ΘΕΜΑ ΥΠΟΟΜΑΔΑΣ ΣΚΛΗΡΟΠΥΡΗΝΙΚΩΝ: ΤΡΟΠΟΙ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ

Transcript

1 15 ο ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΑΞΗ: Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΟΜΑΔΑΣ: «Πώς σχετίζονται η κοινωνική κρίση αξιών με την περιβαλλοντική κρίση και τους τρόπους παραγωγής ενέργειας» ΘΕΜΑ ΥΠΟΟΜΑΔΑΣ ΣΚΛΗΡΟΠΥΡΗΝΙΚΩΝ: ΤΡΟΠΟΙ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ Συντονίστρια: Παντελή Βάσω Συμμετείχαν οι μαθητές 1. Κούτρας Λεωνίδας 2. Λευκαδίτη Δανάη 3. Παπαδόπουλος Αναστάσιος 4. Πασιπουλαρίδης Κωνσταντίνος 5. Χατζηκύριος Νικόλαος Σχολικό έτος: Β τετράμηνο Θεσσαλονίκη, Μάιος 2012

2 Περιεχόμενα Περίληψη Πρόλογος Μη ανανεώσιμες πηγές ενέργειας Πετρέλαιο Χημική σύσταση Προέλευση Ενδείξεις κοιτάσματος Μέθοδοι εντοπισμού Μορφές πετρελαίου Άντληση Χρήση του πετρελαίου Φυσικό αέριο Χημική σύσταση Ιδιότητες Ιστορική επισκόπηση Εξαγωγή και μεταφορά Χρήσεις του φυσικού αερίου Γαιάνθρακες Ιστορική επισκόπηση Σχηματισμός- μορφές γαιάνθρακα Εξόρυξη Πυρηνική ενέργεια Ιστορική επισκόπηση Πυρηνική ενέργεια για ειρηνικούς σκοπούς Αρχή λειτουργίας Ιστορικά στοιχεία Πυρηνικά ατυχήματα Χημική ενέργεια Ανανεώσιμες πηγές ενέργειας Ηλιακή ενέργεια Φωτοβολταϊκά ηλιακά συστήματα Παθητικά ηλιακά συστήματα Ενεργειακά ηλιακά συστήματα Ερευνητές του MIT τύπωσαν φωτοβολταϊκά στοιχεία σε χαρτί! Αιολική ενέργεια Ανεμογεννήτριες Αιολικά πάρκα Επενδυτές- οικονομική υποστήριξη Πλεονεκτήματα- μειονεκτήματα αιολικής ενέργειας Πλεονεκτήματα αιολικής ενέργειας Μειονεκτήματα αιολικής ενέργειας Γεωθερμία Κατηγορίες γεωθερμίας Τρόποι εκμετάλλευσης γεωθερμίας Ιστορική επισκόπηση Εφαρμογές γεωθερμίας Προβλήματα και πλεονεκτήματα της χρήσης της γεωθερμίας Βιομάζα Πλεονεκτήματα βιομάζας Μειονεκτήματα βιομάζας Κυματική- παλιρροϊκή ενέργεια Κυματική ενέργεια Τρόποι εκμετάλλευσης της κυματικής ενέργειας Παλιρροϊκή ενέργεια Τρόποι εκμετάλλευσης παλιρροϊκής ενέργειας Παλιρροϊκή ενέργεια στην Ευρώπη Υδροηλεκτρική- υδραυλική ενέργεια Τρόποι εκμετάλλευσης της υδροηλεκτρικής- υδραυλικής ενέργειας Πλεονεκτήματα- μειονεκτήματα υδροηλεκτρικής- υδραυλικής ενέργειας Πλεονεκτήματα υδροηλεκτρικής- υδραυλικής ενέργειας Μειονεκτήματα υδροηλεκτρικής- υδραυλικής ενέργειας Πλεονεκτήματα- Μειονεκτήματα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας Πλεονεκτήματα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας Μειονεκτήματα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας Πηγές ενέργειας στην Ελλάδα από 62

3 3.1. Ο ηλεκτρισμός στην Ελλάδα Ιστορική επισκόπηση Η ΔΕΗ σήμερα Μη ανανεώσιμες πηγές ενέργειας Πετρέλαιο Αγωγός Μπουργκάς- Αλεξανδρούπολη Φυσικό αέριο Συστήματα μεταφοράς- διανομής Σύστημα μεταφοράς Σύστημα διανομής Διασυνδετήριος Τουρκία-Ελλάδα-Ιταλία (ITGI) South Stream Νέες εφαρμογές Συμπαραγωγή Γαιάνθρακας Πυρηνική ενέργεια Απόψεις για τη χρήση πυρηνικής ενέργειας στην Ελλάδα Ανανεώσιμες πηγές ενέργειας Παραγωγή Ηλεκτρικής Ενέργειας από ΑΠΕ - Εθνικό Σχέδιο Δράσης Ηλιακή ενέργεια Αιολική ενέργεια H Eunice Energy Group και η αιολική ενέργεια Γεωθερμία Βιομάζα Προγράμματα υπέρ των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας Αγροτικά νοικοκυριά θα παράγουν βιομάζα; Το πρώτο οινοποιείο στην Ελλάδα που λειτουργεί αποκλειστικά με Ανανεώσιμες πηγές ενέργειας Έπεσε δάκος στα φωτοβολταϊκά Η Πανελλήνια Ένωση Νέων Αγροτών- ΠΕΝΑ για τα Φωτοβολταϊκά Φωτοβολταϊκά για αγρότες: Επενδυτικές ευκαιρίες και κίνδυνοι Επενδύσεις για παραγωγή βιομάζας στη Θεσσαλία Πρόγραμμα Ηλιακή Ταράτσα από το Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο Δεν χρειάζεται ν ασφαλιστούν στον ΟΑΕΕ οι κατά κύριο επάγγελμα αγρότες που εγκαθιστούν φωτοβολταϊκά Φωτοβολταϊκά μόνο με ΤΕΒE Καλλιέργειες βιοντίζελ στην Καλαμπάκα Μέτρα για την Ενίσχυση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας: υπεγράφησαν 122 άδειες Φωτοβολταϊκά και Ανεμογεννήτριες και σε Γη Υψηλής Παραγωγικότητας Φωτοβολταϊκά σε κάδους από το Δήμο Θεσσαλονίκης Ανακύκλωση Η ανακύκλωση σήμερα Η ανακύκλωση αλουμινίου συμβάλει στην εξοικονόμηση ενέργειας Εξοικονόμηση ενέργειας στη βιομηχανία ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ - ΚΟΜΠΟΣΤΟΠΟΙΗΣΗ - ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ Επίλογος από 62

4 Περίληψη Στις μέρες μας, ενέργεια παράγεται με δύο τρόπους. Με τις ανανεώσιμες, και με τις μη ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, είναι η ηλιακή ενέργεια, η αιολική ενέργεια, η γεωθερμία, η βιομάζα, η κυματική ενέργεια, η παλιρροιακή ενέργεια και η υδροηλεκτρική ενέργεια. Οι μη ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, είναι το πετρέλαιο, το φυσικό αέρια, οι γαιάνθρακες, η πυρηνική ενέργεια, και η χημική ενέργεια. Στη χώρα μας χρησιμοποιούνται όλες οι παραπάνω ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, εκτός από την κυματική και την παλιρροιακή, και από τις μη ανανεώσιμες, χρησιμοποιούνται όλες εκτός από την πυρηνική. Για την χρήση της οποίας, οι περισσότερες γνώμες είναι αρνητικές. Το κράτος, και διάφορες άλλες οργανώσεις, επιδοτούν τη χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, μιας και είναι φιλικότερες προς το περιβάλλον. Οι μη ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, είναι υπεύθυνες για τα μεγαλύτερα περιβαλλοντολογικά προβλήματα, και σε μερικά χρόνια θα εξαντληθούν. Οι ανανεώσιμες από την άλλη πλευρά, δεν θα εξαντληθούν ποτέ. Τέλος, υπάρχουν και άλλοι τρόποι να εξοικονομήσει κάποιος ενέργεια, όπως η ανακύκλωση. 4από 62

5 Πρόλογος Η κοινωνία μας υποφέρει από ενεργειακή κρίση. Παρόλα αυτά, ένα μεγάλο μέρος της κοινής γνώμης, είναι ανημέρωτο, ή γνωρίζει ελάχιστα για αυτό το πρόβλημα. Τι και ποιες είναι οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας; Και τι οι μη ανανεώσιμες; Για ποιο λόγο αντιμετωπίζουμε αυτή την κρίση; Τι μπορούμε να κάνουμε για να το αποτρέψουμε; Ποιες συνθήκες με βάση αυτό το θέμα, επικρατούν στη χώρα μας; Αυτά τα ερωτήματα, που απασχολούν πολύ κόσμο την εποχή μας, απασχολούσαν και πέντε μαθητές της Α Λυκείου. Έτσι, βλέποντάς το ως πιθανό θέμα για project αυτό το τετράμηνο, ξέραμε πού έπρεπε να πάμε. Μέσα από μελέτη, και σκληρή δουλειά, θα καταλήγαμε στις απαντήσεις που αναζητούσαμε. Επίσης, μέσα από τη μελέτη μας, και την ολοκλήρωση της εργασίας, θα μπορούσαμε να ανοίξουμε τα μάτια του κόσμου, και να μεταδώσουμε τις πληροφορίες που μάθαμε, και σε άλλους. 5από 62

6 1. Μη ανανεώσιμες πηγές ενέργειας Μη ανανεώσιμες πηγές ενέργειας χαρακτηρίζονται οι πηγές οι οποίες δεν αναπληρώνονται ή αναπληρώνονται εξαιρετικά αργά για τα ανθρώπινα μέτρα από φυσικές διαδικασίες. Στις μη ανανεώσιμες πηγές ενέργειας περιλαμβάνονται κυρίως ο άνθρακας, το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο, γνωστά και ως ορυκτά καύσιμα., καθώς και η πυρηνική ενέργεια. Βέβαια, η φύση δεν σταματά να δημιουργεί ούτε άνθρακα ούτε πετρέλαιο. Αν αναλογισθούμε όμως ότι η ανθρωπότητα καταναλώνει ημερησίως τόση ποσότητα ορυκτών καυσίμων όση μπορεί η φύση να δημιουργήσει σε χίλια περίπου χρόνια, αντιλαμβανόμαστε πλέον την έννοια της αναγνωσιμότητας Πετρέλαιο Το πετρέλαιο, που μερικές φορές στην καθημερινή γλώσσα αποκαλείται και μαύρος χρυσός ή τσάι του Τέξας, είναι παχύρρευστο, μαύρο ή βαθύ καφετί ή πρασινωπό υγρό πέτρωμα, που αποτελεί και τη σπουδαιότερη σήμερα φυσική πηγή ενέργειας Χημική σύσταση Το αργό (ακατέργαστο) πετρέλαιο είναι υγρό πέτρωμα, μίγμα υδρογονανθράκων, δηλαδή ουσιών που περιέχουν άνθρακα και υδρογόνο, κατά ένα μεγάλο μέρος της σειράς των αλκανίων, που όμως περιέχει και αρκετούς αρωματικούς υδρογονάνθρακες, καθώς και άλλες οργανικές ενώσεις και το οποίο βρίσκεται μέσα σε κοιλότητες διαφόρων πετρωμάτων στα ανώτερα στρώματα μερικών περιοχών τού φλοιού της Γης Προέλευση Για την ερμηνεία της δημιουργίας του πετρελαίου, υπάρχουν πολλές και μάλιστα αλληλοσυγκρουόμενες θεωρίες. Παλαιότερα παραδέχονταν οι χημικοί και γεωλόγοι ερευνητές του αντικειμένου ότι το πετρέλαιο σχηματίσθηκε από ανθρακομεταλλικές ενώσεις, τα λεγόμενα καρβίδια, όπως ακριβώς από το ανθρακαργίλιο που σχηματίζεται το μεθάνιο, από το ανθρακασβέστιο το ακετυλένιο, και από άλλα καρβίδια άλλοι κατώτεροι υδρογονάνθρακες όπως αυτοί που απαντώνται στο πετρέλαιο. Αν και η θεωρία αυτή ανάγει στη δημιουργία του πετρελαίου από ανόργανες πρώτες ύλες, είναι πράγματι ευφυής, παρά ταύτα σήμερα έχει τελείως εγκαταλειφθεί. Δύο από τους ισχυρότερους λόγους που αποτελούν τα επίμαχα και ισχυρά επιχειρήματα υπέρ της ακολουθούμενης σύγχρονης θεωρίας είναι η παρουσία αζωτούχων ενώσεων αφενός, και η εμφάνιση οπτικής στροφικής ικανότητας ορισμένων πετρελαίων αφετέρου. Η δεύτερη αυτή θεωρία, που είναι και γενικότερα παραδεκτή ανάγει την δημιουργία του πετρελαίου σε φυτικές και ζωικές πρώτες ύλες. Ο γεωλόγος Ποτονιέ ξεκίνησε να δέχεται πως το πετρέλαιο είναι προϊόν αποσύνθεσης ζωικών και φυτικών οργανισμών που εγκλείστηκαν μέσα στα πετρώματα σε μεγάλο βάθος στη Γη. Οπαδοί αυτού δέχονται επίσης πως οι εν λόγω οργανισμοί ήταν κυρίως θαλάσσιοι, ανάλογοι με εκείνους που αποτελούν το πλαγκτόν. Τα λείψανα αυτών των οργανισμών παρασύρθηκαν από θαλάσσια ρεύματα και ανέμους και συγκεντρώθηκαν κατά μεγάλες ποσότητες στους πυθμένες θαλασσίων λεκανών (κόλπων, λιμνοθαλασσών κ.τ.λ.). Οι λεκάνες αυτές στη συνέχεια από διάφορες αναστατώσεις της επιφάνειας της Γης αποκλείσθηκαν και καταχώθηκαν. Έτσι, εκ του αποκλεισμένου αυτού οργανικού υλικού προέκυψε με αποσύνθεση, υπό την επίδραση αναερόβιων βακτηρίων, το πετρέλαιο. Η θεωρία αυτή βασίστηκε επίσης στο γεγονός ότι στα διάφορα πετρέλαια βρέθηκαν επίσης ίχνη χλωροφύλλης και αιμίνης. Η ύπαρξη των ενώσεων αυτών αποδεικνύει αφενός τη φυτική και ζωική προέλευση, αφετέρου ότι η δημιουργία αυτή έγινε κάτω από ήπια βιολογική δράση, δεδομένου ότι οι ενώσεις αυτές αποσυντίθενται σε θερμοκρασία μεγαλύτερη των 250 6από 62

7 βαθμών. Η θεωρία αυτή ενισχύεται ακόμη περισσότερο και από το γεγονός ότι τα πετρέλαια σήμερα εντοπίζονται πάντα σε τυπικά ιζηματογενή πετρώματα, ενώ στη βάση των πετρελαϊκών κοιτασμάτων ανευρίσκεται, σχεδόν πάντα, αλμυρό νερό Ενδείξεις κοιτάσματος Η παρουσία πετρελαϊκού κοιτάσματος στο υπέδαφος δεν αποκαλύπτει πάντοτε και επιφανειακές ενδείξεις. Συνεπώς η ανακάλυψη τέτοιων κοιτασμάτων μπορεί να γίνει τελείως συμπτωματικά. Τέτοια περίπτωση ήταν στην Αργεντινή το 1908 όταν σε γεώτρηση για πόσιμο νερό ανακαλύφθηκε πετρέλαιο. Επιφανειακές ενδείξεις πάντως μπορεί να θεωρηθούν οι ακόλουθες: -Εκτεταμένη γυμνή όψη επιφάνειας όπου δεν παρατηρείται βλάστηση. -Ύπαρξη πηγών αλμυρών ή θειούχων θερμών υδάτων. -Παρατηρούμενα εξερχόμενα αέρια από το υπέδαφος, συχνά αποτελούν σοβαρή εξωτερική εκδήλωση πετρελαϊκού κοιτάσματος. -Επίσης τα ιλυώδη ή βορβορώδη ηφαίστεια βρίσκονται κοντά σε τέτοια κοιτάσματα, όπως στην περίπτωση του Καυκάσου. -Αναβλύσεις πετρελαίου ή πίσσας αποτελούν την κυριότερη επιφανειακή εκδήλωση ύπαρξης κοιτάσματος. Είναι, όμως, αδύνατον με μόνον αυτή την παρατήρηση να εξαχθούν συμπεράσματα επί της οικονομικής εκμετάλλευσης του τυχόν υπάρχοντος κοιτάσματος Μέθοδοι εντοπισμού Ανεξάρτητα όμως των παραπάνω ενδείξεων οι γεωλόγοι ερευνητές αναγκάζονται ν' ακολουθήσουν διάφορες μεθόδους ικανές προς εξαγωγή σαφέστερων συμπερασμάτων, όπως τη σεισμική, την ηλεκτρική, τη σταθμική, τη ραδιενεργή μέθοδο, καθώς και τους δύο τρόπους γεώτρησης, τύπου "κέιμπ τουλ" και η τύπου "ρόταρυ". Στην πράξη, σπάνια χρησιμοποιείται μία μοναδική μέθοδος. Συνήθως χρησιμοποιείται, ανάλογα με την θέση έρευνας, συνδυασμός περισσότερων της μιας μεθόδων. Σεισμική μέθοδος. Αυτή η μέθοδος βασίζεται κυρίως στην ταχύτητα μετάδοσης των δονήσεων ενός τεχνητού σεισμού, ο οποίος προκαλείται, συνήθως, με χρήση κατάλληλων εκρηκτικών. Πραγματοποιείται με δύο τρόπους: Είτε της διάθλασης είτε της ανάκλασης των σεισμικών κυμάτων και, βεβαίως, με αντίστοιχα σεισμικά όργανα, δεδομένου ότι τα σεισμικά κύματα δεν διέρχονται εξ ολοκλήρου από υγρά. Η μέθοδος αυτή έχει το μειονέκτημα ότι αντί πετρελαϊκού κοιτάσματος μπορεί να εντοπίσει μεγάλες ποσότητες υπόγειων υδάτων. Ηλεκτρική μέθοδος. Αυτή η μέθοδος βασίζεται κυρίως στο γεγονός ότι ο φλοιός της Γης έχει ορισμένες ηλεκτρικές σταθερές, μία εκ των οποίων είναι και η αντίσταση διέλευσης του ηλεκτρικού ρεύματος. Έτσι, με δεδομένο ότι το πετρέλαιο δεν είναι καλός αγωγός του ηλεκτρισμού, η ένδειξη μεγαλύτερης σχετικής αντίστασης μπορεί να θεωρηθεί ένδειξη παρουσίας πετρελαϊκού κοιτάσματος. Ηλεκτρομαγνητική μέθοδος. Αυτή βασίζεται σε ευαίσθητα όργανα, τα καλούμενα μαγνητόμετρα, που μπορούν να μετρήσουν με σχετικά μεγάλη ακρίβεια την ένταση του μαγνητικού πεδίου της Γης από τόπο σε τόπο. Σταθμική ή βαρυτομετρική μέθοδος. Αυτή βασίζεται στην μέτρηση της έντασης του πεδίου βαρύτητας στα διάφορα σημεία της επιφάνειας της Γης. Ραδιενεργή μέθοδος. Η μέθοδος αυτή κρίνεται πολύ αξιόπιστη και εφαρμόζεται με επιτυχία σε τοποθεσίες με ήπιο ανάγλυφο. Γενικά, όμως, θα πρέπει να σημειωθεί ότι, παρά την επικρατούσα άποψη, το πετρέλαιο δεν είναι και τόσο σπάνιο πέτρωμα, αφού δεν υφίσταται, σχεδόν, καμία χώρα που να μην έχει ίχνη πετρελαίου ή ασφάλτου ή φυσικά γήινα αέρια, πλην όμως η δυνατότητα εκμετάλλευσης αυτών είναι που το προσδιορίζει ως σπάνιο (υφιστάμενη ποσότητα και κόστος εξόρυξης) Μορφές πετρελαίου Το ορυκτό πετρέλαιο, ή "αργό πετρέλαιο" όπως λέγεται, μπορεί να ποικίλει στην εμφάνιση, τη σύνθεση, και την καθαρότητα. Λαμβάνοντας υπόψη τη σύνθεση των πετρελαίων, αυτά κατατάσσονται σε τρεις βασικές κατηγορίες: 7από 62

8 Παραφινικά πετρέλαια. Αυτά περιέχουν στερεή παραφίνη και κατά την απόσταξη δίνουν σημαντική αναλογία ελαφρών κλασμάτων που αποτελούνται αποκλειστικά από κεκορεσμένους υδρογονάνθρακες της αλειφατικής σειράς. Και τα μεν πρώτα της σειράς αυτής μεθάνιο, αιθάνιο, προπάνιο και βουτάνιο παρατηρούνται και στα αέρια που συνοδεύουν το πετρέλαιο στην εξόρυξή του. Ασφαλτικά πετρέλαια. Αυτά δίνουν περισσότερο βαρέα κλάσματα όπως μαζούτ και ορυκτέλαια. Τα ελαφρά κλάσματα των πετρελαίων αυτών αποτελούνται κυρίως από κεκορεσμένους κυκλικούς υδρογονάνθρακες (ναφθένια) της πολυμεθυλενικής σειράς, και Ασφαλτοπαραφινικά πετρέλαια. Αυτά αποτελούν μίξη των παραπάνω κατηγοριών όπου η μία σειρά δεν υπερτερεί της άλλης Άντληση Η άντληση του πετρελαίου γίνεται από ειδικές πυργωτές εγκαταστάσεις, που εγκαθίστανται πάνω στις λεγόμενες πετρελαιοπηγές. Το πετρέλαιο λαμβάνεται μετά από διάτρηση του εδάφους, τη λεγόμενη γεώτρηση με τη μορφή αρτεσιανού φρέατος όπου το πετρέλαιο, σε ορισμένες περιπτώσεις, λόγω των υφιστάμενων πιέσεων, αναβλύζει υπό μορφή πίδακα ύψους πολλών μέτρων. Συνηθέστερα όμως εξάγεται με απάντληση κατόπιν προκαλούμενης πίεσης, στην αρχή, νερού επί του οποίου και επιπλέει το προς εξόρυξη πετρέλαιο. Συνεπώς, υπάρχουν πολλές μέθοδοι αύξησης της παραγωγής πετρελαίου από τις πηγές όπως με εξακόντιση νιτρογλυκερίνης ή με εισαγωγή, υπό πίεση, υδροχλωρικού οξέος ή ακόμα μετά από διαβίβαση αερίων υπό πίεση. Γενικά το πετρέλαιο από τις πετρελαιοπηγές φέρεται αναμεμιγμένο με αέρια, νερό καθώς και με μικρές ποσότητες άμμου. Τα μεν αέρια αποχωρίζονται μέσω ενός διαχωριστή και χρησιμοποιούνται είτε προς επανεισαγωγή εντός των πηγών (όπως αναφέρθηκε παραπάνω) είτε οδηγούνται προς το εμπόριο ως φυσικά αέρια, είτε, τέλος, διαβιβάζονται μέσα σε απορροφητικού έλαιο, το δε νερό αποχωρίζεται από το πετρέλαιο με παραμονή του σε δεξαμενές, οπότε και αποχωρίζεται και η άμμος (με καθίζηση). Αν, όμως, έχει αναμιχθεί το πετρέλαιο με το νερό ως γαλάκτωμα, τότε είναι απαραίτητο να ακολουθήσουν ιδιαίτερες διεργασίες θέρμανσης, καθώς και χημικές ή ηλεκτρικές μέθοδοι αποχωρισμού του νερού. Το καθαρό πλέον ακατέργαστο πετρέλαιο συλλέγεται σε δοχεία ορισμένης χωρητικότητας από τα οποία και οδηγείται σε μεγάλες δεξαμενές από τις οποίες και θα ακολουθήσει η περαιτέρω κατεργασία του, δηλαδή η διύλιση του (κλασματική απόσταξη) Χρήση του πετρελαίου Χρησιμοποιείται συνήθως για την παραγωγή καυσίμων για μηχανές εσωτερικής καύσης και για το λόγο αυτό είναι μια σημαντική πηγή ενέργειας (στατιστικές παγκόσμιας ενέργειας ΔΟΕ - Διεθνής Οργανισμός Ενεργείας). Είναι, επίσης, η πρώτη ύλη για πολλά χημικά προϊόντα, συμπεριλαμβανομένων των διαλυτών, των λιπασμάτων, των φυτοφαρμάκων, καθώς και στα συνθετικά προϊόντα όπως των πλαστικών και των απορρυπαντικών ακόμη και ορισμένων εκρηκτικών υλών. Τα προϊόντα που προέρχονται από το πετρέλαιο λέγονται πετροχημικά (petrochemicals) και ο κλάδος της Χημείας που ασχολείται με την ανάπτυξή τους Πετροχημεία. 8από 62

9 1.2. Φυσικό αέριο Το φυσικό αέριο είναι ένα φυσικό προϊόν που βρίσκεται σε υπόγεια κοιτάσματα της γης και είτε συναντάται μόνο του είτε συνυπάρχει με κοιτάσματα πετρελαίου. Είναι μίγμα υδρογονανθράκων σε αέρια κατάσταση, αποτελούμενο κυρίως από μεθάνιο, που είναι ο ελαφρύτερος υδρογονάνθρακας, είναι πολύ καθαρό, χωρίς προσμίξεις και θειούχα συστατικά. Είναι μια «φυσική μορφή ενέργειας» που μπορεί να χρησιμοποιηθεί χωρίς ιδιαίτερη επεξεργασία και κάνει τέλεια καύση στις κατάλληλες συσκευές. Το φυσικό αέριο αποτελεί το φιλικότερο συμβατικό καύσιμο στο περιβάλλον και στον άνθρωπο Χημική σύσταση Βασικό συστατικό του φυσικού αερίου είναι το μεθάνιο (70-90%), συνυπάρχουν όμως σε αυτό και σημαντικές ποσότητες αιθανίου (5-15%), προπανίου (<5%) και βουτανίου, καθώς και διοξείδιο του άνθρακα, άζωτο, υδρογόνο, ήλιο και υδρόθειο. Το φυσικό αέριο που είναι απαλλαγμένο από τους υδρογονάνθρακες πέραν του μεθανίου, δηλαδή το καθαρό μεθάνιο, συχνά αποκαλείται και ξηρό φυσικό αέριο. Αντίστοιχα, το φυσικό αέριο που συμπεριλαμβάνει και άλλους υδρογονάνθρακες εκτός από το μεθάνιο, αποκαλείται και υγρό φυσικό αέριο Ιδιότητες Το φυσικό αέριο είναι άχρωμο και άοσμο. Η χαρακτηριστική του οσμή δίνεται τεχνικά ώστε να γίνεται αντιληπτό σε τυχόν διαρροές. Ανήκει στη δεύτερη οικογένεια των αέριων καυσίμων. Είναι ελαφρύτερο από τον αέρα: έχει ειδικό βάρος ίσο με 0,59. Η καύση του φυσικού αερίου, σε σχέση με αυτή άλλων καυσίμων όπως ο γαιάνθρακας ή το λάδι, έχει λιγότερο επιβλαβείς συνέπειες για το περιβάλλον. Παράγει, για παράδειγμα, μικρότερες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα για κάθε μονάδα παραγόμενης ενέργειας Ιστορική επισκόπηση Η άσφαλτος και τα βιτουμένια, τα πιο παλιά γνωστά προϊόντα του πετρελαίου, όπως και ενδείξεις για διαρροές φυσικού αερίου πρωτοβρέθηκαν μεταξύ 6000 και 2000 π.χ. στην περιοχή που σήμερα βρίσκεται το Ιράν. Η χρήση του φυσικού αερίου αναφέρεται στην Κίνα το 900 π.χ. περίπου, όπου ανοίχθηκαν γύρω στα φρέατα και το αέριο μεταφερόταν με αγωγούς από μπαμπού. Στην Ευρώπη αυτές οι επιτεύξεις ήταν άγνωστες και το φυσικό αέριο δεν ανακαλύφθηκε παρά το 1659 στην Αγγλία. Το αέριο από απόσταξη ανθράκων ανακαλύφθηκε το 1670 και άρχισε να χρησιμοποιείται το 1790, γιατί ήταν πιο εύκολη η μεταφορά, η αποθήκευση και η χρησιμοποίησή του στις μηχανές εσωτερικής καύσεως και στον φωτισμό δρόμων και σπιτιών. Το 1821 η πόλη Φριντόνια (Fredonia) στην περιφέρεια της Νέας Υόρκης φωτιζόταν με φυσικό αέριο. Αλλά η χρησιμοποίηση του φυσικού αερίου εξακολουθούσε να είναι περιορισμένη, γιατί δεν υπήρχε τρόπος μεταφοράς του σε μεγάλες αποστάσεις και επί έναν αιώνα το φυσικό αέριο παρέμεινε στο περιθώριο της βιομηχανικής εξέλιξης, που βασίστηκε στον άνθρακα, το πετρέλαιο και τον ηλεκτρισμό. Η μέθοδος μεταφοράς φυσικού αερίου με αγωγούς αναπτύχθηκε στη δεκαετία του 1920 και αποτέλεσε ένα σημαντικό στάδιο στη χρήση του αερίου. Μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο ακολούθησε μια περίοδος τεράστιας κατανάλωσης, που συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Το 1960 η παγκόσμια παραγωγή φυσικού αερίου ήταν 470 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα και το 1979 ήταν 1,459 τρισεκατομμύρια κυβικά μέτρα. Το 1950 το φυσικό αέριο αποτελούσε το 12% της καταναλισκόμενης παγκοσμίως ενέργειας, ένα ποσοστό που αυξήθηκε σε 14,6% το 1960 και σε 25% το Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας (ΔΟΕ) η κατανάλωση φυσικού αερίου θα υπερβεί την κατανάλωση άνθρακα το 2010 και το φυσικό αέριο θα καλύπτει το 1/4 των παγκόσμιων ενεργειακών αναγκών το Εξαγωγή και μεταφορά Το φυσικό αέριο είναι καύσιμο και πρώτη ύλη της χημικής βιομηχανίας. Εξάγεται με ειδικά κατασκευασμένα φρεάτια που φτάνουν σε αρκετά μεγάλο βάθος κάτω από την επιφάνεια της γης συχνά, κοντά σε αποθέματα πετρελαίου, από υπόγειες κοιλότητες στις οποίες βρίσκεται 9από 62

10 υπό υψηλή πίεση. Σε αυτές τις κοιλότητες το φυσικό αέριο σχηματίστηκε με τρόπο παρόμοιο με τον τρόπο σχηματισμού του πετρελαίου. Έπειτα υποβάλλεται σε επεξεργασία για να αφαιρεθούν οι ακαθαρσίες, άλλα αέρια όπως το προπάνιο και το βουτάνιο, και οποιοδήποτε υπόλειμμα νερού ή υδρατμού. Τα κοιτάσματα φυσικού αερίου βρίσκονται συνήθως μακριά από τα κύρια κέντρα καταναλώσεως συνεπώς πρέπει να μεταφερθεί, αν και οι βιομηχανίες χημικής επεξεργασίας είναι συχνά εγκατεστημένες στην περιοχή της παραγωγής. Η μεταφορά του φυσικού αερίου εξαρτάται από την κατάστασή του. Σε αέρια κατάσταση μεταφέρεται με αγωγούς υπό υψηλή πίεση, ενώ σε υγρή κατάσταση μεταφέρεται με πλοία. Βυτιοφόρα μεταφοράς υγροποιημένου φυσικού αερίου χρησιμοποιούνται αρκετά, όμως υπάρχουν τα προβλήματα των αυξημένων δαπανών και της ασφάλειας κατά την μεταφορά. Σε πολλές περιπτώσεις, όπως με τις πετρελαιοπηγές στη Σαουδική Αραβία, το φυσικό αέριο που ανακτάται κατά τη διάρκεια της άντλησης πετρελαίου δεν μπορεί να πωληθεί επικερδώς, και απλά καίγεται στις πετρελαιοπηγές. Αυτή η πρακτική σπατάλης είναι τώρα παράνομη σε πολλές χώρες, δεδομένου ότι ρυπαίνει την ατμόσφαιρα και ενισχύει το φαινόμενο του θερμοκηπίου και επίσης επειδή μια κερδοφόρα μέθοδος αναμένεται να βρεθεί άμεσα στο μέλλον. Έτσι το αέριο επανεισάγεται αντί αυτού πίσω στο έδαφος για μια πιθανή πρόσφατη επανάκτησή του, αλλά και για να βοηθήσει στην άντληση του πετρελαίου διατηρώντας υψηλή την υπόγεια πίεση. Οι μεγάλοι αγωγοί υψηλής πίεσης καθιστούν δυνατή τη μεταφορά του αερίου σε απόσταση χιλιάδων χιλιομέτρων. Παραδείγματα τέτοιων αγωγών είναι οι αγωγοί της Βόρειας Αμερικής, που εκτείνονται από το Τέξας και τη Λουϊζιάνα μέχρι τη βορειοανατολική ακτή και από την Αλμπέρτα ως τον Ατλαντικό. Αγωγοί επίσης εκτείνονται από τη Σιβηρία μέχρι την Κεντρική και Δυτική Ευρώπη. Οι έρευνες για πετρέλαιο έχουν αποκαλύψει την ύπαρξη μεγάλων κοιτασμάτων αερίου στην Αφρική, Μέση Ανατολή, Αλάσκα και αλλού. Η μεταφορά από τέτοιες περιοχές γίνεται με πλοία. Το αέριο υγροποιείται στους -160 βαθμούς Κελσίου και μεταφέρεται, όπως το πετρέλαιο, με δεξαμενόπλοια ειδικά κατασκευασμένα για τον σκοπό αυτό. Ένα κυβικό μέτρο υγρού φυσικού αερίου αντιστοιχεί σε 600 κυβικά μέτρα αερίου σε ατμοσφαιρική πίεση. Το ειδικό βάρος του υγρού αερίου είναι σχετικά χαμηλό (περίπου 0,55) Χρήσεις του φυσικού αερίου Το φυσικό αέριο χρησιμοποιείται με αρκετούς τρόπους: - Αποτελεί βασική πηγή παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. - Χρησιμοποιείται στην παραγωγή υδρογόνου. - Ως καύσιμο οχημάτων (οικολογικά οχήματα). Το 2005, οι χώρες με τον μεγαλύτερο αριθμό οικολογικών οχημάτων ήταν η Αργεντινή, η Βραζιλία, το Πακιστάν, η Ιταλία, το Ιράν και οι Η.Π.Α.. Γίνονται, επίσης, προσπάθειες για χρήση του και στην αεροπορία. - Οικιακή χρήση (χρήση του φυσικού αερίου στα σπίτια για την τροφοδοσία τους φούρνων, εστιών μαγειρέματος, συσκευών θέρμανσης, θερμοσιφώνων και στεγνωτήρων ενδυμάτων). - Εμπορική χρήση (χρήση του φυσικού αερίου σε επιχειρήσεις όπως τα εστιατόρια, τα ξενοδοχεία, και τα νοσοκομεία). - Άλλες χρήσεις (παραγωγή γυαλιού, υφασμάτων, ατσαλιού, πλαστικών, ειδών χρωματισμού και άλλων προϊόντων) Τα χαρακτηριστικά του φυσικού αερίου που ευνοούν τη χρήση του στον βιομηχανικό τομέα είναι κυρίως τα εξής: - Είναι εφικτή η συνεχής παροχή καυσίμου. Κάτι τέτοιο εξασφαλίζει απρόσκοπτη λειτουργία και αποδεσμεύει κεφάλαια που σε άλλες περιπτώσεις απαιτούνται για τη διατήρηση αποθεμάτων και αποθηκευτικών χώρων - Έχει μειωμένες, σε σχέση με άλλα καύσιμα, εκπομπές ρύπων. Έτσι η χρήση του συμβάλλει στο καθαρότερο περιβάλλον και στην καταπολέμηση του φαινομένου του θερμοκηπίου - Έχει μειωμένο λειτουργικό κόστος διαχείρισης καυσίμου και συντήρησης - Αυξημένη ενεργειακή απόδοση και οικονομία - Βελτίωση της ποιότητας των προϊόντων - Ευχέρεια χειρισμού και ελέγχου - Αποκέντρωση θερμικών χρήσεων 10από 62

11 1.3. Γαιάνθρακες Γαιάνθρακας, χαρακτηρίζεται κυρίως ο άνθρακας που εξορύσσεται από τη Γη, ο ορυκτός άνθρακας, σε αντιδιαστολή των άλλων ανθράκων όπως του ξυλάνθρακα, οπτάνθρακα (κωκ) αιθάλης κ.ά. που λαμβάνονται κατόπιν ειδικής κατεργασίας των ξύλων, πετρελαίων, γαιανθράκων ή άλλων ανθρακούχων υλών. Οι ορυκτοί άνθρακες εξορύσσονται στα ανθρακωρυχεία. Γενικά, τους ορυκτούς άνθρακες τους διακρίνουμε σε εκείνους που δεν χρησιμοποιούνται ως καύσιμη ύλη (π.χ. γραφίτης, διαμάντι) και σε εκείνους που χρησιμοποιούνται ως καύσιμη ύλη και στην παραγωγή χημικών ενώσεων. Στους τελευταίους ανήκουν ο ανθρακίτης και γενικά οι λιθάνθρακες, οι φαιάνθρακες (επιμέρους κατηγορία των οποίων είναι ο λιγνίτης) και η τύρφη. Οι μεταξύ τους διαφορές οφείλονται όχι μόνο στην περιεκτικότητα του άνθρακα, του υδρογόνου και του οξυγόνου, αλλά και στην εξωτερική μορφή υπό την οποία απαντώνται. Ειδικότερα η τύρφη χρησιμοποιείται και για τον εμπλουτισμό καλλιεργήσιμων εδαφών. Όλοι οι γαιάνθρακες περιέχουν τέφρα, (ανόργανα συστατικά) σε ποικίλλουσα ποσότητα, καθώς και ίχνη νερού (υγρασία). Ακόμα περιέχουν φωσφορικό οξύ σε μηδαμινές ποσότητες, θείο ενωμένο με σίδηρο και, εν μέρει, οργανικό, το οποίο και είναι το περισσότερο ανεπιθύμητο συστατικό τους. Η περιεκτικότητα θείου στους γαιάνθρακες υποβιβάζει τη ποιότητά τους. Σ αυτό οφείλεται και κατά μέγα μέρος η μειονεκτικότητα των φαιανθράκων (που περιέχουν σημαντικές ποσότητες θείου), έναντι των λιθανθράκων. Τέλος, οι γαιάνθρακες αποτελούνται από μίγματα πολυσυμπυκνωμένων ενώσεων άνθρακα, υδρογόνου, οξυγόνου και αζώτου. Ο γραφίτης και το διαμάντι είναι σχεδόν τελείως καθαροί άνθρακες (άνω του 99%). Οι ως καύσιμη ύλη χρησιμοποιούμενοι γαιάνθρακες διαιρούνται ανάλογα εκ της περιεκτικότητας σε άνθρακα σε: ανθρακίτη, λιθάνθρακες, φαιάνθρακες (λιγνίτες) και τύρφη. Από πετρολογικής άποψης, το διαμάντι είναι ορυκτό που ανευρίσκεται σε Πυριγενή πετρώματα, ο γραφίτης είναι ορυκτό μεταμορφωσιγενούς προέλευσης, ενώ οι υπόλοιποι ορυκτοί άνθρακες είναι ιζηματογενή πετρώματα Ιστορική επισκόπηση Το πρώτο καύσιμο που χρησιμοποιήθηκε για φωτιά, και που εξακολουθεί να χρησιμοποιείται, είναι το ξύλο. Το ξύλο παράγεται συνεχώς από τη φύση και έτσι, θεωρητικά, θα πρέπει να διαρκέσει όσο και η ίδια η Γη, στην παρούσα περίπου μορφή της. Ωστόσο, υπάρχει το ενδεχόμενο η κατανάλωση του ξύλου να είναι τόσο μεγάλη, ώστε η φύση να μην προλαβαίνει να το αντικαταστήσει. Πραγματικά, αυτό το ενδεχόμενο γίνεται αναπόφευκτο όσο μεγαλώνει ο πληθυσμός και αυξάνονται, αντίστοιχα, οι ποσότητες ξύλου που καταναλώνει. Όταν ο άνθρωπος έβρισκε γαιάνθρακα, τον χρησιμοποιούσε για καύση. Όταν ανακάλυπτε ορισμένες ποσότητες μισοθαμμένες στο έδαφος, συνήθως έσκαβε πιο βαθιά για να βρει μεγαλύτερες. Υπάρχουν καταγραφές για την καύση γαιανθράκων στην Κίνα γύρω στο 1000 π.χ. στην Ελλάδα, στην Αμερική από τους προκολομβιανούς ιθαγενείς, και ούτω καθεξής. Για ένα μεγάλο διάστημα, οι δραστηριότητες αυτές ήταν καθαρά τυχαίες και ανοργάνωτες. Αλλά, οι γαιάνθρακες που υπήρχαν κοντά στην επιφάνεια της Γης γίνονταν όλο και πιο δυσεύρετοι και ο άνθρωπος άρχισε σιγά σιγά να τους αναζητεί σκάβοντας το έδαφος, κάτι που συνέβη αρχικά στην Κίνα. Στην Αγγλία, η εξόρυξη γαιανθράκων έγινε μια σοβαρή δραστηριότητα στις αρχές του δέκατου τρίτου αιώνα. Γνωρίζουμε ότι το 1228 μεταφερόταν γαιάνθρακες με πλοίο από το Νιούκασλ στο Λονδίνο Σχηματισμός- μορφές γαιάνθρακα Οι γαιάνθρακες έχουν σχηματιστεί από δάση, τα οποία καταπλακώθηκαν από πετρώματα και υπέστησαν ενανθράκωση από το αναερόβιο βακτήριο του άνθρακα. Ανάλογα με το χρόνο που το καταπλακωμένο ξύλο έμεινε στο φλοιό της Γης σχηματίσθηκαν οι διάφοροι τύποι γαιανθράκων, των οποίων η περιεκτικότητα σε άνθρακα ποικίλλει. Οι κυριότερες μορφές γαιανθράκων, κατατασσόμενοι από τους παλαιότερους προς τους νεότερους, ως προς το σχηματισμό, είναι: 11από 62

12 Γραφίτης: Περιέχει 96-98% καθαρό άνθρακα. Ανήκει στην κατηγορία των μεταμορφωσιγενούς προελεύσεως ορυκτών, αν και η αρχική του μορφή οφείλει τη γένεσή της στα ίδια αίτια με τους υπόλοιπους. Είναι η μοναδική κρυσταλλική μορφή γαιάνθρακα (εξαγωνικό σύστημα). Είναι μαύρος, μαλακός, με μεταλλική λάμψη. Δεν χρησιμοποιείται ως καύσιμο, αλλά στην παραγωγή μολυβιών, μελανιών, σκόνης τόνερ (μελάνι σε σκόνη για εκτυπωτικές συσκευές λέιζερ (εκτυπωτές, φωτοτυπικά)), σε ανάμιξη με έλαια ως λιπαντικό και ως επιβραδυντής νετρονίων στους ατομικούς αντιδραστήρες. Ανθρακίτης: Περιέχει 92-96% καθαρό άνθρακα. Είναι σκληρός και λείος και έχει μαύρο χρώμα. Αφήνει ελάχιστο υπόλειμμα κατά την καύση του και χρησιμοποιείται κυρίως σε μεταλλουργικές εργασίες αλλά και ως καύσιμο σε ατμομηχανές, ατμοτουρμπίνες κτλ Λιθάνθρακας: Περιέχει 80-92% καθαρό άνθρακα. Είναι μαύρος ή σκούρος καφέ, σκληρός και γυαλιστερός και χρησιμοποιείται κυρίως αρχικά για την παραγωγή φωταερίου με ξηρή απόσταξη και το υπόλειμμά του, που ονομάζεται κωκ, χρησιμοποιείται στη μεταλλουργία του σιδήρου και ως καύσιμο. Λιγνίτης: Περιέχει 50-65% καθαρό άνθρακα. Έχει σκούρο καφέ χρώμα, δεν είναι γυαλιστερός και αφήνει σημαντικό υπόλειμμα κατά την καύση του. Χρησιμοποιείται ως καύσιμο σε εργοστάσια παραγωγής ενέργειας. Τα εργοστάσια της ΔΕΗ στην Πτολεμαΐδα, τη Μεγαλόπολη και το Αλιβέρι στηρίζονται στον λιγνίτη για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Τύρφη: Περιέχει κάτω από 50% καθαρό άνθρακα. Έχει καφετί χρώμα και η υφή του ξύλου είναι έντονα αποτυπωμένη επάνω της. Δεν χρησιμοποιείται ως καύσιμο, αλλά ως συστατικό εμπλουτισμού καλλιεργήσιμων εδαφών. Μεγάλα κοιτάσματα τύρφης στον Ελλαδικό χώρο υπάρχουν στην Καβάλα. Υπάρχουν πολλοί ενδιάμεσοι τύποι γαιανθράκων, οι οποίοι παίρνουν το όνομά τους ανάλογα με τη χρήση τους (fat coal, gas coal, forge coal κτλ.) Εξόρυξη Υπάρχουν δύο τρόποι εξόρυξης γαιανθράκων, ανάλογα με το βάθος στο οποίο απαντάται το κοίτασμα: Επιφανειακή εξόρυξη: Γίνεται με τη βοήθεια κλασικών εκσκαπτικών μηχανημάτων είτε για να απομακρυνθεί απλά το επιφανειακό λεπτό στρώμα ασύνδετων υλικών που καλύπτουν το κοίτασμα, είτε για την απευθείας εκσκαφή του κοιτάσματος. Είναι οικονομικός τρόπος εξόρυξης, αλλά μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνο για επιφανειακά κοιτάσματα. Ανθρακωρυχεία: Στις περιπτώσεις που το κοίτασμα βρίσκεται σε βάθος, απαιτείται η διάνοιξη στοών για την εξόρυξη των γαιανθράκων, που σχηματίζουν το ανθρακωρυχείο. Αρχικά διανοίγεται ένα κατακόρυφο φρέαρ, από το οποίο ξεκινούν παράλληλες, οριζόντιες στοές, από τις οποίες εξορύσσονται οι γαιάνθρακες. Τα περισσότερα ευρωπαϊκά κοιτάσματα, ιδιαίτερα των λιθανθράκων και των ανθρακιτών, είναι υπόγεια και απαιτούν την κατασκευή ανθρακωρυχείων για την εξόρυξή τους. Η εργασία είναι δαπανηρή αλλά και επικίνδυνη, λόγω διαρροής αερίων (αναφλέξιμων ή δηλητηριωδών) στις στοές. Συχνή είναι, επίσης, η πτώση των τοιχωμάτων των στοών (παρά το ότι κατασκευάζονται κατάλληλα υποστυλώματα), λόγω διαβρώσεων. 12από 62

13 1.4. Πυρηνική ενέργεια Πυρηνική ενέργεια ή Ατομική ενέργεια ονομάζεται η ενέργεια που απελευθερώνεται όταν μετασχηματίζονται ατομικοί πυρήνες. Είναι δηλαδή η δυναμική ενέργεια που είναι εγκλεισμένη στους πυρήνες των ατόμων λόγω της αλληλεπίδρασης των σωματιδίων που τα συνιστούν. Η πυρηνική ενέργεια απελευθερώνεται κατά τη σχάση ή σύντηξη των πυρήνων και εφόσον οι πυρηνικές αντιδράσεις είναι ελεγχόμενες (όπως συμβαίνει στην καρδιά ενός πυρηνικού αντιδραστήρα) μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να καλύψει ενεργειακές ανάγκες Ιστορική επισκόπηση Στις 16 Σεπτεμβρίου του 1954 ο Lewis Strauss, ο πρόεδρος της Αμερικάνικης επιτροπής Ατομικής ενέργειας, στάθηκε μπροστά σε ακροατήριο επιστημόνων στη Νέα Υόρκη και με σιγουριά τους διαβεβαίωσε ότι τα παιδιά τους θα απολάμβαναν την ηλεκτρική ενέργεια, υπερβολικά φτηνή, με μηδαμινό κόστος. Η πρώτη εργαστηριακή πυρηνική σχάση επιτεύχθηκε από τους φυσικούς Όττο Χα και Λίζε Μάιτνερ, το 1938 στο Βερολίνο. Οι δυο τους "βομβάρδισαν" ουράνιο με νετρόνια, σε μια προσπάθεια να το μετατρέψουν στο άγνωστο τότε στοιχείο με ατομικό αριθμό 93 (το ουράνιο έχει Α.Α. 92 και η προσθήκη στον πυρήνα του ενός νετρονίου θα έπρεπε, όπως είχε ήδη διαπιστωθεί ότι συνέβαινε με ελαφρύτερα στοιχεία, να το μετασχηματίσει σε ένα νέο στοιχείο με ένα πρωτόνιο παραπάνω). Το παραγόμενο όμως στοιχείο είχε ιδιότητες πολύ διαφορετικές από τις αναμενόμενες (για ένα βαρύ στοιχείο με Α.Α. 93), γεγονός ανεξήγητο για τους δύο επιστήμονες. Εκείνη την περίοδο η Μάιτνερ λόγω της εβραϊκής καταγωγής της υποχρεώθηκε να εγκαταλείψει το Βερολίνο και ο Χαν συνέχισε τα πειράματά του με τον επίσης γερμανό φυσικό Φριτς Στράσμαν. Σύντομα οι τρεις (η Μάιτνερ εξόριστη στη Σκανδιναβία) κατέληξαν σε ένα πολύ τολμηρό συμπέρασμα: Το παραγόμενο στοιχείο με τις αναπάντεχες ιδιότητες ήταν βάριο, που έχει Α.Α. μόλις 56. Αυτό σήμαινε ότι με κάποιο τρόπο η προσθήκη νετρονίου στον πυρήνα του ουρανίου προκαλούσε τη "σχάση" του, όπως ονόμασε τη διαδικασία η Μάιτνερ, σε δύο στοιχεία: Το Βάριο που ήδη ήταν γνωστό και ένα ακόμα στοιχείο (το οποίο αργότερα ονομάστηκε Τεχνήτιο) με Α.Α. 43, απελευθερώνοντας μάλιστα τεράστια ποσά ενέργειας. Εκείνο όμως που έκανε ακόμα πιο ενδιαφέρουσα την ανακάλυψη, ήταν η απελευθέρωση (με τη σχάση) δύο νετρονίων, παρέχοντας τη δυνατότητα για μια αλυσιδωτή αντίδραση. Έτσι, τα δύο νετρόνια που απελευθερώνονται κατά τη σχάση του πυρήνα Ουρανίου προκαλούν τη σχάση δύο πρόσθετων πυρήνων Ουρανίου, απελευθερώνοντας 4 νετρόνια που με τη σειρά τους προκαλούν τη σχάση τεσσάρων πυρήνων κοκ. Με τον τρόπο αυτό μια ελάχιστη ποσότητα Ουρανίου μπορεί να απελευθερώσει με την αλυσιδωτή σχάση της ένα γιγαντιαίο ποσό ενέργειας, που -όπως έγινε σύντομα κατανοητό- είναι δυνατό να χρησιμοποιηθεί είτε για ειρηνικούς σκοπούς (την κάλυψη ενεργειακών αναγκών) είτε για την κατασκευή πυρηνικών βομβών Πυρηνική ενέργεια για ειρηνικούς σκοπούς Αρχή λειτουργίας Σε έναν τυπικό πυρηνικό αντιδραστήρα για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας ο πυρήνας του αντιδραστήρα (reactor core) αποτελείται από 80 με 100 τόνους ουρανίου σε παραπάνω από ράβδους καυσίμων. Οι ράβδοι καυσίμων αποδίδουν τη θερμότητα που παράγουν στο νερό, σε μια σειρά ατμοπαραγωγών (μπόϊλερ) (σύστημα τύπου PWR) ή άμεσα (το δοχείο του αντιδραστήρα είναι και δοχείο ατμοπαραγωγής, σύστημα τύπου BWR). Ο ατμός συνεχίζει την πορεία του για την κίνηση ατμοστροβίλων (τουρμπίνες) που συνδέονται με μια ηλεκτρική γεννήτρια. Ακολουθεί ψύξη του κορεσμένου ατμού που εξέρχεται από τους ατμοστροβίλους, ο οποίος συμπυκνώνεται και διοχετεύεται και πάλι στο σύστημα. Ο διαχωρισμός του νερού ψύξης σε δακτυλίους συμβάλει στην ελαχιστοποίηση του ρίσκου να φτάσει το μολυσμένο νερό στο περιβάλλον. Οι μεγάλες ποσότητες ατμού που βλέπουμε να εξέρχονται από τους πύργους ψύξης προέρχονται από κύκλωμα νερού ψύξης που είναι ανεξάρτητο από το σύστημα ατμοπαραγωγής. 13από 62

14 Ιστορικά στοιχεία Στη διάρκεια της δεκαετίας του '40 πολλές χώρες ανάπτυξαν πυρηνικά προγράμματα προσανατολισμένα στην κατασκευή πυρηνικών όπλων. Μόλις το 1951 χρησιμοποιήθηκε πρώτη φορά πυρηνικός αντιδραστήρας για ειρηνικούς σκοπούς και συγκεκριμένα για τη δοκιμαστική παραγωγή μικρής ποσότητας ηλεκτρικού ρεύματος (ΗΠΑ, Αϊντάχο). Στις 27 Ιουνίου 1954 πρώτη φορά πυρηνικός αντιδραστήρας συνδέθηκε με εθνικό δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας (ΕΣΣΔ, Ομπνίσκ) παρέχοντάς του σε μόνιμη βάση ηλεκτρικό ρεύμα. Στη διάρκεια της δεκαετίας του '50 ήταν διάχυτη η αισιοδοξία ότι η πυρηνική αποτελούσε τη νέα "μαγική" ενέργεια που θα κάλυπτε τις παγκόσμιες ενεργειακές ανάγκες με πολύ χαμηλό κόστος. Μάλιστα ο πρόεδρος της Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας των ΗΠΑ Λιούις Στράους έμεινε στην ιστορία για τη λανθασμένη του πρόβλεψη «στο μέλλον η πυρηνική ενέργεια θα είναι τόσο φθηνή, που δεν θα κάνουμε τον κόπο να την κοστολογούμε». Ο Λιούις είχε επίσης προβλέψει ότι το 2000 στις ΗΠΑ θα λειτουργούσαν 1000 πυρηνικοί σταθμοί. Έπεσε και σε αυτό έξω (λειτουργούν 104), καθώς η κατασκευή νέων πυρηνικών σταθμών ουσιαστικά ανεστάλη λόγω του ατυχήματος στο Three Mile Island το 1979, αλλά και επειδή η παραγωγή ηλεκτρισμού με φυσικό αέριο ήταν φτηνότερη. Άλλο ζήτημα που καθιστά την πυρηνική ενέργεια λιγότερο δημοφιλή από όσο τη φαντάζονταν επιστήμονες και πολιτικοί πενήντα χρόνια πριν είναι το κόστος της επεξεργασίας και αποθήκευσης των πυρηνικών αποβλήτων. Σήμερα 31 χώρες διαθέτουν συνολικά 439 πυρηνικούς αντιδραστήρες σε λειτουργία παράγοντας το 14% του ηλεκτρισμού του κόσμου. Η Γαλλία, χάρη στους 58 αντιδραστήρες της αναδεικνύεται πρωταθλήτρια στον τομέα (ποσοστό ενεργειακής κάλυψης 78%). Για να τους «κινήσει» καταναλώνει περίπου τόνους ουρανίου καυσίμου το χρόνο. Σήμερα σε όλο τον κόσμο κατασκευάζονται γύρω στους 64 αντιδραστήρες, οι 26 εκ των οποίων στην Κίνα, με δεύτερη τη Ρωσία με 10, και τρίτη την Ινδία με 6. Αρκετές ακόμα χώρες διαθέτουν πυρηνικούς αντιδραστήρες μικρής ισχύος για ερευνητικούς σκοπούς. Ανάμεσά τους η Ελλάδα με τον αντιδραστήρα ισχύος 5ΜW στο Κέντρο Έρευνας «Δημόκριτος» Πυρηνικά ατυχήματα Το πρώτο πυρηνικό ατύχημα με διαρροή ραδιενέργειας συνέβη στον Καναδά, το Ήταν ωστόσο μικρής κλίμακας και δεν προκάλεσε θύματα ή αξιόλογη ρύπανση. Από τότε έχουν καταγραφεί τουλάχιστον 25 μικρής ή μεσαίας σημασίας ατυχήματα και ένα σοβαρό, αυτό στο Τσερνόμπιλ στις 26 Απριλίου 1986 (ΕΣΣΔ, τώρα Ουκρανία). Το 1964 ένας αμερικανικός δορυφόρος εφοδιασμένος με πλουτώνιο 238 για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας δεν κατόρθωσε να μπει στην προγραμματισμένη τροχιά και κατά την επάνοδό του στη Γη καταστράφηκε απελευθερώνοντας στην ατμόσφαιρα αρκετή ραδιενέργεια ώστε να μετρηθεί με τα μέσα της εποχής. 14από 62

15 1.5. Χημική ενέργεια Χημική ενέργεια, είναι η ενέργεια που είναι αποθηκευμένη στους χημικούς δεσμούς που συγκρατούν τα άτομα και τα μόρια όλων των ουσιών. Όταν οι ουσίες αντιδρούν χημικά, η ενέργειά τους ή απελευθερώνεται ή απορροφάται ή μετατρέπεται σε άλλες μορφές. Για παράδειγμα όταν ανάβουμε ένα σπίρτο, η χημική ενέργεια που είναι αποθηκευμένη στο σπίρτο, μετατρέπεται σε θερμική και φωτεινή ενέργεια, ενώ στα φυτά η ηλιακή ενέργεια χρησιμοποιείται για τη φωτοσύνθεση και αποθηκεύεται στα μόρια των παραγόμενων υδατανθράκων ως χημική ενέργεια. Η χημική ενέργεια αποδίδεται συνήθως ως θερμική ενέργεια ή ηλεκτρική ενέργεια, όταν τα μόρια διασπώνται και πάλι σε άτομα ή μετασχηματίζεται στους οργανισμούς σε θερμική και κινητική ενέργεια, με βιολογικούς μηχανισμούς, και ονομάζεται έτσι ζωική ενέργεια. 15από 62

16 2. Ανανεώσιμες πηγές ενέργειας Ως Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ) έχουν οριστεί οι ενεργειακές πηγές, οι οποίες υπάρχουν εν αφθονία στο φυσικό περιβάλλον. Είναι η πρώτη μορφή ενέργειας που χρησιμοποίησε ο άνθρωπος πριν στραφεί έντονα στη χρήση των ορυκτών καυσίμων. Οι ΑΠΕ πρακτικά είναι ανεξάντλητες, η χρήση τους δεν ρυπαίνει το περιβάλλον ενώ η αξιοποίησή τους περιορίζεται μόνον από την ανάπτυξη αξιόπιστων και οικονομικά αποδεκτών τεχνολογιών που θα έχουν σαν σκοπό την δέσμευση του δυναμικού τους. Η αύξηση του πληθυσμού της γης, αλλά και η βελτίωση του βιοτικού επιπέδου, έχουν οδηγήσει σε ραγδαία αύξηση της κατανάλωσης ενέργειας, με τη μεγαλύτερη αυξητική τάση να παρατηρείται στις αναπτυσσόμενες χώρες (Ινδία, Κίνα, κλπ). Οι συνεχώς αυξανόμενες καταναλωτικές ανάγκες έχουν ως αποτέλεσμα την αύξηση των εγκατεστημένων μονάδων ηλεκτροπαραγωγής που αξιοποιούν κυρίως ορυκτά καύσιμα με συμβατικές μεθόδους. Η εντατικοποίηση της χρήσης καυσίμων όπως το πετρέλαιο και ο άνθρακας οδήγησαν σε ιδιαίτερα μεγάλη περιβαλλοντική επιβάρυνση, καθώς οι τομείς της ηλεκτροπαραγωγής και των μεταφορών θεωρούνται οι πλέον επιβαρυντικοί για το περιβάλλον. Το γεγονός αυτό τονίστηκε και στα πλαίσια διεθνών συνδιασκέψεων όπως αυτές του Ρίο, του Κιότο και της Χάγης. Για το λόγο αυτό η διεθνής ερευνητική κοινότητα και η ενεργειακή βιομηχανία έχουν στρέψει το ενδιαφέρον τους αφενός σε σύγχρονες "καθαρές" τεχνολογίες παραγωγής με βελτιωμένη ενεργειακά και περιβαλλοντικά απόδοση, όπως π.χ. οι "καθαρές" τεχνολογίες άνθρακα, και αφετέρου στην αξιοποίηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ). Οι ΑΠΕ αποτελούν τις πλέον περιβαλλοντικά καθαρές τεχνολογίες παραγωγής ενέργειας και προς το παρόν η χρήση τους διαφαίνεται ότι έχει τη δυναμική να περιορίσει δραστικά τα αυξημένα περιβαλλοντικά προβλήματα. Αν και έχουν γίνει σημαντικά τεχνολογικά βήματα, η εφαρμογή των Α.Π.Ε βρίσκεται σε αρχικό ακόμη στάδιο. Η εκμετάλλευση του ήλιου, του ανέμου, του νερού, της γεωθερμίας και της βιομάζας, που αποτελούν πηγές ενέργειας φιλικές προς το περιβάλλον, μπορούν και πρέπει να γίνουν οικονομικά εκμεταλλεύσιμες ώστε να συμβάλλουν στην αειφόρο ανάπτυξη, εφόσον είναι ανανεώσιμες και ρυπαίνουν ελάχιστα ή καθόλου. Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας αποτελούν τους φυσικούς διαθέσιμους πόρους - πηγές ενέργειας, που υπάρχουν σε αφθονία στο φυσικό μας περιβάλλον, που δεν εξαντλούνται αλλά διαρκώς ανανεώνονται και που δύνανται να μετατρέπονται σε ηλεκτρική ή θερμική ενέργεια, όπως είναι ο ήλιος, ο άνεμος, η βιομάζα, η γεωθερμία, οι υδατοπτώσεις, η θαλάσσια κίνηση. Το παγκόσμιο ενδιαφέρον προς την κατεύθυνση της αξιοποίησης τους οφείλεται σε δύο λόγους: -Την επίλυση του ενεργειακού προβλήματος, αφού τα αποθέματα συμβατικών πηγών ενέργειας εξαντλούνται και -Το ότι πρόκειται για φιλικές προς το περιβάλλον λύσεις. 16από 62

17 2.1 Ηλιακή ενέργεια Ηλιακή ενέργεια χαρακτηρίζεται το σύνολο των διαφόρων μορφών ενέργειας που προέρχονται από τον Ήλιο και αξιοποιείται μέσω τεχνολογιών που εκμεταλλεύονται τη θερμική και ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία του ήλιου με χρήση μηχανικών μέσων για τη συλλογή, αποθήκευση και διανομή της. Τέτοιες μορφές ενέργειας, είναι το φως ή φωτεινή ενέργεια, η θερμότητα ή θερμική ενέργεια καθώς και διάφορες ακτινοβολίες ή ενέργεια ακτινοβολίας. Αυτή η τεχνολογία που εμφανίστηκε στις αρχές του 1970 στα διαστημικά προγράμματα των ΗΠΑ έχει μειώσει το κόστος παραγωγής ηλεκτρισμού με αυτόν τον τρόπο από $300 σε $4 το Watt. Τα φωτοβολταϊκά συστήματα χρησιμοποιούνται κυρίως σε αγροτικές και απομακρυσμένες περιοχές όπου η σύνδεση με το δίκτυο είναι πολύ ακριβή. Αν και όλη η γη δέχεται την ηλιακή ακτινοβολία, η ποσότητά της εξαρτάται κυρίως από τη γεωγραφική θέση, την ημέρα, την εποχή και τη νεφοκάλυψη. Για παράδειγμα, η έρημος δέχεται περίπου το διπλάσιο ποσό ηλιακής ενέργειας από άλλες περιοχές. Η ηλιακή ενέργεια στο σύνολό της είναι πρακτικά ανεξάντλητη, αφού προέρχεται από τον ήλιο, και ως εκ τούτου δεν υπάρχουν περιορισμοί χώρου και χρόνου για την εκμετάλλευσή της. Όσον αφορά την εκμετάλλευση της ηλιακής ενέργειας, θα μπορούσαμε να πούμε ότι χωρίζεται σε τρεις κατηγορίες εφαρμογών: τα παθητικά ηλιακά συστήματα, τα ενεργητικά ηλιακά συστήματα, και τα φωτοβολταϊκά συστήματα. Τα παθητικά και τα ενεργητικά ηλιακά συστήματα εκμεταλλεύονται τη θερμότητα που εκπέμπεται μέσω της ηλιακής ακτινοβολίας, ενώ τα φωτοβολταϊκά συστήματα στηρίζονται στη μετατροπή της ηλιακής ακτινοβολίας σε ηλεκτρικό ρεύμα μέσω του φωτοβολταϊκού φαινομένου Φωτοβολταϊκά ηλιακά συστήματα Η δυνατότητα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας τόσο σε απομακρυσμένες όσο και σε κατοικημένες περιοχές, χωρίς επιπτώσεις στο περιβάλλον, κάνει ελκυστική τη χρήση φωτοβολταϊκών συστημάτων σε ολόκληρο τον κόσμο. Η λειτουργία την φωτοβολταϊκών ηλιακών συστημάτων στηρίζεται στο φωτοβολταϊκό φαινόμενο, δηλαδή την άμεση μετατροπή της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας σε ηλεκτρικό ρεύμα. Μερικά υλικά, όπως το πυρίτιο με πρόσμιξη άλλων στοιχείων, γίνονται ημιαγωγοί (άγουν το ηλεκτρικό ρεύμα προς μια μόνο διεύθυνση), έχουν δηλαδή τη δυνατότητα να δημιουργούν διαφορά δυναμικού όταν φωτίζονται και κατά συνέπεια να παράγουν ηλεκτρικό ρεύμα. Συνδέοντας μεταξύ τους πολλά μικρά κομμάτια τέτοιων υλικών (φωτοβολταϊκές κυψέλες ή στοιχεία), τοποθετώντας τα σε μία επίπεδη επιφάνεια (φωτοβολταϊκό σύστημα) και στρέφοντάς τα προς τον ήλιο, γίνετε δυνατή η παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος το οποίο μπορεί να καλύψει ανάγκες όπως: λειτουργία επιστημονικών συσκευών (δορυφόρων), κίνηση ελαφρών αυτοκινήτων (ηλιακά αυτοκίνητα), λειτουργία φάρων, ή την κάλυψη έστω και μέρους των ενεργειακών αναγκών μικρών κατοικιών όπως φωτισμός, τηλεπικοινωνίες, ψύξη κτλ. Η μέγιστη απόδοση των φωτοβολταϊκών στοιχείων (Φ/Β), ανάλογα με το υλικό κατασκευής τους κυμαίνεται από 7% (ηλιακά στοιχεία άμορφου πυριτίου) έως 12-15% (ηλιακά στοιχεία μονοκρυσταλλικού πυριτίου). Το σημαντικό είναι ότι η ενέργεια που παράγεται με αυτό τον τρόπο, μπορεί να αποθηκευτεί σε ηλεκτρικούς συσσωρευτές (μπαταρίες) με αποτέλεσμα να υπάρχει ανεξάντλητη, ανανεώσιμη, φθηνή και κυρίως "καθαρή" ενέργεια. Tα φωτοβολταϊκά συστήματα έχουν τη δυνατότητα μετατροπής της ηλιακής ενέργειας σε ηλεκτρική. Ένα τυπικό Φ/Β σύστημα αποτελείται από : 1) το Φ/Β πλαίσιο (είδος ηλιακού συλλέκτη) 2) το σύστημα αποθήκευσης της ενέργειας (μπαταρίες) 3) τα ηλεκτρονικά συστήματα που ελέγχουν την ηλεκτρική ενέργεια που παράγει η Φ/Β συστοιχία. Μία τυπική συστοιχία αποτελείται από ένα ή περισσότερα Φ/Β πλαίσια ηλεκτρικά συνδεδεμένα μεταξύ τους. Όταν τα Φ/Β πλαίσια εκτεθούν στην ηλιακή ακτινοβολία τότε αυτά μετατρέπουν ένα 10% περίπου της ηλιακής ενέργειας σε ηλεκτρική. Επιπλέον, η μετατροπή 17από 62

18 της ηλιακής ενέργειας σε ηλεκτρική γίνεται αθόρυβα, αξιόπιστα και δίχως καμιά επιβάρυνση για το περιβάλλον. Τα Φ/Β πλαίσια αποτελούνται από κατάλληλα επεξεργασμένους δίσκους πυριτίου (ηλιακά στοιχεία = solar cells) που βρίσκονται ερμητικά σφραγισμένοι μέσα σε πλαστική ύλη για να προστατεύονται από τις καιρικές συνθήκες (π.χ. υγρασία). Η μπροστινή όψη του πλαισίου προστατεύεται από ανθεκτικό γυαλί. Η κατασκευή αυτή, που δεν ξεπερνά σε πάχος τα 4 με 5 χιλιοστά του μέτρου, τοποθετείται συνήθως σε πλαίσιο αλουμινίου, όπως στους υαλοπίνακες των κτιρίων. Τα εσωτερικά είναι διασυνδεδεμένα εν σειρά και παραλλήλω ανάλογα με την εφαρμογή. Στις περισσότερες εφαρμογές, πολλά πλεονεκτήματα παρέχει το σταθερό μοντάρισμα των Φ/Β, με κατεύθυνση προς το νότο και φυσικά με την προϋπόθεση ότι η προσαρμογή γίνεται κάτω από την κατάλληλη γωνία ροπής. Τα πλεονεκτήματα είναι τα εξής: 1) Εύκολο και ολιγοδάπανο μοντάρισμα με το μικρότερο κόστος. 2) Καλή μηχανική σταθερότητα της εγκατάστασης ακόμα και κάτω από ισχυρούς ανέμους. 3) Ποικιλία δυνατοτήτων για μια αισθητικά ικανοποιητική ενσωμάτωση στις υφιστάμενες κτιριακές δομές. Από την άλλη πλευρά, η απόδοση των Φ/Β σε ενέργεια μπορεί να βελτιωθεί με την κατάλληλη κατεύθυνση τους προς τον ήλιο και μάλιστα παρατηρείται μεγαλύτερη βελτίωση όσο μεγαλύτερο είναι το εύρος της ευθείας ακτινοβολίας στο σύνολο της ακτινοβολίας. Τεχνικά η συνεχής στροφή προς τον ήλιο απαιτεί μια σταθερή κατασκευή με κίνηση και ρύθμιση της κατεύθυνσης. Αυτό βέβαια συνδέεται πάντα με μεγαλύτερο κόστος σε σχέση με το σταθερό μοντάρισμα, αλλά και με την κατανάλωση πρόσθετου ρεύματος. Η διεξαγωγή με δύο άξονες λειτουργεί με δύο προωστήρες, ώστε να προσαρμοστεί και η κατεύθυνση (δηλ. η περιστροφή γύρω από κάθετο άξονα) και η κλίση (ροπή γύρω από οριζόντιο άξονα) των Φ/Β στη θέση του ήλιου και να φέρει την καλύτερη δυνατή απόδοση. Αντίθετα, στην μονοαξονική διεξαγωγή χρησιμοποιείται ένας κυρτός, πολικός (δηλ. κατευθυνόμενος προς το βορρά) άξονας με έναν μόνο προωστήρα. Αυτού του είδους η διεξαγωγή έχει μικρότερη απόδοση σε ενέργεια, σε σχέση με τη διεξαγωγή των δύο αξόνων. Η ηλιακή ακτινοβολία πάνω στην ηλιακή γεννήτρια ενισχύεται, κατά κύριο λόγο και με έναν καθρέφτη, δηλαδή μέσω της συγκέντρωσης του ηλιακού φωτός. Βέβαια η χρήση ανακλαστήρων έχει νόημα μόνο στην κινούμενη εγκατάσταση. Η ενσωμάτωση των Φ/Β πλαισίων στα κτίρια μπορεί να έχει πολλαπλά οφέλη. Εκτός από την παραγωγή ηλεκτρισμού τα Φ/Β πλαίσια μπορούν να χρησιμοποιηθούν και ως δομικά στοιχεία για την κάλυψη της οροφής, για την επένδυση της πρόσοψης ή και ως σκίαστρα. Το νέο αυτό στοιχείο στην αρχιτεκτονική, θα μπορούσε να οδηγήσει σε πρωτότυπες λύσεις για την εμφάνιση των κτιρίων. Για την κατάλληλη τοποθέτηση ενός ηλιακού συστήματος, υπολογίζεται πρώτα το μέγεθος της γεννήτριας ρεύματος, ανάλογα με την υφιστάμενη ανάγκη για ενέργεια σε κάθε περίπτωση. Το ηλιακό σύστημα θα πρέπει να προμηθεύει ενέργεια σε επαρκή ποσότητα, ώστε να καλύπτει το ρεύμα που καταναλώνουν στη διάρκεια της ημέρας λάμπες, συσκευές, καθώς επίσης και την ενέργεια που καταναλώνει η ίδια η εγκατάσταση Παθητικά ηλιακά συστήματα Τέτοια συστήματα είναι τα δομικά στοιχεία ενός κτιρίου που βοηθούν την καλύτερη, άμεση ή έμμεση, εκμετάλλευση της ηλιακής ενέργειας για τη θέρμανση ή το δροσισμό του κτιρίου. Προϋπόθεση για την εφαρμογή παθητικών ηλιακών συστημάτων σε ένα κτίριο είναι η θερμομόνωσή του έτσι ώστε να περιοριστούν οι θερμικές απώλειες. Η αρχή λειτουργίας των παθητικών συστημάτων θέρμανσης βασίζεται στο "φαινόμενο του θερμοκηπίου" ενώ τα παθητικά συστήματα δροσισμού βασίζονται στην προστασία του κτιρίου από τον ήλιο, δηλαδή στην παρεμπόδιση της εισόδου των ανεπιθύμητων, κατά τη θερινή περίοδο, ακτινών του ήλιου στο κτίριο. Αυτό επιτυγχάνεται με τη χρήση μόνιμων ή κινητών σκιάστρων καθώς και με τη διευκόλυνση της φυσικής κυκλοφορίας του αέρα στο εσωτερικό των κτιρίων. Ένα κτίριο που περιλαμβάνει παθητικά συστήματα θέρμανσης, δροσισμού ή ακόμη και φυσικού φωτισμού, κατασκευασμένο εξαρχής ή τροποποιημένο, ονομάζεται "βιοκλιματικό κτήριο" και 18από 62

19 είναι δυνατό να καλύψει μεγάλο μέρος των ενεργειακών του αναγκών από την άμεση ή έμμεση αξιοποίηση της ηλιακής ενέργειας. Με τη χρήση παθητικών ηλιακών συστημάτων μπορούμε να πετύχουμε παραγωγή ζεστού νερού: 1) Σε βιομηχανίες που απαιτούν ζεστό νερό κατά τη διάρκεια της παραγωγικής τους διαδικασίας, όπως σαπωνοποιεία, βυρσοδεψεία, παραγωγή γαλακτοκομικών προϊόντων, βαφεία, ζυθοποιεία κ.λ.π. 2) Σε θερμοκήπια για θέρμανση χώρου και εδάφους. 3) Σε μεγάλα κτίρια ιδιωτικά και δημόσια, όπως νοσοκομεία, πολυκατοικίες, κ.λ.π Ενεργειακά ηλιακά συστήματα Η "καρδιά" ενός ενεργητικού ηλιακού συστήματος είναι ο ηλιακός συλλέκτης. Ο συλλέκτης αυτός περιλαμβάνει μια μαύρη, συνήθως επίπεδη μεταλλική επιφάνεια, η οποία απορροφά την ακτινοβολία και θερμαίνεται. Πάνω από την απορροφητική επιφάνεια βρίσκεται ένα διαφανές κάλυμμα (συνήθως από γυαλί ή πλαστικό) που παγιδεύει τη θερμότητα (φαινόμενο θερμοκηπίου). Σε επαφή με την απορροφητική επιφάνεια τοποθετούνται λεπτοί σωλήνες μέσα στους οποίους διοχετεύεται κάποιο υγρό, που απάγει την θερμότητα και τη μεταφέρει, με τη βοήθεια μικρών αντλιών (κυκλοφορητές), σε μια μεμονωμένη δεξαμενή αποθήκευσης. Το πιο απλό και διαδεδομένο σήμερα ενεργητικό ηλιακό σύστημα θέρμανσης νερού είναι ο ηλιακός θερμοσίφωνας Ερευνητές του MIT τύπωσαν φωτοβολταϊκά στοιχεία σε χαρτί! Φωτοβολταϊκά στοιχεία πάνω σε χαρτί κατάφεραν να τυπώσουν ερευνητές από το Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης (MIT), στο πλαίσιο ενός ερευνητικού προγράμματος που αναζητά καινοτόμες λύσεις στον τομέα της ενέργειας. Το ερευνητικό πρόγραμμα χρηματοδοτείται από Ιταλική πετρελαϊκή εταιρεία ENI και το Αμερικανικό Ίδρυμα Ερευνών. Η ENI έχει επενδύσει 5 εκατ. δολάρια στο ερευνητικό κέντρο «Eni-MIT Solar Frontiers Research Center», ενώ η χρηματοδότηση του Αμερικανικού Ιδρύματος Ερευνών φτάνει τα 2 εκατ. δολάρια. Τα «χάρτινα» φωτοβολταϊκά στοιχεία βρίσκονται ακόμα σε ερευνητικό στάδιο και θα χρειαστούν πολλά χρόνια ακόμα μέχρι να διατεθούν στο εμπόριο. Ωστόσο η τεχνική που ακολουθείται, κατά την οποία το χαρτί «διαποτίζεται» με οργανικό ημιαγώγιμο υλικό, θεωρείται αποτελεσματική λύση για τη μείωση του βάρους των φωτοβολταϊκών πάνελ. Η συγκεκριμένη τεχνική θυμίζει σε μεγάλο βαθμό τη διαδικασία εκτύπωσης, κατά την οποία το χαρτί διαποτίζεται με μελάνι. Τα «χάρτινα» φωτοβολταϊκά στοιχεία δεν έχουν ακόμα μεγάλη αποδοτικότητα, ωστόσο οι ερευνητές ελπίζουν ότι χρησιμοποιώντας νέες τεχνικές θα καταφέρουν να λύσουν το πρόβλημα. 19από 62

20 2.2. Αιολική ενέργεια Αιολική ενέργεια ονομάζεται η ενέργεια που παράγεται από την εκμετάλλευση του πνέοντος ανέμου. Η ενέργεια αυτή χαρακτηρίζεται "ήπια μορφή ενέργειας" και περιλαμβάνεται στις "καθαρές" πηγές, όπως συνηθίζονται να λέγονται οι πηγές ενέργειας που δεν εκπέμπουν ή δεν προκαλούν ρύπους. Η αρχαιότερη μορφή εκμετάλλευσης της αιολικής ενέργειας ήταν τα ιστία (πανιά) των πρώτων ιστιοφόρων πλοίων και πολύ αργότερα οι ανεμόμυλοι στην ξηρά. Ονομάζεται αιολική γιατί στην ελληνική μυθολογία ο Αίολος ήταν ο θεός του ανέμου. Η αιολική ενέργεια αποτελεί σήμερα μια ελκυστική λύση στο πρόβλημα της ηλεκτροπαραγωγής. Το «καύσιμο» είναι άφθονο, αποκεντρωμένο και δωρεάν. Δεν εκλύονται αέρια θερμοκηπίου και άλλοι ρύποι, και οι επιπτώσεις στο περιβάλλον είναι μικρές σε σύγκριση με τα εργοστάσια ηλεκτροπαραγωγής από συμβατικά καύσιμα. Επίσης, τα οικονομικά οφέλη μιας περιοχής από την ανάπτυξη της αιολικής βιομηχανίας είναι αξιοσημείωτα Ανεμογεννήτριες Ο τρόπος με τον οποίο η αιολική ενέργεια μετατρέπεται σε ηλεκτρισμό είναι η ανεμογεννήτρια. Υπάρχουν δύο τύποι ανεμογεννητριών, οριζόντιου και κάθετου άξονα, με αυτές του οριζόντιου άξονα να είναι οι πιο διαδεδομένες αυτή τη στιγμή στον κόσμο. Η ονομαστική ισχύς μίας ανεμογεννήτριας έχει εύρος από μερικές δεκάδες watt μέχρι MW σήμερα, ανάλογα με το μέγεθος και τα τεχνικά χαρακτηριστικά κάθε συσκευής. Κάθε ανεμογεννήτρια έχει μια χαρακτηριστική καμπύλη ταχύτητας- ισχύος (power curve) που φανερώνει τη σχέση μεταξύ της παραγόμενης ενέργειας και της ταχύτητας του ανέμου για κάθε τύπο ανεμογεννήτριας. Η καμπύλη αυτή εξαρτάται από διάφορες ιδιότητες της ανεμογεννήτριας όπως η επιφάνεια σάρωσης της φτερωτής, η αεροδυναμική και οι αποδόσεις των κιβωτίων ταχυτήτων και της μηχανής Αιολικά πάρκα Όταν εντοπιστεί μια ανεμώδης περιοχή και εφόσον βέβαια έχουν προηγηθεί οι απαραίτητες μετρήσεις και μελέτες για την αξιοποίηση του αιολικού της δυναμικού τοποθετούνται μερικές δεκάδες ανεμογεννήτριες, οι οποίες απαρτίζουν ένα «αιολικό πάρκο». Η εγκατάσταση κάθε ανεμογεννήτριας διαρκεί 1-3 μέρες. Αρχικά ανυψώνεται ο πύργος και τοποθετείται τμηματικά πάνω στα θεμέλια. Μετά ανυψώνεται η άτρακτος στην κορυφή του πύργου. Στη βάση του πύργου συναρμολογείται ο ρότορας ή δρομέας (οριζοντίου άξονα, πάνω στον οποίο είναι προσαρτημένα τα πτερύγια), ο οποίος αποτελεί το κινητό μέρος της ανεμογεννήτριας. Η άτρακτος περιλαμβάνει το σύστημα μετατροπής της μηχανικής ενέργειας σε ηλεκτρική. Στη συνέχεια ο ρότορας ανυψώνεται και συνδέεται στην άτρακτο. Τέλος, γίνονται οι απαραίτητες ηλεκτρικές συνδέσεις Επενδυτές- οικονομική υποστήριξη Σε γενικές γραμμές, ο σκοπός ενός επενδυτή σε αιολικά πάρκα είναι η μεγιστοποίηση της ηλεκτροπαραγωγής και ταυτόχρονα η ελαχιστοποίηση των εξόδων της παραγωγικής διαδικασίας, όπως επίσης και οι μειωμένες περιβαλλοντικές και κοινωνικές επιδράσεις. Σημαντικοί παράγοντες είναι η δυνατότητα διείσδυσης της παραγόμενης ηλεκτρικής ισχύος στο δίκτυο, όπως επίσης τα κίνητρα που προσφέρονται από την πολιτεία σε μορφή νομοθεσίας. Τα κίνητρα, στην Ευρωπαϊκή Ένωση μπορούν να ομαδοποιηθούν σε δύο οικονομικά συστήματα που υποστηρίζουν τις επενδύσεις σε αιολική ενέργεια. Τα συστήματα σταθερής τιμής (Fixed Price) και τα συστήματα σταθερής ποσότητας (Fixed Quantity). Στην πρώτη κατηγορία ανήκει το feed-in model, όπου ο διαχειριστής του δικτύου εγγυάται μια ελάχιστη τιμή αγοράς της παραγόμενης ηλεκτρικής ενέργειας. Το σύστημα αυτό χρησιμοποιείται σε Γερμανία, Δανία και Ισπανία. Στη δεύτερη κατηγορία ανήκει το σύστημα «Πράσινων 20από 62

21 πιστοποιητικών» όπου ορίζεται ενεργειακός στόχος παραγωγής ηλεκτρισμού από αιολική ενέργεια, και εκδίδονται πιστοποιητικά για κάθε μονάδα αιολικής ενέργειας που παράγεται για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος. Τα πιστοποιητικά αυτά είναι εμπορεύσιμα στη διεθνή αγορά πιστοποιητικών Πλεονεκτήματα- μειονεκτήματα αιολικής ενέργειας Πλεονεκτήματα αιολικής ενέργειας -Ηλειτουργία των ανεμογεννητριών δεν απαιτεί πρώτες ύλες, μεταφέρεται απευθείας στο δίκτυο του παροχέα προς κατανάλωση και επομένως δεν απαιτείται κανενός είδους μετατροπή πρώτης ύλης ή προϊόντος. -Πρόκειται για ''καθαρή'' ενέργεια. Δεν έχει καμιά επιβάρυνση για το περιβάλλον και ο τρόπος παραγωγής της έχει αδιαμφισβήτητη ασφάλεια. -Η αιολική ενέργεια είναι σήμερα η πιο φτηνή απ' όλες τις υπάρχουσες ήπιες μορφές και είναι ανεξάντλητη. Η παραγωγή ενέργειας από μια ανεμογεννήτρια κατά τα 20 χρόνια λειτουργίας της ισοδυναμεί με την 80πλάσια ποσότητα ενέργειας που απαιτείται για την κατασκευή, λειτουργία και καταστροφή της, όταν αυτή κριθεί ανενεργή. -Η βιομηχανία αιολικής ενέργειας προσφέρει πάνω από θέσεις εργασίας σε παγκόσμιο επίπεδο. -Οι ανεμογεννήτριες μπορούν εύκολα να εγκατασταθούν σε αναπτυσσόμενες χώρες, όπως και να συντηρηθούν τοπικά. -Οι κατασκευαστές ανεμογεννητριών προσφέρουν συγκροτημένα εκπαιδευτικά προγράμματα στο προσωπικό λειτουργίας τους. -Η εγκατάσταση ανεμογεννητριών δημιουργεί θέσεις εργασίας στην τοπική κοινωνία Μειονεκτήματα αιολικής ενέργειας -Επειδή δεν υπάρχουν δυνατότητες για οικονομική αποθήκευση μεγάλων ποσοτήτων ενέργειας, επιβάλλεται να υπάρχει εφεδρεία συμβατικών σταθμών για το σύνολο της εγκατεστημένης ισχύος των ανεμογεννητριών. - Τα κατάλληλα σημεία για αιολικά πάρκα συχνά βρίσκονται σε απομακρυσμένες περιοχές, μακριά από πόλεις, όπου χρειάζεται ο ηλεκτρισμός. -Παρότι το κόστος της αιολικής ενέργειας έχει μειωθεί δραματικά τα τελευταία 10 χρόνια, η τεχνολογία απαιτεί μια αρχική επένδυση -Υπάρχει ένας προβληματισμός για τον θόρυβο που παράγεται από τις λεπίδες του ηλεκτρικού κινητήρα, για την αισθητική (οπτική) επίπτωση και για τα πουλιά που μερικές φορές έχουν σκοτωθεί, καθώς πετούσαν προς τους ηλεκτρικούς κινητήρες. Τα περισσότερα από αυτά τα προβλήματα έχουν επιλυθεί ή έχουν σε σημαντικό βαθμό μειωθεί,μέσω της τεχνολογικής ανάπτυξης ή μέσω της επιλογής κατάλληλων περιοχών για τη δημιουργία αιολικών πάρκων. -Ένα σημαντικό μειονέκτημα της αιολικής ενέργειας είναι ότι εξαρτάται άμεσα από την ύπαρξη ικανοποιητικών ταχυτήτων ανέμου. 21από 62

22 2.3 Γεωθερμία Γεωθερμία ή Γεωθερμική ενέργεια ονομάζουμε τη φυσική θερμική ενέργεια της Γης που διαρρέει από το θερμό εσωτερικό του πλανήτη προς την επιφάνεια και γίνεται αντιληπτή με τη μορφή θερμού νερού ή ατμού. Το γεωθερμικό δυναμικό κάθε περιοχής σχετίζεται με τις γεωλογικές και γεωτεκτονικές συνθήκες της. Αποτελεί ήπια και σχετικά ανανεώσιμη ενεργειακή πηγή που με τα σημερινά τεχνολογικά δεδομένα μπορεί να καλύψει σημαντικές ενεργειακές ανάγκες. Η μετάδοση θερμότητας πραγματοποιείται με δύο τρόπους: α) Με αγωγή από το εσωτερικό προς την επιφάνεια με ρυθμό 0,04-0,06 W/m2 β) Με ρεύματα μεταφοράς, που περιορίζονται όμως στις ζώνες κοντά στα όρια των λιθοσφαιρικών πλακών, λόγω ηφαιστειακών και υδροθερμικών φαινομένων. Μεγάλη σημασία για τον άνθρωπο έχει η αξιοποίηση της γεωθερμικής ενέργειας για την κάλυψη αναγκών του, καθώς είναι μια πρακτικά ανεξάντλητη πηγή ενέργειας Κατηγορίες γεωθερμίας Ανάλογα με το θερμοκρασιακό της επίπεδο η γεωθερμική ενέργεια μπορεί να έχει διάφορες χρήσεις. H Υψηλής Ενθαλπίας (>150 C) χρησιμοποιείται συνήθως για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Η ισχύς τέτοιων εγκαταστάσεων το 1979 ήταν ΜW με παραγόμενη ενέργεια kwh/yr. Η Μέσης Ενθαλπίας (80 έως 150 C) που χρησιμοποιείται για θέρμανση ή και ξήρανση ξυλείας και αγροτικών προϊόντων καθώς και μερικές φορές και για την παραγωγή ηλεκτρισμού (π.χ. με κλειστό κύκλωμα φρέον που έχει χαμηλό σημείο ζέσεως). Η Χαμηλής Ενθαλπίας (25 έως 80 C) που χρησιμοποιείται για θέρμανση χώρων, για θέρμανση θερμοκηπίων, για ιχθυοκαλλιέργειες, για παραγωγή γλυκού νερού Τρόποι εκμετάλλευσης γεωθερμίας Υπάρχουν δύο κύριοι τρόποι εκμετάλλευσης της γεωθερμικής ενέργειας: Ο πρώτος συνίσταται στη χρήση της θερμότητας των γεωθερμικών ρευστών για την παραγωγή ηλεκτρισμού και τη θέρμανση νερού και χώρων. Για το σκοπό αυτό χρησιμοποιούνται διεργασίες τόσο ανοικτού όσο και κλειστού κυκλώματος. Στην πρώτη περίπτωση το γεωθερμικό ρευστό εκτονώνεται σε δοχείο διαχωρισμού ατμού-υγρού και ο παραγόμενος ατμός οδηγείται σε στρόβιλο για την παραγωγή ηλεκτρισμού, ενώ το θερμό υγρό σε εναλλάκτη θερμότητας. Στην περίπτωση της διεργασίας κλειστού κυκλώματος το γεωθερμικό ρευστό οδηγείται σε εναλλάκτη θερμότητας προσδίδοντας θερμική ενέργεια σε κατάλληλο ρευστό το οποίο ατμοποιείται και οδηγείται στον στρόβιλο. Την απαιτούμενη παραγόμενη θερμότητα του κυκλώματος την αποδίδει σε συμπυκνωτή προτού διέλθει εκ νέου από τον εναλλάκτη του γεωθερμικού ρευστού. Κατά τον δεύτερο γίνεται εκμετάλλευση των θερμών μαζών του υπεδάφους ή υπόγειων υδάτων για την κίνηση αντλιών θερμότητας (γεωθερμικές αντλίες) για εφαρμογές θέρμανσης και ψύξης. Οι γεωθερμικές αντλίες θεωρούνται ως από τις πλέον αποδοτικές ενεργητικές τεχνολογίες για τη θέρμανση και ψύξη χώρων. Χρησιμοποιούν τη φυσική θερμοκρασία του υπεδάφους εκμεταλλευόμενες το γεγονός ότι η τελευταία δεν ποικίλλει σημαντικά στη διάρκεια ενός έτους. Κατά τη χειμερινή περίοδο λαμβάνει χώρα μεταφορά θερμότητας από τη γη στο κτίριο μέσω κλειστού κυκλώματος νερού, ενώ κατά τη θερινή περίοδο αντιστρέφεται η διαδικασία. Θεωρούνται πιο αποτελεσματικές από τα κοινά κλιματιστικά καθώς απλώς μεταφέρουν τη θερμότητα αντί να καταναλώνουν ενέργεια για να τη δημιουργήσουν. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να τονιστεί ότι η εκμετάλλευση των γεωθερμικών πεδίων επιβάλλεται να γίνεται με ορθολογιστικό τρόπο. Η ενέργεια που προέρχεται από ένα γεωθερμικό πεδίο θεωρείται ανανεώσιμη εφόσον ο ρυθμός άντλησης της θερμότητας δεν υπερβαίνει το ρυθμό επαναφόρτισης του κοιτάσματος. Στην περίπτωση μονάδων ηλεκτροπαραγωγής μπορεί να χρειαστούν αρκετές εκατοντάδες χρόνια για να επαναφορτιστεί ένα πεδίο που αποφορτίστηκε πλήρως. Τα περιφερειακά συστήματα θέρμανσης μπορεί να απαιτήσουν χρόνια για να επαναφορτιστούν, ενώ οι 22από 62

23 γεωθερμικές αντλίες μόνο περίπου 30 χρόνια. Παρόλα αυτά ο ισχυρισμός ότι η γεωθερμική ενέργεια δεν είναι πραγματικά ανανεώσιμη δεν ευσταθεί καθώς το συνολικό γεωθερμικό δυναμικό είναι πάρα πολύ μεγάλο σε σχέση με τις καταναλωτικές ανάγκες του ανθρώπου και η γεωθερμική ενέργεια είναι πρακτικά ανανεώσιμη Ιστορική επισκόπηση Η πρώτη βιομηχανική εκμετάλλευση της γεωθερμικής ενέργειας έγινε στο Λαρνταρέλλο (Lardarello) της Ιταλίας, όπου από τα μέσα του περασμένου αιώνα χρησιμοποιήθηκε ο φυσικός ατμός για να εξατμίσει τα νερά που περιείχαν βορικό οξύ αλλά και να θερμάνει διάφορα κτήρια. Το 1904 έγινε στο ίδιο μέρος η πρώτη παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος από τη γεωθερμία (σήμερα παράγονται εκεί 2,5 δισ. kwh/έτος). Σπουδαία είναι η αξιοποίηση της γεωθερμικής ενέργειας από την Ισλανδία, όπου καλύπτεται πολύ μεγάλο μέρος των αναγκών της χώρας σε ηλεκτρική ενέργεια και θέρμανση. Κατά το 2005, 72 χώρες έχουν αναπτύξει γεωθερμικές εφαρμογές χαμηλής-μέσης θερμοκρασίας, κάτι που δηλώνει σημαντική πρόοδο σε σχέση με το 1995, όταν είχαν αναφερθεί εφαρμογές μόνο σε 28 χώρες. Η εγκατεστημένη θερμική ισχύς γεωθερμικών μονάδων μέσης και χαμηλής θερμοκρασίας ανήλθε το 2007 στα MWt, παρουσιάζοντας αύξηση 75% σε σχέση με το 2000, με μέση ετήσια αύξηση 12%. Αντίστοιχα, η χρήση ενέργειας αυξήθηκε κατά 43% σε σχέση με το 2000 και ανήλθε στα TJ ( GWh/έτος). Παραγωγή ηλεκτρικής ισχύος με γεωθερμική ενέργεια το 2008 γινόταν σε 24 χώρες. Το 2007 η εγκατεστημένη ισχύς των μονάδων παραγωγής ενέργειας στον κόσμο ανήλθε στα 9735 MWe, σημειώνοντας αύξηση περισσότερων από 800 MWe σε σχέση με το Εφαρμογές γεωθερμίας Οι εφαρμογές της γεωθερμικής ενέργειας ποικίλουν ανάλογα με τη θερμοκρασία και περιλαμβάνουν: - ηλεκτροπαραγωγή (θ>90 C), (παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας με δυαδικό κύκλο) - θέρμανση χώρων (με καλοριφέρ για θ>60 C, με αερόθερμα για θ>40 C, με ενδοδαπέδιο σύστημα (θ>25 C), - ψύξη και κλιματισμό (με αντλίες θερμότητας απορρόφησης για θ>60 C, ή με υδρόψυκτες αντλίες θερμότητας για θ<30 C) - θέρμανση θερμοκηπίων και εδαφών επειδή τα φυτά αναπτύσσονται γρηγορότερα και γίνονται μεγαλύτερα με τη θερμότητα (θ>25 C), ή και για αντιπαγετική προστασία - ιχθυοκαλλιέργειες (θ>15 C) επειδή τα ψάρια χρειάζονται ορισμένη θερμοκρασία για την ανάπτυξή τους - βιομηχανικές εφαρμογές όπως αφαλάτωση θαλασσινού νερού (θ>60 C), ξήρανση αγροτικών προϊόντων, κλπ - θερμά λουτρά για θ = C Προβλήματα και πλεονεκτήματα της χρήσης της γεωθερμίας Γενικά, η αξιοποίηση της γεωθερμικής ενέργειας συναντά ορισμένα βασικά προβλήματα, τα οποία θα πρέπει να λυθούν ικανοποιητικά για την οικονομική εκμετάλλευση της εναλλακτικής αυτής μορφής ενέργειας. Οι τύποι αυτοί των προβλημάτων είναι ο σχηματισμός επικαθίσεων (ή όπως συχνά λέγεται οι καθαλατώσεις ή αποθέσεις) σε κάθε σχεδόν επιφάνεια που έρχεται σε επαφή με το γεωθερμικό ρευστό, η διάβρωση των μεταλλικών επιφανειών, καθώς και ορισμένες περιβαλλοντικές επιβαρύνσεις (διάθεση των ρευστών μετά τη χρήση τους, εκπομπές τοξικών αερίων, ιδίως του υδροθείου). Όλα αυτά τα προβλήματα σχετίζονται άμεσα με την ιδιάζουσα χημική σύσταση των περισσότερων γεωθερμικών ρευστών. Τα γεωθερμικά ρευστά λόγω της υψηλής θερμοκρασίας και της παραμονής τους σε επαφή με διάφορα πετρώματα περιέχουν κατά κανόνα σημαντικές διαλυμένων αλάτων και αερίων. Η αλλαγή των θερμοδυναμικών χαρακτηριστικών των ρευστών στο στάδιο της εκμετάλλευσης μπορεί να δημιουργήσει συνθήκες ευνοϊκές τόσο για τη χημική προσβολή των μεταλλικών επιφανειών, όσο και για την 23από 62

24 απόθεση ορισμένων διαλυμένων ή αιωρούμενων στερεών και την απελευθέρωση στο περιβάλλον επιβλαβών ουσιών. Ο σχηματισμός επικαθίσεων σε γεωθερμικές μονάδες μπορεί να ελεγχθεί σε κάποιο βαθμό, αν όχι ολοκληρωτικά, με μια πληθώρα τεχνικών και μεθόδων. Μερικές από τις πιο τυπικές πρακτικές είναι ο σωστός σχεδιασμός της μονάδας και η επιλογή των κατάλληλων συνθηκών λειτουργίας της, η ρύθμιση του ph του ρευστού, η προσθήκη χημικών ουσιών (αναστολέων δημιουργίας επικαθίσεων) και, τέλος, η απομάκρυνση των σχηματιζόμενων στερεών με χημικά ή φυσικά μέσα, στη διάρκεια προγραμματισμένων ή όχι διακοπών λειτουργίας της μονάδας. Οι διάφορες δυνατότητες ελέγχου της διάβρωσης στις γεωθερμικές μονάδες επικεντρώνονται (α) στην επιλογή του κατάλληλου υλικού κατασκευής (π.χ. χρήση πολυμερικών υλικών, εναλλακτών θερμότητας από τιτάνιο, Hastelloy κτλ.), (β) στην επικάλυψη των μεταλλικών επιφανειών με ανθεκτικά στη διάβρωση στρώματα, (γ) στην προσθήκη αναστολέων διάβρωσης, και (δ) στον ορθό σχεδιασμό της μονάδας. Η γεωθερμική ενέργεια θεωρείται ήπια μορφή ενέργειας, σε σύγκριση με τις συμβατικές μορφές ενέργειας, χωρίς βέβαια οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις από την εκμετάλλευσή της να είναι συχνά αμελητέες. Η υψηλότερη περιεκτικότητα των γεωθερμικών ρευστών υψηλής ενθαλπίας σε διαλυμένα άλατα και αέρια σε σχέση με τα ρευστά χαμηλής ενθαλπίας επιβάλλουν το διαχωρισμό των επιπτώσεων από την αξιοποίηση της γεωθερμίας. Τα προβλήματα από τη διάθεση των νερών που χρησιμοποιούνται για άμεσες χρήσεις είναι κατά κανόνα ηπιότερα (και σχεδόν μηδενικά) από ότι των ρευστών που χρησιμοποιούνται για την παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Επίσης θα πρέπει να τονιστεί από την αρχή ότι στην περίπτωση που εφαρμόζεται η άμεση επανεισαγωγή των γεωθερμικών ρευστών στον ταμιευτήρα, όπως στην περίπτωση των μονάδων με δυαδικό κύκλο, οι επιπτώσεις είναι ελάχιστες. Βεβαίως κατά τη φάση της έρευνας, της ανόρυξης των γεωτρήσεων, των δοκιμών και της κατασκευής της μονάδας μπορούν να υπάρξουν διαρροές και διάθεση γεωθερμικών νερών σε υδάτινους αποδέκτες, καθώς και αυξημένος θόρυβος. Οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις από την αξιοποίηση των ρευστών υψηλής ενθαλπίας διαφέρουν από περιοχή σε περιοχή και ταξινομούνται σε συνάρτηση της αιτίας όπως τη χρήση γης, εκπομπές αερίων, τη διάθεση υγρών αποβλήτων, θόρυβο, δημιουργία μικροσεισμικότητας και καθιζήσεις. Η έκταση γης που απαιτείται για την αξιοποίηση της γεωθερμίας (π.χ. για την εγκατάσταση της μονάδας, το χώρο για τις γεωτρήσεις, τις σωληνώσεις μεταφοράς και τους δρόμους πρόσβασης) είναι γενικά μικρότερη από την έκταση της γης που απαιτούν άλλες μορφές ενέργειας (ατμοηλεκτρικοί σταθμοί άνθρακα, υδροηλεκτρικοί σταθμοί κτλ.). Το CO2 που εκπέμπεται από γεωθερμικές μονάδες ποικίλλει ανάλογα με τα χαρακτηριστικά του πεδίου, καθώς και την τεχνολογία παραγωγής της ηλεκτρικής ενέργειας, αν και οι εκπομπές του είναι κατά πολύ μικρότερες από τις αντίστοιχες εκπομπές ατμοηλεκτρικών μονάδων και συγκρίνονται ευνοϊκά και με τις εκπομπές (έμμεσες ή άμεσες) από άλλες ΑΠΕ. Το H2S, λόγω της έντονης οσμής του και της σχετικής τοξικότητάς του, είναι υπεύθυνο τις περισσότερες φορές για τη προκατάληψη που εκδηλώνεται κατά της γεωθερμίας. Οι εκπομπές H2S ποικίλλουν από <0,5 g/kwh μέχρι και 7 g/kwh. Οι εκπομπές του H2S μπορούν να ελεγχθούν σχετικά εύκολα και να μειωθούν σε συγκεντρώσεις 1 ppb με μια πληθώρα μεθόδων, όπως με τη διεργασία Stredford, με την καύση και επανεισαγωγή, με την οξειδωτική μέθοδο Dow κτλ. Η κύρια ανησυχία από την αξιοποίηση της γεωθερμίας υψηλής ενθαλπίας προέρχεται από τη διάθεση των γεωθερμικών νερών στους υδάτινους αποδέκτες. Λόγω της υψηλής θερμοκρασίας και της περιεκτικότητάς του σε διάφορα χημικά συστατικά, το γεωθερμικό ρευστό προτού διατεθεί σε υδάτινους αποδέκτες θα πρέπει να υποστεί κάποια επεξεργασία και να μειωθεί η θερμοκρασία του. Τονίζεται ξανά ότι η περιβαλλοντικά περισσότερο αποδεκτή μέθοδος διάθεσης των γεωθερμικών ρευστών είναι η επανεισαγωγή τους στον ταμιευτήρα. Συγκρινόμενη με τις άλλες ΑΠΕ, η γεωθερμία δεν υστερεί σε περιβαλλοντικά οφέλη. Αυτό βέβαια έρχεται σε προφανή αντίθεση με την εντύπωση που κυριαρχεί ότι ορισμένες ΑΠΕ (π.χ. φωτοβολταϊκά, αιολική ενέργεια) δεν επιβαρύνουν το περιβάλλον. Η εντύπωση αυτή μεταβάλλεται όταν κανείς συνυπολογίσει τις επιπτώσεις οποιασδήποτε μορφής ενέργειας σε 24από 62

25 ολόκληρο τον κύκλο ζωής μιας τεχνολογίας, αλλά και την επιβάρυνση στο περιβάλλον από την κατασκευή και λειτουργία των μονάδων. Τα περιβαλλοντικά οφέλη της γεωθερμίας μπορούν να συνοψιστούν ως εξής: - Συνεχής παροχή ενέργειας, με υψηλό συντελεστή λειτουργίας (load factor), >90%. - Μικρό λειτουργικό κόστος, αν και το κόστος παγίων είναι σημαντικά αυξημένο σε σχέση και με τις συμβατικές μορφές ενέργειας.* Μηδενικές ή μικρές εκπομπές αερίων στο περιβάλλον. - Μικρή απαίτηση γης. - Συμβολή στην επίτευξη των στόχων της Λευκής Βίβλου της Ε.Ε. και του - Πρωτοκόλλου του Κιότο. - Αποτελεί τοπική μορφή ενέργειας με συνέπεια την οικονομική ανάπτυξη της γεωθερμικής περιοχής. - Συμβολή στην μείωση της ενεργειακής εξάρτησης μιας χώρας, με τον περιορισμό των εισαγωγών ορυκτών καυσίμων 25από 62

26 2.4. Βιομάζα Γενικά, ως βιομάζα ορίζεται η ύλη που έχει βιολογική (οργανική) προέλευση. Πρακτικά, στον όρο βιομάζα εμπεριέχεται οποιοδήποτε υλικό προέρχεται άμεσα ή έμμεσα από το φυτικό κόσμο. Πιο συγκεκριμένα, σ αυτήν περιλαμβάνονται: -Οι φυτικές ύλες που προέρχονται είτε από φυσικά οικοσυστήματα, όπως π.χ. τα αυτοφυή φυτά και δάση, είτε από τις ενεργειακές καλλιέργειες (έτσι ονομάζονται τα φυτά που καλλιεργούνται ειδικά με σκοπό την παραγωγή βιομάζας για παραγωγή ενέργειας) γεωργικών και δασικών ειδών, όπως π.χ. το σόργο το σακχαρούχο, το καλάμι, ο ευκάλυπτος κ.ά., -τα υποπροϊόντα και κατάλοιπα της φυτικής, ζωικής, δασικής και αλιευτικής παραγωγής, όπως π.χ. τα άχυρα, στελέχη αραβόσιτου, στελέχη βαμβακιάς, κλαδοδέματα, κλαδιά δένδρων, φύκη, κτηνοτροφικά απόβλητα, οι κληματίδες κ.ά., -τα υποπροϊόντα που προέρχονται από τη μεταποίηση ή επεξεργασία των υλικών αυτών, όπως π.χ. τα ελαιοπυρηνόξυλα, υπολείμματα εκκοκκισμού βαμβακιού, το πριονίδι κ.ά., καθώς και -το βιολογικής προέλευσης μέρος των αστικών λυμάτων και σκουπιδιών. Η βιομάζα αποτελεί μια σημαντική, ανεξάντλητη και φιλική προς το περιβάλλον πηγή ενέργειας, η οποία είναι δυνατό να συμβάλλει σημαντικά στην ενεργειακή επάρκεια, αντικαθιστώντας τα συνεχώς εξαντλούμενα αποθέματα ορυκτών καυσίμων (πετρέλαιο, άνθρακας, φυσικό αέριο κ.ά.). Η χρήση της βιομάζας ως πηγής ενέργειας δεν είναι νέα. Σ αυτήν, εξάλλου, συγκαταλέγονται τα καυσόξυλα και οι ξυλάνθρακες. Η βιομάζα που παράγεται κάθε χρόνο στον πλανήτη μας υπολογίζεται ότι ανέρχεται σε 172 δισεκ. τόνους ξηρού υλικού, με ενεργειακό περιεχόμενο δεκαπλάσιο της ενέργειας που καταναλίσκεται παγκοσμίως στο ίδιο διάστημα. Το τεράστιο αυτό ενεργειακό δυναμικό παραμένει κατά το μεγαλύτερο μέρος του ανεκμετάλλευτο, καθώς, σύμφωνα με πρόσφατες εκτιμήσεις, μόνο το 1/7 της παγκόσμιας κατανάλωσης ενέργειας καλύπτεται από τη βιομάζα και αφορά κυρίως τις παραδοσιακές χρήσεις της (καυσόξυλα κλπ.) Πλεονεκτήματα βιομάζας Τα κυριότερα πλεονεκτήματα που προκύπτουν από τη χρησιμοποίηση της βιομάζας για παραγωγή ενέργειας είναι τα ακόλουθα: -Η αποτροπή του φαινομένου του θερμοκηπίου, το οποίο οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο διοξείδιο του άνθρακα (CO2) που παράγεται από την καύση ορυκτών καυσίμων. Η βιομάζα δεν συνεισφέρει στην αύξηση της συγκέντρωσης του ρύπου αυτού στην ατμόσφαιρα γιατί, ενώ κατά την καύση της παράγεται CO2, κατά την παραγωγή της και μέσω της φωτοσύνθεσης επαναδεσμεύονται σημαντικές ποσότητες αυτού του ρύπου. - Η αποφυγή της επιβάρυνσης της ατμόσφαιρας με το διοξείδιο του θείου (SO2) που παράγεται κατά την καύση των ορυκτών καυσίμων και συντελεί στο φαινόμενο της όξινης βροχής. Η περιεκτικότητα της βιομάζας σε θείο είναι πρακτικά αμελητέα. - Η μείωση της ενεργειακής εξάρτησης, που είναι αποτέλεσμα της εισαγωγής καυσίμων από τρίτες χώρες, με αντίστοιχη εξοικονόμηση συναλλάγματος. - Η εξασφάλιση εργασίας και η συγκράτηση των αγροτικών πληθυσμών στις παραμεθόριες και τις άλλες γεωργικές περιοχές, συμβάλλει δηλαδή η βιομάζα στην περιφερειακή ανάπτυξη της χώρας Μειονεκτήματα βιομάζας Τα μειονεκτήματα που συνδέονται με τη χρησιμοποίηση της βιομάζας και αφορούν, ως επί το πλείστον, δυσκολίες στην εκμετάλλευσή της, είναι τα εξής: -Ο μεγάλος όγκος της και η μεγάλη περιεκτικότητά της σε υγρασία, ανά μονάδα παραγόμενης ενέργειας. - Η δυσκολία στη συλλογή, μεταποίηση, μεταφορά και αποθήκευσή της, έναντι των ορυκτών καυσίμων. - Οι δαπανηρότερες εγκαταστάσεις και εξοπλισμός που απαιτούνται για την αξιοποίηση της βιομάζας, σε σχέση με τις συμβατικές πηγές ενέργειας. 26από 62

27 - Η μεγάλη διασπορά και η εποχιακή παραγωγή της. Εξ αιτίας των παραπάνω μειονεκτημάτων και για την πλειοψηφία των εφαρμογών της, το κόστος της βιομάζας παραμένει, συγκριτικά προς το πετρέλαιο, υψηλό. Ήδη, όμως, υπάρχουν εφαρμογές στις οποίες η αξιοποίηση της βιομάζας παρουσιάζει οικονομικά οφέλη. Επιπλέον, το πρόβλημα αυτό βαθμιαία εξαλείφεται, αφ ενός λόγω της ανόδου των τιμών του πετρελαίου, αφ ετέρου και σημαντικότερο, λόγω της βελτίωσης και ανάπτυξης των τεχνολογιών αξιοποίησης της βιομάζας. Τέλος, πρέπει κάθε φορά να συνυπολογίζεται το περιβαλλοντικό όφελος, το οποίο, αν και συχνά δεν μπορεί να αποτιμηθεί με οικονομικά μεγέθη, εντούτοις είναι ουσιαστικής σημασίας για την ποιότητα της ζωής και το μέλλον της ανθρωπότητας. 27από 62

28 2.5. Κυματική- παλιρροϊκή ενέργεια Κυματική ενέργεια Η προσφερόμενη προς αξιοποίηση ενέργεια από την κίνηση των θαλασσών παγκοσμίως, υπερβαίνει κατά πολύ ακόμη και τη συνολική κατανάλωση ενέργειας όλης της ανθρωπότητας. Νέες τεχνολογίες αναδύονται για να αξιοποιήσουν δύο μορφές αυτής της ενέργειας: την κυματική και την παλιρροιακή. Η δυνατότητα συνεισφοράς της κυματικής ενέργειας στην παγκόσμια αγορά ηλεκτρικής ενέργειας εκτιμάται πως ανέρχεται σε 2000 TWh, ή 10% της παγκόσμιας κατανάλωσης. Η ενέργεια του θαλάσσιου κυματισμού είναι, όπως όλες οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, ανεξάντλητη. Υπολογίζεται ότι η αξιοποίηση του 1% του κυματικού δυναμικού του πλανήτη μας θα κάλυπτε στο τετραπλάσιο την παγκόσμια ενεργειακή ζήτηση. Παρουσιάζει μεταξύ των ανανεώσιμων την υψηλότερη ενεργειακή πυκνότητα. Για παράδειγμα, σε ημερήσια βάση, η ενέργεια κυματισμού ύψους 1 μέτρου μπορεί -σε μέτωπο πλάτους μόλις ενός μέτρου- να ξεπεράσει τις 300 kwh. Από την ενέργεια αυτή θα μπορούσε να μετατραπεί σε ηλεκτρισμό τουλάχιστον το 5-10%, δηλ. περίπου kwh ημερησίως. Συγκριτικά αναφέρεται ότι μία τετραμελής οικογένεια καταναλώνει κατά μέσον όρο 10 kwh ημερησίως. Μεταξύ των διάφορων μορφών κυματισμού, τα ανεμογενή κύματα, που δημιουργούνται από την αλληλεπίδραση του ανέμου με τη θαλάσσια επιφάνεια, παρουσιάζουν το μεγαλύτερο ενδιαφέρον για ενεργειακή εκμετάλλευση. Έρευνα για την αξιοποίηση θαλάσσιας ενέργειας διεξάγεται σε αρκετές χώρες ανά τον κόσμο. Τα υψηλότερα επίπεδα κυματικής ενέργειας στον Πλανήτη μας εμφανίζονται μεταξύ του 30ου και 60ου παράλληλου και στα δύο ημισφαίρια. Στις δυτικοευρωπαϊκές ακτές επικρατεί ιδιαίτερα ισχυρός κυματισμός με μέση ισχύ της τάξης των kw ανά μέτρο μετώπου κύματος. Το κυματικό δυναμικό της χώρας μας είναι το υψηλότερο της Μεσογείου, με μέση ισχύ η οποία σε ορισμένες περιοχές του Αιγαίου ξεπερνάει τα 15 kw/m.οι τεχνολογίες μετατροπής και αξιοποίησης της θαλάσσιας ενέργειας δεν έχουν ακόμα εξελιχθεί σε βαθμό που να παράγουν ορατά αποτελέσματα (για εμπορική χρήση) εξαιτίας εν μέρει των δύσκολων και απρόβλεπτων συνθηκών υπό τις οποίες οι εν λόγω τεχνολογικές μέθοδοι πρέπει να λειτουργήσουν. Ωστόσο, οι πρόσφατες ανακαλύψεις και η πρόοδος φέρνουν αυτές τις τεχνολογίες ολοένα και πιο κοντά στην αγορά. Η παραγωγή ενέργειας από τα κύματα συγκεντρώνει τα πλεονεκτήματα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και επιπλέον σε αντίθεση με άλλες ανανεώσιμες, οι εγκαταστάσεις κυματικής ενέργειας δεν δεσμεύουν γη, ενώ η οπτική και ακουστική όχληση είναι μηδαμινή Τρόποι εκμετάλλευσης της κυματικής ενέργειας Διάφορες τεχνολογίες, στοχεύουν στην αξιοποίηση των ταλαντώσεων των κυμάτων για την παραγωγή ενέργειας. Περιλαμβάνουν τεχνικές για εκμετάλλευση της εναλλαγής της φοράς της ροής του νερού, των αλλαγών στην ατμοσφαιρική πίεση, ή των μετακινήσεων μηχανικών μερών. Εξαιτίας της μεγάλης κυματικής δραστηριότητας, η δυτική ευρωπαϊκή ακτή ενδείκνυται ιδιαίτερα για την παραγωγή κυματικής ενέργειας. Οι τεχνολογίες που αναφέρονται παρακάτω μπορούν να χρησιμοποιηθούν για ηλεκτροδότηση παράκτιων περιοχών, νησιών: Παλλόμενη στήλη ύδατος: Πρόκειται για έναν θάλαμο αέρα, βυθισμένο κατακόρυφα στο μισό μήκος του περίπου, ανοικτό προς την πλευρά του πυθμένα. Η παλινδρομική κίνηση της θαλάσσιας επιφάνειας προκαλεί ρυθμική συμπίεση-αποσυμπίεση της αέριας μάζας μέσα στον θάλαμο, η οποία χρησιμοποιείται για την κίνηση αεροστρόβιλου. Σταθμοί της κατηγορίας αυτής έχουν εγκατασταθεί στις Πορτογαλικές Αζόρες και στη νήσο Islay στη βόρεια Σκοτία. Πλωτήρες: Αγκυρωμένοι στον θαλάσσιο πυθμένα, οι οποίοι ακολουθούν την κατακόρυφη κίνηση της θαλάσσιας επιφάνειας. Η παλινδρομική κίνηση του πλωτήρα μετατρέπεται μέσω μηχανικών ή υδραυλικών συστημάτων σε περιστροφική για την κίνηση ηλεκτρογεννήτριας. Ένα σύστημα αυτής της κατηγορίας, με πλωτήρες διαμέτρου 2 μ., το οποίο εναλλακτικά μπορεί να χρησιμοποιηθεί και για αφαλάτωση νερού Πλωτές δεξαμενές: Οι οποίες περισυλλέγουν το νερό των κυμάτων σε στάθμη υψηλότερη από τη μέση στάθμη της θαλάσσιας επιφάνειας. Η διαφορά στάθμης χρησιμοποιείται για την 28από 62

29 κίνηση ενός ή περισσότερων υδροστροβίλων. Ο γνωστότερος εκπρόσωπος της κατηγορίας αυτής είναι ο πλωτός σταθμός Wave Dragon, ο οποίος δοκιμάζεται στις ακτές της Δανίας. Πλωτά αρθρωτά συστήματα: τα οποία στις αρθρώσεις φέρουν αντλίες. Με τις κινήσεις του κυματισμού οι αντλίες συμπιέζουν υδραυλικό υγρό και δίνουν κίνηση σε υδραυλικούς κινητήρες. Το σύστημα Pelamis, της βρετανικής εταιρείας Pelamis Wave Power, ονομαστικής ισχύος 750 kw, έχει ήδη δοκιμασθεί με επιτυχία σε διασυνδεδεμένη λειτουργία, και ετοιμάζεται η εγκατάσταση κυματικών πάρκων με πολλές μηχανές Pelamis στις πορτογαλικές, σκοτσέζικες και βρετανικές ακτές. Οι παραπάνω τεχνολογίες έχουν ήδη αποδείξει την αξιοπιστία τους στην ανοικτή θάλασσα. Το ηλεκτροπαραγωγικό κόστος παραμένει συγκριτικά υψηλό (0,08-0,10 ευρώ/kwh), διπλάσιο από τη μέση τιμή του ηλεκτρισμού σήμερα στην ΕΕ, ωστόσο η περαιτέρω τεχνολογική εξέλιξη αναμένεται να οδηγήσει στη μείωσή του Παλιρροϊκή ενέργεια Οι τεχνολογίες παλιρροιακής ενέργειας αξιοποιούν την αυξομείωση της θαλάσσιας στάθμης κατά την παλίρροια. Η παλιρροιακή ενέργεια είναι πιο προβλέψιμη απ την κυματική ενέργεια αφού η πλημμυρίδα και η άμπωτη εναλλάσσονται με χρονική περίοδο 12 ωρών. Στις παράκτιες ζώνες, όπου οι πλημμύρες περνούν μέσα από στενά, ή σε ρηχά νερά, μπορούν να σημειωθούν πολύ ψηλές ταχύτητες ροής. Στην Ευρώπη, συγκεκριμένα δυνατά ρεύματα εμφανίζονται γύρω απ τα Βρετανικά νησιά και την Ιρλανδία, ανάμεσα στα Αγγλονορμαδικά νησιά και τη Γαλλία, στα στενά της Μεσσίνα ανάμεσα στην Ιταλία και τη Σικελία, και γύρω από τα νησιά του Αιγαίου πελάγους. Η δυνατότητα συνεισφοράς της παλιρροιακής ενέργειας, που είναι διαθέσιμη σε σχετικά ρηχά νερά, εκτιμάται πως ανέρχεται σε 3800 TWh ανά έτος Τρόποι εκμετάλλευσης παλιρροϊκής ενέργειας Η αξιοποίηση των παλιρροιακών ρευμάτων επιτυγχάνεται συνήθως με χρήση τεχνολογιών, όμοιων με εκείνες που χρησιμοποιούνται στην αιολική ενέργεια, δηλαδή με ανεμογεννήτριες με οριζόντιους και κάθετους άξονες. Σε αρκετές περιπτώσεις τα παλιρροιακά ρεύματα μπορούν να αναχαιτιστούν με κινητά φράγματα ή με φράγματα εκτροπής. Επειδή η πυκνότητα του νερού είναι περίπου 850 φορές μεγαλύτερη από εκείνη του αέρα, ο συντελεστής ενέργειας στα υδάτινα ρεύματα είναι γενικά ψηλότερος από τον αντίστοιχο της ροής αέρος. Επομένως, μια υδάτινη γεννήτρια μπορεί να είναι μικρότερη συγκριτικά με μία ανεμογεννήτρια. Η εκμετάλλευση της δυναμικής ενέργειας της παλίρροιας μπορεί να γίνει και με την κατασκευή ενός φράγματος στην είσοδο ενός κόλπου ή θαλάσσιου διαύλου, δημιουργώντας έτσι μία φυσική δεξαμενή. Κατά την άνοδο της παλίρροιας το νερό εισέρχεται στη φυσική αυτή δεξαμενή μέσα από υδατοφράκτες, οι οποίοι κλείνουν όταν η παλίρροια φτάσει στο ζενίθ. Οι υδατοφράκτες ανοίγουν πάλι στο ναδίρ της παλίρροιας, επιτρέποντας την έξοδο του νερού διά μέσου υδροστροβίλων. Η τεχνολογία αυτή μπορεί να θεωρηθεί «ώριμη». Ωστόσο, λίγοι σταθμοί αυτού του τύπου έχουν κατασκευασθεί ανά τον κόσμο - ο μεγαλύτερος, συνολικής ισχύος 240 MW, κατασκευάστηκε τη δεκαετία του 1960 στη γαλλική πόλη La Rance, και λειτουργεί από τότε με επιτυχία. Η πρόοδος που επιτεύχθηκε στην αξιοποίηση αυτών των ειδών της θαλάσσιας ενέργειας ήταν πολύ σημαντική κατά τα περασμένα έτη. Πολλές από τις προαναφερθείσες τεχνικές που εξετάζονται τώρα, προβλέπεται ότι θα αποδειχθούν οικονομικά βιώσιμες στο κοντινό μέλλον Παλιρροϊκή ενέργεια στην Ευρώπη Στην Ευρώπη, αξιοποιήσιμα παλιρροιακά ρεύματα εντοπίζονται στα στενά της Μάγχης και στη νότια Ιρλανδία. Επίσης σημαντικά ρεύματα απαντώνται στην περιοχή της Μεσσίνας στην Ιταλία, καθώς και στο Αιγαίο Πέλαγος, με γνωστότερο το ρεύμα του Ευρίπου. Αν και η συστηματική έρευνα στον τομέα αυτό ξεκίνησε την τελευταία δεκαετία, ήδη στην Ευρώπη έχουν εγκατασταθεί και λειτουργούν με επιτυχία αρκετοί πιλοτικοί σταθμοί. Για το κοντινό μέλλον προγραμματίζονται μεγάλες εγκαταστάσεις ισχύος αρκετών MW. Ο πιο πρόσφατος εγκατεστημένος σταθμός είναι το SeaGen Tidal System στο Strangford Lough της Β. Ιρλανδίας, 400 μέτρα από την ακτή. Είναι το μεγαλύτερο στον κόσμο σύστημα παραγωγής ενέργειας από παλιρροιακά ρεύματα (στο είδος του), με δυναμικότητα 1.2 MW. 29από 62

30 Η μονάδα ζυγίζει τόνους και τοποθετήθηκε στον πυθμένα πριν από 4 χρόνια (2 Απριλίου 2008). Έχει 4 γεννήτριες που θα λειτουργούν ώρες την ημέρα και θα παράγουν ενέργεια για 1000 νοικοκυριά 30από 62

31 2.6. Υδροηλεκτρική- υδραυλική ενέργεια υδροηλεκτρική ενέργεια είναι η ενέργεια που αποταμιεύεται ως δυναμική ενέργεια μέσα σε βαρυτικό πεδίο με τη συσσώρευση μεγάλων ποσοτήτων νερού σε υψομετρική διαφορά από τη συνέχιση της ροής του ελεύθερου νερού, και αποδίδεται ως κινητική μέσω της υδατόπτωσης. Η κινητική ενέργεια, στη συνέχεια, μπορεί είτε να χρησιμοποιείται αυτούσια επιτόπου (π.χ. νερόμυλοι), είτε να μετατρέπεται σε ηλεκτρική ή άλλες, που την αποθηκεύουν, ώστε τελικά να μεταφέρεται σε μεγάλες αποστάσεις. Στον γήινο κύκλο του νερού η ενέργεια προέρχεται κυρίως από τον ήλιο που εξατμίζει, σηκώνει ψηλά δηλαδή (στην ατμόσφαιρα), μεγάλες ποσότητες νερού. Η εκμετάλλευση της ενέργειας στον κύκλο αυτό γίνεται με τη χρήση υδροηλεκτρικών έργων (υδατοταμιευτήρες, φράγματα, κλειστοί αγωγοί πτώσεως, υδροστρόβιλοι, ηλεκτρογεννήτριες, διώρυγες φυγής) Τρόποι εκμετάλλευσης της υδροηλεκτρικής- υδραυλικής ενέργειας Η υδροηλεκτρική ενέργεια, μπορεί να εκμεταλλευτεί με εγκαταστάσεις που προορίζονται για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας ύστερα από το μετασχηματισμό άλλων μορφών ενέργειας που υπάρχουν στη φύση. Για να παραχθεί ηλεκτρική ενέργεια, πρέπει να περιστραφεί με ορισμένη ταχύτητα μια ηλεκτρική γεννήτρια που μπορεί να είναι εναλλάκτης, ή μια δυναμοηλεκτρική μηχανή. Σχεδόν το σύνολο της ηλεκτρικής ενέργειας παράγεται με εναλλασσόμενο ρεύμα, και για αυτό πρέπει να έχουμε υπόψη μας τον εναλλάκτη. Για να παράγει ηλεκτρική ενέργεια, η μηχανή, πρέπει να δέχεται μηχανική, η οποία της παρέχεται από έναν κινητήρα που συνδέεται με τον άξονά της, με μια κατάλληλη μετάδοση κίνησης. Ο κινητήρας αυτός για να λειτουργήσει και να διανέμει τη μηχανική ενέργεια που πρέπει να μεταδοθεί στον εναλλάκτη πρέπει με τη σειρά του να δέχεται ενέργεια με άλλη μορφή. Η υδραυλική ενέργεια των υδατοπτώσεων, επιτυγχάνεται με τη συνεχή πτώση, μέσα από ειδικές κατασκευές, μιας μάζας νερού από ένα ορισμένο ύψος πάνω στον στροφέα του στροβίλου. Στις ορεινές περιοχές κατασκευάζεται ένα φράγμα που επιτρέπει τη συγκέντρωση των υδάτινων ρευμάτων της περιοχής σε μια μικρή λίμνη. Οι υδροηλεκτρικοί σταθμοί, που σε αυτήν την περίπτωση διακρίνονται σε σταθμούς μεγάλου και μεσαίου όγκου πτώσης, ανάλογα με το μέγεθος της διαφορά στάθμης, μπορούν να είναι εξωτερικοί και τοποθετημένοι στη βάση του φράγματος, ή να βρίσκονται ακόμα και σε σημαντικές αποστάσεις, ή εσωτερικοί, σκαμμένοι μέσα στο ίδιο το φράγμα ή σε τεχνητό σπήλαιο. Στην πεδιάδα αντίθετα, οι υδροηλεκτρικοί σταθμοί τοποθετούνται από διώρυγες, οι οποίες έχουν ροή με μικρό ύψος πτώσης, αλλά με σημαντικές μάζες νερού. Σε γενικές γραμμές, οι περιοχές που διαθέτουν σημαντικά υδραυλικά αποθέματα έχουν συμφέρον να τα εκμεταλλευτούν ολοκληρωτικά, γιατί όταν εκτελέσουν υδροηλεκτρικά έργα μεγάλου κόστους, το νερό ρέει φυσικά, και παραμένουν οι δαπάνες λειτουργίας και απόσβεσης. Τα υδροηλεκτρικά έργα ταξινομούνται σε μεγάλης και μικρής κλίμακας. Τα μικρής κλίμακας υδροηλεκτρικά έργα διαφέρουν σημαντικά από της μεγάλης κλίμακας σε ότι αφορά τις επιπτώσεις τους στο περιβάλλον. Οι μεγάλης κλίμακας υδροηλεκτρικές μονάδες απαιτούν τη δημιουργία φραγμάτων και τεράστιων δεξαμενών με σημαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον. Η κατασκευή φραγμάτων περιορίζει τη μετακίνηση των ψαριών, της άγριας ζωής και επηρεάζει ολόκληρο το οικοσύστημα καθώς μεταβάλλει ριζικά τη μορφολογία της περιοχής. Αντίθετα, τα μικρής κλίμακας υδροηλεκτρικά εγκαθίστανται δίπλα σε ποτάμια ή κανάλια και η λειτουργία τους παρουσιάζει πολύ μικρότερη περιβαλλοντική όχληση. Για το λόγο αυτό, οι υδροηλεκτρικές μονάδες μικρότερης δυναμικότητας των 30 MW χαρακτηρίζονται ως μικρής κλίμακας υδροηλεκτρικά έργα και συμπεριλαμβάνονται μεταξύ των εγκαταστάσεων παραγωγής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές. Κατά τη λειτουργία τους, μέρος της ροής ενός ποταμού οδηγείται σε στρόβιλο για την παραγωγή μηχανικής ενέργειας και συνακόλουθα ηλεκτρικής μέσω της γεννήτριας. Η χρησιμοποιούμενη ποσότητα νερού κατόπιν επιστρέφει στο φυσικό ταμιευτήρα ακολουθώντας τη φυσική της ροή. 31από 62

32 Πλεονεκτήματα- μειονεκτήματα υδροηλεκτρικής- υδραυλικής ενέργειας Πλεονεκτήματα υδροηλεκτρικής- υδραυλικής ενέργειας Οι υδροηλεκτρικοί σταθμοί είναι δυνατό να τεθούν σε λειτουργία αμέσως μόλις απαιτηθεί, σε αντίθεση με τους θερμικούς σταθμούς που απαιτούν σημαντικό χρόνο προετοιμασίας, Είναι μία "καθαρή" και ανανεώσιμη πηγή ενέργειας, με τα προαναφερθέντα συνακόλουθα οφέλη (εξοικονόμηση συναλλάγματος, φυσικών πόρων, προστασία περιβάλλοντος), Μέσω των υδατοταμιευτήρων δίνεται η δυνατότητα να ικανοποιηθούν και άλλες ανάγκες, όπως ύδρευση, άρδευση, ανάσχεση χειμάρρων, δημιουργία υγροτόπων, περιοχών αναψυχής και αθλητισμού Μειονεκτήματα υδροηλεκτρικής- υδραυλικής ενέργειας Μεγάλο κόστος κατασκευής φραγμάτων και εγκατάστασης εξοπλισμού, καθώς και ο συνήθως μεγάλος χρόνος που απαιτείται για την αποπεράτωση του έργου, Η έντονη περιβαλλοντική αλλοίωση της περιοχής του έργου (συμπεριλαμβανομένων της γεωμορφολογίας, της πανίδας και της χλωρίδας), καθώς και η ενδεχόμενη μετακίνηση πληθυσμών, η υποβάθμιση περιοχών, οι απαιτούμενες αλλαγές χρήσης γης. Επιπλέον, σε περιοχές δημιουργίας μεγάλων έργων παρατηρήθηκαν αλλαγές του μικροκλίματος, αλλά και αύξηση της σεισμικής επικινδυνότητας τους. 32από 62

33 2.7. Πλεονεκτήματα- Μειονεκτήματα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας Πλεονεκτήματα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, είναι πολύ φιλικές προς το περιβάλλον, έχοντας ουσιαστικά μηδενικά κατάλοιπα και απόβλητα. Δεν πρόκειται να εξαντληθούν ποτέ, σε αντίθεση με τα ορυκτά καύσιμα και μπορούν να βοηθήσουν την ενεργειακή αυτάρκεια μικρών και αναπτυσσόμενων χωρών, καθώς και να αποτελέσουν την εναλλακτική πρόταση σε σχέση με την οικονομία του πετρελαίου. Είναι ευέλικτες εφαρμογές που μπορούν να παράγουν ενέργεια ανάλογη με τις ανάγκες του επί τόπου πληθυσμού, καταργώντας την ανάγκη για τεράστιες μονάδες παραγωγής ενέργειας (καταρχήν για την ύπαιθρο) αλλά και για μεταφορά της ενέργειας σε μεγάλες αποστάσεις. Ο εξοπλισμός είναι απλός στην κατασκευή και τη συντήρηση και έχει μεγάλο χρόνο ζωής. Επιδοτούνται από τις περισσότερες κυβερνήσεις Μειονεκτήματα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, έχουν αρκετά μικρό συντελεστή απόδοσης, της τάξης του 30% ή και χαμηλότερο. Συνεπώς απαιτείται αρκετά μεγάλο αρχικό κόστος εφαρμογής σε μεγάλη επιφάνεια γης. Γι' αυτό το λόγο μέχρι τώρα χρησιμοποιούνται σαν συμπληρωματικές πηγές ενέργειας. Για τον παραπάνω λόγο προς το παρόν δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την κάλυψη των αναγκών μεγάλων αστικών κέντρων. Η παροχή και απόδοση της αιολικής, υδροηλεκτρικής και ηλιακής ενέργειας εξαρτάται από την εποχή του έτους αλλά και από το γεωγραφικό πλάτος και το κλίμα της περιοχής στην οποία εγκαθίστανται. Για τις αιολικές μηχανές υπάρχει η άποψη ότι δεν είναι κομψές από αισθητική άποψη κι ότι προκαλούν θόρυβο και θανάτους πουλιών. Με την εξέλιξη όμως της τεχνολογίας τους και την προσεκτικότερη επιλογή χώρων εγκατάστασης (π.χ. σε πλατφόρμες στην ανοιχτή θάλασσα) αυτά τα προβλήματα έχουν σχεδόν λυθεί. Για τα υδροηλεκτρικά έργα λέγεται ότι προκαλούν έκλυση μεθανίου από την αποσύνθεση των φυτών που βρίσκονται κάτω απ' το νερό κι έτσι συντελούν στο φαινόμενο του θερμοκηπίου. 33από 62

34 3. Πηγές ενέργειας στην Ελλάδα 3.1. Ο ηλεκτρισμός στην Ελλάδα Ιστορική επισκόπηση Το 1889 φτάνει το "ηλεκτρικό" στην Ελλάδα. Η Γενική Εταιρεία Εργοληψιών, κατασκευάζει στην Αθήνα, στην οδό Αριστείδου, την πρώτη μονάδα παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος. Το πρώτο κτίριο που φωτίζεται είναι τα Ανάκτορα και πολύ σύντομα ο ηλεκτροφωτισμός επεκτείνεται στο ιστορικό κέντρο της Πρωτεύουσας. Τον ίδιο χρόνο η τουρκοκρατούμενη Θεσσαλονίκη θα δει κι αυτή το ηλεκτρικό φως καθώς Βελγική Εταιρία αναλαμβάνει απ' τις Τουρκικές αρχές το φωτισμό και την τροχιοδρόμηση της Πόλης με την κατασκευή εργοστασίου παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Δέκα χρόνια αργότερα οι πολυεθνικές εταιρίες ηλεκτρισμού κάνουν την εμφάνισή τους στην Ελλάδα. Η αμερικανική εταιρία Thomson - Houston με τη συμμετοχή της Εθνικής Τράπεζας θα ιδρύσει την Ελληνική Ηλεκτρική Εταιρία που θα αναλάβει την ηλεκτροδότηση κι άλλων μεγάλων Ελληνικών πόλεων. Μέχρι το 1929 θα ηλεκτροδοτηθούν 250 πόλεις με πληθυσμό πάνω από κατοίκους.στις πιο απόμακρες περιοχές, που ήταν ασύμφορο για τις μεγάλες εταιρίες να κατασκευάσουν μονάδες παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος, την ηλεκτροδότηση αναλαμβάνουν ιδιώτες ή δημοτικές και κοινοτικές αρχές κατασκευάζοντας μικρά εργοστάσια. To 1950 υπήρχαν στη Ελλάδα 400 περίπου εταιρίες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Η πρώτη ύλη που χρησιμοποιούσαν ήταν το πετρέλαιο και ο γαιάνθρακας που φυσικά εισάγονταν από το εξωτερικό. Η κατάτμηση αυτή της παραγωγής, σε συνδυασμό με τα εισαγόμενα καύσιμα, εξωθούσε την τιμή του ηλεκτρικού ρεύματος στα ύψη (τριπλάσιες ή και πενταπλάσιες τιμές απ' αυτές που ίσχυαν στις Ευρωπαϊκές χώρες). Το ηλεκτρικό λοιπόν ήταν ένα πολυτελείας αγαθό, αν και τις περισσότερες φορές παρεχόταν με ωράριο και οι ξαφνικές διακοπές ήταν σύνηθες φαινόμενο. Για να εξαπλωθεί η ηλεκτρική ενέργεια ομοιόμορφα σε όλη τη χώρα και για να αξιοποιηθεί αποτελεσματικά τόσο στη βιομηχανία όσο και στην ύπαιθρο, έπρεπε να υπάρξουν οι εξής προϋποθέσεις : - Αξιοποίηση των εγχώριων πλουτοπαραγωγικών πόρων, που απαιτούσε όμως τεράστιες επενδύσεις, οι οποίες δεν μπορούσαν να πραγματοποιηθούν από τους μεμονωμένους βιομηχάνους παραγωγής ενέργειας. - Ενοποίηση της παραγωγής σε ενιαίο διασυνδεδεμένο δίκτυο, ώστε τα φορτία να επιμερίζονται σε εθνική κλίμακα. - Ύπαρξη ενιαίου φορέα που θα επέτρεπε τον επιμερισμό του κόστους ανάμεσα στις κερδοφόρες και ζημιογόνες περιοχές. Τις προϋποθέσεις αυτές κάλυψε η ΔΕΗ με τον πλέον επιτυχή τρόπο. Έτσι τον Αύγουστο του 1950 ιδρύεται η Δημόσια Επιχείρηση Ηλεκτρισμού, για να λειτουργήσει "χάριν του δημοσίου συμφέροντος" με σκοπό τη χάραξη και εφαρμογή μιας εθνικής ενεργειακής πολιτικής, η οποία μέσα από την εντατική εκμετάλλευση των εγχώριων πόρων, να κάνει το ηλεκτρικό ρεύμα κτήμα και δικαίωμα του κάθε Έλληνα πολίτη, στη φθηνότερη δυνατή τιμή. Αμέσως με την ίδρυσή της, η ΔΕΗ στρέφεται προς την αξιοποίηση των εγχώριων πηγών ενέργειας ενώ ξεκινά και η ενοποίηση των δικτύων σε ένα εθνικό διασυνδεδεμένο σύστημα. Τα πλούσια λιγνιτικά κοιτάσματα του ελληνικού υπεδάφους που είχαν νωρίτερα εντοπισθεί, άρχισαν να εξορύσσονται και να χρησιμοποιούνται ως καύσιμη ύλη στις λιγνιτικές μονάδες ηλεκτροπαραγωγής που δημιουργούσε. Παράλληλα, η Επιχείρηση ξεκίνησε την αξιοποίηση της δύναμης των υδάτων με την κατασκευή υδροηλεκτρικών σταθμών στα μεγάλα ποτάμια της χώρας. Αρκετά νωρίς, το 1956, αποφασίστηκε η εξαγορά όλων των ιδιωτικών και δημοτικών επιχειρήσεων παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας ώστε να υπάρχει ένας ενιαίος φορέας διαχείρισης. Σιγά - σιγά, η ΔΕΗ εξαγόρασε όλες αυτές τις επιχειρήσεις και ενέταξε το προσωπικό τους στις τάξεις της. 34από 62

35 Σ' όλα αυτά τα χρόνια της παρουσίας της, αγωνίστηκε και πέτυχε την ενεργειακή αυτονομία της χώρας και έφερε σε πέρας το σπουδαίο έργο του εξηλεκτρισμού της δημιουργώντας ταυτόχρονα το μεγαλύτερο μέρος της βαριάς ελληνικής βιομηχανίας. Tο ηλεκτρικό ρεύμα έφτασε με επάρκεια σε κάθε άκρη της ελληνικής γης. Από τα μικρά ακριτικά νησιά μας ως τους πιο απόμακρους οικισμούς της ορεινής Ελλάδας. Καθώς ο κόσμος αντιμετωπίζει ποικίλα και προκλητικά ερωτήματα που σχετίζονται με την παραγωγή και την προσφορά ενέργειας, η Ελλάδα βρίσκεται σε μια βασική θέση να σχεδιάσει το ενεργειακό μέλλον της, αναδεικνύεται σε στρατηγικό ενεργειακό κόμβο στη Νοτιοανατολική Ευρώπη και μια επιθυμητή τοποθεσία για επένδυση. Η ενεργειακή πολιτική στην Ελλάδα ευνοεί μεγάλες επενδύσεις του ιδιωτικού τομέα. Εκτιμάται από την Παγκόσμια Τράπεζα ότι οι επενδύσεις άνω των 30 δισ. ευρώ θα χρειαστούν από το 2020 για την αναβάθμιση και κατασκευή σταθμών παραγωγής ενέργειας, μεταφοράς και διανομής, καθώς και στον τομέα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ). Ολοκληρωμένης ενεργειακής πολιτικής στην Ελλάδα, για τη δημιουργία βιώσιμων, ανταγωνιστικών και ασφαλών πηγών ενέργειας, έχει δημιουργήσει μια σφαιρική κανονιστικού πλαισίου και πλαισίου αγοράς για τον τομέα της ενέργειας. Αυτό, σε συνδυασμό με το ευρύ επενδυτικό κανονιστικού πλαισίου στην Ελλάδα, προβλέπει εξαιρετικές ευκαιρίες για επενδύσεις σε διάφορους τομείς. Η πρόσφατη νομοθεσία (ν. 2773/1999) προβλέπει την απελευθέρωση της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας και ως εκ τούτου, η εγχώρια παραγωγή, μεταφορά, διανομή και στον τομέα της ενέργειας είναι ανοικτή σε ιδιώτες επενδυτές. Αυτή η σαρωτική αλλαγή που έχει μετατραπεί στην αγορά ηλεκτρισμού και ενέργειας στην Ελλάδα, σε μία από τις πιο συναρπαστικές τομείς της ανάπτυξης και των ευκαιριών στην Ευρώπη. Ενώ προηγουμένως το σύνολο της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, μεταφοράς και διανομής ήταν κάτω από το μονοπώλιο της ΔΕΗ, οι εταιρείες σήμερα από όλο τον κόσμο επωφελούνται από αυτή την τεράστια ευκαιρία της αγοράς. Μεταξύ των εταιρειών που δραστηριοποιούνται σήμερα στην Ελλάδα είναι: Ελληνικά Πετρέλαια, Motor Oil, Δημόσια Επιχείρηση Αερίου (ΔΕΠΑ), Προμηθέας Gas, Δημόσια Επιχείρηση Ηλεκτρισμού (ΔΕΗ), Δημόσια Επιχείρηση Ηλεκτρισμού (ΔΕΗ) ΑΠΕ, ο Όμιλος Μυτιληναίος, Τέρνα, Παγκόσμιο Ταμείο Ενεργειακής, Energy Solutions, η Solar Cells Hellas, η Next Solar, Enova, ΕΤΑ, Edison, η Conergy, EGL, Acciona, η Enel, Εύρος Ενέργειας, Gamesa, Ρόκας-Iberdrola, Endesa, WPD, Atel. Αυτές οι εταιρείες που εμπλέκονται στα κύρια παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, διανομής φυσικού αερίου και την επέκταση στον τομέα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας Η ΔΕΗ σήμερα Η Δημόσια Επιχείρηση Ηλεκτρισμού Α.Ε. είναι η μεγαλύτερη εταιρία παραγωγής και προμήθειας ηλεκτρικής ενέργειας στην Ελλάδα, με περισσότερους από 7,5 εκατομμύρια πελάτες. Έχει στην ιδιοκτησία της το Εθνικό Σύστημα Μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας και τα δίκτυα Διανομής. Η ΔΕΗ διαθέτει πολύ μεγάλη υποδομή σε εγκαταστάσεις ορυχείων λιγνίτη, παραγωγής, μεταφοράς και διανομής ηλεκτρικής ενέργειας. Είναι, επίσης, μια από τις μεγαλύτερες βιομηχανικές επιχειρήσεις ως προς τα πάγια ενεργητικά της στοιχεία, ενώ κατέχει ηγετική θέση ως εταιρία κοινής ωφέλειας στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας στην Ελλάδα. Η εγκατεστημένη ισχύς των μονάδων παραγωγής της ΔΕΗ το 2009 ανήλθε σε MW, καλύπτοντας το 84% της συνολικής εγκατεστημένης ισχύος της χώρας. Ο κύκλος εργασιών του Ομίλου ΔΕΗ κατά το 2010 ανήλθε σε εκατ. ευρώ και τα μετά από φόρους κέρδη στα 557 εκατ. ευρώ. Στα τέλη του 2010, οι εργαζόμενοι στη ΔΕΗ ήταν περισσότεροι από Μέσω της "ΔΕΗ Ανανεώσιμες", 100% θυγατρικής εταιρίας της ΔΕΗ, με εγκατεστημένη ισχύ 123 MW, με χαρτοφυλάκιο έργων υπό ανάπτυξη ισχύος 150W και ένα σημαντικό αριθμό νέων έργων, ο Όμιλος της ΔΕΗ στοχεύει να κατακτήσει την ηγετική θέση στο χώρο των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας στην Ελλάδα μέσω της ανάπτυξης έργων ισχύος άνω MW και με συνολικές επενδύσεις ύψους άνω των 2 δις. ευρώ συνολικά έως το Η ΔΕΗ Α.Ε. ιδρύθηκε πριν από 60 χρόνια, το 1950, ενώ από έχει εισαχθεί στα Χρηματιστήρια Αξιών Αθηνών και Λονδίνου. 35από 62

36 3.2. Μη ανανεώσιμες πηγές ενέργειας Στρατηγικές γεω-οικονομική θέση στην Ελλάδα, μεταξύ των παραγωγών ενέργειας στη Μέση Ανατολή, Βόρεια Αφρική, και την περιοχή της Κασπίας Θάλασσας, καθώς και για τις ζωτικής σημασίας οδών μεταφοράς του Αιγαίου και της Ανατολικής Μεσογείου, να το επισημάνετε ως επέκταση κόμβο μεταξύ Ανατολής και Δύση Πετρέλαιο Κατά τη διάρκεια συνέντευξης τύπου, στο πλαίσιο των εκδηλώσεων που διοργανώνει το τμήμα Γεωλογίας του ΑΠΘ στο πλαίσιο του παγκόσμιου εορτασμού Πλανήτης Γη ο καθηγητής Αντώνης Φώσκολος των πιθανών και εκμεταλλεύσιμων αποθεμάτων, σύμφωνα με τα στοιχεία που έχει στη διάθεσή του. Πρόκειται για κοιτάσματα που βρίσκονται ανατολικά του Πρίνου (Σταυρός, Μαρώνεια, Σάπες, ανατολική Θάσος κ.α.), τα οποία σύμφωνα με εκτιμήσεις, μπορούν να δώσουν από 900 εκατομμύρια, έως ένα δισεκατομμύριο βαρέλια πετρελαίου. Υπάρχουν μάλιστα σύμφωνα με παλαιότερες ανακοινώσεις πιθανά κοιτάσματα στην θάλασσα μεταξύ Λήμνου- Χίου και των παραλιών της Μικράς Ασίας, ωστόσο, όπως τόνισε ο κ. Φώσκολος, δεν μπορεί κανείς παρά μόνο εκτιμήσεις να κάνει για τα συγκεκριμένα αποθέματα. Σημαντικά ωστόσο είναι τα κοιτάσματα που υπάρχουν στη δυτική Ελλάδα και συγκεκριμένα στην περιοχή της Άρτας. Τα κοιτάσματα αυτά είναι βεβαιωμένα και εκτιμάται ότι μπορούν να αποφέρουν 1-2 δισεκατομμύρια βαρέλια αργού πετρελαίου. Άλλα πιθανά κοιτάσματα, τα οποία είναι όμως σε μεγάλο βάθος, και θεωρείται ακόμη δαπανηρή η εκμετάλλευσή τους, βρίσκονται στη θαλάσσια περιοχή, δυτικά της Κεφαλονιάς. Η περιοχή της Θάσου αξιοποιήθηκε σε μεγάλο βαθμό την περίοδο από την κοινοπραξία πετρελαίου βορείου Αιγαίου (NAPC), η οποία κατά τη δεκαετία του 80 είχε φτάσει να παράγει κατά μέσο όρο αργού πετρελαίου την ημέρα από την γεώτρηση του Πρίνου, ποσό που αναλογούσε τότε με την κάλυψη περίπου 10% των εγχώριων πετρελαϊκών αναγκών. Το η NAPC αναγκάστηκε να αποχωρήσει από την Ελλάδα για διάφορους λόγους. Ένα ακόμα σημαντικό πετρελαϊκό κοίτασμα, βρίσκεται στο Κατάκολο του νομού Ηλείας, μέσα στην θαλάσσια περιοχή του Κυπαρισσιακού Κόλπου. Το κοίτασμα αυτό αρχικά ερευνήθηκε από την ΔΕΠ μεταξύ Μάλιστα, τον Ιούνιο του 1982 ανακαλύφθηκε πετρέλαιο σε περιορισμένες ποσότητες. Οι πρώτες εκτιμήσεις, έκαναν λόγο για εκατομμύριο βαρέλια, βεβαιωμένα αποθέματα, με δυνατότητα ανάκτησης, ενός 20%. Νέες εκτιμήσεις ομιλούν περί βεβαιωμένων αποθεμάτων της τάξης εκατομμύριων βαρελιών. Υπό την προϋπόθεση ότι θα διενεργηθούν νέες ερευνητικές γεωτρήσεις, ιδίως στο Νότιο Κατάκολο, αυτό μπορεί να οδηγήσει σε νέες εκτιμήσεις για συνολικά απολήψιμες ποσότητες των εκατομμυρίων βαρελιών. Πριν από μερικά χρόνια, στη Δυτική Ελλάδα (Ηλεία, Ήπειρο, Επτάνησα) διενεργήθηκαν από δύο ξένες κοινοπραξίες, την αγγλική «Enterprise» και την αμερικάνικη «Triton», στο πλαίσιο του πρώτου διεθνούς γύρου παραχρήσεων που είχε διοργανώσει η ΔΕΠ-ΕΚΥ για λογαριασμό του Υπουργείου Ανάπτυξης, στο πλαίσιο του Νόμου 2289/95. Τα στοιχεία που προέκυψαν από τις εν λόγω έρευνες στις περιοχές πέριξ των Ιωαννίνων (Ζαγόρια), της Ηγουμενίτσας (Πρέβεζα),στην Αιτωλοακαρνανία (Αιτωλικό, Αστακός, Νεοχώρι) και στην ΒΔ Πελοπόννησο, κρίνονται ως ιδιαίτερα ικανοποιητικά, και μπορούν να οδηγήσουν στην ανακάλυψη μεγάλων κοιτασμάτων. Οι ξένες εταιρίες στο διάστημα πραγματοποίησαν έρευνες σε χερσαίες περιοχές τετραγωνικών χιλιομέτρων συνολικά και έξι ερευνητικές γεωτρήσεις, επενδύοντας γύρω στα 60 εκατομμύρια δολάρια. Σύμφωνα με γεωλόγος, γνώστες της ευρύτερης περιοχής στη Δυτική Ελλάδα, το θέμα γεωλογικών και γεωφυσικών δεν έχει κλείσει, αφού η γεωλογική δομή της περιοχής είναι συνέχεια αυτής της Νότιας Ιταλίας και της Αλβανίας, όπου έχουν ανακαλυφθεί σημαντικά πετρελαϊκά κοιτάσματα. Εκτιμάται ότι τουλάχιστον δύο δισεκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου μπορεί να είναι «παγιδευμένα» στην περιοχή. Τέλος, πετρεαλιοπιθανά κοιτάσματα υπάρχουν στην Ικαρία, τη Λέσβο, τη Λήμνο, τη Γαύδο, τις Σποράδες, την Κρήτη (Ιεράπετρα, Μεσσάρα) και τη Νότια Πελοπόννησο (Μεσσηνιακός και Λακωνικός κόλπος). 36από 62

37 Σύμφωνα με τη Shell, στη δυτική Ελλάδα, ανάμεσα στα Ιόνια Νησιά και τις ακτές της Στερεάς, ως τις ακτές της Ηπείρου, υπάρχουν αποθέματα αποτελούμενα από τουλάχιστον δύο δισεκατομμύρια βαρέλια πετρέλαιο, τα οποία καλύπτουν εφόσον αντληθούν- τις πετρελαϊκές ανάγκες τις χώρας για 20 χρόνια (η Ελλάδα καταναλώνει 100 εκατομμύρια βαρέλια αργό πετρέλαιο το χρόνο σε κατεργασμένα προϊόντα βεβαίως). Άλλες πληροφορίες, αναφέρουν ότι στην Νέα Πέραμο Θεσσαλονίκης υπάρχουν ενδείξεις επίσης για πετρέλαιο και φυσικό αέριο. Δορυφορικούς χάρτες που καταδεικνύουν ότι σε πολλά μέρη της Δυτικής και Βόρειας Ελλάδας, υπάρχουν σημαντικά εκμεταλλεύσιμα κοιτάσματα πετρελαίου, διαθέτει η Shell, και μάλιστα παρουσίασε πρόσφατα, τόσο στον τότε υπουργό Ανάπτυξης κ. Δ. Σιούφα όσο και στον τότε υφυπουργό Οικονομικών κ. Π. Δούκα. Ο αντιπρόεδρος της Shell κ. Ρομπ Ρόουντς μάλιστα, επισκέφτηκε τη χώρα μας σε σκοπό να διασφαλίσει τις σχετικές άδειες από τα Ελληνικά Πετρέλαια, που είχαν μέχρι στιγμής το σχετικό δικαίωμα παραχώρησης. Ο άγγλος υψηλόβαθμος αξιωματούχος της πολυεθνικής εταιρίας, παρουσίασε στους υπουργούς, αλλά και σε επιχειρηματίες στοιχεία σύμφωνα με τα οποία οι πιθανότητες άντλησης εκμεταλλεύσιμου αργού πετρελαίου είναι 3%, δηλαδή πολύ υψηλές σχετικά με το 0,8% που είναι κατά μέσον όρο οι πιθανότητες για να ξεκινήσουν έρευνες σε ένα κοίτασμα. Εκεί πάντως που εντοπίζεται και ο μεγαλύτερος προβληματισμός από ελληνικής πλευράς για την παραχώρηση των κοιτασμάτων στη Shell είναι οι λεγόμενες «αδιευκρίνιστες ζώνες» στο βορειοανατολικό Αιγαίο, εκεί δηλαδή όπου η μεν άγγλο-ολλανδική πολυεθνική εταιρία εκτιμά ότι έχει τις μεγαλύτερες πιθανότητες για εξεύρεση αναλύσιμων και εκμεταλλεύσιμων κοιτασμάτων, αλλά η Ελληνική κυβέρνηση αντιμετωπίζει τα μεγαλύτερα ελληνοτουρκικά προβλήματα, με τις έντονες αμφισβητήσεις τις γείτονος χώρας για την υφαλοκρηπίδα. «Στην περίπτωση αυτή, θα είμαστε πολύ προσεκτικοί, αφού δεν επιθυμούμε να ανακινηθούν διπλωματικά προβλήματα με την Τουρκία», τονίζει μιλώντας στο «Βήμα» κορυφαία κυβερνητική πηγή. Από την πλευρά της Shell, πάντως, γινόταν η επισήμανση ότι η πολυεθνική (και ισχυρή πολιτικά) εταιρία μπορεί να μεσολαβήσει προς την Άγκυρα για τη συνεκμετάλλευση των πετρελαίων, κάτι το οποίο όμως, γεμίζει με σκεπτικισμό την Αθήνα. Σε μια τέτοια περίπτωση, σύμφωνα με ελληνικές διπλωματικές πηγές, θα ξεκινήσουν μάλλον ατέρμονες διαπραγματεύσεις με τους Τούρκους, αφού οι τελευταίοι θεωρούνται «μάστορες» στην κωλυσιεργία όταν δεν επιθυμούν μια συνεργασία με ισότιμη βάση αλλά μόνο με κυριαρχία της Άγκυρας, κάτι το οποίο η Αθήνα δεν μπορεί να αποδεχτεί Αγωγός Μπουργκάς- Αλεξανδρούπολη Το Μπουργκάς-Αλεξανδρούπολη θα συμβάλει σημαντικά προς την αποσυμφόρηση των Στενών Bosporous ευαίσθητο και να προσφέρει μια νέα, για την εξαγωγή κανάλι Μαύρης Θάλασσας πετρελαίου στις ευρωπαϊκές και τις αγορές της Βόρειας Αμερικής. Το Ελληνικό- Ρωσίας-Βουλγαρίας μέγα έργο θα δείτε τη συμμετοχή των ελληνικών επιχειρήσεων με 23,5% και το Ελληνικό Δημόσιο με 1%. Το 279-χιλιομέτρων αγωγού, από το Μπουργκάς της Βουλγαρίας μέχρι τη βόρεια ελληνική πόλη λιμάνι της Αλεξανδρούπολης, είναι πλακόστρωτο να έχει αρχική ετήσια δυναμικότητα 50 εκατομμυρίων τόνων πετρελαίου, και με ετήσια παραγωγική δυναμικότητα άνω των 50 εκατ. τόνους. Το κόστος του έργου εκτιμάται σε 800 εκατ. ευρώ Φυσικό αέριο Το φυσικό αέριο εισήχθη στην Ελλάδα το 1988, όταν η Δημόσια Επιχείρηση Αερίου (ΔΕΠΑ) ιδρύθηκε. Η ΔΕΠΑ είναι 35% ανήκει στα Ελληνικά Πετρέλαια και 65% από το Ελληνικό Δημόσιο. Σήμερα, η de-ρυθμιζόμενη αγορά ενέργειας στην Ελλάδα παρέχει για τις εταιρείες να συμμετέχουν στη μετάδοση και διανομή του φυσικού αερίου. Το φυσικό αέριο έχει καταστεί μια σημαντική συνιστώσα της ενεργειακής πολιτικής στην Ελλάδα καθώς η χώρα να διαφοροποιεί περιλαμβάνουν καθαρότερη και πιο ανταγωνιστικές τιμές πηγές ενέργειας. Η κατασκευή του δικτύου φυσικού αερίου μεταφοράς είναι ένα από τα μεγαλύτερα έργα ενεργειακής υποδομής να έχουν πραγματοποιηθεί στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια. Υπάρχουν τρία σημεία εισόδου για το Σύστημα Μεταφοράς Φυσικού Αερίου: (1) Στην Ελλάδα-Βουλγαρία σύνορα, όπου το φυσικό αέριο εισέρχεται μέσω κεντρικού αγωγού από τη Ρωσία?(2) Στην Ελλάδα-Τουρκία στα σύνορα, όπου το Εθνικό Σύστημα Μεταφοράς Φυσικού Αερίου διασυνδέεται με το τουρκικό σύστημα και (3) Κατά τη νήσο Ρεβυθούσα στον 37από 62

38 κόλπο Πάχης Μεγάρων, όπου υπάρχουν εγκαταστάσεις για να λαμβάνει, αποθηκεύει και αεριοποιώ Υγροποιημένου Φυσικού Αερίου (LNG) που εξάγεται από το δεξαμενόπλοιο από την Αλγερία. Το Εθνικό Σύστημα Μεταφοράς Φυσικού Αερίου μεταφέρει αέριο από τα σημεία εισόδου για τους καταναλωτές στην ηπειρωτική Ελλάδα. Εκεί είναι σήμερα τρεις Εταιρείες Παροχής Αερίου (ΕΠΑ) που λειτουργούν: ΕΠΑ Αττικής, ΕΠΑ Θεσσαλονίκης, ΕΠΑ Θεσσαλίας. Το Εθνικό Σύστημα Μεταφοράς Φυσικού Αερίου αποτελείται από: Η μεταφορά κεντρικό αγωγό φυσικού αερίου. Το υψηλής πίεσης κεντρικό αγωγό (70 bar) είναι 512 χλμ μακριά. Εκτείνεται από την ελληνική-βουλγαρικά σύνορα (Προμαχώνας) έως το Λαύριο Αττικής και από την Θεσσαλονίκη προς την ελληνική-τουρκικά σύνορα (Κήποι). Μεταφορές υποκαταστήματα συνολικά 689 χιλιόμετρα σε μήκος. Οι κλάδοι ξεκινούν από τον κεντρικό αγωγό και την προμήθεια των περιοχών της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, Θεσσαλονίκη, Πλατύ Ημαθίας, του Βόλου, Βοιωτία, Οινόφυτα, Αττικής και της Κορίνθου. Το 2007 άρχισαν κατασκευαστικές εργασίες στις διακλαδώσεις προς Δυτική Θεσσαλία και την Εύβοια, προσθέτοντας 119 χιλιόμετρα. Το Φυσικό Αέριο μέτρησης και ρύθμισης Σταθμοί Το Κέντρο Ελέγχου και Κατανομής Φορτίου Κέντρο Διαχείρισης Λειτουργία και Συντήρηση Κέντρα στην Αττική, τη Θεσσαλονίκη, τη Θεσσαλία και την Ξάνθη. Προμηθευτές Το φυσικό αέριο παρέχεται από την ΔΕΠΑ Gazexport της Ρωσίας (θυγατρική της Gazprom) και τη Sonatrach της Αλγερίας. Οι συμβάσεις προμηθειών λήγουν το 2016 (Gazexport) και 2020 (Sonatrach). Η συμφωνία Gazexport εγγυάται την προμήθεια ύψους 2,8 δισ. κυβικά μέτρα ετησίως. Η συμφωνία Sonatrach προβλέπει την παράδοση των μεταξύ 0,51 και 0,68 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα ετησίως Συστήματα μεταφοράς- διανομής Σύστημα μεταφοράς Το Σύστημα Μεταφοράς Φυσικού Αερίου αποτελείται από διάφορα βασικά στοιχεία: -Κύρια αγωγός υψηλής πίεσης για τη μεταφορά του φυσικού αερίου (70 bar) από την ελληνική-βουλγαρικά σύνορα στην περιοχή-ένα Αττικής συνολικού μήκους 512 χλμ. -υψηλής πίεσης και τις συνδετήριες γραμμές για την Ανατολική Μακεδονία και Θράκη, Θεσσαλονίκη, Βόλο και την Αττική, συνολικού μήκους 440 χιλιομέτρων -Μέτρηση και ρύθμιση των σταθμών για τη μέτρηση της ποσότητας φυσικού αερίου που παρέχονται και για τη ρύθμιση της πίεσης -Τηλεχειριστήριο και συστήματα τηλεπικοινωνιών -Επιχειρησιακά κέντρα και συντήρησης στην Αττική, τη Θεσσαλονίκη, τη Θεσσαλία και Ξάνθη Η επέκταση του συστήματος μεταφοράς από την Κομοτηνή στην Ελλάδα-Τουρκία στα σύνορα (στους Κήπους) έχει εισέλθει στην τελική φάση της μελέτης (12/08) Σύστημα διανομής Η εντολή των Εταιρειών Παροχής Αερίου είναι η επέκταση, λειτουργία και συντήρηση των «δικτύων πόλης», καθώς και τη διανομή αερίου στους οικιακούς, εμπορικούς και βιομηχανικούς καταναλωτές (με ετήσια κατανάλωση έως 100 GWh ΑΘΔ). Η ΔΕΠΑ κατέχει το 51% στο μετοχικό κεφάλαιο των Εταιρειών Παροχής Αερίου μέσω της κατά 100% ελεγχόμενη Εταιρεία Διανομής Αερίου της θυγατρικής της (ΕΟΑ) και ιδιώτες επενδυτές κατέχουν μερίδιο 49% και έχει τον έλεγχο της διαχείρισης. Το σύστημα διανομής αποτελείται από: -μέσης πίεσης (19 bar) δίκτυα σε Αττική, Θεσσαλονίκη, Λάρισα, Βόλο, Οινόφυτα, Πλατύ Ημαθίας, Κατερίνη, Κιλκίς, Σέρρες, Δράμα, Ξάνθη, Καβάλα, Αλεξανδρούπολη, Κομοτηνή και -Χαμηλή πίεσης (4 bar) δίκτυα σε Αττική, Θεσσαλονίκη, Λάρισα, Βόλο, Οινόφυτα, Κιλκίς, Ξάνθη, Κομοτηνή. Η ΔΕΠΑ θα παραχωρήσει τη χρήση αυτών των δικτύων σε νέες Εταιρείες Παροχής Αερίου (ΕΠΑ), όπως έχουν καθοριστεί. Η στρατηγική ανάπτυξης που ορίζονται από τη ΔΕΠΑ είναι να αυξήσει το μερίδιο του φυσικού αερίου στην εθνική αγορά ενέργειας. Πρωτοβουλίες βρίσκονται σε εξέλιξη για την 38από 62

39 αύξηση της αστικής κατανάλωσης αερίου γρήγορα με τη δημιουργία των νέων ΕΠΑ και με την επέκταση των δικτύων σε νέες βιομηχανικές περιοχές και μέσω της προώθησης των επενδύσεων στον τομέα του αερίου που κινούνται με παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας Διασυνδετήριος Τουρκία-Ελλάδα-Ιταλία (ITGI) Ο αγωγός διασύνδεσης Τουρκία-Ελλάδα-Ιταλία (ITGI) φυσικού αερίου θα αποτελέσει βασικό μέσο για την Κασπία και τη ιρανικού φυσικού αερίου να φτάσει τις αγορές της Δυτικής Ευρώπης. Επιχείρηση ξεκίνησε το 2007.Currently, η Ελλάδα συνδέεται με Τουρκία και Ιταλία μέσω υποθαλάσσιου αγωγού που θα συνδεθεί με το ευρύτερο ευρωπαϊκό δίκτυο φυσικού αερίου μέχρι το Το έργο αποτελείται από δύο μέρη: χερσαίες και τις υπεράκτιες (Αγωγός Ποσειδών) με προκαταρκτική προϋπολογισμούς των 900 εκατ. ευρώ (στην ξηρά) και 350 εκατ. ευρώ (υπεράκτιες). Το χερσαίο τμήμα θα αποτελέσει μέρος του ελληνικού εθνικού πλέγματος και η υποθαλάσσιο τμήμα θα κατασκευαστεί από την εταιρεία Ποσειδών, κοινοπραξία των Edison και ΔΕΠΑ. Το συνολικό μήκος του αγωγού, από την Κομοτηνή έως το Ιόνιο Πέλαγος, είναι 590 χιλιόμετρα. Ημερομηνία ολοκλήρωσης είναι να είναι το South Stream Ο αγωγός South Stream, με ένα τελικό σημείο στην Ιταλία, είναι ένα μεγάλο έργο για την προμήθεια ρωσικού φυσικού αερίου προς τη Δυτική Ευρώπη. Ο αγωγός είναι να περάσει από την Ελλάδα και μπορεί να συνδεθεί με τον διασυνδετήριο Τουρκία-Ελλάδα-Ιταλία (ITGI) Νέες εφαρμογές Σε συνδυασμό με τις προσπάθειες για την αύξηση της κατανάλωσης φυσικού αερίου σε συμβατικές χρήσεις, η ΔΕΠΑ επιδιώκει να αναπτύξει νέες εφαρμογές φυσικού αερίου: -Η συμπαραγωγή ενέργειας και θερμότητας είναι μία περιοχή όπου το φυσικό αέριο μπορεί να βελτιώσει σημαντικά την ανταγωνιστικότητα μέσω της μείωσης του συνολικού κόστους της ενέργειας. -Αξιοσημείωτες τεχνικές εξελίξεις στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας με χρήση φυσικού αερίου της τεχνολογίας κυψελών καυσίμου επίτευξη μεγαλύτερης ενεργειακής απόδοσης και τη βελτίωση των περιβαλλοντικών επιδόσεων. -Η χρήση του φυσικού αερίου σε θερμοκήπια είναι ευρέως διαδεδομένη πρακτική σε όλη την Ευρώπη και προσφέρει ευκαιρίες στην Ελλάδα. Το φυσικό αέριο βοηθάει στην παραγωγή του διοξειδίου του άνθρακα (που παράγεται κατά την καύση του φυσικού αερίου), προωθώντας έτσι τη φωτοσύνθεση και την ανάπτυξη των φυτών Συμπαραγωγή Εγκαταστάσεις συμπαραγωγής είναι σε θέση να χρησιμοποιήσουν όλες τις πρώτες ύλες τους τύπους, καύσιμο συμπεριλαμβανομένης της βιομάζας ως πηγή ενέργειας. Το κυρίαρχο καύσιμο που χρησιμοποιείται σήμερα, τόσο για περιβαλλοντικούς όσο και για οικονομικούς λόγους, είναι το φυσικό αέριο. Η αποδοτικότητα μιας μονάδας συμπαραγωγής μπορεί να υπερβαίνει το 90% και η συμπαραγωγή προσφέρει εξοικονόμηση ενέργειας μεταξύ 15% - 40% σε σχέση με την ενέργεια που προέρχεται από πιο συμβατικά μέσα. Η συμπαραγωγή παράγει περίπου το 4% της συνολικής ηλεκτρικής ενέργειας στην Ελλάδα, ποσοστό που αναμένεται να αυξηθεί σημαντικά στο εγγύς μέλλον. Μια σειρά από παράγοντες είναι το κλειδί για την επέκταση του ρόλου της συμπαραγωγής στην Ελλάδα: -Η απορρύθμιση της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας έχει προσελκύσει πολλές προτάσεις έργων, τα περισσότερα εκ των οποίων είναι το φυσικό αέριο που χρησιμοποιείται ως καύσιμο -Η ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας στην Ελλάδα αναμένεται να αυξηθεί κατά 3,5% ετησίως από το 2010 έως το Σύμφωνα με την ενέργεια στην Ελλάδα Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας (ΡΑΕ), MW επιπλέον χωρητικότητα θα χρειαστεί μέχρι το Οι κυριότερες διαρθρωτικές έργα φυσικού αερίου που πραγματοποιούνται για να συνδέσετε την Ελλάδα και την Ιταλία με την περιοχή της Κασπίας (προμήθεια) -Η απορύθμιση της αγοράς φυσικού αερίου με νέα τιμολόγια 39από 62

40 -Η ελληνική κυβέρνηση προωθεί τη χρήση φυσικού αερίου για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και για θέρμανση, σύμφωνα με την πολιτική εφοδιασμού και οι περιβαλλοντικές δεσμεύσεις -Η ευρωπαϊκή πολιτική και τα προγράμματα στήριξης προς τη δημιουργία μιας ενιαίας αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου στην Ευρώπη Από το 1990, η ΔΕΗ στην Ελλάδα έχει μετατραπεί μια σειρά από σταθμούς παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας με τη μέθοδο της συμπαραγωγής και γίνεται πολύ πιο δεκτικοί στο μοντέλο συμπαραγωγής. Επιπλέον, οι συνθήκες για την ανάπτυξη της ΣΗΘ (Συμπαραγωγή Ηλεκτρισμού-Θερμότητας) είναι η βελτίωση τόσο της ασφάλειας δικαίου και την προμήθεια καυσίμων (Νόμος 3486 εφαρμόζει την οδηγία για την ελευθέρωση της ηλεκτρικής ενέργειας και τις εξελίξεις στην υποδομή φυσικού αερίου). Ο τομέας τροφίμων επωφελείται σήμερα περισσότερο από CHP. Δεν είναι πολύ πίσω είναι ο τομέας των διυλιστηρίων. Στο παρελθόν, οι πιο αποδοτικές εγκαταστάσεις CHP ήταν τα διυλιστήρια, λόγω της συνεχούς λειτουργίας τους, φθηνό καύσιμο (αποστακτήρα υποπροϊόντα) και ευνοϊκές ισχύος-θερμότητας αναλογία. Ο Ελληνικός Σύνδεσμος Συμπαραγωγής Ηλεκτρισμού και Θερμότητας (ΕΣΣΗΘ,) εκτιμά ότι το συνολικό δυναμικό για ΣΗΘ είναι περισσότερα από 700 MW στο βιομηχανικό τομέα και MW στον τομέα των υπηρεσιών σύμφωνα με τις ισχύουσες πολιτικές ΣΗΘ. Ο ΕΣΣΗΘ δηλώνει ότι οι προοπτικές της αγοράς για τη συμπαραγωγή στην Ελλάδα αυξάνονται, με αποτέλεσμα την ευρύτερη χρήση του φυσικού αερίου και την οικονομική στήριξη για τις εγκαταστάσεις συμπαραγωγής παρέχεται μέσω κονδυλίων της ΕΕ και μέσω των ελκυστικών επενδυτικών κινήτρων της ελληνικής κυβέρνησης Γαιάνθρακας Στην Ελλάδα υπάρχουν σημαντικά κοιτάσματα λιγνίτη ( Πτολεμαΐδα, Μεγαλόπολη από τα όποια παράγεται το μεγαλύτερο ποσοστό της ηλεκτρικής ενέργειας στους θερμοηλεκτρικούς σταθμούς της ΔΕΗ της χώρας μας) και τύρφης (Δράμα, η εκμετάλλευση της τύρφης δεν έχει προχωρήσει, κυρίως για περιβαλλοντικούς λόγους) Πυρηνική ενέργεια Απόψεις για τη χρήση πυρηνικής ενέργειας στην Ελλάδα. α) Γ. Παπακωνσταντίνου: «Η πυρηνική ενέργεια δεν έχει θέση στην Ελλάδα» «Η πυρηνική ενέργεια δεν έχει ούτε θα έχει θέση στην Ελλάδα», τόνισε ο υπουργός Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής Γεώργιος Παπακωνσταντίνου στο πλαίσιο ειδικής συνεδρίασης που πραγματοποιήθηκε στη Βουλή για τα 25 χρόνια από το πυρηνικό δυστύχημα του Τσερνόμπιλ και για την πρόσφατη καταστροφή στη Φουκουσίμα. Ο Γ. Παπακωνσταντίνου επεσήμανε ότι κατά την προσεχή ενσωμάτωση ευρωπαϊκής Οδηγίας για την πυρηνική ασφάλεια, θα προστεθεί διάταξη που θα απαγορεύει τη χορήγηση άδειας για τη λειτουργία εργοστασίου πυρηνικής ενέργειας. Επιπλέον, ο υπουργός σημείωσε ότι «Η κυβέρνηση κάνει ό, τι μπορεί προκειμένου να ελέγξει και να ελαχιστοποιήσει τις περιβαλλοντικές συνέπειες από τη λειτουργία πυρηνικών εγκαταστάσεων άλλων χωρών στην περιοχή». Ο Γ. Παπακωνσταντίνου αναγνώρισε πως το πρόβλημα από τις επιπτώσεις της χρήσης πυρηνικής ενέργειας υπερβαίνει τα σύνορα και επεσήμανε την ανάγκη να εφαρμοστούν σε διεθνές επίπεδο κανόνες ασφαλείας, καθώς αυτήν τη στιγμή «δεν είναι δυνατή η υποβολή κυρώσεων σε όλες τις περιπτώσεις». Στο πλαίσιο αυτό, όπως τόνισε ο υπουργός Περιβάλλοντος, η ευρωπαϊκή Σύνοδος Κορυφής του Μαρτίου υιοθέτησε τη θέση της Ελλάδας για τη διενέργεια stress test στις τωρινές ή μελλοντικές πυρηνικές εγκαταστάσεις γειτονικών μας χωρών, (Βουλγαρία, Ρουμανία, Τουρκία) με τη συμμετοχή επιστημόνων από πολλές χώρες, μέχρι το τέλος του χρόνου. 40από 62

41 β) Του Λευτέρη Τσουκαλά καθηγητή πυρηνικής μηχανικής στο Πανεπιστήμιο Purdue των ΗΠΑ. Πριν 4,5 δισεκατομμύρια χρόνια ένας ώριμος αστέρας ολοκληρώνοντας τον αστρικό του βίο με μια εντυπωσιακή σουπερνόβα κληροδότησε στον κόσμο τα βαρέα στοιχεία που υπάρχουν σήμερα στο σώμα μας (στοιχεία βαρύτερα από τον σίδηρο) καθώς και τα πολύτιμα πυρηνικά καύσιμα του ουρανίου και του θορίου. Αυτά τα ουράνια δώρα, που βρίσκονται παντού στη Γη, και μάλιστα συναντώνται σε αφθονία σε πολλά από τα αρχέγονα πετρώματα της Ελλάδας, αποτελούν τα βασικά καύσιμα των πυρηνικών αντιδραστήρων. Η αξία τους έγκειται στην υψηλή ενεργειακή πυκνότητα που τα χαρακτηρίζει. Ένα κιλό ουρανίου όταν «καίγεται» παράγει εκατομμύρια φορές περισσότερη ενέργεια σε σχέση με ένα κιλό πετρελαίου, λιγνίτη ή φυσικού αέριου. Το δεδομένο αυτό καθώς και οι αρχές της εφαρμοσμένης Θερμοδυναμικής που ευνοούν την ενεργειακή πυκνότητα, καθιστούν τους πυρηνικούς αντιδραστήρες ιδανικές μηχανές για την παραγωγή φτηνής ηλεκτρικής ενέργειας. Μια πυρηνική μεγαβατώρα κοστίζει περίπου 20 ευρώ. Στην Ελλάδα σήμερα το κόστος της ηλεκτρενέργειας είναι υπερδιπλάσιο από τις γειτονικές χώρες, κάτι που συνεισφέρει αρνητικά στην ανταγωνιστικότητα της χώρας. Μια ελληνική μεγαβατώρα κοστίζει περίπου 80 ευρώ ενώ μια βουλγαρική ή τουρκική περίπου 40. Η διαφορά αυτή αναμένεται να αυξηθεί στα επόμενα χρόνια λόγω κόστους εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα και του νέου μοντέλου ανάπτυξης (όπου ο ρύπαιναν πληρώνει) μια πραγματικότητα που την υπαγορεύει η απειλή της κλιματικής αλλαγής. Οι γείτονες μας, όπως και τόσες άλλες χώρες, προσπαθούν να αποκτήσουν πυρηνικούς αντιδραστήρες για φτηνή ηλεκτρενέργεια με επάρκεια εφοδιασμού και χωρίς εκπομπές. Η πυρηνική τεχνολογία δεν είναι «εμπορική» τεχνολογία. Ο αστικός μύθος που μιλάει για το «πυρηνικό λόμπυ» το οποίο κερδοσκοπεί από την αγορά της είναι ένας ακόμα από τους πολλούς μύθους που περιβάλλουν την υπόθεση της πυρηνικής ενέργειας. Στην πραγματικότητα πρόκειται για μια «ειδική» τεχνολογία που αποκτάται με διακρατικές συμφωνίες υπό γεωπολιτικούς όρους. Είναι χαρακτηριστική η περίπτωση της Τουρκίας. Μετά από πέντε ανεπιτυχείς προσπάθειες να αποκτήσει την τεχνολογία από την Δύση αποκτά πυρηνικούς αντιδραστήρες από τη Ρωσία στο πλαίσιο μιας νέας γεωπολιτικής στρατηγικής με άξονα την παραγωγή και μεταφορά ενέργειας στην Ευρασία. Στην Ελλάδα η πυρηνική ενέργεια είναι ταμπού. Όμως η Ελλάδα είναι από τις πρώτες χώρες στον κόσμο που απέκτησαν ερευνητικό πυρηνικό αντιδραστήρα (Δημόκριτος, τέλη της δεκαετίας του 50) εκπαίδευσε πυρηνικούς μηχανικούς και πρωτοστάτησε σε ερευνητικές και ιατρικές εφαρμογές. Στη δεκαετία του 70 η ΔΕΗ έκανε εξονυχιστικές μελέτες του Ελλαδικού χώρου για την ανάδειξη κατάλληλων τοποθεσιών για πυρηνικούς αντιδραστήρες και η χώρα έφτασε πολύ κοντά στο να καταθέσει φάκελο στον Διεθνή Οργανισμό Ατομικής Ενέργειας (ΔΟΑΕ). Σήμερα τηρεί πολλές από τις αναγκαίες προϋποθέσεις πρόσβασης στην πυρηνική τεχνολογία. Τι γίνεται όμως με την ασφάλεια των πυρηνικών αντιδραστήρων και το πρόβλημα των απόβλητων; Τις τελευταίες δύο δεκαετίες και με βάση τα συσσωρευμένα έτη λειτουργίας πυρηνικών αντιδραστήρων για ηλεκτροπαραγωγή καθώς και τα μαθήματα από τα ατυχήματα τού Τσερνόμπιλ και Three Mile Island, έχει σημειωθεί τεράστια πρόοδος στην τεχνολογία πυρηνικής ασφάλειας. Το πρόβλημα της ασφάλειας θεωρείται λυμένο για πυρηνικούς αντιδραστήρες 3ης Γενιάς (τελευταίου τύπου) όπως ο γαλλικός EPR (European Power Reactor) ή ο Ιαπωνικός ABWR (Advanced Boiling Water Reactor). Έχοντας λύσει το πρόβλημα της ασφάλειας, η επόμενη γενιά αντιδραστήρων (4η Γενιά) που είναι ακόμα σε φάση έρευνας και ανάπτυξης στοχεύει στην βελτίωση της συμπαραγωγής ενέργειας και καυσίμου και αυτόματης ανακύκλωσης καυσίμων. Πολλοί πολίτες πιστεύουν ότι έως ότου λυθεί το μέγα πρόβλημα των αποβλήτων δεν έχει νόημα οποιαδήποτε συζήτηση για την πυρηνική ενέργεια. Το πρόβλημα όμως είναι λυμένο από τεχνικής άποψης. Η λύση είναι η ανακύκλωση. Τα «απόβλητα» είναι ένα πρόβλημα πολιτικής φύσης που προκύπτει από την απαγόρευση ανακύκλωσης ως ανάχωμα για τη διασπορά της τεχνογνωσίας (που μπορεί να οδηγήσει κάποιες χώρες σε πολεμικές εφαρμογές). Ας σημειώσουμε ότι τα «απόβλητα» πυρηνικών αντιδραστήρων είναι πολύτιμο υλικό, κατά 95% καύσιμο. 41από 62

42 Σήμερα όσο ποτέ άλλοτε η απόκτηση καθαρής και φτηνής ηλεκτρικής ενέργειας με ασφάλεια εφοδιασμού που θα συνεισφέρει θετικά στην ανταγωνιστικότητα της Ελληνικής οικονομίας καθιστά επιτακτική την εισαγωγή της πυρηνικής ενέργειας στο ενεργειακό μίγμα της χώρας. Με εμπιστοσύνη στην απομυθοποιητική δύναμη της γνώσης ας εκπονήσουμε το συντομότερο δυνατό ένα σύγχρονο και τεχνολογικά άρτιο σχέδιο πυρηνικής τεχνολογίας. γ) Μανώλης Πάσχος, καθηγητής στο πανεπιστήμιο Ντόρτμουντ και αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών: Η Ελλάδα δεν χρειάζεται την πυρηνική ενέργεια «Ασφαλώς οι τεχνολογικά αναπτυγμένες χώρες εμπνέουν περισσότερη εμπιστοσύνη και ασφάλεια. Χώρες με πολιτική αστάθεια και γεωλογικούς ή σεισμικούς κινδύνους δεν χρειάζονται πυρηνική ενέργεια. Η Ελλάδα ως μικρή και σεισμογενής χώρα ζει ποιο ήρεμα χωρίς πυρηνική ενέργεια. Στόχος της πρέπει να είναι η ανάπτυξη άλλων πηγών ενέργειας ειδικά τώρα που εναλλακτικές μορφές συναγωνίζονται και οικονομικά». 42από 62

43 3.3. Ανανεώσιμες πηγές ενέργειας Ελλάδα, και η Ευρωπαϊκή Ένωση, έχουν δημιουργήσει τις βασικές προτεραιότητες και δεσμευτικές πολιτικές που σχετίζονται με την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές. Για την αποκατάσταση της ασφάλειας και της διαφοροποίησης του ενεργειακού εφοδιασμού της, και να εξασφαλίσει την προστασία του περιβάλλοντος και της αειφόρου ανάπτυξης, η Ελλάδα προωθεί τη δημιουργία της ηλεκτρικής ενέργειας με χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Στη χώρα μας υπάρχει η δυνατότητα σημαντικής αξιοποίησης των ΑΠΕ, καθώς έχουμε σημαντική ηλιοφάνεια, υπάρχει το κατάλληλο αιολικό δυναμικό, ιδιαίτερα στα νησιά, αξιοποιήσιμο υδάτινο δυναμικό στις ορεινές περιοχές, σημαντικές ποσότητες βιομάζας σε όλη την επικράτεια που δεν αξιοποιούνται συστηματικά, και αρκετός αριθμός γεωθερμικών πεδίων των οποίων η ενεργειακή αξιοποίηση δεν είναι αντίστοιχη της δυναμικότητάς τους Ολοένα και περισσότερο, οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας παίζουν σημαντικό ρόλο στην παραγωγή προφίλ ενέργειας στην Ελλάδα. Η τρέχουσα παραγωγή βασίζεται σε μεγάλης κλίμακας υδροηλεκτρικούς σταθμούς που λειτουργούν από τη ΔΕΗ. Ανανεώσιμες πηγές ενέργειας αντιπροσωπεύουν περίπου το 5% της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, δεν συμπεριλαμβανομένης της συνεισφοράς του 5% των υδροηλεκτρικών σταθμών. Το παρόν επενδυτικό πλαίσιο απαιτεί μια εντυπωσιακή αύξηση της παραγωγής από αιολική, ηλιακή, γεωθερμική ενέργεια, βιομάζα και / Βιοκαύσιμα, η οποία αναμένεται να συμβάλλουν όλο και περισσότερο ως καύσιμο για τις μεταφορές. Κατά το πρώτο εξάμηνο του 2011, η συνολική εγκατεστημένη ισχύς των ΑΠΕ ανήλθε σε 2022,2 MW, το 75% των οποίων προερχόταν από την παραγωγή αιολικής ενέργειας, 11,5% από την ηλιακή, και το υπόλοιπο 13,5% από βιομάζα και υδροηλεκτρικών μονάδων παραγωγής. Ελλάδα στόχος είναι η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ σε ποσοστό 40% της συνολικής ηλεκτρικής ενέργειας μέχρι το Στερεά Πλεονεκτήματα ΑΠΕ - Υψηλή εγγυημένες τιμές πώλησης για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας - Εγγυημένη ζήτηση για 20 χρόνια - Υψηλή ζήτηση - Δεσμευτικοί στόχοι της ΕΕ για την παραγωγή ανανεώσιμης ενέργειας - Ιδανικό κλιματικές συνθήκες Το Κέντρο Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΚΑΠΕ) είναι το κορυφαίο στην Ελλάδα R & D κέντρο αφιερωμένο στην έρευνα και την προώθηση των ΑΠΕ / ΟΧΕ / ES εφαρμογές. Το ΚΑΠΕ αναπτύσσει εφαρμοσμένη έρευνα για νέες ενεργειακές τεχνολογίες και στηρίζει την αγορά για τη διείσδυση και εφαρμογή των τεχνολογιών αυτών και των επενδυτικών σχεδίων. Το ΚΑΠΕ αποτελεί το συνδετικό κρίκο μεταξύ της βασικής έρευνας και της βιομηχανίας για την ανάπτυξη τοπικών προϊόντων και υπηρεσιών. Το ΚΑΠΕ λειτουργεί επίσης ως σύμβουλος της ελληνικής κυβέρνησης για την εθνική ενεργειακή πολιτική, ιδίως όσον αφορά τις επιχειρηματικές πρωτοβουλίες και επενδυτικά εγχειρήματα Παραγωγή Ηλεκτρικής Ενέργειας από ΑΠΕ - Εθνικό Σχέδιο Δράσης Παραγωγή Ηλεκτρικής Ενέργειας από ΑΠΕ (σύμφωνα με τον Ν 2773/1999) είναι η Ηλεκτρική Ενέργεια η προερχόμενη από: 1. Την εκμετάλλευση Αιολικής ή Ηλιακής Ενέργειας ή βιομάζας ή Βιοαερίου. 2. Την εκμετάλλευση Γεωθερμικής Ενέργειας, εφόσον το δικαίωμα εκμετάλλευσης του σχετικού Γεωθερμικού Δυναμικού έχει παραχωρηθεί στον ενδιαφερόμενο, σύμφωνα με τις ισχύουσες κάθε φορά διατάξεις. 3. Την εκμετάλλευση της Ενέργειας από την Θάλασσα. 4. Την εκμετάλλευση Υδάτινου Δυναμικού με Μικρούς Υδροηλεκτρικούς Σταθμούς μέχρι 10 MW. 5. Συνδυασμό των ανωτέρω. 6. Τη Συμπαραγωγή, με χρήση των Πηγών Ενέργειας, των (1) και (2) και συνδυασμό τους. Η Έκθεση του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για την επίτευξη της συμβολής των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας στην τελική κατανάλωση ενέργειας σε ποσοστό 20% έως το 2020, απορρέει από την Οδηγία 2009/28/ΕΚ, και περιλαμβάνει εκτιμήσεις για την εξέλιξη του ενεργειακού τομέα και τη διείσδυση των τεχνολογιών των ΑΠΕ έως το Οι εκτιμήσεις αυτές εξειδικεύονται στη συμμετοχή των ΑΠΕ στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, θερμότητας και ψύξης κυρίως για τον οικιακό τομέα, 43από 62

44 αλλά και στη χρήση βιοκαυσίμων στις μεταφορές. Αναφέρονται επίσης μέτρα για την μείωση της κατανάλωσης ενέργειας και την αύξηση της αξιοποίησης των ΑΠΕ, καθώς και στοιχεία για τις βασικές διοικητικές δομές που θα επιταχύνουν τη διείσδυση αυτή. Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης μετά τις πιθανές βελτιώσεις που θα προέλθουν από τη διαβούλευση με την ΕΕ, θα αποτελέσει τη βάση για τη σύνταξη σχετικής Υπουργικής Απόφασης για τη διείσδυση των ΑΠΕ στο ενεργειακό ισοζύγιο της χώρας. Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης και η πρόοδος στην εφαρμογή του θα εξετάζεται ανά δύο χρόνια και θα επικαιροποιείται, ώστε να λαμβάνονται υπόψη οι εξελίξεις της αγοράς και της βελτίωσης των τεχνολογιών, αλλά και η ζήτηση της ενέργειας Ηλιακή ενέργεια H Ελλάδα, χώρα με μεγάλη ηλιοφάνεια, προσφέρεται για την αξιοποίηση της ηλιακής ενέργειας. Η μέση ημερήσια ενέργεια που δίνεται από τον ήλιο στην Ελλάδα είναι 4,6 KWh/m². H επιφάνεια των εγκαταστημένων συλλεκτών στη χώρα μας ανέρχεται περίπου σε m². Η τιμή αυτή αποτελεί ποσοστό 50% περίπου, της επιφάνειας συλλεκτών εγκατεστημένων σε ολόκληρη την Ευρώπη. Οι συλλέκτες αυτοί, κύρια αφορούν σε μικρά οικιακά συστήματα. Η δυνατότητα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας τόσο σε απομακρυσμένες όσο και σε κατοικημένες περιοχές, χωρίς επιπτώσεις στο περιβάλλον, κάνει ελκυστική τη χρήση φωτοβολταϊκών συστημάτων στην Ελλάδα. Η ηλιακή ακτινοβολία πάνω στην ηλιακή γεννήτρια ενισχύεται, κατά κύριο λόγο και με έναν καθρέφτη, δηλαδή μέσω της συγκέντρωσης του ηλιακού φωτός. Βέβαια η χρήση ανακλαστήρων έχει νόημα μόνο στην κινούμενη εγκατάσταση. Η μορφή αυτή δεν μπόρεσε να επικρατήσει στην χώρα μας γιατί: -Η συγκέντρωση του ηλιακού φωτός αξίζει μόνο υπό συνθήκες κινούμενου μονταρίσματος και υψηλού μέρους ευθείας ακτινοβολίας. -Οι φωτοκυψέλες θερμαίνονται έντονα μέσω της συγκέντρωσης της ακτινοβολίας, έτσι ώστε όταν ο βαθμός συγκέντρωσης είναι μεγαλύτερος του 2, χωρίς ενεργή ψύξη σε κυψέλες από Silitium, προξενούνται ζημιές στις κυψέλες. -Η παραγωγή καθρεφτών είναι φθηνότερη από ό, τι η παραγωγή Φ/Β, αλλά δε φέρνουν τόσο μεγάλη πρόσθετη απόδοση. Επίσης, εκτός αυτού, απαιτούν πολύ χώρο στο μοντάρισμα όταν είναι σε κινούμενη εγκατάσταση. Στο δικό μας παράλληλο, θα ενισχυόταν ακόμη περισσότερο το μειονέκτημα του κινούμενου μονταρίσματος. Όταν η ύπαρξη ευθείας (άμεσης) ακτινοβολίας είναι μεγάλη, δηλ. κυρίως το καλοκαίρι, παράγεται πολύ ρεύμα, ενώ όταν είναι χαμηλή η ακτινοβολία με μεγάλο ποσοστό σε διάχυτη ακτινοβολία το χειμώνα, δεν επιτυγχάνεται η πρόσθετη απόδοση. Όσο αναφορά τα παθητικά ηλιακά συστήματα, παρόλο που το δυναμικό των παθητικών συστημάτων θέρμανσης και ψύξης είναι πολύ μεγάλο, οι εφαρμογές στην Ελλάδα είναι πολύ λίγες. Μέχρι σήμερα αριθμούν λίγο παραπάνω από 250. Το μεγαλύτερο ποσοστό αποτελείται από ιδιωτικά κτίρια του οικιακού τομέα ενώ σε δεύτερη βαθμίδα μεγέθους ακολουθούν τα εκπαιδευτικά κτίρια. Οι υπόλοιπες εφαρμογές καλύπτουν άλλες χρήσεις. Τα περισσότερα κτίρια έχουν κτισθεί στη Ζώνη Α (όπως ορίζεται από τον ισχύοντα Κανονισμό Θερμομόνωσης) και το μεγαλύτερο ποσοστό τους στην Κρήτη. Τα υπόλοιπα εντοπίζονται στη Μακεδονία και κυριότερα στη Θεσσαλονίκη και τα περίχωρά της και στην Αττική. Τα συστήματα που έχουν χρησιμοποιηθεί είναι στο μεγαλύτερο ποσοστό τους πολύ απλά. Δεν έχουν χρησιμοποιηθεί υλικά ή δομικά στοιχεία προηγμένης τεχνολογίας ακόμη και σε κτίρια που έτυχαν χρηματοδότησης από τα επιδεικτικά προγράμματα της 17ης Γ. Δ. της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι βασικοί παράγοντες αναχαίτισης της εφαρμογής των είναι οι ακόλουθοι: -Έλλειψη γνώσεων μεταξύ των αρχιτεκτόνων και των μηχανικών γενικότερα. -Έλλειψη ενημέρωσης του κοινού. -Έλλειψη βιομηχανοποιημένων προϊόντων απαραίτητων για την κατασκευή και ορθή λειτουργία των παθητικών συστημάτων καθώς και τυποποίησης των δομικών στοιχείων. Γενική τάση των ιδιωτών αλλά και του Δημοσίου στην τοποθέτηση όσο το δυνατόν μικρότερου αρχικού κεφαλαίου με συνέπεια το αυξημένο κόστος λειτουργίας των κτιρίων. Η κατανάλωση ενέργειας στον κτιριακό τομέα αποτελεί το 30% περίπου της συνολικής τελικής κατανάλωσης σε εθνικό επίπεδο. Υπάρχει δε, σοβαρή αυξητική τάση η οποία οφείλεται κατά κύριο λόγο στο μεγάλο ρυθμό εγκατάστασης κλιματιστικών συσκευών. Συγχρόνως πρέπει να σημειωθεί ότι ο κτιριακός τομέας συμμετέχει με 40% στην εκπομπή του CO2 σε εθνικό επίπεδο. Συνεπώς μια πολιτική μείωσης του CO2 από πλευράς πολιτείας έτσι ώστε να ακολουθήσει τις δεσμεύσεις της Συνδιάσκεψης του Ρίο, θα πρέπει να αντιμετωπίσει κατά κύριο λόγο τον κτιριακό τομέα. Μία τέτοια πολιτική δημιουργεί συνεπώς πολύ θετικές προϋποθέσεις για τη διεύρυνση της εφαρμογής τους. Ο κτιριακός τομέας στην Ελλάδα απαριθμεί περίπου κτίρια (στοιχεία 1988, Εθνική Στατιστική Υπηρεσία). Απ' αυτά μόλις το 3% οικοδομήθηκε μετά το 1981 που ίσχυε ο Κανονισμός 44από 62

45 Θερμομόνωσης. Από τα στοιχεία αυτά συνεπάγεται αφ' ενός ότι υπάρχει μεγάλη δυνατότητα μείωσης της καταναλισκόμενης ενέργειας σε θέρμανση και ψύξη και αφ' ετέρου συνάγεται ότι ο ρυθμός επιβεβλημένης αντικατάστασης ή ανακαίνισης του κτιριακού αποθέματος αυξάνεται Αιολική ενέργεια Στην Ελλάδα, η ανάπτυξη της αιολικής ενέργειας, αντιμετωπίζει μέχρι τώρα αρκετά προβλήματα. Παρά τη σημαντική αύξηση της εγκατεστημένης ισχύος τα τελευταία χρόνια, είναι κοινά αποδεκτό ότι αυτή η αύξηση είναι πολύ μικρή δεδομένου του πλούσιου αιολικού δυναμικού της χώρας μας. Κύριος λόγος για τη μικρή ανάπτυξη μέχρι το 2001 ήταν το νομοθετικό καθεστώς και το μονοπωλιακό μοντέλο της οικονομίας στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Μετά τις νομοθετικές αλλαγές στο χώρο των ΑΠΕ και την απελευθέρωση της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, η κατάσταση βελτιώθηκε σημαντικά. Η Ελλάδα εφαρμόζει το σύστημα feed- in και η νομοθεσία προσφέρει επιπλέον αρκετά ικανοποιητικά κίνητρα για τους επενδυτές. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα το αυξημένο ενδιαφέρον των επενδυτών για ανάπτυξη πολλών MW αιολικής ενέργειας (μεταξύ των οποίων και η Eunice Energy Group). Όμως το επενδυτικό ενδιαφέρον είναι φανερό ότι δεν είναι αρκετό. Χαρακτηριστικά, ο στόχος της χώρας μας για το 2010 ως προς την ηλεκτροπαραγωγή από αιολική ενέργεια ήταν η εγκατεστημένη ισχύς να φτάσει περίπου τα 3500MW ενώ στο τέλος του 2010 η πραγματικά εγκατεστημένη ισχύς ανήλθε μόλις στα 1208 MW. Είναι φανερό ότι σε μια χώρα για την οποία υπάρχει στόχος και καλή θέληση ενώ και οι επενδυτικές προτάσεις δεν είναι λίγες, η ανάπτυξη των αιολικών πάρκων καθυστερεί σημαντικά, με αποτέλεσμα, ο στόχος να έχει πλέον μετατεθεί για το 2020 με εγκατεστημένη ισχύ που θα πρέπει να φτάσει περίπου τα 7500 MW. Οι προβλέψεις μέχρι τώρα δεν είναι ευοίωνες, οι καθυστερήσεις στην έκδοση αδειών παραγωγής και εγκατάστασης είναι σημαντικές και οι προβλέψεις είναι συγκρατημένες. Κύριοι λόγοι για αυτές τις καθυστερήσεις είναι, η, τουλάχιστον μέχρι το 2009, μακροσκελής και περίπλοκη αδειοδοτική διαδικασία, η αδυναμία του δικτύου σε πολλές περιπτώσεις (π.χ. Εύβοια, Κρήτη) να υποστηρίξει επιπλέον εγκατεστημένη ισχύ, οι αντιδράσεις των κατοίκων κυρίως για θέματα οπτικής όχλησης και η έλλειψη χωροταξικού σχεδιασμού. Τα παραπάνω προβλήματα έχουν τεθεί υπό συζήτηση και έχουν καταβληθεί σημαντικές προσπάθειες για την επίλυση τους, όπως η δημιουργία, αρχικά, του νόμου 3468/2006, ο οποίος απλοποίησε κατά ένα μέρος τον τρόπο λήψης άδειας παραγωγής, και, σε δεύτερη φάση, του νόμου 3851/2010 ο οποίος έχει επιταχύνει σημαντικά την αδειοδοτική διαδικασία (ιδιαίτερα στο τμήμα της περιβαλλοντικής αδειοδότησης), χωρίς όμως να λείπουν και σε αυτή την περίπτωση κενά ή αντικρουόμενες αρμοδιότητες μεταξύ κρατικών φορέων. Επίσης, έχουν δρομολογηθεί επεκτάσεις και ενισχύσεις του δικτύου μεταφοράς ρεύματος, ένα έργο το οποίο ενδέχεται να βοηθήσει μακροπρόθεσμα και την αδειοδότηση αλλά και την γρήγορη εισαγωγή των έργων αιολικής ενέργειας στο δίκτυο. Τα προβλήματα των κοινωνικών αντιδράσεων, εφόσον αυτά οφείλονται σε οπτική όχληση από την ύπαρξη των ανεμογεννητριών είναι πάντα δύσκολο να αντιμετωπιστούν, υπό την έννοια ότι το αν σε κάποιον αρέσει ή όχι η όψη μιας ανεμογεννήτριας είναι κάτι το υποκειμενικό. Είναι βέβαιο όμως ότι ένας επενδυτής ο οποίος θα σχεδιάσει και θα τοποθετήσει τις ανεμογεννήτριες, αποφεύγοντας τις υπερβολές και τις μαζικές παρεμβάσεις στο τοπίο μιας περιοχής και με κατανόηση στις ιδιαιτερότητες των τοπικών κοινωνιών, θα αντιμετωπίσει και τα λιγότερα προβλήματα. Το θέμα του χωροταξικού σχεδιασμού οριοθετείται από το Ειδικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού για τις ΑΠΕ το οποίο από τις αρχές του Δεκέμβρη του 2008 βρίσκεται σε εφαρμογή και έχει ενταχθεί στην αδειοδοτική διαδικασία των αιολικών πάρκων H Eunice Energy Group και η αιολική ενέργεια H Eunice Energy Group εκτός από τα υλοποιημένα έργα αιολικής ενέργειας στο έχει προγραμματίσει την ανάπτυξη αιολικών πάρκων σε διάφορες τοποθεσίες στην Ελλάδα, με στόχο ονομαστική ισχύ της τάξης των 700 MW έως το τέλος του 2015 Συγκεκριμένα, ο όμιλος έχει εξασφαλίσει άδεια παραγωγής για τις ακόλουθες τοποθεσίες : -Στις τοποθεσίες Δίκορφο και Αβοροράχη του νομού Φωκίδας με αιολικά πάρκα συνολικής ισχύος 26MW -Στις τοποθεσίες Κέδρος και Μαύρα Λιθάρια του νομού Βοιωτίας με αιολικά πάρκα συνολικής ισχύος 20 MW -Επιπλέον, μέχρι το τέλος του 2012 αναμένεται να εκδοθούν άδειες παραγωγής για έργα συνολικής ισχύος 620 ΜW σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας. Η Ελλάδα είναι μια χώρα με μεγάλη ακτογραμμή και τεράστιο πλήθος νησιών. Ως εκ τούτου, οι ισχυροί άνεμοι που πνέουν κυρίως στις νησιωτικές και παράλιες περιοχές προσδίδουν ιδιαίτερη σημασία στην ανάπτυξη της αιολικής ενέργειας στη χώρα. Το εκμεταλλεύσιμο αιολικό δυναμικό εκτιμάται ότι αντιπροσωπεύει το 13,6% του συνόλου των ηλεκτρικών αναγκών της χώρας. 45από 62

46 Ενέργειες για την ανάπτυξη της αιολικής ενέργειας έχουν γίνει σε ολόκληρη τη χώρα, ενώ στο γεγονός αυτό έχει συμβάλλει και η πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τις ΑΠΕ, η οποία ενθαρρύνει και επιδοτεί επενδύσεις στις Ήπιες μορφές ενέργειας. Αλλά και σε εθνική κλίμακα, ο νέος αναπτυξιακός νόμος 3299/04, σε συνδυασμό με το νόμο για της ανανεώσιμες πηγές ενέργειας 3468/06, παρέχει ισχυρότατα κίνητρα ακόμα και για επενδύσεις μικρής κλίμακας. Η περιφέρεια της Δυτικής Ελλάδας αν και έχει μικρότερο αιολικό δυναμικό σε σύγκριση με άλλες περιοχές, διαθέτει ένα ισχυρό ηλεκτρικό δίκτυο και το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με την ύπαρξη ανεμωδών «νησίδων» (λόφοι, υψώματα κλπ. με εκμεταλλεύσιμο αιολικό δυναμικό) την καθιστούν ενδιαφέρουσα για την ανάπτυξη αιολικών πάρκων. Αιολικά πάρκα υπάρχουν και σε πλήθος νησιών, όπως το Αιολικό Πάρκο «Μανολάτη - Ξερολίμπα» του Δ.Δ. Διλινάτων Δήμου Αργοστολίου στην Κεφαλονιά. Στο ίδιο νησί έχουν ήδη δημιουργηθεί δύο ακόμη αιολικά πάρκα: το Αιολικό Πάρκο "Αγία Δυνατή" του Δήμου Πυλαρέων, και το Αιολικό Πάρκο "Ημεροβίγλι" στα διοικητικά όρια των Δήμων Αργοστολίου και Πυλαρέων. Με τη λειτουργία των τριών αιολικών πάρκων ο Νομός Κεφαλληνίας τροφοδοτεί το δίκτυο ηλεκτροδότησης της χώρας με σύνολο 75,6 MW ηλεκτρικής ισχύος. Επιπλέον, σε διαδικασία αδειοδότησης βρίσκονται πέντε ακόμη μονάδες. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι ανάγκες του νησιού σε ηλεκτρική ενέργεια και σε περίοδο αιχμής (Αύγουστος) ανέρχονται σε 50MW. Η αντιστοιχία μεταξύ της ισχύος που αποδίδει η Κεφαλονιά στο δίκτυο και της ισχύος που καταναλώνει είναι εξαιρετικά ενθαρρυντική για την εξάπλωση της αιολικής ενέργειας και σε πολλά ακόμη νησιά της επικράτειας Γεωθερμία Σύμφωνα με την Ελληνική νομοθεσία, κάθε ρευστό που προέρχεται από το εσωτερικό της γης και έχει θερμοκρασία πάνω από 25 C χαρακτηρίζεται ως "γεωθερμικό ρευστό". Εφόσον σε μία περιοχή αναβλύζει θερμό νερό ή ατμός, πρέπει να υπάρχει κάποιος υπόγειος ταμιευτήρας του οποίου το νερό έχει διεισδύσει σε βαθύτερα στρώματα του φλοιού της γης και θερμαινόμενο ανέρχεται στην επιφάνεια δημιουργώντας το "γεωθερμικό κοίτασμα". Τα γεωθερμικά ρευστά είτε συλλέγονται καθώς εξέρχονται με φυσικό τρόπο στην επιφάνεια της γης είτε αντλούνται με γεώτρηση από γεωθερμικά κοιτάσματα που βρίσκονται σε βάθος από μερικές εκατοντάδες μέχρι 3000 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της γης. Μετά την ενεργειακή αξιοποίηση μέρους της αισθητής θερμότητάς τους, πρέπει να επανεγχύονται στο υπέδαφος μέσω γεώτρησης. Με τον τρόπο αυτό ενισχύεται η μακροβιότητα του ταμιευτήρα και αποφεύγεται η θερμική ρύπανση του περιβάλλοντος (Δρής, 1996). Λόγω κατάλληλων γεωλογικών συνθηκών, ο Ελλαδικός χώρος διαθέτει σημαντικές γεωθερμικές πηγές και των τριών κατηγοριών (υψηλής, μέσης και χαμηλής ενθαλπίας) σε οικονομικά βάθη ( μ). Σε μερικές περιπτώσεις τα βάθη των γεωθερμικών ταμιευτήρων είναι πολύ μικρά, κάνοντας ιδιαίτερα ελκυστική, από οικονομική άποψη, τη γεωθερμική εκμετάλλευση. Η έρευνα για την αναζήτηση γεωθερμικής ενέργειας άρχισε ουσιαστικά το 1971 με βασικό φορέα το ΙΓΜΕ και μέχρι το 1979 (πριν από τη δεύτερη ενεργειακή κρίση) αφορούσε μόνο τις περιοχές υψηλής ενθαλπίας. Κατά την εξέλιξη των εργασιών η ΔΕΗ, σαν άμεσα ενδιαφερόμενη για την ηλεκτροπαραγωγή, ανέλαβε τις παραγωγικές γεωτρήσεις υψηλής ενθαλπίας και την ανάπτυξη των πεδίων, χρηματοδοτώντας επιπλέον τις έρευνες στις πιθανές για τέτοια ρευστά γεωθερμικές περιοχές. Συντάχθηκε ο προκαταρκτικός χάρτης γεωθερμικής ροής του ελληνικού χώρου, όπου φάνηκε ότι η γεωθερμική ροή στην Ελλάδα είναι σε πολλές περιοχές εντονότερη από τη μέση γήινη. Από το 1971 ερευνήθηκαν οι περιοχές: Μήλος, Νίσυρος, Λέσβος, Μέθανα, Σουσάκι Κορινθίας, Καμένα Βούρλα, Θερμοπύλες, Υπάτη, Αιδηψός, Κίμωλος, Πολύαιγος, Σαντορίνη, Κως, Νότια Θεσσαλία, Αλμωπία, περιοχή Στρυμόνα, περιοχή Ξάνθης, Σαμοθράκη και άλλες. Η αυξημένη ροή θερμότητας, λόγω της έντονης τεκτονικής και μαγματικής δραστηριότητας, δημιούργησε εκτεταμένες θερμικές ανωμαλίες, με μέγιστες τιμές γεωθερμικής βαθμίδας που πολλές φορές ξεπερνούν του 100 C/km. Σε κατάλληλες γεωλογικές συνθήκες, η ενέργεια αυτή θερμαίνει «ρηχούς» υπόγειους ταμιευτήρες ρευστών σε θερμοκρασίες μέχρι 100 C. Τα γεωθερμικά πεδία χαμηλής ενθαλπίας είναι διάσπαρτα στη νησιωτική και ηπειρωτική Ελλάδα. Η συμβολή τους στο ενεργειακό ισοζύγιο μπορεί να γίνει σημαντική, καθόσον αποτελούν ενεργειακό πόρο φιλικό στο περιβάλλον, κοινωνικά αποδεκτό και παρουσιάζουν σημαντικό οικονομικό και αναπτυξιακό ενδιαφέρον. Στην Μήλο και Νίσυρο έχουν ανακαλυφθεί σπουδαία γεωθερμικά πεδία και έχουν γίνει γεωτρήσεις παραγωγής (5 και 2 αντίστοιχα). Στην Μήλο μετρήθηκαν θερμοκρασίες μέχρι 325 C σε βάθος 1000 m. και στην Νίσυρο 350 C σε βάθος 1500 m. Οι γεωτρήσεις αυτές θα μπορούσαν να στηρίξουν μονάδες ηλεκτροπαραγωγής 20 και 5 ΜW, ενώ το πιθανό συνολικό δυναμικό υπολογίζεται να είναι την τάξης των 200 και 50 MW αντίστοιχα. Στην Βόρεια Ελλάδα η γεωθερμία προσφέρεται για θέρμανση, θερμοκήπια, ιχθυοκαλλιέργειες κ.λπ. Στην λεκάνη του Στρυμόνα έχουν εντοπισθεί τα πολύ σημαντικά πεδία Θερμών-Νιγρίτας, Λιθότροπου- Ηράκλειας, Θερμοπηγής-Σιδηρόκαστρου και Αγγίστρου. Πολλές γεωτρήσεις παράγουν νερά μέχρι 75 46από 62

47 C, συνήθως αρτεσιανά και πολύ καλής ποιότητας και παροχής. Μεγάλα και μικρότερα γεωθερμικά θερμοκήπια λειτουργούν στην Νιγρίτα και το Σιδηρόκαστρο. Στην πεδινή περιοχή του Δέλτα Νέστου έχουν εντοπισθεί δύο πολύ σημαντικά γεωθερμικά πεδία, στο Ερατεινό Χρυσούπολης και στο Ν. Εράσμιο Μαγγάνων Ξάνθης. Νερά άριστης ποιότητας μέχρι 70 C και σε πολύ οικονομικά βάθη παράγονται από γεωτρήσεις στις εύφορες αυτές πεδινές περιοχές. Στην Ν. Κεσσάνη και στο Πόρτο Λάγος Ξάνθης, σε μεγάλης έκτασης γεωθερμικά πεδία, παράγονται νερά θερμοκρασίας μέχρι 82 C. Στην λεκάνη των λιμνών Βόλβης και Λαγκαδά έχουν εντοπισθεί τρία πολύ ρηχά πεδία με θερμοκρασίες μέχρι 56 C. Στην Σαμοθράκη υπάρχουν ενθαρρυντικά στοιχεία καθώς γεωτρήσεις βάθους μέχρι 100 μ. συνάντησαν νερά της τάξης των 100 C Βιομάζα Στην Ελλάδα, τα κατ έτος διαθέσιμα γεωργικά και δασικά υπολείμματα ισοδυναμούν ενεργειακά με 3-4 εκατ. τόνους πετρελαίου, ενώ το δυναμικό των ενεργειακών καλλιεργειών μπορεί, με τα σημερινά δεδομένα, να ξεπεράσει άνετα εκείνο των γεωργικών και δασικών υπολειμμάτων. Το ποσό αυτό αντιστοιχεί ενεργειακά στο 30-40% της ποσότητας του πετρελαίου που καταναλώνεται ετησίως στη χώρα μας. Σημειώνεται ότι 1 τόνος βιομάζας ισοδυναμεί με περίπου 0,4 τόνους πετρελαίου. Εντούτοις, με τα σημερινά δεδομένα, καλύπτεται μόλις το 3% περίπου των ενεργειακών αναγκών της με τη χρήση της διαθέσιμης βιομάζας. Η βιομάζα στη χώρα μας χρησιμοποιείται κυρίως για την παραγωγή, κατά τον παραδοσιακό τρόπο, θερμότητας στον οικιακό τομέα (μαγειρική, θέρμανση), για τη θέρμανση θερμοκηπίων, σε ελαιουργεία, καθώς και, με τη χρήση πιο εξελιγμένων τεχνολογιών, στη βιομηχανία (εκκοκκιστήρια βαμβακιού, παραγωγή προϊόντων ξυλείας, ασβεστοκάμινοι κ.ά.), σε περιορισμένη, όμως, κλίμακα. Ως πρώτη ύλη σε αυτές τις περιπτώσεις χρησιμοποιούνται υποπροϊόντα της βιομηχανίας ξύλου, ελαιοπυρηνόξυλα, κουκούτσια ροδακίνων και άλλων φρούτων, τσόφλια αμυγδάλων, βιομάζα δασικής προέλευσης, άχυρο σιτηρών, υπολείμματα εκκοκκισμού κ.ά. Παρ όλα αυτά, οι προοπτικές αξιοποίησης της βιομάζας στη χώρα μας είναι εξαιρετικά ευοίωνες, καθώς υπάρχει σημαντικό δυναμικό, μεγάλο μέρος του οποίου είναι άμεσα διαθέσιμο. Παράλληλα, η ενέργεια που μπορεί να παραχθεί είναι, σε πολλές περιπτώσεις, οικονομικά ανταγωνιστική αυτής που παράγεται από τις συμβατικές πηγές u949 ενέργειας. Από πρόσφατη απογραφή, έχει εκτιμηθεί ότι το σύνολο της άμεσα διαθέσιμης βιομάζας στην Ελλάδα συνίσταται από περίπου τόνους υπολειμμάτων γεωργικών καλλιεργειών (σιτηρών, αραβόσιτου, βαμβακιού, καπνού, ηλίανθου, κλαδοδεμάτων, κληματίδων, πυρηνόξυλου κ.ά.), καθώς και από τόνους δασικών υπολειμμάτων υλοτομίας (κλάδοι, φλοιοί κ.ά.). Πέραν του ότι το μεγαλύτερο ποσοστό αυτής της βιομάζας δυστυχώς παραμένει αναξιοποίητο, πολλές φορές αποτελεί αιτία πολλών δυσάρεστων καταστάσεων (πυρκαγιές, δυσκολία στην εκτέλεση εργασιών, διάδοση ασθενειών κ.ά.). Από τις παραπάνω ποσότητες βιομάζας, το ποσοστό τους εκείνο που προκύπτει σε μορφή υπολειμμάτων κατά τη δευτερογενή παραγωγή προϊόντων (εκκοκκισμός βαμβακιού, μεταποίηση γεωργικών προϊόντων, επεξεργασία ξύλου κ.ά.) είναι άμεσα διαθέσιμο, δεν απαιτεί ιδιαίτερη φροντίδα συλλογής, δεν παρουσιάζει προβλήματα μεταφοράς και μπορεί να τροφοδοτήσει απ ευθείας διάφορα συστήματα παραγωγής ενέργειας. Μπορεί, δηλαδή, η εκμετάλλευσή του να καταστεί οικονομικά συμφέρουσα. 47από 62

48 3.4. Προγράμματα υπέρ των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας Αγροτικά νοικοκυριά θα παράγουν βιομάζα; Το Εργαστήριο Αγροτικού Χώρου του Τμήματος Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης, του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος «NOVAGRIMED: γεωργικές καινοτομίες σε μεσογειακές περιοχές», καλεί την Δευτέρα 23 Ιανουαρίου 2012, ώρα μμ, στο Πολιτιστικό Κέντρο του Δήμου Αλμυρού τους ενδιαφερόμενους κατοίκους του Δήμου Αλμυρού στην παρουσίαση της δράσης «Οργάνωση παραγωγής και κατανάλωσης βιομάζας από κάθε νοικοκυριό για τη θέρμανσή του» Ομιλητές της εκδήλωσης είναι οι: Δημήτρης Γούσιος, Καθηγητής Ανάπτυξης Αγροτικού Χώρου (Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας) και Νίκος Δαναλάτος Καθηγητής Γεωργίας (Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας) Η εκδήλωση έχει σαν αντικείμενο την παρουσίαση των απαιτούμενων διαδικασιών που μπορούν να υιοθετήσουν τα αγροτικά νοικοκυριά προκειμένου α) να καλλιεργήσουν ενεργειακά φυτά για την παραγωγή βιομάζας) να τη μεταποιούν οι ίδιοι και γ) να την αξιοποιήσουν για τη θέρμανσή τους, εξασφαλίζοντας πλήρη ενεργειακή αυτονομία και απεξάρτηση από το πετρέλαιο. Η εκδήλωση γίνεται με τη συνεργασία του Δήμου Αλμυρού και του ΕΛ.Γ.Ο «ΔΗΜΗΤΡΑ» και του Γεωπονικού Συλλόγου Μαγνησίας Το πρώτο οινοποιείο στην Ελλάδα που λειτουργεί αποκλειστικά με Ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Το πρώτο οινοποιείο που λειτουργεί αποκλειστικά με Ανανεώσιμες πηγές ενέργειας μέσω διατάξεων φωτοβολταϊκών συστημάτων και ανεμογεννητριών, δημιουργήθηκε και λειτουργεί στη Σίκινο, στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού προγράμματος SMILIES, που χρηματοδοτεί καινοτόμες επιχειρήσεις. Το σχετικό project έφερε εις πέρας ερευνητική ομάδα του Πανεπιστημίου Αιγαίου και το οινοποιείο του κ. Μάναλη Γεωργίου κατατάχθηκε στις δέκα (10) πιο καινοτόμες επιχειρήσεις των Κυκλάδων Έπεσε δάκος στα φωτοβολταϊκά «Είσαι αγρότης; Τώρα είναι η ευκαιρία σου!». Με τη φράση αυτή απευθυνόταν προς τους αγρότες γραφείο εγκατάστασης φωτοβολταϊκών συστημάτων, εκφράζοντας το κλίμα της εποχής. Τα φωτοβολταϊκά ή «το Ελντοράντο των φωτοβολταϊκών» όπως αποκαλούνταν, καλλιέργησαν την ελπίδα για αύξηση εισοδήματος σε πολλούς αγρότες. Σήμερα οι περισσότεροι απ όσους έσπευσαν να κάνουν αιτήσεις βλέπουν τις προσδοκίες τους να διαψεύδονται, καθώς λιγότεροι από τους μισούς πήραν έγκριση για τις φωτοβολταϊκές μονάδες με την υψηλή επιδότηση. Όλα ξεκίνησαν κατά τη διάρκεια των περσινών αγροτικών κινητοποιήσεων. Μία από τις υποσχέσεις που έδινε η τότε ηγεσία του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης, καθώς προσπαθούσε να τους πείσει να φύγουν από τα μπλόκα, ήταν η καλλιέργεια φωτοβολταϊκών στα χωράφια τους, που θα τους εξασφάλιζε νέα, σταθερά εισοδήματα. Μια επένδυση 100 kw για κάθε αγρότη κοστίζει περίπου ευρώ (που θα δανείζονταν από τις τράπεζες) και υποσχόταν τουλάχιστον ευρώ τον χρόνο, καθώς η απορρόφηση του ρεύματος ήταν εξασφαλισμένη από τη ΔΕΗ για 20 χρόνια και μάλιστα σε συμφωνημένες υψηλές τιμές. Οι αγρότες υπολόγισαν ότι θα κέρδιζαν ευρώ το μήνα, για μονάδες 4-6 στρεμμάτων, με απόσβεση της επένδυσης σε πέντε χρόνια. Κι όλα αυτά, όπως τους έλεγαν διάφοροι ενδιάμεσοι, «χωρίς εργασία και χωρίς ρίσκο. Σίγουρο εισόδημα, χωρίς κόπο». Ο Βάιος Γκανής, από τους πρωταγωνιστές των περσινών αγροτικών κινητοποιήσεων, αντιδρά στις κατηγορίες ότι οι αγρότες θέλουν να μετατρέψουν τις καλλιέργειες σε φωτοβολταϊκά για να κάθονται, και απαντά: «Δεν σκοπεύουμε να κάνουμε όλες τις καλλιέργειες φωτοβολταϊκά. Από τα 160 π.χ. στρέμματα βάζουμε φωτοβολταϊκά μόνο στα 4, όσα χρειάζονται για μια μονάδα». Περισσότεροι από αγρότες έσπευσαν στα μελετητικά γραφεία που «άνοιξαν και τους περίμεναν» πληρώνοντας από ευρώ (μίνιμουμ) έκαστος για να ετοιμάσουν τις αιτήσεις. Χαρακτηριστικό της ευκαιρίας για κέρδος που είδαν κάποιοι, ήταν -όπως καταγγέλλουν αγρότες στην «Κ.Ε.»- ότι ενώ μέχρι τότε η έκδοση τοπογραφικού στοίχιζε ευρώ, εκτινάχθηκε στα 500. Στη διαδικασία των φωτοβολταϊκών μπήκε και η ΠΑΣΕΓΕΣ, η οποία επέλεξε τέσσερα μελετητικά γραφεία για τη διεκπεραίωση αιτήσεων των αγροτών. Ο πρόεδρος της ΠΑΣΕΓΕΣ, Τζανέτος Καραμίχας, ισχυρίζεται ότι ο διαγωνισμός για την επιλογή των εταιρειών είναι απολύτως νόμιμος και διαφανής, αρνείται ωστόσο να δώσει τα στοιχεία στη δημοσιότητα, υποστηρίζοντας ότι δεν λογοδοτεί πουθενά γιατί «η ΠΑΣΕΓΕΣ δεν είναι Δημόσιο. Είναι οργανισμός ιδιωτικού δικαίου και δεν είμαστε υποχρεωμένοι να δώσουμε τα στοιχεία». Για τη συμπεριφορά της ΠΑΣΕΓΕΣ, ωστόσο, υπάρχει έντονη κριτική, ειδικά στο κυβερνών κόμμα, από το οποίο προέρχεται και ο πρόεδρός της, αλλά και από αγρότες που πρόσκεινται στο ΠΑΣΟΚ. Η 48από 62

49 βουλευτής Τρικάλων του ΠΑΣΟΚ Αθανασία Μερεντίτη αναφέρει χαρακτηριστικά: «Η ΠΑΣΕΓΕΣ πρέπει να μας πει με ποια λογική έκλεισε συμφωνία με συγκεκριμένα μελετητικά γραφεία και προωθεί τους αγρότες συστηματικά σε αυτά». Επισημαίνει επίσης ότι το κόστος των ευρώ και πάνω είναι πολύ μεγάλο, κάτι με το οποίο συμφωνούν και αγρότες που είτε έκαναν μόνοι τους την αίτηση, όπως ο Β. Γκανής από τη Φθιώτιδα, που του στοίχισε μόνο 200 ευρώ, είτε απευθύνθηκαν σε μεμονωμένους μελετητές, όπως ο Γ. Τακμάκης από τη Βοιωτία, που του στοίχισε 500 ευρώ. Σήμερα έχουν εγκριθεί οι αιτήσεις σε λιγότερους από το ένα τρίτο των αιτούντων, καθώς η ΔΕΗ δήλωσε ότι αδυνατεί να τις απορροφήσει όλες. Με το που άρχισαν όμως οι διαμαρτυρίες των αγροτών, δόθηκαν νέες υποσχέσεις ότι κάποια στιγμή στο προσεχές μέλλον θα ικανοποιηθούν και άλλες αιτήσεις. Πέρα όμως από άλλες 500, που αναμένεται να ικανοποιηθούν άμεσα, υπάρχουν μεγάλα ερωτηματικά για τα υπόλοιπα δύο τρίτα. «Ακόμα κι αν εγκριθούν αργότερα ορισμένα αιτήματα, για τα οποία τώρα δηλώθηκε αδυναμία», αναφέρει ο Γ. Τακμάκης, του οποίου η αίτηση απορρίφθηκε, «όσοι δεν καταφέραμε να πάρουμε έγκριση μέχρι τον Ιανουάριο δεν θα έχουμε την ίδια υψηλή τιμή, οπότε δεν είμαι σίγουρος ότι θα μας συμφέρει». Σε αυτή την περίπτωση πολλοί αγρότες θα έχουν χάσει τα χρήματά τους, καθώς υπολογίζεται ότι έχουν δοθεί περισσότερα από 20 εκατομμύρια ευρώ στα μελετητικά γραφεία και δεν έχουν εγκριθεί ούτε τα μισά φωτοβολταϊκά. Κάποιοι ωστόσο είχαν προειδοποιήσει για τον κίνδυνο φούσκας από το καλοκαίρι, επισημαίνοντας ότι τα δίκτυα της ΔΕΗ δεν θα τους χώραγαν όλους. Η Τίνα Μπιρμπίλη κάτι ψιθύριζε, όχι όμως όσο δυνατά έπρεπε. Η κριτική ασκείται κυρίως στη ΔΕΗ, τη ΡΑΕ και την ΠΑΣΕΓΕΣ. Στις δύο πρώτες γιατί δεν ενημέρωσαν εγκαίρως και στην ΠΑΣΕΓΕΣ γιατί δεν φρόντισε να πληροφορηθεί και να προστατεύσει τους αγρότες. «Να μας πει ποιος είναι ο ρόλος της, εάν όχι να δίνει σωστές συμβουλές στους αγρότες», δηλώνει η Αθανασία Μερεντίτη, η οποία προσθέτει ότι «η ΠΑΣΕΓΕΣ κάποια στιγμή πρέπει να μας πει και τι κάνει όλα αυτά τα χρήματα που παίρνει από τους αγρότες» Η Πανελλήνια Ένωση Νέων Αγροτών- ΠΕΝΑ για τα Φωτοβολταϊκά Η Πανελλήνια Ένωση Νέων Αγροτών (ΠΕΝΑ) για τα Φωτοβολταϊκά. Προβληματισμένοι είναι οι Νέοι Αγρότες, οι ενταγμένοι στις θεσμοθετημένες δομές εκπροσώπησής τους ανά νομό (Ενώσεων Νέων Αγροτών-Ε.Ν.Α.) και στην επικράτεια (Πανελλήνια Ένωση Νέων Αγροτών-ΠΕΝΑ) για ότι αφορά το θέμα των ΑΠΕ και ιδιαίτερα την ανάπτυξη φωτοβολταϊκών μονάδων από αγρότες. Παρά το γεγονός ότι η Π.Ε.Ν.Α. είναι η μόνη οργάνωση αγροτών, που τον Μάιο 2009 συνέταξε και δημοσιοποίησε ολοκληρωμένη πρόταση για την ανάπτυξη ΑΠΕ και ιδιαίτερα φωτοβολταϊκών μονάδων για αγρότες, μέσω της επιτροπή της για Αγροπεριβαλλοντικά θέματα, με επικεφαλής τον Κόλλια Βασίλειο, ποτέ δεν ζητήθηκε η γνώμη της για το θέμα αυτό από τα συναρμόδια υπουργεία ΥΠΕΚΑ και ΥΠΑΑ&Τ κατά την διαδικασία σύνταξης, ολοκλήρωση και κατάθεσης στην Βουλή του σχετικού νομοσχεδίου. Το χρονολογικό ιστορικό δημοσιοποίηση των προτάσεων της Π.Ε.Ν.Α. έχει ως εξής: - Αρχές Μαΐου09, σύνταξη πρότασης & αποδοχή από διευρυμένο Διοικητικό Συμβούλιο - Μέσα Μαΐου09, συνάντηση με εκπροσώπους του Συνδέσμου Εταιριών Φωτοβολταϊκών- ΣΕΦ για ανταλλαγή απόψεων. Από τον Σ.Ε.Φ. συμμετείχαν οι Χ. Καλυβιώτης (Πρόεδρος) και Γ. Βόκας (Γραμματέας) και από την Π.Ε.Ν.Α. ο Β. Κόλλιας (επικεφαλής επιτροπής) - Αρχές Αυγ09 ενημέρωση του Υφυπ. Ανάπτυξης κ. Βλάχου & συζήτηση της πρότασης - Αρχές Σεπτ09, ηλεκτρονική αποστολή της πρότασης σε όλα τα κόμματα (Αγροτικό) - Σειρά συναντήσεων σε νομούς της χώρας για την ενημέρωση αγροτών & Νέων Αγροτών - Αρχές Ιαν 2010, συνάντηση με εκπροσώπους του ΥΠΑΑ&Τ και ενημέρωσή τους - Δημοσιοποίηση της πρότασης, μέσα Ιανουαρίου 2010, μέσω της εφημερίδας Αγροτική Έκφραση και σειράς ιστοσελίδων με αγροτικά θέματα Με αυτήν την έντονη ενασχόληση με το θέμα και παρακολουθώντας το πώς εξελίσσεται το τελευταίο διάστημα το αντικείμενο «φωτοβολταϊκά για αγρότες», ιδιαίτερα μετά την ψήφιση του σχετικού νόμου, αισθανόμαστε την υποχρέωση να τοποθετηθούμε ξανά. Διαπιστώνουμε πως ο αγροτικός κόσμος βρίσκεται σε αναβρασμό, γιατί κάθε αγρότης, ιδιαίτερα στις ημέρες έντονης μείωσης εισοδημάτων στον αγροτικό τομέα, πιστεύει πως θα μπορέσει να επενδύσει σε μια μονάδα φωτοβολταϊκών και θα εξασφαλίσει ένα ικανοποιητικό εισόδημα, τουλάχιστον επιβίωσης. Μπορεί όμως να γίνει αυτό; Σύμφωνα με στοιχεία από τον νόμο, ο στόχος είναι να καλυφθούν από Φ/Β μονάδες ΜWp. Όμως, από την προηγούμενη περίοδο έχουν κατατεθεί και εκκρεμούν για έγκριση αιτήσεις αδειοδότησης, από στοιχεία του ΥΠΕΚΑ ΜWp ενώ από τον Σ.Ε.Φ ΜWp!!! Δηλαδή τι μένει για τους αγρότες;;; Με ανεπίσημα στοιχεία, οι αιτήσεις από αγρότες μπορεί να ξεπεράσουν τις με !!! έως τις , οπότε και λήγει η τρίμηνη περίοδος που έχουν προτεραιότητα κατάθεσης αίτησης. Δηλαδή 49από 62

50 μόνο αγρότες θα κάνουν αίτηση για συνολική ισχύ παραγόμενου ηλεκτρικού ρεύματος πάνω από το συνολικό πλαφόν που έχει οριστεί στον νόμο για μέχρι το 2020!!! Και με τις προηγούμενες αιτήσεις τι θα γίνει; Και με τους αγρότες που θα κάνουν αιτήσεις και θα έχει καλυφθεί το πλαφόν αλλά θα έχουν πληρώσει τον μελετητή ή την ΕΑΣ, που και αυτές έχουν αναλάβει τέτοιο έργο κατάθεσης δικαιολογητικών για έγκριση άδειας, τι θα γίνει; Και με όσους αγρότες θα θελήσουν να κάνουν μονάδες το 2011, 2012 τι θα γίνει; Σημαντικό παράγοντα θα έχουν και οι διευκρινιστικές αποφάσεις από το ΥΠΕΚΑ, αλλά πότε θα βγουν; Ποια τελικά θα είναι τα κριτήρια για την έκδοση άδειας; Θα περιέχονται σε αυτές και οι προθέσεις της Υπουργού ΑΑ&Τ, κ. Μπατζελή, πως προτεραιότητα θα έχουν πρώτα οι καπνοπαραγωγοί, λόγω μείωσης των επιδοτήσεων τους κατά 50% και μετά οι Νέοι Αγρότες; Θα προβλέπετε τελικά κάτι τέτοιο και στα Σχέδια Βελτίωσης; Πόσο έντιμο ηθικά, νομικά και πόσο έντονη έλλειψη πολιτικής και πολιτειακής ηθικής και ευαισθησίας στους αγρότες της χώρας που τους ήρθε ως «μάννα εξ ουρανού», έχει η δημοσιοποίηση ενός τέτοιου νόμου; Χωρίς όμως να έχουν αποσαφηνιστεί τα κριτήρια, αλλά μόνο τα απαραίτητα δικαιολογητικά, αδειοδότησης. Χωρίς να γνωρίζουμε πόσο τελικά είναι το διαθέσιμο πλαφόν ισχύος. Χωρίς να γνωρίζουμε για ποιους αγρότες (καπνοπαραγωγούς; Νέους; Όλους ανεξαιρέτως;) προωθείται το μέτρο. Χωρίς να γνωρίζουμε επισήμως από την ΔΕΗ σε ποιες περιοχές υπάρχει ήδη το κατάλληλο δίκτυο υποδοχής των παραγόμενων ηλεκτρικών φορτίων και σε ποιες προβλέπετε ή υπάρχει η δυνατότητα να δημιουργηθεί και με ποιο κόστος για τον αγρότη- επενδυτή; Χωρίς να έχουν διευκρινιστεί τουλάχιστον όλα τα παραπάνω, ξεφυτρώνουν μελετητικά γραφεία σε όλη την χώρα και οι ΕΑΣ συμμετέχουν στις διαδικασίες. Η αμοιβές που ζητούνται για μια μελέτη κυμαίνονται από έως ευρώ. Έτσι, χωρίς σαφείς προσδιορισμούς του τελικού αριθμού των μονάδων που μπορούν να αδειοδοτηθούν, που με τα παραπάνω στοιχεία είναι το πολύ 7700!!! Μονάδες 100KWp ή και μηδέν Μονάδες!!! πάρα πολύ αγρότες θα πληρώσουν άδικα για μια διαδικασία χωρίς αποτέλεσμα!!! Αφού πληρώσουν και εγκριθούν τελικά κάποιοι, με τι κριτήρια και με ποιο επιτόκιο θα χρηματοδοτηθούν; Με το ληστρικό 8,5%+ που διαφαίνεται από τις περισσότερες τράπεζες; Ποιος τελικά θα είναι ο ασφαλιστικός τους φορέας; Ο ΟΓΑ και μετά 5 χρόνια ο ΟΑΕΕ; Και με ποιο κόστος για την αγροτική τους ιδιότητα; Αλλά το σημαντικότερο θα είναι η πιθανή «κοροϊδία» από μεριάς της σημερινής κυβέρνησης που δημιούργησε την αίσθηση της διεξόδου από τα τεράστια οικονομικά προβλήματα του αγροτικού χώρου, που βιώνουν οι έλληνες αγρότες. Την μικρή «όαση», που έχουν αφήσει τα συναρμόδια υπουργεία ΥΠΕΚΑ και ΥΠΑΑ&Τ, να πιστεύουν, πως υπάρχει για αυτούς. Η Πανελλήνια Ένωση Νέων Αγροτών, διαβλέποντας τον πιθανό κίνδυνο που ελλοχεύει για τους έλληνες νέους αγρότες σε ότι αφορά την επένδυση σε «φωτοβολταϊκά από αγρότες», έκρινε πως ήταν επιβεβλημένη η δημιουργία και η δημοσιοποίηση αυτού του κειμένου. Για να επισημάνει στους ενδιαφερόμενους συναδέλφους τα προβλήματα που μπορεί να αντιμετωπίσουν. Για να επιστήσει την προσοχή στα αρμόδια υπουργεία και υπηρεσίες για την προχειρότητα που έχουν δείξει σε αυτό το τόσο σημαντικό για τους αγρότες της χώρας θέμα. Για να ενημερώσει τον σημερινό πρωθυπουργό για την πραγματικότητα, όπως οι Νέοι Αγρότες και όλοι οι αγρότες της χώρας βιώνουν, της υλοποίησης της δέσμευσής του στο Συνέδριο της Π.Ε.Ν.Α. στην Ηλεία τον Σεπτ09 πως «σαν κυβέρνηση το ΠΑΣΟΚ και εγώ προσωπικά θα δώσουμε την δυνατότητα στον κάθε έλληνα αγρότη να επενδύσει στις ΑΠΕ, μέσω της εγκατάστασης φωτοβολταϊκών, βιομάζας κτλ» Φωτοβολταϊκά για αγρότες: Επενδυτικές ευκαιρίες και κίνδυνοι Για πρώτη φορά εδώ και δεκαετίες, επιχειρείται μια σημαντική αναδιανομή του πλούτου, με το δικαίωμα που δίνεται στους κατά κύριο επάγγελμα αγρότες, να παράγουν ρεύμα από φωτοβολταϊκά. Όπως σε όλα τα επενδυτικά σχέδια υπάρχουν ευκαιρίες αλλά ελλοχεύουν και κίνδυνοι, παρούσης και της γνωστής κρατικής γραφειοκρατίας και προχειρότητας. Ένα σημαντικό πρόβλημα είναι ο χρόνος που χρειάζονται οι αγρότες για να πάρουν όλες τις εγκρίσεις και που θα ξεπεράσει σχεδόν σίγουρα, τους έξι μήνες. Αυτό θα έχει ως συνέπεια να υπογράψουν σύμβαση αγοραπωλησίας με το ΔΕΣΜΗΕ, (εκεί κλειδώνει και ο ηλεκτρικός χώρος) μετά τον Ιανουάριο του 2011 που η τιμή της kw θα είναι 41,9 λεπτά και όχι 45 λεπτά που είναι σήμερα. Η μείωση είναι της τάξης του 7%. Μετά τη σύνδεση με το δίκτυο η αναπροσαρμογή της τιμής είναι στο 25% του ετήσιου πληθωρισμού. Οι τρεις μήνες που έδινε προτεραιότητα ο νόμος για τις ΑΠΕ στους αγρότες εξανεμίζεται, καθώς έχει περάσει πάνω από ένας μήνας αλλά το ΥΠΕΚΑ και το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης δεν έχουν προχωρήσει στις ανάλογες υπουργικές αποφάσεις με αποτέλεσμα η ΔΕΗ να μην δέχεται ακόμη αιτήσεις από αγρότες. 50από 62

51 Θα πρέπει η ΠΑΣΕΓΕΣ άμεσα να ζητήσει τις ανάλογες παρατάσεις και τις υπουργικές αποφάσεις ώστε να προχωρήσουν απρόσκοπτα οι αγρότες στις επενδύσεις. Και θα πρέπει να λυθεί και το ζήτημα με τα εξ αδιαιρέτου κτήματα άμεσα, καθώς ο νόμος μιλά μόνο για ιδιόκτητα κτήματα και δεν έχει πρόβλεψη για τα εξ αδιαιρέτου αγροτεμάχια. Ένα ακόμη στοιχείο που θα πρέπει να προσέξουν οι επενδυτές είναι τα κτήματα να βρίσκονται κοντά σε δίκτυο μεταφοράς ρεύματος, και αν είναι δυνατόν σε δίκτυο μέσης τάσης. Στις περισσότερες περιπτώσεις δεν μπορεί να συνδεθεί ένα φωτοβολταϊκό 100kw στο δίκτυο χαμηλής τάσης γιατί δεν το σηκώνει. Το κόστος σύνδεσης στο δίκτυο μέσης τάσης είναι κατά πολύ υψηλότερο. Ξεκινάει από τις έντεκα χιλιάδες ευρώ συν ΦΠΑ. Και όσο μεγαλύτερη είναι η απόσταση τόσο το κόστος αυξάνεται. Ένα έξτρα κόστος θα υπάρξει από την εισαγωγή του αγρότη στην έβδομη ασφαλιστική κατηγορία του ΟΓΑ, αυτόματα μόλις κάνει έναρξη εργασιών για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Σήμερα η 7η κατηγορία έχει εισφορές 1318 ευρώ το χρόνο ενώ η πρώτη που βρίσκεται η συντριπτική πλειοψηφία των αγροτών έχει εισφορές 468 ευρώ το χρόνο. Ένα ζήτημα που δημιουργεί επίσης σημαντικό έξοδο, είναι το υψηλό κόστος τραπεζικού δανεισμού. Ήδη η Αγροτική μίλησε για επιτόκιο γύρω στο 8.5% που μαζί με την εισφορά ξεπερνά το 9%. Ένα ερωτηματικό για τους επενδυτές θα είναι και τι δάνειο ή leasing θα επιλέξουν. Με βάση το επιτόκιο χορηγήσεων της κάθε τράπεζας ή με βάση το euribor, το βασικό επιτόκιο του ευρώ. Για την κατασκευή του πάρκου θα χρειαστεί ένα 15-25% ιδίας συμμετοχής (ανάλογα τη μορφή της χρηματοδότησης) συν το ΦΠΑ κάποιων εργασιών όπως χωματουργικά περίφραξη, αντικεραυνικά, οικίσκος, εργασίες παροχής υπηρεσιών, κάμερες ασφαλείας, ηλεκτρονικός εξοπλισμός παρακολούθησης παραγωγής κ.τ.λ. Για τα panels, τους inverters, και τον λοιπό εξοπλισμό παραγωγής υπάρχει απαλλαγή από το ΦΠΑ. Μεγάλη προσοχή να μη δοθούν προκαταβολές σε εταιρείες για την κατασκευή του πάρκου, πριν να υπογράψουν οι αγρότες με το ΔΕΣΜΗΕ. Επίσης προσοχή, να μην παραπλανόνται οι αγρότες από επιτήδειους που υπόσχονται σύνταξη φακέλων και αδειοδότηση γιατί μέχρι σήμερα δεν μπορούν να καταθέσουν καθώς δεν υπάρχουν οι ανάλογες υπουργικές αποφάσεις και η ΔΕΗ δε δέχεται αιτήσεις. Θα πρέπει να συμπεριλάβουν στο κόστος παραγωγής οι αγρότες, το κόστος της κατανάλωσης ρεύματος του πάρκου, της τηλεφωνικής γραμμής ή 3G, του λογιστή, της ηλεκτρονικής επίβλεψης και του ελέγχου του πάρκου, του καθαρισμού των πλαισίων, και της ασφάλειας του έργου. Αυτό το κόστος συνολικά κυμαίνεται από 6-11% της απόδοσης του πάρκου. Οι εταιρείες κατασκευής φωτοβολταϊκών πλαισίων εγγυώνται αποδόσεις έως 12 χρόνια για παραγωγή ισχύος 93% και 25 χρόνια για παραγωγή ισχύος 85%. Η μείωση της απόδοσης όμως αντισταθμίζεται με την κατά 10 έως 15% μεγαλύτερη απόδοση που έχουν τα πάρκα στη νότια Ελλάδα και έως 20% στην Κρήτη, σε σχέση με το τυπικό ηλιακό δυναμικό και τις μελέτες. Ένας σημαντικός γρίφος που υπάρχει, είναι ο διαθέσιμος ηλεκτρικός χώρος που αφορά τα φωτοβολταϊκά. Το εθνικό σχέδιο δράσης για τις ΑΠΕ που κατέθεσε το ΥΠΕΚΑ πρόσφατα, προτείνει στόχο για τα φωτοβολταϊκά MW το Ήδη μέχρι σήμερα στη ΡΑΕ έχουν κατατεθεί αιτήσεις για 3700 MWp εκ των οποίων εκτιμάται ότι μπορούν να υλοποιηθούν περί τα MWp. Άρα με την πρόταση του ΥΠΕΚΑ σχεδόν κλειδώνει ο ηλεκτρικός χώρος άμεσα με τις υπάρχουσες αιτήσεις αν δεν υπάρξει διόρθωση του στόχου. Εν τω μεταξύ η ΡΑΕ ακόμη δεν έχει αποσαφηνίσει πόσος είναι ο ελεύθερος ηλεκτρικός χώρος για φωτοβολταϊκά ανά περιφέρεια. Το σημαντικό είναι ότι οι ενώσεις έχουν προχωρήσει στη δημιουργία υποστηρικτικών- μελετητικών γραφείων και έχοντας γίνει πρόσφατα η ψηφιοποίηση μπορούν άμεσα και με ελάχιστο κόστος για τους αγρότες να προχωρήσουν στην επενδυτική πρόταση. Δε θα πρέπει όμως οι ενώσεις να λειτουργήσουν ως κερδοσκοπικά μελετητικά γραφεία και να ζητούν 4-5 χιλιάδες ευρώ για τη σύνταξη φακέλου και την αδειοδότηση. Ένα ποσό της τάξης των χιλίων ευρώ, θα ήταν αρκετό για τις γραφειοκρατικές εργασίες που είναι αναγκαίες, ποσό το οποίο θα αφήσει και κέρδος στις ενώσεις και δε θα κοστίσει υπερβολικά στους αγρότες. Ακόμη δεν υπάρχει το πλαίσιο που κινούνται οι ενώσεις σε σχέση με τις διαδικασίες στο site της ΠΑΣΕΓΕΣ, κάτι το οποίο θα μείωνε το χρόνο για αρκετούς αγρότες χρήστες του διαδικτύου. Μια σημαντική παράμετρο κοινωνικής δικαιοσύνης θα ήταν να μπορούν να έχουν προτεραιότητα στην κατασκευή φωτοβολταϊκού πάρκου οι αδύναμοι, οικονομικά αγρότες και οι οικογένειές τους. Εν κατακλείδι σαφώς είναι ένα σεβαστό εισόδημα για τους αγρότες, και αλλάζει ταυτόχρονα και τον οικονομικό χάρτη της επαρχίας προς το καλύτερο. Χρειάζεται όμως προσοχή. Σίγουρα μιλάμε για αναδιανομή πλούτου προς τους ασθενέστερους και την επαρχία για πρώτη φορά στην Ελλάδα μετά από πολλά χρόνια, αν γίνει σωστά. 51από 62

52 Επενδύσεις για παραγωγή βιομάζας στη Θεσσαλία Ενημερωτικές διαλέξεις για την καλλιέργεια αγριαγκινάρας και την παραγωγή ενέργειας από την επεξεργασία της ξεκινούν την επόμενη Δευτέρα 17 Μαΐου, μετά την υπογραφή συμφωνητικού αποκλειστικής συνεργασίας του Ομίλου «Apollo Capital Group», των εταιρειών «Ελληνική Βιομάζα» και «Τράπεζα Ενέργειας» με τον καθηγητή Dr. Δαναλάτο και το εργαστήριο έρευνας της γεωπονικής σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Μέσα στο πλαίσιο των διαλέξεων συμπεριλαμβάνονται και οι υπογραφές συμβολαίων παραγωγής με τους αγρότες, στην καλύτερη εξασφαλισμένη τιμή για τους καλλιεργητές. Σύμφωνα με την «Τράπεζα Ενέργειας» «η Εταιρία ολοκλήρωσε την αγορά 45 γηπέδων σε επικλινή σημεία του κάμπου της Θεσσαλίας και γειτονικούς νομούς, για την άνετη απορρόφηση της παραγόμενης βιομάζας από τους αγρότες, στις ακόλουθες θέσεις: 1. Σοφάδες: 5 σταθμοί, συνολικής ισχύος 10MW 2. Φάρσαλα: 5 σταθμοί, συνολικής ισχύος 10MW 3. Βασιλικά Λαρίσης: 8 σταθμοί, συνολικής ισχύος 20MW 4. Νίκαια Λαρίσης: 2 σταθμοί, συνολικής ισχύος 5MW 5. Αερινό Βόλου: 6 σταθμοί, συνολικής ισχύος 15MW 6. Ματαράγκα Καρδίτσας: 8 σταθμοί, συνολικής ισχύος 20ΜW 7. Πρόδρομος Καρδίτσας: 4 σταθμοί, συνολικής ισχύος 12MW 8. Νομή Τρικάλων: 4 σταθμοί, συνολικής ισχύος 10MW 9. Γιοφύρια Καρδίτσας: 4 σταθμοί, συνολικής ισχύος 10MW 10. Πασχαλίτσα Καρδίτσας: 4 σταθμοί, συνολικής ισχύος 10MW 11. Ελασσόνα: 4 σταθμοί, συνολικής ισχύος 10MW 12. Πτολεμαΐδα: 4 σταθμοί, συνολικής ισχύος 10Μ 13. Γρεβενά: 4 σταθμοί, συνολικής ισχύος 10MW 14. Φλώρινα: 4 σταθμοί, συνολικής αξίας 10MW Πρόγραμμα Ηλιακή Ταράτσα από το Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο Το Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο αναλαμβάνει να κάνει την πράσινη ανάπτυξη μια πραγματικότητα για όλους, με σημαντικά οφέλη για το περιβάλλον και την Ελληνική οικογένεια, δεδομένου ότι -σε συνθήκες οικονομικής κρίσης- θα της παρέχει τη δυνατότητα ουσιαστικής ενίσχυσης του εισόδηματός της κάθε χρόνο για 25 χρόνια. Ειδικότερα, το Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο απευθύνεται σε κάθε οικογένεια που διαθέτει μια ταράτσα ή στέγη από 50 έως 150 τετραγωνικά μέτρα και της παρέχει τη δυνατότητα με μια μόνο αίτηση και χωρίς καμία άλλη διαδικασία να εξασφαλίσει ένα επιπλέον εισόδημα για τα επόμενα 25 χρόνια, με την εγκατάσταση φωτοβολταϊκού συστήματος στο σπίτι της. Το νέο, ολοκληρωμένο προϊόν, «Ηλιακή Ταράτσα», του Ταχυδρομικού Ταμιευτηρίου θα επιτρέψει σε κάθε ελληνικό νοικοκυριό να εκμεταλλευτεί τη δωρεάν και απολύτως φιλική προς το περιβάλλον ηλιακή ενέργεια, όχι ξοδεύοντας, αλλά προσθέτοντας χρήματα στο εισόδημά του! Με μια απλή αίτηση, το Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο αναλαμβάνει τα πάντα: από τη δανειοδότηση, τη μελέτη και το σχεδιασμό της τεχνικής λύσης και τη διεκπεραίωση όλων των απαιτούμενων διαδικασιών. Χωρίς καμία υποθήκη και προσημείωση επί του ακινήτου, χωρίς καμία διαδικασία και ταλαιπωρία, μέσα σε λίγους μήνες προσθέτουμε στον οικογενειακό προϋπολογισμό ένα σημαντικό ποσό, που μπορεί να φτάσει έως και ευρώ καθαρά το χρόνο για τα επόμενα 25 χρόνια! Το πρόγραμμα είναι σχεδιασμένο, ώστε να αυτοχρηματοδοτείται από την πώληση της παραγόμενης ενέργειας στη ΔΕΗ, να αποπληρώνει το δάνειο χωρίς άλλη συνδρομή από τον πελάτη, αλλά και να δημιουργεί ένα σημαντικό κέρδος ετησίως, δίνοντας έτσι μια οικονομική ανάσα σε κάθε Ελληνικό νοικοκυριό. Το δίκτυο του Ταχυδρομικού Ταμιευτηρίου θα δέχεται αιτήσεις για το πρόγραμμα από την 1η Ιουνίου 2010 και ο ρυθμός υλοποίησής του θα εξαρτηθεί από το χρόνο έναρξης ισχύος του σχετικού υπό ψήφιση νομοσχεδίου Δεν χρειάζεται ν ασφαλιστούν στον ΟΑΕΕ οι κατά κύριο επάγγελμα αγρότες που εγκαθιστούν φωτοβολταϊκά Εξαιρούνται από την υποχρέωση ασφάλισης στον ΟΑΕΕ, τουλάχιστον για μια 5ετία οι κατά κύριο επάγγελμα αγρότες που εγκαθιστούν φωτοβολταϊκό σύστημα ισχύος μέχρι 100KW. Αυτό προβλέπει τροπολογία που κατατέθηκε στο νομοσχέδιο του υπουργείου Εργασίας για τις ευέλικτες μορφές εργασίας. Το νομοσχέδιο προβλέπει υποχρεωτική ασφάλιση στον OAEE για φυσικά πρόσωπα (όπως και μέλη εταιρειών οποιασδήποτε μορφής με ποσοστό τουλάχιστον 3%) που εγκαθιστούν φωτοβολταϊκό 52από 62

53 σύστημα ισχύος πάνω από 20 KW είτε σε κτηριακή εγκατάσταση που χρησιμοποιείται για κατοικία ή στέγη επιχείρησης είτε σε αγροτεμάχια ή οικόπεδα Φωτοβολταϊκά μόνο με ΤΕΒE Θέλησε να κάνει πράξη τις προτροπές της κυβέρνησης για «στροφή στην πράσινη ανάπτυξη», εγκαθιστώντας στο κτήμα του ένα φωτοβολταϊκό σύστημα ισχύος 20 ΚW (όσο δηλαδή επιτρέπει η ισχύουσα αδειοδοτική διαδικασία από την ΡΑΕ) και προσβλέποντας, εκτός των άλλων, στα επιπλέον έσοδα από την πώληση του ρεύματος στη ΔΕΗ. Η έκπληξή του, ωστόσο, ήταν μεγάλη όταν διαπίστωσε ότι για να το κάνει αυτό θα έπρεπε να «απεμπολήσει» την ασφάλισή του στον ΟΓΑ και να ενταχθεί πλέον στον ΟΑΕΕ (πρώην ΤΕΒΕ). Η περίπτωση του αγρότη από την Αριδαία Πέλλας, που μόλις περιγράψαμε, είναι μόνο ένα από τα πολλά παραδείγματα με καλλιεργητές που θέλουν να επενδύσουν στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειες, αποθαρρύνονται όμως από το γεγονός ότι, σύμφωνα με τις διατάξεις του ΟΑΕΕ, η όποια σύναψη σύμβασης υπάγει τον εναγόμενο φορέα (εν προκειμένω τον αγρότη) στην ασφάλιση του ΟΑΕΕ. Στην πράξη, λοιπόν, οι αγρότες αποκλείονται από την κατασκευή ΑΠΕ αφού θα πρέπει να διακόψουν την ασφάλιση στον ΟΓΑ και, συνεπώς, να χάσουν την ιδιότητα του αγρότη αφού θα απολέσουν και το βιβλιάριο ΟΓΑ. Οι -δυσάρεστες- εκπλήξεις, ωστόσο, που αφορούν στις «μεταθέσεις» ασφαλισμένων από τον ΟΓΑ στον ΟΑΕΕ δεν σταματούν εδώ. Σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 9 του Ν. 3050/02,επαγγελματίες, βιοτέχνες και έμποροι, που ασκούν επαγγελματική δραστηριότητα σε περιοχές κάτω των 2000 κατοίκων ή 1000 σε ορισμένες περιοχές, μπορούσαν να πάρουν απαλλαγή από τον Ο.Α.Ε.Ε., εφόσον ο μέσος όρος των εισοδημάτων των τριών τελευταίων ετών, δεν υπερβαίνει το 500πλάσιο του εκάστοτε ισχύοντος ημερομισθίου του ανειδίκευτου εργάτη. Αντί του πρώην ΤΕΒΕ, η ασφάλιση γινόταν στον ΟΓΑ. Αυτό, όμως, αναιρείται από την απόφαση 113/ του ΟΑΕΕ που «μεταφέρει» τους παραπάνω ασφαλισμένους στον ΟΑΕΕ. Σε περίπτωση, μάλιστα, που οι ίδιοι δεν «προσέλθουν εντός του ευλόγου χρονικού διαστήματος των δύο μηνών από την παραλαβή της ειδοποίησης» θα υπάγονται στην ασφάλιση του ΟΑΕΕ αυτεπαγγέλτως από 1/11/2009 κάτι που, όπως πρόσφατα διαπίστωσαν, έχει ήδη γίνει. Να σημειωθεί ότι η νομιμότητα της εν λόγω εγκυκλίου είναι κυριολεκτικά «στον αέρα», αφού, σύμφωνα με πληροφορίες, η γνωμοδότηση του Συνηγόρου του Πολίτη (στον οποίο απευθύνθηκε ομάδα φοροτεχνικών και λογιστών) είναι αρνητική Καλλιέργειες βιοντίζελ στην Καλαμπάκα Οι παραγωγοί της περιοχής της Καλαμπάκας διάλεξαν ένα διαφορετικό δρόμο, με στόχο την επιβίωση τους και στράφηκαν στην καλλιέργεια ηλίανθου, ο οποίος χρησιμοποιείται για την παραγωγή βιοντίζελ, σύμφωνα με δημοσίευμα της εφημερίδας «Έθνος». Μέχρι στιγμής, 40 παραγωγοί έχουν υπογράψει συμβόλαια με την Ένωση Αγροτικών Συνεταιρισμών Καλαμπάκας, προκειμένου να καλλιεργήσουν ηλίανθο, ο οποίος θα χρησιμοποιηθεί από εταιρεία για την παραγωγή βιοντίζελ. Η Ε.Α.Σ. Καλαμπάκας υπογράφει συμβόλαια με τους παραγωγούς με προκαθορισμένη τιμή και απορρόφηση του συνόλου της παραγωγής. Το βιοντίζελ αναμιγνύεται σε όλα τα καύσιμα σε ποσοστό 5% βάσει των υποχρεώσεων της χώρας. Ο ηλίανθος μπορεί να ευδοκιμήσει σε όλα τα είδη των εδαφών. Τα βαθιά και καλά στραγγιζόμενα εδάφη δίνουν τα καλύτερα αποτελέσματα. Σε φτωχά ξηρικά χωράφια, το νερό στη διάρκεια της άνοιξης είναι ο πιο κρίσιμος παράγοντας, δήλωσε ο Θανάσης Λιακατής, γεωπόνος της Ε.Α.Σ. Καλαμπάκας Μέτρα για την Ενίσχυση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας Η υπουργός Περιβάλλοντος Τίνα Μπιρμπίλη υπέγραψε στις 14 Δεκεμβρίου απόφαση που αναπροσαρμόζει τις τιμές αποπληρωμής των παραγωγών ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ, με αναδρομική ισχύ από 1 Ιανουαρίου 2009, κατά 7,71 ευρώ τη μεγαβατώρα, σύμφωνα με δημοσίευμα της εφημερίδας «Καθημερινή». Η εν λόγω απόφαση αφορά όλες τις τεχνολογίες με εξαίρεση τα φωτοβολταικά, για τα οποία η τιμή έχει ήδη αναπροσαρμοστεί. Συνεπώς, ο ΔΕΣΜΗΕ έχει την υποχρέωση από το νόμο, της αποπληρωμής των παραγωγών και θα πρέπει να καταβάλλει για την ενέργεια που απορρόφησε στο σύστημα, σε όλη τη διάρκεια του 2009, αυξημένα κονδύλια. Από την άλλη, το έλλειμμα του ΔΕΣΜΗΕ μέχρι και τον Σεπτέμβριο του 2009, από την εκκαθάριση της ενέργειας που αγοράζει από τους παραγωγούς και διαχέει στο σύστημα και του κόστους που πρέπει να καταβάλλει σε εκείνους, βάσει της εγγυημένης τιμής που προβλέπει ο νόμος, είχε ξεπεράσει τα 60 εκατ. ευρώ και έτρεχε με ρυθμό προσαύξησης κατά 7,5 εκατ. ευρώ τον μήνα. 53από 62

54 Η αναπροσαρμογή της τιμής της μεγαβατώρας κατά 7,71 ευρώ αναδρομικά από την 1 Ιανουαρίου 2009, μεγαλώνει περισσότερο το έλλειμμα και συγχρόνως το πρόβλημα για τη νέα ηγεσία του ΔΕΣΜΗΕ, αφού το υπουργείο περιβάλλοντος έχει ταχθεί κατά της αύξησης του τέλους των ΑΠΕ, που πληρώνουν οι καταναλωτές μέσω των λογαριασμών ηλεκτρικού ρεύματος. Oι νέες τιμές για την παραγωγή ενέργειας από αιολικά πάρκα αναπροσαρμόζεται με τη νέα υπουργική απόφαση στα 87,85 ευρώ η μεγαβατώρα για το διασυνδεδεμένο σύστημα και στα 99,45 ευρώ η μεγαβατώρα στα μη διασυνδεδεμένα νησιά. Για τα υπεράκτια πάρκα στα 104,85 ευρώ η μεγαβατώρα, στα υδροηλεκτρικά έως 15 μεγαβάτ 87,85 ευρώ η μεγαβατώρα στο διασυνδεδεμένο σύστημα και στα 99,45 ευρώ η μεγαβατώρα στα μη διασυνδεδεμένα νησιά. Αντίστοιχη είναι η τιμή στη γεωθερμία και στη βιομάζα, όπως και στη συμπαραγωγή θερμότητας και ηλεκτρισμού (ΣHΘYA). Στα 264,85 ευρώ η μεγαβατώρα αναπροσαρμόζεται η τιμή για την παραγωγή από ηλιακή ενέργεια πλην φωτοβολταϊκών με ισχύ έως 5 μεγαβάτ στο διασυνδεδεμένο σύστημα και στα 294,85 ευρώ η μεγαβατώρα στα μη διασυνδεδεμένα νησιά. H νέα τιμή για την παραγωγή ενέργειας ισχύος άνω των 5 μεγαβάτ από την ίδια τεχνολογία για το διασυνδεδεμένο σύστημα ανέρχεται στα 244,85 ευρώ η μεγαβατώρα στο διασυνδεδεμένο σύστημα και στα 264,85 ευρώ η μεγαβατώρα στα μη διασυνδεδεμένα νησιά Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας: υπεγράφησαν 122 άδειες Η υπουργός Περιβάλλοντος Τίνα Μπιρμπίλη υπέγραψε τις πρώτες άδειες για έργα Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας ισχύος 641 μεγαβάτ, σύμφωνα με δημοσίευμα της εφημερίδας «Ναυτεμπορική». Πρόκειται για 122 άδειες, οι οποίες έρχονται σε συνέχεια των Νομοθετικών πρωτοβουλιών που ανέλαβε η νέα ηγεσία του Υπουργείου Περιβάλλοντος, για την ανάπτυξη των ΑΠΕ και την προώθηση στην πράξη της «πράσινης» ανάπτυξης. Οι γνωμοδοτήσεις της Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας (ΡΑΕ) για τις εν λόγω άδειες είχαν σταλεί το υπουργείο ως τις 30 Νοεμβρίου. Οι αποφάσεις της υπουργού Τίνα Μπιρμπίλη, αφορούν χορήγηση άδειας παραγωγής (237 μεγαβάτ), τροποποίηση άδειας παραγωγής (350 MW), μεταβίβαση άδειας παραγωγής (52 MW), ενώ δόθηκε άδεια λειτουργίας σε μία μονάδα ισχύος 1,02 MW. Οι περισσότερες άδειες αφορούν αιολικά (490 MW) και ακολουθούν φωτοβολταϊκά (133 MW), υδροηλεκτρικά (12 MW) και βιοαέριο (5,05 MW). Οι μονάδες κατανέμονται ανά περιφέρεια, σε Πελοπόννησο (76 MW), Στερεά (72 MW), Δυτική Μακεδονία (39 MW), Αν.Μακεδονία Θράκη (15 MW), Θεσσαλία (11,5 MW), Κεντρική Μακεδονία (10 MW), Ήπειρο (7,6 MW), Αττική (3 MW) και Δυτική Ελλάδα (1 MW) Φωτοβολταϊκά και Ανεμογεννήτριες και σε Γη Υψηλής Παραγωγικότητας Και σε γη υψηλής παραγωγικότητας θα μπορούν να εγκαθίστανται πλέον σταθμοί ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ) (π.χ. φωτοβολταϊκά ανεμογεννήτριες). Αυτό προβλέπεται στη διάταξη του σχεδίου νόμου «Επιτάχυνση της ανάπτυξης των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής», που έδωσε στη δημοσιότητα το υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής. Ας σημειωθεί ότι μέχρι πρότινος η εγκατάσταση ΑΠΕ μπορούσε να γίνει μόνο σε γαίες χαρακτηρισμένες ως χαμηλής παραγωγικότητας. Συγκεκριμένα, το σημείο στο οποίο τροποποιήθηκε το σχέδιο νόμου, προβλέπεται: 1) Σε αγροτεμάχια που χαρακτηρίζονται από την οικεία Διεύθυνση Αγροτικής Ανάπτυξης ως αγροτική γη υψηλής παραγωγικότητας, απαγορεύεται η άσκηση οποιασδήποτε άλλης δραστηριότητας, εκτός από τη γεωργική εκμετάλλευση και την εγκατάσταση σταθμών ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Κάθε επέμβαση στις εκτάσεις αυτές, είτε για τη μεταβολή του προορισμού τους και τη διάθεσή τους για άλλες χρήσεις είτε για την εκτέλεση έργων ή τη δημιουργία εγκαταστάσεων ή παροχή άλλων εξυπηρετήσεων μέσα σε αυτές, έστω και χωρίς μεταβολή της κατά προορισμό χρήσης τους, αποτελεί εξαιρετικό μέτρο και ενεργείται πάντοτε ύστερα από άδεια της οικείας Διεύθυνσης Αγροτικής Ανάπτυξης και μόνο για λόγους που εξυπηρετούν το γεωργικό χαρακτήρα της αγροτικής εκμετάλλευσης ή την εγκατάσταση σταθμών ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Η απαγόρευση αυτή δεν ισχύει εφόσον πρόκειται για την εκτέλεση στρατιωτικών έργων, που αφορούν την εθνική άμυνα της χώρας, καθώς και για την εκτέλεση μεγάλων αναπτυξιακών έργων του Δημοσίου και των Ο.Τ.Α. α και β βαθμίδας. 2) Σε περιοχές που χαρακτηρίζονται κατά τα ανωτέρω ως αγροτική γη υψηλής παραγωγικότητας, απαγορεύεται η κατάτμηση των αγροτεμαχίων, είτε με διανομή μεταξύ των συνιδιοκτητών είτε με πώληση ή οποιαδήποτε άλλη πράξη με την οποία μεταβιβάζονται δικαιώματα κυριότητας, χωρίς προηγούμενη άδεια της οικείας Διεύθυνσης Αγροτικής Ανάπτυξης, με ποινή την απόλυτη ακυρότητα της σχετικής δικαιοπραξίας. Η άδεια παρέχεται μόνο εφόσον με την κατάτμηση διευκολύνεται η 54από 62

55 αγροτική εκμετάλλευση ή η εγκατάσταση σταθμών ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και επισυνάπτεται στη σχετική συμβολαιογραφική πράξη, στην οποία γίνεται μνεία αυτής. Η άδεια κατάτμησης απαιτείται και όταν πρόκειται για διανομή μεταξύ συνιδιοκτητών ή συγκληρονόμων που έχουν το δικαίωμα να λύσουν την κοινωνία και παρέχεται, εφόσον με τη λύση δεν επέρχεται κατάτμηση ή η επερχόμενη κατάτμηση δεν παραβλάπτει την αγροτική εκμετάλλευση ή απαιτείται για την εγκατάσταση σταθμών ανανεώσιμων πηγών ενέργειας» Φωτοβολταϊκά σε κάδους από το Δήμο Θεσσαλονίκης Κάδους συμπίεσης μικροαπορριμμάτων, οι οποίοι λειτουργούν με φωτοβολταϊκό σύστημα τοποθέτησε σε επτά σημεία της πόλης ο δήμος Θεσσαλονίκης. Οι ειδικοί κάδοι τοποθετήθηκαν στη συμβολή των οδών Αριστοτέλους-Μητροπόλεως, Αγίας Σοφίας- Τσιμισκή, Βασ. Όλγας-Μαρτίου, στο ύψος του μεγάρου της ΧΑΝΘ, στη Διαγώνιο, στην είσοδο του Δημαρχείου και στον περιβάλλοντα χώρο του Λευκού Πύργου και θα λειτουργήσουν πιλοτικά για διάστημα εξήντα ημερών, προκειμένου να αξιολογηθούν τα ποιοτικά και ποσοτικά αποτελέσματα της χρήσης τους. "Η συμπίεση των απορριμμάτων μεγιστοποιεί κατά τέσσερις φορές περίπου των όγκο χωρητικότητας των κάδων και το φωτοβολταϊκό σύστημα λειτουργίας τους εξοικονομεί ηλεκτρική ενέργεια. Οι επόπτες καθαριότητας του Δήμου ελέγχουν καθημερινά τη δοκιμαστική χρήση των κάδων και σύμφωνα με τον προγραμματισμό μας, εντός δύο μηνών θα αξιολογήσουμε τα ποσοτικά και ποιοτικά χαρακτηριστικά τους", δήλωσε σχετικά ο αρμόδιος αντιδήμαρχος Ανακύκλωσης και Καθαριότητας, Θανάσης Παππάς. 55από 62

56 4. Ανακύκλωση Η διαχείριση των απορριμμάτων αποτελεί ένα από τα πλέον σύνθετα και δύσκολα προβλήματα που καλείται να αντιμετωπίσει η χώρα μας, όπως και κάθε σύγχρονη κοινωνία. Με τα σημερινά δεδομένα, στη χώρα μας παράγουμε κάθε χρόνο περίπου 4.8 εκατομμύρια τόνους αστικών στερεών απορριμμάτων (απορρίμματα που προέρχονται από κατοικίες και εμπορικές δραστηριότητες), χωρίς να συμπεριλαμβάνονται στις ποσότητες αυτές τα απόβλητα της γεωργίας, του οικοδομικού τομέα και της βιομηχανίας. Αυτό σημαίνει ότι κάθε κάτοικος αυτής της χώρας παράγει κατά μέσο όρο 480 κιλά αστικά απορρίμματα ετησίως. Επισημαίνεται ότι η Περιφέρεια Αττικής παράγει περίπου 39% της συνολικής ποσότητας, ακολουθούμενη από την Κ. Μακεδονία (16%), με το 9% να παράγεται μόνο στο Νομό Θεσσαλονίκης. Τα τελευταία χρόνια λόγω της ανάπτυξης των μεγάλων αστικών κέντρων, της συνεχούς αύξησης του τουριστικού ρεύματος, της ανόδου του βιοτικού επιπέδου και κατ επέκταση της αλλαγής των καταναλωτικών συνηθειών παρατηρείται μια τάση σημαντικής αύξησης της παραγωγής των αστικών απορριμμάτων, με ταυτόχρονη αλλαγή της ποιοτικής τους σύστασης (αύξηση των επικίνδυνων και τοξικών απορριμμάτων, εμφάνιση σύνθετων υλικών συσκευασίας, κλπ), ενώ παράλληλα παρατηρείται όλο και μεγαλύτερο πρόβλημα στην εξεύρεση και αποδοχή χώρων για τη διαχείρισή τους. Εκτός αυτού, μεγάλες ποσότητες χρήσιμων υλικών όπως χαρτί, γυαλί, αλουμίνιο, πλαστικό, μέταλλα, ξύλο χάνονταν, ενώ θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν είτε με την επαναχρησιμοποίηση τους είτε με την ανακύκλωση και τη χρήση τους σε νέες εφαρμογές, εξοικονομώντας έτσι τεράστιες ποσότητες πρώτων υλών και ενέργειας. Οι σύγχρονες αντιλήψεις και πρακτικές για τη διαχείριση των αστικών στερεών αποβλήτων υπαγορεύουν πλέον σχεδιασμό και υλοποίηση ολοκληρωμένων συστημάτων, με βασικούς στόχους την αειφορία και την αποτελεσματική διαχείριση και εξοικονόμηση φυσικών πόρων και ενέργειας. Το κέντρο βάρους έχει μετατοπιστεί καθαρά προς την πρόληψη της παραγωγής αποβλήτων, την ανακύκλωση και προς την μείωση των επικίνδυνων συστατικών των αποβλήτων. Σήμερα, οι βασικοί άξονες της πολιτικής διαχείρισης των αστικών στερεών αποβλήτων στη χώρα μας, διαμορφούμενες σε συμφωνία με την Ευρωπαϊκή Νομοθεσία και τη σύγχρονη επιστημονική γνώση, προσδιορίζονται ιεραρχικά ως ακολούθως: -Πρόληψη της παραγωγής απορριμμάτων -Ανάλυση κύκλου ζωής προϊόντων (ΑΚΖ) -περιβαλλοντικός σχεδιασμός προϊόντος -νέοι τρόποι παραγωγής, -περιορισμός της χρήσης επικίνδυνων ουσιών, μείωση της κατανάλωσης, -επιλεκτική κατανάλωση με στόχο τη μείωση των απορριμμάτων που προορίζονται για τελική απόθεση. -Επαναχρησιμοποίηση υλικών, όπου αυτό είναι εφικτό -Ανακύκλωση υλικών (παραγωγή δευτερογενών υλικών) & αξιοποίηση αποβλήτων για παραγωγή ενέργειας -Ασφαλής τελική διάθεση σε οργανωμένους χώρους υγειονομικής ταφής. Στη χώρα μας η διαδικασία της ανακύκλωσης μέχρι πριν από λίγο καιρό εφαρμόζονταν σε περιορισμένη κλίμακα, κυρίως στα πλαίσια επιχειρηματικής δραστηριότητας (με έμφαση στα βιομηχανικά υποπροϊόντα - scrap, χαρτί και γυαλί) και πρωτοβουλιών περιβαλλοντικών οργανώσεων και ευαισθητοποιημένων κοινωνικών ομάδων. Το πρώην ΥΠΕΧΩΔΕ διαμόρφωσε μια νέα πολιτική διαχείρισης των αστικών αποβλήτων, σε συμφωνία με την ευρωπαϊκή Νομοθεσία και τη σύγχρονη επιστημονική γνώση. Τον Αύγουστο του 2001 ψηφίστηκε στη Βουλή ο Νόμος 2939 που ρυθμίζει τους όρους και τις προϋποθέσεις για την εναλλακτική διαχείριση συσκευασιών και άλλων προϊόντων από τις συσκευασίες και καθορίζει τους βασικούς άξονες για τη διαχείριση μιας σειράς μετά τη χρήση τους, όπως τα χρησιμοποιημένα ελαστικά αυτοκινήτων, τα οχήματα στο τέλος του κύκλου ζωής, τα απόβλητα ηλεκτρικών & ηλεκτρονικών συσκευών, τις χρησιμοποιημένες μπαταρίες & συσσωρευτές, τα χρησιμοποιημένα λιπαντικά έλαια, μπάζα κ.α., ενώ οι ειδικότερες προϋποθέσεις και οι όροι διαχείρισης τους προσδιορίζονται σε επί μέρους Π.Δ που έχουν δημοσιευθεί στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως το Με τη νέα νομοθεσία επιβάλλεται: -Η χωριστή συλλογή των παραπάνω απορριπτόμενων προϊόντων από τα λοιπά οικιακά απόβλητα και η επιστροφή τους σε ειδικά σημεία συλλογής που οργανώνονται για το σκοπό αυτό, χωρίς την οικονομική επιβάρυνση του καταναλωτή. Είναι επομένως ιδιαίτερα σημαντική η συμμετοχή του πολίτη στην επιτυχία της νέας προσπάθειας που θα οδηγήσει στην αναβάθμιση της ποιότητας του περιβάλλοντος και στην προστασία της δημόσιας υγείας. 56από 62

57 -Η ευθύνη του παραγωγού (συσκευαστή, εισαγωγέα, κατασκευαστή) των παραπάνω προϊόντων, για την οργάνωση και τη χρηματοδότηση των εργασιών εναλλακτικής διαχείρισης (οργάνωση σημείων συλλογής με τη συμμετοχή των ΟΤΑ, μεταφορά των αποβλήτων σε εγκεκριμένες εγκαταστάσεις διαλογής/επεξεργασίας, επαναχρησιμοποίηση των προϊόντων, ανακύκλωση & αξιοποίηση και ασφαλής διάθεση των υπολειμμάτων σε οργανωμένους χώρους διάθεσης). -Επιπλέον καθορίζονται ποσοτικοί στόχοι αξιοποίησης/ ανακύκλωσης για κάθε ρεύμα αποβλήτων που πρέπει να επιτευχθούν μέχρι το τέλος του 2006 Για την εφαρμογή της σχετικής νομοθεσίας οι παραγωγοί των συσκευασιών και των «άλλων προϊόντων» έχουν οργανώσει συστήματα εναλλακτικής διαχείρισης, τα οποία λειτουργούν με έγκριση του Υπουργού Η ανακύκλωση σήμερα Η ανακύκλωση των οικιακών απορριμμάτων, δηλαδή των συσκευασιών, του έντυπου υλικού, των αποβλήτων ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού, του οργανικού κλάσματος από τα εργοστάσια διαλογής, καθώς και των ηλεκτρικών στηλών, ανέρχεται σήμερα στο 25%, έναντι 6% που ήταν το Η ετήσια μείωση του όγκου των αποβλήτων συνολικά από την ανακύκλωση των οικιακών αλλά και άλλων ρευμάτων (ΟΤΚΖ, Λάστιχα, Λιπαντικά Έλαια, Συσσωρευτές), εκτιμάται σε 5,2 εκατ. κυβικά μέτρα. Επίσης, η εξοικονόμηση ενέργειας ανέρχεται σε GJ, ενώ η μείωση των εκπομπών και ιδιαίτερα του CO2 (φαινόμενο του θερμοκηπίου) είναι της τάξης των τόνων ανά έτος. 57από 62