ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΜΕΤΟΧΗΣ ΣΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΘΕΙΑΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑΣ

Transcript

1 ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΜΕΤΟΧΗΣ ΣΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΘΕΙΑΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑΣ Οι προϋποθέσεις μετοχής. Οι προϋποθέσεις μετοχής στο Μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας συνοπτικώς είναι: 1. Να είναι ο άνθρωπος βαπτισμένος και ενταγμένος στο σώμα της Εκκλησίας. 2. Η ακράδαντη πίστη ότι η Κοινωνία είναι αυτό το σώμα και το αίμα του Κυρίου Η μετάδοση του Μυστηρίου σε ζώντες και έχοντες πλήρη συνείδηση Η τέλεση του Μυστηρίου από την Μία, Αγία, Καθολική και Αποστολική Εκκλησία 3. Η μετοχή στο μυστήριο πρέπει να γίνεται, αφού υπάρξει πρώτα η κατάλληλη προετοιμασία. Αρχικά «δικαίωμα» μετοχής στο μυστήριο έχουν όσοι είναι βαπτισμένοι στο όνομα της Αγίας Τριάδος 4. Μία δεύτερη προϋπόθεση, για να λάβουμε τα άχραντα μυστήρια, είναι να είμαστε κατάλληλα προετοιμασμένοι, επειδή ο Θεός τα ονομάζει φωτιά που κατακαίει. Καθαρίζει, αγιάζει και λαμπρύνει εκείνους που με καθαρή συνείδηση και αληθινή εξομολόγηση τρώνε το δεσποτικό Σώμα και πίνουν το άχραντο Αίμα του Κυρίου, αλίμονο όμως σε όσους κοινωνούν ανάξια. Τότε η θεία κοινωνία τους κατακαίει και φθείρει τις ψυχές αλλά και τα σώματά τους 5. 1 ΝΙΚΟΔΗΜΟΥ ΑΓΙΟΡΕΙΤΟΥ, Αόρατος Πόλεμος, εκδ. Φως, Αθήνα 1977, σ Πηδάλιον, σσ Για τα παραπάνω βλέπε και ΑΡΧΙΜ. ΝΙΚΟΔΗΜΟΥ ΣΚΡΕΤΤΑ, «Η ευχαριστιακή διδασκαλία του αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτου», σ ΙΩΑΝΝΟΥ ΚΟΓΚΟΥΛΗ, ΧΡΗΣΤΟΥ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ, ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΣΚΑΛΤΣΗ, Το Βάπτισμα [Θεία Λατρεία και Παιδεία 3], εκδ. Λυδία, Θεσσαλονίκη 1992, σσ ΝΙΚΟΔΗΜΟΥ ΑΓΙΟΡΕΙΤΟΥ, Ομολογία Πίστεως, σσ

2 Επομένως, πρέπει, πριν μεταλάβουμε τα άχραντα μυστήρια, να έχουμε εξομολογηθεί στον πνευματικό μας 6, να συντριβούμε μέσα μας, να έχουμε συνειδητά αποφασίσει να διορθωθούμε και να προσέχουμε τον εαυτό μας όσο γίνεται καλύτερα από τους λογισμούς και την κακία 7. Ποτέ όμως δεν πρέπει να ταυτίζουμε ως υποχρεωτική την εξομολόγηση σε κάθε ευχαριστιακή μετοχή, για να μην αποβαίνει το ένα μυστήριο εις βάρος του άλλου 8. Έτσι με την ολοκάρδια μετάνοια, αλλά και με τη συγχώρηση των αδελφών μας, είναι δυνατή η προσέγγιση των θείων μυστηρίων μέσα στην ύψωση και τον φωτισμό της πλήρους και τέλειας αγάπης 9. Μία άλλη προετοιμασία για την Ευχαριστία είναι και η ετοιμότητα για το μυστήριο. Πρέπει να γίνουμε ο τόπος υποδοχής της ακτίστου υπέρ φύσιν ενεργείας και της υπερλόγου γνώσεως 10. Τότε έρχεται σε εμάς ο Χριστός, κατά τον άγιο Νικόδημο, και «τελεί τα Μυστήρια» 11. Η πίστη, η ευσέβεια και η ευλάβεια υψώνουν τον μετέχοντα στην «οθνείαν αλλοίωσιν την ευτρεπεστάτην» 12 του δοξολογικού τρόπου και του ευχαριστιακού δοξασμού της ψυχοτρόφου τραπέζης 13. Επίσης, πρέπει να υπάρχει και καθαρότητα της συνειδήσεως 14, η οποία πρέπει να είναι 6 ΝΙΚΟΔΗΜΟΥ ΑΓΙΟΡΕΙΤΟΥ, Αόρατος Πόλεμος, Απόδοση στην Νεοελληνική, έκδ. Συνοδείας Σπυρίδωνος Ιερομονάχου, Νέα Σκήτη Άγιο Όρος 2005, σσ ΝΙΚΟΔΗΜΟΥ ΑΓΙΟΡΕΙΤΟΥ, Περί της συνεχούς μεταλήψεως, σ ΑΡΧΙΜ. ΝΙΚΟΔΗΜΟΥ ΣΚΡΕΤΤΑ, «Η ευχαριστιακή διδασκαλία του αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτου», σ ΝΙΚΟΔΗΜΟΥ ΑΓΙΟΡΕΙΤΟΥ, Περί της συνεχούς μεταλήψεως, σ. 39: «Δια τούτο είναι ανάγκη να προκαθαρίζωμεν τον εαυτόν μας από πάντα μολυσμόν με την εξομολόγησιν και μάλιστα από την μνησικακίαν, και τότε ας πλησιάζωμεν εις τα θεία μυστήρια. Επειδή, καθώς η αγάπη είναι πλήρωμα και τελείωσις όλου του νόμου, ούτω η μνησικακία και το μίσος είναι αναίρεσις και αθέτησις όλου του νόμου και πάσης αρετής». Βλέπε περισσότερα περί εξομολογήσεως- αγάπης- συγχωρήσεως, Νικοδήμου Σκρέττα, Η θεία ευχαριστία, σσ ΝΙΚΟΔΗΜΟΥ ΣΚΡΕΤΤΑ, Η θεία ευχαριστία, σ Εορτοδρόμιον, τ. Β, σσ ΝΙΚΟΔΗΜΟΥ ΑΓΙΟΡΕΙΤΟΥ, Εορτοδρόμιον, τ. Β, σ ΝΙΚΟΔΗΜΟΥ ΑΓΙΟΡΕΙΤΟΥ, Εορτοδρόμιον, τ. Β, σ. 132, «Λοιπόν ας πλησιάσωμεν και ημείς, όσοι δεν έχομεν κανένα εμπόδιον από τους ιερούς κανόνας εις την τοιαύτην ψυχοτρόφον Τράπεζαν, την οποίαν μας ητοίμασαν η αληθής Σοφία του Θεού, ο ημέτερος Σωτήρ και γλυκύς και πράγμα και όνομα Ιησούς Χριστός, ας πλησιάσωμεν δε ευσεβώς και μετά πίστεως, και όχι ως ο Ιούδας ασεβώς και απίστως». Βλέπε και α ωδή κανόνα Μ. Πέμπτης, β τροπάριο: «Μυσταγωγοῦσα, φίλους ἑαυτῆς, τὴν ψυχοτρόφον ἑτοιμάζει τράπεζαν, ἀμβροσίας δὲ ἡ ὄντως σοφία τοῦ Θεοῦ, κιρνᾷ κρατῆρα πιστοῖς. Προσέλθωμεν εὐσεβῶς καὶ βοήσωμεν Ἐνδόξως δεδόξασται, Χριστὸς ὁ Θεὸς ἡμῶν». 14 ΙΩΑΝΝΟΥ ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΥ, Έκδοσις ακριβής της ορθοδόξου πίστεως, σχόλια Νικολάου Ματσούκα, εκδ. Π. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 2009, σσ

3 συνεχής και ελεγχόμενη 15. Τα παραπάνω εξασφαλίζουν, σε όποιον μεταλαμβάνει, τη χάρη. Ένα άλλο σημαντικό ζήτημα της προευχαριστιακής μετοχής, με το οποίο ασχολείται εξιδιασμένα ο ιερός Νικόδημος, είναι η σωματική καθαρότητα και εγκράτεια, η οποία δεν αφορά μόνο τους λαϊκούς αλλά και τους κληρικούς 16. Σε αυτό το πλαίσιο της καθαρότητας, εντάσσεται και η σωματική ακαθαρσία του ανδρός και της γυναικός ή η σαρκική μίξη του ανδρογύνου, η οποία μπορεί να σταθεί ως εμπόδιο στη μετοχή στη Θεία Κοινωνία 17. Ως ακαθαρσία του ανδρός λογίζεται η νυχτερινή απροαίρετη ρεύση, ο ονομαζόμενος ενυπνιασμός, επειδή συμβαίνει κατά τη διάρκεια του ύπνου. Ο άγιος Νικόδημος ερμηνεύει τα λόγια του αγίου Διονυσίου Αλεξανδρείας, που θέτει τη συνείδηση του καθενός ως κριτή κατά τον 4ο κανόνα του. Ο Αγιορείτης πατήρ βλέπει όλα τα ενδεχόμενα που προκάλεσαν τον ενυπνιασμό. Ερμηνεύοντας και τον ιβ κανόνα της κανονικής αποκρίσεως του Τιμοθέου Αλεξανδρείας, αναφέρει τα εξής: «Αν ο νυχτερινός μολυσμός προκλήθηκε έπειτα από φαντασία του ανδρός ή κάποια πονηρή ανάμνηση γυναίκας, τότε ο άνδρας δεν επιτρέπεται να προσέλθει στα άχραντα μυστήρια, γιατί η ρεύσις μόλυνε την διάνοιά του. Το ίδιο συμβαίνει αν προκλήθηκε από πολύ φαγητό ή ποτό. Αντίθετα, αν ο ενυπνιασμός προήλθε από τον πονηρό, ώστε να μην κοινωνήσει, τότε επιτρέπεται να μεταλάβει ο άνδρας, γιατί αλλιώς ο σατανάς δεν θα σταματήσει να τον πειράζει 18. Επειδή όμως υπάρχει δυσκολία να ξεχωρίσει κάποιος τις αιτίες που προκάλεσαν την ρεύση (αν είναι αυτοπροαίρετη ηδυπάθεια, φυσική λειτουργία οργανισμού ή προϊόν του πονηρού), το καλύτερο είναι η αποχή από την μετάληψη 19. Αντίστοιχοι προβληματισμοί κατατίθενται και ως προς τα καταμήνια των γυναικών 20. Με αφορμή τις Αποστολικές Διαταγές, ο άγιος Νικόδημος σχολιάζει: «αι εν τοις καταμηνίοις ούσαι γυναίκες ενόμιζον πως εις τας ημέρας της καθάρσεως αυτών ήσαν κεναί και υστερημέναι από την χάριν του παναγίου Πνεύματος, όθεν και ουδέ να προσευχηθούν 15 ΝΙΚΟΔΗΜΟΥ ΑΓΙΟΡΕΙΤΟΥ, Ερμηνεία εις τας ΙΔ Επιστολάς του Αποστόλου Παύλου, τ. Α, εκδ. Ορθόδοξος Κυψέλη, Θεσσαλονίκη 1993, σ Πηδάλιον, εκδ. «Αστήρ», σ. 674, υποσημείωση Αρχιμ. Νικοδήμου Σκρέττα, Η θεία ευχαριστία, σ Όπ.π., σ Αρχιμ. Νικοδήμου Σκρέττα, Η θεία ευχαριστία, σ Πηδάλιον, εκδ «Αστήρ», σ. 548, υποσημειώσεις α και β.

4 ήθελον, ούτε βιβλίον θείον να αναγνώσουν ή και να ακούσουν Όρα δε ότι οι θείοι Απόστολοι συγχωρούσιν εις τας τοιαύτας γυναίκας να προσεύχωνται μόνον και να μνημονεύουσι του Θεού Δεν συγχωρούσι όμως αυτάς και να μεταλαμβάνουν ή να εμβαίνουν εις τας εκκλησίας» 21. Η Εκκλησία μας τηρεί τις δεσμεύσεις, σύμφωνα με την αρχαία παράδοσή της, που αφορούν τον μολυσμό τόσο του ανδρός, όσο και της γυναικός 22. Εν συνεχεία, ένα άλλο προευχαριστιακό ζήτημα μετοχής είναι η εγκράτεια των συζύγων από τη σαρκική μίξη, ώστε να προσέλθουν καθαροί στη θεία κοινωνία. Ο άγιος Διονύσιος Αλεξανδρείας αναφέρει στον γ κανόνα: «αυτάρκεις και οι γεγαμηκότες εαυτών οφείλουνσιν είναι κριταί» 23. Ο ιερός Νικόδημος ερμηνεύοντας λέει, πρέπει το ανδρόγυνο μετά από συνεννόηση και συμφωνία και των δύο να απέχουν από τη σωματική επαφή και να προσεύχονται για να βοηθηθούν στον αγώνα αυτό. Οι κανόνες είναι αυστηρότεροι για τις περιόδους των νηστειών, αφού η εγκράτεια είναι αγωνιστική θυσία και άσκηση για την προετοιμασία των συζύγων μετοχής στη θεία ευχαριστία 24. Η εγκράτεια αυτή τηρείται και προ της θείας κοινωνίας, αλλά και κατά την ημέρα που το ανδρόγυνο θα μεταλάβει. Το ίδιο ισχύει και για όποια άλλη ημέρα του ενιαυτού προσέλθουν στη θεία Κοινωνία 25. Προευχαριστιακή νηστεία. Η νηστεία, συναντάται από συστάσεως κόσμου, αφού ο Θεός είπε στους πρωτόπλαστους να μην φάνε από τον απαγορευμένο καρπό 26. Είναι θεσμός πρωτοχριστιανικός και σεβάσμιος 27. Τη νηστεία τη συναντάμε στην Παλαιά Διαθήκη ως αρετή των δικαίων, αλλά και στην Καινή Διαθήκη. Ο ίδιος ο Κύριος νήστεψε για σαράντα ημέρες στην έρημο, έπειτα οι μαθητές κάνουν το ίδιο και τους μιμούνται οι μεγάλοι πατέρες και ασκητές της Εκκλησίας μας, καθώς και ο πιο ελάχιστος πιστός. 21 Όπ.π., σ Αρχιμ. Νικοδήμου Σκρέττα, Η θεία ευχαριστία, σ Πηδάλιον, εκδ «Αστήρ», σ Αρχιμ. Νικοδήμου Σκρέττα, Η θεία ευχαριστία, σ Αρχιμ. Νικοδήμου Σκρέττα, Η θεία ευχαριστία, σ Γέν. β Βασιλείου Καισαρείας, Αμφιβαλλόμενα. Περί της του ανθρώπου κατασκευής. Λόγος Β, 2. PG 30,

5 Οι κανόνες της αγίας μας Εκκλησίας ορίζουν ότι η μετάληψη πρέπει να προσφέρεται από νηστικούς σε νηστικούς. Ο άγιος Νικόδημος αναφέρει πως μέχρι το μεσονύκτιο έχουν τη δυνατότητα να πίνουν νερό και μετά ταύτα να μην βάζουν τίποτα στο στόμα τους, έως ότου μεταλάβουν 28. Το ίδιο συμβαίνει και στις μέρες μας που καλούμαστε όλοι λαϊκοί και κληρικοί να παραμένουμε άσιτοι και χωρίς νερό από το προηγούμενο βράδυ και μετά από το μεσονύκτιο. Στο θέμα της προευχαριστιακής νηστείας και τη διάρκειά της δεν αναφέρεται κάποιο συγκεκριμένο λειτουργικό ή κανονικό κείμενο της Ορθοδόξου Εκκλησίας 29. Λαϊκές προευχαριστιακές παραδόσεις μιλούν για τριήμερη νηστεία πριν τη θεία μετάληψη και αυτό το βλέπουμε καταγραφόμενο για πρώτη φορά στον Νικηφόρο Θεοτόκη 30. Η τριήμερη νηστεία προκύπτει από την τριήμερο αποχή των συζύγων και εγκράτεια κατά την Μωσαϊκή προσταγή 31. Για τους Κολλυβάδες Πατέρες η ευχαριστιακή νηστεία αρχίζει από το μεσονύκτιο και είναι η πλήρης ασιτία και αποχή από το νερό. Η τριήμερη προευχαριστιακή νηστεία έρχεται σε αντίθεση με όσα ορίζουν οι Πατέρες. Αν ήταν έτσι, δεν θα έπρεπε να μεταλαμβάνουμε την Κυριακή, που είναι και η αναστάσιμη ημέρα του Κυρίου, αλλά ούτε και την Δευτέρα, Τρίτη, Τετάρτη, αφού κατά την ημέρα του Σαββάτου και της Κυριακής δεν νηστεύουμε. Αν κάποιος νηστέψει το Σαββάτο, τότε έρχεται σε αντίθεση με τον ΞΔ Αποστολικό Κανόνα και με τον ΝΕ κανόνα της Πενθέκτης Συνόδου, αλλιώς δεν θα πρέπει να κοινωνεί την Κυριακή που είναι η κατεξοχήν ημέρα τελέσεως της θείας ευχαριστίας. Συνεπώς, είναι αντικανονικό να κοινωνάει κάποιος την Κυριακή; 32 Το σωστό είναι οι πνευματικοί να κρίνουν και να ορίζουν τη χρονική διάρκεια της νηστείας για τον κάθε άνθρωπο. Η νηστεία μπορεί να γίνει ταυτόχρονα με την τριήμερη συζυγική εγκράτεια, για όσους ιδιαίτερα δεν κοινωνούν συχνά Πηδάλιον, όπ.π., σ Αρχιμ. Νικοδήμου Σκρέττα, Η θεία ευχαριστία, σ Κυριακοδρόμιον Ευαγγελίων, Ομιλία εις την Δ Κυριακήν του Ματθαίου, Μόσχα 1796, σσ. 181 και 184. Βλ. για περισσότερα Νικοδήμου Σκρέττα, Η θεία ευχαριστία, σ. 143, υποσημείωση Πηδάλιον, όπ.π, σ. 230, υποσημείωση Όπ.π., σσ Νικοδήμου Αγιορείτου, Πνευματικά γυμνάσματα, σσ Βλέπε και Αρχιμ. Νικοδήμου Σκρέττα, Η θεία ευχαριστία, σ. 152.