρόφηση CO2 κλπ. Συγκεκριμένα αειθαλή δένδρα παρέχουν κάλυψη όλο το έτος, ενώ φυλλοβόλα ρίχνουν τα φύλλα τους το φθινόπωρο, επιτρέποντας στον ήλιο να ζεστάνει τις νότιες πλευρές των κτιρίων. Δένδρα που έχουν πολλά άνθη, τονίζουν τις εισόδους και τις γωνίες των κτιρίων. Είναι επιθυμητό, από καλαισθητικής άποψης, φυλλοβόλα δένδρα με πολλά άνθη να φυτεύονται μπροστά, με αειθαλή υψηλά δένδρα όπισθέν τους. Το ύψος του δένδρου, η πυκνότητα του φυλλώματος, το χρώμα καθώς και το σχήμα της κόμης (απλωτή, κλαίουσα, σφαιρική, πυραμιδοειδής, ωοειδής, κίονας και κωνική), δημιουργεί διαφορετική αίσθηση. Η ικανότητα αντοχής στη ρύπανση και ο βαθμός απορρόφησης CO2, χαρακτηρίζουν δένδρα, τα οποία έχουν περισσότερες πιθανότητες να επιβιώσουν στο βεβαρυμένο περιβάλλον της πόλης [14]. Λαμβάνοντας υπόψη όλα τα προηγούμενα, προτείνονται παρακάτω τα κριτήρια επιλογής των ειδών βλάστησης, αναλυτικά, τηρώντας κάποια προτεραιότητα. 1. Επιλέγουμε μεγάλα δένδρα με μεγάλη φυλλική επιφάνεια [16]. Αυτά κατακρατούν το περισσότερο διοξείδιο του άνθρακος, μειώνοντας έτσι το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Επιλέγουμε αειθαλή δένδρα, για να έχουμε όλο το χρόνο κατακράτηση CO 2 (όπως κυπαρισσοειδή, πεύκα και κέδρους), αλλά και φυλλοβόλα με πυκνό φύλλωμα (όπως πλατάνια, σφενδάμια και μουριές) [11]. 2. Διαλέγουμε δένδρα, όπως πεύκα, λέυλαντ και κυπαρισσοειδή, τα οποία κατακρατούν σε μεγάλες ποσότητες ρύπους όπως SO 2, ΡΜ10 και ΡΜ2,5 και δεν αποβάλλουν πτητικές οργανικές ενώσεις (V.O.C s), οι οποίες ευθύνονται για την παραγωγή «κακού» όζοντος [5], [11]. Διαλέγουμε περισσότερα αειθαλή δένδρα, για να έχουμε όλο το χρόνο την ευεργετική κατακράτηση των ρύπων. Οι οργανικοί ρύποι χωρίζονται σε τρείς κατηγορίες σύμφωνα με την ποσότητα, δηλαδή μικρογραμμάρια εκπομπών ανά γραμμάριο βάρους ξηρού φύλου ανά ώρα (microgram emissions of isoprene and monoterpenes per gram dry leaf weight per hour) όπως [16, 11]: Eλάχιστους = λιγότερο από 1 microgram/gram/hr Mέτριους = μεταξύ 1-10 microgram/gram/hr

11 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2007 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 11 Πολλούς = περισσότερους από 10 microgram/gram/hr 3. Προσέχουμε τα δένδρα που επιλέγουμε να είναι ανθεκτικά στον άνεμο. Αυτό έχει να κάνει με την αντοχή του ξύλου του κάθε είδους και τον τύπο κλαδέματος που έχει γίνει. 4. Επιθυμούμε οι ρίζες να μην ενοχλούν τα υπόγεια δίκτυα (αυτό συμβαίνει από τύπους δένδρων, των οποίων οι ρίζες αναπτύσσονται κοντά στην επιφάνεια του εδάφους). Ποτίσματα εις βάθος ευνοούν την κίνηση των ριζών προς τα κάτω, ενώ επιφανειακό πότισμα ευνοεί ανάπτυξη επιφανειακών ριζών. Οι ρίζες μπορούν να κάνουν ζημιές σε πεζοδρόμια, θεμέλεια κτιρίων, δίκτυα ύδρευσης, αποχέτευσης, ηλεκτροδότησης, φυσικού αερίου κλπ. Τα δένδρα, ανάλογα με το είδος, θα πρέπει να τηρούν κάποιες αποστάσεις μεταξύ τους, από κτίρια και από υπόγεια δίκτυα (για παράδειγμα σε δενδροστοιχίες τα πεύκα μεταξύ τους πρέπει να απέχουν τουλάχιστον 5 μέτρα ενώ από θεμέλεια ή υπόγεια δίκτυα τα πεύκα να απέχουν τουλάχιστον 2,5 μέτρα [15]). 5. Θέλουμε δένδρα που να επιβιώνουν για πολλά χρόνια (50 έτη και άνω) κάτω από τις δύσκολες συνθήκες της πόλης. Η μεγάλη διάρκεια ζωής ενός δένδρου εξαρτάται από την προσαρμοστικότητα την οποία θα επιδείξει, τη σωστή φροντίδα την οποία θα λάβει και την ανθεκτικότητά του σε ασθένειες. 6. Προτιμούμε δένδρα, τα οποία θέλουν την ελάχιστη συντήρηση. Αυτά είναι τα αειθαλή, τα οποία συνήθως δεν θέλουν κλαδέματα, λιπάσματα, πολύ πότισμα κλπ (όπως ο βραχυχίτων, ο κέδρος, η κερατόνια, το κυπαρίσσι, το λιγούστρο, η νερατζιά και το πεύκο) 7. Επιλέγουμε δένδρα τα οποία δεν προσβάλλονται από πολλές ασθένειες όπως: τον κέδρο, την ελιά, τον ευκάλυπτο, τη δάφνη και τη σοφόρα. Ταξινομούμε τα διάφορα είδη ως προσβαλλόμενα από ελάχιστες, μέτριες ή πολλές ασθένειες. Οι ασθένιες προκαλούνται από ιούς και βακτήρια. Το δένδρο, για να υποκύψει στην ασθένεια [16] πρέπει να ισχύουν τα ακόλουθα : - το περιβάλλον να είναι μολυσμένο, - το δένδρο να είναι χτυπημένο ή λάθος κλαδευμένο, - να έχει έλλειψη θρεπτικών συστατικών,

12 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2007 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 12 - να έχουμε πολύ ή λίγο νερό, - το δένδρο να δέχεται λίγη ή πολλή ηλιοφάνεια, - το μικροκλίμα της περιοχής να μην ευνοεί αυτο το είδος βλάστησης. 8. Δένδρα που χρησιμοποιούν λίγο νερό είναι κατάλληλα για την ξηρή Αθήνα (όπως ο σφένδαμος, η ακακία Κωνσταντινουπόλεως, η καζουαρίνα, ο κότινος, πεύκη η μαύρη, η δάφνη, η σοφόρα, η ασημοφλαμουριά και η φτελιά) [14]. 9. Μας ενδιαφέρει το σχήμα του δένδρου, το πλάτος, το ύψος του, να δημιουργεί πυκνή σκιά το καλοκαίρι, ενώ το χειμώνα να είναι αφήνοντας έτσι τον ήλιο να ζεστάνει και να φωτίσει. Τέτοια είδη είναι η μουριά, ο νεροπλάτανος, ο πλάτανος, η σοφόρα, ο σφένδαμος νεγκούντο, η ασημοφλαμουριά, η φτελιά και η καρυδιά. 10. Προτιμούμε η βλάστηση, την οποία θα προτείνουμε, να μην δημιουργεί προβλήματα με αλλεργίες, οι οποίες βλάπτουν τον άνθρωπο, όταν έρχεται σε επαφή με το φυτό ή από τη γύρη κλπ. Ο βαθμός επικινδυνότητας ορίζεται ως εξής : - μηδενικός - αλλεργίες = η γύρη προκαλεί αλλεργικές αντιδράσεις - ερεθισμοί = κάποιες ουσίες του δένδρου, όπως τρίχες, έλαια, καρποί και αναθυμιάσεις προκαλούν ερεθισμό στο λαιμό, στο δέρμα, στα μάτια και στη μύτη. - Δηλητηριώδες = ουσία, η οποία παράγεται από το δένδρο μπορεί να προκαλέσει από αρρώστια έως και θάνατο. Δένδρα με μηδενική επικινδυνότητα είναι η ασημοφλαμουριά, το γκολντ κρέστ, η δάφνη,ο γουνίπερος, ο κέδρος άτλαντος, η κερατόνια, το λέυλαντ, το κυπαρίσσι και η σοφόρα. [16] 11. Διαλέγουμε δένδρα τα οποία να επιβιώνουν στο δομικό έδαφος, το οποίο έχουν οι δρόμοι της Αθήνας και το οποίο θεωρητικά αντέχει τη συμπίεση της κατασκευής πεζοδρομίων και δρόμων, επιτρέπει την ανάπτυξη ριζών και κρατάει την υγρασία [8] (όπως ο σφένδαμος, η ακακία Κωνσταντινούπολης, η καζουαρίνα, ο κότινος, πεύκη η μαύρη, η δάφνη, η σοφόρα, η ασημοφλαμουριά και η φτελιά) [8,14]. Το κάθε έδαφος, σύμφωνα με το ρη προσδιορίζεται ως [16]: - πολύ όξινο = 5,3 6,0

13 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2007 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 13 - λίγο όξινο = 6,1 6,9 - ουδέτερο = 7,0 - λίγο αλκαλικό = 7,1-7,5 - πολύ αλκαλικό = 7,6 8,2 Τα είδη φυσικού εδάφους χωρίζονται χονδρικά σε: - πηλός άργιλος = σκληρό έδαφος αποτελούμενο από λεπτόκοκκο υλικό, το οποίο αργεί να στραγγίσει, - ανάμεικτο (loam) = μίγμα πηλού αργίλου άμμου οργανικών-υγρασίας είναι το τέλειο χώμα για φυτά και δένδρα, - άμμος = χονδρόκοκκο υλικό που στραγγιζει εύκολα. Δεν ενδείκνυται για φύτευση χωρίς βελτίωση. 12. Επιλέγουμε είδη δένδρων και θάμνων, τα οποία ταιριάζουν στο περιβάλλον και στο κλίμα της Αθήνας, είναι αυτόχθονα ή δοκιμασμένα με επιτυχία στο παρελθόν και ανήκουν πλέον στη χλωρίδα της περιοχής. Τέτοια είναι η κερκίς, η μουριά, ο πλάτανος, η ελιά, ο βραχυχίτων, ο ευκάλυπτος, ο κέδρος, το γκολντ κρέστ, η κερατόνια, το κυπαρίσσι, το λιγούστρο, η νερατζιά, η χαλέπιος πεύκη (και τα άλλα είδη), ο γουνίπερος, η δάφνη και ο κότινος. 13. Το μέγιστο ύψος του δένδρου είναι σημαντικό, όταν έχουμε αιωρούμενα καλώδια, γραμμές τρόλεΐ κλπ. και σ αυτήν την περίπτωση δεν πρέπει να υπερβαίνει τα 7 μέτρα [17]. 14. Το σχήμα της κόμης του δένδρου ενδέχεται να είναι: - κίονας = ευθύ προς τα άνω, όπως το κυπαρίσσι - κωνικό = σχήμα κώνου, όπως το έλατο - βεντάλια φοίνικα, - φτερά φοίνικα, - ωοειδές = σαν έλλειψη, - στρογγυλό = σφαιρικού σχήματος, - σπαθωτό = όπως ορισμένα κακτοειδή, - ομπρελοειδές = σαν την πεύκη κουκουναριά,

14 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2007 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 14 - κύπελο = μικρότερη κόμη στη βάση αυξανόμενη προς τα πάνω. 15. Τύπος δένδρου σημαίνει, αειθαλές ή μερικώς. 16. Είδος φυλλώματος: αναφέρεται στο χρώμα, σχήμα, πυκνότητα, μέγεθος και υφή των φύλλων 17. Εποχή ανθοφορίας, διάρκεια, χρώμα, άρωμα και σχήμα των ανθέων χρησιμεύει στην επιλογή όμορφων οπτικά δένδρων και θάμνων. 18. Είδος, μέγεθος, χρώμα και ποσότητα της καρποφορίας μας δίνει τέσσερις επιλογές: υβρίδια χωρίς καρπούς, είδη με λίγους καρπούς, με πολλούς καρπούς, παρουσία καρπών όλο το χρόνο. 19. Ρύπανση από καρπούς, φύλλα, φλοιό και κλαριά δένδρων που πέφτουν, δημιουργούν προβλήματα καθαριότητας στην περιοχή και για τους περίοικους. Καλό είναι τα δένδρα αυτά να φυτεύονται σε κήπους ή πάρκα, όπου τα υλικά που πέφτουν δεν ενοχλούν ιδιαίτερα (σε αντίθεση με το να φυτεύονται σε πεζοδρόμια, όπου η καθαριότητα είναι καθημερινό πρόβλημα). 20. Κάποια δένδρα και θάμνοι που έχουν καρπούς κλπ., προσελκύουν έντομα, πουλιά και μικρά ζώα, δημιουργώντας, έτσι, ένα, νέο μικρό οικοσύστημα (βλέπετε Άλσος Συγγρού, όπου οι κουμαριές που φυτεύτηκαν προσελκύουν νέα για την περιοχή είδη πουλιών). 21. Ορισμένα δένδρα και θάμνοι είναι πιό εύφλεκτα. Ανθεκτικότητα στη φωτιά έχουν δένδρα τα οποία: - έχουν πλατειά μεγάλα φύλλα, - παρουσιάζουν υψηλό ποσοστό υγρασίας στο φύλλωμα και στα υπόλοιπα μέρη, - έχουν μικρές ποσότητες νεκρών υλικών (κλαριών, φύλλων κλπ.) 22. Το κόστος εγκατάστασης φύτευσης περιλαμβάνει την αγορά των δενδρυλλίων, τη λίπανση του εδάφους και την άρδευση. Όπως με όλα τα πράγματα όμως, τίποτα δεν είναι οφθαλμοφανές. Για παράδειγμα, ένα δενδρύλλιο ψευδοακακίας κοστίζει 0,40 ευρώ και ένα δενδρύλλιο βραχυχίτωνος κοστίζει υπερδιπλάσια τιμή 0,90 ευρώ και όμως το πρώτο είναι ζημιογόνο δένδρο, ενώ το δεύτερο πολλαπλώς ωφέλιμο. Οι περισσότεροι δρόμοι της Αθήνας είναι άδενδροι, ενώ μπορούν να φιλοξενήσουν

15 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2007 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 15 πολλά ωραία δένδρα, θυσιάζοντας, έστω, κάποιες υπαίθριες θέσεις στάθμευσης. Ιδιαίτερα λοιπόν για τις δενδροστοιχίες, τα είδη δέντρων θα πρέπει [30]: - Να είναι ανθεκτικά στη συμπίεση των ριζών, το λιγοστό νερό και το πτωχό έδαφος. - Να αντέχουν σε πλευρικούς ανέμους και ρεύματα αέρος που προκαλούν μεγάλα οχήματα. - Να απορροφούν σκόνη, σωματίδια PM10 & PM2,5, CO 2, SO 2, μόλυβδο και άλλους ρύπους. - Να μην παράγουν οργανικούς ρύπους επιβαρύνοντας, έτσι, περισσότερο την ατμόσφαιρα. - Να μήν παράγουν φρούτα, καρπούς και άνθη που ενοχλούν (πολλή γύρη, υγρά, χνούδι και βαμβάκι, όπως οι αρσενικές λεύκες) - Να μην εμποδίζουν εναέρια δίκτυα κυκλοφορίας (τρόλλει), ηλεκτρικού ρεύματος κλπ. - Να μην προσβάλλονται εύκολα από μύκητες και έντομα, οπότε τα τρώει το σαράκι και ξαφνικά πέφτουν και δημιουργούν ατυχήματα. - Να είναι αειθαλή και αιωνόβια, έτσι ώστε να μην χρειάζονται αντικατάσταση κάθε 20 χρόνια και να είναι σε σχήμα κίωνα ή πυραμιδοειδούς, έτσι ώστε να μην χρειάζονται συντήρηση με κλαδέματα κλπ. - Οι ρίζες τους να πηγαίνουν εις βάθος και να μην είναι επιφανειακές (οι οποίες καταστρέφουν το πεζοδρόμιο και τα υπόγεια δίκτυα). - Να είναι είδη δοκιμασμένα ή της τοπικής χλωρίδας. Ενδεικτικά δίδονται μερικά είδη: - Βραχυχίτων, Bachychiton - Μουριά λευκή (χωρίς φρούτα), Morus Alba - Κερκίς, Cercis Siliquastrum - Ελιά, Olea Europaea - Καζουαρίνα, Casuarina Equisetifolia - Κερατόνια, Ceratonia Siliqua

16 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2007 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 16 - Κυπαρίσι, Cypressus Sempervirens - Λιγούστρο, Ligustrum Japonicum - Νερατζιά, Citrus aurantium - Λεμονιά, Citrus limon - Πεύκη μαύρη, Pinus nigra - Δάφνη (βάγια), Laurus Nobilis 4. ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΕΙΔΩΝ ΒΛΑΣΤΗΣΗΣ ΣΤΟ ΔΗΜΟ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ Η Αττική είναι από τις σχετικά πεδινές περιοχές της χώρας, με 64% της συνολικής επιφάνειάς της να καλύπτεται από πεδινές εκτάσεις [18]. Λόφοι καταλαμβάνουν το 30% της συνολικής επιφάνειας, ενώ οι ορεινοί όγκοι αποτελούν το 6% του Αττικού τοπίου. Χαρακτηριστικό είναι το λεκανοπέδιο που βρίσκεται ανάμεσα στους ορεινούς όγκους της Πάρνηθας, της Πεντέλης, του Υμηττού, του Ποικίλου και του Αιγάλεω και φθάνει μέχρι το λιμάνι του Πειραιά. Στο κέντρο του λεκανοπεδίου ευρίσκεται η πόλη της Αθήνας, όπου υψώνονται οι χαμηλοί λόφοι του Λυκαβητού, των Τουρκοβουνίων, της Ακρόπολης και του Φιλοπάππου. Το ανάγλυφο της περιοχής δίνει στην Αθήνα κλίμα εύκρατο και υγιεινό. Από αρχαίων χρόνων, η Αθήνα έχει το πλέον ξηρό κλίμα, όχι μόνο της Ελλάδος, αλλά και όλης της Ευρώπης [19]. Χαρακτηριστικό του κλίματος είναι οι λίγες βροχές, κατά μέσο όρο 400 χιλιοστά ετησίως, μεγάλο μέρος των οποίων πέφτει καταρρακτωδώς, δημιουργώντας πλημμύρες. Υγρασία παρατηρείται, όταν έχουμε συνδυασμό ατμοσφαιρικής ρύπανσης, παρατεταμένης ηλιοφάνειας και ζέστης, το φαινόμενο της αναστροφής, υψηλές συγκεντρώσεις οξειδίων του αζώτου, υδρογονανθράκων, μονοξειδίου του άνθρακα και των δευτερογενών προϊόντων τους, οπότε έχουμε τη δημιουργία φωτοχημικού νέφους. Η Αθήνα ταλαιπωρούνταν από την αρχαιότητα ακόμη, από λειψυδρία. Οι κάτοικοι, από παλιά κατασκεύαζαν υδραγωγεία, κρήνες, φρεάτια, δεξαμενές αποθήκευσης νερού, αλλά και αρδευτικά και αντιπλημμυρικά έργα. Ποτάμια με σχετικά λιγοστό νερό ήταν

17 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2007 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 17 ο Ιλισός και ο Κηφισός. Ως χειμάρους μπορούμε να χαρακτηρίσουμε τον Ηριδανό, τον Κυκλόβορο και τον Ποδονίφτη, οι οποίοι γέμιζαν μόνο με τις βροχές. Η ύδρευση της Αθήνας γινόταν κυρίως από πηγές και από πηγάδια. Το 1929 ολοκληρώθηκε το φράγμα του Μαραθώνα, το οποίο χρησιμοποίησε τη λεκάνη απορροής της Πάρνηθας. Αργότερα, για να καλυφθούν οι ανάγκες του πληθυσμού της Αθήνας θα χρησιμοποιηθούν και τα νερά της λίμνης Υλίκης (1959). Το 1969 άρχισε η κατασκευή του φράγματος του Μόρνου και ολοκληρώθηκε το Πιο πρόσφατα, έγινε η εκτροπή του ποταμού Εύηνου προς τον ταμιευτήρα του Μόρνου (ολοκληρώθηκε το 1994), στέλνοντας στην Αθήνα 100 εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού επιπλέον, ετησίως. Σχετικά με την ύδρευση νέων δένδρων της πρωτεύουσας, έχει προταθεί από το ΙΓΜΕ λύση για να αξιοποιηθούν αποθέματα της τάξης των κυβικών μέτρων νερού την ημέρα. Αυτά προέρχονται από γεωτρήσεις που βρίσκονται κοντά ή μέσα σε χώρους πρασίνου, γεωτρήσεις που έχουν ήδη γίνει στα έργα της Αττικής οδού και τέλος από την αξιοποίηση των νερών του Ηριδανού και του Ιλισού [20]. Το έδαφος της Αθήνας δεν είναι ιδιαίτερα εύφορο. Είναι λεπτόκοκκο, χρώματος ώχρας και αποκαλείται τοπικά ως κιμιλιά. Θεωρητικά, στις συγκεκριμένες περιβαλλοντικές συνθήκες της Αθήνας ευδοκιμούν και τα είδη Βερβερίδα, η Γιούκα, το Γκόλντ κρέστ, ο Γουνίπερος (κωνικός), ο Κέδρος Γλαυκός, η Λυγαριά, η Πεύκη η τραχεία, ο Φιλάδελφος (φούλι), ο Χαμαικυπάρισος και η Ψευδοτσούγκα [23, 24, 25, 26]. Η καταγραφή των υπαρχόντων ειδών βλάστησης στο Δήμο της Αθήνας έγινε με επί τόπου επισκέψεις, ακολουθώντας διάφορες διαδρομές. Η καταγραφή αυτή έγινε από τα μέσα Οκτωβρίου έως τα τέλη Νοεμβρίου (2005). Περπατήθηκαν οι εξής περιοχές: Κουκάκι, Φιλοπάππου, Ακρόπολη, οδός Πατησίων, οδός Αχαρνών, Πλατεία Αμερικής, Κάτω Πατήσια, Κυψέλη (Νέα και Άνω), Φωκίωνος Νέγρη, ο Εθνικός Κήπος, το Πεδίον του Άρεως, ο Λυκαβητός, τα Εξάρχεια, η Γεωπονική Σχολή, η Ιερά Οδός, η περιοχή του Γκύζη και το Πολύγωνο. Διαπιστώθηκαν μικρές διαφορές μεταξύ των περιοχών ως προς τα χρησιμοποιηθέντα είδη βλάστησης. Η δε αναλογία βλάστησης ανά κάτοικο στην Αθήνα είναι πολύ μικρή - της τάξης των 2,5 τ.μ./κάτοικο.

18 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2007 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 18 Στο πεδίον του Άρεως βρίσκεται μεγάλη ποικιλία της Ελληνικής χλωρίδας (φωτογραφία1) [18]. Ο Εθνικός Κήπος εμπεριέχει και πολλά είδη βλάστησης από το εξωτερικό (Δυτική Ευρώπη, Αίγυπτο) (φωτογραφία 2). Οι πλατείες της Αθήνας, ως επί το πλείστον περιέχουν πεύκα, μουριές, φοίνικες, ενώ ως θάμνοι προτιμούνται οι πικροδάφνες, οι κουμαριές, οι μυρτιές και οι κισσοί [22]. Ως δενδροστοιχίες φυτεύτηκαν τις τελευταίες δεκαετίες δένδρα, όπως λεύκες, ψευδακακίες, νερατζιές, ιβίσκοι, βραχυχείτωνες, κουτσουπιές, μουριές, νερατζιές και πλατάνια (φωτογραφίες 3, 4). Στους λίγους κήπους των παλαιών κατοικιών της Αθήνας, βλέπουμε κάποιες λεμονιές, λίγες συκιές και περισσότερες τριανταφυλλιές και γιασεμιά (φωτογραφία 5). Τα είδη που απαντώνται σε σχολεία και κοινωφελή ιδρύματα είναι το Πεύκο, η Καζουαρίνα, το Κυπαρίσσι Sempervirens, οι Νεραντζιές, οι Ευκάλυπτοι και οι Φοίνικες Καναρίων (φωτογραφία 6). Φωτογραφία 1: Το Πεδίον του Άρεως

19 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2007 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 19 Φωτογραφία 2 : o Eθνικός Κήπος Φωτογραφία 3: Δενδροστοιχία από Νερατζιές Κουκάκι

20 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2007 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 20 Φωτογραφία 4: Δενδροστοιχία από Λεύκα Μαύρη - Κυψέλη Φωτογραφία 5: Aρωκάριες, λεμονιές, συκιές και ελιές, είδη που υπάρχουν σε κατοικίες

21 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2007 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 21 Φωτογραφία 6, Κυπαρίσσια Sempervirens & νερατζιές, Βουλή των Ελλήνων Παρακάτω δίδονται σε μορφή πίνακα με την Ελληνική και τη Λατινική τους ονομασία τα είδη βλάστησης, τα οποία ανευρέθησαν. Στον ίδιο πίνακα παρουσιάζονται το είδος, η υπάρχουσα χρήση και η καταλληλότητα του κάθε είδους βλάστησης. Τα πάρκα και τα άλση παρουσιάζουν τη μεγαλύτερη ποικιλία ειδών. Εξετάσθηκαν το Πεδίον του Άρεως, ο Εθνικός Κήπος, ο Λυκαβητός, ο Λόφος της Ακρόπολης, η πλατεία Συντάγματος, ο Λόφος του Φιλοπάππου, η πλατεία Κυψέλης, η Φωκίωνος Νέγρη, η πλατεία Αμερικής και ο Βοτανικός. Από τα είδη που χρησιμοποιούνται σε πάρκα και άλση, ορισμένα είδη μόνον χρησιμοποιούνται για δενδροστοιχίες και για κατοικίες. ΠΙΝΑΚΑΣ ΕΙΔΩΝ Αρ. Κοινή ονομασία Λατινική ονομασία Είδος Χρήση Καταλληλότητα 1 Ακακία Κωνσταντινουπόλεως Albizzia Julibrissin Δένδρο 2 Ακακία Ροδάνθης Robinia Hispida Δένδρο μη

22 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2007 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 22 3 Ακακία - Ψευδακακία Robinia Pseudacacia Δένδρο - δεντροστοιχίες μη 4 Αγγελική - Πιττόσπορο Pittosporum Tobira 5 Αγριελιά, Olea Europaea - Oleaster Δένδρο αειθαλές - δενδροστοιχίες 6 Αθάνατος - Αγαύη Agave Americana 7 Αΐλανθος (Βρωμούσα) Ailanthus Altissimus Δένδρο μη 8 Αρκουδοπούρναρο Ilex Aquifolium μη 9 Αρωκάρια Auraucaria Excelsa Bidwillii Δένδρο αειθαλές μη 10 Βιβούρνο Viburnum Tinus Μη 11 Βραχυχίτων Brachychiton Diversifolium Δένδρο αειθαλές - δενδροστοιχίες 12 Βρωμοκλάδι Anagyris Foetida Μη 13 Γιασεμί Κίτρινο Jasminum nudiflorum - κατοικίες 14 Γιασεμί Χιώτικο Jasminum grandiflorum - κατοικίες 15 Δάφνη Απόλλωνος (Βάγια) Laurus Nobilis - κατοικίες 16 Δενδρολίβανο Rosmarinus Officinalis - κατοικίες 17 Δρυς Αριά Quercus Ilex Δένδρο αειθαλές - δενδροστοιχίες Μη

23 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2007 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ Δρυς Χνοώδης Quercus Pubescens Δένδρο αειθαλές Μη 19 Ευκάλυπτος Γκλόμπουλους Eucalyptus Globulus Δένδρο αειθαλές - σχολεία 20 Ευκάλυπτος κοινός Eucalyptus Camaldulensis Δένδρο αειθαλές - σχολεία 21 Θαμνοκυπάρισσο Juniperus phoenicea 22 Θυμάρι Corydothymus capitatus 23 Ιβίσκος Συριακός Hibiscus Syriacus Δένδρο 24 Ιτιά κλαίουσα Salix babylonica Δένδρο - δενδροστοιχίες Μη Μη 25 Καζουαρίνα Casuarina Equisetifolia Δένδρο αειθαλές σχολεία Δημόσια κτίρια 26 Κάσσια Cassia Marylandica Μη 27 Κελρετορία Koelreuteria Paniculata Δέντρο - δενδροστοιχίες Μη 28 Κερατόνια (Χαρουπιά) Ceratonia Siliqua Δέντρο αειθαλές - δενδροστοιχίες 29 Κερκίς - Κουτσουπιά Cercis Siliquastrum Δέντρο - δενδροστοιχίες 30 Κότινος (Σουμάκι & Χρυσόξυλο) Cotinus coggygria 31 Κυπαρίσσι Cypressus Sempervirens Δένδρο αειθαλές δενδροστοιχίες Δημόσια κτίρια σχολεία

24 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2007 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ Κυδωνιάστρο Cotoneaster Franchetii - κατοικίες 33 Λεβάντα Lavendula Officinalis - κατοικίες 34 Λεύκα Αργυρόφυλλη Populus Alba Δένδρο 35 Λεύκα Καβάκι Populus Nigra Δένδρο - δενδροστοιχίες δενδροστοιχίες Μη Μη 36 Λέυλαντ Cypressocyparis Leylendii Δέντρο αειθαλές κατοικίες Μη 37 Λιγούστρο Ligustrum Japonicum Δέντρο αειθαλές - δενδροστοιχίες 38 Λικιδάμβαρη Liquidambar orientalis Δέντρο δενδροστοιχίες Μη 39 Λιβάνου Κέδρος Cebrus Libani Δέντρο αειθαλές 40 Μαγνόλια Μεγάνθης Magnolia Grandiflora Δένδρο αειθαλές κατοικίες Μη 41 Μηδική Medicago Tribuloides 42 Μουριά Άσπρη Morus Alba Δένδρο 43 Μουριά Μαύρη Morus Nigra Δένδρο 44 Νεραντζιά Citrus Aurantium Δένδρο αειθαλές - δενδροστοιχίες - δενδροστοιχίες - δενδροστοιχίες

25 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2007 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ Πεύκη, Κουκουναριά Pinus Pinea Δέντρο αειθαλές 46 Πεύκη Κοινή Pinus Halepensis Δέντρο αειθαλές - σχολεία δενδροστοιχίες σχολεία 47 Πικέα Ερυθρελάτη Picea Albertiana Conica Δένδρο αειθαλές Μη 48 Πικροδάφνη Nerium Oleander δενδροστοιχίες Δημόσια κτίρια Μη 49 Πλάτανος Platanus Orientalis Δένδρο - δενδροστοιχίες 50 Πυράκανθος Pyracantha Coccinea - κατοικίες 51 Σφένδαμος Νεγκούντο Acer Negundo Δένδρο 52 Τριανταφυλλιά Rosa Species - κατοικίες 53 Φοίνικας Καναρίων Phoenix Canariensis Δένδρο αειθαλές δενδροστοιχίες Δημόσια κτίρια Μη 54 Φοίνικας Ουασιγκτόνια Washingtonia Robusta Δένδρο αειθαλές - δενδροστοιχίες Μη 55 Φοίνικας Χαμαίρωπας Chamaerops Excelsa Δένδρο αειθαλές - κατοικίες Μη 56 Φραγκοσυκιά Opuntia Ficus Indica 57 Φράξος, Φράξινος Όρνος Fraxinus Ornus Δένδρο Μη 58 Χουρμαδιά Phoenix Dactylifera Δένδρο αειθαλές Μη

26 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2007 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ Καρυδιά Juglans Regia Δέντρο 60 Συκιά Ficus Carica Δέντρο 61 Κυδωνιά Cydonia oblonga Δέντρο 62 Λεμονιά Citrus Limon Δένδρο αειθαλές - κατοικίες - κατοικίες - κατοικίες - κατοικίες Η έρευνα απέδειξε ότι αρκετά είδη, τα οποία υπάρχουν στην Αθήνα, ιδίως αυτά της τοπικής χλωρίδας, είναι απολύτως κατάλληλα για την περιοχή. Τα πιο συνηθισμένα πλεονεκτήματα που παρουσιάζουν είναι ότι αντέχουν στη ρύπανση, παράγουν ελάχιστους οργανικούς ρύπους, προσδίδουν ωραία σκιά το καλοκαίρι, δεσμεύουν μεγάλες ποσότητες CO 2 και μικροσωματιδίων, αντέχουν στο κλίμα της Αθήνας, έχουν μεγάλη διάρκεια ζωής και δεν δημιουργούν κινδύνους στην ανθρώπινη υγεία. Άλλα είδη τα οποία έχουν εισαχθεί, έχουν επίσης εγκλιματισθεί πλήρως και είναι ωφέλιμα. Μερικά άλλα αναπτύσσονται εύκολα, αλλά συγχρόνως έχουν πολλά προβλήματα, όπως πολλή συντήρηση, πολύ νερό για πότισμα, παραγωγή οργανικών ρύπων, μικρή διάρκεια ζωής, μη ικανοποιητική σκίαση, ορισμένα είναι δηλητηριώδη και προκαλούν αλλεργίες ή ερεθισμούς, σε άλλα τα άνθη τους μυρίζουν άσχημα, άλλα προσβάλλονται από ασθένειες και σε άλλα οι ρίζες προκαλούν ζημιές σε θεμέλια και υπόγεια δίκτυα. Λεπτομερής περιγραφή κάθε είδους εμπεριέχεται στην προαναφερόμενη διπλωματική εργασία, η οποία είναι στη βιβλιοθήκη του Ε.Α.Π. (αντίγραφό της υπάρχει και στη βιβλιοθήκη του Υπουργείου Γεωργίας) [3]. Παρά το ότι ορισμένα είδη βλάστησης θεωρούνται ως μη κατάλληλα, εντούτοις, δεν θα πρέπει να εκδιωχθούν από το Δήμο της Αθήνας. Μπορούν να παραμείνουν, προσθέτοντας, έτσι, στην ποικιλία των ειδών της περιοχής. Άλλωστε, βρισκόμαστε ακόμη στο ένα τέταρτο περίπου και υπολείπονται να πραγματοποιηθούν τα τρία τέταρτα της φύτευσης της Αθήνας με κατάλληλα είδη [20]. Από τα θαμνώδη είδη, λίγα μόνο κρίνονται ως μη κατάλληλα, κυρίως διότι περιέχουν δηλητηριώδεις ουσίες ή διότι είναι επικίνδυνα για τα παιδιά, όπως το Βιβούρνο Viburnum tinus (27).

27 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2007 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΝΕΑ ΕΙΔΗ ΒΛΑΣΤΗΣΗΣ Στο κεφάλαιο αυτό δίδονται προτάσεις για κάποια είδη τα οποία δεν έχουν διαδοθεί αλλά παρουσιάζουν αρκετά πλεονεκτήματα και αξίζει να διερευνηθούν και να δοκιμαστούν στο Αθηναϊκό τοπίο. - Έλατο Καυκάσου, Abies Nordmanniana. Αυτό το δένδρο είναι αειθαλές και έχει τρομερά πλεονεκτήματα. Έχει πυκνό φύλλωμα, ανήκει στα μεγάλα δένδρα, παράγει ελάχιστους οργανικούς ρύπους, είναι μέτρια ανθεκτικό στον άνεμο και οι ζημιές από τις ρίζες στο οδόστρωμα είναι μέτριες. Συνιστάται για πλατείες και πάρκα. Το μέγιστο ύψος του φθάνει πάνω από 22 μέτρα. Το σχήμα του είναι κωνικό. Ευδοκιμεί σε υγρά εδάφη. Επιβιώνει σε όξινο ή ουδέτερο έδαφος. Προτιμά μερικώς ηλιαζόμενες τοποθεσίες. Οι καρποί του είναι κωνικά κουκουνάρια. Είναι αιωνόβιο. Δεν υπάρχουν κίνδυνοι στην ανθρώπινη υγεία από αυτό το δένδρο. [16,28]. - Έλατο Μπλέ, Picea Pungens Hoopsii. Είναι αειθαλές και έχει πολλά πλεονεκτήματα. Έχει πυκνό φύλλωμα, ανήκει στα μεγάλα δένδρα, παράγει μέτριους οργανικούς ρύπους, είναι μέτρια ανθεκτικό στον άνεμο και οι ζημιές από τις ρίζες στο οδόστρωμα είναι μέτριες. Συνιστάται για πλατείες και πάρκα. Το μέγιστο ύψος του φθάνει πάνω από 22 μέτρα. Το σχήμα του είναι κωνικό. Ευδοκιμεί σε υγρά εδάφη. Επιβιώνει σε όξινο, αλκαλικό ή ουδέτερο έδαφος. Προτιμά μερικώς ηλιαζόμενες τοποθεσίες. Οι καρποί του είναι κωνικά κουκουνάρια. Είναι αιωνόβιο. Προκαλεί κάποιες αλλεργίες. [16,28]. - Καμφορά, Cinnamonum camphora. Είναι αειθαλές και έχει πολλά πλεονεκτήματα. Έχει πυκνό φύλλωμα, ανήκει στα μεγάλα δένδρα, παράγει ελάχιστους οργανικούς ρύπους, είναι ανθεκτικό στον άνεμο και οι ζημιές από τις ρίζες στο οδόστρωμα είναι υψηλές. Συνιστάται για πλατείες και πάρκα. Το μέγιστο ύψος του φθάνει πάνω από 22 μέτρα. Το σχήμα του είναι στρογγυλό, ομπρελειδές. Ευδοκιμεί σε υγρά εδάφη. Επιβιώνει σε όξινο, αλκαλικό ή ουδέτερο έδαφος. Προτιμά μερικώς ηλιαζόμενες τοποθεσίες. Οι καρποί του είναι μικροί και μαύροι σαν ελιές. Τα φύλλα του είναι γυαλιστερά ανοικτό πράσινα. Είναι αιωνόβιο. Προκαλεί κάποιες αλλεργίες. [16]. - Σεκοΐα γιγαντιαία, Sequidendron giganteum. Είναι αειθαλές και έχει υψηλή, ωραία όψη και πολλά πλεονεκτήματα. Έχει πυκνό φύλλωμα, ανήκει στα μεγαλύτερα δένδρα

28 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2007 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 28 του κόσμου, παράγει μέτριους οργανικούς ρύπους, είναι ανθεκτικό στον άνεμο και οι ζημιές από τις ρίζες στο οδόστρωμα είναι μέτριες. Συνιστάται για πλατείες και πάρκα ως Χριστουγεννιάτικο δένδρο. Το μέγιστο ύψος του φθάνει τα 85 μέτρα (στην Καλιφόρνια, Η.Π.Α.). Το σχήμα του είναι κωνικό. Ευδοκιμεί σε υγρά και στεγνά εδάφη. Επιβιώνει σε όξινο, αλκαλικό ή ουδέτερο έδαφος. Προτιμά ηλιαζόμενες τοποθεσίες. Οι καρποί του είναι κωνικά κουκουνάρια. Είναι υπέρ - αιωνόβιο. Δεν υπάρχουν κίνδυνοι στην ανθρώπινη υγεία από αυτό το δένδρο [16,26,28]. - Θαλασσόκεδρο, Juniperus oxycedrus macrocarpa. Δένδρο αειθαλές μέχρι 10 μέτρα ύψος και κορμό σχεδόν ίσο. Έχει πυκνό φύλλωμα με βελόνες γραμμοειδείς, σκληρές και μυτερές. Οι καρποί του είναι σφαιρικοί και σκουρόχρωμοι, καφέ μαύροι με κηρώδες επίχρισμα. Είναι ανθεκτικό στον άνεμο. Ζει πάνω από 100 χρόνια. Ευδοκιμεί σε αμμώδεις και πετρώδεις τοποθεσίες. [29]. - Ασημοφλαμουριά, Tilia tomentosa. Κατάγεται από την Ν.Α. Ευρώπη. Φθάνει σε ύψος τα 27 μέτρα και πλάτος τα 12 μέτρα. Ζει έως 150 χρόνια. Έχει σχήμα ωοειδές, συμμετρικό. Τα φύλλα της είναι πράσινα στην άνω επιφάνεια και λευκά, χνουδωτά στην κάτω, φυλλοβόλα. Τα άνθη είναι μικρά, κιτρινόλευκα σε μπουκέτο, πολύ εύοσμα τον Ιούνιο-Ιούλιο και ναρκώνουν τις μέλισσες. Αναπτύσσεται σε βαθιά, υγρά, εδάφη αν και αντέχει και στην ξηρασία και τη ζέστη. Είναι ανθεκτικό στον παγετό. Στα 20 χρόνια το ύψος φθάνει τα 9 μέτρα. Κάνει πυκνή σκιά. Παράγει μηδενικούς οργανικούς ρύπους. Λόγω των χνουδωτών φύλλων, του συλλέγει σκόνη και αιωρούμενα σωματίδια, καθαρίζοντας έτσι την ατμόσφαιρα της πόλης. Δεν υπάρχουν κίνδυνοι στην ανθρώπινη υγεία από αυτό το δένδρο [11,16]. - Φτέλια πεδινή, Ulmus Campestris. Κατάγεται από την Ευρώπη, Δ. Ασία και Β. Αφρική. Το ύψος φθάνει τα 30 μέτρα και πλάτος τα 20 μέτρα. Ζει έως 150 χρόνια. Έχει σχήμα πυραμιδοειδές. Τα φύλλα της είναι ωοειδή, οδοντωτά, με τραχειά υφή, σκουρο-πράσινο χρώμα και φυλλοβόλα. Τα άνθη είναι μικροσκοπικά σαν φούντες, κόκκινα στην αρχή και πράσινα αργότερα την άνοιξη. Αναπτύσσεται σε βαθιά, πλούσια πηλώδη εδάφη, ελαφρά αλκαλικά. Είναι ανθεκτικό στον παγετό αλλά όχι στους ανέμους. Στα 20 χρόνια το ύψος φθάνει τα 10 μέτρα. Εξαιρετικό δένδρο για ατμοσφαιρικά βεβαρυμένες

29 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2007 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 29 συνθήκες πόλεων. Παράγει μηδενικούς οργανικούς ρύπους. Προτείνεται για πάρκα και δενδροστοιχίες [23]. Όλα τα ανωτέρω παράγουν ελάχιστους ή μηδενικούς οργανικούς ρύπους, δεσμεύουν μεγάλες ποσότητες CO2 και έχουν γενικώς χαρακτηριστικά αποδεκτά για τις συνθήκες μίας πόλης. Τα έλατα και οι Σεκόϊες είναι επιθυμητά και για την εορταστική περίοδο των Χριστουγέννων. 6. ΣΥΖΗΤΗΣΗ - ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Θα έλεγε κάποιος ότι πλέον δεν υπάρχουν ελεύθεροι χώροι για φύτευση πρασίνου. Όπου υπάρχει θέληση όμως, υπάρχει τρόπος. Το Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. έχει διαθέσει μέχρι σήμερα στους Δήμους άνω των 5 δις. δρχ. για απαλλοτριώσεις εκτάσεων και μετατροπή τους σε μικρές οάσεις πρασίνου. Μια από αυτές τις εκτάσεις είναι η περιοχή όπου βρισκόταν ο κινηματογράφος «ΑΒ» στην οδό Θεοτοκοπούλου 34 στα Πατήσια. Άλλη μια έκταση είναι ο χώρος πρασίνου του Ναού του Αγίου Αθανασίου Άνω Κυψέλης, ο οποίος ανήκει στο Πατριαρχείο Αλεξανδρείας και μέσω του οποίου γίνονται προσπάθειες να περιέλθει στο Δήμο Αθηναίων (ανταλλάσσοντάς τον με κάποιο άλλο περιουσιακό στοιχείο του Δήμου). Απαλλοτριώνονται 17 στρέμματα στη λεωφόρο Αλεξάνδρας, εκεί που βρίσκεται το γήπεδο του Παναθηναϊκού. Δημιουργούνται 120 στρέμματα αστικού πρασίνου στο Βοτανικό [31]. Ακόμη προχωρούν βελτιώσεις στις περιοχές: Ελαιώνα. Περί τα στρέμματα της περιοχής ανήκουν στο Δήμο Αθηναίων (επί συνολικής εκτάσεως στρεμμάτων). Σύμφωνα με το Προεδρικό Διάταγμα 1049/ τδ/95, 745/τΔ/96, καθορίζονται μικροί συντελεστές δόμησης, αυξάνονται οι ζώνες πρασίνου και θεσπίζεται η υποχρεωτική φύτευση των ελεύθερων χώρων (60% της επιφάνειας κάθε οικοπέδου) [32]. Άλσος Ριζάρη. Μετά την απόρριψη της κατασκευής του Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης, στο χώρο επανέρχονται 16 στρέμματα στο αστικό πράσινο. Έπειτα από προσπάθειες των κατοίκων της περιοχής, ο πευκόφυτος αυτός χώρος προσπαθεί να βρει ξανά το στόχο του [32, 33].

30 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2007 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 30 Το Άλσος Συγγρού. Η έκταση αυτή ανέρχεται σε 470 στρέμματα και χρήζει βελτιώσεων [33]. Το Πεδίον του Άρεως. Βρίσκεται σε εξέλιξη σχέδιο αναγέννησης του πάρκου με διάφορα έργα, τα οποία είναι σε εξέλιξη [33]. Φυτεύσεις επίσης προτείνεται να γίνουν στους χώρους: Απαλλοτριωμένα οικόπεδα. Αυτά είναι εγκαταλελειμμένα οικόπεδα με ερειπωμένα σπίτια. Μπορούν να δημιουργηθούν παιδικές χαρές, σε συνδυασμό με φύτευση του χώρου με δένδρα και θάμνους. Δενδροστοιχίες. Σε κάθε δρόμο της πόλης μπορούν να δημιουργηθούν έστω και αραιές δενδροστοιχίες, παίρνοντας λίγο χώρο, είτε από τα πεζοδρόμια ή από εκεί όπου σταθμεύουν τα αυτοκίνητα εκατέρωθεν της οδού. Τα δένδρα θα πρέπει να φυτεύονται σε απόσταση 1,50 μέτρων από υπόγεια δίκτυα και μέτρα τουλάχιστον από τις διασταυρώσεις. Θα πρέπει να επιλέγονται είδη που οι ρίζες τους να πηγαίνουν σε μεγάλο βάθος και έτσι δεν θα δημιουργούν προβλήματα στα υπόγεια δίκτυα και στις πλάκες πεζοδρομίου. Τα δένδρα πρέπει να προστατεύονται περιμετρικά με στεφάνι ωπλισμένου σκυροδέματος, διαμέτρου 0.50 μ έως 1.00 μ και ύψους 0,50 μ. Υπάρχουσες πλατείες και πάρκα, όπου πρέπει να καθαρίζονται από τα νεκρά δένδρα και να φυτεύονται νέα κατάλληλα είδη στη θέση τους. Μπορεί να γίνει ακόμη επανεκτίμηση των χώρων πρασίνου και όπου, για παράδειγμα, υπάρχει γκαζόν, να φυτεύονται και δένδρα (καθόσον αυτοί οι χώροι ποτίζονται ήδη υπερβολικά). Ταράτσες Roof Gardens και ελεύθερους χώρους οικοπέδων. Μπορεί να δοθούν φορολογικές ελαφρύνσεις και σε συνεργασία με εξουσιοδοτημένους γεωπόνους να φυτεύονται όλοι οι πιθανοί χώροι κάθε κτισμένου οικοπέδου, όπως ταράτσες, μπαλκόνια και ακάλυπτοι χώροι στο ισόγειο. Σε κάθε περίπτωση, θα πρέπει να επιλέγονται δένδρα βάσει των προδιαγραφών που αναφέρθησαν στο κεφάλαιο 3. Επίσης, θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη το μέγεθος και το σχήμα του δένδρου (όταν έχουμε στενούς δρόμους, εναέρια καλώδια κλπ.) [34]. Το κράτος πρέπει, από την πλευρά του να παίξει το ρόλο του. Στόχος είναι ο πεντα-

31 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2007 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 31 πλασιασμός του δείκτη πρασίνου, δηλαδή από 2 σε 10 τ.μ. πρασίνου ανά κάτοικο. Για την προστασία και ανάδειξη το «Αττικού Πρασίνου», η υπερνομαρχία Αθηνών Πειραιώς προτείνει: Την πλήρη καταγραφή των ελεύθερων χώρων που διεκδικούνται. Την αύξηση των ανοικτών χώρων φυσικού πρασίνου και την εξασφάλιση του δημόσιου χαρακτήρα τους. Την απαγόρευση κάθε νέας δόμησης σ αυτούς. Τη σύνδεση και ενοποίηση των υπαίθριων χώρων πρασίνου μεταξύ τους, αλλά και με τους μεγάλης κλίμακας χώρους αστικού και περιαστικού πρασίνου. Την ανάδειξη και προστασία των ρεμάτων που υπάρχουν στην Αττική. Τη θεσμική κατοχύρωση των ελεύθερων χώρων και των χώρων αστικού πρασίνου, μέσα από μηχανισμό των Γενικών Πολεοδομικών Σχεδίων και του Ρυθμιστικού Σχεδίου της Αθήνας. Τη δημιουργία «Πράσινου Ταμείου» στις νομαρχίες, με κρατική επιχορήγηση, πόρους και δραστηριότητες ήπιας μορφής στους χώρους πρασίνου κλπ [35]. Θα πρέπει το κράτος σε συνεργασία με το Δήμο της Αθήνας, να δώσει όραμα και κίνητρα για τη φύτευση όλης της πόλης. Κάθε χώρος θα πρέπει να αξιολογηθεί εκ νέου: - Οι ταράτσες των πολυκατοικιών θα πρέπει να γίνουν κήποι, υποχρεωτικά. Ας δοθούν άτοκα δάνεια ή ας βρεθούν χρήματα από την Ε.Ε. για τη μείωση του φαινομένου του θερμοκηπίου με τη δημιουργία πρασίνου. - Οι ακάλυπτοι χώροι πολυκατοικιών μπορούν να ενοποιηθούν και να δενδροφυτευθούν. - Το ποσοστό κάλυψης να μειωθεί στα οικόπεδα προς όφελος του κήπου. - Να επιτρέπει ο Γ.Ο.Κ. παρεκκλίσεις, οι οποίες θα προωθούν κατασκευές, οι οποίες ουσιαστικά θα καλύπτονται από βλάστηση. - Τα μπαλκόνια των πολυκατοικιών μπορούν να γεμίσουν φυτά, θάμνους ακόμα και δενδράκια, αν δοθούν κάποιες φορολογικές ελαφρύνσεις (στο Τόκυο γίνεται αυτό, με αποτέλεσμα να είναι η πόλη των ανθέων).