ΑΝΩΤΑΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΑΚΩΝ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΩΝ ΚΑΙ ΑΝΘΟΚΟΜΙΑΣ

Transcript

1 ΑΝΩΤΑΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΑΚΩΝ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΩΝ ΚΑΙ ΑΝΘΟΚΟΜΙΑΣ -ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑΗ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΗΣ ΠΑΤΑΤΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Σπουδάστρια: Καραμαλάκου Αλίκη Επιβλέπων Καθηγητής: Πανής Βασίλειος -Καλαμάτα, Μ άιος 2012-

2 ΑΝΩΤΑΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΑΚΩΝ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΩΝ ΚΑΙ ΑΝΘΟΚΟΜΙΑΣ -ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ- Η ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΗΣ ΠΑΤΑΤΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Σπουδάστρια: Καραμαλάκου Αλίκη Επιβλέπων Καθηγητής: Πανής Βασίλειος -Καλαμάτα, Μ άιος 2012-

3 Εισαγωγή Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον επιβλέποντα καθηγητή μου κύριο Πανή για την πολύτιμη βοήθειά του και συνεργασία ώστε να ολοκληρωθεί αυτή η πτυχιακή εργασία. Ευχαριστώ πολύ για όσα μου δίδαξε, τις συμβουλές, την συμπαράσταση καθώς και τον χρόνο που αφιέρωσε.

4 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Π Ρ Ο Λ Ο Γ Ο Σ...3 Κ Ε Φ Α Λ Α ΙΟ 1 : Π α τ α τ α ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΦΥΤΟΥ ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ Κ α τ α γ ω γ ή - Ισ τ ο ρ ικ ό Η ΠΑΤΑΤΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Θ ρεπ τ ικ ή α ξ ί α ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ ΠΑΤΑΤΑΣ Β ο τ α ν ικ ο ί χ α ρ α κ τ η ρ ε ς Τ ο φ υ τ ό Β λ α σ τ ό ς Ρ ί ζ ε ς Φ ύ λ λ α Ά ν θ η ΚΟΝΔΥΛΟΙ ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΜΟΣ ΓΕΝΙΚΑ ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΜΟΣ ΜΕ ΚΟΝΔΥΛΟΥΣ (ΠΑΤΑΤΟΣΠΟΡΟΣ)...15 ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΠΑΤΑΤΟΣΠΟΡΟΥ Υ γιε ιν ή κ α τ α ς τ α ς η π α τ α τ ο ς π ο ρ ο υ...16 ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ...16 I. Π ε ρ ίο δ ο ς λ ή θ α ρ γ ο υ...16 II. ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΕΠΙΚΡΑΤΗΣΗΣ ΤΗΣ ΚΟΡΥΦΗΣ...17 III. ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΚΑΝΟΝΙΚΟΥ ΦΥΤΡΩΜΑΤΟΣ IV. ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΛΕΠΤΩΝ ΦΥΤΡΩΝ...17 ΤΕΜΑΧΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΠΑΤΑΤΟΣΠΟΡΟΥ ΠΡΟΒΛΑΣΤΗΣΗ ΤΟΥ ΠΑΤΑΤΟΣΠΟΡΟΥ...18 ΠΟΣΟΤΗΤΑ ΠΑΤΑΤΟΣΠΟΡΟΥ...20 ΜΕΓΕΘΟΣ ΠΑΤΑΤΟΣΠΟΡΟΥ ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΜΟΣ ΜΕ ΜΟΣΧΕΥΜΑΤΑ...20 I. ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΜΟΣ ΜΕ ΕΠΑΚΡΙΑ ΜΟΣΧΕΥΜΑΤΑ...21 II. ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΜΟΣ ΜΕ ΜΟΣΧΕΥΜΑΤΑ ΕΝΟΣ ΣΥΝΘΕΤΟΥ ΦΥΛΛΟΥ III. IV. ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΜΟΣ ΜΕ ΜΟΣΧΕΥΜΑΤΑ ΕΝΟΣ ΑΠΛΟΥ ΦΥΛΛΟΥ...23 ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΜΟΣ ΜΕ ΜΟΣΧΕΥΜΑΤΑ ΦΥΤΡΩΝ ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΜΟΣ ΜΕ ΜΙΚΡΟΦΥΤΑΡΙΑ ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΜΟΣ ΜΕ ΜΙΚΡΟΚΟΝΔΥΛΟΥΣ ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΜΟΣ ΜΕ ΒΟΤΑΝΙΚΟ ΣΠΟΡΟ Κ Ε Φ Α Λ Α ΙΟ 2 : ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΠΑΤΑΤΑΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΕΠΙΤΥΧΙΑ ΤΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ Κ λ ίμ α κ α ι έ δ α φ ο ς [1]

5 2.2.1 ΚΛΙΜΑ Θ ε ρ μ ο κ ρ α σ ία Έ δ α φ ο ς ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΕΔΑΦΟΥΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΟΥ ΕΔΑΦΟΥΣ Λ ίπ α ν σ η...32 Ά ζ ω τ ο...32 ΦΩΣΦΟΡΟΣ ΚΑΙ ΚΑΛΙΟ ΙΧΝΟΣΤΟΙΧΕΙΑ...33 Β α σικ ή λ ί π α ν σ η Ε π ιφ α ν ε ια κ ή λ ίπ α ν σ η Φ υ τ ε υ ς η Β ά θ ο ς φ υ τ ε υ ς η ς Μ έ θ ο δ ο ς φ υ τ ε υ ς η ς Α π ο σ τ ά σ ε ις φ υ τ ε υ ς η ς ΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΔΟΙ ΦΥΤΕΥΣΗΣ ΠΑΤΑΤΑΣ ΑΝΑΛΟΓΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΣΥΓΚΟΜΙΔΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΙΚΕΣ ΠΕΡΙΠΟΙΗΣΕΙΣ Σ κ α λ ις μ α τ α -π α ρ α χ ω μ α Ά ρ δ ε υ σ η Ε π ιφ α ν ε ια κ ή λ ίπ α ν σ η Σ υ γ κ ο μ ιδ ή Μ ε θ ω ρ ιμ α ν ς η Α π ο θ ή κ ε υ σ ή ΑΠΟΔΟΣΕΙΣ Κ Ε Φ Α Λ Α ΙΟ 3 : ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΜΗ ΠΑΡΑΣΙΤ1ΚΕΣ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ Μ α ύ ρε ς β ο υ λ έ ς {Black spot) Μ α ύ ρη κ α ρ δ ια {Black heart) Μ α χ ο κ α ν ι κ α φ ε τ ια ς η ς {Mahogany browning) Π ρ α ς ιν ις μ α {Greening) Μ υ κ η τ ο λ ο γ ικ έ ς α ς θ ε ν ε ιε ς ΠΕΡΟΝΟΣΠΟΡΟΣ ΟΨΙΜΟΣ {PHYTOPHTHORA INFESTANS) Α λ τ ε ν α ρ ια - Π ε ρ ο ν ο ς π ο ρ ο ς π ρώ ιμ ο ς {Alternaría solani) ΡίΖΟΚΤΟΝΙΑ {Rizoctonia solani) Φ ο υ ζ α ρ ιο κ α ι Β ε ρ τ ις ιλ ιο (F u sa r iu m s p. V e r t ic il l iu m s p. ) ΒΑΚΤΗΡΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ Α κ τ ιν ο μ υ κ ω ς η {Actinomyces scabies) ΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ Ε χ θ ρο ί τ η ς π α τ α τ α ς Έ ν τ ο μ α...51 Α φ ιλ ε ς (M y s u s p e r s ic a e, A p h is g o s y p p i)...51 ΔΟΡΥΦΟΡΟΣ ΤΗΣ ΠΑΤΑΤΑΣ (LEPTINOTARSA DESEMLINEATA)...51 Φ θ ο ρ ιμ α ια (P h t h o r im a e a o p e r c u l e l l a ) Έ ν τ ο μ α ε δ ά φ ο υ ς...52 Β ΙΒ Λ ΙΟ Ε Ρ Α Φ ΙΑ...54 [2]

6 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η παρούσα πτυχιακή εργασία πραγματεύεται το θέμα της καλλιέργειας της πατάτας στην Ελλάδα. Η πατάτα αποτελεί παγκόσμια μία από τις σημαντικότερες πηγές διατροφής του ανθρώπου, γι αυτό το λόγο έχει ενδιαφέρον ο εμπλουτισμός των γνώσεων μας για το φυτό αυτό. Αρχικά στο πρώτο κεφάλαιο γίνεται μία γενική παρουσίαση της πατάτας, όπου περιλαμβάνεται ο σκοπός της καλλιέργειας, η καταγωγή και το ιστορικό. Στη συνέχεια αναφέρεται η εδραίωση της πατάτας ως δυναμική καλλιέργεια στην Ελλάδα και τις κυριότερες περιοχές πατατοκαλλιέργειας ανάλογα με το είδος της πατάτας (ανοιξιάτικη, θερινή και φθινοπωρινή). Η θρεπτική αξία, οι ποικιλίες και οι βοτανικοί χαρακτήρες έχουν σειρά, αναλυτικά για το φυτό, το βλαστό, τις ρίζες, τα φύλλα,τα άνθη και τους κονδύλους. Έτσι το πρώτο μέρος κλείνει με τον πολλαπλασιασμό της πατάτας, ο οποίος γίνεται να πραγματοποιηθεί με διάφορους τρόπους κυρίως με κονδύλους (πατατόσπορος) αλλά και με μοσχεύματα, μικροφυτάρια, μικροκονδύλους και βοτανικό σπόρο. Στο δεύτερο κεφάλαιο γίνεται ανάλυση στην καλλιέργεια της πατάτας όσον αφορά τους παράγοντες που επηρεάζουν την επιτυχία της καλλιέργειας, την προετοιμασία και την καλλιέργεια εδάφους. Ιδιαίτερη σημασία δίνεται στη φύτευση της πατάτας ανάλογα με το βάθος, τη μέθοδο, τις αποστάσεις και τις καλλιεργητικές περιόδους σύμφωνα με την εποχή συγκομιδής. Στη συνέχεια γίνεται αναφορά στις καλλιεργητικές περιποιήσεις, τη λίπανση, τα σκαλίσματα-παράχωμα, την άρδευση, τη συγκομιδή, την αποθήκευση και τέλος στις αποδόσεις της καλλιέργειας. Στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζονται οι ασθένειες της πατάτας, οι οποίες αποτελούνται από τις μη παρασιτικές, τις μυκητολογικές, τις βακτηριολογικές και τις ιολογικές ασθένειες. Επίσης γίνεται λόγος στους εχθρούς της πατάτας που αποτελούνται από διάφορα έντομα και συγκεκριμένα έντομα εδάφους. [3]

7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 : ΠΑΤΑΤΑ 1.1 ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΦΥΤΟΥ Η καλλιεργούμενη πατάτα Solanum tuberosum της οικογένειας Solanaceae είναι ετήσιο φυτό υψηλής παραγωγικότητας το οποίο παράγει υπόγειους κονδύλους προερχόμενους από διαφοροποίηση υπογείων βλαστών των στολόνων. Οι κόνδυλοι είναι το μόνο μέρος το φυτού που μπορεί να καταναλωθεί από τον άνθρωπο ή τα ζώα. Κάποιες από τις καλλιεργούμενες ποικιλίες πατάτας σχηματίζουν άνθη, άλλες όχι και από τις πρώτες ένα πολύ μικρό ποσοστό σχηματίζει καρπούς - ράγες μετά τη γονιμοποίηση των ανθέων. Εντός των ραγών σχηματίζεται ο βοτανικός σπόρος ως προϊόν της γονιμοποίησης. Η αδυναμία των φυτών να σχηματίσουν ράγες, εξαρτάται από διάφορους παράγοντες όπως η στειρότητα της γύρης, ο ανταγωνισμός στη θρέψη ανάμεσα στα όργανα εγγενούς πολλαπλασιασμού και στους κονδύλους κ.λ.π. Η πατάτα μπορεί να πολλαπλασιαστεί με κονδύλους, με μοσχεύματα, με μικροφυτάρια, με μικροκονδύλους και με βοτανικό σπόρο. Επικρατέστερος τρόπος πολλαπλασιασμού είναι αυτός της χρησιμοποίησης των κονδύλων. Ως προς το μήκος του βιολογικού κύκλου του φυτού, από τη φύτευση του πολλαπλασιαστικού υλικού μέχρι την ωρίμανση των παραγομένων κονδύλων, αναλόγως το είδος του πολλαπλασιαστικού υλικού, τη ποικιλία, την τεχνική και τις συνθήκες της καλλιέργειας, απαιτείται χρονικό διάστημα το οποίο κυμαίνεται συνήθως από 3-6 μήνες. Τη συγκομιδή των κονδύλων ακολουθεί περίοδος αδυναμίας εκβλάστησης των οφθαλμών τους λόγω του (ενδο)ληθάργου που διαρκεί συνήθως από 2-4 μήνες. Μετά την περίοδο αυτή και εφόσον οι συνθήκες του περιβάλλοντος (θερμοκρασία κατά κύριο λόγο) δεν είναι δυσμενείς, οι οφθαλμοί εκβλαστάνουν σχηματίζοντας φύτρα. Το φύτρο μπορεί να θεωρηθεί ως πλήρης αναπαραγωγική μονάδα καθόσον διαθέτει όλα τα χαρακτηριστικά του βλαστού και επιπλέον καταβολές ριζών. Τα φύτρα σε κατάλληλες συνθήκες εξελίσσονται σε κανονικό φυτό πατάτας. [4]

8 1.2 ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ Η καλλιέργεια της πατάτας αποτελεί παγκόσμια μία από τις σημαντικότερες πηγές διατροφής του ανθρώπινου πληθυσμού τόσο των ανεπτυγμένων όσο και των υπό ανάπτυξη χωρών. Οι κόνδυλοι οι οποίοι και αποτελούν το μοναδικό εδώδιμο για τον άνθρωπο και τα ζώα μέρος του φυτού της πατάτας, χρησιμοποιούνται κυρίως για ανθρώπινη διατροφή (το ήμισυ της παγκόσμιας παραγωγής), κατά δεύτερο λόγο για διατροφή των ζώων (το 1/3 της παγκόσμιας παραγωγής) και για άλλες χρήσεις κυρίως ως πολλαπλασιαστικό υλικό και για παραγωγή αμύλου και λοιπών βιομηχανικών προϊόντων το υπόλοιπο. Αξίζει να αναφερθεί ότι σε ορισμένες χώρες, όπως χώρες της Βόρειας Ευρώπης (Πολωνία), πέραν των ποικιλιών που καλλιεργούνται και είναι κατάλληλες και για ανθρώπινη κατανάλωση, μεγάλες εκτάσεις καταλαμβάνονται κατά έτος από πατατοφυτείες για την παραγωγή κονδύλων για τη διατροφή των ζώων. Για το σκοπό αυτό καλλιεργούνται πολύ παραγωγικές "κτηνοτροφικές ποικιλίες" με μειωμένα συνήθως τα ποιοτικά χαρακτηριστικά σε σύγκριση με τις ποικιλίες για την ανθρώπινη κατανάλωση και ιδιαίτερα αναφορικά με το μέγεθος και το σχήμα των κονδύλων, το βάθος των οφθαλμών των κονδύλων, την ομοιομορφία τους, την εξωτερική τους εμφάνιση τα γευστικά και όχι μόνο χαρακτηριστικά της σάρκας τους. Η ευρεία προσαρμοστικότητα του φυτού της πατάτας από πλευράς εδαφοκλιματικών απαιτήσεων σε συνδυασμό με: την πολύ υψηλή παραγωγικότητά του το μικρό σχετικά μήκος του βιολογικού κύκλου την υψηλή βιολογική αξία των κονδύλων και την πληθώρα των χρήσεων που μπορούν να δεχθούν για την παραγωγή μεταποιημένων προϊόντων τον υψηλό βαθμό εκμηχάνισης που δέχεται η καλλιέργεια την ευχέρεια διαχείρισης (αποθήκευση - διαχείριση) μετά την συγκομιδή των κονδύλων και για επαρκές χρονικό διάστημα, είναι οι βασικοί λόγοι της ιδιαίτερα ψηλής θέσης που καταλαμβάνει μεταξύ των προϊόντων που στηρίζουν τις διατροφικές ανάγκες του ανθρώπινου πληθυσμού σε παγκόσμια κλίμακα. [5]

9 1.3 Κ α τ α γ ω γ ή - Ισ τ ο ρ ικ ό Η καλλιεργούμενη πατάτα κατάγεται από τα υψίπεδα των Άνδεων της Νότιας Αμερικής (Περού, Κολομβία, Ισημερινός, Βολιβία) και μεταφέρθηκε για πρώτη φορά στην Ευρώπη από τους Ισπανούς εξερευνητές το Η πατάτα καλλιεργούνταν από τους Incas πάνω από 2000 χρόνια πριν ανακαλυφθεί η Αμερική. Η εισαγωγή της πατάτας στην Ευρώπη έγινε το 1537, ενώ η καλλιέργειά της άρχισε: στην Ευρώπη: στην Ιρλανδία το 1663 λοιπές χώρες το 1710 στην Ελλάδα το 1828 στη Β. Αμερική: το 1719 από την Ιρλανδία 1.4 Η Π ΑΤΑΤΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Όπως προελέχθη η πατάτα εισάχθηκε στην Ελλάδα από τον Καποδίστρια (το 1828) και είχε τύχει καταρχήν ανάλογης επιφύλαξης στην αποδοχή από τους Έλληνες όπως και στην υπόλοιπη Ευρώπη με την οποία η καλλιέργεια στην Ελλάδα ακολούθησε ανάλογη πορεία για να φτάσει μεταπολεμικά (μετά το 2 παγκόσμιο πόλεμο) να εδραιώνεται ως δυναμική καλλιέργεια με: την εισαγωγή και τη διάδοση παραγωγικών ποικιλιών, τη χρησιμοποίηση πιστοποιημένου πατατόσπορου, την επέκταση της χρήσης χημικών λιπασμάτων, την αποτελεσματική καταπολέμηση εχθρών και ασθενειών, τη χρησιμοποίηση συγχρόνων συστημάτων άρδευσης (καταιονιστικά συστήματα), τη χρησιμοποίηση μηχανών για φύτευση και συγκομιδή, την παγετοπροστασία με καταιονισμό νερού, την οργάνωση της εμπορίας στην εσωτερική αγορά και για εξαγωγή, την δημιουργία μεταποιητικών βιομηχανικών μονάδων και την διεύρυνση της παροχής έτοιμων και προς άμεση κατανάλωση προϊόντων. [6]

10 Από πλευράς γεωγραφικής κατανομής των καλλιεργειών της πατάτας στην Ελλάδα καταρχήν θα πρέπει να τονιστεί ότι ολόκληρος ο γεωγραφικός χώρος της χώρας μπορεί να θεωρηθεί κατάλληλος για την καλλιέργεια με τουλάχιστον μια εσοδεία ανά έτος αλλά και να επισημανθεί ότι ζώνες με ήπιο κλίμα όπως ευρείες παραθαλάσσιες ζώνες της νότιας χώρας (π.χ. Νότια και δυτική παραθαλάσσια Πελοπόννησο), μπορούν να δώσουν δύο εσοδείες πατάτας ανά έτος με κατάλληλες επεμβάσεις παγετοπροστασίας εκεί όπου μπορεί να επισυμβούν παγετοί. Οι κυριότερες περιοχές πατατοκαλλιέργειας στην Ελλάδα είναι: νια την ανοιξιάτικη πατάτα οι Νομοί: Αχάί'ας, Μεσσηνίας, Ηλείας, Ηρακλείου, Εύβοιας, Ξάνθης, Σερρών, Κέρκυρας και Κυκλάδων. Για την θερινιί πατάτα οι Νομοί: Έβρου, Αρκαδίας, Λασιθίου, Δράμας, Κοζάνης, Ιωαννίνων και Για την Φθινοπωρινή πατάτα οι Νομοί: Βοιωτίας, Αχαΐ'ας, Ηλείας και Εύβοιας. [7]

11 1.5 Θ ρεπ τ ικ ή α ξία Η πατάτα περιέχει 2,1% πρωτεΐνες και 20,8% υδατάνθρακες. Είναι πλούσια σε βιταμίνες Ο και ϋ. Η διαιτητική σημασία, βέβαια, της πατάτας είναι γνωστή λόγω της μεγάλης διάδοσής της. Εκτός από τη χρήση της στη διατροφή του ανθρώπου και στην κτηνοτροφία χρησιμοποιείται και για βιομηχανικούς σκοπούς για παραγωγή οινοπνεύματος, αμύλου κ.λπ.. Πίνακας 1.1: Περιεκτικότητα συστατικών της θρεπτικής αξίας της πατάτας. ΣΥΣΤΑΤΙΚΟ ΠΕΡΙΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΥΣΤΑΤΙΚΟ ΠΕΡΙΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ Ενέργεια 86 θερμίδες Σίδηρος 0,60 Νερό 79,8 % Νάτριο 3,00 ιτ^ Πρωτεΐνες 2,1 8 Βιταμίνη Α Ίχνη Λίπη 0,1 8 Θειαμίνη (βιτ.βι) 0,10 πι Υδατάνθρακες 17,18 Νιασίνη 0,04 Ασβέστιο 7,0 τηξ Ριβοφλαβίνη 1,50 γγ^ (βιτ.β2) Φώσφορος 53,0 ηιμ Ασκορβικό οξύ 20,00 (βιτ. Ο Κάλιο 407,0, 1.6 ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ ΠΑΤΑΤΑΣ Οι πατάτες, ως προς τον τόπο και το χρόνο παραγωγής, διακρίνονται με κριτήριο τον τόπο καλλιέργειάς τους (Λασιθιώτικες, Ορεστιάδας, Νάξου κλπ) και την εποχή του χρόνου που γίνεται η συγκομιδή τους (ανοιξιάτικες, καλοκαιρινές και φθινοπωρινές πατάτες). Οι ποικιλίες της πατάτας, ως προς το χρώμα τους, καθορίζονται κυρίως από το εξωτερικό χρώμα της φλούδας τους (κίτρινο, καφέ, ροζ, κόκκινο ή μοβ) και το χρώμα της σάρκας τους (κόκκινο, άσπρο, ελαφρά κίτρινο) και σε κάθε περιοχή του κόσμου έχουν αναπτυχθεί - επιλεγεί διαφορετικές ποικιλίες, οι οποίες ευδοκιμούν με τον καλύτερο τρόπο στις κατά τόπους εδαφολογικές και κλιματολογικές συνθήκες. Από τις ποικιλίες της πατάτας που καλλιεργούνται η κυριότερη είναι η κίτρινη πατάτα (με μεγάλους κονδύλους και με ελαφρά [8]

12 κίτρινη σάρκα). Οι κυριότερες ποικιλίες της πατάτας που καλλιεργούνται στην Ελλάδα είναι οι παρακάτω: Kennebec» Είναι μέσης πρωϊμότητας ως όψιμη, με καλή προσαρμογή και εξαιρετικές ιδιότητες αποθήκευσης. Οι κόνδυλοι έχουν σχήμα ελλειπτικό μέχρι επίμηκες, επιφανειακά μάτια και λευκή σάρκα. Η φύτευση πρέπει να γίνεται σε μικρές αποστάσεις (15-25 cm) μεταξύ των φυτών. Είναι ανθεκτική στους A και Y ιούς και στον όψιμο περονόσπορο στο φύλλωμα καθώς και μέτριας ανθεκτικότητας στη μελανή σήψη, στην ξηρή σήψη από φουζάριο, στη σήψη από φόμα, στον καρκίνο και στους ιούς S και X. Χώρες προέλευσης: Αγγλία, Δανία, Καναδάς, Ολλανδία. Αποδόσεις: 2.5 τον. /στρέμμα. Spunta * Είναι μεσοπρώϊμη ποικιλία με πολύ υψηλές αποδόσεις, καλοσχηματισμένους κονδύλους με κίτρινη επιδερμίδα, σάρκα ανοιχτού κίτρινου χρώματος, αβαθή μάτια και ομοιόμορφου μεγέθους. Είναι ανθεκτική στην ξηρασία και έχει υψηλή προσαρμοστικότητα σε θερμά κλίματα. Η ποικιλία αυτή δεν προσβάλλεται από την καρκίνωση, αλλά είναι ευαίσθητη στους νηματώδεις. Είναι σχετικά ευπαθής στον περονόσπορο καθώς επίσης και στον ιό του καρουλιάσματος των φύλλων. Χρειάζεται μέτριες ποσότητες αζωτούχου λίπανσης και φύτευση σε μικρές αποστάσεις μεταξύ των φυτών. Αποδόσεις: τον./στρέμμα. Lis eta > Είναι μια ποικιλία που προήλθε από τη Spunta. Πρώϊμημεσοπρώϊμη ποικιλία με ταχεία κονδυλοποίηση. Έχει μικρή περίοδο ληθάργου που μπορεί να χρησιμοποιηθεί και για φθινοπωρινή καλλιέργεια με πολύ μεγάλες αποδόσεις. Οι κόνδυλοι είναι μεγάλοι, επιμηκείς, ωοειδείς, με ομοιόμορφο σχήμα, ρηχά μάτια, ελαφριά κίτρινη σάρκα, με ωραία κίτρινη επιδερμίδα. Η παραγωγή είναι πολύ υψηλή. Το φύλλωμα έχει καλή ανάπτυξη και πολύ καλή πυκνή κάλυψη του εδάφους. Η Λιζέτα είναι πολύ ανθεκτική στις ιώσεις, ανθεκτική στην ακτινομύκωση, στον περονόσπορο των κονδύλων και στους χρυσονηματώδεις, ενώ είναι ευαίσθητη στη φουζαρίωση και στον περονόσπορο των φύλλων. Λόγω της πρωϊμότητας και της μεγάλης παραγωγής [9]

13 η Λιζέτα προσαρμόζεται εύκολα στις διάφορες κλιματολογικές συνθήκες και τύπους των εδαφών. Απαιτεί πλούσια, όχι όμως και υπερβολική δόση αζωτούχων λιπασμάτων και αραιό φύτεμα λόγω των πολλών κονδύλων. Η Λιζέτα μπορεί να αποθηκευτεί για μεγάλη περίοδο και να αναβλαστάνει γρήγορα μετά από κάψιμο και παγετό. Arran-Banner (λευκόσαρκη) Αγγλική Sebago (λευκόσαρκη) >Αμερικάνικη Majestic (λευκόσαρκη) Αγγλική Marfona (κιτρινόσαρκη) Jaerla (κιτρινόσαρκη)»ολλανδική Michigan Purple (με κοκκινωπή επιδερμίδα) * Αμερικάνικη Jacjueline Lee >Αμερικάνικη Andover >Αμερικάνικη Pike Αμερικάνικη 1.7 Β οτανικοί χαρακτή ρες Η πατάτα είναι δικοτυλήδονο ποώδες φυτό, το οποίο συμπεριφέρεται σαν ετήσιο σε όλες τις περιοχές όπου το φυτό και οι κόνδυλοι καταστρέφονται από παγετό. Καλλιεργείται σαν ετήσιο φυτό με βιολογικό κύκλο από 3-5 μήνες, ανάλογα με την ποικιλία και τις κλιματολογικές συνθήκες. Ως προς το φωτοπεριοδισμό η πατάτα είναι φυτό μεγάλης ημέρας αν και υπάρχουν και ποικιλίες μικρής ημέρας Το φυτό Το φυτό της πατάτας μπορεί να παρουσιάζει αρκετά συμπαγή θαμνώδη ανάπτυξη, αλλά και πολύ ζωηρή με μακρούς βλαστούς. Η τελική ανάπτυξη ελέγχεται από γενετικούς παράγοντες, και επηρεάζεται από τις αποστάσεις φύτευσης. [10]

14 1.7.2 Β λ α σ τ ό ς Το φυτό της πατάτας σχηματίζει δύο ειδών βλαστούς τους υπέργειους και τους υπόγειους βλαστούς. Οι υπέργειοι βλαστοί είναι κυρίως πράσινου χρώματος, μερικοί όμως έχουν ιώδη ή κοκκινωπό χρωματισμό. Στην αρχή της εμφάνισης τους είναι όρθιοι αλλά αργότερα όσο προχωράει η ανάπτυξη και η ηλικία τους διακλαδίζονται, αδυνατίζουν, πέφτουν και αναπτύσσονται προς τα πλάγια σε μήκος εκ. στα πρώτα στάδια της ανάπτυξης τους είναι λείοι και εσωτερικά συμπαγείς, καθώς όμως το φυτό ωριμάζει αναπτύσσονται αυλακώσεις και ραβδώσεις που αποτελούν χαρακτηριστικό της ποικιλίας και τελικά εμφανίζουν χαρακτηριστική γωνιώδη διατομή (συνήθως τετραγωνική) με κενό στο εσωτερικό τους. Οι υπόγειοι βλαστοί (ριζώματα ή στύλωνες) λειτουργούν όπως και οι υπέργειοι, με τη διάφορά ότι κάθε ρίζωμα ή στόλωνας τερματίζει την ανάπτυξη του με τη διόγκωση και το σχηματισμό των κονδύλων. Πιθανόν πάνω στον ίδιο στόλωνα να σχηματιστούν περισσότεροι από ένας κόνδυλοι. Εικόνα 1.1: Υπέργειοι βλαστοί πράσινου χρώματος (στο πάνω μέρος του φυτού) και υπόγειοι βλαστοί (στο κάτω μέρος του φυτού) με σχηματισμό κονδύλων Ρ ίζες Η ρίζα της πατάτας αποτελείται από πολυάριθμα ριζίδια αρκετά ανεπτυγμένα που περιορίζονται κυρίως στο ρόλο της απορρόφησης νερού και θρεπτικών στοιχείων από το [Π]

15 έδαφος. Οι απορροφητικές ρίζες ξεκινούν από τη βάση των βλαστών, οι οποίοι εκφύονται από τους οφθαλμούς (μάτια) που φέρει ο πατατόσπορος ΦΥΛΛΑ Τα φύλλα της πατάτας είναι σύνθετα και αποτελούνται από 7-11 φυλλάρια. Στο μίσχο στη βάση του φύλλου εμφανίζονται φυλλίδια. Τα φυλλάρια έχουν βαθύ πράσινο χρώμα, ελλειπτικό σχήμα και φέρουν χνούδι. Τα πράσινα μέρη του φυτού (φύλλα, βλαστοί, καρποί, κόνδυλοι) είναι δηλητηριώδη λόγω της σολανίνης που περιέχουν. Εικόνα 1.2: Φύλλα και φυλλάρια της πατάτας. [12]

16 Εικόνα 1.3: Ολοκληρωμένο φυτό πατάτας. Διακρίνουμε καθαρά τις ρίζες, τους βλαστούς και τα φύλλα Ά ν θη Τα άνθη φέρονται σε ταξιανθίες που έχουν μακρύ άξονα και οι οποίες φύονται στη μασχάλη του τελευταίου φύλλου κάθε βλαστού. Το άνθος είναι ερμαφρόδιτο, με χρώμα λευκοϊώδες ή ιώδες ή μπλε ή υποκίτρινο. Η επικονίαση γίνεται κυρίως με τον αέρα. Εικόνα 1.4: Άνθος πατάτας [13]

17 1.7.6 ΚΟΝΔΥΛΟΙ Το φαγώσιμο μέρος του φυτού είναι οι κόνδυλοι οι οποίοι μορφολογικά είναι σαρκώδεις βλαστοί με οφθαλμούς ή μάτια στους άξονες των ουλών των φύλλων. Οι κόνδυλοι είναι υπόγειοι βλαστοί οι οποίοι με την διεργασία της κονδυλοποίησης σχηματίζουν τη γνωστή πατάτα. Μπορεί να είναι σφαιρικοί, επιμήκεις, ωοειδής, ανάλογα με την ποικιλία. Το χρώμα της επιδερμίδας του κονδύλου μπορεί να είναι λευκοκίτρινο, κοκκινωπό, ιώδες, πορφυρό. Η σάρκα των κονδύλων επίσης διαφέρει ως προς το χρωματισμό και μπορεί να είναι λευκή, κίτρινη ή ενδιάμεσου χρωματισμού ανάλογα με την ποικιλία. Εικόνα 1.5: Κόνδυλος της πατάτας 1.8 ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΜΟΣ ΓΕΝΙΚΑ Η πατάτα μπορεί να πολλαπλασιαστεί αγενώς και εγγενώς. Ο αγενής τρόπος πολλαπλασιασμού αφορά στη χρησιμοποίηση κονδύλων και σε ορισμένες περιπτώσεις στη χρησιμοποίηση μοσχευμάτων, μικροφυταρίων και μικροκονδύλων. Ο εγγενής τρόπος πολλαπλασιασμού αφορά στη χρησιμοποίηση βοτανικού σπόρου προερχόμενο από τη γονιμοποίηση των ανθέων. Ο βοτανικός σπόρος αναφέρεται στη διεθνή βιβλιογραφία ως TPS (True Potato Seed) για διάκριση από τους σποροκονδύλους. Από τους [14]

18 παραπάνω τρόπους πολλαπλασιασμού, στις αναπτυγμένες χώρες κατά αποκλειστικότητα αλλά και στις υπό ανάπτυξη χώρες σχεδόν πάντα εφαρμόζεται η φύτευση των κονδύλων. Τα μοσχεύματα, τα μικροφυτάρια και οι μικροκόνδυλοι χρησιμοποιούνται μόνο για τον αναπολλαπλασιασμό ή τη διατήρηση του υλικού βελτιωτή για την εξυπηρέτηση βελτιωτικών προγραμμάτων ή για τον ταχύ αναπολλαπλασιασμό ελεγμένου για ιώσεις (virus tested) υλικού ή για τον ταχύ αναπολλαπλασιασμό και την παραγωγή elite υλικού κατά τα πρώτα στάδια της σποροπαραγωγικής διαδικασίας από υλικό αναφοράς ή για τη διατήρηση και ανταλλαγή ελεγμένου για ιώσεις υλικού αναφοράς (virus tested nuclear stock material) ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΜΟΣ ΜΕ ΚΟΝΔΥΛΟΥΣ (ΠΑΤΑΤΟΣΠΟΡΟΣ) Η πατάτα πολλαπλασιάζεται αγενώς με κονδύλους τους οποίους ονομάζουμε πατατόσπορο. Για την παραγωγή της πατάτας που θα διατεθεί στο εμπόριο χρησιμοποιείται ο πιστοποιημένος πατατόσπορος. Ο πιστοποιημένος προέρχεται από τον βασικό πατατόσπορο. Τόσο ο πιστοποιημένος όσο και ο βασικός πατατόσπορος παράγονται κάτω από την επίβλεψη κρατικών οργάνων ελέγχου. [15]

19 ΠΟΙΟΤΗΤΑ Π AT ΑΤΟΣΠΟΡΟ Υ Η ποιότητα του πατατόσπορου παίζει καθοριστικό ρόλο στην παραγωγή. Αυτή καθορίζεται από την υγιεινή κατάσταση, τη φυσιολογική ηλικία και το μέγεθος του πατατόσπορου καθώς επίσης και από την ανάπτυξη των φύτρων και την ποικιλία. ΥΓΙΕΙΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΑΤΑΤΟΣΠΟΡΟΥ Ο πατατόσπορος που θα χρησιμοποιηθεί θα πρέπει να είναι απαλλαγμένος από εχθρούς και ασθένειες και ιδιαίτερα από παθογόνα τα οποία δεν υπάρχουν στο έδαφος του παραγωγού. Ο επίσημα πιστοποιημένος πατατόσπορος πρέπει να είναι απαλλαγμένος από ασθένειες και εχθρούς, ενώ αυτός που δεν είναι πιστοποιημένος είναι πιθανόν να φέρει ασθένειες και εχθρούς που απαντώνται στην περιοχή της παραγωγής του. ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ Η κατάσταση που βρίσκεται ο πατατόσπορος, όσον αφορά τα στάδιο του φυτρώματος τη στιγμή της φύτευσης, παίζει σημαντικό ρόλο στην τελική απόδοση της καλλιέργειας. Η φυσιολογική ηλικία του πατατόσπορου και η μεταχείριση του μερικές εβδομάδες πριν από τη φύτευση επηρεάζουν σημαντικά την ταχύτητα φυτρώματος και τον αριθμό, την ζωηρότητα και το ρυθμό ανάπτυξης των βλαστών, με σοβαρές επιπτώσεις στον αριθμό και το μέγεθος των παραγομένων κονδύλων. Από τη στιγμή που συγκομίζεται ο πατατόσπορος περνά από τέσσερις φάσεις ή περιόδους, διαφοροποιημένες από πλευράς φυσιολογικής ανάπτυξης. Οι φάσεις ή περίοδοι αυτές είναι: I. η περίοδος του λήθαργου II. η περίοδος της επικράτησης της κορυφής III. η περίοδος του κανονικού φυτρώματος IV. η περίοδος των λεπτών φύτρων I. ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΛΗΘΑΡΓΟΥ Είναι η περίοδος αμέσως μετά τη συγκομιδή, κατά την οποία ο κόνδυλος δεν παρουσιάζει κανένα σημάδι ανάπτυξης φύτρων. Η διάρκεια του λήθαργου εξαρτάται από: [16]

20 την ποικιλία τη θερμοκρασία το βαθμό ωρίμανσης κατά τη συγκομιδή τα τραύματα που φέρουν οι κόνδυλοι II. ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΕΠΙΚΡΑΤΗΣΗΣ ΤΗΣ ΚΟΡΥΦΗΣ Είναι η περίοδος που ακολουθεί αυτή του λήθαργου κατά τη διάρκεια της οποίας αρχίζει το φύτρωμα και συνήθως αναπτύσσεται ένα μόνο φύτρο (το κορυφαίο), κάτι που είναι ανεπιθύμητο. Το φαινόμενο αυτό συμβαίνει όταν οι κόνδυλοι έχουν αποθηκευθεί σε θερμοκρασία 5-15 C. Αυτό μπορεί να αποφευχθεί με δύο τρόπους. Πρώτον με απομάκρυνση του κορυφαίου φύτρου και τοποθέτηση των κονδύλων σε ιδανικές συνθήκες για φύτρωμα και δεύτερον με προβλάστηση του πατατόσπορου. III. ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΚΑΝΟΝΙΚΟΥ ΦΥΤΡΩΜΑΤΟΣ Ο πατατόσπορος βρίσκεται στην άριστη περίοδο φυτρώματος όταν ένας αριθμός ματιών (3-6 ανά κόνδυλο) αρχίζουν να φυτρώνουν. Η φάση αυτή του κανονικού φυτρώματος μπορεί να διαρκέσει για μερικούς μήνες. IV. ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΛΕΠΤΩΝ ΦΥΤΡΩΝ Είναι η περίοδος που ακολουθεί αυτή του κανονικού φυτρώματος, κατά την οποία από τον πατατόσπορο εκβλαστάνουν λεπτά και αδύνατα φύτρα, που έχουν την τάση να διακλαδίζονται. Οι κόνδυλοι φαίνονται ζαρωμένοι εξαντλημένοι και φυσιολογικά ηλικιωμένοι. Άριστη φυσιολογική ηλικία για φύτρωμα και υψηλή παραγωγή είναι η περίοδος του κανονικού φυτρώματος. Φύτευση πριν από το στάδιο αυτό, προς το τέλος της περιόδου του λήθαργου, έχει ως αποτέλεσμα τόσο την καθυστέρηση του φυτρώματος όσο και την αργή ανάπτυξη του φυλλώματος. Εάν η φύτευση γίνει την περίοδο επικράτησης της κορυφής οδηγεί στην ανάπτυξη ενός ή δύο μόνο δυνατών στελεχών με αποτέλεσμα το σχηματισμό περιορισμένου αριθμού κονδύλων. Φύτευση κατά το τέλος της κανονικής περιόδου ή αρχές της περιόδου των λεπτών φύτρων έχει ως αποτέλεσμα τον σχηματισμό αρκετών αλλά λεπτών βλαστών. [17]

21 ΤΕΜΑΧΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΠΑΤΑΤΟΣΠΟΡΟΥ Ο τεμαχισμός του πατατόσπορου, όταν γίνεται κατά το τέλος της περιόδου του λήθαργου ή στην περίοδο της επικράτησης της κορυφής, διεγείρει την ανάπτυξη των φύτρων και αυξάνει τον αριθμό των ματιών από τα οποία αρχίζουν να αναπτύσσονται φύτρα. Γενικώς, ο τεμαχισμός του πατατόσπορου, παρά τα μειονεκτήματα του εφαρμόζεται σε πολλές περιοχές. Τα μειονεκτήματα του τεμαχισμένου πατατόσπορου είναι η μετάδοση ασθενειών (ιώσεων, βακτηριώσεων) κατά το κόψιμο και η είσοδος παθογόνων από τις πληγές με αποτέλεσμα το σάπισμα. Προληπτικά αυτά τα μειονεκτήματα μπορούν να αποφευχθούν με απολύμανση των μαχαιριών κατά το κόψιμο και με κάλυψη των πληγών με ένα μυκητοκτόνο. Κατά τον τεμαχισμό η τομή να μην ολοκληρώνεται αλλά θα πρέπει να μένει 1 εκ περίπου άκοπο τμήμα προς τη βάση του κονδύλου. Στη συνέχεια οι κόνδυλοι τοποθετούνται για 2 περίπου εβδομάδες σε θερμοκρασία C και σχετική υγρασία (ΣΥ) 85%. Κατόπιν αφού τα τεμάχια διαχωριστούν φυτεύονται στ χωράφι. Εάν ο τεμαχισμός δεν μπορεί να γίνει όπως περιγράφεται παραπάνω τότε είναι προτιμότερο να γίνει πριν τη φύτευση. Ο τεμαχισμός εφαρμόζεται κυρίως σε μεγάλους κονδύλους. Εάν ο πατατόσπορος είναι μικρού μεγέθους προτιμάται να φυτεύεται ολόκληρος. Εάν γίνεται κοπή του πατατόσπορου τότε αυτός πρέπει να κόβεται κατά μήκος (όταν μοιράζεται στα δύο) ώστε και τα δύο τεμάχια να φέρουν κορυφαίους οφθαλμούς. ΠΡΟΒΑΑΣΤΗΣΗ ΤΟΥ ΠΑΤΑΤΟΣΠΟΡΟΥ Η προβλάστηση οδηγεί σε πρώιμο φύτρωμα, σε πρώιμη παραγωγή, γρήγορη ανάπτυξη, γρήγορη έναρξη κονδυλοποίησης και αύξηση της παραγωγής. Στην προβλάστηση διακρίνουμε τρεις κατηγορίες ανάπτυξης φύτρων: I. φύτρα πολύ καλά αναπτυγμένα, μήκους 2 εκ. περίπου που αναπτύχθηκαν σε διάχυτο φως II. φύτρα ζωηρά και καλά αναπτυγμένα, μήκους 1-2 εκ. που αναπτύχθηκαν σε ανοιχτό χώρο III. φύτρα εμφανώς αναπτυγμένα με μήκος λίγα χιλιοστά Η χρήση πατατόσπορου με προβλαστημένα κοντά και δυνατά φύτρα, μήκους 2 εκ., θα δώσει τα καλύτερα αποτελέσματα. Προϋπόθεση είναι η προσεκτική φύτευση με το χέρι. Ο [18]

22 χρόνος που απαιτείται για το σχηματισμό καλά αναπτυγμένων και ζωηρών φύτρων σε πατατόσπορο που είναι στην περίοδο του κανονικού φυτρώματος είναι 4-6 εβδομάδες. Εικόνα 1.7: Προβλαστημένοι πατατόσποροι με κοντά και δυνατά φύτα. Μέθοδοι προβλάστησηζ: Για σωστή προβλάστηση οι κόνδυλοι εκτίθενται σε φως ημέρας και χαμηλή σχετικά θερμοκρασία (20 Θ) και κατά προτίμηση σε φωτεινή σκιά για σκληραγώγηση των βλαστών. Φως και αερισμός είναι αναγκαία για τη σκληραγώγηση των νεαρών βλαστών και αποφυγή υπερβολικής ανάπτυξης. Συνήθως εκτίθενται σε τελάρα σε ένα στρώμα κατά προτίμηση. Προβλάστηση μπορεί να γίνει και στο ύπαιθρο υπό σκιά (διάχυτο φως) με τον πατατόσπορο σε λεπτά στρώματα στο έδαφος, σε τελάρα ή σε διάτρητα σακιά. Εάν οι κόνδυλοι πριν την προβλάστηση εμφανίσουν το φαινόμενο της κυριαρχίας του κορυφαίου βλαστού, τότε οι βλαστοί αυτοί πριν από οποιαδήποτε άλλη εργασία θα πρέπει να αφαιρούνται. Όταν ο πατατόσπορος φθάσει στα χέρια τον γεωργού με μεγάλα άσπρα φύτρα, βρίσκεται όμως στο στάδιο του "κανονικού" φυτρώματος, αυτά θα πρέπει να αφαιρούνται και να τοποθετείται ο σπόρος για μερικές ημέρες σε Θερμοκρασία Θ πριν το φύτεμα. Εάν όμως ο πατατόσπορος είναι φυσιολογικά ηλικιωμένος και εξαντλημένος και τα φύτρα άρχισαν να διακλαδίζονται, τότε αυτά δεν αφαιρούνται αλλά φυτεύονται ως έχουν, και μάλιστα σε μικρό βάθος στο έδαφος. Αντίθετα, εάν ο σπόρος φθάσει στο γεωργό χωρίς να φαίνεται καμιά ανάπτυξη των φύτρων, τότε δεν πρέπει να φυτεύεται αλλά να απλώνεται σε λεπτό στρώμα ή όπως είναι στα σακιά να τοποθετείται για μερικές ημέρες σε θερμοκρασία Θ ώστε να διεγερθεί η [19]

23 ανάπτυξη των φύτρων. Μόλις "ξυπνήσουν" τα μάτια μπορεί να φυτευτεί. Εάν υπάρχουν τεχνικές δυσκολίες στη φύτευση μετά το ξύπνημα τότε θα πρέπει ο πατατόσπορος να απλωθεί στο φως ή τα σακιά να μεταφερθούν και να απλωθούν στο φως, ώστε τα φύτρα τα οποία Θα συνεχίζουν να αναπτύσσονται να είναι κοντά και δυνατά. ΠΟΣΟΤΗΤΑ ΠΑΤΑΤΟΣΠΟΡΟΥ Η ποσότητα του πατατόσπορου που θα φυτευτεί εξαρτάται από το μέγεθος του σπόρου (βάρος κονδύλου) και από το κόστος του σπόρου σε σύγκριση με την αξία των πατατών που θα παραχθούν. ΜΕΓΕΘΟΣ ΠΑΤΑΤΟΣΠΟΡΟΥ Η απόδοση της καλλιέργειας έχει περισσότερο σχέση με τον αριθμό των παραγόμενων βλαστών παρά με το μέγεθος του σπόρου. Το μέγεθος του σπόρου επηρεάζεται από την ποικιλία και τις αποστάσεις φύτευσης. Ο μεγάλος σπόρος δίδει πρωιμότητα στο φύτρωμα και στην καλλιέργεια καθώς επίσης και ο αριθμός των κονδύλων ανά φυτό είναι μεγαλύτερος. Το μέγεθος του κονδύλου δεν θα πρέπει να είναι μικρότερο από 30 gr διότι μειώνονται οι αποδόσεις ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΜΟΣ ΜΕ ΜΟΣΧΕΥΜΑΤΑ Τα μοσχεύματα αποτελούν συνήθη τρόπο αγενούς πολλαπλασιαμού για πολλά φυτά, αλλά στην περίπτωση της πατάτας, η χρησιμοποίηση κονδύλων έχει εκτοπίσει από την καθημερινή πρακτική κάθε άλλο τρόπο αγενούς πολλαπλασιασμού. Παρά ταύτα σε ορισμένες χώρες τα μοσχεύματα χρησιμοποιούνται για τον αναπολλαπλασιασμό υλικού βελτιωτή ή υλικού ελεγμένου για ιώσεις κατά τα πρώτα στάδια της σποροπαραγωγικής διαδικασίας (elite υλικό). Η μέθοδος αυτή αφορά στη χρήση : I. επάκριων μοσχευμάτων βλαστών, II. γονάτων συνθέτων φύλλων, III. μοσχευμάτων βλαστών ενός απλού φύλλου, IV. μοσχευμάτων φύτρων. [20]

24 I. ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΜΟΣ ΜΕ ΕΠΑΚΡΙΑ ΜΟΣΧΕΥΜΑΤΑ Η τεχνική αυτή συνίσταται στο σχηματισμό μητρικής φυτείας από ελεγμένους κονδύλους, οι οποίοι προβλαστάνουν σε ημισκιά και φυτεύονται σε ρηχό υπόστρωμα σε φυτοδοχεία ή στον αγρό σε μεγάλες αποστάσεις (0,60 m X 1 m), αφού αφαιρεθεί το επάκριο φύτρο για την εκβλάστηση όσο το δυνατό περισσοτέρων πλαγίων οφθαλμών και το σχηματισμό πολυστέλεχων φυτών. Όταν τα στελέχη φτάσουν τα cm, κορφολογούνται ( αφαιρούνται 2-3 cm κορυφής) και προκαλείται η έκπτυξη πλαγίων βλαστών από τις μασχάλες των φύλλων. Μετά από ημέρες οι πλάγιοι βλαστοί είναι έτοιμοι για τη λήψη μοσχευμάτων και αυτό γίνεται ανά 15 ημέρες. Ριζοπότισμα με αζωτούχα λιπάσματα αυξάνουν την παραγωγικότητα των μητρικών φυτών σε μοσχεύματα, ενώ ο φώσφορος διευκολύνει τη γρήγορη ριζοβολία των μοσχευμάτων γι αυτό μετά το κορυφολόγημα και μετά από κάθε συγκομιδή γίνεται ριζοπότισμα με πλήρες λίπασμα ή με διάλυμα 10 gr ανά λίτρο νερού σε 150 cc ανά φυτό. Στη συνέχεια εμβαπτίζονται τα μοσχεύματα σε διάλυμα ορμόνης ριζοβολίας (IBA) Αφού αφαιρεθούν τα φύλλα της βάσης χωρίς να καταστραφεί ο αντίστοιχος οφθαλμός και στρωματώνονται σε ελαφράς σύστασης ΡΗ 5,6-7,0 αποστειρωμένο υπόστρωμα σε διαστάσεις φύτευσης 5x5 cm και βάθος φύτευσης περί τα 4 cm χωρίς να καλύπτεται ο οφθαλμός της βάσης από το υπόστρωμα. Το υπόστρωμα ύψους 8-10 cm επιστρώνεται σε στρώση χαλίκων 5 cm πάχους με παρεμβολή δικτυωτού πλαστικού πλέγματος (οπές 2 cm x 2 cm ). Προ της αποκοπής των μοσχευμάτων, τα μητρικά φυτά ψεκάζονται με διάλυμα 10% παστεριωμένου γάλακτος (ή σκόνη γάλακτος) για αποφυγή μηχανικής διάδοσης ιώσεων ενώ παράλληλα τα μαχαιρίδια απολυμαίνονται όταν τελειώνει το κάθε φυτό, με εμβάπτιση 10% διάλυμα χλωρίνης επί 1 λεπτό και ξέπλυμα με καθαρό νερό (ή ασβεστόνερο για 30 ). Η χρησιμοποίηση της ορμόνης ριζοβολίας προωθεί τη ριζοβολία και οι ρίζες εκπτύσσονται 2-3 ημέρες νωρίτερα και σε μεγαλύτερο αριθμό. Συχνές ελαφρές αρδεύσεις ακολουθούν τη στρωμάτωση των μοσχευμάτων και προτιμάται ο ψεκασμός με μπεκ υδρονέφωσης. Αν χρησιμοποιηθεί ορμόνη ριζοβολίας, η πρώτη άρδευση γίνεται 3 ώρες μετά την φύτευση για να μην αποπλυθεί η ορμόνη και απορροφηθεί στους ιστούς. [21]

25 Σκίαση των στρωματωμένων μοσχευμάτων διευκολύνει την καλή ανάπτυξη μέσω μείωσης της διαπνοής. Μετά από ημέρες τα μοσχεύματα είναι έτοιμα για μεταφύτευση. Προ της μεταφύτευσης γίνεται διαλογή και απορρίπτονται τα μοσχεύματα που είτε έχουν αδύνατο ριζικό σύστημα ή είναι υπερώριμο ή έχει ήδη σχηματίσει στόλωνες ή και κονδύλους ή έχει συμπτώματα προσβολής από παθογόνα ή έχει σχηματίσει κονδύλους χωρίς ρίζες. Τα έρριζα μοσχεύματα μεταφυτεύονται είτε σε νέα φυτοδοχεία για να σχηματίσουν νέα μητρικά φυτά ή στον αγρό σε κανονική φύτευση 60 ου χ 20 αυ για παραγωγή σποροκονδύλων. Ριζοπότισμα με 5 μ ανά λίτρο νερού, για μεταφύτευση σε φυτοδοχεία ή αντίστοιχη βασική λίπανση στον αγρό, διευκολύνει την ανάπτυξη πλούσιου ριζικού συστήματος και την καλύτερη ανάπτυξη του φυτού. Ένα έως δύο παραχώματα στον αγρό διευκολύνουν το σχηματισμό αυξημένου αριθμού στολώνων και το σχηματισμό αντίστοιχου αριθμού κονδύλων. Κάθε φυτό μπορεί να δώσει ^ κονδύλων. Οι κόνδυλοι που προέρχονται από φύτευση μοσχευμάτων στον αγρό μπορεί να είναι κακοσχηματισμένοι αλλά όταν φυτευτούν δίδουν κονδύλους κανονικής εμφάνισης και σχήματος. II. ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΜΟΣ ΜΕ ΜΟΣΧΕΥΜΑΤΑ ΕΝΟΣ ΣΥΝΘΕΤΟΥ ΦΥΛΛΟΥ Η τεχνική αυτή αφορά στην πυκνή φύτευση μοσχευμάτων-γονάτων που περιέχουν ένα σύνθετο φύλλο και ένα οφθαλμό από τον οποίο αναμένουμε το σχηματισμό ενός κονδύλου. Τα μοσχεύματα λαμβάνονται από ώριμα φυτά και όχι νεαρά (διότι τείνουν να δίδουν νέο βλαστό), ούτε γηρασμένα φυτά τα οποία ή δεν δίδουν κονδύλους ή δίδουν μικρούς κονδύλους. Φυσιολογικά ώριμα φυτά έχουμε όταν στην πρώτη φάση της ανάπτυξης βρίσκονται σε συνθήκες μεγάλης ημέρας και στη συνέχεια ωριμάζουν σε συνθήκες μικρής ημέρας κατάλληλες για κονδυλοποίηση οπότε και λαμβάνονται τα μοσχεύματα. Από κάθε στέλεχος απορρίπτονται τα γόνατα της κορυφής και της βάσης και τα υπόλοιπα στρωματώνονται σε ελαφρό υπόστρωμα πάχους απ καλυπτόμενου του οφθαλμού, σε πυκνή φύτευση (αποστάσεις 10 αη χ 5 αη). [22]

26 Κατάλληλη θερμοκρασία επώασης των μοσχευμάτων είναι 20 C. Μετά από μία εβδομάδα αρχίζει η κονδυλοποίηση και σε ημέρες από τη στρωμάτωση, όποτε νεκρώνονται τα φύλλα, συγκομίζονται οι κόνδυλοι οι οποίοι έχουν μικρό μέγεθος (διαμέτρου 0,5-1 cm και βάρος 1-1,5 gr). Η απόδοση είναι συνήθως κόνδυλοι ανά m2. Οι μικροί αυτοί κόνδυλοι όταν φυτευτούν συνήθως δίδουν μονοστέλεχα φυτά που αποδίδουν περίπου τα 500 gr ανά φυτό. III.ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΜΟΣ ΜΕ ΜΟΣΧΕΥΜΑΤΑ ΕΝΟΣ ΑΠΛΟΥ ΦΥΛΛΟΥ Η τεχνική αυτή είναι παρόμοια με την προηγούμενη, αλλά τα μητρικά φυτά συνήθως από μοσχεύματα από μικροφυτάρια παραγμένα in vitro ή σπορόφυτα από TPS τα οποία όταν αποκτήσουν 5-6 φύλλα, αποκόπτονται από το σημείο πάνω από τον οφθαλμό της βάσης για να σχηματιστεί από αυτόν νέος βλαστός. Ο αποκομμένος βλαστός τεμαχίζεται σε γόνατα με τομή στο μέσο των μεσογονατίων και γίνεται στρωμάτωση των μονοφθαλμικών μοσχευμάτων. Κάθε μητρικό φυτό δίνει νέους βλαστούς έτοιμους για αποκοπή κάθε ημέρες για 2-10 φορές υποβοηθούμενο με ψεκασμούς 2-3 ημερών πριν την αποκοπή με πλήρες διαφυλλικό λίπασμα. Τα πρώτα νεαρά έρριζα φυτά μπορούν να αποτελέσουν υλικό για πολλαπλασιασμό των μητρικών φυτών ή να μεταφυτευτούν στον αγρό για παραγωγή κονδύλων. Μετά από κάθε συγκομιδή μοσχευμάτων γίνεται υδρολίπανση των μητρικών φυτών με πλήρες λίπασμα ή 5% διάλυμα σε δόσεις 50cc ανά φυτό. Η θερμοκρασία ανάπτυξης των μητρικών φυτών C και η μεγάλη φωτοπερίοδος είναι κατάλληλες για ταχεία ανάπτυξη. Τα μοσχεύματα εμβαπτίζονται σε ορμόνη ριζοβολίας (IBA) για 10 και στρωματώνονται όπως και στην περίπτωση των μοσχευμάτων των σύνθετων φύλλων σε πυκνή φύτευση (4 cm x 4 cm αποστάσεις φύτευσης). Συχνές αρδεύσεις ή καλύτερα υδρονέφωση και θερμοκρασίες C ευνοούν τη ριζοβολία και σε ημέρες τα φυτά είναι έρριζα με 3-4 φύλλα, έτοιμα για μεταφύτευση στον αγρό. Τα φυτά αυτά είναι μονοστέλεχα και συνήθως δίνουν παραγωγή gr ανά φυτό (6-10 κόνδυλοι). [23]

27 IV. ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΜΟΣ ΜΕ ΜΟΣΧΕΥΜΑΤΑ ΦΥΤΡΩΝ Υγιείς μητρικά κόνδυλοι μετά τη ληθαργική φάση διατηρούνται σε ημισκιά για εκβλάστηση. Όταν τα φύτρα φτάσουν τα 3 cm μήκους αποκόπτεται ο ακραίος οφθαλμός για να δημιουργηθεί πλάγια βλάστηση. Μετά την αποκοπή του ακραίου οφθαλμού, βυθίζονται οι κόνδυλοι σε διάλυμα γιββερελικού οξέος (GA3) για να επιταχυνθεί η αύξηση των φύτρων. Στη συνέχεια ή αποκολλώνται τα φύτρα από τη βάση τους με περιστροφή ή αποκόπτονται στο δεύτερο ή τρίτο μεσογονάτιο από τη βάση αν θέλουμε να έχουμε και άλλη συγκομιδή. Συνήθως λαμβάνονται 2-3 συγκομιδές. Τα αποκομμένα φύτρα τεμαχίζονται σε μοσχεύματα τα οποία πρέπει να έχουν τουλάχιστον έναν οφθαλμό και 2-3 ριζικές καταβολάδες. Στη συνέχεια τα μοσχεύματα στρωματώνονται σε τελάρα με ρηχό υπόστρωμα με τον άνω οφθαλμό εκτός υποστρώματος και τα τελάρα διατηρούνται σε θάλαμο υδρονέφωσης για 15 ημέρες, οπότε τα νεαρά φυτά ψεκάζονται με πλήρες διαφυλλικό λίπασμα και μεταφυτεύονται στο έδαφος. Στο έδαφος γίνεται υδρολίπανσημε 5 % διάλυμα αν δεν έχει προηγηθεί ανάλογη βασική λίπανση και ακολουθούν παραχώματα και όλοι οι χειρισμοί κανονικών πατατούκων. Τα φυτά αυτά συνήθως δίνουν μέση παραγωγή gr ανά φυτό ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΜΟΣ ΜΕ Μ1ΚΡΟΦΥΤΑΡ1Α Ως μικροφυτάρια θεωρούμε τα φυτά τα οποία έχουν αναπτυχθεί υπό ασηπτικές συνθήκες σε ειδικά θρεπτικά διαλύματα (in vitro culture). [24]

28 Εικόνα 1.8: Μικροφυτάρια (in vitro). Η τεχνική του αγενούς αυτού τρόπου πολλαπλασιασμού λέγεται μικροπολλαπλασιαμός και αφορά είτε σε ανάπτυξη πολύ μικρών ιστών (0,3-1 mm) ονομαζόμενων ακραίων μεριστωμάτων ή κορυφών βλαστών ή συνηθέστατα σε καλλιέργεια γονάτων που λαμβάνονται από τεμαχισμό μικροφυταρίων με τομή στο μέσο των μεσογονατίων τους. Η πρώτη τεχνική ανάπτυξης των ακραίων μεριστωμάτων χρησιμοποιείται κύρια για την ένταξη του φυτικού υλικού από μη ασηπτικές σε ασηπτικές συνθήκες αλλά προπάντων για τον καθαρισμό φυτικού υλικού από παθογόνα και ιδιαίτερα από ιώσεις αλλά και για πολύ ειδικές περιπτώσεις όπως σε πειράματα κρυοδιατήρησης. Η δεύτερη τεχνική πολλαπλασιασμού με γόνατα χρησιμοποιείται για αναπολλαπλασιασμό του ευρισκόμενου ήδη in vitro υλικού για διάφορους σκοπούς όπως εξυπηρέτηση βελτιωτικών προγραμμάτων ή διατήρηση υλικού βελτιωτή ή παραγωγή Elite I πολλαπλασιαστικού υλικού κατά τη σύγχρονη σποροπαραγωγική διαδικασία ή για αναπολλαπλασιασμό και έλεγχο υλικού κατά τη διάρκεια της διαδικασίας καθαρισμού από παθογόνα ή για διατήρηση έτοιμου για χρήση ελεγμένου για ιώσεις μητρικού υλικού. Οι δυνατότητες αναπολλαπλασιασμού με καλλιέργεια γονάτων μικροφυταρίων in vitro είναι θεωρητικά απεριόριστες καθ όσον ανά ημέρες από την εγκατάσταση της καλλιέργειας in vitro έχουμε 5-10πλασιασμό των φυταρίων και με τους μέτριους [25]

29 υπολογισμούς του 5πλασιασμού ανά 20ήμερο, ένα γόνατο με συνεχείς αναπολλαπλασιαμούς ανά 20ήμερο, σε ένα έτος μπορεί θεωρητικά 3,5 τρισεκατομμύρια φυτάρια. Όπως είναι φυσικό οι τεράστιες αυτές δυνατότητες μικροπολλαπλασιασμού της πατάτας έλυσαν βασικά προβλήματα που αφορούσαν στην απομόλυνση υλικού και τον ταχύ αναπολλαπλασιασμό του κατά τη διάρκεια ενός βελτιωτικού προγράμματος ή για διατήρηση και ανταλλαγή γενετικού υλικού ή για τις ανάγκες της σύγχρονης σποροπαραγωγικής βιομηχανίας όπου οι τεχνικές αυτές αποτελούν την αιχμή εκσυγχρονισμού και αποτελούν ρουτίνα πλέον σε τέτοιες σύγχρονες επιχειρήσεις. Ως πλέον κατάλληλο βασικό θρεπτικό διάλυμα γενικά για καλλιέργεια διαφόρων ιστών πατάτας in vitro χρησιμοποιείται το MS διάλυμα τροποποιημένο για τις διάφορες χρήσεις ως προς την περιεκτικότητα σε σακχαρόζη και με προσθήκη ή όχι ρυθμιστικών της αύξησης ουσιών. Για την καλλιέργεια γονάτων in vitro, MS διαλύματα με περιεκτικότητα σε σακχαρόζη 3-5% ημιστέρεα ή υγρά, με ΡΗ 5,7-5,8 και σε δόσεις 2-2,5 cc ανά φυτάριο θεωρούνται ως τα πλέον κατάλληλα για όλες τις ποικιλίες. Στα υγρά διαλύματα η ανάπτυξη επιτυγχάνεται σε σύγκριση με τα ημιστερεά αλλά απαιτείται η ύπαρξη κατάλληλων συστημάτων υποστήριξης εντός των containers για να αναπτυχθεί το πνίξιμο το μικρογονάτων. Οι καλλιέργειες γονάτων in vitro μετά την εγκατάσταση του υλικού επωάζονται σε ειδικούς θαλάμους σε συνθήκες ευνοϊκές για την ανάπτυξη που είναι συνήθως θερμοκρασία C, φωτοπερίοδος 16 ώρες και ένταση φωτισμού Lux. Από τη τρίτη μέχρι τη τέταρτη ημέρα μετά την εγκατάσταση των γονάτων γίνονται εμφανείς οι καταβολές ριζών στο κάτω άκρο τους και η έκπτυξη του οφθαλμού που δίνει τελικά μονοστέλεχα φυτά με απλά φυλλάρια και αριθμό 5-10 γονάτων εντός ημερών αναλόγως των συνθηκών επώασης. Τα μικροφυτάρια είναι πράσινα και φωτοσυνθετικά ενεργά μέχρι και 50 ημέρες-2 μήνες παραμονή τους στο ίδιο διάλυμα για τις παρακάτω συνθήκες επώασης, επιτρέπει την καλή διατήρησή τους για αναπολλαπλασιασμό, ενώ η στη συνέχεια παραμονή τους στο διάλυμα οδηγεί στη γήρανσή τους που εκδηλώνεται με εξασθένιση του πράσινου χρωματισμού, τη δημιουργία πολλαπλών διακλαδώσεων, τη φυλλόπτωση και πολλές φορές το σχηματισμό μικροκονδύλων. Μικροφυτάρια με 4-6 γόνατα και πλούσιο ριζικό σύστημα είναι τα πλέον κατάλληλα για μεταφύτευση σε μη ασηπτικές συνθήκες. Πρέπει να αποφεύγεται η μεταφύτευση νεαρότερων φυταρίων διότι συνήθως είναι δυσκολότερης προσαρμογής και το ριζικό τους [26]

30 σύστημα λεπτό και όχι καλά ανεπτυγμένο, όπως επίσης να αποφεύγεται η χρησιμοποίηση μεγάλης ηλικίας φυταρίων διότι έχουν δυσκολία στο διαχωρισμό τους κατά την απόληψη από το διάλυμα όπου έχουν διαπλακεί οι ρίζες μεταξύ τους όπως και τα υπέργεια μέρη. Προ της μεταφύτευσης τα μικροφυτάρια πλένονται επαρκώς με καθαρό νερό, για να απομακρυνθούν τα υπολείμματα του θρεπτικού διαλύματος και στη συνέχεια φυτεύονται σε ελαφράς συστάσεως υπόστρωμα σε θάλαμο προσαρμογής ή στο έδαφος. Αμέσως μετά τη μεταφύτευση και για διάστημα 8-10 ημερών λαμβάνεται μέριμνα για την αποφυγή ξήρανσης του μικροφυταρίου ή με πυκνές ελαφρές αρδεύσεις ή με διατήρηση σε θάλαμο υδρονέφωσης. Κάθε μικροφυτάριο αναπτυσσόμενο εξελίσσεται σε κανονικό φυτό πατάτας συνήθως με μόνο ένα κεντρικό στέλεχος με πλευρικές διακλαδώσεις λεπτότερες συνήθως των φυτών εκ κονδύλων, που μπορεί αναλόγως των συνθηκών καλλιέργειας να δώσει παραγωγή gr ή και περισσότερο. Η διαφορά των φυτών που προέρχονται από μικροφυτάρια και αυτών από κονδύλους πέραν του πάχους των βλαστών και του αριθμού των στελεχών επεκτείνεται και στον αριθμό των κονδύλων όπου τα φυτά από μικροφυτάρια υστερούν ενώ έχουν και επιμηκυσμένο κατά ημέρες βιολογικό κύκλο έναντι αυτού των φυτών εκ των κονδύλων. Συνήθως τα μικροφυτάρια δεν μεταφυτεύονται στον αγρό όπου οι δύσκολες εδαφοκλιματικές συνθήκες και ο ανταγωνισμός των ζιζανίων είναι επιβαρυντικοί παράγοντες για την ομαλή ανάπτυξή τους, αλλά σε πυκνή φύτευση με αποστρειρωμένο υπόστρωμα για την παραγωγή Elite I σποροκονδύλων μικρού μεγέθους αλλά αποδεκτού για φύτευση και ανάπτυξη δυναμικών φυτών Elite II. Κάθε μικροφυτάριο σε πυκνότητα φύτευσης m2 δίνει 2-5 κονδύλους μεγέθους άνω των 5 g. Τα μικροφυτάρια θεωρούνται σταθερά από πλευράς γενώματος όπως απέδειξαν σχετικές έρευνες ανεξάρτητα του βαθμού αναπολλαπλασιασμού in vitro αλλά πρέπει να λαμβάνεται ιδιαίτερη μέριμνα για τη χρησιμοποίηση γενετικά και φυτουγειονομικά ελεγμένου αρχικού υλικού ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΜΟΣ ΜΕ ΜΙΚΡΟΚΟΝΔΥΛΟΥΣ Μία πιο εξελιγμένη μορφή αγενούς πολλαπλασιασμού με τεχνικές ιστοκαλλιέργειες αποτελεί η παραγωγή μικροκονδύλων δηλαδή κονδύλων μεγέθους κάτω των 500π^. [27]

31 Οι μικροκόνδυλοι αναπτύσσονται επί μικροφυταρίων τα οποία καλλιεργούνται σε τροποποιημένα ειδικά θρεπτικά διαλύματα και συνθήκες που ευνοούν την κονδυλοποίηση in vitro. Οι μικροκόνδυλοι σχηματίζονται ή κατ ευθείαν επί του του οφθαλμού του γονάτου ή στην άκρη του στόλωνος που εκφύεται απ ευθείας από τον οφθαλμό χωρίς να προηγηθεί σχηματισμός βλαστού, ή στην άκρη στόλωνος εκφυόμενου από γόνατο ανεπτυγμένου μικροφυταρίου και αυτό εξαρτάται κυρίως από την προσθήκη ή όχι διαφόρων ρυθμιστικών ουσιών και από την περιεκτικότητα σακχαρόζης του διαλύματος. Η επώαση των καλλιεργειών γίνεται συνήθως σε θαλάμους με συνθήκες θερμοκρασίας C, φωτοπερίοδο 8-16 ώρες ανάλογα την ποικιλία, και έντασης φωτισμού από μμ. Η καλλιέργεια για την παραγωγή μικροκονδύλων διαρκεί περίπου 3 μήνες (8-110 ημέρες) όταν δεν χρησιμοποιούνται εξωγενείς ρυθμιστικές ουσίες. Πληθώρα παραγόντων επηρεάζουν την κονδυλοποίηση in vitro, οι σημαντικότεροι των οποίων είναι: Η ποικιλία Η φωτοπερίοδος Η ένταση φωτισμού Η περιεκτικότητα του διαλύματος σε σακχαρόζη Η προσθήκη ρυθμιστικών ουσιών (κυτοκινίνες, ΑΒΑ, CCC κ.ά.) Η ποιότητα (μέγεθος, ηλικία) των μητρικών γονάτων Η ρευστότητα του διαλύματος Η πυκνότητα της καλλιέργειας Το είδος του container κ.ά. Η επίδραση των ανωτέρω παραγόντων είναι συνδυαστική και γενικά μπορεί να λεχθεί ότι για κάθε ποικιλία υπάρχει ένα άριστο διάλυμα που όταν συνδυαστεί με αντίστοιχες άριστες συνθήκες επώασης για την ποικιλία και τη χρησιμοποίηση ανάλογης πυκνότητας καλλιέργειας δίνει το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα όσον αφορά στην παραγωγικότητα, το μέγεθος και την ποιότητα των μικροκονδύλων. [28]

32 Στις ίδιες συνθήκες στον αγρό οι μικροκόνδυλοι και τα μικροφυτάρια υστερούν σε προσαρμοστικότητα υστερούν σε προσαρμοστικότητα στις εδαφοκλιματικές αντιξοότητες και τον ανταγωνισμό των ζιζανίων έναντι των κανονικών κονδύλων (πλην της ερασιτεχνικής εφαρμογής) αλλά και λόγω της υψηλής τιμής και αξίας τους χρησιμοποιούνται για ειδικούς σκοπούς αντίστοιχους των μικροφυταρίων τα οποία μπορούν να υποκαταστήσουν καθ'όσον υπερέχουν ως κατωτέρω: Διατηρούνται εύκολα σε μη ασηπτικές συνθήκες Έχουν αυτοτέλεια βιωσιμότητα όπως οι κανονικοί κόνδυλοι Μεταφέρονται εύκολα (χωρίς τροφική υποστήριξη) Φυτεύονται εύκολα Δίνουν πιο παραγωγικά φυτά Μπορούν να παράγονται καθ όλη τη διάρκεια του χρόνου και δεν απαιτείται συγχρονισμός συγκομιδής και φύτευσης όπως στα μικροφυτάρια ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΜΟΣ ΜΕ ΒΟΤΑΝΙΚΟ ΣΠΟΡΟ Η πατάτα είναι φυτό που μπορεί να πολλαπλασιαστεί και με βοτανικό σπόρο, αλλά η παραγωγή χαρακτηρίζεται από μεγάλη ανομοιομορφία κονδύλων οφειλόμενη στην έντονη ετεροζυγωτία που ενυπάρχει σε όλες τις καλλιεργούμενες ποικιλίες πατάτας. Τέτοιο εμπορικό προϊόν δεν είναι αποδεκτό από τους καταναλωτές των ανεπτυγμένων χωρών αλλά δεν αποτελεί σημαντικό πρόβλημα για τους αντίστοιχους πολλών υπό ανάπτυξη χωρών. [29]

33 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 : ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΠΑΤΑΤΑΣ 2.1 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΕΠΙΤΥΧΙΑ ΤΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ Το κλίμα και έδαφος Η προετοιμασία του εδάφους Η λίπανση Η ποιότητα και η φυσιολογική κατάσταση του σπόρου Η ποσότητα του σπόρου Το βάθος φύτευσης Η μέθοδος φύτευσης Το παράχωμα Ο έλεγχος των ζιζανίων, των εχθρών και ασθενειών 2.2 Κ λ ίμ α κ α ι έ δ α φ ο ς ΚΛΙΜΑ Θ ερμ οκρασία Η πατάτα είναι φυτό ψυχρής εποχής. Η άριστη μέση θερμοκρασία αέρα για μέγιστη παραγωγή κυμαίνεται μεταξύ 16-2ΓΟ. Η καλλιέργεια είναι ευαίσθητη στον παγετό. Η άριστη θερμοκρασία εδάφους για βλάστηση είναι περίπου 22 Ο.Οι απαιτήσεις των ποικιλιών σε ημέρες χωρίς παγετό κυμαίνονται από 90 έως 120. Η κονδυλοποίηση (έναρξη σχηματισμού των κονδύλων) επηρεάζεται σημαντικά τόσο από τη φωτοπερίοδο όσο και από τη θερμοκρασία. Οι μικρές ημέρες προκαλούν κονδυλοποίηση. Η άριστη θερμοκρασία νύχτας για κονδυλοποίηση είναι 12 0 περίπου Έ δαφος Η πατάτα καλλιεργείται σε ευρύ φάσμα εδαφών, με την προϋπόθεση ότι το έδαφος περιέχει ικανοποιητικά ποσά οργανικής ουσίας, είναι εύθραυστο και ελαφρύ, αερίζεται και στραγγίζει καλά και είναι γόνιμο. Καταλληλότερα για μεγάλες αποδόσεις και καλή ποιότητα προϊόντος θεωρούνται τα αμμοπηλώδη και πηλοαμμώδη εδάφη, τα οποία θερμαίνονται [30]

34 γρήγορα, καθώς και τα οργανικά με ελαφρά δομή που στραγγίζουν ικανοποιητικά. Η επιθυμητή αντίδραση του εδάφους είναι η ελαφρά όξινη ρη 5-6,5 όμως μπορεί να χρησιμοποιηθούν για καλλιέργεια πατάτας και εδάφη ουδέτερα και ελαφρώς αλκαλικά. Η καλλιέργεια της πατάτας καλό είναι να εντάσσεται σε ένα σύστημα τριετούς ή τετραετούς αμειψισποράς. Στην Ελλάδα η αμειψισπορά που ακολουθείται είναι σχετικά απλή με εναλλαγή πατάτας, σιτηρών και καλοκαιρινών λαχανικών (καρπούζι, πεπόνι κ.ά.) Το βάθος του εδάφους πρέπει να είναι τουλάχιστον εκ. γιατί οι ρίζες αναπτύσσονται πέραν του βάθους αυτού. Η πατάτα μπορεί να καλλιεργηθεί και σε αβαθή εδάφη (30 εκ) εφαρμόζοντας όμως παράχωμα. 2.3 ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΕΔΑΦΟΥΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΟΥ ΕΔΑΦΟΥΣ Η προετοιμασία του εδάφους για εμπορική καλλιέργεια γίνεται με μηχανικά μέσα. Στοχεύει στη δημιουργία της κατάλληλης δομής για καλό αερισμό και στράγγιση έτσι ώστε ο πατατόσπορος μετά τη φύτευση να αναπτυχθεί γρήγορα και χωρίς προβλήματα. Κατά τη φύτευση το έδαφος πρέπει να είναι αφράτο, χωρίς σβώλους, σε αρκετό βάθος ώστε οι ρίζες και οι κόνδυλοι να αναπτυχθούν χωρίς εμπόδια. Χρονικά η προετοιμασία του εδάφους γίνεται λίγο πριν τη φύτευση. (α) (β) Εικόνα 2.1: (α) Μηχανική κατεργασία εδάφους λίγο πριν τη φύτευση του πατατόσπορου, (β) αφράτο έδαφος, χωρίς σβώλους, αρκετό σε βάθος για ανάπτυξη του φυτού χωρίς εμπόδια. [31]

35 2.4 Λίπανση Η πατάτα είναι φυτό που απορροφά από το έδαφος μεγάλες ποσότητες θρεπτικών στοιχείων σε μικρό σχετικά διάστημα. Προσθήκη οργανικής ουσίας στο έδαφος είναι ευνοϊκή για την καλλιέργεια της πατάτας. Η οργανική ουσία μπορεί να προστεθεί είτε με τη μορφή κοπριάς είτε ως χλωρή λίπανση. Ά ζωτο Το Ν μπορεί να εφαρμοστεί με την αμμωνιακή ή τη νιτρική του μορφή ή ως ουρία. Το αμμωνιακό Ν εφαρμόζεται πριν ή κατά τη φύτευση (1/3). Το νιτρικό Ν ή η ουρία εφαρμόζονται κατά τη διάρκεια της καλλιέργειας (2/3 του ολικού). Οι υψηλές δόσεις αζώτου εμποδίζουν την κονδυλοποίηση. ΦΩΣΦΟΡΟΣ ΚΑΙ ΚΑΛΙΟ Το ποσό του φωσφόρου και του καλίου που θα προστεθεί στο έδαφος εξαρτάται από τη γονιμότητα του εδάφους. Ο Ρ και το Κ συνήθως προστίθενται κατά τη βασική λίπανση πριν τη φύτευση ή κατά τη φύτευση. Εάν υπάρχει κίνδυνος ξεπλύματος του καλίου αυτό θα πρέπει να προστίθεται επιφανειακά κατά τη διάρκεια της καλλιέργειας. (α) (β) Εικόνα 2.2: Συσκευασμένα λιπάσματα (α) Φώσφορου και (β) Καλίου. Τα λιπάσματα μπορεί να εφαρμοστούν είτε σε όλη την επιφάνεια του χωραφιού είτε σε λωρίδες ή κατά θέσεις. [32]

36 Ανεξάρτητα από τη μέθοδο εφαρμογής του λιπάσματος ο πατατόσπορος δεν θα πρέπει να έρθει σε επαφή με το πυκνό λίπασμα γιατί μπορεί να προκληθεί ζημιά στα φύτρα και τις ρίζες του μητρικού κονδύλου. ΙΧΝΟΣΤΟΙΧΕΙΑ Πολύ σπάνια παρατηρείται έλλειψη ιχνοστοιχείων στην καλλιέργεια της πατάτας στην Ελλάδα. Η πατάτα είναι ευπαθής στην έλλειψη μαγγανίου (Μη), και λιγότερο ψευδαργύρου (Ζη) και χαλκού (Ου). Εάν διαπιστωθεί έλλειψη κάποιου ιχνοστοιχείου αυτή διορθώνεται με διαφυλλικούς ψεκασμούς. Οι ποσότητες των λιπασμάτων που προστίθενται κατά στρέμμα αναφέρονται ενδεικτικά. Β ασική λίπανση Κοπριά χωνεμένη 2-3 τόνοι/ στρέμμα Φώσφορος κιλά / στρέμμα Κάλιο κιλά / στρέμμα Άζωτο 40 κιλά / στρέμμα Ε πιφανειακή λίπανση Άζωτο 40 κιλά / στρέμμα ΦΥΤΕΥΣΗ 2,5.1 Βάθος φυτευςης Βάθος φύτευσης εννοούμε την απόσταση από την κορυφή του πατατόσπορου έως την επιφάνεια του εδάφους. Οι παράγοντες που επηρεάζουν το βάθος φύτευσης είναι: η θερμοκρασία του εδάφους η ζωηρότητα του σπόρου η βροχόπτωση η μέθοδος άρδευσης ο τρόπος συγκομιδής η δομή του εδάφους [33]

37 Η φύτευση γίνεται μέτρια ή βαθιά (10 εκ. περίπου) όταν η θερμοκρασία του εδάφους είναι υψηλή, επικρατεί ξηρασία κατά και μετά τη φύτευση και το έδαφος είναι ελαφρύ αμμώδες. Το βάθος φύτευσης κυμαίνεται από 5-10 εκ. ανάλογα με τις συνθήκες και τους παράγοντες που αναφέρθηκαν πιο πάνω Μ έθοδος φυτευςης Το φύτεμα γίνεται με το χέρι ή με διαφόρων τύπων φυτευτικές μηχανές. Ανεξάρτητα με τον τρόπο φύτευσης θα πρέπει: Ο πατατόσπορος θα πρέπει να τοποθετηθεί στην ακριβή θέση, ώστε να υπάρχει ομοιομορφία σε βάθος φύτευσης στις αποστάσεις μεταξύ των γραμμών και στις αποστάσεις επί των γραμμών, ιδιαίτερα όταν οι καλλιεργητικές εργασίες και περιποιήσεις είναι μηχανοποιημένες. Τα φύτρα του προβλαστημένου σπόρου δεν πρέπει να πληγώνονται. Ο πατατόσπορος δεν πρέπει να έρχεται σε άμεση επαφή με το λίπασμα. Το φύτεμα να γίνεται όταν το έδαφος βρίσκεται στο "ρώγο" του. (α) (β) Εικόνα 2.3: Φύτεμα πατατόσπορου (α) με το χέρι ή (β) με ειδικό μηχάνημα φύτευσης. [34]

38 2.5.3 Α ποστάσεις ΦΥΤΕΥΣΗΣ Συνιστώνται αποστάσεις φύτευσης εκ μεταξύ των γραμμών και εκ επί της γραμμής. (α) (β) Εικόνα 2.4: Αποστάσεις φύτευσης (α) μεταξύ γραμμών και (β) επί της γραμμής. 2,5.4 ΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΔΟΙ ΦΥΤΕΥΣΗΣ ΠΑΤΑΤΑΣ ΑΝΑΛΟΓΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΣΥΓΚΟΜΙΔΗΣ Ανοιξιάτικη καλλιέργεια: Σπορά: Ιανουάριο - Φεβρουάριο (στις νότιες ή πεδινές περιοχές) Μάρτιο - αρχές Μαίου (στις βόρειες ή ορεινές περιοχές) Συγκομιδή: Απρίλιο - Ιούλιο (νότιες ή πεδινές περιοχές) Αύγουστο - αρχές Οκτωμβρίου (βόρειες ή ορεινές περιοχές) Θερινή ύ επίσπορη καλλιέργεια: Σπορά: τέλη Ιουλίου - αρχές Αυγούστου Συγκομιδή: από αρχές Νοεμβρίου Φθινοπωρινή καλλιέργεια (σε πεδινές περιοχές) Σπορά: Αύγουστο - Σεπτέμβριο Συγκομιδή: Νοέμβριο - Φεβρουάριο [35]

39 2.6 ΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΙΚΕΣ ΠΕΡΙΠΟΙΗΣΕΙΣ Οι καλλιεργητικές περιποιήσεις μετά την φύτευση αφορούν: Την αφρατοποίηση του εδάφους (σκάλισμα-παράχωμα) Την διατήρηση του εδάφους καθαρού από ζιζάνια Την προσθήκη λιπαντικών στοιχείων (επιφανειακή λίπανση) Την άρδευση της καλλιέργειας Την καταπολέμηση των εχθρών και ασθενειών 2.7 Σ κ α λ ις μ α τ α - π α ρ α χ ω μ α Σκαλίσματα εφαρμόζονται μεταξύ των γραμμών φύτευσης για την καταπολέμηση των ζιζανίων και το σπάσιμο της επιφανειακής κρούστας ώστε να βελτιωθεί ο αερισμός του ριζικού συστήματος, ο οποίος είναι αναγκαίος για την ανάπτυξη και κονδυλοποίηση της πατάτας. Εφαρμόζονται με διάφορα εργαλεία. Το παράχωμα αποτελεί μια αναγκαία καλλιεργητική εργασία στη καλλιέργεια της πατάτας και αποσκοπεί στην αφρατοποίηση και συλλογή χώματος κοντά στο φυτό, πάνω από τον πατατόσπορο (σχηματισμός αναχώματος) στην περιοχή που αναμένεται να παραχθούν οι νέοι κόνδυλοι, και επίσης στην καταστροφή των ζιζανίων. Ταυτόχρονα επιτυγχάνεται και ο αερισμός του εδάφους. Το παράχωμα χρονικά γίνεται όταν οι βλαστοί αποκτήσουν ύψος περίπου εκ. Όμως υπάρχουν περιπτώσεις, όπου το παράχωμα ή σταδιακά παραχώματα ξεκινούν αμέσως ή λίγο μετά το φύτεμα. Για παράδειγμα, όταν η καλλιέργεια πρόκειται να ποτιστεί με αυλάκια θα πρέπει μετά το φύτεμα να διαμορφωθούν τα αυλάκια. Το παράχωμα δεν θα πρέπει να καθυστερήσει πολύ, για να μην καταστρέφονται οι ρίζες, στόλωνες και μικροί κόνδυλοι, που αναπτύσσονται αρκετά επιφανειακά. Το παράχωμα πρέπει οπωσδήποτε να ολοκληρωθεί πριν από την έναρξη της άνθησης στα φυτά. Το ύψος του αναχώματος (σαμαριού), δηλαδή η απόσταση μεταξύ του πατατόσπορου και της κορυφής του αναχώματος εξαρτάται από διάφορους παράγοντες, και συνήθως κυμαίνεται από εκ. Σε βαριά εδάφη και υγρό κλίμα, το ύψος περιορίζεται στα 12 εκ., ενώ σε ελαφρά εδάφη και σε ζεστό ξηρό κλίμα το ύψος ανέρχεται στα 20 εκ. Βέβαια, το συνολικό ύφος του αναχώματος, δηλαδή η απόσταση από τα βάθος της αυλακιάς μέχρι την κορυφή του αναχώματος, θα εξαρτηθεί και από το βάθος και τη μέθοδο φύτευσης του πατατόσπορου. Το τελικό ανάχωμα θα πρέπει να καλύπτει πλήρως τη βάση του φυτού, [36]

40 ιδιαίτερα στις ποικιλίες που σχηματίζουν τους κονδύλους τους επιφανειακά, για να αποφεύγεται το πρασίνισμα των κονδύλων και να προστατευτούν από εχθρούς και ασθένειες. Το παράχωμα γίνεται με διάφορα εργαλεία (τσάπα, σκαλιστήρι, ισιόδειο άροτρο, συρόμενος ειδικός αυλακωτήρας). 2.8 Ά ρ δ ε υ σ η Η πατάτα είναι αρδευόμενη καλλιέργεια. Η έλλειψη νερού είναι ο σπουδαιότερος περιοριστικός παράγοντας της καλλιέργειας πατάτας σε μια περιοχή. Κατά την περίοδο μεταξύ φύτευσης και φυτρώματος το έδαφος θα πρέπει να είναι υγρό αλλά όχι κορεσμένο. Κατά την διάρκεια της καλλιέργειας θα πρέπει το πότισμα να γίνεται σε κανονικά κατανεμημένες δόσεις και να μην παρατηρηθεί έλλειψη νερού. Το πότισμα γίνεται είτε με αυλάκια ή με διάφορα συστήματα τεχνητής βροχής. Η ποσότητα και η συχνότητα άρδευσης εξαρτάται κυρίως από εδαφικούς και κλιματολογικούς παράγοντες καθώς επίσης και από το στάδιο ανάπτυξης της καλλιέργειας. Η ποιότητα του νερού άρδευσης θα πρέπει να είναι καλή γιατί η πατάτα είναι ευαίσθητη σε υψηλή περιεκτικότητα αλάτων στο εδαφικό διάλυμα και το έδαφος. Η παραγωγή μειώνεται σημαντικά σε τιμές ηλεκτρικής αγωγιμότητας (Ε(7) του εδαφικού διαλύματος μεγαλύτερες από 1,7 δε / τη3, εάν η ολική περιεκτικότητα σε άλατα του νερού άρδευσης είναι ΕΟ=1,1 δε / τη3 τότε δεν υπάρχει πρόβλημα. (α) (β) Εικόνα 2.5: (α) Τσιμεντένια αυλάκια άρδευσης και (β) άρδευση με σύστημα τεχνητής βροχής (μπεκ). [37]

41 2.9 Επιφανειακή λίπανση Η επιφανειακή λίπανση συνίσταται κυρίως στην προσθήκη της αζωτούχου λίπανσης υπό νιτρική μορφή ή ουρία κατά τη διάρκεια της καλλιέργειας. Χρονικά η τοποθέτηση της επιφανειακής λίπανσης μπορεί να συμπίπτει με το τελικό παράχωμα των φυτών ή όταν τα φυτά έχουν ύψος περίπου 20 εκ Σ υ γ κ ο μ ιδ ή Η συγκομιδή ανάλογα με την ποικιλία τις περιβαλλοντικές συνθήκες και την περιοχή γίνεται σε ημέρες μετά τη φύτευση. Οι κόνδυλοι συγκομίζονται όταν ωριμάσουν τελείως. Τα ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΩΡ1ΜΑΝΣΗΣ της πατάτας είναι: Το υπέργειο μέρος του φυτού κιτρινίζει και μπορεί να παρουσιάζει και μάρανση. Οι υπέργειοι βλαστοί μετά από τράβηγμα αποσπώνται με ευκολία από το έδαφος. Η επιδερμίδα (φλούδα) των κονδύλων είναι σκληρή και δεν αποσπάται με την πίεση του αντίχειρα. Όταν μας ενδιαφέρει η πρώιμη συγκομιδή το υπέργειο μέρος καταστρέφεται με μηχανικά ή χημικά μέσα, μερικές ημέρες πριν την εξαγωγή των κονδύλων. Η ίδια πρακτική εφαρμόζεται και για να διευκολυνθεί η μηχανική συγκομιδή. Οι κόνδυλοι θα πρέπει να εξάγονται προσεχτικά χωρίς να τραυματίζονται ώστε να αποφεύγεται το μαύρισμα της σάρκας και της επιδερμίδας. Η συγκομιδή γίνεται με το χέρι ή με ειδικές μηχανές. Μ εθωριμ ανςη Μετά τη συγκομιδή και για χρονικό διάστημα 4-5 ημέρες οι κόνδυλοι θα πρέπει να τοποθετούνται σε θερμοκρασία και σε υψηλή υγρασία (90-95% ΣΥ) για να ενθαρρυνθεί η πάχυνση του περιδέρματος του κονδύλου και να επουλωθούν οι πληγές και οι επιφανειακοί τραυματισμοί της επιδερμίδας. [38]

42 Εικόνα 2.6: Συγκομιδή κονδύλων με το χέρι. Εικόνα 2.7: Συγκομιδή με μηχανή εξαγωγής και μεταφοράς κονδύλων. [39]

43 2.11 ΑΠΟΘΗΚΕΥΣΗ Οι άριστες συνθήκες αποθήκευσης των κονδύλων στις οποίες αποφεύγεται η αφυδάτωση και η υποβάθμιση της ποιότητας είναι θερμοκρασία 4-1 θ 0 και σχετική υγρασία 90%. Η αποθήκευση των κονδύλων θα πρέπει να γίνεται στο σκοτάδι για να εμποδίζεται το πρασίνισμα, δηλαδή ο σχηματισμός χλωροφύλλης και σολανίνης. Οι πατάτες αποθηκεύονται σε σωρούς, κιβώτια ή σάκους προσέχοντας όμως να υπάρχει καλός αερισμός για να μην σαπίσουν. Όπου δεν υπάρχουν ειδικά διαμορφωμένοι χώροι θα πρέπει να επιλέγονται όσο το δυνατόν πιο δροσερές τοποθεσίες και να εξασφαλίζεται το σκοτάδι και ο καλός αερισμός. Σε πολλές περιοχές της Ελλάδας, όπου δεν υπάρχουν ειδικά κατασκευασμένοι αποθηκευτικοί χώροι, οι παραγωγοί αποθηκεύουν τις πατάτες σε λάκκους στο χωράφι. Ανοίγονται λάκκοι βάθους εκ και πλάτους 1,5 περίπου μέτρου, στον πάτο των λάκκων και τις πλευρές τοποθετείται άχυρο, στη συνέχεια βάζουν τις πατάτες και σκεπάζουν με άχυρο και μετά τοποθετείται ένα στρώμα με χώμα πάχους εκ. (α) (β) Εικόνα 2.8: Αποθήκευση κονδύλων (α) σε σάκους και (β) σε κιβώτια. [40]

44 Εικόνα 2.9: Αποθήκευση κονδύλων σε διχτυωτούς σάκους ΑΠΟΔΟΣΕΙΣ Από πιστοποιημένες αναλύσεις στοιχείων διακρίνεται ένας αξιόλογος δυναμισμός στον κλάδο της πατατοκαλλιέργειας στη χώρα μας τόσο όσον αφορά στην παραγωγή όσο και στην απόδοση κατά στρέμμα και αφετέρου μία σημαντική υστέρηση στις αποδόσεις έναντι των χωρών της κεντρικής και της βόρειας Ευρώπης αλλά και άλλων προηγμένων χωρών όπως των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής. Πράγματι, συνυπολογιζομένων : των εδαφοκλιματικών συνθηκών των περιοχών πατατοκαλλιέργειας της Ελλάδας που υστερούν έναντι των αντίστοιχων περιοχών πατατοκαλλιέργειας της Κεντρικής και Βόρειας Ευρώπης, της παντελούς έλλειψης ελληνικών ποικιλιών, της έντονα ελλειμματικής παραγωγής πιστοποιημένου και ανωτέρων σταδίων πολλαπλασιαστικού υλικού και της εξάρτησης της χώρας από εισαγωγές τόσο σε βασικό πατατόσπορο (καθολική εξάρτηση με εισαγωγές Μ.Τ. βασικού πατατόσπορου περίπου ετησίως) όσο και σε πιστοποιημένο πατατόσπορο σε ποσοστό 70% και πλέον, [41]

45 της παραβίασης της εαρινής καλλιέργειας με συγκομιδή προ της ωρίμανσης για την επίτευξη υψηλών τιμών στην εσωτερική αγορά και στο εξωτερικό (εξαγωγές), με συνέπεια τη μείωση της απόδοσης της καλλιέργειας, τη μείωση της διατηρησιμότητας του προϊόντος και την αύξηση του κόστους διαχείρισής του κατά το στάδιο από την συγκομιδή μέχρι και την διάθεση στον τελικό καταναλωτή, της χρησιμοποίησης σε σημαντικό ποσοστό μη πιστοποιημένου πατατόσπορου (ιδιαίτερα για τη φθινοπωρινή καλλιέργεια), της δυσχέρειας εφαρμογής υψηλής απόδοσης σύγχρονων συστημάτων εκμηχάνισης των διάφορων φάσεων της καλλιέργειας από τη φύτευση σποροκονδύλων μέχρι και την συγκομιδή λόγω του ιδιαίτερα μικρού μεγέθους αγροτεμαχίων πατατοφυτείας της χώρας μας σε σύγκριση με τις χώρες της Βόρειας και Κεντρικής Ευρώπης, μπορεί να εξαχθεί το συμπέρασμα ότι η πατατοκαλλιέργεια στην Ελλάδα έχει φτάσει σε ικανοποιητικό σημείο ανταγωνιστικότητας έναντι άλλων δυναμικών καλλιεργειών αλλά και ότι έχει σοβαρές προοπτικές για σημαντική βελτίωση για το μέλλον. Ο επόμενος πίνακας (2.1) δίνει τα στοιχεία των εκτάσεων, της παραγωγής και της μέσης στρεμματικής απόδοσης της πατατοκαλλιέργειας στην Ελλάδα όπως εξελίχθηκαν κατά το διάστημα σε σύνολο παραγωγής και ξεχωριστά όσον αφορά την εαρινή, θερινή και φθινοπωρινή καλλιέργεια όπως καταγράφτηκαν από τις Υπηρεσίες του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης & Τροφίμων. [42]

46 Πίνακας 2.1: Αναλυτικά Στοιχεία Πατατοκαλλιέργειας στην Ελλάδα για τα έτη Έτος Εαρινή καλλιέργεια Θερινή καλλιέργεια Φθιν/νή καλλιέργεια Σύνολο Έκταση (στρ.) Παραγωγή (Μ.Τ.) Μ.Σ.Α. (1η»/στρ.) Έκταση (στρ.) Παραγωγή (Μ.Τ.) Μ.Σ.Α. (1η*/στρ.) Έκταση (στρ.) Παραγωγή (Μ.Τ.) Μ.Σ.Α. (1η»/στρ.) Έκταση (στρ.) Παραγωγή (Μ.Τ.) Μ.Σ.Α. (1^/στρ.) Πηγή: Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης & Τροφίμων [43]

47 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 : ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ 3.1 Μ η π α ρ α ς ιτ ικ ε ς α ς θ ε ν ε ιε ς Μ αύρες βουλές (Black spot) Οι μαύρες διάσπαρτες βούλες είναι αποτέλεσμα της μη σωστής μεταχείρισης των κονδύλων κατά τη διάρκεια της συγκομιδής, μεταφοράς και αποθήκευσής τους. Χτυπήματα και τραυματισμοί των κονδύλων επαυξάνονται κατά τη διάρκεια της αποθήκευσης τους λόγω υψηλής θερμοκρασίας. Το πρόβλημα αποφεύγεται όταν λαμβάνονται μέτρα σωστής μεταχείρισης των κονδύλων για την αποφυγή των τραυματισμών. πατάτας. Εικόνα 3.1: Μαύρες βούλες σε κονδύλους Μ αύρη κ α ρδια (Black h eart) Το μαύρισμα στην καρδιά των κονδύλων (μελάνωση) προκαλείται από την έλλειψη οξυγόνου. Η έλλειψη οξυγόνου μπορεί να οφείλεται σε κακό αερισμό κατά την αποθήκευση και μεταφορά του προϊόντος, καθώς επίσης και όταν οι κόνδυλοι αποθηκεύονται σε μεγάλους σωρούς. Επιδεινώνεται και όταν επικρατούν υψηλές θερμοκρασίες. Αντιμετωπίζεται ή περιορίζεται με τη βελτίωση του αερισμού. Εικόνα 3.2: Μαύρη καρδιά σε κόνδυλο πατάτας. [44]

48 3.1.3 Μ αχοκανι καφετιαςης {Mahogany brow ning) Εμφανίζεται σε κονδύλους οι οποίοι έχουν αποθηκευθεί για μεγάλο χρονικό διάστημα σε θερμοκρασία 0 C. Η ενδιάμεση ανύψωση της θερμοκρασίας περιορίζει το πρόβλημα Π ραςγνιςμα ( Greening) Μπορεί να εμφανίζεται στους κονδύλους κατά την αποθήκευση, όταν εκτίθενται στο φως για διάφορα χρονικά διαστήματα. Πολύ μικρή πηγή φωτός μπορεί να προκαλέσει πρασίνισμα. Το πρασίνισμα που εμφανίστηκε κατά τη συγκομιδή τείνει να εξαλειφθεί, εάν κατά την αποθήκευση επικρατεί πλήρες σκοτάδι. Εικόνα 3.3: Πρασίνισμα σε κονδύλους πατάτας. 3.2 Μ υ κ η τ ο λ ο γ ικ έ ς α ς θ ε ν ε ιε ς ΠΕΡΟΝΟΣΠΟΡΟΣ ΟΨΙΜΟΣ (PHYTOPHTHORA INFESTANS) Συιιπτώιιατα Είναι από τις πιο σοβαρές ασθένειες της πατάτας. Ο μύκητας προσβάλει το υπέργειο μέρος του φυτού και τους κονδύλους. Στα φύλλα προκαλεί στην αρχή κίτρινες κηλίδες, οι οποίες στη συνέχεια γίνονται σκοτεινές. Όταν η υγρασία είναι υψηλή στην κάτω επιφάνεια των φύλλων, στις θέσεις των κηλίδων εμφανίζονται λευκές εξανθήσεις. Σε εκτεταμένη προσβολή προκαλεί ξήρανση όλου του φυτού. Στους κονδύλους αρχικά εμφανίζονται κηλίδες και στη συνέχεια προκαλείται σήψη. [45]

49 Εικόνα 3.4: Όψιμος περονόσπορος σε φύλλα πατάτας. Εικόνα 3.5: Όψιμος περονόσπορος σε κονδύλους πατάτας. Αντιαετώπισυ Χρησιμοποίηση υγιούς πολλαπλασιαστικού υλικού. Καλό παράχωμα των κονδύλων. Χρήση ανθεκτικών ποικιλιών. Κοπή και καταστροφή του φυλλώματος 10 ημέρες πριν από τη συγκομιδή. Στην αποθήκη καλός αερισμός και έλεγχος της υπερβολικής υγρασίας του χώρου. Προστατευτική κάλυψη των φυτών με μυκητοκτόνα αμέσως μετά από πότισμα ή βροχή. Χημική καταπολέμηση με κατάλληλα μυκητοκτόνα. [46]

50 3.2.2 Α λ τ ε ν α ρ ια - Π ε ρ ο ν ο ς π ο ρ ο ς π ρ ώ ιμ ο ς (Αιτειϊναμα ξοιανι) Συμπτώματα Εμφανίζεται στα φύλλα υπό τη μορφή σκοτεινών ακανόνιστων κηλίδων με ομόκεντρους ζώνες. Σε συνθήκες υψηλής υγρασίας εμφανίζονται στην κάτω επιφάνεια των φύλλων εξανθήματα σκοτεινού χρώματος. Εικόνα 3.6: Πρώιμος περονόσπορος σε φύλλο πατάτας και κονδύλους. Αντιιιετώπισιι: Αντιμετωπίζεται και καταπολεμείται όπως και ο περονόσπορος Ριζοκτονια (ΙΙιζοατοΝίΑ ξοι,ανι) Συιιπτώιιατα Ο μύκητας προσβάλει το λαιμό των φυτών και σχηματίζεται έλκος. Στην περιοχή της προσβολής αναπτύσσεται κοκκινωπό αραιό μυκήλιο. Τα προσβεβλημένα φυτά παρουσιάζουν καρούλιασμα των φύλλων, τα οποία παραμένουν μαλακά σε αντίθεση με το σκληρό καρούλιασμα των φύλλων που προκαλείται από ιώσεις. Ο μύκητας αναπτύσσεται σε συνθήκες χαμηλών θερμοκρασιών. Αντιμετώπιση Χρησιμοποίηση υγιούς πολλαπλασιαστικού υλικού. Εφαρμογή τριετούς αμειψισποράς. Όσο το δυνατόν πρώιμη συγκομιδή το φθινόπωρο προτού πέσει η θερμοκρασία. Καταπολέμηση με χημικά μέσα. [47]

51 Εικόνα 3.7: Φυτά πατάτας προσβεβλημένα από ριζοκτονία Φ ουζαριο και Β ερτιςιλιο (Fusarium sp. V erticillium sp.) Συιιπτώιιατα Προκαλούν συμπτώματα μάρανσης στα φυτά, ως αποτέλεσμα της ανάπτυξης του μυκηλίου του μύκητα στα αγγεία και παρεμπόδιση της κυκλοφορίας στο φυτό. Οι τραχείες του στελέχους γίνονται καφέ. Οι μύκητες προσβάλουν και τους κονδύλους στους οποίους παρατηρείται μεταχρωματισμός των αγγείων κοντά στην επιφάνεια τους. Αποτέλεσμα της προσβολής είναι η σήψη των κονδύλων στην αποθήκη. Ε ικ ό να 3.8: Φύλλο και φυτό πατάτας προσβεβλημένο από τον μύκητα Fusarium sp. [48]

52 Εικόνα 3.9: Ρίζες και κόνδυλοι πατάτας προσβεβλημένοι από τον μύκητα Fusarium sp. Εικόνα 3.10: Κόνδυλοι πατάτας προσβεβλημένοι από τον μύκητα νειίίοίΐΐίυηι ερ. Τομή βλαστού πατάτας προσβεβλημένου από τον ίδιο μύκητα. Ε ικ ό να 3.11: Φυτά πατάτας προσβεβλημένα από τον μύκητα νετΐίοίΐΐίυιτι 8ρ. [49]

53 3.3 Β α ΚΤΗΡΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ Α κτινομ υκωςη (A ctinomyces scabies} Παθογόνο εδάφους που προσβάλει τους κονδύλους. Προκαλεί στην επιφάνεια τους φλύκταινες και έλκη με ρωγμές. Αντιμετωπίζεται με τη χρήση υγιούς πολλαπλασιαστικού υλικού και με πολυετή αμειψισπορά. 3.4 ΙΟΑΟΓΙΚΕΣ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ Είναι από τις πιο σοβαρές ασθένειες της πατάτας. Προκαλούν διάφορα συμπτώματα ανάλογα με το είδος. Τα συμπτώματα αυτά είναι: νανισμός των φυτών, νεκρώσεις φύλλων, κηλιδώσεις φύλλων, κατσάρωμα φύλλων, καρούλιασμα φύλλων και εμφάνιση μωσαϊκού στα φύλλα. Το τελικό αποτέλεσμα της προσβολής από τις ιώσεις είναι η μείωση της παραγωγής και ο εκφυλισμός της ποικιλίας. Οι ιώσεις μεταδίδονται με το πολλαπλασιαστικό υλικό και με τα έντομα κυρίως τις αφίδες. Αντιμετωπίζονται με τη χρήση υγιούς πολλαπλασιαστικού υλικού (πιστοποιημένου πατατόσπορου) και με τη καταπολέμηση των αφίδων. Ε ικόνα 3.12: Συμπτώματα στα φύλλα της πατάτας από ιολογικές ασθένειες [50]

54 3.5 Εχθροί της πατατας Έ ντομ α Α φιλες (M ysus persica e, A phis gosyppi) Απομυζούν τους χυμούς από τα φυτά. Βρίσκονταν στα φύλλα και τους βλαστούς. Είναι φορείς των ιώσεων. Καταπολεμούνται με βιολογικά μέσα και με χημικά σκευάσματα.. Εικόνα 3.13: Τέλειο άτομο και προνύμφες της πράσινης αφίδας Μγευ5 ρετείοηε. ΔΟΡΥΦΟΡΟΣ ΤΗΣ ΠΑΤΑΤΑΣ (Ι.ΕΡΤΙΝΟΤΑΚ5Α ΟΕ8ΕΜΠΝΕΑΤΑ) Είναι κολεόπτερο. Η προνύμφη κυρίως αλλά και το ακμαίο κατατρώγουν το φύλλωμα της πατάτας. Καταπολεμείται με ψεκασμούς του φυλλώματος. [51]

55 Εικόνα 3.14: Ο δορυφόρος της πατάτας (τέλειο άτομο και αυγό) και αποτέλεσμα της προσβολής. Φ θοριμ αια (Ρητηοιιιμ αεα ο ρ ε κ ο λ ε ιχ α ) Ανήκει στα μικρολεπιδόπτερα. Το ακμαίο τοποθετεί τα αυγά του στους οφθαλμούς του κονδύλου είτε στο χωράφι είτε στην αποθήκη. Οι προνύμφες που βγαίνουν από τα αυγά ανοίγουν στοές στους κονδύλους και προκαλούν μεγάλη καταστροφή. Προσβάλλει και τους τρυφερούς βλαστούς. Το έντομο έχει 6 γενεές το χρόνο. Η προσβολή στο χωράφι αντιμετωπίζεται με καλό παράχωμα των κονδύλων και αποφυγή δημιουργίας ρωγμών στο έδαφος με συχνά ποτίσματα. Στην αποθήκη η προσβολή αντιμετωπίζεται με την παρεμπόδιση της εισόδου των εντόμων στην αποθήκη (σήτες στα παράθυρα και τις πόρτες, κάλυψη των κονδύλων). Χημική καταπολέμηση με χημικά σκευάσματα Έ ντομ α εδάφους Διάφορα έντομα εδάφους προκαλούν ζημιές στους νεαρούς βλαστούς όπως η γριλλοτάλπη και είδη του γένους Α^οείΐε. Οι σιδηροσκώληκες ανοίγουν στοές στους κονδύλους. Η καταπολέμηση τους γίνεται με δολώματα στην επιφάνεια του εδάφους και εντομοκτόνα τα οποία ενσωματώνονται στο έδαφος πριν τη φύτευση. [52]

56 ΝΗΜΑΤΩΔΕΙΣ Χρυσονηιιατώδικ (Ηβίβνοάβι-α rostochiensis) Συιιπτώιιατα Προκαλεί σοβαρές ζημιές στις καλλιέργειες όταν υπάρχει στο έδαφος. Καταστρέφει το ριζικό σύστημα και περιορίζει την ανάπτυξη των φυτών. Σε σοβαρές προσβολές προκαλεί ξήρανση των φυτών. Μεταφέρεται με τον πατατόσπορο και τα καλλιεργητικά εργαλεία. Αντιιιετώπιση Αντιμετωπίζεται με αμειψισπορά με φυτά που δεν προσβάλλονται από αυτόν. Χημικά αντιμετωπίζεται με φυτοφάρμακα και με απολύμανση του εδάφους. (α) (β) Εικόνα 3.15: Ο Χρησονηματώδης και οι ζημιές που μπορεί να προκαλέσει στο ριζικό σύστημα. [53]

57 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Δημητράκης, Κ.Γ. (1988). Λαχανοκομία. Εκδόσεις ΑγροΤύπος, Αθήνα, σελ Νικόπουλος, Π.Δ. (2004). Πατάτα-Ψυχανθή, Καλαμάτα. Ολύμπιος, Μ.Χ.(2001). Η Τεχνική της Καλλιέργειας των Κηπευτικών στα Θερμοκήπια. Εκδόσεις Σταμούλης, Αθήνα. Παναγόπουλος, Χ.Γ.(1995). Ασθένειες Κηπευτικών Καλλιεργειών. Εκδόσεις Σταμούλης, Αθήνα Πειραιάς. Κανάκης, Δ.Α.(2007). Ειδική Λαχανοκομία Υ-Πατάτα., Καλαμάτα.