ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗΣ ΥΔΡΟΓΟΝΑΝΘΡΑΚΩΝ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΥ ΚΑΤΑΚΟΛΟΥ ΔΕΥΤΕΡΟ ΣΤΑΔΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΒΑΣΗΣ

Transcript

1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Με το Νόμο 4298/2014 (ΦΕΚ 220/Α/ ) κυρώθηκε η σύμβαση μίσθωσης μεταξύ της Ελληνικής Δημοκρατίας και των εταιρειών «Energean Oil and Gas - ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΑΙΓΑΙΟΥ ΑΝΩΝΥΜΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΥΔΡΟΓΟΝΑΝΘΡΑΚΩΝ» και «TRAJAN OIL AND GAS LIMITED» για την παραχώρηση του δικαιώματος έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στη θαλάσσια και χερσαία περιοχή του Κατάκολου. Το πρόγραμμα έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στη θαλάσσια και χερσαία περιοχή του Κατάκολου, αναφέρεται γεωγραφικά στην περιοχή, η οποία χωροθετείται διοικητικά εντός της Περιφερειακής Ενότητας Ηλείας, της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας. Κατάκολο Εικόνα 1: Οριοθέτηση Περιοχής Κατάκολου Η έρευνα υδρογονανθράκων (Υ/Α) στην Ελλάδα χρονολογείται από στις αρχές του 20ου αιώνα, με τις πρώτες γεωτρητικές εργασίες να εκτελούνται από εταιρείες όπως η London Oil Development, HELLIS, PAN-ISRAEL, DEILMAN-ILIO στις περιοχές Έλος Κερί Ζακύνθου, ΒΔ. Πελοπόννησο και Έβρο. Το 1975 ιδρύεται η ΔΕΠ Α.Ε και ψηφίζεται από την Ελληνική Βουλή ο πρώτος νόμος για τις έρευνες υδρογονανθράκων (ν. 468/76). Το 1985 ιδρύεται η ΔΕΠ ΕΚΥ θυγατρική της ΔΕΠ Α.Ε, ενώ το 1995 ψηφίζεται ο νόμος 2289/95, που αναμόρφωσε το αδειoδοτικό καθεστώς, σύμφωνα με τη σχετική Κοινοτική Οδηγία. Στις ΔΕΠ & ΔΕΠ-ΕΚΥ παραχωρήθηκαν από το Ελληνικό Δημόσιο 24 ερευνητικές άδειες σε περιοχές στην ξηρά και τη θάλασσα χωρίς διαγωνισμό. Εκτελέστηκαν χιλιόμετρα σεισμικών 2D και km2 σεισμικών 3D, καθώς και 73 ερευνητικές γεωτρήσεις βασισμένες στις σεισμικές έρευνες. Το κοίτασμα πετρελαίου στη θαλάσσια περιοχή του Κατάκολου ανακαλύφθηκε από τις ΔΕΠ & ΔΕΠ-ΕΚΥ στο πλαίσιο αδειών έρευνας (σεισμικά και ερευνητικές γεωτρήσεις) σε 24 περιοχές της χώρας, που τους παραχώρησε το Ελληνικό Δημόσιο. Με βάση τα στοιχεία αυτά, η γνώση του γεωλογικού χώρου ενισχύθηκε σημαντικά, η αξιολόγηση της περιοχής συστηματοποιήθηκε και η συλλογή και δημιουργία εκτεταμένου αρχείου δεδομένων αποτελεί μια σοβαρή βάση για ένα νέο εγχείρημα. ENVECO A.E. 1

2 Η ερμηνεία της σεισμικής έρευνας, που υλοποιήθηκε στην περιοχή του Κατάκολου, δείχνει την ύπαρξη μιας διαπειρικής διείσδυσης ΒΑ-ΝΔ, που εκτείνεται από την περιοχή Μυρτιάς, περνάει από το ακρωτήρι Κατάκολου και συνεχίζεται στη θάλασσα. Το εβαποριτικό αυτό υπόβαθρο εμφανίζεται στις γεωτρήσεις περιοχής Κατάκολου (ΜΥ-1, ΚΑ-101, ΚΑ-102, ΚΑ-103, ΚΑ-104, S.KA-1). Με την υπ.' αριθμ. 85/5/ του Διοικητικού Συμβουλίου της Δ.Ε.Π. είχε εγκριθεί η διενέργεια χερσαίων γεωτρήσεων σε περιοχές της Β.Δ. Πελοποννήσου από τη Ρουμανική Εταιρεία ROMPETROL. Η σύμβαση αυτή τροποποιήθηκε αρκετές φορές στο πέρασμα του χρόνου, με αποτέλεσμα να διενεργηθούν εκτός από χερσαίες γεωτρήσεις και γεωτρήσεις στη θαλάσσια περιοχή. Οι γεωτρήσεις που διανοίχθηκαν και μελετήθηκαν τη χρονική περίοδο για τη Δ.Ε.Π. ήταν: ΚΑ -101 (1979), ΚΑ -102 (1980), ΚΑ-103 (1981), ΚΑ-104 (1981), ΚΑ-105 (1984), ΜΥΡΤΙΑ - 1 (1979), S KA No 1 (1982), WEST KATAKOLO -1 (1981), Δυτικό Κατάκολο - 1Α (1981) στην ίδια θέση με τη γεώτρηση WEST KATAKOLO -1, Δυτικό Κατάκολο 2 (1982) και Νότιο Κατάκολο 1 & 1Α (1982). Οι θέσεις των γεωτρήσεων, που υλοποιήθηκαν στην περιοχή του Κατάκολου, παρουσιάζονται στη συνέχεια στο Σχήμα 1-1. KATAKOLO # 101 ( testing biogenic gas) DEP SA T. Depth: 2520 m Photo: K NIKOLAOU KATAKOLO # 104 DEP SA 1981 T. Depth: 2004 m ENVECO A.E. 2

3 Θέση Γεώτρησης ΚΑ-105 στην περιοχή του Φάρου (ENVECO ) Θέση Γεώτρησης ΚΑ (ENVECO ) ENVECO A.E. 3

4 Σχήμα 1-1. Θέσεις γεωτρήσεων που υλοποιήθηκαν από τη ΔΕΠ Αναφέρεται ότι το κοίτασμα του δυτικού Κατάκολου 1 βρίσκεται περίπου 3,5 km ΝΔ του ακρωτηρίου Κατάκολου σε βάθος θάλασσας m. Τρεις γεωτρήσεις έχουν πιστοποιήσει την ύπαρξη μίας συσσώρευσης πετρελαίου με κάλυμμα αερίου σε διερρηγμένα ανθρακικά πετρώματα του Ηώκαινου ή και παλαιότερων ανθρακικών, που βρίσκονται σε ασυμφωνία με τις υπερκείμενες μεγάλου πάχους αργιλλικές αποθέσεις (>2.500 m). Τα αποθέματα έχουν προκαταρκτικά υπολογιστεί σε 12 εκ. βαρέλια και 14 δισ. κυβικών ποδιών αερίου. 1 HELLENIC REPUBLIC MINISTRY OF ENVIRONMENT, Technical Report Katakolon Contract Area, Athens March 2012 ENVECO A.E. 4

5 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΕΚΠΟΝΗΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΒΑΣΗΣ 2.1 ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Το συνολικό πρόγραμμα έρευνας που προβλέπεται στο νόμο 4298/2014 (ΦΕΚ 220/Α/ ) ότι θα εκπονηθεί από τις εταιρείες «Energean Oil and Gas - ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΑΙΓΑΙΟΥ ΑΝΩΝΥΜΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΥΔΡΟΓΟΝΑΝΘΡΑΚΩΝ» και «TRAJAN OIL AND GAS LIMITED» (στο εξής θα αναφέρονται ως «Ανάδοχος του προγράμματος έρευνας»). Διακρίνεται σε 2 φάσεις και περιλαμβάνει τις ενέργειες, που περιγράφονται στον πίνακα που ακολουθεί. Πίνακας 2.1-1: Πρόγραμμα Εργασιών Έρευνας περιοχής Κατάκολου Φάση Κατηγορία Εργασιών Περιγραφή Εργασιών Δεσμευτικό πρόγραμμα εργασιών Σεισμικά Επανεπεξεργασία των υφιστάμενων δεδομένων 3D και διερεύνηση πρόσθετων δυνητικών στόχων Έρευνας Επανεπεξεργασία 400 χιλιομέτρων δεδομένων 2D Πρώτη Φάση : 2 έτη Γεωλογικές και γεωφυσικές μελέτες και μελέτες μηχανικής κοιτάσματος Περιβαλλοντικά Μελέτες Ανάπτυξης Πεδίου Μελέτες Μηχανικής Κοιτάσματος Μελέτες Εγκαταστάσεων Παραγωγής Σχέδιο Ανάπτυξης - Σχεδιασμός γεώτρησης Αποτίμησης / Παραγωγής Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων Πρόγραμμα εργασιών υπό αίρεση Όρυξη 1ης Γεώτρησης (Αποτίμησης/Παραγωγής) Η όρυξη της πρώτης γεώτρησης τελεί υπό την αίρεση ότι η επανεπεξεργασία των σεισμικών δεδομένων και οι μελέτες ανάπτυξης θα επιβεβαιώσουν την οικονομική βιωσιμότητα της περιοχής Κατάκολου και θα επιτευχθούν οι απαιτούμενες κυβερνητικές, τοπικές και άλλες απαιτούμενες άδειες Δεύτερη Φάση : 3 έτη Σεισμικά Σχέδιο Γεωτρήσεων Εάν απαιτηθεί η απόκτηση 200 χιλιομέτρων νέων σεισμικών 3D (Η απόκτηση νέας σεισμικής έρευνας 3D πάνω από το πεδίο του Κατάκολου τελεί υπό την αίρεση των αποτελεσμάτων της υπάρχουσας σεισμικής έρευνας 3D). Εάν τα αποτελέσματα δεν είναι επαρκή για να εντοπίσουν με ακρίβεια μια γεώτρηση αποτίμησης, προτείνεται να αποκτηθεί μια νέα σεισμική έρευνα 3D πάνω από το πεδίο του Κατάκολου και αυτό θα αποτελεί βέβαιη δέσμευση. Στην περίπτωση αυτή η 1Π γεώτρηση θα εξαρτηθεί από τα αποτελέσματα της νέας έρευνας 3D. Επικαιροποίηση του Σχεδίου γεωτρήσεων Όρυξη Γεωτρήσεων Όρυξη 1ης γεώτρησης (Αποτίμησης/Παραγωγής) ENVECO A.E. 5

6 Στην παρούσα φάση, ο Ανάδοχος του προγράμματος ερευνών, έχοντας συλλέξει και επεξεργαστεί όλα τα διαθέσιμα στοιχεία έρευνας, προγραμματίζει τη διενέργεια γεώτρησης (ή γεωτρήσεων) αποτίμησης/παραγωγής του κοιτάσματος του Κατάκολου, όπως προβλέπεται από το πρόγραμμα εργασιών της 1 ης φάσης έρευνας (βλέπε πίνακα 2-1). Το γεωτρητικό πρόγραμμα προβλέπεται να λάβει χώρα σε χερσαία περιοχή, που βρίσκεται στο ακρωτήρι του Κατάκολου (βλ. κόκκινο πλαίσιο στην ακόλουθη εικόνα), στοχεύοντας στο θαλάσσιο κοίτασμα, το οποίο βρίσκεται περίπου 3,5 km ΝΔ του ακρωτηρίου Κατάκολου, αρκετά βαθύτερα από το πυθμένα της θάλασσας. Εικόνα Περιοχή προτεινόμενου γεωτρητικού προγράμματος έρευνας κοιτάσματος Κατάκολου ENVECO A.E. 6

7 2.2 ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΕΚΠΟΝΗΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΒΑΣΗΣ Το θεσμικό πλαίσιο με βάση το οποίο απαιτείται η εκπόνηση Περιβαλλοντικής Μελέτης Βάσης περιλαμβάνει τα εξής : το νόμο 4298/2014 "Κύρωση της Σύμβασης Μίσθωσης μεταξύ της Ελληνικής Δημοκρατίας και των εταιριών ENERGEAN OIL & GAS ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΑΙΓΑΙΟΥ ΑΝΩΝΥΜΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΥΔΡΟΓΟΝΑΝΘΡΑΚΩΝ και TRAJAN OIL AND GAS LIMITED για την παραχώρηση του δικαιώματος έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στη θαλάσσια περιοχή ΚΑΤΑΚΟΛΟ" (ΦΕΚ 220/Α/ ) Άρθρο 12 Περιβαλλοντική Προστασία την ΚΥΑ / Απόφαση Έγκρισης Στρατηγικής Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων για την έρευνα και εκμετάλλευση υδρογονανθράκων στην περιοχή του Κατάκολου - Κεφάλαιο Γ. Ειδικότερα, στο νόμο 4298/2014, άρθρο 12, παράγραφος 14 αναφέρεται ότι «ο Μισθωτής δεν ευθύνεται για καμία περιβαλλοντική κατάσταση ή ζημία ενυπάρχουσα στη Συμβατική Περιοχή πριν από την έναρξη των εργασιών του Μισθωτή εντός αυτής και κανένας όρος της παρούσας Σύμβασης δεν ερμηνεύεται με τρόπο, που να καθιστά το Μισθωτή υπεύθυνο αναφορικά με οποιαδήποτε τέτοια προϋπάρχουσα περιβαλλοντική κατάσταση ή ζημία. Για το σκοπό αυτό, ο Μισθωτής καταρτίζει έκθεση αρχικής κατάστασης για την καταγραφή της κατάστασης των περιβαλλοντικών παραμέτρων και πόρων κατά το χρόνο πριν από την έναρξη των εργασιών. Η έκθεση αρχικής κατάστασης υποβάλλεται προς εξέταση στον Εκμισθωτή. Εφόσον δεν υπάρχουν αντιρρήσεις από τον Εκμισθωτή εντός είκοσι (20) Εργάσιμων Ημερών από την υποβολή της έκθεσης, η έκθεση τεκμαίρεται ως αποδεκτή. Επιπλέον, στην απόφαση της ΣΠΕ (ΚΥΑ / ) και ειδικότερα στο κεφάλαιο Γ «Σύστημα παρακολούθησης των σημαντικών περιβαλλοντικών επιπτώσεων από την εφαρμογή του προγράμματος» αναφέρονται τα εξής : "1. Για την παρακολούθηση των σημαντικών επιπτώσεων στο περιβάλλον, θα πρέπει να συγκροτηθεί ένα ολοκληρωμένο σύστημα, βάσει των ακόλουθων αρχών: 1.1. Η παρακολούθηση θα αφορά, τόσο την κατάσταση του περιβάλλοντος στην ευρύτερη περιοχή επιρροής των εργασιών έρευνας και παραγωγής υδρογονανθράκων, όσο και στην άμεση περιοχή επίδρασης Για τους σκοπούς της παρακολούθησης, ως ευρύτερη περιοχή νοείται τουλάχιστον ολόκληρη η εκάστοτε ενεργή περιοχή παραχώρησης δικαιώματος έρευνας και εκμετάλλευσης. Στην περιοχή αυτή, θα πρέπει να καταγράφονται φυσικά και χημικά μεγέθη των βασικών περιβαλλοντικών τομέων, όπως κυρίως: o o o τα θαλάσσια ύδατα, περιλαμβανόμενων των φυσικών και χημικών τους ιδιοτήτων, καθώς και της δυναμικής των ρευμάτων, η τοπική μετεωρολογία, ιδίως στο βαθμό που επηρεάζει τη θαλάσσια δυναμική, το επιφανειακό στρώμα του βυθού, ιδίως σχετικά με το ρόλο του στην ευρωστία των θαλάσσιων οικοσυστημάτων. ENVECO A.E. 7

8 1.3. Στην άμεση περιοχή, η παρακολούθηση θα πρέπει να αφορά όλα τα παραπάνω και επιπροσθέτως να περιλαμβάνει μεγέθη και δείκτες, που αφορούν: o o εφαρμογή των περιβαλλοντικών όρων, που θα έχουν εγκριθεί για κάθε επιμέρους έργο, τήρηση των διαδικασιών ασφάλειας, που αφορούν σε πρόληψη ατυχήματος με επίπτωση στο περιβάλλον Η χωρική και χρονική πυκνότητα των καταγραφών, καθώς και τα μέσα διεξαγωγής τους (π.χ. μόνιμοι ή μετακινούμενοι σταθμοί, κατάλληλα σκάφη κ.ά.) θα πρέπει να επιλεγούν σε αντιστοιχία με την κλίμακα των προς παρακολούθηση φαινομένων, με τις κατάλληλες διαφοροποιήσεις μεταξύ άμεσης και ευρύτερης περιοχής Στην ευρύτερη περιοχή, για την κατανόηση και σύνδεση των μεγεθών των επιμέρους παραμέτρων, θα πρέπει να αναπτυχθούν ολοκληρωμένες υπολογιστικές προσομοιώσεις με αναλυτικές προγνωστικές δυνατότητες, αξιοποιώντας υπάρχουσες πρωτοβουλίες, όπως το σύστημα «Ποσειδών» ( Οι μετρήσεις και καταγραφές στην ευρύτερη περιοχή θα πρέπει να σχεδιασθούν και να διεξάγονται με τρόπο, που να επιτρέπει την αξιοποίηση τους για την επικύρωση των υπολογιστικών αποτελεσμάτων Η συλλογή και επεξεργασία των στοιχείων για την παρακολούθηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων θα πρέπει να διεξάγεται σε ετήσια βάση. Στη διάρκεια κάθε έτους θα πρέπει να συλλέγονται στοιχεία σε τακτικότερη βάση, ώστε να καθίσταται δυνατή η αποτύπωση τάσεων με συντομότερη χρονική εξέλιξη Ως βασικά μεγέθη της παρακολούθησης να χρησιμοποιούνται περιβαλλοντικοί δείκτες, οι οποίοι να αντιπροσωπεύουν με περιεκτικό τρόπο σημαντικές πτυχές των εξελίξεων ως προς την ποιότητα του περιβάλλοντος." Επιπλέον, και ειδικά όσον αφορά στην έναρξη ερευνητικών γεωτρήσεων, στην ΚΥΑ / «Έγκριση Στρατηγικής Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ) για έρευνα και εκμετάλλευση υδρογονανθράκων στην περιοχή του Κατάκολου» αναφέρονται τα εξής : «Πριν από την έναρξη των ερευνητικών γεωτρήσεων και εγκαίρως ώστε να ληφθούν υπόψη στις σχετικές ΜΠΕ, θα πρέπει να διεξαχθούν οι ακόλουθες αναλύσεις, όπως αναφέρεται και στο υπ' αρ. 34 έγγραφο του σκεπτικού: Αξιολόγηση της οικολογίας και έκτασης των σημαντικών βενθικών κοινωνιών, περιλαμβανομένων λιβαδιών Ποσειδωνίας, κοραλλιών και χημειοσυνθετικών κοινωνιών. Χαρτογράφηση των οικολογικών λειτουργιών της Ειδικής Ζώνης Διατήρησης GR «Θαλάσσια περιοχή Κόλπου Κυπαρισσίας: Ακρ. Κατάκολο -Κυπαρισσία». Μελέτη γεω-κινδύνων, με έμφαση στην ευστάθεια πρανών και στην πιθανότητα κατολισθήσεων, στην ύπαρξη θυλάκων ή κρατήρων με αέρια που θα μπορούσαν να διαφύγουν, «λασποηφαιστείων» (mud flow volcanoes, δηλαδή οπών στον πυθμένα απ' όπου αναβλύζει λάσπη) ή ασταθών υδριτών, καθώς και στην ύπαρξη ενεργών ρηγμάτων σεισμικής δραστηριότητας στην περιοχής. ENVECO A.E. 8

9 Μετρήσεις της ποιότητας των ιζημάτων (επιφανειακών και σε βαθύτερα στρώματα), του αιωρούμενου υλικού και του ρυθμού ιζηματογένεσης. Πρέπει να μετρηθούν οι συγκεντρώσεις των υδρογονανθράκων και βαρέων μετάλλων στα ιζήματα του πυθμένα της θάλασσας στην περιοχή αδειοδότησης, ούτως ώστε να είναι δυνατή η εκτίμηση των επιπτώσεων και αλλαγών, λόγω των δραστηριοτήτων έρευνας και εκμετάλλευσης των υδρογονανθράκων στην περιοχή. Κατ' ανάλογο τρόπο, απαιτούνται μετρήσεις χαρακτηριστικών τέτοιων ουσιών (υδρογονάνθρακες και βαρέα μέταλλα), πριν την έναρξη των δραστηριοτήτων, σε οργανισμούς - δείκτες (δίθυρα, ψάρια) της περιοχής, ώστε να συμπληρωθούν τα σχετικώς φτωχά υπάρχοντα δεδομένα, και να συγκροτηθεί μια αναλυτική βάση για την μελλοντική περιβαλλοντική παρακολούθηση των επιπτώσεων του προγράμματος. Επέκταση ή αύξηση της ανάλυσης των υφιστάμενων ωκεάνιων προγνωστικών μοντέλων ροής προκειμένου να βελτιωθεί η ακρίβεια και η αξιοπιστία των προσομοιώσεων της διασποράς των διαρροών πετρελαίου, ειδικά σε ευαίσθητες περιοχές του Ιονίου. Συλλογή επιπρόσθετων στοιχείων και δεδομένων σε σχέση με μετεωρολογικά δεδομένα, τα υποεπιφανειακά ρεύματα, τη θερμοκρασία και την αλατότητα στην περιοχή παραχώρησης δικαιώματος. Χαρτογράφηση αρχαιολογικών ευρημάτων και ναυαγίων, όπως και καλωδίων τηλεπικοινωνιών.» Σημειώνεται ότι στο πλαίσιο της ΣΜΠΕ εξετάστηκαν ως επι το πλείστον θέματα έρευνας στη θάλλασα και γι αυτό οι όροι που έχουν τεθεί αφορούν έρευνες στο θαλάσσιο περιβάλλον αποκλειστικά. Τα ανωτέρω λαμβάνονται υπόψη προκειμένου να καταρτιστεί το πλαίσιο εκπόνησης της Περιβαλλοντικής Μελέτης Βάσης, που περιγράφεται στην επόμενη ενότητα. ENVECO A.E. 9

10 2.3 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΜΕΛΕΤΗΤΙΚΟΥ ΠΛΑΙΣΙΟΥ ΕΚΠΟΝΗΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΒΑΣΗΣ Με βάση το εγκεκριμένο παραδοτέο των προδιαγραφών του πρώτου σταδίου περιβαλλοντικής μελέτης βάσης 2, τα στάδια που θα ακολουθήσει η περιβαλλοντική μελέτη βάσης περιγράφονται στο πίνακα που ακολουθεί. Πίνακας 2.3-1: Προτεινόμενα Στάδια Εργασιών Έρευνας περιοχής Κατάκολου Φάση Κατηγορία Εργασιών Ευρύτερη Περιοχή Άμεση Περιοχή Στάδιο Π.Μ.Β. Σεισμικά ΟΧΙ ΟΧΙ Πρώτη Φάση : 2 έτη Γεωλογικές και γεωφυσικές μελέτες και μελέτες μηχανικής ΝΑΙ ΝΑΙ 1ο Στάδιο κοιτάσματος Περιβαλλοντικά ΝΑΙ ΝΑΙ Όρυξη 1ης Γεώτρησης (Αποτίμησης/Παραγωγής). ΝΑΙ ΝΑΙ 2ο Στάδιο Δεύτερη Φάση : 3 έτη Σεισμικά ΝΑΙ ΝΑΙ - Σχέδιο Γεωτρήσεων ΝΑΙ ΝΑΙ - Όρυξη Γεωτρήσεων ΝΑΙ ΝΑΙ 3ο Στάδιο Όπως αναφέρεται ανωτέρω (ΚΥΑ / ) η παρακολούθηση θα αφορά, τόσο την κατάσταση του περιβάλλοντος στην ευρύτερη περιοχή επιρροής των εργασιών έρευνας και παραγωγής υδρογονανθράκων, όσο και στην άμεση περιοχή επίδρασης. Λαμβάνοντας υπόψη ότι το 1ο στάδιο της Περιβαλλοντικής Μελέτης Βάσης για την ευρύτερη περιοχή επιρροής των εργασιών έρευνας ολοκληρώθηκε τον Ιούλιο του 2015, εκτιμάται ότι δεν υπάρχει πλέον ανάγκη για τη συλλογή νέων πληροφοριών σε επίπεδο ευρύτερης περιοχής μελέτης, και ως εκ τούτου το 2 ο στάδιο της Περιβαλλοντικής Μελέτης Βάσης προτείνεται να περιγράψει την κατάσταση του περιβάλλοντος στην άμεση περιοχή επίδρασης του προτεινόμενου γεωτρητικού προγράμματος, που θα λάβει χώρα στο ακρωτήρι του Κατάκολου. Όπως και στην περίπτωση του 1 ου σταδίου της Περιβαλλοντικής Μελέτης Βάσης, όλα τα περιβαλλοντικά δεδομένα θα συλλεχθούν και θα εκτιμηθούν λαμβάνοντας υπόψη ότι οι πληροφορίες αυτές θα τροφοδοτήσουν τη Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων, που θα συνταχθεί μετά την ολοκλήρωση της Περιβαλλοντικής Μελέτης Βάσης. 2 Σημειώνεται ότι ή έγκριση της εκπόνησης της περιβαλλοντικής μελέτης βάσης σε στάδια δόθηκε με βάση το έγγραφο ΔΙΠΑ/ΥΠΑΠΕΝ: αρ. πρωτ / ENVECO A.E. 10

11 2.4 ΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥ ΔΕΥΤΕΡΟΥ ΣΤΑΔΙΟΥ ΤΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΒΑΣΗΣ Σκοπός του δεύτερου σταδίου της Περιβαλλοντικής Μελέτης Βάσης είναι η συλλογή στοιχείων, η αποτύπωση και η αξιολόγηση της κατάστασης του περιβάλλοντος στην άμεση περιοχή επίδρασης του προτεινόμενου γεωτρητικού προγράμματος, προκειμένου: να αποτυπωθεί η κατάσταση περιβάλλοντος εντός της περιοχής έρευνας πριν την έναρξη οποιασδήποτε εργασίας, προκειμένου να μην υπάρχει κάποια ευθύνη στον Ανάδοχο για περιβαλλοντική ζημιά, που μπορεί να προκύψει εντός της περιοχής έρευνας από άλλες δραστηριότητες. η έρευνα να αποτελέσει τμήμα ενός ολοκληρωμένου συστήματος παρακολούθησης της κατάστασης του περιβάλλοντος στην περιοχή, ώστε να καταστεί δυνατή η παρακολούθηση των τυχόν επιπτώσεων των επιμέρους σταδίων του προγράμματος έρευνας. ENVECO A.E. 11

12 2.5 ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΚΠΟΝΗΣΗΣ ΤΟΥ ΔΕΥΤΕΡΟΥ ΣΤΑΔΙΟΥ ΤΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΒΑΣΗΣ Η εκπόνηση του 2 ου σταδίου της Περιβαλλοντικής Μελέτης Βάσης προτείνεται να βασιστεί στα εξής: στις διατάξεις της Υ.Α /2014 (ΦΕΚ 135/Β/ ), στην οποία εξειδικεύονται οι προδιαγραφές των μελετών - φακέλων περιβαλλοντικής αδειοδότησης έργων και δραστηριοτήτων. Προτείνεται να χρησιμοποιηθούν οι προδιαγραφές της υφιστάμενης κατάστασης περιβάλλοντος σε επίπεδο περιοχής επίδρασης του προτεινόμενου γεωτρητικού προγράμματος έρευνας στην περιοχή του ακρωτηρίου του Κατάκολου, δεδομένου ότι η περιβαλλοντική μελέτη βάσης θα μπορεί έτσι να αποτελέσει τμήμα της ΜΠΕ, που θα ξεκινήσει στο προσεχές μέλλον. στις απαιτήσεις της ΚΥΑ / με βάση την οποία ως βασικά μεγέθη της παρακολούθησης θα πρέπει να χρησιμοποιούνται περιβαλλοντικοί δείκτες, οι οποίοι θα αντιπροσωπεύουν με περιεκτικό τρόπο σημαντικές πτυχές των εξελίξεων, ως προς το περιβάλλον. Λαμβάνοντας υπόψη τα ανωτέρω, το Δεύτερο Στάδιο της Περιβαλλοντικής Μελέτης Βάσης περιλαμβάνει τα ακόλουθα κεφάλαια : ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1.: ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2.: ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΕΚΠΟΝΗΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΒΑΣΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3.: ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4.: ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5.: ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ - ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Στο σημείο αυτό θα πρέπει να αναφερθεί ότι προκειμένου να επιτευχθούν οι στόχοι του 2 ου σταδίου της Περιβαλλοντικής Μελέτης Βάσης (βλ. παρ. 2.4), προβλέπεται: η συλλογή διαθέσιμων στοιχείων καταγραφής της κατάστασης του περιβάλλοντος εντός της περιοχής επίδρασης του προτεινόμενου γεωτρητικού προγράμματος έρευνας από δημόσιες υπηρεσίες και φορείς, καθώς και από ερευνητικά προγράμματα και διατριβές, που έχουν εκπονηθεί για τη συγκεκριμένη περιοχή. Ειδικότερα, η αναζήτηση των βιβλιογραφικών δεδομένων θα πραγματοποιηθεί, μεταξύ άλλων, στις βάσεις δεδομένων, στα προγράμματα παρακολούθησης της ποιότητας του περιβάλλοντος και στα προγράμματα υλοποίησης και εφαρμογής της ισχύουσας ευρωπαϊκής και εθνικής νομοθεσίας, που εφαρμόζονται σε επίπεδο χώρας και τηρούνται από Υπουργεία (Υ.Π.Ε.Κ.Α.), Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης (Περιφέρειες και Δήμους), Πανεπιστήμια, Οργανισμούς προστασίας του Περιβάλλοντος (όπως ΑΡΙΩΝ, ΠΕΛΑΓΟΣ, ΑΡΧΕΛΩΝ, WWF Ελλάδας κ.ά), Φορείς Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών και τους πιστοποιημένους συνεργάτες της χώρας μας για την εφαρμογή των Διεθνών Συνθηκών προστασίας του περιβάλλοντος (προστασία υδάτων θαλάσσια στρατηγική, Συνθήκη ACCOBAMS για την προστασία των κητωδών, κ.ά), όπως είναι το ΕΛ.ΚΕ.ΘΕ. ENVECO A.E. 12

13 ο σχεδιασμός και η υλοποίηση προγράμματος πρωτογενούς συλλογής στοιχείων περιγραφής της κατάστασης του περιβάλλοντος κατά την τρέχουσα περίοδο και πριν την έναρξη του γεωτρητικού προγράμματος. Έμφαση θα δοθεί σε εκείνες τις περιβαλλοντικές παραμέτρους για τις οποίες δεν υπάρχουν διαθέσιμα δημόσια δεδομένα περιβαλλοντικού χαρακτηρισμού της περιοχής. Ειδικότερα, προβλέπεται η συλλογή πρωτογενών στοιχείων για τις ακόλουθες περιβαλλοντικές παραμέτρους, που δύναται να επηρεαστούν από το προτεινόμενο γεωτρητικό πρόγραμμα: ακουστικό περιβάλλον ατμοσφαιρικό περιβάλλον οικολογική ποιότητα θαλάσσιου περιβάλλοντος χημική ποιότητα του θαλάσσιου περιβάλλοντος (θαλάσσια ύδατα και ιζήματα πυθμένα) χαρακτηριστικά χερσαίου οικοσυστήματος ποιοτικά και ποσοτικά χαρακτηριστικά υπόγειων υδάτων επίπεδα δονήσεων σε ευαίσθητους δέκτες ποιοτικά χαρακτηριστικά εδαφών Επιπλέον κατά την εκπόνηση της Περιβαλλοντικής Μελέτης Βάσης θα γίνει εκτενής διερεύνηση του νομικού πλαισίου προστασίας του περιβάλλοντος και ιδιαίτερα των παραμέτρων του περιβάλλοντος, που σχετίζονται άμεσα με την περιοχή μελέτης, όπως, μεταξύ άλλων, είναι το θαλάσσιο περιβάλλον, τα ύδατα, επιφανειακά και υπόγεια, η βιοποικιλότητα (οικότοποι, είδη χλωρίδας και πανίδας (ιδιαίτερα είδη ορνιθοπανίδας και είδη θαλάσσιας πανίδας), η ατμόσφαιρα (ατμοσφαιρική ρύπανση και θόρυβος), προκειμένου να διερευνηθεί περαιτέρω ο βαθμός προστασίας, η υλοποίηση των στόχων προστασίας και η παρακολούθηση των σχεδίων δράσης και των μέτρων προστασίας που εφαρμόζονται, στο πλαίσιο τήρησης των συμφωνιών και των θεσμοθετημένων διατάξεων, ώστε να προκύψουν στοιχεία, που αφορούν την κατάσταση ποιότητας και την κατάσταση των πληθυσμών και τα οποία θα βοηθήσουν στη διαμόρφωση δεικτών παρακολούθησης της ποιότητας των παραμέτρων του περιβάλλοντος. Στο πίνακα που ακολουθεί παρατίθεται το βασικό θεσμικό πλαίσιο που χρησιμοποιήθηκε κατά την εκπόνηση του παρόντος 2 ου σταδίου της Περιβαλλοντικής Μελέτης Βάσης. Πίνακας 2.5-1: Στοιχεία Θεσμικού Πλαισίου Περιβάλλοντος που σχετίζονται με τις Εργασίες Έρευνας της περιοχής του Κατάκολου ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΘΕΣΜΙΚΟΥ ΠΛΑΙΣΙΟΥ Κ.Ν 5351/1932 ΝΔ 191/1974 (ΦΕΚ 350/Α/1974) και Ν. 1950/1991 (ΦΕΚ 84/Α/1991) Ν. 998/1979 (ΦΕΚ 289/Α/ ), όπως ισχύει ΠΔ 67/1981 (ΦΕΚ 23/Α/1981) ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ Περί Αρχαιοτήτων "Περί κυρώσεως της Σύμβασης Ραμσάρ" " Περί κυρώσεως των τροποποιήσεων της Σύμβασης Ραμσάρ" Περί προστασίας των δασών και των δασικών εν γένει εκτάσεων της χώρας Για την προστασία της αυτοφυούς χλωρίδας και άγριας πανίδας και ENVECO A.E. 13

14 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΘΕΣΜΙΚΟΥ ΠΛΑΙΣΙΟΥ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ καθορισμού διαδικασίας συντονισμού και ελέγχου της έρευνας αυτών ΚΥΑ /1985 (ΦΕΚ 757Β/ ) N.1650/1986 (ΦΕΚ 160/Α/ ) Ν. 1734/1987 (ΦΕΚ Α' 189/ ) Ν.Δ. 420/70 Π.Δ. 55/1998 Μέτρα διαχείρισης άγριας πανίδας Για την προστασία του περιβάλλοντος Βοσκότοποι και ρύθμιση ζητημάτων σχετικών με κτηνοτροφική αποκατάσταση και με άλλες παραχωρήσεις, καθώς και θεμάτων που αφορούν δασικές εκτάσεις Αλιευτικός Κώδικας: για την αλιεία που στοχεύει, μέσω της απαγόρευσης των παράνομων αλιευτικών δραστηριοτήτων, στη διατήρηση των αλιευμάτων. Για την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος Νόμος 1335/ «Κύρωση Διεθνούς Σύμβασης για τη διατήρηση της άγριας ζωής και του φυσικού περιβάλλοντος της Ευρώπης» (Σύμβαση της Βέρνης). Νόμος 1337/ Ειδικές ρυθμίσεις για την προστασία της εθνικής παράλιας ζώνης Νόμοι 855/78, 1634/ Επικύρωση της Σύμβασης της Βαρκελώνης και όλα τα Πρωτοκολλά της. Και Ν. 3022/2002 Νόμος 2055/ Νόμος 2204/ Νόμος 2742/1999 Και Νόμος 4109/2013 Νόμος 2719/1999 Ν.3208/2003 (ΦΕΚ 303Α/ ) Κ.Υ.Α /2006 (ΦΕΚ 384Β/ ) ΚΥΑ Η.Π /1075/Ε103/2007 (ΦΕΚ 920/Β/2007) «Κύρωση των τροποποιήσεων της Σύμβασης της Βαρκελώνης του 1976 "για την προστασία της Μεσογείου Θάλασσας από τη ρύπανση" και των τροποποιήσεων του Πρωτοκόλλου του 1980 "για την προστασία της Μεσογείου Θάλασσας από τη ρύπανση από χερσαίες πηγές".» Επικύρωση της Σύμβασης CITES και οι υπουργικές αποφάσεις που έχουν εκδοθεί για την εφαρμογή του - Σύμβαση για το Διεθνές Εμπόριο των Απειλούμενων με Εξαφάνιση Ειδών της Αγριας Πανίδας και Χλωρίδας Επικύρωση της Σύμβαση για τη Βιοποικιλότητα Θέματα σχετικά με την ίδρυση των Φορέων Διαχείρισης για τις Προστατευόμενες Περιοχές και/ή τα είδη που απειλούνται με εξαφάνιση «Κύρωση της Διεθνούς Σύμβασης για τη διατήρηση των αποδημητικών ειδών της άγριας πανίδας» [Σύμβασης για τα Αποδημητικά Είδη (ΣΑΕ) ή Σύμβασης της Βόννης] Προστασία των δασικών οικοσυστημάτων, κατάρτιση δασολογίου, ρύθμιση εμπραγμάτων δικαιωμάτων επί δασών και δασικών εν γένει εκτάσεων και άλλες διατάξεις Καθορισμός μέτρων, όρων και μεθόδων για την αξιολόγηση και τη διαχείριση του θορύβου στο περιβάλλον, σε συμμόρφωση με τις διατάξεις της οδηγίας 2002/49/ΕΚ «σχετικά με την αξιολόγηση και τη διαχείριση του περιβαλλοντικού θορύβου» του Συμβουλίου της » «Καθορισμός τιμών στόχων και ορίων εκτίμησης των συγκεντρώσεων του αρσενικού, του καδμίου, του υδραργύρου, του νικελίου και των πολυκυκλικών αρωματικών υδρογονανθράκων στον ατμοσφαιρικό αέρα, σε συμμόρφωση με τις διατάξεις της οδηγίας 2004/107/εκ "Σχετικά με το αρσενικό, το κάδμιο, τον υδράργυρο, το νικέλιο και τους πολυκυκλικούς αρωματικούς υδρογονάνθρακες στον ατμοσφαιρικό αέρα" του Συμβουλίου της 15ης Δεκεμβρίου 2004 των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων». ΚΥΑ Η.Π /549/Ε. 103/2011 «Μέτρα για τη βελτίωση της ποιότητας της ατμόσφαιρας, σε συμμόρφωση με ENVECO A.E. 14

15 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΘΕΣΜΙΚΟΥ ΠΛΑΙΣΙΟΥ (ΦΕΚ 488/Β/ ) Π.Δ. 1180/1981 (ΦΕΚ 293/Α/1981) Κ.Υ.Α.. Η.Π /1807/Ε.103 (ΦΕΚ 1495/Β/ ) ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ τις διατάξεις της οδηγίας 2008/50/ΕΚ "για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα και καθαρότερο αέρα για την Ευρώπη" του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης της 21ης Μαΐου 2008». «Περί ρυθμίσεως θεμάτων αναγομένων εις τα της ιδρύσεως και λειτουργίας βιομηχανιών, βιοτεχνιών, πάσης φύσεως μηχανολογικών εγκαταστάσεων και αποθηκών και της εκ τούτων διασφαλίσεως του περιβάλλοντος εν γένει». Καθορισμός μέτρων και διαδικασιών για τη διατήρηση της άγριας ορνιθοπανίδας και των οικοτόπων/ενδιαιτημάτων της, σε συμμόρφωση με τις διατάξεις της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ, Περί διατηρήσεως των άγριων πτηνών, του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 2ας Απριλίου 1979, όπως κωδικοποιήθηκε με την οδηγία 2009/147/ΕΚ. ΚΥΑ α.η.π /549/Ε103/ (ΦΕΚ 488Β/ ) «Οδηγία 2008/50/ΕΚ για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα και καθαρότερο αέρα για την Ευρώπη» Ν.3937/2011 (ΦΕΚ 60Α/ ) Ν.4014/2011 (ΦΕΚ 209/Α/ ) ΥΑ 1958 (ΦΕΚ 21/Β/ ) Υ.Α (ΦΕΚ 1565/Β/ ) Υ.Α. Αριθμ (ΦΕΚ 1077/Β/ ) Διατήρηση της βιοποικιλότητας και άλλες διατάξεις Περιβαλλοντική Αδειοδότηση έργων και δραστηριοτήτων, ρύθμιση αυθαιρέτων σε συνάρτηση με τη δημιουργία περιβαλλοντικού ισοζυγίου και άλλες διατάξεις αρμοδιότητας Υπουργείου Περιβάλλοντος Κατάταξη δημόσιων και ιδιωτικών έργων και δραστηριοτήτων σε κατηγορίες και υποκατηγορίες σύμφωνα με το Άρθρο 1 παράγραφος 4 του Ν. 4014/ (ΦΕΚ 209/Α/2011) Τροποποίηση της 1958/ απόφασης του Υπουργού ΠΕΚΑ «Κατάταξη δημόσιων και ιδιωτικών έργων και δραστηριοτήτων σε κατηγορίες και υποκατηγορίες σύμφωνα με το Άρθρο 1 παράγραφος 4 του Ν. 4014/ (ΦΕΚ 209/Α/2011)» (Β' 21). Εξειδίκευση διαδικασιών για την ενσωμάτωση στις Αποφάσεις Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων ή στις Πρότυπες Περιβαλλοντικές Δεσμεύσεις της προβλεπόμενης από τις διατάξεις της Δασικής Νομοθεσίας έγκρισης επέμβασης, για έργα και δραστηριότητες κατηγοριών Α και Β της υπουργικής απόφασης 1958/2012 (ΦΕΚ 21/Β/ ), σύμφωνα με το άρθρο 12 του Ν. 4014/2011 Υ.Α. Αριθ. οικ (ΦΕΚ 2703/Β/ ) Υ.Α (ΦΕΚ 595/Β/ ) ΥΑ (ΦΕΚ 964/Β/ ) Υ.Α. Αριθ. οικ (ΦΕΚ 135/Β/ ) Προδιαγραφές περιεχομένου Αποφάσεων Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων (Α.Ε.Π.Ο.) για έργα και δραστηριότητες κατηγορίας Α' της 1958/ απόφασης του Υπουργού Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής (ΦΕΚ 21 Β), όπως ισχύει, σύμφωνα με το άρθρο 2 παρ. 7 του Ν. 4014/2011 (ΦΕΚ 209 Α)». Τροποποίηση της 1958/ (ΦΕΚ 21 Β) απόφασης του Υπουργού ΠΕΚΑ «Κατάταξη δημόσιων και ιδιωτικών έργων και δραστηριοτήτων σε κατηγορίες και υποκατηγορίες σύμφωνα με το Άρθρο 1 παράγραφος 4 του Ν. 4014/ (ΦΕΚ 209/Α/2011)», όπως τροποποιήθηκε από την υπ' αριθμ / (ΦΕΚ 1565 Β) όμοιά της. Εξειδίκευση των διαδικασιών και των ειδικότερων κριτηρίων περιβαλλοντικής αδειοδότησης των έργων και δραστηριοτήτων των άρθρων 3, 4, 5, 6 και 7 του Ν. 4014/2011, σύμφωνα με τα οριζόμενα στο άρθρο 2 παράγραφος 13 αυτού, των ειδικών εντύπων των ανωτέρω διαδικασιών, καθώς και κάθε άλλου σχετικού με τις διαδικασίες αυτές θέματος. Εξειδίκευση των περιεχομένων των φακέλων περιβαλλοντικής αδειοδότησης έργων και δραστηριοτήτων της Κατηγορίας Α' της απόφασης του Υπουργού Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής με αρ. 1958/2012 (Β' 21) όπως ισχύει, σύμφωνα με το άρθρο 11 του ν. 4014/2011 (Α' 209), καθώς και ENVECO A.E. 15

16 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΘΕΣΜΙΚΟΥ ΠΛΑΙΣΙΟΥ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ κάθε άλλης σχετικής λεπτομέρειας Ε1β/221/1965 (ΦΕΚ 138/Β) Υγειονομική Διάταξη περί διαθέσεως λυμάτων και βιομηχανικών αποβλήτων, όπως έχει τροποποιηθεί με τις υπ. Αρ Γ1/17831/ (ΦΕΚ 986/Β), Γ4/1305/ (ΦΕΚ 801/Β) και Δ.ΥΓ2/Γ.Π. οικ / (ΦΕΚ 2089/Β) ΚΥΑ / Π.Δ 82/ (ΦΕΚ 64/Α/2-3-04). «Καθορισμός μέτρων, όρων και διαδικασιών για την επαναχρησιμοποίηση επεξεργασμένων υγρών αποβλήτων και άλλες διατάξεις» (Β 354), όπως τροποποιήθηκε με την Aριθ. οικ "Τροποποίηση της υπ αριθ /2011 κοινής υπουργικής απόφασης «Καθορισμός μέτρων, όρων και διαδικασιών για την επαναχρησιμοποίηση επεξεργασμένων υγρών αποβλήτων (ΦΕΚ 354/Β) και συναφείς διατάξεις». Διαχείριση των λιπαντικών ελαίων Π.Δ. 1180/1981 (ΦΕΚ 293/Α/1981) ΥΑ 2640/270 (ΦΕΚ 689/Β/ ) ΥΑ 56206/1613 (ΦΕΚ 570/Β/ ) ΥΑ 69001/1921/1988 (ΦΕΚ 51/Β/ ) ΥΑ 765/1991 (ΦΕΚ 81/Β/ ) ΥΑ Α5/2375/78 (ΦΕΚ 698/Β). ΥΑ 17252/92 (ΦΕΚ 395/Β/92) ΚΥΑ 37393/202Β/ (ΦΕΚ 1418/Β/2003) ΚΥΑ / (ΦΕΚ 1367/B/ ) ΚΥΑ 3060/(ΦΟΡ)/238/2002 (Φ.Ε.Κ. 512Β/ ) Νόμος 2971/2001 ΥΑ 1811/ (ΦΕΚ 3322/B/ ) Θόρυβος όρια κυκλοφοριακού θορύβου. «Μέτρα και όροι για τις εκπομπές θορύβου στο περιβάλλον από εξοπλισμό προς χρήση σε εξωτερικούς χώρους». «Καθορισμός Δεικτών Αξιολόγησης και Ανωτάτων Επιτρεπομένων Ορίων Δεικτών Περιβαλλοντικού Θορύβου που προέρχεται από τη λειτουργία συγκοινωνιακών έργων, τεχνικές προδιαγραφές ειδικών ακουστικών μελετών υπολογισμού και εφαρμογής (ΕΑΜΥΕ) αντιθορυβικών πετασμάτων, προδιαγραφές προγραμμάτων παρακολούθησης περιβαλλοντικού θορύβου και άλλες διατάξεις» «Μέτρα προφύλαξης του κοινού από τη λειτουργία διατάξεων εκπομπής ηλεκτρομαγνητικών πεδίων χαμηλών συχνοτήτων» [(Διόρθωση Σφαλμάτων (Φ.Ε.Κ. 759/Β/ )] Καθορισμός αιγιαλού και παραλίας Ορισμός ανώτερων αποδεκτών τιμών για τη συγκέντρωση συγκεκριμένων ρύπων, ομάδων ρύπων ή δεικτών ρύπανσης σε υπόγεια ύδατα, σε εφαρμογή της παραγράφου 2 του Άρθρου 3 της υπ αριθμ.: 39626/2208/Ε130/2009 κοινής υπουργικής απόφασης (ΦΕΚ 2075/Β). ΥΑ Δ7/Α/οικ.12050/2223/ (ΦΕΚ 1227/Β/ ) Ν. 4042/2012 (ΦΕΚ 24/Α/ ) Ν. 4014/2011 (ΦΕΚ 209/Α/ ) Κανονισμός Μεταλλευτικών και Λατομικών Εργασιών (Κ.Μ.Λ.Ε.) «Ποινική προστασία του περιβάλλοντος Εναρμόνιση με την οδηγία 2008/99/ΕΚ Πλαίσιο παραγωγής και διαχείρισης αποβλήτων Ρύθμιση θεμάτων Υπουργείου Περιβάλλοντος Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής» «Περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων και δραστηριοτήτων, ρύθμιση αυθαιρέτων σε συνάρτηση με δημιουργία περιβαλλοντικού ισοζυγίου και άλλες διατάξεις αρμοδιότητας Υπουργείου Περιβάλλοντος» ENVECO A.E. 16

17 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΘΕΣΜΙΚΟΥ ΠΛΑΙΣΙΟΥ Οδηγία 2008/56/ΕΚ Ν.3983/2011 (ΦΕΚ 144/Α/ ) ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ «Περί πλαισίου κοινοτικής δράσης στο πεδίο της πολιτικής για το θαλάσσιο περιβάλλον (οδηγία πλαίσιο για τη θαλάσσια στρατηγική)» «Εθνική στρατηγική για την προστασία και διαχείριση του θαλάσσιου περιβάλλοντος Εναρμόνιση με την οδηγία 2008/56/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 17ης Ιουνίου 2008 και άλλες διατάξεις» ENVECO A.E. 17

18 2.6 ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΒΑΣΗΣ Όπως προαναφέρθηκε (βλ. παρ. 2.3) το παρόν 2ο στάδιο της Περιβαλλοντικής Μελέτης Βάσης περιγράφει την κατάσταση του περιβάλλοντος στην άμεση περιοχή επίδρασης του προτεινόμενου γεωτρητικού προγράμματος, που θα λάβει χώρα στο ακρωτήρι του Κατάκολου. Το γεωτρητικό πρόγραμμα προβλέπεται σε χερσαία περιοχή, η οποία βρίσκεται στη χερσόνησο του Κατάκολου (βλέπε κόκκινο πλαίσιο στην ακόλουθη εικόνα), στοχεύοντας στο θαλάσσιο κοίτασμα, που βρίσκεται περίπου 3,5 km ΝΔ του ακρωτηρίου Κατάκολου, αρκετά βαθύτερα από το πυθμένα της θάλασσας (βλέπε εικόνα 2-1). Παρόλα αυτά, η περιοχή επίδρασης του προτεινόμενου προγράμματος έρευνας διαφοροποιείται για κάθε περιβαλλοντική παράμετρο με βάση τα χαρακτηριστικά των εκπομπών του. Ως εκ τούτου στο πλαίσιο της παρούσας περιβαλλοντικής μελέτης βάσης υιοθετείται μια περιοχή μελέτης, εντός της οποίας αναμένεται κάποιου είδους επίδραση και η οποία προσαρμόζεται είτε προς τα πάνω, είτε προς τα κάτω, ανάλογα με το περιβαλλοντικό μέσο, του οποίου η κατάσταση αξιολογείται. Στο πλαίσιο των ανωτέρω θεωρείται ως περιοχή μελέτης, του παρόντος 2ου σταδίου Περιβαλλοντικής Μελέτης Βάσης, η περιοχή που βρίσκεται σε απόσταση 2 km από το όριο του οικοπέδου, που θα λάβει χώρα η γεωτρητική έρευνα. Η θεώρηση αυτή βρίσκεται σε συμφωνία με τον ορισμό της περιοχής μελέτης, που περιέχεται στην Υ.Α /2014 (ΦΕΚ 135/Β/ ) για την εξειδίκευση των περιεχομένων των φακέλων περιβαλλοντικής αδειοδότησης, ως προς τις βασικές προδιαγραφές ΜΠΕ έργων και δραστηριότητων της Α Κατηγορίας (Παράρτημα 2 αυτής). Για επιμέρους περιβαλλοντικές παραμέτρους η περιοχή μελέτης εκτείνεται σε έκταση μεγαλύτερη των 2 km από το όριο της περιοχής του γεωτρητικού προγράμματος, προκειμένου να καλυφθούν επαρκώς και με πληρότητα τα χαρακτηριστικά τους. Συγκεκριμένα αναφέρονται οι παράμετροι του φυσικού περιβάλλοντος χερσαία χλωρίδα και πανίδα για τις οποίες καθορίστηκε Περιοχή Εργασιών Πεδίου, τα όρια της οποίας απεικονίζονται στο κεφάλαιο 3.4.1, που ακολουθεί. Η ίδια προσέγγιση υιοθετήθηκε και για τις παραμέτρους: χρήσεις γης (Χάρτης 2Α "Χάρτης Χρήσεων Γης Περιοχής Μελέτης", Κλίμακας 1:5.000), ατμόσφαιρα, θόρυβος, δονήσεις, νερά και έδαφος, όπως μαρτυρούν και οι θέσεις δειγματοληψιών και μετρήσεων που υλοποιήθηκαν και παρουσιάζονται στο Χάρτη 5 "Θέσεις Δειγματοληψιών Πεδίου", Κλίμακας 1:5.000, που επισυνάπτεται. 2.7 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΣ ΜΕΛΕΤΗΤΗΣ Η παρούσα μελέτη εκπονήθηκε από την εταιρία «ΕΝVECO A.E., Προστασία και Διαχείριση Περιβάλλοντος» (έδρα: Περικλέους 1, Μαρούσι - Αθήνα, τηλ: , fax: , info@enveco.gr, κάτοχο Μελετητικού Πτυχίου Κατηγορίας 27 τάξης Γ. Υπεύθυνος της μελέτης είναι ο κ. Σπύρος Παπαγρηγορίου, Πολιτικός Μηχανικός ΕΜΠ, Μηχανικός Περιβάλλοντος, Dipl, MSc, MLitt., Διευθύνων Σύμβουλος της ΕΝVECO A.E. Η Ομάδα της ENVECO A.E. που εργάσθηκε για την εκπόνηση της παρούσας Περιβαλλοντιής Μελέτης Βάσης συγκροτήθηκε από τους παρακάτω επιστήμονες: Σπύρος Παπαγρηγορίου Γιάννης Κατσέλης Αλεξάνδρα Καββαδία Βαγγέλης Κανιάστας Γιάννης Γαβριήλ Μιχάλης Μαρουλάκης Σταμάτης Σπάτουλας Χρυσάνθη Παπάρα Μαρία Χαραλαμποπούλου Βαγγέλης Παντελιάς Πολιτικός Μηχανικός, Μηχανικός Περιβάλλοντος, Dipl., MSc., MLitt, Υπεύθυνος Μελέτης Μηχανικός Ορυκτών Πόρων, Μηχανικός Περιβάλλοντος, MSc, MBA Βιολόγος Παν. Βουκουρεστίου, MSc Παν. Κρήτης Γεωπόνος Παν. Αθήνας, Ορνιθολόγος MSc Χημικός Μηχανικός Ε.Μ.Π., Μηχανικός Περιβάλλοντος ΜΔΕ ΠΑΠΕΙ Βιολόγος Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Τεχνολόγος Ιχθυολόγος ΤΕΙ Μεσολογγίου Μηχανικός Δομικών Έργων Περιβαλλοντολόγος Παν. Αιγαίου Χημικός MSc Ειδική CAD-GIS Μηχανικός Έργων Υποδομής ΤΕ ENVECO A.E. 18

19 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 3.1 ΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Γενικά Το κλίμα στην ευρύτερη περιοχή, μπορεί να χαρακτηριστεί ως υγρό μεσογειακού τύπου και μπορεί να διακριθεί σε δύο εποχές, την ψυχρή εποχή και τη θερμή εποχή, με τις μεταβατικές περιόδους μεταξύ τους3. Η ψυχρή εποχή (από Νοέμβριο έως Φεβρουάριο), είναι η βροχερή χειμερινή περίοδος, όπου παρατηρείται έντονη δραστηριότητα κυκλογένεσης. Το χειμώνα, η στεριά της νοτιοανατολικής Ευρώπης είναι αρκετά πιο ψυχρή σε σχέση με την επιφάνεια της θάλασσας στην ανατολική Μεσόγειο. Παρατηρούνται συχνά ψυχρές εισβολές από τα βόρεια με αποτέλεσμα την εμφάνιση έντονης κυκλωνικής δράσης στον κόλπο της Γένοβας, στην Αδριατική θάλασσα, στο Ιόνιο πέλαγος, στον κόλπο της Σύρτης, στο Νότιο Αιγαίο, καθώς και στα όρη του Άτλαντα. Η θερμή εποχή (Ιούνιο μέχρι το Σεπτέμβριο), μπορεί να χαρακτηριστεί και ως ξηρή, σχεδόν χωρίς βροχή. Την εποχή αυτή η θάλασσα σε όλη τη βορειοανατολική Μεσόγειο είναι ψυχρότερη από την στεριά της νότιας Ευρώπης και ακόμη περισσότερο από την στεριά της βόρειας Αφρικής. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα ολόκληρη η περιοχή της ανατολικής Μεσογείου να καλύπτεται από υψηλότερες πιέσεις. Η υφεσιακή δραστηριότητα είναι περιορισμένη και μετατοπίζεται στην κεντρική Ευρώπη και βορειότερα. Οι μεταβατικές εποχές (Μάρτιος, Απρίλιος, Μάιος, Οκτώβριος) χαρακτηρίζουν τη μετάβαση από τη μία εποχή στην άλλη και κατά τη διάρκειά τους ασταθή καιρικά συστήματα με μικρότερη συχνότητα, διάρκεια και ένταση από την ψυχρή εποχή, επηρεάζουν την περιοχή ενδιαφέροντος. Οι μεταβατικές εποχές άνοιξη και φθινόπωρο έχουν διαφορετική διάρκεια η κάθε μία. Η άνοιξη διαρκεί τρεις μήνες (Μάρτιος-Απρίλιος-Μάιος) και χαρακτηρίζεται από εναλλαγές δραστηριοτήτων χειμερινού τύπου (π.χ. καταιγίδες) και καλοκαιρινού τύπου (π.χ. θαλάσσιες αύρες). Στην περιγραφή των μετεωρολογικών συνθηκών στην περιοχή μελέτης (χερσόνησος Κατάκολου), που ακολουθεί, χρησιμοποιούνται τα δεδομένα του Μεωρολογικού Σταθμού KTL-1, ο οποίος έχει τοποθετηθεί εντός του χώρου της Εγκατάστασης Επεξεργασίας Λυμάτων Κατάκολου και λειτουργεί από το Σεπτέμβριο του 2014, στα πλαίσια του Προγράμματος INTERREG IV και συγκεκριμένα στα πλαίσια του σχεδίου Ανάπτυξης ενός Δικτύου Περιβαλλοντικών - Μετεωρολογικών Σταθμών στα Ιόνια Νησιά και τη νότια Ιταλία(πρόγραμμα DEMSNIISI) [Kalimeris A, Kolios S, Halvatzaras D, Posa D, DeIaco S, Palma M, Skordilis C, and Myrsilidis M (2016): The Ionian-Puglia network of Meteorological-Environmental stations. Part I: Geophysical environment and Technical description. Odysseus 7, 1-45.]. 3 ΣΜΠΕ έρευνας & εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στο Δυτικό Κατάκολο ENVECO A.E. 19

20 Εικόνα : Μετεωρολογικός Σταθμός KTL Άνεμοι Από το Μετεωρολογικό σταθμό KTL-1 υπάρχουν διαθέσιμες ανά λεπτό παρατηρήσεις για την περίοδο έως , των μέσων, ελάχιστων και μέγιστων τιμών της ταχύτητας του ανέμου (m/s) και της κατεύθυνσης του ανέμου (σε deg). Σύμφωνα με τα δεδομένα του Μετεωρολογικού σταθμού KTL-1 στην περιοχή μελέτης η μέση ταχύτητα του ανέμου είναι 4,5 m/s. Στον Πίνακα που ακολουθεί δίνεται η μέση τιμή της ταχύτητας του ανέμου (m/s) ανά μήνα μέτρησης από το Σεπτέμβριο του 2014 έως και τον Οκτώβριο του Σημειώνεται ότι, στο διάστημα από 1/9/2014 μέχρι και 12/10/2014 δεν μεταφερόταν από το δίκτυο οι ανά λεπτό μέγιστες ή οι ελάχιστες τιμές ταχυτήτων ανέμου και ότι στο διάστημα από 26/5/2015 ως και 12/8/2015 ο σταθμός ήταν εκτός λειτουργίας. ENVECO A.E. 20

21 Πίνακας : Μέση τιμή ταχύτητας ανέμου ανά μήνα από έως ΜΗΝΑΣ ΜΕΣΗ ΤΙΜΗ ΤΑΧΥΤΗΤΑΣ ΑΝΕΜΟΥ (m/s) ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ ,18 ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ ,44 ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ ,51 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ ,18 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ ,72 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ ,15 ΜΑΡΤΙΟΣ ,93 ΑΠΡΙΛΙΟΣ ,10 ΜΑΙΟΣ ,35 ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ ,47 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ ,59 ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ ,46 Αναλυτικά τα μηνιαία αρχεία των ημερήσιων μέσων, ελάχιστων και μέγιστων τιμών της ταχύτητας και της κατεύθυνσης του ανέμου δίδονται στο Παράρτημα 3.1. Η κατεύθυνση του ανέμου στην περιοχή παρουσιάζεται στα μηνιαία ροδογράμματα 4 (γραμμικής κλίμακας) που ακολουθούν: Σχήμα έως Σχήμα Τα ροδογράμματα αφορούν την ποσοστιαία κατανομή των ανά λεπτό μέσων ταχυτήτων ανέμου, σε κλάσεις των deg (που συνθέτουν 64 τομείς στον αζιμουθιακό κύκλο κατευθύνσεων, δηλαδή διπλάσιο αριθμό από τις κατευθύνσεις του συνήθους ανεμολόγιου). Οι κλάσεις ταχυτήτων ανέμου (σε m/s) έχουν οριστεί κατά τρόπο συμβατό προς την κλίμακα έντασης Beaufort (όπως απεικονίζεται και στην ένθετη χρωματική κλίμακα σε κάθε ροδόγραμμα). [Kalimeris A, Kolios S, Halvatzaras D, Posa D, DeIaco S, Palma M, Skordilis C, and Myrsilidis M (2016): The Ionian-Puglia network of Meteorological-Environmental stations. Part I: Geophysical environment and Technical description. Odysseus 7, 1-45.] Στον Πίνακα και στο Διάγραμμα που ακολουθούν παρουσιάζονται οι κατευθύνσεις (διευθύνσεις) των ανέμων και η αντιστοίχισή τους στον αζιμουθιακό κύκλο. 4 [Kalimeris A, Kolios S, Halvatzaras D, Posa D, DeIaco S, Palma M, Skordilis C, and Myrsilidis M (2015): The Ionian-Puglia network of Meteorological-Environmental stations. Part I: Geophysical environment and Technical description. Odysseus 7, 1-43] ENVECO A.E. 21

22 Πίνακας : Κατευθύνσεις ανέμων Διάγραμμα : Κατευθύνσεις ανένων ENVECO A.E. 22

23 Σχήμα : Ροδόγραμμα Σεπτεμβρίου Μετεωρολογικός Σταθμός KTL-1 Σχήμα : Ροδόγραμμα Οκτώβριος Μετεωρολογικός Σταθμός KTL-1 ENVECO A.E. 23

24 Σχήμα : Ροδόγραμμα Νοέμβριος Μετεωρολογικός Σταθμός KTL-1 Σχήμα : Ροδόγραμμα Δεκέμβριος Μετεωρολογικός Σταθμός KTL-1 ENVECO A.E. 24

25 Σχήμα : Ροδόγραμμα Ιανουάριος Μετεωρολογικός Σταθμός KTL-1 Σχήμα : Ροδόγραμμα Φεβρουάριος Μετεωρολογικός Σταθμός KTL-1 ENVECO A.E. 25

26 Σχήμα : Ροδόγραμμα Μάρτιος Μετεωρολογικός Σταθμός KTL-1 Σχήμα : Ροδόγραμμα Απρίλιος Μετεωρολογικός Σταθμός KTL-1 ENVECO A.E. 26

27 Σχήμα : Ροδόγραμμα Μάιος Μετεωρολογικός Σταθμός KTL-1 Σχήμα : Ροδόγραμμα Αύγουστος Μετεωρολογικός Σταθμός KTL-1 ENVECO A.E. 27

28 Σχήμα : Ροδόγραμμα Σεπτέμβριος Μετεωρολογικός Σταθμός KTL-1 Σχήμα : Ροδόγραμμα Οκτώβριος Μετεωρολογικός Σταθμός KTL-1 ENVECO A.E. 28

29 3.1.3 Υγρασία Η μέση σχετική υγρασία στην περιοχή μελέτης είναι 72,49% και σύμφωνα με τις έως τώρα μετρήσεις οι μέγιστες τιμές παρατηρούνται τους ανοιξιάτικους μήνες. Αντιθέτως, τα δεδομένα από το Μετεωρολογικό Σταθμό Πύργου της ΕΜΥ παρουσιάζουν μικρότερες τιμές σχετικής υγρασίας, με τη μέση τιμή να μην ξεπερνά το 70% (68,81%) και τη μέγιστη τιμή να σημειώνεται κατά το μήνα Δεκέμβριο και την ελάχιστη τιμή το μήνα Ιούλιο. Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζονται η μέση, η ελάχιστη και η μέγιστη σχετική και απόλυτη υγρασία ανά μήνα μετρήσεων, όπως αυτές έχουν καταγραφεί ανά ημέρα στον Μετεωρολογικό Σταθμό KTL-1. [Kalimeris A, Kolios S, Halvatzaras D, Posa D, DeIaco S, Palma M, Skordilis C, and Myrsilidis M (2016): The Ionian-Puglia network of Meteorological-Environmental stations. Part I: Geophysical environment and Technical description. Odysseus 7, 1-45.] Πίνακας : Μέση, Ελάχιστη και Μέγιστη τιμή υγρασίας ανά μήνα, ΜΗΝΑΣ Μέση Μέση Ελάχιστη Ελάχιστη Μέγιστη Μέγιστη Σχετική Απόλυτη Σχετική Απόλυτη Σχετική Απόλυτη Υγρασία Υγρασία Υγρασία Υγρασία Υγρασία Υγρασία (%) ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ ,49 15,59 33,55 6,23 96,86 23,01 ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ ,82 12,96 29,61 5,64 93,17 20,00 ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ ,34 11,31 38,66 5,63 92,95 16,22 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ ,98 9,47 42,81 4,03 92,18 14,74 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ ,51 7,46 22,21 1,89 92,76 12,12 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ ,13 7,02 23,86 2,07 100,29 12,23 ΜΑΡΤΙΟΣ ,95 8,70 32,66 3,35 100,32 12,59 ΑΠΡΙΛΙΟΣ ,33 9,69 24,33 3,81 100,29 14,21 ΜΑΙΟΣ ,90 12,96 24,88 5,52 100,29 17,21 ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΜΕΤΡΗΣΕΩΝ 9 μηνών 72,49 10,57 22,21 1,89 100,32 23, Θερμοκρασία Η μέση θερμοκρασία στην περιοχή μελέτης ανέρχεται στους 16,3 ο C περίπου και το θερμοκρασιακό εύρος είναι 12,79 ο C. Ως θερμότερος μήνας καταγράφηκε ο Σεπτέμβριος και ως ψυχρότερος ο Φεβρουάριος. Από τα μετεωρολογικά δεδομένα του Μ.Σ. Πύργου της ΕΜΥ προκύπτει ότι η μέση ετήσια θερμοκρασία ανέρχεται στους 17,62 ο C περίπου και το θερμοκρασιακό εύρος είναι 17,0 ο C. Θερμότεροι μήνες είναι ο Ιούλιος και ο Αύγουστος και ψυχρότερος ο Ιανουάριος. Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζονται η μέση, η ελάχιστη και η μέγιστη θερμοκρασία ανά μήνα μετρήσεων, όπως αυτές έχουν καταγραφεί ανά ημέρα στον Μετεωρολογικό Σταθμό KTL-1. [Kalimeris A, Kolios S, Halvatzaras D, Posa D, DeIaco S, Palma M, Skordilis C, and Myrsilidis M (2016): The Ionian-Puglia network of Meteorological-Environmental stations. Part I: Geophysical environment and Technical description. Odysseus 7, 1-45.] ENVECO A.E. 29

30 Πίνακας : Μέση, Ελάχιστη και Μέγιστη θερμοκρασία ανά μήνα, ΜΗΝΑΣ Μέση Ελάχιστη Μέγιστη Θερμοκρασία Θερμοκρασία Θερμοκρασία ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ ,80 14,92 29,34 ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ ,04 12,59 25,97 ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ ,76 10,16 23,03 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ ,42 6,29 21,70 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ ,81 2,36 20,39 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ ,01 1,55 18,47 ΜΑΡΤΙΟΣ ,20 7,02 19,72 ΑΠΡΙΛΙΟΣ ,23 7,45 21,01 ΜΑΙΟΣ ,73 10,99 26,04 ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΜΕΤΡΗΣΕΩΝ 9 μηνών 16,3 1,55 29,34 ENVECO A.E. 30

31 3.2 ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΕΔΑΦΟΥΣ ΚΑΙ ΠΥΘΜΕΝΑ, ΒΑΘΥΜΕΤΡΙΑ ΠΥΘΜΕΝΑ ΚΑΙ ΤΟΠΙΟΛΟΓΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Μορφολογία - Τοπίο Η γεωμορφολογία της περιοχής μελέτης χαρακτηρίζεται από το ορεινό ανάγλυφο στη Χερσόνησο Κατάκολο, το πλούσιο φυσικό περιβάλλον με τους πυκνούς θαμνώνες μακκίας βλάστησης, την παράκτια ζώνη και τις πεδινές εκτάσεις στην περιοχή Κατάκολου - Πύργου. Στην περιοχή της χερσονήσου ως κύρια χαρακτηριστικά καταγράφονται ο οικισμός του Κατάκολου και το λιμάνι. Κυρίαρχα στοιχεία του τοπίου στο λιμάνι είναι η κτιριακή υποδομή του λιμανιού και η διαδοχή, που δημιουργείται μέσω της ανάπτυξης του οικισμού. Η προοδευτική αυτή διαδοχή δημιουργεί στον επισκέπτη μια ευχάριστη οπτική εντύπωση, η οποία ενισχύεται από την απλότητα των μορφών στο εσωτερικό του λιμένα. Το Κατάκολο αποτελεί ένα μικρό οικισμό με παράλληλη στο λιμάνι ανάπτυξη. Η εμπορική ζώνη, αλλά και οι κύριες υποδομές του αστικού ιστού είναι προσανατολισμένες προς το θαλάσσιο μέτωπο, δημιουργώντας μια γραμμική ανάπτυξη κατά μήκος της ακτογραμμής. Στα πλαίσια της μελέτης "Αξιολόγηγη και Αναθεώρηση του ισχύοντος Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας" παρουσιάστηκε μια ενδεικτική οριοθέτηση και περιγραφή ζωνών τοπίου ανά Περιφερειακή Ενότητα. Στην Περιφερειακή Ενότητα Ηλείας διακρίθηκαν οι παρακάτω ζώνες τοπίου με τις ενότητες τοπίου που περιλαμβάνει η κάθε ζώνη: 1. Ζώνη τοπίου αρχαιοτήτων Ολυμπίας, ναού Επικούρειου Απόλλωνα και ποταμών Αλφειού, Πηνείου και Νέδα Ε.1 Ενότητα τοπίου αρχαιοτήτων Ολυμπίας και ποταμού Αλφειού Ε.2 Ενότητα τοπίου αρχαιοτήτων Ήλιδας και ποταμού και λίμνης Πηνειού Ε.3 Ενότητα τοπίου ναού Επικούρρειου Απόλλωνα και ποταμού Νέδα 2. Παράκτια ζώνη τοπίου Ε.1 Ενότητα τοπίου Κυπαρισσιακού κόλπου Κυπαρισσιακός Κόλπος Κατάκολο Το παραλιακό δάσος Ζαχάρως, Λίμνη Καϊάφα και Θίνες Ζαχάρω Ε.2 Ενότητα τοπίου Χελωνίτη κόλπου Παραλίες ENVECO A.E. 31

32 Παραλία Κουρούτας Παραλία Αγ. Ανδρέα Παραλία Λεβεντοχωρίου Παραλία Σκαφιδιάς Ε.3 Ενότητα τοπίου Κυλλήνιου κόλπου 3. Ζώνη τοπίου ορεινής Ηλείας Λάμπειας, ορεινής Αχαϊας - Ερύμανθος - Όρος Λάμπεια 4. Υποβαθμισμένη Ζώνη τοπίου: Πυρόπληκτη περιοχή Π.Ε. Ηλείας Η περιοχή μελέτης Κατάκολου εντάσσεται στην Παράκτια Ζώνη Τοπίου για τις ενότητες της οποίας αναφέρονται τα εξής: Ενότητα Τοπίου Κυπαρισσιακού Κόλπου Κυπαρισσιακός Κόλπος Ο Κυπαρισσιακός είναι μεγάλος ανοικτός κόλπος της Δυτικής Πελοποννήσου. Ορίζεται από το ακρωτήριο του Κατάκολου στα βόρεια και το ακρωτήριο του Κούνελου στα νότια. Το υπόστρωμα είναι αμμώδες και το θαλάσσιο στρώμα καλύπτεται από λεπτόκκοκη άμμο με διάσπαρτους ασβεστολιθικούς βράχους. Κατά μήκος των ακτογραμμών υπάρχουν μεγάλες παραλίες με λεπτόκοκκη άμμο, που χαρακτηρίζονται από εκτεταμένα αμμοθινικά συστήματα. Ο κόλπος είναι γενικά ρηχός. Στα ρηχά μέρη παρατηρούνται τμήματα με Cymodocea nodosa, που ακολουθούνται από λιβάδια της Posidonia oceanica, με πολύ καλή ανάπτυξη. Τα σημαντικότερα ποτάμια που εκβάλλουν στον Κυπαρισσιακό κόλπο είναι ο Αλφειός και η Νέδα. Ο Κυπαρισσιακός κόλπος έχει σημαντικό οικολογικό ενδιαφέρον καθώς οι ακτές του αποτελούν έναν από τους τόπους αναπαραγωγής της σπάνιας θαλάσσιας χελώνας Καρέτα-Καρέτα Οι ακτές του φιλοξενούν το δεύτερο μεγαλύτερο πληθυσμό του είδους στη Μεσόγειο. Το μεγαλύτερο ποσοστό των χελωνών, που φωλιάζουν στον Κυπαρισσιακό, φωλιάζουν στο νότιο τμήμα του κόλπου μεταξύ της Κυπαρισσίας και των εκβολών της Νέδας. Η παράκτια και η θαλάσσια ζώνη του Νότιου Κυπαρισσιακού Κόλπου εντάσσονται στις περιοχές του δικτύου Natura 2000 Θίνες Κυπαρισσίας, παραλιακό δάσος Ζαχάρως, Λ. Καϊάφα Στροφυλλιά, Κακόβατος και Θαλάσσια Περιοχή Κόλπου Κυπαρισσίας αντίστοιχα. Λόγω του αμμώδους εδάφους των ακτών δεν υπάρχουν πολλοί οικισμοί χτισμένοι στις ακτές του. Ο μόνος μεγάλος οικισμός που είναι χτισμένος στις ακτές του κόλπου είναι η Κυπαρισσία στην οποία οφείλει και το όνομά του. Οι μεγαλύτεροι οικισμοί που είναι χτισμένοι σε μικρή απόσταση από τους ακτές του είναι ο Πύργος (απέχει 3 χιλιόμετρα από τις ακτές) και η Ζαχάρω (απέχει 2 χιλιόμετρα). ENVECO A.E. 32

33 Κατάκολο Το Κατάκολο είναι λιμάνι, επίνειο του Πύργου και τοπικό τουριστικό κέντρο. Μεταξύ του ακρωτηρίου και της νησίδας Τηγάνι (στη μεταξύ τους θαλάσσια ζώνη) βρίσκονται κατακρημνισμένα ερείπια αρχαίας πόλης (Φεία). Στη θέση της ακρόπολης της Φείας σώζεται το θαυμάσια διατηρημένο βυζαντινό κάστρο, γνωστό ως Ποντικόκαστρο (Μπωβουάρ). Η παραλία πίσω από το λιμάνι του Κατάκολου σχετικά πρόσφατα αναβαθμίστηκε με σειρά παρεμβάσεων που έγιναν από το Λιμενικό Ταμείο. Ενότητα Τοπίου Χελωνίτη Κόλπου Ο Χελωνίτης ή Χελωνάτας κόλπος είναι ο ρηχός κόλπος μεταξύ των ακρωτηρίων Χελωνίτης στη χερσόνησο της Κυλλήνης και Ιχθύς στη Χερσόνησο του Κατάκολου. Μαζί με τον ακριβώς απέναντι κόλπο του Λαγανά Ζακύνθου, αποτελεί σημαντικό τόπο ωοτοκίας της θαλάσσιας χελώνας Caretta Caretta. Ο κόλπος με τις αμμώδεις ακτές και τις θίνες ήταν γνωστός από την αρχαιότητα ως ενδιαίτημα της θαλάσσιας χελώνας, για αυτό και πήρε από αυτήν το όνομά του. Παραλία Αγ. Ανδρέα: Η παραλία του Αγ. Ανδρέα βρίσκεται δυτικά του Πύργου. Πρόκειται για μια πεντακάθαρη μικρή παραλία με άμμο, βραχάκια και δέντρα με άφθονη σκιά, που συγκεντρώνει ολοένα και περισσότερους επισκέπτες. Το ηλιοβασίλεμα εδώ μαγεύει, ενώ η παραλία ενδείκνυται και για καταδύσεις. Από την παραλία αυτή είναι εύκολα προσεγγίσιμα τα νησάκια Κόρακας και Τηγάνι Χαρακτηριστικά εδάφους Τα κύρια χαρακτηριστικά του εδάφους της περιοχής μελέτης παρουσιάζονται στο μορφολογικό Χάρτη 3 κλίμακας1:10.000, που επισυνάπτεται. Η περιοχή υλοποίησης του γεωτρητικού προγράμματος έρευνας έχει υψόμετρο, που κυμαίνεται μεταξύ 3-11 m και κλίσεις εδάφους, που κυμαίνονται μεταξύ 2-5 μοίρες, δηλaδή μεταξύ 3,4-8,7 %. ENVECO A.E. 33

34 Σχήμα : Μορφολογία περιοχής μελέτης Σύμφωνα με τον εδαφολογικό χάρτη της περιοχής (Πηγή: Χάρτης Γαιών: ΠΥΡΓΟΣ) στην περιοχή μελέτης καταγράφονται οι εξής χαρτογραφικές μονάδες: ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΜΟΝΑΔΑ Τ7Τ G9QQ A G9EE και A G9EE A G4EN ΕΡΜΗΝΕΙΑ Μητρικό υλικό: Τριτογενείς αποθέσεις Φυσιογραφία: Κάτω μέρος κλιτυών και αποστρογγυλωμένες κορυφές Βάθος εδάφους: Βαθύ Διάβρωση (Χαραδρωτική): Καμία και μέτρια Κλίσεις επιφάνειας: Ελαφρές Οικολογική περιοχή: Ζώνη αειφύλλων πλατυφύλλων Βαθμός Ανθρωπογενούς επίδρασης στη Βλάστηση: Καλλιεργημένη έκταση Εκθέσεις: Ποικίλες Μητρικό υλικό: Αλλούβια Φυσιογραφία: Ανοικτή κοιλάδα Βάθος εδάφους: Βαθύ Διάβρωση (Χαραδρωτική): Καμία Κλίσεις επιφάνειας: Ελαφρές Οικολογική περιοχή: Ζώνη αειφύλλων πλατυφύλλων Βαθμός Ανθρωπογενούς επίδρασης στη Βλάστηση: Καλλιεργημένη έκταση Εκθέσεις: Επίπεδα Μητρικό υλικό: Αλλούβια Φυσιογραφία: Κάτω μέρος κλιτυών Βάθος εδάφους: Βράχος και αβαθές Διάβρωση (Χαραδρωτική): Καμία Κλίσεις επιφάνειας: Ελαφρές Οικολογική περιοχή: Ζώνη αειφύλλων πλατυφύλλων Βαθμός Ανθρωπογενούς επίδρασης στη Βλάστηση: Γυμνή από βλάστηση έκταση Εκθέσεις: Επίπεδα και νότιες ENVECO A.E. 34

35 Χάρτης : Εδαφολογικός Χάρτης. Με μπλε χρώμα απεικονίζεται η περιοχή γεωτρητικού προγράμματος ENVECO A.E. 35

36 3.2.3 Βαθυμετρία και χαρακτηριστικά πυθμένα Στα πλαίσια διαπίστωσης της εξάπλωσης της Ποσειδωνίας στην άμεση περιοχή μελέτης (1km εκατέρωθεν του πλησιέστερου σημείου της παράκτιας ζώνης στην περιοχή του γεωτρητικού προγράμματος) έγιναν σύρσεις υποβρύχιας κάμερας, σε συνολικό μήκος μεγαλύτερου των 11,6 km. Η ειδικά σχεδιασμένη υποβρύχια κάμερα σύρθηκε πίσω από αλιευτικό σκάφος, το οποίο εκτελούσε διαδρομές στην υπό μελέτη περιοχή σε βάθη από 8 m έως και μεγαλύτερα των 25 m. Η εικόνα μεταφερόταν «ζωντανά» σε οθόνη επί του σκάφους. Με τον τρόπο αυτό ο ερευνητής διέκρινε την δομή του θαλάσσιου πυθμένα κατά μήκος της πορείας του σκάφους. Σε GPS καταγράφονταν η ένδειξη του βυθομέτρου του σκάφους. Συνολικά, καταγράφηκαν δεδομένα για 392 σημεία κατά μήκος των πορειών, που εκτέλεσε το σκάφος. Σε αυτά προστέθηκαν 24 σημεία, τα οποία καταγράφηκαν κατά τη διερεύνηση της παράκτιας ζώνης, από τον βαθύτερα κινούμενο ερευνητή (βλ. παρ ). Βάσει των σημειακών μετρήσεων βαθών και της ακτογραμμής σχεδιάστηκε ένα ψηφιακό ανάγλυφο της περιοχής μελέτης. Το γεωγραφικό στίγμα των σημείων δομής πυθμένα μετατοπίστηκαν προς τα πίσω, επί της πορείας του σκάφους (καθώς το σκάφος με τη συσκευή GPS προηγείτο της κάμερας) και τοποθετήθηκαν επί χάρτου με τη χρήση λογισμικού Γεωγραφικών Πληροφοριακών Συστημάτων (GIS). Το αποτέλεσμα της διαδικασίας αυτής απεικονίζονται στο Σχήμα , που ακολουθεί. Σχήμα : Ψηφιακό ανάγλυφο εδάφους και ισοβαθείς καμπύλες με βάση τις μετρήσεις βαθών στην περιοχή που διερευνήθηκε ENVECO A.E. 36

37 3.3 ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Γεωλογικά χαρακτηριστικά εδάφους Η ευρύτερη περιοχή του Κατάκολου ανήκει στην Ιόνιο Ζώνη. Η γεωτεκτονική αυτή Ζώνη περιλαμβάνει εβαπορίτες με διαπειρικές μορφές τριαδικής ή προτριαδικής ηλικίας, ανθρακικά ιζήματα Άνω Τριαδικού μέχρι Ηωκαινικά, νηριτικού-πελαγικού χαρακτήρα και φλύσχη Ηώκαινου - Ολιγόκαινου. Η περιοχή του Κατάκολου δομείται από ιζήματα του Νεογενούς και του Τεταρτογενούς, 'Ανω Πλειοκαινικής και Πλειστοκαινικής ηλικίας. Συγκεκριμένα απαντώνται ιζήματα της Βαθμίδας του Βούναργου και της Βαθμίδας του Κατάκολου. Η Βαθμίδα του Βούναργου περιλαμβάνει μια ακολουθία από λεπτές άμμους, αμμούχες, ιλυώδεις, αργιλούχες αποθέσεις και σπανιώτερα αργιλικές κροκάλες και λατύπες. Ο κύριος τύπος της ιζηματογενούς ακολουθίας είναι καστανοκίτρινοι, λεπτο - έως μεσόκοκκοι ανθρακικές άμμοι, συχνά με συσσωματώματα ανθρακικών ψαμμιτών. Μικρότερης σημασίας είναι τα αργιλούχα ιζήματα αβαθών υδάτων με τεφρό ή τεφροκύανο χρώμα. Στη Βαθμίδα του Κατάκολου, ο παράκτιος ασβεστόλιθος του Κατάκολου, αναπτύσσεται σαν ασβεστόλιθος με πλούσια πανίδα θαλάσσιων οστράκων και εν μέρει σαν ασβεστικός ψαμμίτης στα κατώτερα τμήματα του οποίου υπάρχουν στρώματα βασικών κροκαλοπαγών. Αυτοί οι χαρακτήρες δείχνουν ένα πολυγενή σχηματισμό από ιζήματα αβαθών υδάτων και από συγκολλημένες παράκτιες άμμους. Ο παράκτιος ασβεστόλιθος κάθεται ασύμφωνα στην κορυφή του Πλειόκαινου και η κορυφή τους καλύπτεται από ένα στρώμα ερυθρογής. ENVECO A.E. 37

38 Χάρτης : Γεωλογικός Χάρτης (Πηγή: ΙΓΜΕ, Φύλλο Πύργος). Με κόκκινο χρώμα απεικονίζεται η περιοχή γεωτρητικού προγράμματος ENVECO A.E. 38

39 Το υπόβαθρο στη χερσόνησο του Κατάκολου είναι γνωστό από τις γεωτρήσεις, που έχουνε γίνει στην περιοχή παλαιότερα από τη ΔΕΠ Α.Ε., οι οποίες συναντήσανε σε διάφορα βάθη εβαπορίτες του Τριαδικού (αλάτι, ανυδρίτη, γύψο). Συγκεκριμένα οι αξιολογήσεις των γεωλογικών, γεωφυσικών και γεωτρητικών εργασιών της ΔΕΠ δείχνουν ότι η περιοχή περιλαμβάνει: Πλειοτεταρτογενή Κλαστικά, τα οποία αποτελούν κάλυμμα στους υποκείμενους αλπικούς σχηματισμούς και διαθέτουν ταμιευτήρες μόνον βιογενών αερίων (CH4) και δεν έχουν δώσει μητρικά πετρώματα (ελάχιστα όρια του "παράθυρου" πετρελαιογένεσης). Οι σχηματισμοί αυτοί καλύπτουν την περιοχή Κατάκολου. Τριαδικούς Εβαπορίτες ή ασβεστόλιθους Ανωτ. Κρητιδικού -Ηωκαίνου: Τα τμήματα των Τριαδικών εβαποριτών, που έχουν ερευνηθεί, δεν παρουσίασαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Αυτός είναι και ένας από τους λόγους, που δεν παρατηρήθηκαν σημαντικές συγκεντρώσεις φυσικών υδρογονανθράκων στην επαφή Νεογενών/Τριαδικών. Ο άλλος λόγος είναι ότι, οι διαπειρικές κινήσεις είναι πρόσφατα γεωλογικά επεισόδια. 'Οσον αφορά τους ασβεστόλιθους (κοίτασμα Δυτικού Κατάκολου) αποτελούν πετρώματα ταμιευτήρες, εφόσον παρουσιάζουν δευτερογενές πορώδες. Στην περιοχή Κατάκολου δεν υπάρχουν εμφανίσεις υποβάθρου, ενώ έχει εμφανισθεί στις γεωτρήσεις ξηράς και θάλασσας. Από την Τεχνική Γεωλογική 'Εκθεση, που αφορά στη Γεώτρηση ΚΑ 105 (Αποστολίδης 1987), η οποία διανοίχθηκε στην περιοχή του Κατάκολου (βλέπε Σχέδιο που ακολουθεί), προκύπτει ότι μέχρι τα m διατρήθηκαν Πλειο - Πλειστοκαινικά ιζήματα, αποτελούμενα κυρίως απο αργίλους, που κατά θέσεις μεταπίπτουν σε ιλιολίθους με τοπικές ενστρώσεις άμμων, ψαμμιτών, μικροκροκαλοπαγών και κατά θέσεις λιγνιτικές παρεμβολές. ENVECO A.E. 39

40 Σχήμα : Θέση Γεώτρησης ΚΑ-105 Αναλυτικότερα: Βάθος (m) Σχηματισμοί ΑΡΓΙΛΟΣ γκρίζα, μαλακή,πλαστική, κολλώδης, αμμούχος με θραύσματα απολιθωμάτων. Στα πρώτα μέτρα ΙΛΙΟΛΙΘΟΣ γκρίζος-σκούρος γκρίζος, χαλαρός, μικρομαρμαρυγιακός ΑΡΓΙΛΟΣ γκρίζα, μαλακή κατά θέσεις ελαφρά ασβεστιτική και άμορφος με θραύσματα απολιθωμάτων. Ενστρώσεις: ΙΛΙΟΛΙΘΟΥ γκρίζου-γκριζοπράσινου, χαλαρού, μικρομαρμαρυγιακού, ΑΜΜΟΥ λεπτόκοκκης, υπογωνιώδους, με ασβεστιτική συγκολλητική ύλη. Κατά θέσεις ενστρώσεις ΧΑΛΙΚΩΝ χονδρόκοκκων, γωνιωδών υπογωνιωδών, χαλαζιακών, δολομιτικών και ασβεστολιθικών πολύχρωμων ΑΡΓΙΛΟΣ ω/α με ενστρώσεις ω/α ΛΙΓΝΙΤΗΣ μαύρος-σκούρος καφέ, σκληρός, βιτρινώδης. Στα m ορίζοντας ΜΙΚΡΟΚΡΟΚΑΛΟΠΑΓΟΥΣ, κυρίως χαλαζιακών χαλίκων υπογωνιωδών με ασβεστιτική συγκολλητική ύλη Τριαδικοί ΕΒΑΠΟΡΙΤΕΣ, ΓΥΨΟΣ άσπρη, παστώδης, Αλάτι όπως συνεπάγεται από την αύξηση χλωρίδων στη λάσπη και την απόκριση των διαγραφιών στο διάστημα αυτό. Κατά την μικροπαλαιοντολογική - στρωματογραφική μελέτη των σχηματισμών της γεώτρησης ΚΑ-105 εξετάσθηκαν 49 συνολικά δείγματα CUTTINGS. Συμπερασματικά μπορεί να ειπωθεί ότι, το σύνολο της στρωματογραφικής σειράς, που διατρήθηκε αποτελείται από τις παρακάτω ενότητες: ENVECO A.E. 40

41 1η Ενότητα m Περιβάλλον : Τα ιζήματα αυτής της ενότητας εναποτέθηκαν σε ρηχή ανοικτή θάλασσα. Λιθολογία : Αργιλος με ενστρώσεις ιλιολίθου και άμμου. Ηλικία : Κάτω Πλειστόκαινο. Μικροπαλαιοντολογία : Μικροπανίδα αποτελούμενη από: Considulina laevigata, Cibicides ungerianus, Cibicides lobatulus, Pullenia bulloides και Uvigerina peregrina (High diversity benthic fauna) Και πλαγκτονικοί οργανισμοί που περιλαμβάνουν: Orbulina universa, Globigerinoides rubea,xai Globigerina cf.falconensis 2η Ενότητα m Α'Υποενότητα m Περιβάλλον : Περιορισμένης λιμνοθάλασσας Λιθολογία : Άργιλος με ενστρώσεις ιλιολίθου, άμμου, ψαμμίτης, μικροκροκαλοπαγούς κατά θέσεις λιγνίτη Ηλικία : Πλειόκαινο Μικροπαλαιοντολογία: Μικροπανίδα αποτελούμενη κυρίως από : Ammonia beccaris Protelphidium granosum Elphidium crispum και Florilus boueanus Β' Υποενότητα m Περιβάλλον : Περιορισμένη λιμνοθάλασσα μεταβαίνουσα σε θάλασσα Μικροπαλαιοντολογία :'Ομοια με την παραπάνω άλλά με περισσότερα πλαγκτονικά τρηματοφόρα και σφαιρικά ραδιολάρια ενδεικτικά επιδράσεων ανοικτής θαλάσσης ENVECO A.E. 41

42 Γ'Υποενότητα m Περιβάλλον : Περιορισμένη λιμνοθάλασσα Μικροπαλαιοντολογία: Ammonia beccari και γαστερόποδα ενδεικτικά συνθηκών περιορισμένης* λιμνοθάλασσας, με επιδράσεις γλυκού νερού όπως δείχνει η παρουσία σπανίων χαροωύτων oogonia. 3n Ενότητα m (Measured depth) Λιθολογία Ηλικία : Γύψος / ανυδρίτης και αλάτι : Τριαδικό Γεωλογικά χαρακτηριστικά πυθμένα Τα γεωλογικά χαρακτηριστικά στη θαλάσσια περιοχή του Κατάκολου, που παρουσιάζονται στη συνέχεια, μελετήθηκαν κατά την περίοδο ( ) υλοποίησης των γεωτρήσεων από τη ΔΕΠ στο Δυτικό Κατάκολο. Σημαντικές πληροφορίες περιλαμβάνονται στην Τεχνική Γεωλογική 'Εκθεση της Γεώτρησης Δυτικό Κατάκολο - 1 (Ρηγάκης 1983). Η γεώτρηση βρίσκεται (βλέπε σχήμα ) στη θαλάσσια περιοχή του Κατάκολου (Ιόνιος Ζώνη) και συγκεκριμένα επί της βορειοανατολικής πλευράς της δομής του Κατάκολου. Η δομή αυτή αντιστοιχεί σε ένα παλαιοανάγλυφο (Μεσοζωϊκό) καλυμένο από μιά παχιά, επικλυσιγενή, μετατεκτονική (Νεογενή), κλαστική ακολουθία. Η Νεογενής αυτή σειρά αποτελεί τη δυτικότερη πλευρά του μεγάλου αντίκλινου του Κατάκολου. Η γεώτρηση τοποθετήθηκε Βορειοανατολικά της δομής και σχεδιάστηκε να τρυπήσει m κατακόρυφα και μετά να συνεχίσει με απόκλιση Νότος 45 Δύση για το στόχο, που ήτανε m βάθος (κατακόρυφο) και m οριζόντια μετατόπιση. ENVECO A.E. 42

43 Σχήμα : Θέση Γεώτρησης Δυτικό Κατάκολο -1 Οι ηλικίες των σχηματισμών που διατρήθηκαν είναι: α. Μέχρι τα 900 m: Πλειστόκαινο β. Από τα 900 μέχρι τα m: Ανώτερο Πλειόκαινο γ. Από τα μέχρι τα m: Μέσο-Ανωτ.Πλειόκαινο δ. Από τα μέχρι τα m: Ηώκαινο-Παλαιόκαινο ε. Από τα μέχρι τα m : Μαιστρίχτιο-Άνω Κρητιδικό Τα ασβεστολιθικά ιζήματα του Ηώκαινου-Παλαιόκαινου περιέχουν πλαγκτονικά τρηματοφόρα. Στο Μαιστρίχτιο-'Ανω Κρητιδικό απαντώνται βιοκλαστικοί-λατυποπαγείς ασβεστόλιθοι τεκτονισμένοι και μικριτικοί ασβεστόλιθοι. Το περιβάλλον απόθεσης των ιζημάτων είναι ανοικτής θάλασσας με βάθος όχι μεγαλύτερο από 100 μέτρα. Παρατηρείται τέλος ένα μεγάλο στρωματογραφικό κενό από το Ηώκαινο μέχρι το Μέσο Πλειόκαινο. Παλαιότεροι σχηματισμοί του Πλειόκαινου δεν διατρήθηκαν. ENVECO A.E. 43

44 Αναλυτικότερα: Βάθος (m) Σχηματισμοί ΑΡΓΙΛΛΟΣ γκρίζα, μαλακή, άστρωτη. Πλήθος θραυσμάτων Απολιθωμάτων (από ελασματοβράγχια, γαστερόποδα, κεφαλόποδα, κοράλλια, σπόγγους κ.α.) και Μικροαπολιθωμάτων. Στο μεγαλύτερο διάστημα πλήρης επικράτηση των απολιθωμάτων ΑΡΓΙΛΛΟΣ ανοικτού γκρίζου χρώματος, μαλακή, πλαστική, κολλώδης, άστρωτη, ελαφρά ασβεστιτική και κατά θέσεις ασβεστιτική, μεταβαίνουσα στα βαθύτερα σημεία σε ΑΡΓΙΔΛΙΤΗ γκρίζο συμπαγή, ιλυολιθικό. Ίχνη χαλαζιακών Άμμων, διαυγών έως γαλακτώδους και μερικές φορές πορτοκαλί χρώματος, λεπτόκοκκων έως μεσόκοκκων, γωνιωδών έως αποστρογγυλεμένων. Ίχνη σε αραιά διαστήματα: Ασβεστόλιθου λευκού έως κρέμ, σκληρού. Πυρίτη ιζηματογενούς, Θραυσμάτων απολιθωμάτων και μικροαπολιθωμάτων Λιγνίτη μαύρου, σκληρού, Ιλυόλιθου γκρίζου, χαλαρού έως συνεκτικού, μεταβαίνοντος σε πολύ λεπτόκοκκο Ψαμμίτη, με ασβεστιτική συγκολλητική ύλη ΑΣΒΕΣΤΟΛΙΘΟΣ λευκός έως υπόλευκος με γκρίζα χροιά, σε μεγαλύτερα βάθη τοπικά καφέ έως πράσινου χρώματος, σκληρός, κρυπτο-κρυσταλλικός, σπανιώτερα μικροκρυσταλλικός. Ίχνη Κιμωλιώδους Ασβεστόλιθου λευκού,* μαλακού Τοπικά (στο διάστημα m) ίχνη Ανυδρίτη λευκού, μελακού έως σκληρού, κρυπτο-κρυσταλλικού. Από τα m ίχνη Πυριτόλιθων πολύ ανοικτού γκρίζου έως βιολέ και σκούρου χρώματος, πολύ σκληρών, κατά θέσεις ημιδιαφανών, με κογχώδη θραυσμό. Τα ίχνη Πυριτόλιθων είναι αυξημένα από τα m μέχρι το τελικό βάθος Υδρογεωλογία Η περιοχή μελέτης αποτελεί τμήμα της λεκάνης απορροής του Αλφειού, η οποία δομείται, τόσο από τους αλπικούς σχηματισμούς των γεωτεκτονικών ζωνών Τρίπολης, Πίνδου και της σειράς Φυλλιτών Χαλαζιτών στα ορεινά και ανατολικά, όσο και από τις σύγχρονες τεταρτογενείς και νεογενείς αποθέσεις, που έχουν πληρώσει τα τεκτονικά βυθίσματα στα δυτικά της λεκάνης (ευρύτερη περιοχή μελέτης). Όλοι οι ανωτέρω σχηματισμοί και ιδιαίτερα οι αλπικοί, έχουν υποστεί την επίδραση επανειλημμένων τεκτονικών γεγονότων, που είχαν ως αποτέλεσμα, τόσο την πτύχωση και διάρρηξη των σχηματισμών, όσο και τις ευρύτερες μετακινήσεις ζωνών με χαρακτηριστικό παράδειγμα εδώ την επώθηση της ζώνης της Πίνδου επί της ζώνης Τρίπολης. Η έντονη τεκτονική καταπόνηση των ανθρακικών σχηματισμών σε συνδυασμό με τις εναλλαγές διαπερατών και αδιαπέρατων ζωνών, λόγω των λεπιώσεων έχουν συμβάλλει στη διαμόρφωση των επιμέρους υδρογεωλογικών συστημάτων και λεκανών. ENVECO A.E. 44

45 Εντός της υδρολογικής λεκάνης του Αλφειού αναπτύσσονται δύο τύποι υπογείων υδατικών συστημάτων τα καρστικά συστήματα, που συνδέονται με τους ασβεστολιθικούς σχηματισμούς των ζωνών της Πίνδου και Τρίπολης και τα κοκκώδη συστήματα, που συνδέονται με τις αποθέσεις του τεταρτογενούς και νεογενούς. Στους ασβεστολίθους των ζωνών Τρίπολης και Πίνδου αναπτύσσονται εκτεταμένα καρστικά συστήματα η εκφόρτιση των οποίων γίνεται μέσω σημαντικών ή μικρότερων πηγών. Στους ασβεστολίθους της Τρίπολης συναντώνται πλέον ενιαία συστήματα με λίγες εκφορτίσεις, ενώ στους ασβεστολίθους της ζώνης της Πίνδου τα αναπτυσσόμενα λέπη και οι εναλλαγές ασβεστολίθων κερατολίθων συμβάλλουν στη διαμόρφωση τις περισσότερες των περιπτώσεων, επιμέρους υδρογεωλογικών λεκανών, που εκφορτίζονται μέσω πολλών πηγών σε διάφορα υψόμετρα τροφοδοτώντας τη βασική ροή των ποταμών στη διάρκεια του έτους. Στις σύγχρονες και νεογενείς αποθέσεις των χαμηλών λόφων και των πεδινών εκτάσεων στη δυτική ζώνη προς τη θάλασσα αναπτύσσονται σημαντικά υπόγεια υδροφόρα συστήματα. Στα συστήματα αυτά εξαιτίας των εναλλαγών αδρομερών με πλέον λεπτομερή υλικά αναπτύσσονται σε βάθος υπό πίεση ή μερικώς υπό πίεση υπόγειες υδροφορίες. Στην πεδινή ζώνη αναπτύσσεται επίσης φρεάτιος υδροφόρος ορίζοντας. Δεν μπορεί να γίνει σαφής διαχωρισμός των επιμέρους υδροφοριών (φρεάτιος, υπό πίεση) και υπάρχει αλληλοεξάρτηση μεταξύ των, ώστε να αντιμετωπίζεται ως ενιαίο σύστημα. Η φύση των αναπτυσσόμενων υδροφοριών στους εναλλασσόμενους κοκκώδεις σχηματισμούς (υπό πίεση ή μερικώς υπό πίεση) καθιστά πολλές φορές αρκετά δύσκολη τη φυσική επαναπλήρωση των υπογείων αποθεμάτων σε περίπτωση υπερεκμετάλλευσής των. Η πλούσια υπόγεια υδροφορία των κοκκωδών αποθέσεων παρουσιάζει υψηλές συγκεντρώσεις κυρίως Fe, Mn και άλλων ιχνοστοιχείων φυσικής προέλευσης, λόγω της συμμετοχής των ιόντων αυτών στις αποθέσεις προερχόμενα από τις λεκάνες διάβρωσης των ιζημάτων της ζώνης της Πίνδου (συνιζηματογένεση οξειδίων του Fe και Mn). Στα κοκκώδη συστήματα στον φρεάτιο ορίζοντα συναντώνται επίσης υψηλές συγκεντρώσεις νιτρικών (ΝΟ3), λόγω της λίπανσης των εντατικών γεωργικών εκμεταλλεύσεων. Σε όλη την παράκτια ζώνη σχηματίζονται πεδινές εκτάσεις, που είναι αποτέλεσμα προσχώσεων από τις αποθέσεις του Αλφειού. Οι εκβολές του ποταμού πριν χρόνια βρίσκονταν στη γέφυρα της Εθνικής οδού Πύργου Κυπαρισσίας, 4km περίπου ανάντη της εκβολής του σήμερα. Οι πεδινές εκτάσεις της παράκτιας ζώνης προήλθαν από την αποξήρανση των λιμνών Αγουλινίτσας (μεταξύ του οικισμού Επιταλίου και της θάλασσας) και Μουριάς (μεταξύ της πόλης του Πύργου και της θάλασσας) το 1969 και το 1960 αντίστοιχα, λόγω των αυξημένων αναγκών σε καλλιεργήσιμη γη, αλλά και λόγω της εξάπλωσης της ελονοσίας. Πριν το 1960 η παράκτια ζώνη της ΛΑΠ Αλφειού ήταν ένα εκτεταμένο υγροτοπικό σύστημα με τη λίμνη Μουριά στο βόρειο άκρο, τις εκβολές του Αλφειού, τη λίμνη Αγουλινίτσα και τη λιμνοθάλασσα Καϊάφα στο νότιο άκρο Τεκτονική Η μικρή χερσόνησος Κατάκολου (αντίκλινο Κατάκολου) προήλθε από την άνοδο του ανατολικού τεμαχίου, λόγω ανάδρασης της ζώνης των αλπικών αντίστροφων ρηγμάτων στη περιοχή, πιθανώς πριν το Ανώτ. Μειόκαινο. Ακολούθως, η επίκλυση της θάλασσας του Ανωτ. Μειόκαινου πρόσχωσε με κλαστικά ιζήματα το έντονα διαβρωμένο ανάγλυφο του προνεογενούς. Στη συνέχεια η μεταγενέστερη ENVECO A.E. 45

46 τεκτονική και η απόθεση ιζημάτων του Ανώτ. Πλειόκαινου, κυρίως στο δυτικό τεμάχιο, επιτάχυνε την ανάπτυξη διαπειρικών κινήσεων στους εβαπορίτες. Οι κινήσεις αυτές συνεχίστηκαν και στο τεταρτογενές, από την αναθόλωση και τη διάρρηξη των ολοκαινικών αποθέσεων. Αρκετές σεισμικές τομές της ΒΔ Πελοποννήσου δείχνουν μία προς τα δυτικά διείσδυση των εβαποριτών στους παλαιότερους σχηματισμούς, πιθανώς του Ανωτ. Μειόκαινου - Κατ. Πλειόκαινου, καθώς και έξοδό τους, μέχρι τους νεώτερους ορίζοντες του Ανωτ. Πλειόκαινου. Τα συμπεράσματα συνάγονται κυρίως από σεισμικές έρευνες και από γεωτρήσεις, που έχουν υλοποιηθεί στην περιοχή. Είναι αποδεδειγμένη η ύπαρξη μιας μεγάλης αναθόλωσης με διεύθυνση ΒΑ- ΝΔ, που εκτείνεται από τον οικισμό Μυρτιά μέχρι νότια της χερσονήσου του Κατάκολου και οφείλεται στην άνοδο των εβαποριτών. Δυτικά της αναθόλωσης υπάρχει μία ζώνη ρηγμάτων με διεύθυνση Β-Ν. Η δομή του Δυτικού Κατάκολου βρίσκεται δυτικά αυτής της ζώνης ρηγμάτων και αποτελεί τη δυτικότερη πλευρά του μεγάλου αντίκλινου του Κατάκολου. Η δομή αντιστοιχεί σε ένα καρστικό παλαιοανάγλυφο Ασβεστόλιθου καλυμμένο από μία παχιά, επικλυσιγενή, μετατεκτονική (Νεογενή) ακολουθία, που αποτελεί τη Δυτικότερη πλευρά του αντίκλινου του Κατάκολου. Η ηλικία της σειράς είναι από πλειστόκαινο έως Μέσο - Πλειόκαινο. Οσον αφορά την Ανθρακική σειρά, απαντώνται Ασβεστόλιθοι Ηωκαίνου, Ασβεστόλιθοι Σενωνίου και Ασβεστόλιθοι του Άνω Κρητιδικού (σχηματισμός "Βίγλας"). Τα Νεογενή ιζήματα ακολουθούν τη μορφολογία του προ-νεογενούς και σχηματίζουν στο ανατολικό και δυτικό τμήμα, μονοκλινή συστήματα στρωμάτων με μικρές κλίσεις ΔΒΔ και ΑΝΑ αντίστοιχα. Πρέπει να σημειωθεί και η ύπαρξη ρηγμάτων βαρύτητας από το Ανώτ. Μειόκαινο, με αποτέλεσμα την απόθεση περίπου μέτρων περισσοτέρων στα δυτικά της Χερσονήσου από ότι στα ανατολικά. Η σημερινή μορφολογία της χερσονήσου του Κατάκολου είναι αποτέλεσμα της συνδυασμένης δράσης κανονικών ρηγμάτων πλειστοκαινικής και ολοκαινικής ηλικίας και επιφανειακής διάβρωσης. Η δράση αυτή είχε σαν αποτέλεσμα να βυθιστεί η περιοχή δυτικά των σημερινών ακτών, περισσότερο από 100 μέτρα και στην ιστορική περίοδο. ENVECO A.E. 46

47 Σχήμα Νεοτεκτονικός Χάρτης ευρύτερης περιοχής με τα σημαντικότερα ρήγματα και ρηξιγενείς ζώνες (Λέκκας 2000). ENVECO A.E. 47

48 Σχήμα Τεκτονικός Χάρτης και Γεωλογική τομή δομών Κατάκολου (Ν. Ρηγάκης - ΔΕΠ Α.Ε., 1984) ENVECO A.E. 48

49 3.3.5 Σεισμικότητα Σύμφωνα με το Χάρτη ζωνών σεισμικής επικινδυνότητας, η περιοχή μελέτης ανήκει στη ζώνη σεισμικής επικινδυνότητας IΙ (Ζώνη ΙΙ) (Σχήμα ). Η αναμενόμενη επιτάχυνση στη ζώνη επικινδυνότητας είναι 0,24 g. Σχήμα Χάρτης Σεισμικής Επικινδυνότητας Στον Πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζονται οι σεισμοί, που εκδηλώθηκαν από το 1965 έως και σήμερα, με MW >5, στην ευρύτερη περιοχή μελέτης, όπως αυτοί καταγράφονται από το Γεωδυναμικό Ινστιτούτο Αθηνών. ENVECO A.E. 49

50 Πίνακας Σεισμοί με MW >5 στην ευρύτερη περιοχή μελέτης από το 1965 έως και σήμερα (Γεωδυναμικό Ινστιτούτο Αθηνών, 2015) Χρόνος Γένεσης Επίκεντρο Γ. Πλάτος Γ. Μήκος Βάθος (km) Μέγεθος 2009/02/16 23:16: km Ν της Ζακύνθου /04/12 16:52: km ΝΝΑ της Ζακύνθου /04/11 17:29: km Ν της Ζακύνθου /04/11 00:02: km Ν της Ζακύνθου /04/04 22:05: km Ν της Ζακύνθου /10/18 15:25: km Ν της Ζακύνθου /12/02 04:58: km ΝΔ της Ανδραβίδας /06/11 07:50: km ΝΑ της Ζακύνθου /10/06 12:27: km ΝΝΔ του Πύργου /11/18 15:23: km ΝΝΔ του Πύργου /11/18 13:13: km ΝΝΔ της Ζακύνθου /03/26 11:58: km ΝΝΔ του Πύργου /08/20 18:32: km ΝΝΔ του Πύργου /05/29 18:40: km ΝΑ του Πύργου /09/07 10:20: km ΝΝΔ του Πύργου /09/08 22:04: km ΝΝΑ της Ζακύνθου ENVECO A.E. 50

51 3.4 ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Χερσαίο φυσικό περιβάλλον Προστατευόμενες περιοχές Η περιοχή έρευνας πεδίου της παρούσας μελέτης δεν εμπίπτει εντός προστατευόμενων περιοχών σε διεθνές και περιφερειακό επίπεδο, εντός προστατευόμενων περιοχών του νόμου 3937/2011, εντός σημαντικών περιοχών για τα πουλιά (ΣΠΠ) και εντός καταφυγίων άγριας ζωής. Η Περιοχή Έρευνας Πεδίου γειτνιάζει με την περιοχή του δικτύου Natura 2000 ΕΖΔ «Θαλάσσια περιοχή Κόλπου Κυπαρισσίας, Ακρ. Κατάκολο Κυπαρισσία» (GR233008). Θαλάσσια περιοχή κόλπου Κυπαρισσίας: Ακρ. Κατάκολο - Κυπαρισσία (ΕΖΔ) GR Η θαλάσσια αυτή περιοχή εκτείνεται από το ακρωτήριο Κατάκολο ως την πόλη της Κυπαρισσίας στο δυτικό τμήμα της Πελοποννήσου. Το υπόστρωμα είναι αμμώδες και το θαλάσσιο στρώμα καλύπτεται από λεπτόκκοκη άμμο με διάσπαρτους ασβεστολιθικούς βράχους. Κατά μήκος των ακτογραμμών υπάρχουν μεγάλες παραλίες με λεπτόκοκκη άμμο που χαρακτηρίζονται από εκτεταμένα αμμοθινικά συστήματα. Ο κόλπος είναι γενικά ρηχός. Το 2011 εκπονήθηκε Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη (ΕΠΜ) για τις περιοχές GR και GR233008, η οποία εγκρίθηκε από το Υπουργείο ΠΕΚΑ το 2012, το 2013 εκπονήθηκε άλλη μελέτη, μη εγκριθείσα, για τις περιοχές (GR233005, GR και GR ) και το 2014 εγκρίθηκε από το Υπουργείο συμπληρωματική ΕΠΜ για τις ως άνω περιοχές. Στα πλαίσια των προαναφερομένων μελετών υποβλήθηκε προς θεσμοθέτηση Σχέδιο Προεδρικού Διατάγματος (Π.Δ.), για την προστασία των περιοχών του Δικτύου Natura 2000: «Θίνες και παραλιακό δάσος Ζαχάρως, Λίμνη Καϊάφα, Στροφυλιά, Κακόβατος» (GR233005), «Θαλάσσια περιοχή Κόλπου Κυπαρισσίας, Ακρ. Κατάκολο Κυπαρισσία» (GR233008) και «Θίνες Κυπαρισσίας [Νεοχώρι- Κυπαρισσία]» (GR ), καθώς και για την προστασία ορισμένων γειτονικών εκτάσεων, που δεν εμπίπτουν στις περιοχές Natura, αλλά εμφανίζουν αμμόφιλη βλάστηση και αμμώδεις αποθέσεις και, σημειακά, αποτελούν άριστο βιότοπο για τη θαλάσσια χελώνα Caretta caretta και χρήζουν άμεσης προστασίας για την αποτροπή της περαιτέρω υποβαθμίσεώς τους και για την αποκατάστασή τους. Στο Σχέδιο Π.Δ. προτάθηκε ο χαρακτηρισμός των προστατευόμενων περιοχών ως Περιφερειακό Πάρκο (ΠΠ) και καθορίστηκαν τέσσερις κατηγορίες ζωνών προστασίας: (Ι) Περιοχές Προστασίας της Φύσης (ΠΠΦ), (ΙΙ) Προστατευόμενοι Φυσικοί Σχηματισμοί (ΠΦΣ), (ΙΙΙ) Η θαλάσσια Ειδική Ζώνη Διατήρησης (ΕΖΔ) του Κόλπου Κυπαρισσίας, (IV) Περιοχές οικοανάπτυξης (ΠΟΙΚ). Ως Ειδικές Ζώνες Διατήρησης (ΕΖΔ) ορίζονται οι περιοχές: ΕΖΔ 1 : «ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΕΙΔΙΚΗ ΖΩΝΗ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗΣ ΚΟΛΠΟΥ ΚΥΠΑΡΙΣΣΙΑΣ» ΕΖΔ 2: «ΛΙΜΝΗ ΚΑΪΑΦΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΛΙΜΝΙΑ ΥΓΡΟΤΟΠΙΚΑ ΚΑΙ ΔΑΣΙΚΑ ΕΝΔΙΑΙΤΗΜΑΤΑ» ENVECO A.E. 51

52 ΕΖΔ 2α : «Μωσαϊκό πευκοδάσους, αρμυρικιών και αμμώδεις αποθέσεις βορείως της λίμνης Καϊάφα» ΕΖΔ 2β : «Δάσος χαλεπίου πεύκης της δυτικής ακτής της λίμνης Καϊάφα» ΕΖΔ 2γ : «Λίμνη Καϊάφα» ΕΖΔ 2δ : «Εσωτερικές εκτάσεις που περιβάλλουν την λίμνη Καϊάφα με υγρά λιβάδια, τέλματα και αμμώδεις αποθέσεις» ΕΖΔ 3 : «ΠΛΑΓΙΕΣ ΛΟΦΟΥ ΛΑΠΙΘΑ» ΕΖΔ 4: «ΠΡΩΗΝ ΒΑΛΤΩΔΕΙΣ ΕΚΤΑΣΕΙΣ ΚΑΪΑΦΑ - ΑΓΟΥΛΙΝΙΤΣΑΣ» ΕΖΔ 4α : «Καλαμιώνας» ΕΖΔ 4β: «Εκτάσεις χαμηλής παραγωγικότητας με υγροτοπικά χαρακτηριστικά και θαμνώδη βλάστηση» ΕΔΖ 4γ : «Εδάφη χαμηλής παραγωγικότητας με σημαντικά τμήματα φυσικής βλάστησης» ENVECO A.E. 52

53 Ειδικότερα, σύμφωνα με το προαναφερθέν Σχέδιο Π.Δ., η ΠΕΠ γειτνιάζει με την ζώνη ΕΖΔ 1: «ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΕΙΔΙΚΗ ΖΩΝΗ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗΣ ΚΟΛΠΟΥ ΚΥΠΑΡΙΣΣΙΑΣ», όπως φαίνεται στο παρακάτω σχήμα. Περιοχή έρευνας πεδίου (ΠΕΠ) Σχήμα 3.4-1: Ζώνες Προστασίας και όρια στο προτεινόμενο Περιφερειακό Πάρκο Λίμνης Καϊάφα (GR ) και θαλάσσιας περιοχής Κόλπου Κυπαρισσίας (GR ) (Πηγή: Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Προστατευόμενων περιοχών GR και GR , 2011) Το Συμβούλιο της Επικρατείας προέβη σε έλεγχο του σχεδίου Π.Δ και εξέδωσε αναλυτική απόφαση (πρακτικό Επεξεργασίας 32/2015, πρόεδρος Αγγ. Θεοφιλοπούλου, εισηγήτρια Ολ. Παπαδοπούλου) με την οποία, αφού εξέτασε βασικές διατάξεις του σχεδίου, έκρινε το σχέδιο "προεχόντως μη νόμιμο για παράβαση ουσιώδους τύπου της διαδικασίας». Στις προστατευόμενες περιοχές περιλαμβάνονται και τα τοπία που έχουν κηρυχτεί βάσει των διατάξεων της υφιστάμενης νομοθεσίας ως «Τοπία Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους» και παρουσιάζουν μια ιδιαίτερη αισθητική αξία. Στα Τοπία Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους συμπεριλαμβάνονται: α) τα Τοπία Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους, ο χαρακτηρισμός των οποίων προέκυψε από τον Ν.1465/1950, ο οποίος συμπληρώνει τον Ν.5351/1932 «Περί αρχαιοτήτων» και β) τα Τοπία Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους, ο χαρακτηρισμός των οποίων προέκυψε από το ερευνητικό πρόγραμμα του ΥΠΕΧΩΔΕ (1995) με θέμα «Οριοθέτηση και Καθορισμός Μέτρων Προστασίας Τοπίων Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους». Τα στοιχεία του προαναφερόμενου προγράμματος περιέχονται στη βάση δεδομένων του Μετσόβιου Πολυτεχνείου, με την επωνυμία ΦΙΛΟΤΗΣ. Η περιοχή έρευνας πεδίου εμπίπτει εντός Τοπίου Φυσικού Κάλλους 'Αγιος Αντρέας Κατάκολου' (Απόφαση κήρυξης - Α1/Φ. 07/66969/2288/ , ΦΕΚ 305/Β/ ). ENVECO A.E. 53

54 Σχήμα 3.4-2:. Οριοθέτηση περιοχής Αγίου Αντρέα στο ακρωτήριο Κατάκολου ως Τοπίο Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους (Πηγή: ΦΕΚ 305/Β/1983) Χλωρίδα - Βλάστηση- Τύποι οικοτόπων H βλάστηση μιας περιοχής είναι αποτέλεσμα συνεπιδράσεως διαφόρων παραγόντων και κυρίως της χλωρίδας, του γενικού κλίματος, της ορεογραφικής διαμορφώσεως, της πετρολογικής και γεωλογικής σύστασης, του εδάφους, αλλά και της ανθρώπινης επιδράσεως, η οποία εμφανίζεται στην ιστορική εξέλιξη και την οικονομική δομή της περιοχής. Η μελέτη της βλάστησης σε μία περιοχή έχει σημασία για την κατανόηση των οικολογικών παραμέτρων της περιοχής αυτής για τους εξής λόγους: A) η βλάστηση είναι η πιο προφανής φυσική αναπαράσταση ενός οικοσυστήματος. Συνήθως, όταν μιλάμε για διαφορετικά οικοσυστήματα, εννοούμε διαφορετικούς τύπους βλάστησης. B) η βλάστηση είναι το αποτέλεσμα της πρωτογενούς παραγωγής, δηλαδή της μετατροπής της ηλιακής ενέργειας μέσω της φωτοσύνθεσης από διάφορα είδη φυτών, σε φυτικό ιστό. Γ) η βλάστηση αποτελεί τον σημαντικότερο παράγοντα του οικότοπου, στον οποίο οι οργανισμοί ζουν, αναπτύσσονται, αναπαράγονται και πεθαίνουν. Λαμβάνοντας υπ όψη τα τρία αυτά σημεία, είναι κατανοητό το πόσο σημαντική είναι η μελέτη της βλάστησης για την οικολογία. Επιπλέον, στη βλάστηση μιας περιοχής είναι δυνατόν να διακρίνονται φυτοκοινότητες, δηλαδή ομάδες από κάποια είδη φυτών, τα οποία αναπτύσσονται μαζί στον ίδιο χώρο. Σε αυτές τις φυτοκοινότητες, η παρουσία ή απουσία συγκεκριμένων ειδών είναι καθοριστικής σημασίας, ενώ ταυτόχρονα πολύ μεγάλο ρόλο παίζει και η αφθονία των ειδών που είναι παρόντα. Αυτή η «συγγένεια» ή «ένωση» που επιδεικνύουν τα φυτά είναι πολύ σημαντική, καθώς υποδεικνύει ότι συγκεκριμένα είδη αναπτύσσονται μαζί σε συγκεκριμένες τοποθεσίες και περιβάλλοντα. Ο λόγος που συμβαίνει αυτό είναι συνήθως, ότι τα φυτικά αυτά είδη έχουν τις ίδιες απαιτήσεις σε περιβαλλοντικούς παράγοντες, όπως είναι η ENVECO A.E. 54

55 θερμοκρασία, το φως, το έδαφος, η υγρασία, τα θρεπτικά συστατικά. Επίσης, μπορεί να μοιράζονται την ίδια ικανότητα να ανθίστανται στις περιβαλλοντικές πιέσεις και κυρίως στις ανθρώπινες δραστηριότητες, όπως τη βόσκηση και την πυρκαγιά (Απλάδα, 2003). Με βάση αυτές τις παρατηρήσεις, διακρίνονται ζώνες βλάστησης και μέσα σε κάθε ζώνη βλάστησης, διακρίνονται επί μέρους φυτοκοινωνίες. Η περιοχή έρευνας πεδίου ανήκει στο σύνολό της στην Ευμεσογειακή Ζώνη βλάστησης (Quercetalia ilicis) κατά τον Ντάφη (1973) και συγκεκριμένα στην υποζώνη Quercion ilicis. Η ζώνη αυτή έχει ως χαρακτηριστικά είδη την Αριά (Quercus ilex L.) και κυρίως στην Πελοπόννησο το πουρνάρι (Quercus coccifera). Η υποζώνη αυτή διακρίνεται σε 2 αυξητικούς χώρους: Orno-Quercetum ilicis και Adrachno- Quercetum ilicis. Στην υποζώνη Quercion ilicis εμφανίζονται διάφορες φυτοκοινωνίες που κατά ένα μέρος είναι υποβαθμισμένες και κατά ένα άλλο εδαφικά εξαρτώμενες. Έτσι στις ράχες και στις νότιες εκθέσεις κλιτύων εμφανίζονται συνήθως ενώσεις με Erica manipuliflora και Erica arborea σε σχετικά καλύτερες οικολογικά θέσεις κυριαρχούν το Arbutus unedo, Calycotome villosa, Spartium junceum κλπ και στις υγρότερες θέσεις, μισγάγκειες και βορεινές εκθέσεις κυριαρχεί η Quercus ilex με Fraxinus ornus, Phillyrea latifolia, Quercus pubescens κλπ. Στην υποζώνη αυτή βρίσκεται το άριστο (optimum) της ανάπτυξης της Pinus halepensis, καθώς και της Pinus brutia. Μεθοδολογία Για την ταυτοποίηση και περιγραφή των κατηγοριών βλάστησης και των ειδών χλωρίδας πραγματοποιήθηκαν εργασίες πεδίου στην περιοχή έρευνας πεδίου τον Οκτώβριο του Ελήφθησαν τρεις δειγματοληπτικές επιφάνειες και έγιναν παρατηρήσεις στην περιοχή έρευνας πεδίου αλλά και βόρεια αυτής (βλέπε Παράρτημα 3.4). Με βάση τα χαρακτηριστικά της βλάστησης που καταγράφηκαν έγινε προσπάθεια αντιστοίχισης των κατηγοριών βλάστησης με τύπους οικοτόπων. Επίσης, λήφθηκαν υπ όψη χάρτες κατάλληλης κλίμακας και πρόσφατες δορυφορικές εικόνες. Ειδικότερα, για την περιγραφή των κατηγοριών βλάστησης στην περιοχή του έργου χρησιμοποιήθηκαν οι παρακάτω πηγές: Πρόσφατες δορυφορικές εικόνες της περιοχής (Google Earth) Χάρτης Βλάστησης και Χρήσεων Γης της Ειδικής Γραμματείας Δασών Γενική Δ/Νση Ανάπτυξης και Προστασίας Δασών & Φυσικού Περιβάλλοντος, Διεύθυνση Δασικών Χαρτών, Τμήμα Θεματικών Χαρτογραφήσεων, έτος φωτοληψίας Ακόμα, χρησιμοποιήθηκαν επιστημονικές βιβλιογραφικές αναφορές, όπως: Στοιχεία του Εθνικού Προγράμματος Χαρτογράφησης Τύπων Οικοτόπων του ΥΠΕΧΩΔΕ για το δίκτυο προστατευόμενων περιοχών NATURA2000. Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη προστατευόμενων περιοχών Natura 2000: ΕΖΔ (GR ): "Θίνες Κυπαρισσίας (Νεοχώρι - Κυπαρρισία", ΕΖΔ (GR ): "Θαλάσσια περιοχή Κόλπου Κυπαρισσίας: Ακρ. Κατάκολο - Κυπαρισσίας" (2014). Η Τυποποιημένη Φόρμα Δεδομένων για την περιοχή Natura 2000 ΕΖΔ «GR Θαλάσσια περιοχή Κόλπου Κυπαρισσίας: Ακρωτήρι Κατάκολο - Κυπαρισσία». ENVECO A.E. 55

56 Για την ταξινόμηση και ονοματολογία των κατηγοριών βλάστησης ακολουθήθηκε η επικρατούσα κατηγοριοποίηση του Σ. Ντάφη (Ταξινόμηση της δασικής βλαστήσεως στην Ελλάδα). Πραγματοποιήθηκε επισκόπηση της περιοχής για να αποκτηθεί μια συνολική εικόνα για τη βλάστηση και να επισημανθούν οι θέσεις, που αντιπροσωπεύουν καλύτερα τις κατηγορίες βλάστησης και παρουσιάζουν ομοιογένεια. Ειδικά, τα έντυπα φυτοκοινωνιολογικής δειγματοληψίας συμπληρώθηκαν με βάση τη μέθοδο Braun-Blanquet, η οποία στηρίζεται στην πληθοκάλυψη, έναν όρο που συνδυάζει το πλήθος των ατόμων ενός πληθυσμού με το ποσοστό φυτοκάλυψης του είδους σε μια δεδομένη επιφάνεια, όπως φαίνεται και στον πίνακα που ακολουθεί. Πίνακας 3.4-1: Κατηγορίες πληθοκάλυψης, σύμφωνα με τη μέθοδο Braun - Blanquet r: πολύ σπάνιο είδος, καλύπτει πολύ μικρή επιφάνεια +: πολύ λίγα άτομα, καλύπτουν μικρή επιφάνεια 1 : πολλά άτομα, κάλυψη 1-5% 2m : πολυάριθμα άτομα (>100), κάλυψη < 5% 2a : οσαδήποτε άτομα, κάλυψη 5-12,5% 2b : οσαδήποτε άτομα, κάλυψη 12,5-25% 3 : οσαδήποτε άτομα, κάλυψη 25-50% 4 : οσαδήποτε άτομα, κάλυψη 50-75% 5 : οσαδήποτε άτομα, κάλυψη % Τα καταγραφέντα είδη χλωρίδας αξιολογήθηκαν ως προς τον τυχόν ενδημισμό τους, τη σπανιότητα και το καθεστώς προστασίας. Αξιολόγηση: Η αξιολόγηση της οικολογικής κατάστασης της βλάστησης είναι συνδυασμός της έκτασης που καταλαμβάνει στην περιοχή έρευνας πεδίου, της δομής (π.χ. πυκνότητα και ύψος των δέντρων) και της σπανιότητας σε επίπεδο περιφερειακής ενότητας. Η συνολική εκτίμηση είναι: Εξαιρετική οικολογική κατάσταση Καλή οικολογική κατάσταση, Ενδεικτική οικολογική κατάσταση. Αποτελέσματα Η χερσαία περιοχή έρευνας πεδίου περιλαμβάνει: o o οικοσυστήματα βραχωδών ακτών οικοσυστήματα δασών και θαμνώνων o συνανθρωπική βλάστηση (βλάστηση εντός καλλιεργειών, εντός εγκαταλελειμμένων καλλιεργειών, εντός ιδιοκτησιών). Οι εκτεταμένες ανθρωπογενείς δραστηριότητες (κυρίως καλλιέργεια, αλλά και βόσκηση και δόμηση) στην περιοχή έρευνας πεδίου, έχουν συμβάλλει σε μεγάλο βαθμό στη διαμόρφωση του τοπίου. Όπως προαναφέρθηκε, στο πλαίσιο της παρούσας μελέτης χαρτογραφήθηκε η βλάστηση στην περιοχή έρευνας πεδίου, ενώ πραγματοποιήθηκαν παρατηρήσεις και εκτός αυτής σε βορειότερες θέσεις. Στο ENVECO A.E. 56

57 Παράρτημα 3.4 της παρούσας μελέτης παρουσιάζονται οι επιφάνειες δειγματοληψίας και τα σημεία καταγραφής βλάστησης, που ελήφθησαν στο πλαίσιο της παρούσας μελέτης. Οι κατηγορίες βλάστησης, που χαρτογραφήθηκαν παρουσιάζονται στον πίνακα που ακολουθεί, ενώ η κατανομή τους φαίνεται στο σχήμα που ακολουθεί. Πίνακας 3.4-2: Κατανομή της έκτασης των κατηγοριών βλάστησης και των χρήσεων γης στην περιοχή έρευνας πεδίου Ονομασία Έκταση (στρ.) % Κατηγορίες φυσικής βλάστησης Φυτοκοινότητες βραχωδών ακτών 79,70 5,5% Συστάδες πεύκων 97,83 6,7% Θαμνώνες 590,02 40,6% Κατηγορίες χρήσεων γης Καλλιέργειες και αραιή οικιστική δόμηση 602,13 41,5% Εγκαταλελειμμένες καλλιέργειες 73,76 5,1% Εγκατάσταση επεξεργασίας λυμάτων 8,58 0,6% Σύνολο % Από τον παραπάνω πίνακα φαίνεται ότι στην περιοχή έρευνας πεδίου κυριαρχούν οι εκτάσεις με θαμνώνες και οι εκτάσεις με καλλιέργειες και αραιή οικιστική δόμηση. ENVECO A.E. 57

58 Σχήμα 3.4-3: Κατανομή των κατηγοριών βλάστησης στην περιοχή έρευνας πεδίου (χαρτογράφηση παρούσας μελέτης) ENVECO A.E. 58

59 Στη συνέχεια περιγράφονται αναλυτικά οι κατηγορίες βλάστησης που χαρτογραφήθηκαν στο πλαίσιο της παρούσας μελέτης. Βραχώδεις ακτές Πρόκειται για τις βραχώδεις ακτές, που εξαπλώνονται από το βορειοδυτικό έως το νοτιοανατολικό τμήμα της περιοχής έρευνας πεδίου, με αραιό ποσοστό βλάστησης (επιφ. δειγματοληψίας 4). Οι εν λόγω ακτές φιλοξενούν αλοφυτικές - χασμοφυτικές κοινότητες με είδη, που είναι προσαρμοσμένα στην καταπόνηση της κατάκλυσης ή του ψεκασμού με θαλασσινό νερό και ικανά να αναπτύσσονται σε σχισμές βράχων ή πετρώδεις θέσεις. Φωτογραφία 3.4-1: Βραχώδεις ακτές στο δυτικό και νότιο τμήμα της περιοχής έρευνας πεδίου Η χλωριδική σύνθεση χαρακτηρίζεται από είδη Limonium και είδη Crithmum maritimum, Capparis spinosa, Arthrocnemum macrostachyum. Σύμφωνα με την ΕΠΜ Προστατευόμενων περιοχών Natura 2000: ΕΖΔ GR και GR (2014) "η Σπανού (2001) έχει αναγνωρίσει τα είδη Limonium narbonense, Limonium virgatum και το στενοενδημικό Limonium pylium. Σε ότι αφορά την αντιστοίχιση των κατηγοριών βλάστησης της ΠΕΠ (Περιοχή 'Ερευνας Πεδίου) σε σχέση με τους τύπους οικοτόπων του Παραρτήματος Ι της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ, η κατηγορία βλάστησης, που απαντάται στους παράκτιους βράχους αντιστοιχεί στον οικότοπο 'Απόκρημνες βραχώδεις ακτές με βλάστηση στη Μεσόγειο με ενδημικά Limonium spp. ' με κωδικό ENVECO A.E. 59

60 Φωτογραφία 3.4-2: Απολιθώματα στις βραχώδεις ακτές της περιοχής έρευνας πεδίου Θαμνώνες Οι θαμνώνες καταλαμβάνουν το 40,6% της περιοχής έρευνας πεδίου. Στην ζώνη, που αναπτύσσεται, στη συνέχεια των βραχωδών ακτών κυριαρχούν οι 'Θαμνώνες με επικρατέστερα είδη το άγριο κυπαρίσσι (Juniperus phoenicea) και το σχίνο (Pistacia lentiscus)'. Στη συνέχεια προχωρώντας προς το εσωτερικό της ΠΕΠ, αντικαθίστανται από 'Θαμνώνες όπου κυριαρχούν τα είδη Pistacia lentiscus και Q. coccifera'. Στο βορειοανατολικό τμήμα της ΠΕΠ απαντάται θαμνώνας με κυριαρχία πυκνών και ψηλών ατόμων του είδους Q. coccifera. Θαμνώνες με κυριαρχία Juniperus phoenicea και Pistacia lentiscus Στην περιοχή έρευνας πεδίου οι πλέον αντιπροσωπευτικοί θαμνώνες με ψηλά Juniperus phoenicea (άγριο κυπαρίσσι) αναπτύσσονται στο όριο με τις βραχώδεις ακτές, σε μια στενή ζώνη. Πρόκειται για θαμνώνες ύψους από 0,5 έως 3 m., πολύ πυκνούς. Η χλωριδική σύνθεση χαρακτηρίζεται από αείφυλλους σκληρόφυλλους θάμνους (Pistacio Rhamnetalia alaterni) και κυρίως Pistacia lentiscus, Olea europaea, Myrtus communis και Smilax aspera (επιφάνεια δειγματοληψίας 2). Στις παρυφές και στα ανοίγματα αναπτύσσονται χαμηλοί θάμνοι με Anthyllis hermanniae. Σε ότι αφορά την αντιστοίχιση των κατηγοριών βλάστησης της ΠΕΠ σε σχέση με τους τύπους οικοτόπων του παραρτήματος Ι της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ, οι ψηλοί δενδρώδεις θαμνώνες με είδη Juniperus (άρκευθος) αντιστοιχούν στον οικότοπο 'Σχηματισμοί με άρκευθους' με κωδικό ENVECO A.E. 60

61 Φωτογραφία 3.4-3: Πυκνοί θαμνώνες με ψηλά Juniperus phoenicea (άγριο κυπαρίσσι) Θαμνώνες με κυριαρχία Pistacia lentiscus Σχεδόν σε όλη την περιοχή έρευνας πεδίου, ανάμεσα στις καλλιέργειες και στη συνέχεια των θαμνώνων με Juniperus phoenicea, αναπτύσσονται ψηλοί δενδρώδεις θαμνώνες με κυριαρχία Pistacia lentiscus - Quercus coccifera (Επιφάνεια δειγματοληψίας 3), με πυκνή κάλυψη και ύψος έως 4 m. Η χλωριδική σύσταση αυτών των θαμνώνων αποτελείται από δέντρα και υψηλούς θάμνους Pistacia lentiscus (σχίνος), Quercus coccifera (πουρνάρι), Olea europaea var. sylvestris (αγριελιά), Arbutus unedo (κουμαριά), Smilax aspera (αρκουδόβατος), Prasium majus, Coridothymus capitatus (θυμάρι), Asparagus acutifolius (σπαράγγι). Σε ορισμένες θέσεις στο ανατολικό τμήμα της ΠΕΠ εμφανίζεται συμμετοχή και των Erica arborea (δενδρώδη ρείκι και Calicotome villosa (ασπάλαθος). Σε ότι αφορά την αντιστοίχιση των κατηγοριών βλάστησης της ΠΕΠ σε σχέση με τους τύπους οικοτόπων του Παραρτήματος Ι της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ, οι εν λόγω θαμνώνες αντιστοιχούν στον οικότοπο 'Δάση Olea και Ceratonia' με κωδικό Ο οικότοπος 9320 απαντάται σε θερμές παραλιακές περιοχές της νοτίου Ελλάδας και των νησιών του Αιγαίου και του Ιονίου. Χαρακτηρίζεται από υψηλή προσαρμογή στις μεσογειακές περιβαλλοντικές συνθήκες και έχει μεγάλο εύρος οικολογικών προτιμήσεων. Τα δάση ελιάς και χαρουπιάς εμφανίζονται συνήθως σε ασβεστολιθικής προέλευσης εδάφη, που είναι συχνά άγονα και σκελετικά, αλλά και σε εδάφη, που προέρχονται από άλλα γεωλογικά υποστρώματα, όπως σχιστόλιθοι διαφόρων τύπων, ηφαιστειακά πετρώματα, βασάλτες, φλύσχης, φυλλίτης, γνεύσιος, κροκαλοπαγή, ψαμμίτες, χαλαρά αμμώδη, αλλουβιακές και λιμναίες αποθέσεις. Ο οικότοπος απαντάται σε υψόμετρο, που μπορεί να ξεπερνά τα m σε όλες τις εκθέσεις και σε κλίσεις 0-60%. Οι περιοχές εμφάνισης του οικοτόπου εντάσσονται στο θερμο- μεσογειακό όροφο βλάστησης (ΕΠΜ, 2014). ENVECO A.E. 61

62 Φωτογραφία 3.4-4: Πυκνοί δενδρώδεις θαμνώνες με Pistacia lentiscus Φωτογραφία 3.4-5: Θαμνώνες με Pistacia lentiscus - Quercus coccifera, και συμμετοχή άλλων ειδών όπως Erica arborea, Olea europaea var. sylvestris ENVECO A.E. 62

63 Θαμνώνες με κυριαρχία Q. coccifera Πρόκειται για ψηλούς (έως 5-6 m) και πολύ πυκνούς σχηματισμούς, που κυριαρχούνται από Quercus coccifera με λίγο ή καθόλου Pistacia lentiscus ή άλλους θερμο-μεσογειακούς θάμνους. Άλλα είδη που παρατηρήθηκαν είναι Arbutus unedo, Laurus nobilis, Smilax aspera, Urginea maritima, Ditrichia viscosa, Cyclamen sp. Στην περιοχή έρευνας πεδίου παρατηρήθηκαν σε μικρή έκταση στο βόρειο τμήμα της. Μεγαλύτερες εκτάσεις θαμνώνων με Q. coccifera βρίσκονται εκτός της περιοχής έρευνας πεδίου, βόρεια αυτής. Σε ότι αφορά την αντιστοίχιση των κατηγοριών βλάστησης της ΠΕΠ σε σχέση με τους τύπους οικοτόπων, οι εν λόγω θαμνώνες αντιστοιχούν στον οικότοπο 'Garrigues της Ανατολικής Μεσογείου' με κωδικό Ο εν λόγω τύπος οικοτόπου δεν αναφέρεται στο Παράρτημα Ι της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ. Τα garriques του πρίνου είναι οι πιο διαδεδομένοι ξηροφυτικοί θαμνώδεις σχηματισμοί της μεσο- Μεσογειακής ζώνης. Εμφανίζονται επίσης συχνά στην υπέρ- και θερμο-μεσογειακή ζώνη. Η επικράτηση και ανάπτυξη του Quercus coccifera οφείλεται στο γεγονός ότι οι περισσότερο υγροθερμικές συνθήκες καθιστούν το Q. coccifera περισσότερο ανταγωνιστικό του Pistacia lentiscus. Επίσης η πλήρης επικράτηση του Q. coccifera μπορεί να είναι αποτέλεσμα ανθρωπογενών δραστηριοτήτων. Φωτογραφία 3.4-6: Συστάδα με πυκνούς δενδρώδεις θαμνώνες με Quercus coccifera, στο βόρειο τμήμα της περιοχής έρευνας πεδίου ENVECO A.E. 63

64 Συστάδες πεύκης Στο ανατολικό τμήμα της περιοχής έρευνας πεδίου αναπτύσσονται συστάδες πεύκης. Στις συστάδες αυτές το ύψος του δενδρώδους ορόφου κυμαίνεται στα m και η κάλυψη στα 60-90%. Στον υποόροφο παρατηρούνται είδη των θαμνώνων της περιοχής. Σε ότι αφορά την αντιστοίχιση των κατηγοριών βλάστησης της ΠΕΠ σε σχέση με τους τύπους οικοτόπων του Παραρτήματος Ι της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ, οι συστάδες πεύκης της περιοχής έρευνας πεδίου αντιστοιχούν στον οικότοπο 'Μεσογειακά πευκοδάση με ενδημικά είδη' με κωδικό Ο οικότοπος απαντά σε ολόκληρη την ηπειρωτική και νησιωτική χώρα. Συγκεκριμένα, δάση χαλεπίου πεύκης (Pinus halepensis) υπάρχουν στη Δ. Ελλάδα, Πελοπόννησο, Στερεά Ελλάδα, Θεσσαλία, Χαλκιδική και Βόρειες Σποράδες. Η κατανομή της τραχείας πεύκης (Pinus brutia) είναι συμπληρωματική ως προς την εξάπλωση της χαλεπίου πεύκης (ΕΠΜ, 2014). Φωτογραφία 3.4-7: Συστάδες πεύκης στο ανατολικό τμήμα της περιοχής έρευνας πεδίου Στο νοτιοδυτικό τμήμα της περιοχής έρευνας πεδίου, σε περιοχή που καλλιεργείται, συστάδα κουκουναριάς (Pinus pinea). καταγράφηκε ENVECO A.E. 64

65 Φωτογραφία 3.4-8: Συστάδα κουκουναριάς (Pinus pinea) στο νοτιοδυτικό τμήμα της περιοχής έρευνας πεδίου Τα δάση κουκουναριάς (Pinus pinea) απαντούν σε παραλιακές περιοχές και σε παράκτιους λόφους της Πελοποννήσου, της Χαλκιδικής, της Κρήτης, της Αττικής και των νησιών του Αιγαίου (Σκιάθος), έχουν μάλλον τοπικό χαρακτήρα, αλλά εν μέρει τουλάχιστον είναι αυτοφυή. Τα δάση χαλεπίου και τραχείας πεύκης απαντούν σε μία ποικιλία γεωλογικών υποστρωμάτων, με ιδιαίτερη όμως προτίμηση στις μάργες και σε εδάφη αβαθή ή σπάνια, μετρίως βαθιά. Ως προς τη σύσταση του εδάφους, προτιμούν μέσης σύστασης εδάφη αμμοπηλώδη, πηλώδη. Τα δάση αυτά αναπτύσσονται στις παράκτιες περιοχές, εσωτερικά από τις αμμώδεις παραλίες και στις πλαγιές των βουνών, μέχρι το υψόμετρο των 1.000m, σε κλίσεις που κυμαίνονται από μέτριες έως πολύ ισχυρές. Οι περιοχές εξάπλωσης των δασών χαλεπίου πεύκης εντάσσονται στον θερμο-μεσογειακό και μεσο-μεσογειακό όροφο βλάστησης (ΕΠΜ, 2014). Συνανθρωπική βλάστηση Εγκαταλελειμμένες καλλιέργειες Στο βορειοδυτικό τμήμα της περιοχής έρευνας πεδίου καταγράφηκαν μικρές εκτάσεις με συνανθρωπική βλάστηση, που αναπτύσσεται σε εγκαταλελειμμένους αγρούς. Σε αυτές τις εκτάσεις στο όριο με τους θαμνώνες, παρατηρήθηκε εξάπλωση του είδους Dittrichia viscosa, είδος, που αναπτύσσεται σε διαταραγμένα οικοσυστήματα. Παρατηρήθηκαν επίσης τα Urginea maritima και Prospero autumnale. Καλλιεργημένες εκτάσεις Στην περιοχή έρευνας πεδίου, έχει διαμορφωθεί με το πέρασμα του χρόνου και εξαιτίας των ανθρώπινων επεμβάσεων, ένα μωσαϊκο οικοσυστημάτων. Έτσι η συνέχεια των πυκνών θαμνώνων διακόπτεται από ελαιώνες, λαχανόκηπους, λιβάδια με διάσπαρτες συκιές και διάσπαρτες οικίες. ENVECO A.E. 65

66 Περιοχή γεωτρητικής έρευνας Στην περιοχή γεωτρητικής έρευνας κυριαρχούν οι θαμνώνες με Quercus coccifera - Pistacia lentiscus. Νότια και δυτικά της εν λόγω περιοχής, οι θαμνώνες Q. coccifera (πουρνάρι) αντικαθίστανται από Juniperus phoenicea (άγριο κυπαρίσσι). Φωτογραφία 3.4-9: Πυκνοί θαμνώνες με Quercus coccifera, στην περιοχή γεωτρητικής έρευνας Φωτογραφία : Νότια της περιοχής γεωτρητικής έρευνας θαμνώνες με Juniperus phoenicea και Pistacia lentiscus ENVECO A.E. 66

67 Ευρύτερη περιοχή Όσον αφορά στη βλάστηση της ευρύτερη περιοχής, βόρεια της περιοχής έρευνας πεδίου συνεχίζεται παρόμοια βλάστηση, με θαμνώνες με Quercus coccifera πολύ καλά αναπτυγμένους και πολύ πυκνούς. Φωτογραφία : Πυκνοί δενδρώδεις θαμνώνες με Quercus coccifera, βόρεια της περιοχής έρευνας πεδίου Κοντά στη θάλασσα, η Q. coccifera αντικαθίσταται από θαμνώνες με Juniperus phoenicea, όπως φαίνεται στην παρακάτω εικόνα. Φωτογραφία : Βραχώδεις ακτές, σχηματισμοί με Juniperus phoenicea και Pistacia lentiscus βόρεια της περιοχής έρευνας πεδίου ENVECO A.E. 67

68 Όπως προαναφέρθηκε η Περιοχή Έρευνας Πεδίου γειτνιάζει με την περιοχή του δικτύου Natura 2000 ΕΖΔ «Θαλάσσια περιοχή Κόλπου Κυπαρισσίας, Ακρ. Κατάκολο Κυπαρισσία» (GR233008). Οι θαλάσσιοι τύποι οικοτόπων αναλύονται στην υποπαράγραφο της παρούσας μελέτης. Είδη χλωρίδας Τα είδη χλωρίδας, που παρατηρήθηκαν, στην περιοχή έρευνας πεδίου αποτελούν κοινά είδη με ευρεία εξάπλωση στην περιοχή και είναι τα: Juniperus phoenicea, Olea europaea, Pistacia lentiscus, Quercus coccifera, Arbutus unedo, Pinus halepensis, Pinus pinea, Olea europaea, Calicotome villosa, Laurus nobilis, Anthyllis hermanniae, Arthrocnemum macrostachyum, Asparagus acutifolius, Crithmum maritimum, Cyclamen species, Erica arborea, Myrtus communis, Smilax aspera, Prospero autumnale, Urginea maritima, Prasium majus, Dittrichia viscosa. Ta είδη του γένους Limonium χαρακτηρίζονται με μεγαλύτερη οικολογική αξία, λόγω του ενδημισμού ορισμένων ειδών αυτού του γένους και της σχετικά περιορισμένης εξάπλωσης του βιοτόπου τους (απόκρημνες βραχώδεις ακτές). Σύμφωνα με την ΕΠΜ Προστατευόμενων περιοχών Natura 2000: ΕΖΔ GR και GR (2014) "η Σπανού (2001) έχει αναγνωρίσει τα είδη Limonium narbonense, Limonium virgatum και το στενοενδημικό Limonium pylium Χερσαία πανίδα και Ορνιθοπανίδα Μεθοδολογία εκπόνησης της μελέτης Ορνιθοπανίδα Στο πλαίσιο της παρούσας μελέτης η διεξαγωγή έρευνας για την ορνιθοπανίδα εστίασε, εκτός από την υφιστάμενη βιβλιογραφία, στις εργασίες επιτόπιων παρατηρήσεων ορνιθοπανίδας στη Περιοχή Έρευνας Πεδίου (ΠΕΠ) κατά τη διάρκεια του Φθινοπώρου Οι εργασίες πεδίου σχεδιάστηκαν, κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να κατανεμηθεί ο χρόνος κατά 90% στην Περιοχή Έρευνας Πεδίου και εντός του οικοπέδου γεωτρητικής έρευνας και το υπόλοιπο 10% του χρόνου στην έρευνα στο τμήμα της χερσονήσου του Κατάκολου. Η εν λόγω κατανομή του χρόνου: 1) Επιτρέπει άμεσες παρατηρήσεις των πουλιών πλησίον και εντός του οικοπέδου γεωτρητικής έρευνας καθώς και εντός της περιοχής της χερσονήσου του Κατάκολου (π.χ ακτές), που γειτνιάζει με το έργο. 2) Παρέχει χρόνο στις έρευνες σε όλους τους τύπους ενδιαιτημάτων της χερσονήσου του Κατάκολου. 3) Παρέχει στοιχεία για επαλήθευση και εμπλουτισμό των ευρημάτων και των ορνιθολογικών αναφορών του πρώτου σταδίου της περιβαλλοντικής μελέτης βάσης της ευρύτερης περιοχής έρευνας (ENVECO, Αύγουστος 2015). Κατανέμοντας το χρόνο κατά τέτοιο τρόπο, οι έρευνες που διενεργήθηκαν επικεντρώθηκαν στην απόκτηση δεδομένων, που είναι ικανά να απαντήσουν στα ακόλουθα γενικά ερωτήματα: παρουσία και δραστηριότητα των πουλιών τη φθινοπωρινή περίοδο, εντός της Περιοχής Έρευνας Πεδίου και εντός του οικοπέδου γεωτρητικής έρευνας ENVECO A.E. 68

69 το μέγεθος και τη σύνθεση των ειδών της κοινότητας ορνιθοπανίδας την φθινοπωρινή περίοδο επιλογή ενδιαιτήματος και χρήση του προσδιορισμός των μικροενδιαιτημάτων με υψηλότερους δείκτες ποικιλότητας. Κατά την έρευνα στο πεδίο έγιναν συστηματικές καταγραφές της παρουσίας των πουλιών και της συμπεριφοράς τους εντός, αλλά και πλησίον της ΠΕΠ, σύμφωνα με τις εξής μεθόδους καταγραφών: i) επιλεγμένα σημεία (point counts); ii) εποπτικά σημεία (vantage point counts), iii) καταγραφές μέσα από το αυτοκίνητο. Τα είδη ορνιθοπανίδας, καθώς και οι πιθανές θέσεις φωλεοποίησης αναζητήθηκαν με κιάλια (10Χ40). Οι πεζοπορίες διεξήχθηκαν επιθεωρώντας την περιοχή για την παρουσία πουλιών, τόσο οπτικά (παρατήρηση) με γυμνό μάτι και κιάλια, όσο και ακουστικά (καλέσματα). Για κάθε πουλί που παρατηρήθηκε, σημειώθηκε η ακριβής του τοποθεσία με χρήση GPS, καταχωρήθηκε σε πίνακα και στη συνέχεια μετά από επεξεργασία αποτυπώθηκε σε χάρτη. Εκτός από τη θέση ενός είδους, πραγματοποιήθηκαν καταγραφές για τη δραστηριότητά του, το φύλο του και την ηλικία του, όπου ήταν δυνατό, το ύψος πτήσης από την επιφάνεια του εδάφους, την κατεύθυνση της πτήσης και οποιαδήποτε ενδιαφέρουσα παρατήρηση. Επιπλέον, κατά τις εργασίες πεδίου έγιναν καταγραφές για νεκρά άτομα, που εντοπίζονταν στο δρόμο ή από υπολείμματα σκοτωμένου ζώου, που προήλθαν από κάποιο άλλο ζώο θηρευτή. Με βάση τις βιβλιογραφικές αναφορές, τις παρατηρήσεις πεδίου, το είδος και την κατάσταση των βιοτόπων, καταρτίστηκε ο συνολικός κατάλογος των ειδών ορνιθοπανίδας. Για το σύνολο των εν λόγω ειδών ορνιθοπανίδας, παρουσιάζεται το καθεστώς παρουσίας και προστασίας, ενώ ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται στα σημαντικά είδη ορνιθοπανίδας. Δεδομένου ότι οι αλλαγές στους βιότοπους, που προκαλούνται από ανθρωπογενείς δραστηριότητες είναι καθοριστικές για τη διαμόρφωση του μεγέθους, της δομής και της σύνθεσης των πληθυσμών της τοπικής ορνιθοπανίδας λαμβάνεται υπόψη η σχέση μεταξύ των ανθρωπογενών δραστηριοτήτων και της άμεσης και μακροχρόνιας επίδρασης, που ασκούν στην ορνιθοπανίδα της περιοχής. Τέλος με βάση την ανάλυση των αποτελεσμάτων, αξιολογείται η Περιοχή Έρευνας Πεδίου (ΠΕΠ) και το οικόπεδο γεωτρητικής έρευνας ως προς τα είδη ορνιθοπανίδας. Άλλα είδη πανίδας Όσον αφορά τα υπόλοιπα είδη πανίδας (θηλαστικά, ερπετά, αμφίβια), χρησιμοποιήθηκαν βιβλιογραφικές πηγές, καθώς και παρατηρήσεις πεδίου κατά τις διαδρομές, που πραγματοποιήθηκαν τόσο με πεζοπορίες, όσο και με το αυτοκίνητο. Πιο συγκεκριμένα καταγραφές πραγματοποιήθηκαν για άλλα σπονδυλωτά είδη πανίδας, που παρατηρήθηκαν, ή τυχόν προσδιορίστηκαν από ίχνη, περιττώματα, λαγούμια, σκελετικά υπολείμματα ή νεκρά άτομα στο δρόμο. ENVECO A.E. 69

70 Ορνιθοπανίδα Καταγραφές και αξιολόγηση ειδών ορνιθοπανίδας και πανίδας εντός και πλησίον της ΠΕΠ Γενικά στοιχεία H Περιοχή Έρευνας Πεδίου και το Οικόπεδο Γεωτρητικής Έρευνας δεν χωροθετούνται, αλλά ούτε και γειτνιάζουν με κάποια Ζώνη Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) για την ορνιθοπανίδα, σύμφωνα με την Οδηγία 2009/147/ΕΕ. Επίσης δεν χωροθετούνται εντός κάποιας Σημαντικής Περιοχής για τα Πουλιά της Ελλάδας (ΣΠΠΕ). Παρόλαυτα στο πεδίο 4.2 της Τυποποιημένης Φόρμας Δεδομένων της περιοχής (ΕΖΔ) με ονομασία "Θίνες και Παραλιακό δάσος Ζαχάρως, Λίμνη Καϊάφα, Στροφυλιά, Κακόβατος" και κωδικό GR , η οποία βρίσκεται σε κοντινή απόσταση από την ΠΕΠ (όπως φαίνεται στα σχήματα και της παρούσας μελέτης), αναφέρεται ότι η περιοχή αυτή και ειδικά η λίμνη Καϊάφα είναι γνωστή για την ορνιθοπανίδα της, η οποία περιλαμβάνει σημαντικά είδη όπως τα Netta rufina (Φερεντίνι), Falco peregrinus (Πετρίτης), Podiceps nigricollis (Μαυροβουτηχτάρι) και άλλα. Επίσης στην "Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη (Ε.Π.Μ) Προστατευόμενων Περιοχών NATURA 2000 α) GR : Θίνες και παραλιακό Δάσος Ζαχάρως, Λίμνη Καϊάφα, Στροφυλιά, Κακόβατος και β) GR : Θαλάσσια περιοχή Κόλπου Κυπαρισσίας: Ακρ. Κατάκολο - Κυπαρισσία. (NERCO - Ν. ΧΛΥΚΑΣ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ Α.Ε.Μ, 2011)" η οποία εκτείνεται μέχρι το ακρωτήριο Κατάκολου, αναφέρονται τα εξής: "Η περιοχή το βόρειου Κυπαρισσιακού Κόλπου είναι πολύ σημαντική για την ορνιθοπανίδα της Πελοποννήσου και της ευρύτερης Δυτικής Ελλάδας. Αυτό οφείλεται κυρίως στην εμφανιζόμενη μεγάλη ποικιλότητα του τοπίου με έντονη συνύπαρξη διαφορετικών ενδιαιτημάτων, όπως για παράδειγμα της λίμνης, του δάσους, των αμμοθινών, των βάλτων και γεωργικών εκτάσεων. Αυτό το μωσαϊκό, προσφέρει τη δυνατότητα για την παρουσία ενός μεγάλου αριθμού ειδών ορνιθοπανίδας, σχεδόν όλες τις εποχές. Στην περιοχή του βόρειου Κυπαρισσιακού Κόλπου αναφέρεται ότι: "...παρατηρήθηκαν ή υπάρχει μεγάλη βεβαιότητα παρουσίας, (βεβαιότητα παρουσίας αναφέρεται όταν το είδος αυτό έχει παρατηρηθεί σε παρόμοιο βιότοπο σε σχετικά κοντινή περιοχή και χρησιμοποιήθηκε κυρίως για μεταναστευτικά είδη), 162 είδη πουλιών από τα οποία τα 76 είδη ανήκουν σε μη στρουθιόμορφα πουλιά, ενώ τα υπόλοιπα 86 ανήκουν στα στρουθιόμορφα. Σαράντα τρία (43) είδη προστατεύονται με βάση το Παράρτημα Ι της κοινοτικής οδηγίας για τα άγρια πτηνά 2009/147/EC (παλιός κωδικός 79/409), από τα οποία τα έξι είναι ερωδιόμορφα, 10 είναι αρπακτικά, οκτώ είναι παρυδάτια, τρία είδη μη στρουθιόμορφα και 16 είδη στρουθιόμορφα". Όσον αφορά τα φωλεάζοντα είδη της ευρύτερης περιοχής, σύμφωνα με την ίδια μελέτη, "στην περιοχή του βόρειου Κυπαρισσιακού Κόλπου φωλιάζουν 68 από τα 162 είδη που έχουν παρατηρηθεί. Από αυτά, τα 46 είναι αναπαραγόμενα επιδημητικά είδη (δηλαδή μένουν στην περιοχή όλο το χρόνο), ενώ τα υπόλοιπα 22 είναι καλοκαιρινοί επισκέπτες. Για ένα ακόμα είδος, την Αλκυόνη (Alcedo atthis) υπάρχουν ενδείξεις αναπαραγωγής στη λίμνη του Καϊάφα, αλλά αυτό δεν κατέστη δυνατό να επιβεβαιωθεί. Το μωσαϊκό του τοπίου της περιοχής του βόρειου Κυπαρισσιακού Κόλπου ευνοεί την παρουσία πολλών ειδών αρπακτικών, τα περισσότερα όμως είδη χρησιμοποιούν την περιοχή μόνο την περίοδο της μετανάστευσης". Όσον αφορά τα μεταναστευτικά είδη που παρατηρούνται στην ευρύτερη περιοχή (βόρειος Κυπαρισσιακός Κόλπος), στην ΕΠΜ (2011) αναφέρονται τα εξής: "Εξέχουσα θέση έχει η περίοδος της μετανάστευσης, καθώς η περιοχή κατέχει σημαντική θέση στην οικολογική-γεωγραφική ενότητα των ENVECO A.E. 70

71 υγροτόπων της δυτικής Ελλάδας. Βρίσκεται πάνω στο νοητό δυτικό διάδρομο μετανάστευσης των πτηνών που ακολουθεί τη δυτική ακτογραμμή της Ελλάδας από την Αλβανία μέχρι τη χερσόνησο της Μεθώνης και συνεχίζεται, για τα μεταναστευτικά πουλιά, είτε με απευθείας διάσχιση της Μεσογείου είτε διαμέσου των Κυθήρων, Αντικυθήρων και Κρήτης αποτελώντας έναν ουσιαστικό κρίκο ανάμεσα στους υγροτόπους της Γιάλοβας Πύλος και του Κοτυχίου - Στροφυλιάς της Δυτικής Πελοποννήσου. "Κατά την εποχή της μετανάστευσης έχουν παρατηρηθεί 94 είδη, 48 από τα οποία εμφανίζονται μόνο κατά τη διάρκεια των μεταναστευτικών περιόδων. Από τα υπόλοιπα μεταναστευτικά είδη, τα 30 ξεχειμωνιάζουν στην περιοχή (τουλάχιστον για ένα διάστημα), ενώ μέρος του πληθυσμού των άλλων 15 ειδών παραμένει για αναπαραγωγή. Τέλος, πέντε είδη είναι περαστικά - τυχαίοι επισκέπτες, δηλαδή διέρχονται όλο το έτος χωρίς κάποια συγκεκριμένη αιτία. Οι περιοχές αυτές χρησιμοποιούνται ιδιαίτερα από μεταναστευτικά αρπακτικά, όπως ο Φιδαετός (Circaetus gallicus) και ο Καλαμόκιρκος (Circus aeruginosus), ενώ αξιοσημείωτη είναι η παρουσία του Ψαραετού (Pandion haliaetus), που κυνηγάει ψάρια πάνω από τις υδάτινες επιφάνειες κυρίως κατά τη φθινοπωρινή μετανάστευση". Θα πρέπει να σημειωθεί ότι ανάμεσα στα μεταναστευτικά πουλιά που διασχίζουν την εν λόγω περιοχή είναι και το Τρυγόνι (Streptopelia turtur) το οποίο κατά την διάρκεια της εαρινής μετανάστευσης διασχίζει την περιοχή με κατεύθυνση από νότο προς βορρά. Πρόκειται κυρίως για τον πυρήνα του αναπαραγόμενου πληθυσμού του είδους, που έχοντας διασχίζει τη Σαχάρα και τη Μεσόγειο και έχοντας επιβιώσει από το δύσκολο μεταναστευτικό ταξίδι, περνάει από τις ακτές και τα νησιά του Ιονίου με κατεύθυνση τις περιοχές αναπαραγωγής του στην Ελλάδα και βορειότερα. Το είδος κατά τη διάρκεια του περάσματος του από τα Ιόνια νησιά (κυρίως την Ζάκυνθο), αλλά και την περιοχή του Κυπαρισσιακού Κόλπου και της Χερσονήσου του Κατάκολου, υφίσταται τις συνέπειες του παράνομου κυνηγιού, που αποδεκατίζει τα κουρασμένα από το ταξίδι άτομα του πληθυσμού του και έχει οδηγήσει τα τελευταία χρόνια το είδος σε ραγδαία πληθυσμιακή μείωση. Όσον αφορά τα διαχειμάζοντα είδη, που παρατηρούνται στην ευρύτερη περιοχή (βόρειος Κυπαρισσιακός Κόλπος), στην ΕΠΜ (2011) αναφέρονται τα εξής: "Στην περιοχή διαχειμάζουν συνολικά 42 είδη. Τους χειμερινούς μήνες οι πληθυσμοί των επιδημητικών ειδών της περιοχής (π.χ. Φαλαρίδες, Γερακίνες) εμπλουτίζονται με πληθυσμούς που μεταναστεύουν από βορειότερες περιοχές. Η εποχή διαχείμασης στην περιοχή διαρκεί από το Νοέμβριο - Δεκέμβριο έως και το Φεβρουάριο. Η περιοχή που παρουσιάζει το μεγαλύτερο ενδιαφέρον για τη διαχείμαση είναι η λίμνη του Καϊάφα - κυρίως για υδρόβια είδη - καθώς και τα εποχιακά έλη που συγκεντρώνουν είδη των ρηχών νερών. Στις παραλιακές δασικές εκτάσεις βρίσκουν καταφύγιο μεγάλοι πληθυσμοί από στρουθιόμορφα που, είτε έχουν έρθει για διαχείμαση από άλλες βορειότερες περιοχές, είτε προέρχονται από τις γειτονικές ορεινές δασικές εκτάσεις". Επίσης στην ΕΠΜ, (2011) αναφέρεται για την περιοχή του βόρειου Κυπαρισσιακού Κόλπου ότι, "ιδιαίτερα περιοχές που δεν έχουν αποδοθεί στη γεωργία και έχουν διατηρήσει ένα βαθμό φυσικότητας με παρουσία φυσικής βλάστησης και εποχικά τέλματα, αποτελούν ιδιαίτερα σημαντικά οικολογικά στοιχεία στο βορειοδυτικό τμήμα της περιοχής μελέτης". Το τμήμα αυτό περιλαμβάνει και την Περιοχή Έρευνας Πεδίου (ΠΕΠ) της παρούσας μελέτης στην Χερσόνησο του Κατάκολου, στην οποία απαντώνται σημαντικές εκτάσεις από αδιατάρακτη φυσική βλάστηση και σχετικά μεγάλο βαθμό φυσικότητας. Οι εκτάσεις αυτές διακόπτονται κατά θέσεις από ανοικτές εκτάσεις με λιβάδια και αγροτικές καλλιέργειες, που προσδίδουν σημαντική ετερογένεια στο τοπίο και αυξάνουν τον αριθμό και την ποικιλία των ειδών ορνιθοπανίδας. ENVECO A.E. 71

72 Ενδιαιτήματα ορνιθοπανίδας Στην συνέχεια παρατίθενται τα κυριότερα ενδιαιτήματα της ορνιθοπανίδας (4 ενδιαιτήματα), που καταγράφηκαν κατά τη διάρκεια των εργασιών πεδίου της παρούσας μελέτης, εντός και πλησίον της Περιοχής Έρευνας Πεδίου (ΠΕΠ), καθώς και εντός του οικοπέδου γεωτρητικής έρευνας. Για κάθε ενδιαίτημα αναφέρονται στοιχεία για την περιοχή από την βιβλιογραφία (ΕΠΜ, 2011), καθώς και οι παρατηρήσεις και τα συμπεράσματα από τις εργασίες πεδίου της παρούσας μελέτης, στην περιοχή της χερσονήσου του Κατάκολου το φθινόπωρο του Ελαιώνες - Αγροτικές εκτάσεις Στην ΕΠΜ, (2011), αναφέρονται τα εξής: "Οι αγροτικές εκτάσεις καταλαμβάνουν ένα μεγάλο τμήμα της περιοχής του βόρειου Κυπαρισσιακού Κόλπου. Σε ένα σημαντικό ποσοστό χαρακτηρίζονται από μεγάλη ετερογένεια με παρουσία φυσικής βλάστησης στα όρια τους, ενώ υπάρχουν και αρκετές χέρσες εκτάσεις, ιδιαίτερα στο βόρειο τμήμα της περιοχής μελέτης, σε περιοχές της τέως λίμνης Αγουλινίτσας, που αποτελούν σημαντικούς βιοτόπους για προστατευόμενα είδη όπως η Γαλιάντρα (Melanocorypha calandra) και η Μικρογαλιάντρα (Calandrella brachydactyla). Σε αυτά τα ενδιαιτήματα και ιδιαίτερα σε θέσεις με φυσική βλάστηση, στα όρια των καλλιεργειών, αναπαράγεται μια μεγάλη ποικιλία στρουθιόμορφων, κυρίως ειδών, σημαντικότερα από τα οποία είναι ο Φλώρος, η Καρδερίνα, το Κρασοπούλι (Emberiza melanocephala) και ο Τσιφτάς (Emberiza calandra), ενώ είναι από τις σημαντικότερες περιοχές κυνηγιού για το Βραχοκιρκίνεζο. Δεν παρατηρήθηκαν μεγάλες διαφορές στα είδη που χρησιμοποιούσαν τους ελαιώνες της περιοχής. Η μεγαλύτερη διαφοροποίηση παρατηρήθηκε ανάμεσα σε αμιγείς ελαιώνες (μικρής ετερογένειας του αγροτικού χώρου) και σε ελαιώνες με μεγαλύτερη ποικιλία μικροενδιαιτημάτων (π.χ. παρουσία δενδρωδών και θαμνωδών φυτοφρακτών, γειτνίαση με δασική έκταση, παρουσία ρεματικής βλάστησης). Ο καρπός της ελιάς είναι μια ιδιαίτερα θρεπτική τροφή για πολλά φρουτοφάγα είδη ενώ παράλληλα τα έντομα που είναι άφθονα σε αυτά τα δέντρα, προσελκύουν ένα μεγάλο αριθμό πουλιών. Ορισμένα είδη πτηνών όπως τα Λιοστριτσίδα (Hippolais olivetorum), Ωχροστριτσίδα (Hippolais pallida), Μαυροσκούφης (Sylvia atricapilla) είναι πολύ κοινά ή χαρακτηριστικά είδη των ενδιαιτημάτων αυτών. Οι ελαιώνες και ιδιαίτερα στις παραδοσιακές καλλιέργειες, όπου τα δέντρα αφήνονται να ωριμάσουν σχηματίζοντας βαθιές κοιλότητες στον κορμό, πλατιά κόμη και άλλα μικροενδιαιτήματα, υποστηρίζουν υψηλή βιοποικιλότητα (Beaufoy, 2001; Benton et al., 2003)". Σύμφωνα με την ΕΠΜ, (2011), στην περιοχή του βόρειου Κυπαρισσιακού Κόλπου σε ανάλογο βιότοπο (Α6. Αγροτικές εκτάσεις) έχουν παρατηρηθεί τα εξής είδη: Σφηκιάρης, Φιδαετός, Καλαμόκιρκος, Χειμωνόκιρκος, Στεπόκιρκος, Ξεφτέρι, Βραχοκιρκίνεζο, Νανογέρακο, Μαυροκιρκίνεζο, Ορτύκι, Μπεκάτσα, Βουνοσταχτάρα, Σταχτάρα, Γαλιάντρα, Μικρογαλιάντρα και άλλα. Τα είδη αυτά, σύμφωνα με την ΕΠΜ, (2011), παρατηρήθηκαν λίγες φορές στο συγκεκριμένο ενδιαίτημα ενώ τα είδη: Γερακίνα, Δεκοχτούρα, Κουκουβάγια, Μελισσοφάγος, Τσαλαπετεινός, Κατσουλιέρης κ.ά εμφανίζονται τακτικά, αλλά σε μικρούς αριθμούς. Τακτικά, σε μεγαλύτερους αριθμούς θεωρούνται το Σταυλοχελίδονο, το Δενδροχελίδονο και ο Μαυροσκούφης, ενώ κοινό είδος θεωρείται το Σπιτοχελίδονο. Επίσης, άφθονο είδος θεωρείται ο Σπιτοσπουργίτης. Επιπλέον, από τα προαναφερόμενα είδη, η Γερακίνα, το Βραχοκιρκίνεζο, η Δεκαοχτούρα, η Κουκουβάγια, Σταχτάρα, ο Τσαλαπετεινός η Γαλιάντρα, η Μικρογαλιάντρα, ο Κατσουλιέρης, το Σπιτοχελίδονο, το Κουφαηδόνι, ο Μαυρολαίμης, ο Κότσυφας, η Λιοστριτσίδα, ο Μαυροτσιροβάκος, ο Κοκκινοκεφαλάς, η Καρακάξα, η Κάργια, ο Σπιτοσπουργίτης, ο Δεντροσπουργίτης, ο Φλώρος, η Καρδερίνα, ο Αμπελουργός και ο Τσιφτάς αναφέρεται ότι φωλιάζουν στο συγκεκριμένο ενδιαίτημα. ENVECO A.E. 72

73 Κατά τη διάρκεια των εργασιών πεδίου της παρούσας μελέτης έλαβαν χώρα παρατηρήσεις ειδών ορνιθοπανίδας σε αρκετά σημεία εντός των αγροτικών καλλιεργειών στην περιοχή εντός ή και πλησίον της ΠΕΠ. Στο μεγαλύτερο ποσοστό τους οι αγροτικές καλλιέργειες αφορούσαν ελαιώνες (41,3% της συνολικής έκτασης της ΠΕΠ - περίπου 599 στρέμματα) μικρής έκτασης χωρίς σημαντικό υποόροφο, αλλά με ύπαρξη πυκνών φυτοφρακτών στα περιθώρια τους. Η σημασία αυτού του τύπου βιοτόπου για τα πουλιά εκτιμάται ότι, θα είναι πιο έντονη κατά τη διάρκεια του χειμώνα, όταν άφθονη τροφή θα υποστηρίζει μεγάλο αριθμό, τόσο επιδημητικών ειδών, όσο και ειδών που είναι χειμερινοί επισκέπτες. Στους ελαιώνες αυτούς κατά τη διάρκεια των εργασιών πεδίου (φθινόπωρο 2015) καταγράφηκαν 10 είδη ορνιθοπανίδας. Οι παρατηρήσεις αυτές περιελάμβαναν σημαντικούς πληθυσμούς Κοκκινολαίμη (Erithacus rubecula), ο οποίος φαίνεται πως είναι αρκετά διαδεδομένος σε αυτό, αλλά και σε άλλα ενδιαιτήματα το φθινόπωρο και το χειμώνα. Ο Κοκκινολαίμης αποτελούσε το πιο πολυπληθές είδος εντός αλλά και εκτός της ΠΕΠ, που καταγράφηκε κατά τη διάρκεια των εργασιών πεδίου της παρούσας μελέτης. Επίσης στους ελαιώνες και στα περιθώρια τους καταγράφηκαν σε σημαντικούς αριθμούς τα είδη: Τρυποφράκτης (Troglodytes troglodytes), Μαυροτσιροβάκος (Sylvia melanocephala), Κότσυφας (Turdus merula), Κουκουβάγια (Athene noctua), Σπίνος (Fringilla coelebs), Τσιφτάς (Emberiza calandra), Κίσσα (Garrulus glandarius) και το Ψευταηδόνι (Cettia cetti) στους φυτοφράκτες κοντά σε μικρά ρέματα. Παρουσία στους ελαιώνες για λόγους τροφοληψίας αναμένεται να έχει και το Ξεφτέρι (Accipiter nisus), το οποίο παρατηρήθηκε αρκετές φορές εντός της ΠΕΠ. Σύμφωνα με την βιβλιογραφία, ο συγκεκριμένος βιότοπος εντός της ΠΕΠ αναμένεται να φιλοξενεί και άλλα είδη ορνιθοπανίδας όλο το χρόνο και ιδιαίτερα την περιόδο της αναπαραγωγής, αλλά και κατά τη διάρκεια της εαρινής μετανάστευσης, όπως παρουσιάζεται στον πίνακα της παρούσας μελέτης (Κατάλογος ειδών ορνιθοπανίδας). Πυκνοί δενδρώδεις θαμνώνες με ξέφωτα Σύμφωνα με την ΕΠΜ (2014), που αφορά τον Νότιο Κυπαρισσιακό Κόλπο πρόκειται για πυκνούς δενδρώδεις θαμνώνες μέχρι 4 μέτρα σε ύψος με κυρίαρχα τα είδη Quercus coccifera Pistacia lentiscus καθώς και Olea europaea Pistacia lentiscus. Θεωρείται ότι οι θαμνώνες αυτοί αποτελούν υπολείμματα των άλλοτε κυρίαρχων σκληρόφυλλων δασών και τουλάχιστον στα νησιά του Αιγαίου αποτελεί πλέον σπάνιο βιότοπο. Οι θαμνώνες αυτοί περιλαμβάνουν και μικρά ξέφωτα τα οποία στο μεγαλύτερο ποσοστό τους είναι εγκαταλελειμμένες καλλιέργειες. Το ενδιαίτημα αυτό εντοπίζεται εντός της περιοχής μελέτης της ΕΠΜ στον νότιο Κυπαρισσιακό Κόλπο, σε μικρές εκτάσεις ανάμεσα σε καλλιέργειες και οικισμούς. Εντός της Περιοχής Έρευνας Πεδίου (ΠΕΠ) της παρούσας μελέτης στην Χερσόνησο του Κατάκολου αντιθέτως, το ενδιαίτημα αυτό καλύπτει σημαντικό ποσοστό της συνολικής έκτασης της ΠΕΠ (45,9% της συνολικής έκτασης της ΠΕΠ - περίπου 667 στρέμματα) και όπως φάνηκε από τις εργασίες πεδίου φιλοξενεί και σημαντικό αριθμό ειδών ορνιθοπανίδας. Επίσης, το ενδιαίτημα αυτό αποτελεί το μοναδικό ενδιαίτημα εντός του οικοπέδου γεωτρητικής έρευνας, παρά το ότι στην συγκεκριμένη περίπτωση οι θαμνώνες, που καλύπτουν αυτό το σημείο, χαρακτηρίζονται από μικρότερο ύψος σε σχέση με το κύριο ενδιαίτημα στην υπόλοιπη έκταση της ΠΕΠ, λόγω της άμεσης σχεδόν γειτνίασης τους με τη θάλασσα. Σύμφωνα με την ΕΠΜ, (2011), στο βόρειο Κυπαρισσιακό Κόλπο σε ανάλογο βιότοπο που αναμένεται ότι καλύπτεται από παρόμοια βλάστηση (Α5. Λόφοι με βραχώδη πρανή) έχουν παρατηρηθεί τα εξής είδη: Μπεκάτσα (Scolopax rusticola), Τρυποφράκτης (Troglodytes, troglodytes), Θαμνοψάλτης (Prunella modularis), Κοκκινολαίμης (Erithacus rubecula), Ασπροκωλίνα (Oenanthe hispanica), ENVECO A.E. 73

74 Κηποτσιροβάκος (Sylvia borin), Μαυροσκούφης (Sylvia atricapilla) Θαμνοφυλλοσκόπος (Phylloscopus trochilus) Σταχτομυγοχάφτης (Muscicapa striata), Αετομάχος (Lanius collurio), Γαϊδουροκεφαλάς (Lanius minor), Κοκκινοκεφαλάς (Lanius senator), Κίσσα (Garrulus glandarius), Κάργια (Corvus monedula), Κουρούνα (Corvus corone cornix), Ψαρόνι (Sturnus vulgaris), Σπίνος (Fringilla coelebs), Σιρλοτσίχλονο (Emberiza cirlus), Βουνοτσίχλονο (Emberiza cia) και Βλαχοτσίχλονο (Emberiza hortulana). Τα είδη αυτά, σύμφωνα με την ΕΠΜ, (2011), παρατηρήθηκαν λίγες φορές στο συγκεκριμένο ενδιαίτημα ενώ τα είδη, Κότσυφας (Turdus merula), Θαμνοτσιροβάκος (Sylvia communis), Φλώρος (Carduelis chloris) και Καρδερίνα (Carduelis carduelis) εμφανίζονται τακτικά αλλά σε μικρούς αριθμούς. Επιπλέον από τα προαναφερόμενα είδη, η Γερακίνα, το Βραχοκιρκίνεζο, η Ασπροκωλίνα, ο Κότσυφας, ο Μυγοχάφτης, ο Θαμνοτσιροβάκος, η Κίσσα, το Βουνοτσίχλονο, το Σιρλοτσίχλονο, η Καρδερίνα, ο Φλώρος και η Σταχτοκουρούνα αναφέρεται ότι φωλιάζουν στο συγκεκριμένο ενδιαίτημα. Κατά τη διάρκεια των εργασιών πεδίου της παρούσας μελέτης έλαβαν χώρα παρατηρήσεις ειδών ορνιθοπανίδας σε αρκετά σημεία εντός των πυκνών δενδρωδών θαμνώνων στην περιοχή, εντός ή και πλησίον της ΠΕΠ. Στους θαμνώνες αυτούς κατά την διάρκεια των εργασιών πεδίου (φθινόπωρο 2015) καταγράφηκαν 13 είδη ορνιθοπανίδας. Οι παρατηρήσεις αυτές περιελάμβαναν σημαντικούς πληθυσμούς Κοκκινολαίμη (Erithacus rubecula), ο οποίος φαίνεται πως είναι αρκετά διαδεδομένος σε αυτό, αλλά και σε άλλα ενδιαιτήματα το φθινόπωρο και το χειμώνα. Επίσης, στους πυκνούς δενδρώδεις θαμνώνες και τα περιθώρια τους καταγράφηκαν τα εξής είδη: Τρυποφράκτης (Troglodytes troglodytes), Μαυροτσιροβάκος (Sylvia melanocephala), Κότσυφας (Turdus merula), Καλόγερος (Parus major), Σταυλοχελίδονο (Hirundo rustica), Κίσσα (Garrulus glandarius), Γαλαζοπαπαδίτσα (Cyanistes caeruleus), Αιγίθαλος (Aegithalos caudatus), Σιρλοτσίχλονο (Emberiza cirlus). Επίσης παρουσία στους πυκνούς δενδρώδεις θαμνώνες για λόγους τροφοληψίας έχει το Ξεφτέρι (Accipiter nisus), το Βραχοκιρκίνεζο (Falco tinnunculus) και η Γερακίνα (Buteo buteo) τα οποία παρατηρήθηκαν αρκετές φορές εντός της ΠΕΠ πάνω από τους πυκνούς δενδρώδεις θαμνώνες. Τα τρία τελευταία είδη αρπακτικών εκτιμάται ότι επισκέπτονται σχεδόν όλα τα ενδιαιτήματα εντός και εκτός ΠΕΠ και συγκεκριμένα η Γερακίνα και το Βραχοκιρκίνεζο επιλέγουν κυρίως τα ανοίγματα ανάμεσα στους θαμνώνες (ξέφωτα) για να εντοπίζουν ευκολότερα το θήραμα τους. Σύμφωνα με την βιβλιογραφία, ο συγκεκριμένος βιότοπος εντός της ΠΕΠ αναμένεται να φιλοξενεί και άλλα είδη ορνιθοπανίδας όλο το χρόνο και ιδιαίτερα την περιόδο της αναπαραγωγής, αλλά και κατά τη διάρκεια της εαρινής μετανάστευσης, όπως παρουσιάζεται στον πίνακα της παρούσας μελέτης (Κατάλογος ειδών ορνιθοπανίδας). Βραχώδεις ακτές και θαλάσσια περιοχή Σύμφωνα με την ΕΠΜ, (2014) που αφορά τον Νότιο Κυπαρισσιακό Κόλπο πρόκειται για αλοφυτικές χασμοφυτικές κοινότητες με είδη που είναι προσαρμοσμένα στην καταπόνηση της κατάκλυσης ή του ψεκασμού με θαλασσινό νερό και είναι ικανά να αναπτύσσονται σε σχισμές βράχων ή πετρώδεις θέσεις. Οι εν λόγω οικότοποι εμφανίζονται μεταξύ Καλού Νερού και Κυπαρισσίας, με αραιό ποσοστό βλάστησης. Εντός της Περιοχής Έρευνας Πεδίου της παρούσας μελέτης στην Χερσόνησο του Κατάκολου το συγκεκριμένο ενδιαίτημα απαντάται σε όλο σχεδόν το μήκος της ακτογραμμής της χερσονήσου καλύπτοντας μικρό ποσοστό της συνολικής έκτασης της ΠΕΠ (5,5% της συνολικής έκτασης της ΠΕΠ - περίπου 80 στρέμματα). Για την παρούσα μελέτη στο εν λόγω ενδιαίτημα συμπεριλαμβάνεται και μέρος της θαλάσσιας περιοχής περιμετρικά της Χερσονήσου του Κατάκολου στην οποία διαβιούν είδη ορνιθοπανίδας όπως τα γλαρόνια (Sterna sp.) και οι γλάροι (Larus sp.) αλλά και είδη πανίδας (πλην ορνιθοπανίδας), όπως η Θαλάσσια Χελώνα (Caretta caretta) και η Μεσογειακή Φώκια ENVECO A.E. 74

75 (Monachus monachus), σύμφωνα με τη βιβλιογραφία (Κόκκινο Βιβλίο, 2009 και ΜΟm, 2013). Σύμφωνα με την ΕΠΜ, (2011), στο βόρειο Κυπαρισσιακό Κόλπο σε παρόμοιο παραθαλάσσιο βιότοπο (Αμμοθίνες, παραλία) έχουν παρατηρηθεί τα εξής είδη ορνιθοπανίδας: Ξεφτέρι (Accipiter nisus), Βραχοκιρκίνεζο (Falco tinnunculus), Πετροτριλίδα (Burchinus oedicnemus), Καστανοκέφαλος γλάρος (Larus ridibundus). Λεπτόραμφος γλάρος (Larus genei), Γελογλάρονο (Sterna nilotica), Γιδοβύζι (Caprimulgus europaeus), Κατσουλιέρης (Galerida cristata), Κιτρινοσουσουράδα (Motacilla flava), Ασπροκωλίνα (Oenanthe hispanica), Σταχτομυγοχάφτης (Muscicapa striata), Σταχτοκουρούνα (Corvus corone cornix) και Σπιτοσπουργίτης (Passer domesticus). Τα είδη αυτά, σύμφωνα με την ΕΠΜ, (2011), παρατηρήθηκαν λίγες φορές στο συγκεκριμένο ενδιαίτημα, ενώ τα είδη Ακτίτης (Actitis hypoleucos), Ασημόγλαρος (Larus michahellis) και Σταχτοπετρόκλης (Oenanthe oenanthe), εμφανίζονται τακτικά, αλλά σε μικρούς αριθμούς. Επιπλέον από τα προαναφερόμενα είδη, η Ασπροκωλίνα αναφέρεται ότι φωλιάζει στο συγκεκριμένο ενδιαίτημα. Κατά τη διάρκεια των εργασιών πεδίου της παρούσας μελέτης (φθινόπωρο 2015) στο συγκεκριμένο ενδιαίτημα καταγράφηκαν 6 είδη ορνιθοπανίδας, τα οποία είναι τα εξής: Λευκοσουσουράδα (Motacilla alba), Σταχτοσουσουράδα (Motacilla cinerea), Ακτίτης (Actitis hypoleucos), Γαλαζοκότσυφας (Monticola solitarius), Αλκυόνη (Alcedo atthis) και Σταχτοτσικνιάς (Ardea cinerea). Από τα είδη αυτά η Αλκυόνη είναι το μόνο είδος από αυτά που παρατηρήθηκαν στο συγκεκριμένο ενδιαίτημα που προστατεύεται από το Παράρτημα Ι της Οδηγίας 2009/147/ΕΕ. Σύμφωνα με την βιβλιογραφία, ο συγκεκριμένος βιότοπος εντός της ΠΕΠ αναμένεται να φιλοξενεί και άλλα είδη ορνιθοπανίδας όλο το χρόνο και ιδιαίτερα την περίοδο της αναπαραγωγής, αλλά και κατά την διάρκεια της εαρινής μετανάστευσης όπως παρουσιάζεται στον πίνακα της παρούσας μελέτης (Κατάλογος ειδών ορνιθοπανίδας). Συστάδες πευκοδασών Σύμφωνα με την ΕΠΜ, (2014) που αφορά τον Νότιο Κυπαρισσιακό Κόλπο, τα μεσογειακά δάση θερμόφιλων πεύκων εμφανίζονται συχνά ως υποκατάστατα ή παρακλιμακικά στάδια δασών της Quercetalia ilicis ή της Ceratonio-Rhamnetalia. Υπό τις παρούσες συνθήκες, οι συστάδες των πεύκων εντός της ΠΕΠ (τοπικά μαζί με λίγες μικρές συστάδες από Κουκουναριές - Pinus pinea) επεκτείνονται τοπικά, λόγω εγκατάλειψης των καλλιεργούμενων αγρών και των βοσκοτόπων σε θέσεις παρακείμενες των υφιστάμενων δασών, ενώ σε άλλες περιοχές παρατηρείται μείωση της έκτασης τους, λόγω των συχνών πυρκαγιών και της μη ικανοποιητικής επακόλουθης αναγέννησης. Η έκταση τους εντός της ΠΕΠ υπολογίζεται συνολικά στα 98 στρέμματα περίπου ήτοι το 6,7% της συνολικής έκτασης της ΠΕΠ. Η οικολογική σημασία αυτών των δασικών συστάδων είναι μεγάλη, διότι υποστηρίζουν μια πυκνή κοινότητα πουλιών, διατηρούν μοναδικές μικροκλιματικές συνθήκες και συγκρατούν το έδαφος. Σύμφωνα με την ΕΠΜ, (2011), στο βόρειο Κυπαρισσιακό Κόλπο σε παρόμοιο βιότοπο έχει καταγραφεί μια μεγάλη ποικιλία αναπαραγόμενων στρουθιόμορφων ειδών. Σύμφωνα με την εν λόγω ΕΠΜ, "τα κοινά πουλιά των δασών της περιοχής είναι ο Σπίνος (Fringilla coelebs), το Σκαρθάκι (Serinus serinus), ο Καλόγερος (Parus major), o Φλώρος (Carduelis chloris) και σε ανοίγματα η Καρδερίνα (Carduelis carduelis), ενώ σε νεαρά δάση και κυρίως σε πυκνοφυτείες, που δημιουργούνται από τη φυσική αναγέννηση μετά τη φωτιά, κυριαρχεί ο Μαυροτσιροβάκος (Sylvia melanocephala). Μέσα στα δάση κατά θέσεις, όπου υπάρχει μωσαϊκό από βάλτους και ανοικτές εκτάσεις, εμφανίζονται σε μεγάλες πυκνότητες ο Κότσυφας (Turdus merula), το Ψευταηδόνι (Cettia cetti), η Ωχροστριτσίδα (Hippolais pallida) και κατά θέσεις εμφανίζεται η Κιστικόλη (Cisticola juncidis) και η Σακουλοπαπαδίτσα (Remiz pendulinus). Οι ενότητες με πευκοδάση και καλαμιώνες ή βάλτους, καθώς και οι γειτονικές δενδρώδεις ENVECO A.E. 75

76 καλλιέργειες χρησιμοποιούνται επίσης πολύ εντατικά κατά τη μεταναστευτική περίοδο. Κυρίαρχα είδη είναι το Τρυγόνι (Streptopelia turtur), το Γιδοβύζι (Caprimulgus europaeus) και ο Μυγοχάφτης (Muscicapa striata), ενώ πολλά άλλα είδη εκμεταλλεύονται το φυσικό χαρακτήρα της ακτογραμμής και των γειτονικών δασικών εκτάσεων για να μετακινηθούν και να μεταναστεύσουν σε βορειότερες περιοχές". Συγκεκριμένα, σύμφωνα με την ΕΠΜ (2011), στην περιοχή μελέτης του βόρειου Κυπαρισσιακού Κόλπου σε παρόμοιο βιότοπο (Α1. Πευκοδάση) έχουν παρατηρηθεί τα εξής είδη: Βραχοκιρκίνεζο (Falco tinnunculus), Μαυροκιρκίνεζο (Falco vespertinus), Δενδρογέρακο (Falco subbuteo), Ορτύκι (Coturnix coturnix), Τρυγόνι (Streptopelia turtur), Κούκος (Cuculus canorus), Σταχτάρα (Apus apus), Βουνοσταχτάρα (Tachymarptis melba), Μελισσοφάγος (Merops apiaster), Τσαλαπετεινός (Upupa epops), Οχθοχελίδονο (Riparia riparia) και άλλα. Τα είδη αυτά, σύμφωνα με την ΕΠΜ, (2011), παρατηρήθηκαν λίγες φορές στο συγκεκριμένο ενδιαίτημα, ενώ τα είδη Ξεφτέρι (Accipiter nisus), Γερακίνα (Buteo buteo), Γιδοβύζι (Caprimulgus europaeus), Στραβολαίμης (Jynx torquila), Σταυλοχελίδονο (Hirundo rustica), Μιλτοχελίδονο (Hirundo daurica), Σπιτοχελίδονο (Delichon urbica), καθώς και αρκετά ακόμα εμφανίζονται τακτικά αλλά σε μικρούς αριθμούς. Κοινό είδος (παρατηρείται εύκολα σε καλούς αριθμούς) θεωρείται ο Σπίνος (Fringilla coelebs), ενώ τακτικά σε μεγαλύτερους αριθμούς θεωρούνται το Σκαρθάκι (Serinus serinus) και η Καρδερίνα (Carduelis carduelis). Επιπλέον, από τα προαναφερόμενα είδη, το Ξεφτέρι η Ασπροκωλίνα, το Τρυγόνι, το Γιδοβύζι, o Στραβολαίμης, o Μαυροτσιροβάκος, ο Σταχτομυγοχάφτης, ο Καλόγερος, ο Καμποδεντροβάτης, η Ωχροστριτσίδα, ο Κότσυφας, ο Κοκκινολαίμης, ο Σπίνος, το Σκαρθάκι και ο Φλώρος, αναφέρεται ότι φωλιάζουν στο συγκεκριμένο ενδιαίτημα. Κατά τη διάρκεια των εργασιών πεδίου της παρούσας μελέτης έλαβαν χώρα παρατηρήσεις ειδών ορνιθοπανίδας σε κάποια σημεία εντός των λίγων σχετικά δασικών συστάδων Χαλεπίου Πεύκης στην περιοχή εντός ή και πλησίον της ΠΕΠ. Έτσι, κατά τη διάρκεια των εργασιών πεδίου (φθινόπωρο 2015) στο συγκεκριμένο ενδιαίτημα καταγράφηκαν 10 είδη ορνιθοπανίδας, τα οποία είναι τα εξής: Σταυλοχελίδονο (Hirundo rustica), Κοκκινολαίμης (Erithacus rubecula), Καλόγερος (Parus major), Μαυροτσιροβάκος (Sylvia melanocephala), Αιγίθαλος (Aegithalos caudatus), Κίσσα (Garrulus glandarius), Βραχοκιρκίνεζο (Falco tinnunculus), Κότσυφας (Turdus merula), Σπίνος (Fringilla coelebs) και Ξεφτέρι (Accipiter nisus). Σύμφωνα με την βιβλιογραφία, ο συγκεκριμένος βιότοπος εντός της ΠΕΠ αναμένεται να φιλοξενεί και άλλα είδη ορνιθοπανίδας όλο το χρόνο και ιδιαίτερα την περιόδο της αναπαραγωγής, αλλά και κατά τη διάρκεια της εαρινής μετανάστευσης, όπως παρουσιάζεται στον πίνακα της παρούσας μελέτης (κατάλογος ειδών ορνιθοπανίδας). Δεδομένου ότι οι εργασίες πεδίου της παρούσας μελέτης έλαβαν χώρα κατά τη διάρκεια της φθινοπωρινής μετανάστευσης οι παρατηρήσεις της ορνιθοπανίδας περιλαμβάνουν και ένα μικρό αριθμό ειδών ορνιθοπανίδας, που διέρχονται από την περιοχή ως φθινοπωρινοί μετανάστες και δεν μπορούν να θεωρηθούν ως αντιπροσωπευτικά είδη κάποιου ή κάποιων από τα προαναφερόμενα ενδιαιτήματα της ορνιθοπανίδας. Τα είδη αυτά είναι ο Καλαμόκιρκος (Circus aeruginosus) και το Δενδρογέρακο (Falco subbuteo), τα οποία παρατηρήθηκαν να διασχίζουν την ΠΕΠ κατά τη διάρκεια της φθινοπωρινής τους μετανάστευσης. Ο Καλαμόκιρκος είναι το δεύτερο από τα δύο είδη (μαζί με την Αλκυόνη που αναφέρθηκε παραπάνω), που παρατηρήθηκαν κατά τη διάρκεια των εργασιών πεδίου της παρούσας μελέτης και ανήκουν στο Παράρτημα Ι της Οδηγίας 2009/147/ΕΕ. Στο παρακάτω σχήμα (Σχήμα ) παρουσιάζονται οι θέσεις στις οποίες καταγράφηκαν είδη ορνιθοπανίδας κατά τις εργασίες πεδίου της παρούσας μελέτης εντός και πλησίον της ΠΕΠ και του οικοπέδου γεωτρητικής έρευνας. Είναι προφανές ότι οι περισσότερες παρατηρήσεις έγιναν εντός της ΠΕΠ, λόγω του ότι εκεί εστιάστηκε περισσότερο η έρευνα πεδίου και συνεπώς αφιερώθηκε συγκριτικά πολύ μεγαλύτερος χρόνος ENVECO A.E. 76

77 παρατήρησης σε σχέση με την περιοχή της χερσονήσου του Κατακόλου, που βρίσκεται εκτός ΠΕΠ. Παρόλα αυτά αρκετές παρατηρήσεις έλαβαν χώρα, για λόγους πληρότητας και σύγκρισης, σε παρόμοια ενδιαιτήματα βόρεια της ΠΕΠ. Σχήμα : Θέσεις καταγραφών ορνιθοπανίδας εντός και πλησίον της ΠΕΠ στην χερσόνησο του Κατάκολου Κατάλογος ειδών ορνιθοπανίδας Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζονται τα παρατηρημένα είδη ορνιθοπανίδας στο πλαίσιο εκπόνησης της παρούσας μελέτης, καθώς και τα αναμενόμενα από τη βιβλιογραφία (ΕΠΜ, 2011) είδη ορνιθοπανίδας στα ενδιαιτήματα, που απαντώνται εντός της ΠΕΠ και του οικοπέδου γεωτρητικής έρευνας. Όσα είδη έχουν εντοπιστεί στο εκάστοτε ενδιαίτημα κατά τη διάρκεια των εργασιών πεδίου της παρούσας μελέτης τονίζονται με μαύρο χρώμα (Χ). Ο παρακάτω πίνακας παρουσιάζει επίσης το καθεστώς μετανάστευσης των ειδών ορνιθοπανίδας, το καθεστώς προστασίας τους, καθώς και εκτιμήσεις των πληθυσμών τους σε επίπεδο Ελλάδας και Ευρωπαϊκής Ένωσης. Επιπλέον αναφέρονται, λαμβάνοντας υπόψη την ΕΠΜ, με γκρι γραμμοσκίαση και όσα είδη αναμένεται να φωλιάζουν (Φ) στα υπό εξέταση ενδιαιτήματα της ΠΕΠ. ENVECO A.E. 77

78 Πίνακας : Παρατηρηθέντα κατά την παρούσα μελέτη και αναμενόμενα σύμφωνα με την βιβλιογραφία (ΕΠΜ, 2011) είδη ορνιθοπανίδας στα ενδιαιτήματα εντός της ΠΕΠ, καθεστώς παρουσίας, προστασίας και εκτίμηση πληθυσμών σε επίπεδο Ελλάδας και Ευρωπαϊκής Ένωσης ΠΑΡΑΤΗΡΗΘΕΝΤΑ ΕΙΔΗ ΚΑΙ ΑΝΑΜΕΝΟΜΕΝΑ ΕΙΔΗ ΕΝΤΟΣ ΤΗΣ ΕΝΔΙΑΙΤΗΜΑΤΑ ΟΡΝΙΘΟΠΑΝΙΔΑΣ ΕΝΤΟΣ ΤΗΣ ΠΕΠ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΠΕΠ Α/Α Λατινική Ονομασία Ελληνική Ονομασία Κωδικός Καθεστώς παρουσίας ΕΠΜ Βόρειου Κυπαρισσιακού Κόλπου, (2011) Παρούσα μελέτη Ελαιώνες - αγροτικές εκτάσεις Συστάδες Πευκοδασών Βραχώδεις ακτές και θαλάσσια περιοχή Πυκνοί δενδρώδεις θαμνώνες με ξέφωτα Ευρωπαϊκός πληθυσμός (ζευγάρια) 2 Ελλάδα (ζευγάρια) 1 Οδηγία 2009/147/ ΕΚ Κατηγορία SPEC Ευρωπαϊκό καθεστώς προστασίας Κόκκινο Βιβλίο της Ελλάδας Σύμβαση Βέρνης Σύμβαση Βόννης 1 Accipiter nisus Ξεφτέρι 2690 WV, r Χ Χ Χ Χ (Φ) Χ Χ 220, ) - 150,000- ( Non- SPEC Secure N E II II 2 Actitis hypoleucos Ακτίτης 5560 PM, sv Χ Χ 230, ,000 (50-100) - SPEC 3 Depleted N E II II 3 Aegithalos caudatus Αιγίθαλος R Χ Χ Χ 6,200,000 ( ) - 2,200,000- Non- SPEC Secure N E III 4 Alauda arvensis Σταρήθρα 9760 WV, r Χ Χ 32,000,000 17,000,000- ( ) - SPEC 3 Depleted NT III 5 Alcedo atthis Αλκυόνα 8310 WV, r Χ Χ Χ 39,000-91,000 ( ) I SPEC 3 H D D II 6 Anthus trivialis Δενδροκελάδα PM, sv Χ Χ 8,200,000-16,000,000 ( ) - Non-SPEC Secure NE II 7 Apus apus Σταχτάρα 7950 SV X X (Φ) X X 7,300,000 3,000,000- ( ) - Non-SPEC Secure NE III 8 Apus melba Βουνοσταχτάρα 7980 SV, PM X X X X no data no data no data Secure NE 9 Ardea cinerea Σταχτοτσικνιάς 1220 R, pm Χ X 130, ,000 ( ) - Non-SPEC Secure NE III 10 Athene noctua Κουκουβάγια 7570 R Χ Χ Χ (Φ) 430, ,000- ( ) - SPEC 3 Declining NE II ENVECO A.E. 78

79 ΠΑΡΑΤΗΡΗΘΕΝΤΑ ΕΙΔΗ ΚΑΙ ΑΝΑΜΕΝΟΜΕΝΑ ΕΙΔΗ ΕΝΤΟΣ ΤΗΣ ΕΝΔΙΑΙΤΗΜΑΤΑ ΟΡΝΙΘΟΠΑΝΙΔΑΣ ΕΝΤΟΣ ΤΗΣ ΠΕΠ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΠΕΠ Α/Α Λατινική Ονομασία Ελληνική Ονομασία Κωδικός Καθεστώς παρουσίας ΕΠΜ Βόρειου Κυπαρισσιακού Κόλπου, (2011) Παρούσα μελέτη Ελαιώνες - αγροτικές εκτάσεις Συστάδες Πευκοδασών Βραχώδεις ακτές και θαλάσσια περιοχή Πυκνοί δενδρώδεις θαμνώνες με ξέφωτα Ευρωπαϊκός πληθυσμός (ζευγάρια) 2 Ελλάδα (ζευγάρια) 1 Οδηγία 2009/147/ ΕΚ Κατηγορία SPEC Ευρωπαϊκό καθεστώς προστασίας Κόκκινο Βιβλίο της Ελλάδας Σύμβαση Βέρνης Σύμβαση Βόννης 11 Buteo buteo Γερακίνα 2870 R, WV Χ Χ Χ (Φ) Χ (Φ) Χ 410, , Non-SPEC Secure NE II II 12 Burchinus oedicnemus Πετροτριλίδα 4590 sv, pm Χ Χ 39,000-60,000 ( ) I SPEC 3 Vulnerable NT II II 13 Calandrella brachydactyla Μικρογαλιάντρα 9680 SV, PM Χ Χ (Φ) Χ 2,200,000-2,700,000 (3,000 5,000) I SPEC 3 Declining NE II 14 Caprimulgus europaeus Γιδοβύζι 7780 SV Χ Χ (Φ) Χ 400, ,000- ( ) I SPEC 2 Unfavourabl e LC II 15 Carduelis cannabina Φανέτο R, wv Χ Χ 13,000,000 5,000,000- ( ) - SPEC 2 Declining NE II 16 Carduelis carduelis Καρδερίνα R, wv Χ Χ (Φ) Χ Χ (Φ) 17,000,000 5,700,000- ( ) - Non-SPEC Secure NE II 17 Carduelis chloris Φλώρος R, wv Χ Χ (Φ) Χ (Φ) Χ (Φ) 22,000, ) - 8,600,000- ( Non- SPECE Secure NE II 18 Carduelis spinus Λούγαρο WV, r Χ Χ Χ 4,700,000 ( ) - 2,100,000- Non- SPECE Secure NE II 19 Certhia brachydactyla Καμποδεντροβάτης R Χ Χ (Φ) 8,900,000 ( ) - 2,400,000- Non- SPECE Secure NE II 20 Hirundo daurica Μιλτοχελίδονο 9950 SV Χ Χ Χ Χ Χ 43, ,000 (10,000 50,000) - Non-SPEC Secure NE II 21 Cettia cetti Ψευταηδόνι R Χ Χ Χ 340,000-1,100,000 ( ) - Non-SPEC Secure NE II II ENVECO A.E. 79

80 ΠΑΡΑΤΗΡΗΘΕΝΤΑ ΕΙΔΗ ΚΑΙ ΑΝΑΜΕΝΟΜΕΝΑ ΕΙΔΗ ΕΝΤΟΣ ΤΗΣ ΕΝΔΙΑΙΤΗΜΑΤΑ ΟΡΝΙΘΟΠΑΝΙΔΑΣ ΕΝΤΟΣ ΤΗΣ ΠΕΠ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΠΕΠ Α/Α Λατινική Ονομασία Ελληνική Ονομασία Κωδικός Καθεστώς παρουσίας ΕΠΜ Βόρειου Κυπαρισσιακού Κόλπου, (2011) Παρούσα μελέτη Ελαιώνες - αγροτικές εκτάσεις Συστάδες Πευκοδασών Βραχώδεις ακτές και θαλάσσια περιοχή Πυκνοί δενδρώδεις θαμνώνες με ξέφωτα Ευρωπαϊκός πληθυσμός (ζευγάρια) 2 Ελλάδα (ζευγάρια) 1 Οδηγία 2009/147/ ΕΚ Κατηγορία SPEC Ευρωπαϊκό καθεστώς προστασίας Κόκκινο Βιβλίο της Ελλάδας Σύμβαση Βέρνης Σύμβαση Βόννης 22 Circaetus gallicus Φιδαετός 2560 sv, pm Χ Χ Χ 5,400-7, I SPEC 3 Secure NT II II 23 Circus aeruginosus Καλαμόκιρκος 2600 WV, PM, r Χ Χ Χ 24 Circus cyaneus Χειμωνόκιρκος 2610 wv, pm Χ Χ 29,000-39,000 11,000-18, I Non-SPEC Secure VU II II - I SPEC 3 Depleted NE II II 25 Circus macrourus Στεπόκιρκος 2620 pm Χ Χ 0 I SPEC 1 Endangered D D II II 26 Corvus corax Κόρακας R Χ Χ (Φ) Χ 230, ,000- ( ) - Non-SPEC Secure NE III 27 Corvus corone cornix Κουρούνα R Χ Χ (Φ) Χ 8,300,000 3,800,000- (50, ,000) - Non-SPEC Secure NE 28 Corvus monedula Κάργια R Χ Χ (Φ) Χ 3,900,000 ( ) - 2,200,000- Non- SPECE Secure NE 29 Coturnix coturnix Ορτύκι 3700 SV,PM Χ Χ Χ 640,000-1,300,000 (2,000 5,000) - SPEC 3 H NE III II 30 Cuculus canorus Κούκος 7240 sv, PM Χ Χ Χ 850,000-1,900,000 ( ) - Non-SPEC Declining NE III 31 Cyanistes caeruleus Γαλαζοπαπαδίτσα R Χ Χ Χ Χ 35,000,000 1,000,000) - 15,000,000- (500,000- Non- SPECE Secure NE 32 Delichon urbicum Σπιτοχελίδονο SV, PM Χ Χ (Φ) Χ 13,000,000 5,700,000- (50, ,000) - SPEC 3 Declining NE II 33 Emberiza calandra Τσιφτάς R Χ Χ Χ Χ 2,500,000- (200, SPEC 2 Declining NE III ENVECO A.E. 80

81 ΠΑΡΑΤΗΡΗΘΕΝΤΑ ΕΙΔΗ ΚΑΙ ΑΝΑΜΕΝΟΜΕΝΑ ΕΙΔΗ ΕΝΤΟΣ ΤΗΣ ΕΝΔΙΑΙΤΗΜΑΤΑ ΟΡΝΙΘΟΠΑΝΙΔΑΣ ΕΝΤΟΣ ΤΗΣ ΠΕΠ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΠΕΠ Α/Α Λατινική Ονομασία Ελληνική Ονομασία Κωδικός Καθεστώς παρουσίας ΕΠΜ Βόρειου Κυπαρισσιακού Κόλπου, (2011) Παρούσα μελέτη Ελαιώνες - αγροτικές εκτάσεις Συστάδες Πευκοδασών Βραχώδεις ακτές και θαλάσσια περιοχή Πυκνοί δενδρώδεις θαμνώνες με ξέφωτα Ευρωπαϊκός πληθυσμός (ζευγάρια) 2 Ελλάδα (ζευγάρια) 1 Οδηγία 2009/147/ ΕΚ Κατηγορία SPEC Ευρωπαϊκό καθεστώς προστασίας Κόκκινο Βιβλίο της Ελλάδας Σύμβαση Βέρνης Σύμβαση Βόννης 7,900, ,000) 34 Emberiza cia Βουνοτσίχλονο r Χ Χ (Φ) 930,000-2,700,000 (10,000 20,000) - SPEC 3 Unfavourabl e NE II 35 Emberiza cirlus Σιρλοτσίχλονο R Χ Χ Χ Χ (Φ) 3,900, ) - 1,400,000- ( Non- SPECE Secure NE II 36 Emberiza hortulana Βλαχοτσίχλονο sv Χ Χ 430, ,000 ( ) I SPEC 2 (H) LC III 37 Emberiza melanocephala Αμπελουργός SV Χ Χ 40, ,000 - SPEC 2 Unfavourabl e NE II 38 Erithacus rubecula Κοκκινολαίμης WV,r Χ Χ Χ Χ (Φ) Χ Χ 53,000,000 (50, ,000) - 25,000,000- Non- SPECE Secure NE II II 39 Falco peregrinus Πετρίτης 3200 r, wv Χ Χ 7,400-8,800 ( ) I Non-SPEC Secure LC II II 40 Falco subbuteo Δενδρογέρακο 3100 SV,PM Χ Χ Χ Χ 27,000-40,000 ( ) - Non-SPEC Secure NE II II 41 Falco tinnunculus Βραχοκιρκίνεζο 3040 R Χ Χ Χ (Φ) Χ Χ Χ 350, ,000- ( ) - SPEC 3 Declining NE II II 42 Falco vespertinus Μαυροκιρκίνεζο 3070 PM Χ Χ Χ Χ 890-1,700 0 I SPEC 3 (VU) D D II II 43 Falco columbarius Νανογέρακο 3090 WV Χ Χ Χ 7,600-10,000 ( ) I Secure NE II II 44 Fringilla coelebs Σπίνος R,WV Χ Χ Χ Χ (Φ) Χ 110,000, ) I * 58,000,000- ( Non- SPECE Secure NE III ENVECO A.E. 81

82 ΠΑΡΑΤΗΡΗΘΕΝΤΑ ΕΙΔΗ ΚΑΙ ΑΝΑΜΕΝΟΜΕΝΑ ΕΙΔΗ ΕΝΤΟΣ ΤΗΣ ΕΝΔΙΑΙΤΗΜΑΤΑ ΟΡΝΙΘΟΠΑΝΙΔΑΣ ΕΝΤΟΣ ΤΗΣ ΠΕΠ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΠΕΠ Α/Α Λατινική Ονομασία Ελληνική Ονομασία Κωδικός Καθεστώς παρουσίας ΕΠΜ Βόρειου Κυπαρισσιακού Κόλπου, (2011) Παρούσα μελέτη Ελαιώνες - αγροτικές εκτάσεις Συστάδες Πευκοδασών Βραχώδεις ακτές και θαλάσσια περιοχή Πυκνοί δενδρώδεις θαμνώνες με ξέφωτα Ευρωπαϊκός πληθυσμός (ζευγάρια) 2 Ελλάδα (ζευγάρια) 1 Οδηγία 2009/147/ ΕΚ Κατηγορία SPEC Ευρωπαϊκό καθεστώς προστασίας Κόκκινο Βιβλίο της Ελλάδας Σύμβαση Βέρνης Σύμβαση Βόννης 45 Galerida cristata Κατσουλιέρης 9720 R Χ Χ (Φ) Χ 2,100, ,000- ( ) - SPEC 3 Depleted NE III 46 Garrulus glandarius Κίσσα R Χ Χ Χ Χ Χ (Φ) 2,800,000-6,400, Non-SPEC Favourable NE 47 Hippolais pallida Ωχροστριτσίδα SV Χ Χ 93, ,000 ( ) - SPEC 3 (H) NE II II 48 Hippolais olivetorum Λιοστριτσίδα sv Χ Χ (Φ) 3,000-5, ) I ( Non- SPECE Secure NT II II 49 Hirundo rustica Σταυλοχελίδονο 9920 SV, PM Χ Χ Χ (Φ) Χ Χ Χ 17,000,000 7,900,000- ( ) - SPEC 3 Declining NE II 50 Jynx torquila Στραβολαίμης 8480 PM,r Χ Χ (Φ) 170, ,000 ( ) - SPEC 2 Depleted NE II 51 Lanius collurio Αετομάχος SV, PM Χ Χ Χ 2,700,000 1,500,000- ( ) I SPEC 3 Depleted NE II 52 Lanius minor Σταχτοκεφαλάς sv,pm Χ Χ 6,500-10,000 (2,000 3,000) I SPEC 2 Depleted NT II 53 Lanius senator Κοκκινοκεφαλάς SV, PM Χ Χ (Φ) Χ 430,000-1,000,000 (10,000 30,000) - SPEC 2 Declining NE II 54 Larus michahellis Ασημόγλαρος της Μεσογείου 5926 R Χ Χ Χ no data - no data no data - NE III 55 Larus ridibundus Καστανοκέφαλος γλάρος 5820 WV,r Χ Χ 1,300,000 0 II/2 990,000- Non- SPECE Secure NE III ENVECO A.E. 82

83 ΠΑΡΑΤΗΡΗΘΕΝΤΑ ΕΙΔΗ ΚΑΙ ΑΝΑΜΕΝΟΜΕΝΑ ΕΙΔΗ ΕΝΤΟΣ ΤΗΣ ΕΝΔΙΑΙΤΗΜΑΤΑ ΟΡΝΙΘΟΠΑΝΙΔΑΣ ΕΝΤΟΣ ΤΗΣ ΠΕΠ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΠΕΠ Α/Α Λατινική Ονομασία Ελληνική Ονομασία Κωδικός Καθεστώς παρουσίας ΕΠΜ Βόρειου Κυπαρισσιακού Κόλπου, (2011) Παρούσα μελέτη Ελαιώνες - αγροτικές εκτάσεις Συστάδες Πευκοδασών Βραχώδεις ακτές και θαλάσσια περιοχή Πυκνοί δενδρώδεις θαμνώνες με ξέφωτα Ευρωπαϊκός πληθυσμός (ζευγάρια) 2 Ελλάδα (ζευγάρια) 1 Οδηγία 2009/147/ ΕΚ Κατηγορία SPEC Ευρωπαϊκό καθεστώς προστασίας Κόκκινο Βιβλίο της Ελλάδας Σύμβαση Βέρνης Σύμβαση Βόννης 56 Larus genei Λεπτόραμφος γλάρος 5850 WV, PM, r Χ Χ 5,500-5, (winter ind.) I SPEC 3 L VU II II 57 Lullula arborea Δεντροσταρήθρα 9740 R Χ Χ Χ 2,400, ,000- ( ) I SPEC 2 Depleted LC III 58 Melanocorypha calandra Γαλιάντρα 9610 R Χ Χ (Φ) Χ 1,000,000-3,400,000 ( ) I SPEC 3 VU II 59 Merops apiaster Μελισσοφάγος 8400 SV, PM Χ Χ Χ Χ 140, ,000 ( ) - SPEC 3 Depleted NE II II 60 Monticola solitarius Γαλαζοκότσυφας R Χ Χ Χ 36,000-91,000 (10,000 30,000) - SPEC 3 Depleted NE II II 61 Motacilla cinerea Σταχτοσουσουράδ α R, WV Χ Χ Χ Χ 580, ,000- ( ) - Non-SPEC Favourable NE II 62 Motacilla alba Λευκοσουσουράδα WV, r Χ Χ 7,900,000 4,100,000- ( ) - Non-SPEC Secure NE II 63 Motacilla flava Κιτρινοσουσουράδ α PM Χ Χ Χ 2,300,000 1,200,000- ( ) - Non-SPEC Secure NE II 64 Muscicapa striata Σταχτομυγοχάφτης PM, sv Χ Χ (Φ) Χ Χ (Φ) 7,400,000 3,900,000- ( ) - SPEC 3 Declining NE II II 65 Oenanthe hispanica Ασπροκωλίνα SV Χ Χ 570, ,000 ( ) - SPEC 2 Declining NE II II 66 Oriolus oriolus Συκοφάγος PM Χ Χ Χ 720,000-1,600,000 (20,000 30,000) - Non-SPEC Secure NE II ENVECO A.E. 83

84 ΠΑΡΑΤΗΡΗΘΕΝΤΑ ΕΙΔΗ ΚΑΙ ΑΝΑΜΕΝΟΜΕΝΑ ΕΙΔΗ ΕΝΤΟΣ ΤΗΣ ΕΝΔΙΑΙΤΗΜΑΤΑ ΟΡΝΙΘΟΠΑΝΙΔΑΣ ΕΝΤΟΣ ΤΗΣ ΠΕΠ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΠΕΠ Α/Α Λατινική Ονομασία Ελληνική Ονομασία Κωδικός Καθεστώς παρουσίας ΕΠΜ Βόρειου Κυπαρισσιακού Κόλπου, (2011) Παρούσα μελέτη Ελαιώνες - αγροτικές εκτάσεις Συστάδες Πευκοδασών Βραχώδεις ακτές και θαλάσσια περιοχή Πυκνοί δενδρώδεις θαμνώνες με ξέφωτα Ευρωπαϊκός πληθυσμός (ζευγάρια) 2 Ελλάδα (ζευγάρια) 1 Οδηγία 2009/147/ ΕΚ Κατηγορία SPEC Ευρωπαϊκό καθεστώς προστασίας Κόκκινο Βιβλίο της Ελλάδας Σύμβαση Βέρνης Σύμβαση Βόννης 67 Otus scops Γκιώνης 7390 PLM Χ Χ 56, ,000 ( ) - SPEC 2 (H) NE II 68 Parus major Καλόγερος R Χ Χ Χ Χ (Φ) Χ 23,000,000-53,000,000 ( ) - Non-SPEC Secure NE II 69 Passer domesticus Σπιτοσπουργίτης R Χ Χ (Φ) 69,000,000 32,000,000- ( ) - SPEC 3 Declining NE 70 Pernis apivorus Σφηκιάρης 2310 PM Χ Χ Χ Χ Χ 52,000 1,000 2,000 I 36,000- Non- SPECE Secure LC II II 71 Phoenicurus ochruros Καρβουνιάρης WV,R Χ Χ Χ Χ Χ 2,600,000-5,900,000 (10,000 30,000) - Non-SPEC Secure NE II II 72 Phoenicurus phoenicurus Φοινίκουρος PM, sv Χ Χ Χ 1,400,000-2,400,000 ( ) - SPEC 2 Depleted NE II II 73 Phylloscopus collybita Δεντροφυλλοσκόπ ος WV,SV Χ Χ Χ Χ 13,000,000-31,000,000 (20,000 50,000) - Non-SPEC Secure NE II II 74 Phylloscopus trochilus Θαμνοφυλλοσκόπ ος PM Χ Χ Χ Χ 27,000,000-49,000,000 (10-100) - Non-SPEC Secure NE II II 75 Pica pica Καρακάξα R Χ Χ Χ Χ 3,000,000-7,800,000 ( ) - Non-SPEC Secure NE 76 Prunella modularis Θαμνοψάλτης WV,r Χ Χ Χ 20,000,000 (1,000 5,000) - 9,100,000- Non- SPECE Secure NE II 77 Riparia riparia Οχθοχελίδονο 9810 PM Χ Χ Χ Χ Χ 2,200, ,000- ( ) - SPEC 3 Depleted NE II ENVECO A.E. 84

85 ΠΑΡΑΤΗΡΗΘΕΝΤΑ ΕΙΔΗ ΚΑΙ ΑΝΑΜΕΝΟΜΕΝΑ ΕΙΔΗ ΕΝΤΟΣ ΤΗΣ ΕΝΔΙΑΙΤΗΜΑΤΑ ΟΡΝΙΘΟΠΑΝΙΔΑΣ ΕΝΤΟΣ ΤΗΣ ΠΕΠ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΠΕΠ Α/Α Λατινική Ονομασία Ελληνική Ονομασία Κωδικός Καθεστώς παρουσίας ΕΠΜ Βόρειου Κυπαρισσιακού Κόλπου, (2011) Παρούσα μελέτη Ελαιώνες - αγροτικές εκτάσεις Συστάδες Πευκοδασών Βραχώδεις ακτές και θαλάσσια περιοχή Πυκνοί δενδρώδεις θαμνώνες με ξέφωτα Ευρωπαϊκός πληθυσμός (ζευγάρια) 2 Ελλάδα (ζευγάρια) 1 Οδηγία 2009/147/ ΕΚ Κατηγορία SPEC Ευρωπαϊκό καθεστώς προστασίας Κόκκινο Βιβλίο της Ελλάδας Σύμβαση Βέρνης Σύμβαση Βόννης 78 Regulus regulus Χρυσοβασιλίσκος WV,R Χ Χ ( ) - 7,500,000-15,000,000 Non- SPECE Secure NE II II 79 Regulus ignicapilla Πυροβασιλίσκος R Χ Χ ( ) - 2,500,000-5,400,000 Non- SPECE Secure NE II II 80 Saxicola rubetra Καστανολαίμης PM, sv Χ Χ Χ 2,600,000 ( ) - 1,500,000- Non- SPECE Declining NE II II 81 Saxicola torquatus Μαυρολαίμης R, wv Χ Χ (Φ) 3,500,000 1,400,000- (50, ,000) - Non-SPEC Secure NE II II 82 Scolopax rusticola Μπεκάτσα 5290 PM,WV Χ Χ Χ 460,000-1,500,000 (0-10) - SPEC 3 Declining NE III II 83 Serinus serinus Σκαρθάκι R, wv Χ Χ 17,000,000 (10,000 30,000) - 7,100,000- Non- SPECE Favourable NE II 84 Sterna nilotica Γελογλάρονο 6050 SV, PM Χ Χ I SPEC 3 (VU) VU II II 85 Streptopelia decaocto Δεκαοχτούρα 6840 R Χ Χ (Φ) 4,600,000 2,100,000- ( ) - Non-SPEC Secure NE III 86 Streptopelia turtur Τρυγόνι 6870 PM Χ Χ Χ (Φ) 2,600,000 1,600,000- ( ) - SPEC 3 Vulnerable NE III II 87 Sturnus vulgaris Ψαρόνι WV Χ Χ Χ Χ 27,000,000 11,000,000- ( ) - SPEC 3 Unfavourabl e NE 88 Sylvia atricapilla Μαυροσκούφης R, WV Χ Χ Χ Χ 33,000, ) - 15,000,000- ( Non- SPECE Favourable NE II II 89 Sylvia borin Κηποτσιροβάκος PM Χ Χ Χ 6,100,000- ( ) - Non- Secure NE II II ENVECO A.E. 85

86 ΠΑΡΑΤΗΡΗΘΕΝΤΑ ΕΙΔΗ ΚΑΙ ΑΝΑΜΕΝΟΜΕΝΑ ΕΙΔΗ ΕΝΤΟΣ ΤΗΣ ΕΝΔΙΑΙΤΗΜΑΤΑ ΟΡΝΙΘΟΠΑΝΙΔΑΣ ΕΝΤΟΣ ΤΗΣ ΠΕΠ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΠΕΠ Α/Α Λατινική Ονομασία Ελληνική Ονομασία Κωδικός Καθεστώς παρουσίας ΕΠΜ Βόρειου Κυπαρισσιακού Κόλπου, (2011) Παρούσα μελέτη Ελαιώνες - αγροτικές εκτάσεις Συστάδες Πευκοδασών Βραχώδεις ακτές και θαλάσσια περιοχή Πυκνοί δενδρώδεις θαμνώνες με ξέφωτα Ευρωπαϊκός πληθυσμός (ζευγάρια) 2 Ελλάδα (ζευγάρια) 1 Οδηγία 2009/147/ ΕΚ Κατηγορία SPEC Ευρωπαϊκό καθεστώς προστασίας Κόκκινο Βιβλίο της Ελλάδας Σύμβαση Βέρνης Σύμβαση Βόννης 13,000,000 SPECE 90 Sylvia cantillans Κοκκινοτσιροβάκος SV, PM Χ Χ (200, ,000) - 1,400,000-3,100,000 Non- SPECE Secure NE II II 91 Sylvia communis Θαμνοτσιροβάκος SV, PM Χ Χ Χ - 5,600,000-10,000,000 ( ) Non- SPECE Secure NE II II 92 Sylvia melanocephala Μαυροτσιροβάκος R Χ Χ Χ Χ Χ 5,600, ) - 2,300,000- ( Non- SPECE Secure NE II II 93 Troglodytes troglodytes Τρυποφράχτης R Χ Χ Χ Χ Χ 18,000,000-31,000,000 (50, ,000) I * Non-SPEC Secure NE II 94 Turdus merula Κότσυφας R Χ Χ Χ (Φ) Χ (Φ) Χ (Φ) 62,000, ) - 31,000,000- ( Non- SPECE Secure NE III II 95 Turdus philomelos Τσίχλα WV,r Χ Χ Χ Χ 18,000,000 (1,000 3,000) - 9,200,000- Non- SPECE Secure NE III II 96 Tyto alba Τυτώ 7350 R Χ Χ (Φ) 100, ,000 ( ) - SPEC 3 Declining NE II 97 Upupa epops Τσαλαπετεινός 8460 SV, PM Χ Χ (Φ) Χ 590, ,000 ( ) - SPEC 3 Declining NE II ENVECO A.E. 86

87 ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗΣ ΥΔΡΟΓΟΝΑΝΘΡΑΚΩΝ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΥ ΚΑΤΑΚΟΛΟΥ Καθεστώς παρουσίας: R Επιδημητικό - Resident PM Διερχόμενος μετανάστης - Passage Migrant SV Καλοκαιρινός επισκέπτης (φωλιάζει) - Summer visitor (breeding) PLM Εν μέρει μετανάστης (φωλιάζει) - Partial migrant (breeding) NBV Μη αναπαραγόμενος επισκέπτης - Non breeding visitor WV Χειμερινός επισκέπτης - Winter visitor Τα κεφαλαία δείχνουν ότι το είδος είναι κοινό σε αυτήν την κατηγορία και τα πεζά ότι είναι σπάνιο. Capital letters denote the species is common in this category while small letters that it is rare. Acc Τυχαίος / παραπλανημένος επισκέπτης - Accidental Ext Εκλιπόν - Extinct Int Εισαχθέν - Introduced FBr Αναπαραγόμενο στο παρελθόν - Formerly breeding Αναπαραγωγικός Πληθυσμός: Κανονική γραφή = Επαρκή στοιχεία πληθυσμού είδους (Σε παρένθεση) = Ανεπαρκή, μη ποσοτικά στοιχεία πληθυσμού είδους 1 BirdLife International (2004) Birds in Europe: population estimates, trends and conservation status. Cambridge, UK: BirdLife International. (BirdLife Conservation Series No. 12). 2 BirdLife International (2004) Birds in the European Union: a status assessment. Wageningen, The Netherlands: BirdLife International Οδηγία 2009/147/ ΕΚ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ Ι Είδη για τα οποία προβλέπονται μέτρα ειδικής διατηρήσεως, που αφορούν τον οικότοπο τους, για να εξασφαλισθεί η επιβίωση και η αναπαραγωγή τους στη ζώνη εξαπλώσεώς τους. Πρόκειται για είδη που α) απειλούνται με εξαφάνιση, β) που είναι ευπαθή σε ορισμένες μεταβολές των οικοτόπων τους, γ) θεωρούνται σπάνια διότι οι πληθυσμοί τους είναι μικροί ή η τοπική τους εξάπλωση περιορισμένη, και δ) άλλα είδη που έχουν ανάγκη ιδιαίτερης προσοχής, λόγω ιδιοτυπίας του οικοτόπου τους. ΙΙ Ανάλογα με το επίπεδο του πληθυσμού τους, τη γεωγραφική κατανομή και το ρυθμό αναπαραγωγής τους σε όλη την Κοινότητα, τα αναφερόμενα στο παράρτημα II είδη είναι δυνατόν να αποτελέσουν αντικείμενο θηρευτικών πράξεων στα πλαίσια της εθνικής νομοθεσίας. Τα κράτη μέλη μεριμνούν ώστε η θήρα αυτών των ειδών να μην υπονομεύει τις προσπάθειες διατηρήσεως που αναλαμβάνονται στη ζώνη εξαπλώσεώς τους. ΙΙΙ Για τα είδη που περιλαμβάνονται στο παράρτημα III μέρος Α οι δραστηριότητες :πώληση, μεταφορά για πώληση, κατοχή για πώληση καθώς και διάθεση για πώληση των ζωντανών και νεκρών πτηνών καθώς και οιουδήποτε μέρους ή προϊόντος που προέρχεται από το πτηνό και που αναγνωρίζεται εύκολα δεν απαγορεύονται εφόσον τα πτηνά έχουν φονευθεί ή συλληφθεί νόμιμα ή έχουν με άλλο νόμιμο τρόπο αποκτηθεί. Τα κράτη μέλη μπορούν να επιτρέψουν στο έδαφός τους, για τα είδη που περιλαμβάνονται στο παράρτημα III μέρος Β, τις δραστηριότητες που αναφέρονται παραπάνω και να προβλέψουν γι αυτόν το σκοπό περιορισμούς, εφόσον τα πτηνά έχουν φονευθεί ή συλληφθεί νόμιμα ή έχουν με άλλο νόμιμο τρόπο αποκτηθεί. Κατηγορία SPEC (Species of European Conservation Concern) - Είδη με ευρωπαϊκή σημασία σε σχέση με την διαχείριση (Bird Life International -2004): SPEC 1 Είδη σημαντικά για σκοπούς διατήρησης, δηλαδή είδη παγκοσμίως απειλούμενα ή σχεδόν απειλούμενα ή με ανεπαρκή στοιχεία SPEC 2 Είδη που ο παγκόσμιος πληθυσμός τους είναι συγκεντρωμένος στην Ευρώπη (σε ποσοστό >50%) και είναι υπό δυσμενές καθεστώς διατήρησης (Unfavourable conservation status) SPEC 3 Είδη που ο παγκόσμιος πληθυσμός τους δεν είναι συγκεντρωμένος στην Ευρώπη, αλλά είναι υπό δυσμενές καθεστώς διατήρησης (Unfavourable conservation status) Non-SPEC E Είδη που ο παγκόσμιος πληθυσμός τους είναι συγκεντρωμένος στην Ευρώπη, αλλά έχουν ευνοϊκό καθεστώς διατήρησης (Favourable Conservation Status) Non-SPEC Είδη των οποίων ο παγκόσμιος πληθυσμός δεν είναι συγκεντρωμένος στην Ευρώπη αλλά έχουν ευνοϊκό καθεστώς διατήρησης (Favourable Conservation Status) Ευρωπαϊκό Καθεστώς Προστασίας (Bird Life International, 2004) Critically Endangered = Κρίσιμα Κινδυνεύον (CR) Endangered = Κινδυνεύον (EN) Vulnerable = Τρωτό (VU) Declining = Μειούμενο (D) Rare = Σπάνιο (R) Depleted = Με ήδη μειωμένο πληθυσμό (D) Localized = Με τοπική κατανομή (L) Deficient Data = Ελλιπή δεδομένα (DD) Secure = Ασφαλές (S) Non-Estimated = Μη εκτιμημένο (NE)- Εμφανίζεται στην Ευρώπη ως διερχόμενο ( Status provisional) = Καθεστώς προσωρινό ( ) ENVECO A.E. 87

88 Κόκκινο Βιβλίο των ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΤΟΥ ΚΟΚΚΙΝΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ (2009) απειλούμενων EX = Εκλιπόντα CR = Κρισίμως Κινδυνεύοντα σπονδυλόζωων της EN = Κινδυνεύοντα VU = Τρωτά Ελλάδας ΝΤ = Σχεδόν απειλούμενα LC = Μειωμένου ενδιαφέροντος DD =Ανεπαρκώς γνωστά ΝΕ = Δεν έχει αξιολογηθεί Σύμβαση Βέρνης ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ II Αυστηρά προστατευόμενο III Προστατευόμενο Σύμβαση Βόννης ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ Ι Αυστηρά προστατευόμενο ΙΙ Προστατευόμενο Είδη που αναμένεται να φωλιάζουν σε ένα ή περισσότερα ενδιαιτήματα της ΠΕΠ Χ(Φ) Είδος που αναμένεται να φωλιάζει στο εκάστοτε ενδιαίτημα λαμβάνοντας υπόψη την ΕΠΜ, 2011 Χ Είδος που παρατηρηθηκε στο εκάστοτε ενδιαίτημα κατά τη διάρκεια των εργασιών πεδίου της παρούσας μελέτης Σημαντικά είδη ορνιθοπανίδας Τα σημαντικότερα είδη ορνιθοπανίδας που παρατηρήθηκαν εντός ή πλησίον της ΠΕΠ παρουσιάζονται στον παρακάτω πίνακα (Πίνακας ) ενώ οι θέσεις καταγραφών τους παρουσιάζονται στο παρακάτω σχήμα (Σχήμα ). Επίσης, σύμφωνα με τα στοιχεία της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας (Σχήμα ) η περιοχή της Χερσονήσου του Κατάκολου και η ΠΕΠ βρίσκονται εντός ενός από τους κύριους μεταναστευτικούς διαδρόμους της Ελλάδας. ENVECO A.E. 88

89 Σχήμα : Κυριότεροι μεταναστευτικοί διάδρομοι στην Ελλάδα (Πηγή: Στον Πίνακα παρουσιάζονται τα σημαντικότερα είδη ορνιθοπανίδας, δηλαδή είδη που παρατηρήθηκαν εντός ή πλησίον της ΠΕΠ της παρούσας μελέτης και περιλαμβάνονται στο Παράρτημα Ι της Οδηγίας 2009/147/ΕΚ ή/και σε μία από τις κατηγορίες SPEC 1, SPEC 2 ή/και σε μία από τις κατηγορίες CR, EΝ, VU του Κόκκινου βιβλίου των σπονδυλωτών της Ελλάδας (2009) (βλέπε Υπόμνημα Πίνακα ). Παρουσιάζεται επίσης το σύνολο των παρατηρήσεων ανά είδος κατά την περίοδο μελέτης. ENVECO A.E. 89

90 Πίνακας : Σημαντικά είδη ορνιθοπανίδας που παρατηρήθηκαν εντός ή πλησίον της ΠΕΠ και περιλαμβάνονται στο Παράρτημα Ι της Οδηγίας 2009/147/ΕΚ, στις κατηγορίες SPEC 1,2, αναφορά στο Κόκκινο Βιβλίο της Ελλάδας και αριθμός παρατηρήσεων που πραγματοποιήθηκαν ανά είδος Οδηγία ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΚΩΔ. 2009/147/EK SPEC Κ.Β. ΠΑΡΑΤ. Παράρτημα: Φωλεάζοντα - μόνιμα (μη μεταναστευτικά) Emberiza calandra Τσιφτάς SPEC 2 NE 1 Μη φωλεάζοντα Μεταναστευτικά Alcedo atthis Αλκυόνα 8310 Ι SPEC 3 DD 2 Circus aeruginosus Καλαμόκιρκος I Non- SPEC NT 1 Υπόμνημα: Βλέπε Υπόμνημα Πίνακα (Παρατηρηθέντα κατά την παρούσα μελέτη και αναμενόμενα σύμφωνα με την βιβλιογραφία (ΕΠΜ, 2011) είδη ορνιθοπανίδας στα ενδιαιτήματα εντός της ΠΕΠ, καθεστώς παρουσίας, προστασίας και εκτίμηση πληθυσμών σε επίπεδο Ελλάδας και Ευρωπαϊκής Ένωσης) Φαίνεται ότι, από τα σημαντικά παρατηρούμενα είδη, μόνο ο Τσιφτάς αναμένεται να φωλιάζει στην ΠΕΠ αν και δεν παρουσίασε, και ούτε αναμένεται να παρουσιάζει μεγάλο αριθμό παρατηρήσεων στην περιοχή. Στο σχήμα που ακολουθεί (Σχήμα ) παρουσιάζονται οι θέσεις καταγραφών των σημαντικών ειδών πανίδας του πίνακα Στη συνέχεια δίδονται αναλυτικά στοιχεία για καθένα από τα 3 σημαντικά είδη ορνιθοπανίδας, που παρατηρήθηκαν στα πλαίσια της παρούσας μελέτης εντός ή πλησίον της ΠΕΠ. ENVECO A.E. 90

91 Σχήμα : Θέσεις καταγραφής σημαντικών ειδών ορνιθοπανίδας κατά τις εργασίες πεδίου εντός και πλησίον της ΠΕΠ Emberiza calandra - Τσιφτάς (SPEC 2) Οικολογία: Αναπαράγεται σε ανοικτές καλλιεργημένες εκτάσεις, ενώ απαντά και σε ξηρές βουνοπλαγιές και βοσκοτόπια με χαμηλούς αγκαθωτούς θάμνους. Παρουσία εντός της ΠΕΠ: Κατά τη διάρκεια της παρούσας μελέτης το είδος παρατηρήθηκε στο όριο ελαιώνα με δενδρώδη θαμνώνα εντός των ορίων της ΠΕΠ και εκτός του οικοπέδου γεωτρητικής έρευνας. Σύμφωνα με την βιβλιογραφία, (ΕΠΜ, 2011), το είδος απαντάται κυρίως σε αγροτικές εκτάσεις και σχηματίζει σημαντικούς πληθυσμούς, κυρίως τους χειμερινούς μήνες. Παρόλαυτα δεδομένου ότι, εντός της ΠΕΠ δεν απαντώνται σημαντικές εκτάσεις από ανοιχτές καλλιεργημένες εκτάσεις, οι οποίες αποτελούν το καταλληλότερο βιότοπο για το είδος, δεν αναμένεται να απαντάται σε σημαντικούς πληθυσμούς εντός της ΠΕΠ και του οικοπέδου γεωτρητικής έρευνας. Το άτομο, που παρατηρήθηκε, πιθανότατα ήταν περαστικό από το σημείο δεδομένου ότι πέρασε πετώντας. Alcedo atthis - Αλκυόνα (Παράρτημα Ι) Οικολογία: Είδος που αναπαράγεται σε υδατορεύματα χαμηλής ροής με πολλά ψάρια, δέντρα και όχθες κατάλληλες για φώλιασμα. Το χειμώνα εξαπλώνεται σε άλλα είδη υγροτόπων, σε ταμιευτήρες και στις ακτές. Παραμονεύει ακίνητη για ψάρια, που τα πιάνει με κάθετες βουτιές. Παρουσία εντός της ΠΕΠ: Πρόκειται κυρίως για χειμερινό επισκέπτη στην ευρύτερη περιοχή. Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία (ΕΠΜ, 2011), δεν απαντάται σε κανένα από τα ενδιαιτήματα, που καταγράφηκαν εντός της ΠΕΠ παρά μόνο σε λίμνες, ακτές και λιμνοθάλασσες του βόρειο Κυπαρισσιακού Κόλπου. Κατά τη διάρκεια των εργασιών πεδίου της παρούσας μελέτης το είδος παρατηρήθηκε δύο φορές το ENVECO A.E. 91

92 φθινόπωρο 2015 στις βραχώδεις ακτές εντός της ΠΕΠ και πλησίον του οικοπέδου γεωτρητικής έρευνας. Δεν αναπαράγεται στην περιοχή. Πιθανότατα λίγα άτομα να διαχειμάζουν και να ψάχνουν την τροφή τους στις ακτές εντός της ΠΕΠ. Circus aeruginosus - Καλαμόκιρκος (Παράρτημα Ι) Οικολογία: Αναπαράγεται σε ρηχές λίμνες, ποτάμια. Φωλιάζει σε ψηλούς καλαμιώνες. Συχνός χειμερινός επισκέπτης πάντα σε υγροτόπους. Κουρνιάζει κατά ομάδες στους καλαμιώνες. Κοινός κατά τη μετανάστευση. Παρουσία εντός της ΠΕΠ: Πρόκειται κυρίως για περαστικό είδος από τη χερσόνησο του Κατάκολου. Δεν αναπαράγεται στην ΠΕΠ, καθώς αυτή δε φιλοξενεί τα κατάλληλα ενδιαιτήματα για το φωλεασμό του είδους. Σύμφωνα με την βιβλιογραφία (ΕΠΜ, 2011) έχει παρατηρηθεί λίγες φορές σε αγροτικές εκτάσεις της ευρύτερης περιοχής του βόρειου Κυπαρισσιακού Κόλπου. Οι περισσότερες παρατηρήσεις του είδους έχουν πραγματοποιηθεί σε διαφορετικά ενδιαιτήματα από αυτά που απαντώνται εντός της ΠΕΠ. Κατά τη διάρκεια των εργασιών πεδίου της παρούσας μελέτης το είδος παρατηρηθηκε μόνο μια φορά πάνω από πευκοδάσος. Επρόκειτο για περαστικό άτομο κατά τη διάρκεια της φθινοπωρινής μεταναστευτικής περιόδου ENVECO A.E. 92

93 Αξιολόγηση Περιοχής Έρευνας Πεδίου (ΠΕΠ) ως προς τα είδη ορνιθοπανίδας Από τα στοιχεία του πίνακα προκύπτει ότι το σύνολο των ειδών ορνιθοπανίδας, που παρατηρήθηκαν στα πλαίσια της εκπόνησης της παρούσας μελέτης ανέρχεται σε 26 είδη, ενώ τα συνολικά είδη ορνιθοπανίδας, που αναμένεται να απαντώνται εντός της ΠΕΠ της παρούσας μελέτης, σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, εκτιμώνται περίπου στα 97 είδη. Από τα είδη αυτά, 19 προστατεύονται από το Παράρτημα Ι της Οδηγίας 2009/147/ΕΕ, 1 ανήκει στην κατηγορία SPEC 1 (Είδη σημαντικά για σκοπούς διατήρησης, δηλαδή είδη παγκοσμίως απειλούμενα ή σχεδόν απειλούμενα ή με ανεπαρκή στοιχεία) και 11 ανήκουν στην κατηγορία SPEC 2 (Είδη που ο παγκόσμιος πληθυσμός τους είναι συγκεντρωμένος στην Ευρώπη (σε ποσοστό >50%) και είναι υπό δυσμενές καθεστώς διατήρησης - Unfavourable conservation status). Επίσης 4 είδη χαρακτηρίζονται ως Τρωτά (VU), σύμφωνα με το Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας (Μαραγκού και Λεγάκης, 2009). Επιπλέον από τα 97 συνολικά είδη εκτιμάται ότι, 34 φωλιάζουν ή δύναται να φωλιάζουν σε 1 ή περισσότερα ενδιαιτήματα της ΠΕΠ. Συγκεκριμένα σύμφωνα με την ΕΠΜ, (2011) τουλάχιστον 23 είδη αναμένεται ότι φωλιάζουν στις αγροτικές εκτάσεις (ελαιώνες), τουλάχιστον 11 αναμένεται ότι φωλιάζουν σε συστάδες πευκοδασών, κανένα στις βραχώδεις ακτές, ενώ τουλάχιστον 7 είδη αναμένεται ότι, φωλιάζουν στους πυκνούς δενδρώδεις θαμνώνες. Να σημειωθεί επίσης ότι από τα 26 παρατηρούμενα, κατά τη διάρκεια των εργασιών πεδίου, εντός ή πλησίον της ΠΕΠ, είδη ορνιθοπανίδας, τα 10 αναμένεται να φωλιάζουν στην περιοχή αυτή. Όσον αφορά την οικολογική αξία των ενδιαιτημάτων της ΠΕΠ αναφορικά με τα είδη ορνιθοπανίδας, που δύναται να φιλοξενεί το κάθε ένα από αυτά, σύμφωνα με τα δεδομένα του πίνακα , μπορούν να εξαχθούν τα εξής συμπεράσματα: Το ενδιαίτημα εντός της ΠΕΠ που δύναται να φιλοξενεί τα περισσότερα φωλεάζοντα μεταναστευτικά είδη ορνιθοπανίδας είναι οι ελαιώνες - αγροτικές εκτάσεις με 8 είδη. Ακολουθούν οι συστάδες πευκοδασών με 3 είδη και οι πυκνοί δενδρώδεις θαμνώνες με ξέφωτα με 1 είδος. Οι βραχώδεις ακτές και η θαλάσσια περιοχή εκτιμάται ότι, δεν δύναται να φιλοξενήσουν κάποιο φωλεάζων μεταναστευτικό είδος. Το ενδιαίτημα εντός της ΠΕΠ που δύναται να φιλοξενεί τα περισσότερα διαχειμάζοντα είδη ορνιθοπανίδας είναι οι πυκνοί δενδρώδεις θαμνώνες με ξέφωτα με 18 είδη. Ακολουθούν οι ελαιώνες - αγροτικές εκτάσεις με 16 διαχειμάζοντα είδη και οι συστάδες πευκοδασών με 15 είδη. Στο ενδιαίτημα βραχώδεις ακτές και θαλάσσια περιοχή εκτιμάται ότι δύναται να διαχειμάσουν 8 είδη ορνιθοπανίδας. Το ενδιαίτημα εντός της ΠΕΠ, που δύναται να φιλοξενεί τα περισσότερα επιδημητικά είδη ορνιθοπανίδας είναι οι ελαιώνες - αγροτικές εκτάσεις που δύναται να φιλοξενήσουν 30 επιδημητικά είδη ορνιθοπανίδας. Ακολουθεί, το ενδιαίτημα πυκνοί δενδρώδεις θαμνώνες με ξέφωτα με 29 επιδημητικά είδη, οι συστάδες πευκοδασών με 23 και οι βραχώδεις ακτές και θαλάσσια περιοχή με 8 εκτιμώμενα επιδημητικά είδη. Συνολικά το ενδιαίτημα, που δύναται να φιλοξενήσει το μεγαλύτερο αριθμό ειδών ορνιθοπανίδας όλες τις εποχές του χρόνου εντός της ΠΕΠ, είναι ο ελαιώνας - αγροτικές εκτάσεις με 54 είδη ορνιθοπανίδας. Ακολουθούν οι πυκνοί δενδρώδεις θαμνώνες με ξέφωτα με 48 είδη και οι συστάδες πευκοδασών με 41 είδη. Το ενδιαίτημα των βραχωδών ακτών και της θαλάσσιας περιοχής αναμένεται να φιλοξενεί καθόλη τη διάρκεια του χρόνου τα λιγότερα είδη ορνιθοπανίδας (16 είδη). Όσον αφορά στα σημαντικά είδη ορνιθοπανίδας (είδη που προστατεύονται από το Παράρτημα Ι της Οδηγίας 2009/147/ΕΕ ή/και περιλαμβάνονται στις κατηγορίες SPEC 1, 2, ή/και αναφέρονται σε μια από ENVECO A.E. 93

94 τις τρεις κατηγορίες του Κόκκινου Βιβλίου - CR, EN και VU) που δύναται να απαντώνται στα εν λόγω 4 ενδιαιτήματα της ΠΕΠ ισχύουν τα εξής: Το ενδιαίτημα εντός της ΠΕΠ, που δύναται να φιλοξενεί τα περισσότερα σημαντικά φωλεάζοντα μεταναστευτικά είδη ορνιθοπανίδας είναι οι συστάδες πευκοδασών και ο ελαιώνας - αγροτικές εκτάσεις με 3 σημαντικά είδη το κάθε ένα. Τα άλλα δύο ενδιαιτήματα εκτιμάται ότι δεν δύναται να φιλοξενούν κάποιο σημαντικό φωλεάζων-μεταναστευτικό είδος ορνιθοπανίδας. Το ενδιαίτημα εντός της ΠΕΠ, που δύναται να φιλοξενεί τα περισσότερα σημαντικά διαχειμάζοντα είδη ορνιθοπανίδας είναι οι βραχώδεις ακτές και η θαλάσσια περιοχή με 3 σημαντικά είδη, ενώ ακολουθούν οι πυκνοί δενδρώδεις θαμνώνες με ξέφωτα και ο ελαιώνας-αγροτικές εκτάσεις με 2 σημαντικά είδη ορνιθοπανίδας. Οι συστάδες πευκοδασών δεν αναμένεται να φιλοξενούν κάποιο σημαντικό είδος ορνιθοπανίδας. Το ενδιαίτημα εντός της ΠΕΠ, που δύναται να φιλοξενεί τα περισσότερα σημαντικά επιδημητικά είδη ορνιθοπανίδας είναι οι πυκνοί δενδρώδεις θαμνώνες με ξέφωτα και οι βραχώδεις ακτές και η θαλάσσια περιοχή, που δύναται να φιλοξενήσουν 4 σημαντικά είδη ορνιθοπανίδας. Οι συστάδες πευκοδασών εκτιμάται ότι δεν δύνανται να φιλοξενήσουν κάποιο σημαντικό είδος ορνιθοπανίδας. Συνολικά τα δύο ενδιαιτήματα με το μεγαλύτερο αριθμό σημαντικών ειδών ορνιθοπανίδας καθόλη τη διάρκεια του έτους, είναι ο ελαιώνας - αγροτικές εκτάσεις και οι βραχώδης ακτές και θαλάσσια περιοχή με 7 σημαντικά είδη το καθένα. Ακολουθούν, οι πυκνοί δενδρώδεις θαμνώνες με ξέφωτα και 6 σημαντικά είδη και οι συστάδες πευκοδασών με 3 σημαντικά είδη ορνιθοπανίδας. Στον παρακάτω πίνακα (Πίνακας ) παρουσιάζονται συνοπτικά τα παραπάνω συμπεράσματα σχετικά με την οικολογική αξία των απαντώμενων εντός της ΠΕΠ ενδιαιτημάτων, ως προς τα σημαντικά είδη ορνιθοπανίδας. ENVECO A.E. 94

95 Πίνακας : Αριθμός ειδών ορνιθοπανίδας και σημαντικών ειδών ορνιθοπανίδας ανά ενδιαίτημα εντός της ΠΕΠ Τύπος ενδιαιτήματος Φωλεάζοντα μεταναστευτικά είδη Διαχειμάζοντα είδη Επιδημητικά είδη Σύνολο Ελαιώνας - αγροτικές εκτάσεις Αριθμός ειδών Αριθμός σημαντικών ειδών Συστάδες πευκοδασών Πυκνοί δενδρώδεις θαμνώνες με ξέφωτα Βραχώδεις ακτές και θαλάσσια περιοχή Αριθμός ειδών Αριθμός σημαντικών ειδών Αριθμός ειδών Αριθμός σημαντικών ειδών Αριθμός ειδών Αριθμός σημαντικών ειδών Συμπερασματικά, με βάση τα προαναφερόμενα, καθώς και με βάση τη μεγάλη σχετικά ποικιλία κατάλληλων ενδιαιτημάτων εντός της ΠΕΠ (υψηλή ετερογένεια στο τοπίο), την απουσία σημαντικής ανθρωπογενούς όχλησης, καθώς και την παρουσία σχετικά υψηλού αριθμού ειδών ορνιθοπανίδας κατά τη διάρκεια των σύντομων εργασιών πεδίου της παρούσας μελέτης, εκτιμάται ότι η περιοχή της χερσονήσου του Κατάκολου και συγκεκριμένα η ΠΕΠ παρουσιάζει καλή οικολογική κατάσταση ως προς τα είδη ορνιθοπανίδας. Επιπλέον, φαίνεται πως το ενδιαίτημα με την μεγαλύτερη οικολογική αξία εντός της ΠΕΠ ως προς τα είδη ορνιθοπανίδας είναι ο ελαιώνας - αγροτικές εκτάσεις. Η παρουσία εξίσου πολλών ειδών ορνιθοπανίδας στο ενδιαίτημα των πυκνών δενδρωδών θαμνώνων με ξέφωτα (48) εκτιμάται ότι, οφείλεται όχι τόσο στην καταλληλότητα του ενδιαιτήματος για τα πουλιά, αλλά στη μεγάλη έκταση που καταλαμβάνει εντός της ΠΕΠ (το κυρίαρχο ενδιαίτημα εντός της ΠΕΠ αλλά και εντός του οικοπέδου γεωτρητικής έρευνας - καταλαμβάνει το 45,9% της συνολική έκτασης της ΠΕΠ). Θα πρέπει παρόλαυτα να σημειωθεί ότι το ενδιαίτημα αυτό χρησιμεύει περισσότερο ως καταφύγιο για κάποια είδη, κυρίως στρουθιόμορφων ειδών, παρά ως χώρος φωλεασμού. Το καταλληλότερο ενδιαίτημα για τα περισσότερα στάδια του βιολογικού κύκλου των ειδών ορνιθοπανίδας θεωρείται το ενδιαίτημα των ελαιώνων-αγροτικών εκτάσεων, που επίσης καταλαμβάνει σχετικά μεγάλη έκταση εντός της ΠΕΠ (41,3%), όπως αναφέρθηκε σε προηγούμενη παράγραφο της παρούσας μελέτης. Μάλιστα φαίνεται ότι οι μεγαλύτεροι αριθμοί ειδών στο εν λόγω ενδιαίτημα αφορούν διαχειμάζοντα (16) αλλά και επιδημητικά είδη (30), παρά φωλεάζοντα μεταναστευτικά (8), λόγω της άφθονης τροφής, που παρέχει το ενδιαίτημα αυτό, με τους καρπούς της ελιάς, την κρίσιμη, για την επιβίωση των ειδών, χειμερινή περίοδο. Επίσης, το γεγονός ότι το φτωχό, σε σχέση με τα άλλα τρία ενδιαιτήματα, ενδιαίτημα των βραχωδών ακτών και θαλάσσιας περιοχής, παρουσιάζει τον υψηλότερο αριθμό σημαντικών ειδών ορνιθοπανίδας, οφείλεται κυρίως στην παρουσία σημαντικών ENVECO A.E. 95

96 ειδών θαλασσοπουλιών, τα οποία ενδιαιτούν στην ευρύτερη θαλάσσια περιοχή γύρω από τη χερσόνησο του Κατάκολου. Αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι τα είδη αυτά χρησιμοποιούν τις βραχώδεις ακτές εντός της ΠΕΠ. Επιπλέον εκτιμάται ότι και το ενδιαίτημα "συστάδες πευκοδασών" παρουσιάζει εξίσου αυξημένη οικολογική αξία για τα είδη ορνιθοπανίδας σύμφωνα με το παραπάνω πίνακα (41 είδη). Τα ψηλά πεύκα, που σχηματίζουν μικρές συστάδες εντός της ΠΕΠ, μπορούν να προσφέρουν ασφαλές καταφύγιο για αρκετά είδη πουλιών, όπως τα στρουθιόμορφα, λόγω της πυκνής κώμης τους, αλλά και κατάλληλους χώρους επόπτευσης θηραμάτων για τα αρπακτικά πουλιά, που τρέφονται στην περιοχή. Αρκετές τέτοιες μικρές δασοσυστάδες από Χαλέπιο Πεύκη (Pinus halepensis) αλλά και Κουκουναριά (Pinus pinea) εντοπίστηκαν εντός της ΠΕΠ κατά τη διάρκεια των εργασιών πεδίου της παρούσας μελέτης. Άλλα είδη πανίδας Για την περιοχή του βόρειου Κυπαρισσιακού Κόλπου, στην ΕΠΜ (2011), όσον αφορά τα σημαντικότερα είδη χερσαίας πανίδας (πλην ορνιθοπανίδας), αναφέρονται τα παρακάτω: Χερσαία Θηλαστικά Συνολικά 36 είδη χερσαίων θηλαστικών έχουν αναγνωριστεί στην περιοχή μελέτης του βόρειου Κυπαρισσιακού Κόλπου σύμφωνα με την ΕΠΜ (2011), από τα οποία τα Χειρόπτερα αποτελούν την πολυπληθέστερη ομάδα με 14 συνολικά είδη. Παρόλαυτα αναφέρεται ότι οι χώροι κυνηγιού των νυχτερίδων είναι κυρίως η λίμνη του Καϊάφα και οι παραλίμνιες εκτάσεις της, ενώ πολλά είδη χρησιμοποιούν και τα αμμοθινικά ενδιαιτήματα που βρίσκονται εκτός της ΠΕΠ της παρούσας μελέτης. Άρα, δεν αναμένεται κάποια σημαντική παρουσία χειροπτέρων εντός της ΠΕΠ, λόγω της απουσίας κατάλληλων ενδιαιτημάτων για τα είδη. Εξαίρεση αποτελούν τα είδη Myotis blythii (Μικρομυωτίδα), Pipistrellus pipistrellus (Νανονυχτερίδα) και Nyctalus noctula (Νυχτοβάτης), τα οποία σύμφωνα με τον Άτλα των θηλαστικών της Ευρώπης (The Atlas of European Mammals, 2010) εκτιμάται ότι βρίσκουν εντός της ΠΕΠ κατάλληλους τροφικούς βιοτόπους ή βιοτόπους για τη χειμερία νάρκη τους. Όσον αφορά το Τσακάλι (Canis aureus), στην ΕΠΜ (2011) αναφέρεται ότι..."υπήρχε στην λίμνη του Καϊάφα μέχρι τα τέλη του '70 αλλά έχει πλέον εξαφανιστεί από την περιοχή εξαιτίας της μαζικής του εξολόθρευσης κατά την περίοδο , όταν στην Πελοπόννησο σκοτώθηκε ο εντυπωσιακός αριθμός των ατόμων, 76 από τα οποία σκοτώθηκαν στην Ηλεία (Giannatos 2004)". Το είδος αυτό δεν παρατηρήθηκε στην περιοχή του Κυπαρισσιακού Κόλπου και της Χερσονήσου του Κατάκολου και κατά τη διάρκεια των εργασιών πεδίου στα πλαίσια της μελέτης για το Τσακάλι στην Πελλοπόνησο και την Χαλκιδική (Μίγκλη & Γαληνός, 2010). Συγκεκριμένα στην εν λόγω μελέτη αναφέρονται τα εξής: "Στην Ηλεία, όπως και στη Αργολίδα, η εξάπλωση του πληθυσμού είναι περιορισμένη. Δεν επαληθεύτηκαν ενδείξεις για παρουσία ζώων βόρεια της λίμνης Πηνειού, όπου είχε εντοπιστεί η μοναδική μικρή ομάδα στην καταγραφή του Παρουσία τσακαλιών φαίνεται να υπάρχει στην περιοχή του Ερύμανθου, κατά μήκος του ποταμού, από το χωριό Νεμούτα μέχρι το Βιδιάκι, στα σύνορα με την Αρκαδία, με σποραδικές μάλιστα ζημιές σε οικόσιτα ζώα. Περιστασιακή παρουσία αναφέρεται και στην περιοχή της Ανδρίτσαινας, στα σύνορα με τη Μεσσηνία, όπου όμως κατά πάσα πιθανότητα πρόκειται για μετακινούμενα ζώα από το γειτονικό πληθυσμό της Νέδας. Σε καμία από τις περιοχές δεν εντοπίστηκαν τσακάλια με τη μέθοδο των νυχτερινών ακροάσεων". Επίσης δεν καταγράφηκαν ενδείξεις παρουσίας του είδους κατά τη διάρκεια των εργασιών πεδίου της παρούσας μελέτης. ENVECO A.E. 96

97 Όσον αφορά τη Βίδρα (Lutra lutra), στην ΕΠΜ (2011) αναφέρονται τα εξής, "..αν και η κατανομή της βίδρας δεν έχει μελετηθεί ιδιαίτερα στην περιοχή του Καϊάφα, πιστεύεται πως υπάρχει καλός πληθυσμός σε διάφορες θέσεις της περιοχής μελέτης μιας και στο γειτονικό οικοσύστημα του Αλφειού το είδος αυτό είναι σχετικά άφθονο". Δεν καταγράφηκαν ενδείξεις παρουσίας του είδους κατά τη διάρκεια των εργασιών πεδίου της παρούσας μελέτης, λόγω του ότι δεν απαντώνται εντός της ΠΕΠ κατάλληλα ενδιαιτήματα του είδους. Ερπετά Σύμφωνα με την ΕΠΜ, 2011, στον βόρειο Κυπαρισσιακό Κόλπο εκτός από την Caretta caretta ζουν 28 είδη ερπετών, από τα οποία "...4 είναι χελωνών, 12 είδη ανήκουν στην υπόταξη των σαυρών και 12 είδη στην υπόταξη των φιδιών. Αξιοσημείωτη είναι η παρουσία τριών ενδημικών ειδών σαυροειδών (με δύο από αυτά σε αυξημένο καθεστώς απειλής) και οχτώ ενδημικών υποειδών σαυρών και φιδιών που αναδεικνύουν την σημαντικότητα της περιοχής για την ερπετοπανίδα της. Λόγω των πυρκαγιών του 2007 που κατέστρεψε σημαντικό μέρος της περιοχής μελέτης, οι πληθυσμοί των χερσαίων χελωνών υπέστησαν δραματική μείωση, που θα χρειαστούν αρκετά χρόνια για να επανέλθουν σε φυσιολογικά επίπεδα. Κατά τη διάρκεια των εργασιών πεδίου της παρούσας μελέτης καταγράφηκε ένα μόνο είδος ερπετού, η Μεσογειακή Χελώνα (Testudo hermanii), εντός της ΠΕΠ. Το είδος καταγράφηκε δύο φορές σε ξέφωτα των δενδρωδών θαμνώνων της περιοχής, καθώς και δίπλα σε αγροτικό δρόμο στα περιθώρια ελαιώνα. Εκτιμάται ότι το είδος αναπτύσσει αξιοσημείωτους πληθυσμούς εντός της ΠΕΠ, λόγω της ύπαρξης κατάλληλου ενδιαιτήματος σε όλη την περιοχή της Χερσονήσου του Κατάκολου. Αμφίβια Σύμφωνα με την ΕΠΜ, 2011 στο βόρειο Κυπαρισσιακό Κόλπο "...έχουν παρατηρηθεί οχτώ είδη αμφιβίων σε σχέση με τα 22 είδη που εμφανίζονται στον ελληνικό χώρο. Τα αμφίβια αποτελούν σημαντικούς δείκτες της κατάστασης των οικοσυστημάτων και αποτελούν σε προνυμφιακό και νεαρό στάδιο τροφή για πληθώρα ειδών (πτηνών, θηλαστικών, ερπετών) καθώς και θηρευτές μεγάλων ποσοτήτων ασπονδύλων και επιβλαβών εντόμων σε ενήλικη μορφή. Ο Καϊάφας, με την ποικιλία υδάτινων ενδιαιτημάτων που διαθέτει, αποτελεί μια περιοχή ιδιαίτερα ελκυστική για τα αμφίβια. Τα περισσότερα είδη που ζουν στην περιοχή εξαρτώνται από τα νερά της λίμνης και των καναλιών, είτε σε όλη τους της ζωή, είτε μόνο κατά τη φάση αναπαραγωγής τους". Κατά τη διάρκεια των εργασιών πεδίου της παρούσας μελέτης δεν καταγράφηκε κάποιο είδος αμφιβίου δεδομένου ότι δεν απαντώνται εντός της ΠΕΠ κατάλληλα ενδιαιτήματα για αμφίβια (ρέματα, λίμνες ή σημαντικές συγκεντρώσεις νερού). Άρα, δεν αναμένεται κάποια σημαντική παρουσία αμφιβίων εντός της ΠΕΠ, λόγω της απουσίας κατάλληλων ενδιαιτημάτων για τα είδη. Εξαίρεση μπορεί να αποτελέσουν τα 5 είδη αμφιβίων που παρουσιάζονται στον παρακάτω πίνακα (Πίνακας ) τα οποία αναφέρεται στη βιβλιογραφία (ΕΠΜ-2011, The Amphibians and reptiles of Greece-2008) ότι απαντώνται και σε άλλα πιο ξηρά ενδιαιτήματα πλην των ρεμάτων, των λιμνών της παρυδάτιας βλάστησης κ.λ.π. όπως οι θαμνώνες, οι καλλιέργειες και τα ανοιχτά δάση, που καταγράφηκαν εντός της ΠΕΠ. Κατάλογος ειδών χερσαίας πανίδας (πλην ορνιθοπανίδας) Στον παρακάτω πίνακα (Πίνακας ) που ακολουθεί παρουσιάζονται τα παρατηρημένα είδη χερσαίας πανίδας (πλην ορνιθοπανίδας) στο πλαίσιο εκπόνησης της παρούσας μελέτης, καθώς και τα αναμενόμενα από τη βιβλιογραφία (ΕΠΜ-2011, Atlas of European Mammals-1999, The Amphibians ENVECO A.E. 97

98 and Reptiles of Greece-2008 και η ΤΦΔ της ΕΖΔ GR ) είδη πανίδας στα ενδιαιτήματα που απαντώνται στην Χερσόνησο του Κατάκολου, εντός της ΠΕΠ και εντός του οικοπέδου γεωτρητικής έρευνας. Όσα είδη έχουν εντοπιστεί στο εκάστοτε ενδιαίτημα κατά τη διάρκεια των εργασιών πεδίου της παρούσας μελέτης τονίζονται με μαύρο χρώμα (Χ). Ο παρακάτω πίνακας παρουσιάζει επίσης το καθεστώς προστασίας τους. ENVECO A.E. 98

99 Πίνακας : Είδη πανίδας (πλην ορνιθοπανίδας) που παρατηρήθηκαν ή αναμένεται να εμφανίζονται εντός της ΠΕΠ με βάση τα ενδιαιτήματα της περιοχής και την σχετική βιβλιογραφία και το καθεστώς προστασίας τους ΕΝΔΙΑΙΤΗΜΑΤΑ ΕΙΔΩΝ ΠΑΡΑΤΗΡΗΘΕΝΤΑ ΚΑΙ ΠΑΝΙΔΑΣ (ΠΛΗΝ ΑΝΑΜΕΝΟΜΕΝΑ ΕΙΔΗ ΕΝΤΟΣ ΤΗΣ ΟΡΝΙΘΟΠΑΝΙΔΑΣ) ΕΝΤΟΣ ΠΕΠ ΤΗΣ ΠΕΠ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΗΝ Λατινική ονομασία Ελληνική ονομασία Τυποποιημένη Φόρμα Δεδομένων ΕΖΔ GR ΕΠΜ, 2011 The Atlas of European Mammals (1999) The Amphibians and reptiles of Greece Παρούσα μελέτη, 2015 Ελαιώνες - αγροτικές ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ εκτάσεις Συστάδες Πευκοδασών Βραχώδεις ακτές και θαλάσσια περιοχή Πυκνοί δενδρώδεις θαμνώνες με ξέφωτα Οδηγία 92/43/ EOK Κόκκινο Βιβλίο της Ελλάδας Π.Δ. 67/ 1981 Συνθήκη Βέρνης Συνθήκη Βόννης Monachus monachus Μεσογειακή Φώκια ΧΕΡΣΑΙΑ ΘΗΛΑΣΤΙΚΑ Χ Χ ΙΙ/IV CR + ΙΙ Ι Vulpes vulpes Erinaceus concolor Αλεπού Χ X Χ Χ Χ - ΝΕ Σκαντζόχοιρος Χ X Χ Χ Χ - NE Crocidura leucodon Χ Χ Χ - NE + ΙΙΙ - Crocidura suaveolens Sorex minutus Κηπομυγαλίδα Χ Χ Χ Χ - NE + ΙΙΙ - Νανομυγαλίδα Χ Χ Χ - NE + ΙΙΙ - Suncus etruscus Χ Χ Χ Χ Χ - NE + ΙΙΙ - Lepus europaeus Λαγός Χ Χ Χ Χ Χ - NE - ΙΙΙ - Dryomys nitedula Χ Χ IV DD + ΙΙΙ - Martes foina Mustela nivalis Meles meles Rattus norvegicus Πετροκούναβο X X Χ Χ Χ - ΝΕ - III - Νυφίτσα X X Χ Χ Χ - NE + III - Ασβός X X Χ Χ - NE Δεκατιστής X Χ - NE Rattus rattus Mus domesticus Mus macedonic us Χωραφομυγαλίδα Ετρούσκομυγαλίδα Δενδρομυωξός Μαυροποντικός Σταχτοποντικός Μακεδονικός ποντικός X X Χ Χ Χ Χ - NE X Χ Χ - NE Χ Χ Χ - NE Muscardinus avellanarius Βουνομυωξός Χ Χ Χ IV DD + III - ENVECO A.E. 99

100 ΕΝΔΙΑΙΤΗΜΑΤΑ ΕΙΔΩΝ ΠΑΡΑΤΗΡΗΘΕΝΤΑ ΚΑΙ ΠΑΝΙΔΑΣ (ΠΛΗΝ ΑΝΑΜΕΝΟΜΕΝΑ ΕΙΔΗ ΕΝΤΟΣ ΤΗΣ ΟΡΝΙΘΟΠΑΝΙΔΑΣ) ΕΝΤΟΣ ΠΕΠ ΤΗΣ ΠΕΠ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΗΝ Λατινική ονομασία Ελληνική ονομασία Τυποποιημένη Φόρμα Δεδομένων ΕΖΔ GR ΕΠΜ, 2011 The Atlas of European Mammals (1999) The Amphibians and reptiles of Greece Παρούσα μελέτη, 2015 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ελαιώνες - αγροτικές εκτάσεις Συστάδες Πευκοδασών Βραχώδεις ακτές και θαλάσσια περιοχή Πυκνοί δενδρώδεις θαμνώνες με ξέφωτα Οδηγία 92/43/ EOK Κόκκινο Βιβλίο της Ελλάδας Π.Δ. 67/ 1981 Συνθήκη Βέρνης Συνθήκη Βόννης Microtus thomasi Σκαπτοποντικός του Thomas X Χ X - NE Apodemus flavicollis Κρικοποντικός X Χ X X - ΝΕ Apodemus mystacinus X X - ΝΕ Apodemus sylvaticus Pipistrellus pipistrellus Nyctalus noctula Tadarida teniotis Δασοποντικός X Χ Χ X X - ΝΕ Νανονυχτερίδα Χ Χ Χ IV LC + ΙΙ ΙΙ Νυχτοβάτης Χ Χ Χ IV DD + ΙΙ ΙΙ Νυχτονόμος Χ Χ Χ IV LC + ΙΙ ΙΙ Myotis blythii Μικρομυωτίδα Χ X ΙΙ/IV LC + ΙΙ ΙΙ ΕΡΠΕΤΑ Caretta caretta Χελώνα Caretta X Χ X X II / IV EN Anguis fragilis peloponnesi acus Κονάκι Χ Χ - LC + ΙΙI Anguis cephalonica (ενδημικό είδος) Algyroides moreoticus (ενδημικό είδος) Βραχοποντικός Κονάκι της Πελοποννήσου Μωραϊτόσαυρα Χ Χ - ΝΤ + ΙΙΙ - Χ X X Χ IV NT + II - Ophiomorus punctatissim us Οφιόμορος Χ Χ IV LC + II - Elaphe quatuorlinea ta Λαφίτης, Λαφιάτης, Τετράγραμμος Χ X Χ Χ II / IV LC + II - Zamenis situlus Σπιτόφιδο X Χ II / IV LC + II - ENVECO A.E. 100

101 ΕΝΔΙΑΙΤΗΜΑΤΑ ΕΙΔΩΝ ΠΑΡΑΤΗΡΗΘΕΝΤΑ ΚΑΙ ΠΑΝΙΔΑΣ (ΠΛΗΝ ΑΝΑΜΕΝΟΜΕΝΑ ΕΙΔΗ ΕΝΤΟΣ ΤΗΣ ΟΡΝΙΘΟΠΑΝΙΔΑΣ) ΕΝΤΟΣ ΠΕΠ ΤΗΣ ΠΕΠ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΗΝ Λατινική ονομασία Ελληνική ονομασία Τυποποιημένη Φόρμα Δεδομένων ΕΖΔ GR ΕΠΜ, 2011 The Atlas of European Mammals (1999) The Amphibians and reptiles of Greece Παρούσα μελέτη, 2015 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ελαιώνες - αγροτικές εκτάσεις Συστάδες Πευκοδασών Βραχώδεις ακτές και θαλάσσια περιοχή Πυκνοί δενδρώδεις θαμνώνες με ξέφωτα Οδηγία 92/43/ EOK Κόκκινο Βιβλίο της Ελλάδας Π.Δ. 67/ 1981 Συνθήκη Βέρνης Συνθήκη Βόννης (Elaphe situla) Zamenis longissimus Hemidactylu s tursicus Γιατρόφιδο X Χ X IV LC + II - Μολυντήρι X X - LC + ΙΙΙ - Lacerta trilineata Testudo marginata Eurotestudo hermanni X X X X X IV LC + II - Χ X Χ Χ Χ II / IV LC + II - Χ X Χ Χ Χ Χ II / IV VU + ΙΙ - Typhlops vermicularis Pseudopus apodus Τυφλίνος Χ Χ - LC - ΙΙΙ - Τυφλίτης X X ΙV LC - II - Podarcis peloponnesi aca (ενδημικό είδος) Podarcis taurica Τρανόσαυρα, Τρανογουστέρα, Κρασπεδωτή χελώνα Μεσογειακή χελώνα Πελοποννησιακή Γουστέρα Γουστέρα του Ταύρου Χ X Χ Χ IV LC + II - Χ X Χ Χ IV LC + II - Ablepharus kitaibelli Αβλέφαρος Χ Χ Χ IV LC - II - Eryx jaculus Ερημόφιδο Χ Χ - LC - ΙΙΙ - Telescopus fallax Malpolon monspessula nus Platyceps najadum Hierophis gemonensis Vipera ammodytes Αγιόφιδο, Χ Χ IV LC + II - Σαπίτης Χ Χ Χ Χ - LC + IIΙ - Σαΐτα Χ Χ Χ Χ Χ IV LC + ΙΙ - Δεντρογαλιά Χ X Χ - LC + ΙΙ - Οχιά Χ X Χ X Χ ΙΙ/IV LC - II - ΑΜΦΙΒΙΑ ENVECO A.E. 101

102 ΕΝΔΙΑΙΤΗΜΑΤΑ ΕΙΔΩΝ ΠΑΡΑΤΗΡΗΘΕΝΤΑ ΚΑΙ ΠΑΝΙΔΑΣ (ΠΛΗΝ ΑΝΑΜΕΝΟΜΕΝΑ ΕΙΔΗ ΕΝΤΟΣ ΤΗΣ ΟΡΝΙΘΟΠΑΝΙΔΑΣ) ΕΝΤΟΣ ΠΕΠ ΤΗΣ ΠΕΠ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΗΝ Λατινική ονομασία Ελληνική ονομασία Τυποποιημένη Φόρμα Δεδομένων ΕΖΔ GR ΕΠΜ, 2011 The Atlas of European Mammals (1999) The Amphibians and reptiles of Greece Παρούσα μελέτη, 2015 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ελαιώνες - αγροτικές εκτάσεις Συστάδες Πευκοδασών Βραχώδεις ακτές και θαλάσσια περιοχή Πυκνοί δενδρώδεις θαμνώνες με ξέφωτα Οδηγία 92/43/ EOK Κόκκινο Βιβλίο της Ελλάδας Π.Δ. 67/ 1981 Συνθήκη Βέρνης Συνθήκη Βόννης Bufo bufo Μπράσκα Χ Χ Χ - LC + III - Bufo viridis Pelophylax epeiroticus Hyla arborea Pelophylax kurtmuelleri Πρασινόφρυνος Βάτραχος της Ηπείρου Δεντροβάτραχος Βαλκανοβάτραχος Χ Χ IV LC + II - Χ Χ Χ - ΝΤ - ΙΙΙ - Χ Χ IV LC + II - Χ Χ Χ V LC + III - ΥΠΟΜΝΗΜΑ Κόκκινο Βιβλίο των απειλούμενων ζώων της Ελλάδας (2009) Σύμβαση Βέρνης Σύμβαση Βόννης Οδηγία 92/43/ΕΟΚ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΤΟΥ ΚΟΚΚΙΝΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ (2009) EX = Εκλιπόντα EN = Κινδυνεύοντα ΝΤ = Σχεδόν απειλούμενα DD =Ανεπαρκώς γνωστά ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ CR = Κρισίμως Κινδυνεύοντα VU = Τρωτά (Vulnerable) LC = Μειωμένου ενδιαφέροντος II Αυστηρά προστατευόμενο III Προστατευόμενο ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ Ι Αυστηρά προστατευόμενο ΙΙ Προστατευόμενο ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ ΙΙ Είδη πανίδας κοινοτικού ενδιαφέροντος των οποίων η διατήρηση επιβάλλει τον καθορισμό ειδικών ζωνών διατήρησης ΙV Είδη πανίδας κοινοτικού ενδιαφέροντος που απαιτούν αυστηρή προστασία V Είδη πανίδας κοινοτικού ενδιαφέροντος των οποίων η απόσπαση από το φυσικό τους περιβάλλον και η εκμετάλλευση είναι δυνατόν να ρυθμίζονται με διαχειριστικά μέτρα. Ένας αστερίσκος (*) μπροστά από το όνομα είδους δηλώνει ότι το εν λόγω είδος είναι είδος προτεραιότητας. ENVECO A.E. 102

103 Αξιολόγηση Περιοχής Έρευνας Πεδίου (ΠΕΠ) ως προς τα είδη πανίδας (πλην ορνιθοπανίδας) Τα είδη πανίδας (πλην ορνιθοπανίδας) που εκτιμάται ότι δύναται να παρατηρηθούν εντός της ΠΕΠ προκύπτουν από την παρουσία των εν λόγω ειδών σε παρόμοια ενδιαιτήματα της ευρύτερης περιοχής. Τονίζεται ότι η ΠΕΠ δεν χαρακτηρίζεται από κάποιο ιδιαίτερο ενδιαίτημα, που να αποτελεί κύριο ή αποκλειστικό βιότοπο για κάποιο είδος πανίδας. Τα συνολικά είδη πανίδας (πλην ορνιθοπανίδας) που αναμένεται να απαντώνται σε ανάλογα με αυτά της ΕΠΜ ενδιαιτήματα εντός της ΠΕΠ της παρούσας μελέτης, εκτιμώνται στα 53 είδη εκ των οποίων 25 είναι θηλαστικά, 23 είναι ερπετά και τα υπόλοιπα 5 είναι αμφίβια. Από το σύνολο των 53 ειδών πανίδας του πίνακα, 18 είδη προστατεύονται μόνο από το Παραρτήματα IV και 8 είδη προστατεύονται και από τα δύο Παραρτήματα ΙΙ και IV της Οδηγίας 92/43/ΕΕ. Επίσης 1 είδος (Monachus monachus - Μεσογειακή Φώκια) χαρακτηρίζεται ως Κρισίμως Κινδυνεύων (CR), 1 είδος (Caretta caretta - Χελώνα Καρρέτα) χαρακτηρίζεται ως Κινδυνεύων (ΕΝ) ενώ 1 είδος (Eurotestudo hermanii - Μεσογειακή Χελώνα) χαρακτηρίζεται ως Τρωτό (VU), σύμφωνα με το Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας (Μαραγκού και Λεγάκης, 2009). Όπως αναφέρθηκε και πιο πάνω, η Μεσογειακή Χελώνα (Eurotestudo hermanii) παρατηρήθηκε δύο φορές κατά τη διάρκεια των εργασιών πεδίου της παρούσας μελέτης και αναμένεται να παρουσιάζει αξιοσημείωτους πληθυσμούς εντός της ΠΕΠ, καθώς εκεί βρίσκει κατάλληλα ενδιαιτήματα για το σύνολο των σταδίων του βιολογικού κύκλου της. Επιπλέον, εντός της ΠΕΠ εκτιμάται ότι απαντώνται 3 ενδημικά είδη ερπετών της Πελλοπονήσου (Anguis cephalonica - Κονάκι της Πελλοπονήσου, Algyroides moreoticus - Μωραϊτόσαυρα και Podarcis peloponnesiaca - Γουστέρα της Πελλοπονήσου). Όσον αφορά την οικολογική αξία των ενδιαιτημάτων της ΠΕΠ αναφορικά με τα είδη πανίδας (πλην ορνιθοπανίδας) που δύναται να φιλοξενεί το κάθε ένα από αυτά, σύμφωνα με τα δεδομένα του πίνακα , μπορούν να εξαχθούν τα εξής συμπεράσματα: Το ενδιαίτημα εντός της ΠΕΠ που δύναται να φιλοξενεί τα περισσότερα είδη θηλαστικών είναι οι ελαιώνες - αγροτικές εκτάσεις και οι συστάδες πευκοδασών με 18 είδη το κάθε ένα. Ακολουθούν οι υψηλοί δενδρώδεις θαμνώνες με ξέφωτα με 13 είδη και οι βραχώδεις ακτές και η θαλάσσια περιοχή με 3 είδη θηλαστικών. Το ενδιαίτημα με τα περισσότερα είδη ερπετών είναι οι συστάδες των πευκοδασών με 16 είδη. Ακολουθούν οι ελαιώνες - αγροτικές εκτάσεις με 13 εκτιμώμενα είδη, οι υψηλοί δενδρώδεις θαμνώνες με ξέφωτα με 11 είδη και οι βραχώδεις ακτές και η θαλάσσια περιοχή με 1 μόνο είδος ερπετού. Το ενδιαίτημα με τα περισσότερα είδη αμφιβίων είναι οι ελαιώνες - αγροτικές εκτάσεις που δύναται να φιλοξενήσουν όλα τα είδη αμφιβίων που εκτιμάται ότι απαντώνται στην ΠΕΠ (5 είδη). Ακολουθούν οι συστάδες πευκοδασών με 2 εκτιμώμενα είδη και οι υψηλοί δενδρώδεις θαμνώνες με ξέφωτα με 1 είδος. Οι βραχώδεις ακτές εκτιμάται ότι δεν δύναται να φιλοξενήσουν κάποιο είδος αμφιβίου. Συνολικά τα δύο ενδιαιτήματα με το μεγαλύτερο αριθμό ειδών πανίδας (πλην ορνιθοπανίδας), είναι ο ελαιώνας - αγροτικές εκτάσεις και οι συστάδες των πευκοδασών με 36 από τα συνολικά 52 είδη. Ακολουθεί το ενδιαίτημα πυκνοί δενδρώδεις θαμνώνες με ξέφωτα με 25 είδη. Οι βραχώδεις ακτές και θαλάσσια περιοχή θεωρείται ως το φτωχότερο ενδιαίτημα της ΠΕΠ με 4 μόνο είδη χερσαίας πανίδας (πλην ορνιθοπανίδας). ENVECO A.E. 103

104 Όσον αφορά στα σημαντικά είδη χερσαίας πανίδας (είδη που προστατεύονται από τα Παραρτήματα ΙΙ ή/και IV της Οδηγίας 92/43/ΕΕ και είδη που αναφέρονται σε μια από τις τρεις κατηγορίες του Κόκκινου Βιβλίου - CR, EN και VU), που δύναται να απαντώνται στα εν λόγω 4 ενδιαιτήματα της ΠΕΠ ισχύουν τα εξής: Τα ενδιαιτήματα εντός της ΠΕΠ, που δύναται να φιλοξενούν τα περισσότερα σημαντικά είδη θηλαστικών είναι οι συστάδες πευκοδασών και οι πυκνοί δενδρώδεις θαμνώνες με ξέφωτα με 3 σημαντικά είδη το κάθε ένα. Ακολουθούν με 2 σημαντικά είδη οι ελαιώνες - αγροτικές εκτάσεις και οι βραχώδεις ακτές και η θαλάσσια περιοχή. Το ενδιαίτημα με τα περισσότερα σημαντικά είδη ερπετών είναι οι ελαιώνες - αγροτικές εκτάσεις με 11 σημαντικά είδη, ενώ ακολουθούν οι συστάδες πευκοδασών και οι πυκνοί δενδρώδεις θαμνώνες με ξέφωτα με 10 σημαντικά είδη ερπετών. 'Ενα (1) σημαντικό είδος ερπετού (Caretta caretta) εκτιμάται ότι φιλοξενεί το ενδιαίτημα βραχώδεις ακτές και θαλάσσια περιοχή. Το ενδιαίτημα με τα περισσότερα σημαντικά είδη αμφιβίων είναι οι ελαιώνες - αγροτικές εκτάσεις, που δύναται να φιλοξενήσει 3 είδη αμφιβίων. Οι συστάδες πευκοδασών εκτιμάται ότι δύνανται να φιλοξενήσουν ένα μόνο σημαντικό είδος αμφιβίου, ενώ τα άλλα δύο ενδιαιτήματα της ΠΕΠ εκτιμάται ότι δε δύνανται να φιλοξενήσουν κάποιο σημαντικό είδος αμφιβίου. Συνολικά τα δύο ενδιαιτήματα με το μεγαλύτερο αριθμό σημαντικών ειδών πανίδας (πλην ορνιθοπανίδας), είναι ο ελαιώνας - αγροτικές εκτάσεις με 16 είδη και ακολουθούν οι συστάδες πευκοδασών με 14 είδη και οι πυκνοί δενδρώδεις θαμνώνες με ξέφωτα με 13. Οι βραχώδεις ακτές και θαλάσσια περιοχή είναι το πιο φτωχό ενδιαίτημα ως προς τα σημαντικά είδη πανίδας με 3 είδη. Στον παρακάτω πίνακα (Πίνακας ) παρουσιάζονται συνοπτικά τα παραπάνω συμπεράσματα σχετικά με την οικολογική αξία των απαντώμενων εντός της ΠΕΠ ενδιαιτημάτων ως προς τα σημαντικά είδη χερσαίας πανίδας (πλην ορνιθοπανίδας). Να σημειωθεί ότι η Μεσογειακή Φώκια (Monachus monachus), παρότι είναι θαλάσσιο θηλαστικό, αναπαράγεται σε χερσαίο περιβάλλον (θαλασσινές σπηλιές), οπότε στην παρούσα μελέτη συνυπολογίζεται στην αξία των εν λόγω ενδιαιτημάτων ως είδος χερσαίας πανίδας, που ενδιαιτεί στον τύπο ενδιαιτήματος "Βραχώδεις ακτές και θαλάσσια περιοχή". Επίσης, η Καρέττα παρότι δεν αναπαράγεται στις βραχώδεις ακτές της ΠΕΠ απαντάται στο τμήμα της θαλάσσιας περιοχής της χερσονήσου του Κατάκολου και έτσι συμπεριλαμβάνεται στην παραπάνω αξιολόγηση. ENVECO A.E. 104

105 Πίνακας : Αριθμός ειδών πανίδας και σημαντικών ειδών πανίδας (πλην ορνιθοπανίδας), ανά ενδιαίτημα, εντός της ΠΕΠ Τύπος ενδιαιτήματος Χερσαία θηλαστικά Ερπετά Αμφίβια Σύνολο Ελαιώνας - αγροτικές εκτάσεις Αριθμός ειδών Αριθμός σημαντικών ειδών Συστάδες πευκοδασών Πυκνοί δενδρώδεις θαμνώνες με ξέφωτα Βραχώδεις ακτές και θαλάσσια περιοχή Αριθμός ειδών Αριθμός σημαντικών ειδών Αριθμός ειδών Αριθμός σημαντικών ειδών Αριθμός ειδών Αριθμός σημαντικών ειδών Συμπερασματικά, με βάση τα προαναφερόμενα, καθώς και με βάση την καλή ποικιλία κατάλληλων ενδιαιτημάτων για την πανίδα (πλην ορνιθοπανίδας) εντός της ΠΕΠ με εξαίρεση την παντελή απουσία κατάλληλων ενδιαιτημάτων για αμφίβια, και την απουσία σημαντικής ανθρωπογενούς όχλησης στην περιοχή, εκτιμάται ότι η περιοχή της χερσονήσου του Κατάκολου και συγκεκριμένα η ΠΕΠ παρουσιάζει καλή οικολογική κατάσταση ως προς τα είδη πανίδας (πλην ορνιθοπανίδας). Να σημειωθεί ότι σε περίπτωση όπου σημεία εντός της ΠΕΠ πλημμυρίζουν κατά τη διάρκεια των βροχοπτώσεων του Χειμώνα ή της Άνοιξης, αναμένεται να προσελκύσουν και άλλα είδη αμφιβίων, που απαντώνται στην ευρύτερη περιοχή και δεν αναφέρονται στον παραπάνω πίνακα. Λίγα τέτοια υποψήφια σημεία εντοπίστηκαν κατά τη διάρκεια των εργασιών πεδίου της παρούσας μελέτης, χωρίς όμως να είναι δυνατό να επιβεβαιωθούν αν δεν γίνει επιτόπια έρευνα την κατάλληλη εποχή του έτους. Επιπλέον, φαίνεται πως το ενδιαίτημα με την μεγαλύτερη οικολογική αξία εντός της ΠΕΠ, ως προς τα είδη πανίδας (πλην ορνιθοπανίδας), είναι το: ελαιώνας - αγροτικές εκτάσεις. Αυτό εκτιμάται ότι οφείλεται στους ακόλουθους παράγοντες: 1) Οι ελαιώνες, ιδιαίτερα οι μεγαλύτερης ηλικίας, προσφέρουν στα ερπετά και τα μικρά θηλαστικά περισσότερες βιοθέσεις για τον φωλεασμό, την εύρεση τροφής και καταφυγίου, λόγω της πληθώρας από μικρές και μεγάλες κουφάλες στον κορμό τους. 2) Τα δέντρα, λόγω της αραιής φύτευσης τους, αφήνουν μεγαλύτερες ποσότητες ηλιακού φωτός να διεισδύσουν από τα φυλλώματα στο έδαφος σε σχέση με τους πυκνούς θαμνώνες και έτσι ευνοούν και την ύπαρξη πλουσιότερης εντομοπανίδας - τροφής για τα ερπετά, αλλά και τις διαδικασίες θερμορύθμισης αρκετών ειδών ερπετών. ENVECO A.E. 105

106 Εκτίμηση και οικολογική αξιολόγηση του φυσικού περιβάλλοντος Σύμφωνα με το Χάρτη Βλάστησης και Χρήσεων Γης 5, στην Π.Ε. Ηλείας κυριαρχούν οι εκτάσεις με γεωργικές καλλιέργειες (57% της συνολικής έκτασης), οι εκτάσεις με δάση πεύκης (14,4%) και οι εκτάσεις με θαμνώνες (11,2%). Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζεται η έκταση των κατηγοριών βλάστησης και χρήσεων γης στην Περιφερειακή Ενότητα Ηλείας και στην περιοχή έρευνας πεδίου. Πίνακας 3.4-3: Έκταση των κατηγοριών βλάστησης και χρήσεων γης της Π.Ε. Ηλείας και της περιοχής έρευνας πεδίου Κατηγορίες βλάστησης Έκταση (στρ.) % Εκταση (στρ.) % επι της συνολικής έκτασης της κατηγ. βλάστησης εντός της Π.Ε. Ηλείας Άγονα 98643,47 3,8% 115,83 0,12% Άρκευθος 695,98 0,0% - - Δρύς ,06 5,0% - - Ελάτη 25935,10 1,0% - - Γεωργ. καλλιέργειες ,53 57,4% 735,14 0,05% Γεωργ. καλλιέργειες εγκατ 42961,47 1,6% - - Λοιπές χρήσεις 6647,97 0,3% - - Λίμνη 20025,62 0,8% - - Λιβάδια, αραιά ξυλ. βλάστηση 79309,79 3,0% - - Οικισμοί 36055,33 1,4% - - Παραποτάμια βλάστηση 2616,74 0,1% - - Πεύκη χαλέπιος ,57 14,4% - - Πεύκη κουκουναριά 1399,20 0,1% - - Πεύκη μαύρη 72,00 0,0% - - Θάμνοι ,28 11,2% 601,03 0,2% Σύνολο ,12 100% 1452,00 0,06% Πηγή: Ειδική Γραμματεία Δασών Γενική Δ/Νση Ανάπτυξης και Προστασίας Δασών & Φυσικού Περιβάλλοντος Διεύθυνση Δασικών Χαρτών Τμήμα Θεματικών Χαρτογραφήσεων Σύμφωνα με τον παραπάνω πίνακα οι γεωργικές καλλιέργειες, που απαντώνται στην περιοχή έρευνας πεδίου αντιπροσωπεύουν μόλις το 0,05% από αυτές, που απαντώνται σε επίπεδο περιφερειακής ενότητας, ενώ οι εκτάσεις με θαμνώνες αντιπροσωπεύουν το 0,2% της συνολικής τους έκτασης σε επίπεδο Π.Ε. Η εκτίμηση και η οικολογική αξιολόγηση των κατηγοριών βλάστησης, που χαρτογραφήθηκαν στην ΠΕΠ, σύμφωνα με τις εργασίες πεδίου και τις βιβλιογραφικές αναφορές, παρουσιάζεται στη συνέχεια: Βραχώδεις ακτές Σύμφωνα με την παρούσα μελέτη οι κοινότητες των βραχωδών ακτών της ΠΕΠ έχουν καλή αντιπροσωπευτικότητα και καλή κατάσταση διατήρησης, καθώς αναπτύσσονται σε απόκρημνες ή δύσβατες θέσεις. 5 ΠΗΓΗ: Ειδική Γραμματεία Δασών Γενική Δ/Νση Ανάπτυξης και Προστασίας Δασών & Φυσικού Περιβάλλοντος Διεύθυνση Δασικών Χαρτών Τμήμα Θεματικών Χαρτογραφήσεων ENVECO A.E. 106

107 Οι κοινότητες που εξειδικεύονται στους παράκτιους βράχους αντιστοιχούν στον οικότοπο 'Απόκρημνες βραχώδεις ακτές με βλάστηση στη Μεσόγειο με ενδημικά Limonium spp. ' με κωδ Ο οικότοπος 1240 αναφέρεται στην περιοχή ΕΖΔ (GR ) «Θίνες Κυπαρισσίας (Νεοχώρι Κυπαρρισία)» με άριστη κατάσταση διατήρησης, καθώς αναπτύσσεται σε απόκρημνες ή δύσβατες θέσεις (ΕΠΜ, 2014). Σύμφωνα με τον Τεχνικό Οδηγό Χαρτογράφησης των τύπων οικοτόπων (2001) και την ΕΠΜ όσον αφορά στα σημαντικά στοιχεία, στη μοναδικότητα και σπανιότητα του οικοτόπου 1240, αναφέρονται τα εξής: "Οι κοινότητες των παράκτιων απότομων βράχων αποτελούν έναν οικολογικά πολύ εξειδικευμένο τύπο οικοτόπου με μεγάλη ποικιλομορφία στο Αιγαίο, όπου προσφέρεται ποικιλία οικολογικών συνθηκών και μεγάλος βαθμός απομόνωσης. Η χλωριδική τους σύνθεση είναι φτωχή σε αριθμό ειδών αλλά χαρακτηρίζονται από τη συμμετοχή σπάνιων ή ενδημικών ειδών και γενικά ειδών, που είναι προσαρμοσμένα και περιορισμένα σε αυτή τη ζώνη. Η οικολογική σημασία του τύπου αυτού βλάστησης εντοπίζεται στην ικανότητά του να εμφανίζεται και να διατηρείται σε ακραίες περιβαλλοντικές συνθήκες και στη σημασία του για τη βιοποικιλότητ,α τόσο από άποψη κοινοτήτων, όσο και από άποψη ειδών". Θαμνώνες Σύμφωνα με την παρούσα μελέτη οι θαμνώνες της ΠΕΠ έχουν καλή αντιπροσωπευτικότητα και καλή δομή. Η κατάσταση διατήρησης τους εξαρτάται κυρίως από την εξάπλωση των καλλιεργειών και της δόμησης. Θαμνώνες με κυριαρχία Juniperus phoenicea και Pistacia lentiscus Οι ψηλοί έως δενδρώδεις θαμνώνες με είδη Juniperus (άρκευθος) αντιστοιχούν στον οικότοπο 'Σχηματισμοί με άρκευθους' με κωδικό Σύμφωνα με την ΕΠΜ (2014): 'η μεγαλύτερη απειλή για τον οικότοπο 5210 στην περιοχή ΕΖΔ GR , είναι η διείσδυση της Pinus halepensis καθώς οι σχηματισμοί με άρκευθους δε διαθέτουν μηχανισμό μεταπυρικής αναγέννησης και αυξάνονται με πολύ βραδύτερο ρυθμό. Επίσης, απειλή για τους θαμνώνες της περιοχής αποτελεί και η οικιστική ανάπτυξη'. Θαμνώνες με κυριαρχία Pistacia lentiscus Οι θαμνώνες αυτοί αντιστοιχούν στον οικότοπο 'Δάση Olea και Ceratonia' με κωδικό Σύμφωνα με την ΕΠΜ (2014) στην ευρύτερη περιοχή: 'οι πυκνοί δενδρώδεις θαμνώνες (Δάση με Olea και Ceratonia, 9320) θεωρούνται άριστης αντιπροσωπευτικότητας, ενώ οι χαμηλότεροι αλλά ψηλότεροι από 2m πυκνοί θαμνώνες (μακί) θεωρούνται καλής ή μέτριας αντιπροσωπευτικότητας. Η συχνότητα εμφάνισης του οικοτόπου σε κατοικημένες περιοχές έχει σαν αποτέλεσμα την έντονη υποβάθμισή του από τις ανθρώπινες δραστηριότητες, όπως βόσκηση, πυρκαγιές και εκχερσώσεις. Θεωρείται ότι οι σημερινοί θαμνώνες αποτελούν υπολείμματα των άλλοτε κυρίαρχων σκληρόφυλλων δασών. Σε πολλές περιοχές αναπτύσσονται ενδιάμεσα στάδια (διαφόρων φυσιογνωμικών τύπων) μεταξύ των θαμνώνων και των φρυγάνων, είτε ως υποβάθμιση, λόγω διάφορων ανθρωπογενών επιδράσεων, είτε ως επανεγκατάσταση της βλάστησης μετά από φωτιά ή σε πρώην καλλιεργούμενες επιφάνειες. Η διατήρηση των οικοτόπων αυτών αποτελεί άμεση προτεραιότητα, καθώς παίζουν ENVECO A.E. 107

108 σημαντικό ρόλο στη δημιουργία μικροκλιμάτων, πολλαπλών ενδιαιτημάτων, στην πρωτογενή παραγωγή και στη διατήρηση - βελτίωση της ποιότητας και της συγκράτησης των εδαφών. Οι σκληρόφυλλοι θαμνώνες γενικά αποτελούν ένα τύπο βλάστησης με αξιόλογη σταθερότητα, με είδη ανθεκτικά και πολύ καλά προσαρμοσμένα στις μεσογειακές κλιματικές και εδαφικές συνθήκες. Οι κοινότητες του σχίνου είναι ιδιαίτερα ανθεκτικές, καθώς έχουν τη δυνατότητα να αναπτύσσονται σε αντίξοες συνθήκες και να αναγεννώνται με πολύ δυναμικό τρόπο. Οι κυριότεροι παράγοντες υποβάθμισης για τον εν λόγω οικότοπο είναι η κατάτμηση, λόγω της επέκτασης των οικισμών και των καλλιεργειών και σε μικρότερο βαθμό η βόσκηση, οι πυρκαγιές και οι εκχερσώσεις'. Θαμνώνες με κυριαρχία Q. coccifera Σύμφωνα με τον Τεχνικό Οδηγό Χαρτογράφησης των τύπων οικοτόπων (2001): τα garriques του πρίνου είναι οι πιο διαδεδομένοι ξηροφυτικοί θαμνώδεις σχηματισμοί της μεσο-μεσογειακής ζώνης. Εν γένει οι θαμνώνες είναι σημαντικοί για τις λειτουργίες τους (πρωτογενής παραγωγή, συγκράτηση εδαφών) και για την συμβολή τους στη βιοποικιλότητα. Οι κύριοι κίνδυνοι είναι οι πυρκαγιές, η βόσκηση, που είναι έντονη κατά θέσεις, η ξύλευση, η εκχέρσωση και η διαχείρισή τους με καύση για τη βόσκηση. Συστάδες πεύκης Οι συστάδες πεύκης της περιοχής έρευνας πεδίου αντιστοιχούν στον οικότοπο 'Μεσογειακά πευκοδάση με ενδημικά είδη' με κωδικό Σύμφωνα με την ΕΠΜ (2014): 'τα μεσογειακά δάση θερμόφιλων πεύκων εμφανίζονται συχνά ως υποκατάστατα ή παρακλιμακικά στάδια δασών της Quercetalia ilicis ή της Ceratonio-Rhamnetalia. Η αναγέννηση των πεύκων γίνεται ευκολότερα μετά από πυρκαγιά, η οποία προκαλεί μαζική φύτρωση των σπερμάτων της υπέργειας τράπεζας. Υπό τις παρούσες συνθήκες, οι συστάδες τους επεκτείνονται τοπικά, λόγω εγκατάλειψης των καλλιεργούμενων αγρών και των βοσκοτόπων σε θέσεις παρακείμενες των υφιστάμενων δασών, ενώ σε άλλες περιοχές παρατηρείται μείωση της έκτασης τους, λόγω των συχνών πυρκαγιών και της μη ικανοποιητικής επακόλουθης αναγέννησης. Οι κύριοι κίνδυνοι για τα πευκοδάση (τραχείας, χαλεπίου πεύκης και κουκουναρίας) προέρχονται από δασικές πυρκαγιές, με τις ανθρωπογενούς προέλευσης πυρκαγιές να είναι πολύ πιο συχνές. Επίσης, σχεδόν φυσικές συστάδες καταπατούνται και/ή οικοπεδοποιούνται ή μετατρέπονται σε χώρους αναψυχής'. Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, όλες οι κατηγορίες βλάστησης, που καταγράφηκαν στην περιοχή έρευνας πεδίου, αλλά και εκτός αυτής, παρουσιάζουν καλή αντιπροσωπευτικότητα και φυσικότητα. Η φυσική βλάστηση καλύπτει το 53% της ΠΕΠ, αλλά παρουσιάζει καλή ανάπτυξη, ψηλούς και πυκνούς θαμνώνες με χαρακτηριστικά είδη. Σημαντική διαφοροποίηση στην περιοχή έρευνας πεδίου, αλλά και στην ευρύτερη περιοχή, έχουν επιφέρει οι ανθρώπινες δραστηριότητες και κυρίως αυτές της γεωργίας, της βοσκής, της οικιστικής δραστηριότητας, του τουρισμού και των πυρκαγιών, που διαμόρφωσαν τη σημερινή εικόνα. Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω στοιχεία η βλάστηση στην περιοχή μελέτης χαρακτηρίζεται με καλή οικολογική κατάσταση. ENVECO A.E. 108

109 3.4.2 Θαλάσσιο περιβάλλον Η περιγραφή του θαλάσσιου περιβάλλοντος στην περιοχή του έργου αφορά στην καταγραφή, τόσο των αβιοτικών παραγόντων, όσο και βιοτικών χαρακτηριστικών του. Οι αβιοτικοί παράγοντες αντιστοιχούν στα φυσικά χαρακτηριστικά και τη χημεία του θαλασσινού νερού και του υποστρώματος - πυθμένα. Οι βιοτικοί παράγοντες, από την άλλη, αντιστοιχούν στους θαλάσσιους οργανισμούς και τις μεταξύ τους οικολογικές σχέσεις. Σε ότι αφορά τα φυσικοχημικά χαρακτηριστικά η διερεύνηση περιλαμβάνει δεδομένα που προέκυψαν από τη δειγματοληψία θαλασσινού νερού και ιζήματος. Τα δείγματα ελήφθησαν από σημείο της παράκτιας περιοχής το οποίο αντιπροσωπεύει την πλησιέστερη θέση στην περιοχή του γεωτρητικού προγράμματος έρευνας. Στο πλαίσιο αυτό διερευνήθηκε ένας ευρύς κατάλογος παραμέτρων που περιλαμβάνει: Φυσικοχημικές παραμέτρους (π.χ. θερμοκρασία, ph) Παραμέτρους ενδεικτικές οργανικής ρύπανσης (π.χ. BOD) Συγκεντρώσεις μετάλλων στο νερό και στο ίζημα Συγκεντρώσεις συνθετικών ρυπαντών Παραμέτρους ενδεικτικές ρύπανσης από πετρελαιοειδή Αντίστοιχα, η περιγραφή των βιοτικών χαρακτηριστικών γίνεται με γνώμονα την κάλυψη όσο το δυνατόν περισσότερων ομάδων οργανισμών. Στο πλαίσιο αυτό περιλαμβάνονται τα ακόλουθα επιμέρους αντικείμενα: 1. Συνολική επισκόπηση του θαλάσσιου περιβάλλοντος της παράκτιας ζώνης: Περιγραφή οικοτόπων του παράκτιου περιβάλλοντος Καταγραφή των ειδών Εκτίμηση της παρουσίας προστατευόμενων ειδών Εκτίμηση της παρουσίας αλλόχθονων ειδών 2. Θαλάσσια χλωρίδα Καταγραφή και αξιολόγηση της βενθικής χλωρίδας μακροφυκών Αποτύπωση των περιοχών εξάπλωσης λιβαδιού του θαλάσσιου φανερόγαμου Posidonia oceanica 3. Θαλάσσια πανίδα Καταγραφή και αξιολόγηση της πανίδας βενθικών μακροασπονδύλων Διερεύνηση αναφορών σχετικά με θαλάσσια θηλαστικά και ερπετά στην ευρύτερη περιοχή 4. Φυτοπλαγκτόν ENVECO A.E. 109

110 Μέτρηση και αξιολόγηση χλωροφύλλης α στο νερό ως μέτρο της φυτοπλαγκτονικής βιομάζας Οι παραπάνω εργασίες έγιναν με τη συμμετοχή ειδικών επιστημόνων, με εμπειρία στα σχετικά αντικείμενα, οι οποίοι εκτέλεσαν εργασίες πεδίου εφαρμόζοντας κατάλληλα για κάθε αντικείμενο πρωτόκολλα δειγματοληψίας και ανάλυσης. Στη συνέχεια παρουσιάζεται η μεθοδολογική προσέγγιση για κάθε αντικείμενο, τα αποτελέσματα, καθώς και τα συμπεράσματα σε κάθε περίπτωση Συνολική επισκόπηση παράκτιου περιβάλλοντος Η συνολική επισκόπηση του θαλάσσιου περιβάλλοντος σκοπεύει στην αποτύπωση των οικοτόπων, που απαντώνται στην περιοχή μελέτης και την απογραφή των ειδών που εντοπίζονται σε αυτούς. Για το σκοπό αυτό υλοποιήθηκαν εργασίες πεδίου τον Οκτώβριο του 2015 από ειδικούς επιστήμονες. Ως περιοχή μελέτης ορίστηκε η περιοχή που εκτείνεται ένα χιλιόμετρο (1km) εκατέρωθεν του πλησιέστερου στην ακτογραμμή σημείου από την περιοχή του γεωτρητικού προγράμματος έρευνας. Στο πλαίσιο των εργασιών πεδίου πραγματοποιήθηκαν πορείες καταγραφής (transects) με ελεύθερη κατάδυση (snorkeling) από τρεις ανεξάρτητους ερευνητές, οι οποίοι κινήθηκαν παράλληλα μεταξύ τους και προς την ακτογραμμή σε ζώνες βάθους 0-1 m, 2-3 m και 3-10 m αντίστοιχα. Η πορεία των δύο βαθύτερα κινούμενων ερευνητών καταγράφονταν κατά τη διάρκεια της πλεύσης με συσκευές GPS προσαρμοσμένες στους πλωτήρες τους. Συνολικά, σαρώθηκαν 5 υποπεριοχές - σταθμοί (Σ1 - Σ5) μήκους κατά προσέγγιση 200m η κάθε μία, στη ρηχή παράκτια ζώνη (0-10 m) εντός της περιοχής μελέτης. Στο Σχήμα παρουσιάζονται σε χάρτη οι πορείες των 2 βαθύτερα κινούμενων ερευνητών. ENVECO A.E. 110

111 Σχήμα : Χάρτης της περιοχής μελέτης όπου αποτυπώνονται οι 5 υποπεριοχές-σταθμοί που εξετάστηκαν (Σ1-Σ5) Αντίστοιχα με τους αριθμούς σε κύκλο). Η πράσινη γραμμή αντιστοιχεί στην πορεία του ερευνητή που κάλυψε τη ζώνη 2-3 μέτρα και η κόκκινη την πορεία του ερευνητή που κάλυψε τη ζώνη 3-10 μέτρα. Η κίτρινη γραμμή οριοθετεί κατά προσέγγιση την περιοχή μελέτης περίπου 1km εκατέροθεν του πλησιέστερου παράκτιου σημείου στο έργο (πορτοκαλί κύκλος). Σημειώνεται ότι οι σταθμοί Σ2 και Σ3 καθώς και οι Σ4 και Σ5 σαρώθηκαν διαδοχικά. Προκειμένου να καταρτιστεί ο κατάλογος των ειδών της παράκτιας ζώνης της περιοχής μελέτης, οι ερευνητές κατέγραφαν τα είδη, που συναντούσαν κατά μήκος της πορείας τους και κρατούσαν σχετικές σημειώσεις σε ειδικές καταδυτικές πλάκες (diving slates). Παράλληλα, πάρθηκε μεγάλος αριθμός φωτογραφιών με χρήση φωτογραφικών μηχανών σε ειδική θήκη υποβρύχιας στεγανοποίησης (housing), για τον προσδιορισμό των ειδών στο εργαστήριο. Ο ταξινομικός προσδιορισμός των ειδών, που αποτυπώνονταν στις φωτογραφίες, καθώς και των δειγμάτων μακροφυκών από κάθε σταθμό δειγματοληψίας, έγινε με τη βοήθεια κατάλληλων εγχειριδίων, κλειδών ταξινομικού προσδιορισμού και φωτογραφικών οδηγών. Για τον ακριβέστερο ταξινομικό προσδιορισμό των μακροφυκών, των οποίων ο οπτικός προσδιορισμός συχνά καθίσταται αδύνατος, πάρθηκαν δείγματα με τη μέθοδο, που περιγράφεται στην ενότητα εκτίμησης του Οικολογικού Καθεστώτος των βιοκοινοτήτων σκληρού υποστρώματος (πλήρης αποψίλωση των μακροφυκών με χρήση καλεμιού και σφυριού από επιφάνεια 400 cm²). Η καταγραφή των οικοτόπων και βενθικών βιοκοινοτήτων για κάθε υποπεριοχή - σταθμό της περιοχής μελέτης, έγινε με βάση την Οδηγία 92/43/ΕΟΚ για τους οικότοπους και των περιγραφών που δίνονται στην επιστημονική βιβλιογραφία για τις βενθικές βιοκοινότητες της Μεσογείου (Pérès & Picard, ENVECO A.E. 111

112 1964), με βάση τις επιτόπιες παρατηρήσεις, το φωτογραφικό υλικό που συλλέχθηκε και την ποιοτική σύνθεση των ειδών, που καταγράφηκαν. Επιπλέον, εδική προσοχή δόθηκε στην καταγραφή της παρουσίας και της αφθονίας των ειδώνστόχων, στα οποία περιλαμβάνονται προστατευόμενα και αλλόχθονα είδη μεγαβενθικής χλωρίδας και πανίδας, καθώς και είδη ιχθυοπανίδας. Πίνακας Προστατευόμενα είδη που διερευνήθηκαν στο πλαίσιο της μελέτης. Για κάθε είδος παρατίθενται στοιχεία σχετικά με το καθεστώς προστασίας. ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΑ ΕΙΔΗ-ΣΤΟΧΟΙ Porifera (Σπόγγοι) Aplysina aerophoba Nardo, 1843 II Axinella cannabina (Esper, 1794) II + Axinella polypoides Schmidt, 1862 II II Calyx nicaeensis (Risso, 1826) + Crustacea (Καρκινοειδή) Scyllarides latus (Latreille, 1802) III V III DD Mollusca (Μαλάκια) Charonia variegata (Lamarck, 1816) II II + Luria lurida (Linnaeus, 1758) II II + i Lithophaga lithophaga (Linnaeus, 1758) II IV II + ii, iii Pinna nobilis Linnaeus, 1758 IV II VU + ii, iii Echinodermata (Εχινόδερμα) Centrostephanus longispinus (Philippi, 1845) II IV II Ophidiaster ophidianus (Lamarck, 1816) II II + Paracentrotus lividus (de Lamarck, 1816) III III VU iv Υπόμνημα: 1. Σύμβαση της Βέρνης για τη διατήρηση της άγριας ζωής και του φυσικού περιβάλλοντος της Ευρώπης (1979), 2. Οδηγία των Οικοτόπων (92/43/ΕΟΚ), 3. Σύμβαση της Βαρκελώνης για την προστασία της Μεσογείου (1995), 4. Κόκκινη Λίστα Απειλούμενων Ειδών της IUCN, 5. Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας (Λεγάκις & Μαραγκού 2009), 6. Είδη που απειλούνται τοπικά και έχουν συμπεριληφθεί σε περιφερειακές ή εθνικές λίστες Μεσογειακών (OCEANA 2009), 7. Ελληνική Νομοθεσία (i. Π.Δ. 67/1981, ii. ΠΔ-109/2002, iii. ΠΔ , iv: Π.Δ. 65/2014), II, III, IV, V. Παράρτημα II, III, IV, V, DD: Ανεπαρκώς γνωστά, VU: τρωτά. Με βάση τα στοιχεία αφθονίας των ειδών - στόχων ανά διατομή, υπολογίστηκε για κάθε σταθμό η μέση σχετική αφθονία τους (μέσος όρος της αφθονίας στις 3 παράλληλες επαναληπτικές διατομές). Τέλος, για κάθε υποπεριοχή-σταθμό (Σ1 - Σ5), αλλά και για ολόκληρη την περιοχή μελέτης (5 σταθμοί - 15 διατομές) έγινε εκτίμηση της συνολικής αφθονίας (συνολικός αριθμός καταγεγραμμένων ατόμων), της απόλυτης (μέση) αφθονίας και της πιθανότητας παρουσίας (εκφράζεται σαν ποσοστό %) των ειδών - στόχων, που καταγράφηκαν. ENVECO A.E. 112

113 1. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΟΙΚΟΤΟΠΩΝ ΚΑΙ ΒΙΟΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Συνολικά στην περιοχή μελέτης καταγράφηκαν 3 τύποι οικοτόπων της Ευρωπαϊκής Οδηγίας Habitats Directive 92/43/EEC (Πίνακας ): Κωδικός οικοτόπου 1110: Αμμοσύρτεις, που καλύπτονται διαρκώς από θαλάσσιο νερό, μικρού βάθους (Σχήμα ) Κωδικός οικοτόπου 1120: Εκτάσεις θαλάσσιας βλάστησης με Posidonia (Σχήμα ) Κωδικός οικοτόπου 1170: Ύφαλοι (Σχήμα ) Αντίστοιχα, στους παραπάνω οικοτόπους αναπτύσσονταν 3 χαρακτηριστικές βιοκοινότητες της Μεσογείου (Pérès & Picard, 1964) (Πίνακας ): βιοκοινότητα «Ιλυωδών άμμων σε προφυλαγμένες περιοχές» (SVMC) (Σχήμα ) βιοκοινότητα λειμώνων του φανερόγαμου P. oceanica (HP) (Σχήμα ) βιοκοινότητα φωτόφιλων φυκών (AP) (Σχήμα ) Σχήμα Τύπος οικοτόπου 1110, όπου παρατηρήθηκε η βιοκοινότητα ιλυωδών άμμων σε προφυλαγμένες περιοχές (SVMC) στον σταθμό δειγματοληψίας Σ5 (Φωτογραφία: Π. Λάρδη). ENVECO A.E. 113

114 Σχήμα 3.4.2,-3. Τύπος οικοτόπου 1120, όπου παρατηρήθηκε η βιοκοινότητα λειμώνων του φανερόγαμου Posidonia oceanica (HP) στον σταθμό δειγματοληψίας Σ1 (Φωτογραφία: Μ. Μαρουλάκης). Σχήμα 3.4.2,-4: Τύπος οικοτόπου 1170, όπου παρατηρήθηκε η βιοκοινότητα φωτόφιλων φυκών (AP) στον σταθμό δειγματοληψίας Σ3 (Φωτογραφία: Π. Λάρδη). ENVECO A.E. 114

115 Πίνακας Τύποι οικοτόπων της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ και βιοκοινότητες της Μεσογείου (sensu Pérès & Picard, 1964), που καταγράφηκαν στους σταθμούς της περιοχής μελέτης. Οικότοποι Βιοκοινότητες Σταθμοί AP HP SVMC Σ Σ Σ Σ Σ Παρακάτω περιγράφονται τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των οικοτόπων και βιοκοινοτήτων σε κάθε σταθμό της περιοχής μελέτης. Σταθμός Σ1 Η περιοχή χαρακτηρίζεται από βραχώδη βυθό, αποτελούμενο από ογκόλιθους με μεγάλη τραχύτητα και τρύπες (κωδικός οικοτόπου: 1170). Σε κάποια σημεία, σε εσοχές του βραχώδους πυθμένα παρατηρήθηκαν συσσωρευμένα νεκρά φύλλα του θαλάσσιου φανερόγαμου Posidonia oceanica. Στη βαθύτερη διατομή που μελετήθηκε (7-8 m), ανάμεσα στα βράχια, υπήρχαν διάσπαρτες εκτάσεις από P. oceanica (κωδικός οικοτόπου προτεραιότητας: 1120). Σύμφωνα με τη σύνθεση των ειδών, που καταγράφηκαν από την επιτόπια οπτική απογραφή και φωτογραφική αποτύπωση, στον σταθμό αναπτύσσονται βιοκοινότητες φωτόφιλων φυκών (AP) σκληρού υποστρώματος και βαθύτερα η βιοκοινότητα λειμώνων του φανερόγαμου P. oceanica (HP). Ενδιαφέρον παρουσιάζει η μικρή κάλυψη από μακροφύκη με μακριούς θαλλούς, που σχηματίζουν υποόροφο (π.χ. Cystoseira spp.) στο σκληρό υπόστρωμα, που πιθανώς οφείλεται σε υπερβόσκηση από το αλλόχθονο είδος ψαριού Siganus luridus (γερμανός). Σταθμός Σ2 Η περιοχή παρουσιάζει παρόμοια χαρακτηριστικά σε ότι αφορά τη σύνθεση οικοτόπων και βιοκοινοτήτων με τον σταθμό Σ1 που περιγράφηκε παραπάνω. Ωστόσο, το βραχώδες υπόστρωμα παρουσίαζε μεγαλύτερη τραχύτητα με πολυάριθμες τρύπες και εσοχές. Σταθμός Σ3 Ο σταθμός παρουσιάζει παρόμοια χαρακτηριστικά σε ότι αφορά τη σύνθεση οικοτόπων και βιοκοινοτήτων με τους προηγούμενους σταθμούς. Ωστόσο, το βραχώδες υπόστρωμα δεν αποτελούνταν αποκλειστικά από ογκόλιθους ποικίλων διαστάσεων, αλλά κατά τόπους υπήρχαν κροκάλες και βότσαλα. Επίσης, τα φύλλα της P. oceanica στις διάσπαρτες εκτάσεις του φανερόγαμου, που καταγράφηκαν στα διάκενα των βράχων, παρουσίαζαν πολλά επίφυτα. Σταθμός Σ4 Ο βυθός καλυπτόταν από βράχια και κροκάλες, που εναλλάσσονταν με εκτάσεις P. oceanica και πάγκους νεκρών ριζωμάτων του φανερόγαμου (matte morte), ενώ σε μικρότερη έκταση παρατηρήθηκε αμμώδες και αμμοϊλυώδες ίζημα ανάμεσα στα διάκενα των βράχων. Τα φύλα της P. oceanica έφεραν πολλά επίφυτα. Κατά τη διάρκεια της υποβρύχιας μελέτης παρατηρήθηκε αυξημένη θολερότητα της στήλης του νερού. Η σύνθεση των οικοτόπων και βιοκοινοτήτων ήταν αντίστοιχη με ENVECO A.E. 115

116 αυτή, που καταγράφηκε στους προηγούμενους σταθμούς, ενώ επιπλέον παρατηρήθηκε ο οικότοπος «Αμμοσύρσεις, που καλύπτονται διαρκώς από θαλάσσιο νερό, μικρού βάθους» (κωδικός οικοτόπου: 1110), όπου αναπτυσσόταν η βιοκοινότητα των «Ιλυωδών άμμων σε προφυλαγμένες περιοχές» (SVMC). Σταθμός Σ5 Ο σταθμός παρουσιάζει παρόμοια χαρακτηριστικά σε ότι αφορά τη σύνθεση οικοτόπων και βιοκοινοτήτων με τον σταθμό Σ4. Ωστόσο, ο οικότοπος 1110 και η βιοκοινότητα SVMC καταλάμβαναν σημαντικά μεγαλύτερη έκταση. 2. ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ Συνολικά καταγράφηκαν στην περιοχή μελέτης 115 τάξα από 12 κύριες ταξινομικές ομάδες. Ο κατάλογος των ειδών, που εντοπίστηκαν παρουσιάζεται στον ακόλουθο Πίνακα Σημειώνεται ότι στον κατάλογο των ειδών, που καταγράφηκαν στην περιοχή, κατά τις εργασίες πεδίου της παρούσας, θα πρέπει να προστεθούν και τα είδη ζωοβένθους (88 είδη), που εντοπίστηκαν στα δείγματα ιζήματος, που ελήφθησαν στο πλαίσιο της αντίστοιχης ανάλυσης (βλ. ενότητα παρακάτω). Πίνακας : Τάξα που καταγράφηκαν ανά ταξινομική ομάδα σε κάθε σταθμό της περιοχής μελέτης (η παρουσία του είδους σε κάθε σταθμό δηλώνεται με σταυρό, «+»). ΕΙΔΗ ΑΝΑ ΤΑΞΙΝΟΜΙΚΗ ΟΜΑΔΑ Σ1 Σ2 Σ3 Σ4 Σ5 Ochrophyta Cystoseira compressa (Esper) Gerloff & Nizamuddin Cystoseira sp. + Dictyota dichotoma (Hudson) J.V.Lamouroux Dictyota fasciola (Roth) J.V.Lamouroux Dictyota sp. Halopteris filicina (Grateloup) Kützing Halopteris scoparia (Linnaeus) Sauvageau Padina pavonica (Linnaeus) Thivy Sphacelaria cirrosa (Roth) C.Agardh + + Chlorophyta Acetabularia acetabulum (Linnaeus) P.C.Silva + Anadyomene stellata (Wulfen) C.Agardh Caulerpa cylindracea Sonder Chaetomorpha aerea (Dillwyn) Kützing + Chaetomorpha sp Cladophora prolifera (Roth) Kützing + Cladophora sericea (Hudson) Kützing Cladophora sp Dasycladus vermicularis (Scopoli) Krasser Flabellia petiolata (Turra) Nizamuddin ENVECO A.E. 116

117 ΕΙΔΗ ΑΝΑ ΤΑΞΙΝΟΜΙΚΗ ΟΜΑΔΑ Σ1 Σ2 Σ3 Σ4 Σ5 Halimeda tuna (J.Ellis & Solander) J.V.Lamouroux Palmophyllum crassum (Naccari) Rabenhorst + Valonia utricularis (Roth) C.Agardh Rhodophyta Amphiroa beauvoisii J.V.Lamouroux + Amphiroa rigida J.V.Lamouroux Amphiroa sp. + Botryocladia botryoides (Wulfen) Feldmann + + Callithamnion sp. + Ceramium sp. + Champia parvula (C.Agardh) Harvey + Chondria capillaris (Hudson) M.J.Wynne + Corallina officinalis Linnaeus Corallinales sp Dasya rigidula (Kützing) Ardissone Ellisolandia elongata (J.Ellis & Solander) K.R.Hind & G.W.Saunders Ganonema farinosum (J.V.Lamouroux) K.C.Fan & Yung C.Wang Gayliella flaccida (Harvey ex Kützing) T.O.Cho & L.J.McIvor + + Gelidium pusillum (Stackhouse) Le Jolis + Halopithys incurva (Hudson) Batters Herposiphonia secunda (C.Agardh) Ambronn Heterosiphonia crispella (C.Agardh) M.J.Wynne Hydrolithon farinosum (J.V.Lamouroux) Penrose & Y.M.Chamberlain Jania rubens (Linnaeus) J.V.Lamouroux Jania sp Laurencia obtusa (Hudson) J.V.Lamouroux Laurencia sp Lithophyllum sp Lophosiphonia sp. + Lophosiphonia obscura (C.Agardh) Falkenberg + + Palisada perforata (Bory de Saint-Vincent) K.W.Nam Peyssonnelia sp Polysiphonia tripinnata J.Agardh + Rytiphlaea tinctoria (Clemente) C.Agardh Titanoderma sp. + Tracheophyta Cymodocea nodosa (Ucria) Ascherson + + Posidonia oceanica (Linnaeus) Delile Porifera Agelas oroides (Schmidt, 1864) + Aplysina aerophoba (Nardo, 1833) + Chondrilla nucula Schmidt, ENVECO A.E. 117

118 ΕΙΔΗ ΑΝΑ ΤΑΞΙΝΟΜΙΚΗ ΟΜΑΔΑ Σ1 Σ2 Σ3 Σ4 Σ5 Chondrosia reniformis Nardo, Cliona viridis (Schmidt, 1862) Crambe crambe (Schmidt, 1862) Petrosia (Petrosia) ficiformis (Poiret, 1789) + + Phorbas topsenti Vacelet & Perez, Sarcotragus spinosulus Schmidt, Cnidaria Anemonia viridis (Forsskål, 1775) + + Balanophyllia (Balanophyllia) europaea (Risso, 1826) + Cladocora caespitosa (Linnaeus, 1767) + Pelagia noctiluca (Forsskål, 1775) + Polychaeta Bispira sp. + Hermodice carunculata (Pallas, 1766) Protula sp. + Sabellidae sp Echiura Bonellia viridis Rolando, Crustacea Percnon gibbesi (H. Milne Edwards, 1853) Mollusca Cerithium vulgatum Bruguière, Dendropoma petraeum (Monterosato, 1884) Haliotis tuberculata Linnaeus, Hexaplex trunculus (Linnaeus, 1758) + Pinna nobilis Linnaeus, Tarantinaea lignaria (Linnaeus, 1758) Thylacodes arenarius (Linnaeus, 1758) Echinodermata Arbacia lixula (Linnaeus, 1758) Echinaster (Echinaster) sepositus (Retzius, 1783) Holothuria (Platyperona) sanctori Delle Chiaje, Ophidiaster ophidianus (Lamarck, 1816) Paracentrotus lividus (Lamarck, 1816) Pisces Apogon imberbis (Linnaeus, 1758) Blenniidae sp Boops boops (Linnaeus, 1758) + Chromis chromis (Linnaeus, 1758) Coris julis (Linnaeus, 1758) Diplodus annularis (Linnaeus, 1758) + + Diplodus puntazzo (Walbaum, 1792) ENVECO A.E. 118

119 ΕΙΔΗ ΑΝΑ ΤΑΞΙΝΟΜΙΚΗ ΟΜΑΔΑ Σ1 Σ2 Σ3 Σ4 Σ5 Diplodus sargus sargus (Linnaeus, 1758) Diplodus vulgaris (Geoffroy Saint-Hilaire, 1817) Epinephelus costae (Steindachner, 1878) + Epinephelus marginatus (Lowe, 1834) + + Gobius paganellus Linnaeus, Lithognathus mormyrus (Linnaeus, 1758) + Mugilidae sp. + + Mullus barbatus barbatus Linnaeus, Mullus surmuletus Linnaeus, Muraena helena Linnaeus, Oblada melanura (Linnaeus, 1758) Sarpa salpa (Linnaeus, 1758) Scorpaena maderensis Valenciennes, Serranus cabrilla (Linnaeus, 1758) Serranus scriba (Linnaeus, 1758) Siganus luridus (Rüppell, 1829) Sparisoma cretense (Linnaeus, 1758) Symphodus (Symphodus) rostratus (Bloch, 1791) + Symphodus ocellatus (Linnaeus, 1758) + Symphodus roissali (Risso, 1810) + Symphodus tinca (Linnaeus, 1758) + + Thalassoma pavo (Linnaeus, 1758) Στον Πίνακα δίνονται ο αριθμός των τάξα ανά κύρια ταξινομική ομάδα και το ποσοστό επί του συνόλου των τάξα, που καταγράφηκαν συνολικά για κάθε σταθμό, με τις μεθόδους της επιτόπιας οπτικής απογραφής (visual census), της φωτογραφικής αποτύπωσης και των δειγμάτων μακροφυκών, που ελήφθησαν από τη ρηχή διατομή (0-1 m) στο πλαίσιο της εκτίμησης του δείκτη EEIc. Το 48% των τάξα, που καταγράφηκαν ήταν φυτικοί οργανισμοί και το 52% ζωικοί. Η αφθονία των τάξα στους 5 σταθμούς, που διερευνήθηκαν, κυμάνθηκε μεταξύ 56 και 71. Η φυτική ταξινομική ομάδα με τη μεγαλύτερη αφθονία ειδών σε όλους τους σταθμούς, που μελετήθηκαν, ήταν τα ροδοφύκη (Rhodophyta), με ποσοστό 27%, επί του συνολικού αριθμού τάξα, ενώ αντίστοιχα η ζωική ομάδα με τη μεγαλύτερη αφθονία τάξα ήταν οι οστειχθύες (Pisces) με ποσοστό 25%, επί του συνόλου των τάξα. Ο μικρότερος αριθμός τάξα καταγράφηκε στον σταθμό Σ4 (58) και ο μεγαλύτερος στον σταθμό Σ5 (71). ENVECO A.E. 119

120 Πίνακα Αριθμός τάξα ανά ταξινομική ομάδα και ποσοστό επί του συνόλου των τάξα που καταγράφηκαν στην περιοχή μελέτης συνολικά για κάθε σταθμό. ΠΕΡΙΟΧΗ Σ1 Σ2 Σ3 Σ4 Σ5 S % S % S % S % S % S % Ochrophyta 9 7,8 4 6,5 4 5,8 6 8,7 5 8,6 7 9,9 Chlorophyta ,1 9 15,5 9 12,7 Rhodophyta , , ,6 Tracheophyta 2 1,7 1 1,6 1 1,4 1 1,4 2 3,4 2 2,8 Porifera 9 7,8 4 6,5 4 5,8 3 4,3 4 6,9 5 7 Cnidaria 4 3,5 1 1,6 3 4,3 1 1, Polychaeta 4 3,5 1 1,6 2 2, ,9 2 2,8 Echiura 1 0, ,7 0 0 Crustacea 1 0,9 1 1,6 1 1,4 1 1,4 1 1,7 1 1,4 Mollusca 7 6,1 3 4,8 4 5,8 3 4,3 4 6,9 2 2,8 Echinodermata 5 4,3 3 4,8 4 5,8 4 5,8 3 5,2 4 5,6 Pisces , , ,4 Σύνολο ΕΙΔΗ-ΣΤΟΧΟΙ ΠΟΥ ΜΕΛΕΤΗΘΗΚΑΝ: ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΑ ΚΑΙ ΑΛΛΟΧΘΟΝΑ ΕΙΔΗ Α. Προστατευόμενα είδη Στην περιοχή μελέτης βρέθηκαν 4 από τα προστατευόμενα είδη - στόχοι, που διερευνήθηκαν (Πίνακας ): ο σπόγγος Aplysina aerophoba, το δίθυρο μαλάκιο Pinna nobilis (πίνα), ο εδώδιμος αχινός Paracentrotus lividus και ο αστερίας Ophidiaster ophidianus. Και τα 4 είδη βρέθηκαν μόνο στον σταθμό Σ1. Στους σταθμούς Σ2, Σ3 και Σ4 καταγράφηκαν από 2 είδη και στον Σ5 μόνο 1 προστατευόμενο είδος. Παρακάτω δίνονται αναλυτικά στοιχεία για κάθε είδος ξεχωριστά. Aplysina aerophoba (Nardo, 1833) Το προστατευόμενο είδος σπόγγου A. aerophoba βρέθηκε μόνο σε μία από τις 15 διατομές, που διερευνήθηκαν στην περιοχή μελέτης, στον σταθμό Κ1, και συγκεκριμένα στη βαθυμετρική ζώνη των 2-3 m (Σχήμα ). Έτσι, η πιθανότητα παρουσίας του είδους στην περιοχή υπολογίζεται μόλις σε 7% (Πίνακας ). ENVECO A.E. 120

121 Σχήμα : Σπόγγος Aplysina aerophoba (σε κύκλο) στον σταθμό Σ1 (Φωτογραφία: Ν. Κατσιάρας). Pinna nobilis Linnaeus, 1758 Το προστατευόμενο δίθυρο μαλάκιο P. nobilis (πίνα) βρέθηκε σε 3 από τις 15 διατομές, που διερευνήθηκαν στην περιοχή μελέτης, στους σταθμούς Σ1, Σ4 και Σ5, στη βαθυμετρική ζώνη των 2-8 m (Σχήμα ). Έτσι, η πιθανότητα παρουσίας του είδους στην περιοχή υπολογίζεται σε 20%. Μεγαλύτερη σχετική αφθονία του είδους καταγράφηκε στον σταθμό Σ4 (Πίνακας ). Σχήμα Πίνα (Pinna nobilis) στον σταθμό Σ5 (Φωτογραφία: Ν. Κατσιάρας). Ophidiaster ophidianus (Lamarck, 1816) Το προστατευόμενο είδος αστερία O. ophidianus βρέθηκε σε 11 από τις 15 διατομές, που διερευνήθηκαν στην περιοχή μελέτης και στους 5 σταθμούς (Σ1-Σ5), που εξετάστηκαν (Σχήμα ). Πρόκειται για το προστατευόμενο είδος με τη μεγαλύτερη πιθανότητα παρουσίας στην περιοχή (73%). Μεγαλύτερη σχετική αφθονία του είδους καταγράφηκε στους σταθμούς Σ2 και Σ1 και μικρότερη στον ENVECO A.E. 121

122 Σ4 (Πίνακας ). Ο αστερίας βρέθηκε σε όλες τις βαθυμετρικές ζώνες, που διερευνήθηκαν στην περιοχή μελέτης (0-10 m). Σχήμα : Αστερίας Ophidiaster ophidianus στους σταθμούς Σ1 (αριστερά) και Σ4 (δεξιά) (Φωτογραφία: Μ. Μαρουλάκης). Paracentrotus lividus (Lamarck, 1816) Άτομα του εδώδιμου είδους αχινού P. lividus καταγράφηκαν στους σταθμούς Σ1, Σ2 και Σ3 (Πίνακας ). Λόγω του μεγάλου αριθμού τους δεν καταμετρήθηκε ο αριθμός των ατόμων ανά διατομή/σταθμό, παρά μόνο η παρουσία του είδους. Β. Αλλόχθονα είδη Στην περιοχή μελέτης καταγράφηκαν 3 αλλόχθονα είδη. Τα αλλόχθονα είδη είναι είδη τα οποία φυσιολογικά δεν ενδημούσαν στη Μεσόγειο και η σημερινή παρουσία τους σε αυτή οφείλεται στη μεταφορά τους από άλλες θάλασσες, μέσω ανθρωπογενούς παρέμβασης, άμεσης ή έμεσης). Τα αλλόχθονα είδη είναι δυνατόν να επιφέρουν περιβαλλοντική ζημία στις περιοχές που εξαπλώνονται. Στην περιοχή μελέτης εντοπίστηκαν το χλωροφύκος Caulerpa cylindracea, το δεκάποδο καρκινοειδές Percnon gibbesi και το ψάρι Siganus luridus (γερμανός). Βασική οδός εισροής των αλλόχθονων ειδών αποτελεί η διώρυγα του Σουέζ μέσω της οποίας είδη της Ερυθράς Θάλασσας περνάνε στη Μεσόγειο θάλασσα. Τα είδη αυτά ονομάζονται επίσης «λεσεψιανοί μετανάστες» από το όνομα του μηχανικού Φερδινάνδου Λεσσέψ, που ανέλαβε τη κατασκευή της διώρυγας του Σουέζ. Caulerpa cylindracea Sonder Το είδος καταγράφηκε στους 4 από τους 5 σταθμούς που διερευνήθηκαν και συγκεκριμένα στους σταθμούς Σ2, Σ3, Σ4 και Σ5 (Πίνακας ). Percnon gibbesi (H. Milne Edwards, 1853) Το αλλόχθονο δεκάποδο P. gibbesi βρέθηκε σε 6 από τις 15 διατομές, που διερευνήθηκαν στην περιοχή μελέτης, στους σταθμούς Σ1, Σ2, Σ3 και Σ4. Στους τρεις πρώτους σταθμούς (Σ 1-3) βρέθηκε στη βαθυμετρική ζώνη των 0-1 m και στον Σ4 σε βάθος 2-3 m (Σχήμα ). Μεγαλύτερη σχετική ENVECO A.E. 122

123 αφθονία του είδους καταγράφηκε στον σταθμό Σ3. Η πιθανότητα παρουσίας του είδους στην περιοχή υπολογίζεται σε 40% (Πίνακας ). Σχήμα : Αλλόχθονο καβούρι Percnon gibbesi στον σταθμό Σ1 (Φωτογραφία: Π. Λάρδη). Siganus luridus (Rüppell, 1829) Το είδος καταγράφηκε σε όλους τους σταθμούς που διερευνήθηκαν στην περιοχή μελέτης και σε αφθονίες, που σε ορισμένες περιπτώσεις ξεπερνούσαν τα 25 ψάρια ανά διατομή (Πίνακας , Σχήμα ). Σχήμα : Μεγάλος αριθμός του αλλόχθονου είδους ψαριού Siganus luridus (γερμανός) στον σταθμό Σ1 (Φωτογραφία: Μ. Μαρουλάκης). ENVECO A.E. 123

124 Πίνακας Αφθονία ανά σταθμό και συχνότητα παρουσίας προστατευόμενων και αλλόχθονων ειδών-στόχων στην περιοχή. N: μέση αφθονία ανά σταθμό (μέσος όρος επαναληπτικών διατομών). TN: συνολική αφθονία (συνολικός αριθμός καταγεγραμμένων ατόμων). AN: απόλυτη αφθονία στην περιοχή (μέση αφθονία στην περιοχή μελέτης). P: πιθανότητα παρουσίας στην περιοχή μελέτης. SD: τυπική απόκλιση του μέσου όρου. Σ1 Σ2 Σ3 Σ4 Σ5 Συνολική περιοχή Είδη-στόχοι N SD N SD N SD N SD N SD TN AN SD P Aplysina aerophoba 0,3 0, ,1 0,3 0,07 Pinna nobilis 0,3 0, ,3 1, ,3 0,8 0,2 Ophidiaster ophidianus 3 0 3,3 1,5 0,7 0,6 0,3 0,6 1,3 1,2 26 1,7 1,5 0,7 Percnon gibbesi 1 1,7 0,7 1,2 2 3,5 0,7 1, ,1 1,7 0,4 4. ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΕΠΙ ΤΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΣΥΝΟΛΙΚΗΣ ΕΠΙΣΚΟΠΙΣΗΣ Με βάση τη βιβλιογραφική ανασκόπηση δεν υπάρχουν προηγούμενα στοιχεία σχετικά με τους πληθυσμούς των προστατευόμενων ειδών, την παρουσία αλλόχθονων ειδών, αλλά και τη σύνθεση των παράκτιων βενθικών βιοκοινοτήτων σκληρού υποστρώματος στην περιοχή του Κατάκολου. Επίσης, στη σχετική βιβλιογραφία δεν υπάρχουν τιμές αναφοράς σχετικά με τους πληθυσμούς των προστατευόμενων ειδών που να σηματοδοτούν την «ευνοϊκή κατάσταση». Τα ποιοτικά και ποσοτικά στοιχεία, που προέκυψαν από την παρούσα μελέτη, προτείνεται να χρησιμοποιηθούν ως σημείο αναφοράς (baseline) για την παρούσα κατάσταση, όπως αποτυπώθηκε τη δεδομένη χρονική περίοδο, που έλαβε χώρα η δειγματοληψία, για τη μελλοντική βιοπαρακολούθηση (monitoring) σχετικά με τη σύνθεση των βιοκοινοτήτων και την κατάσταση των προστατευόμενων ειδών-στόχων στην περιοχή. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι ενδιαφέρον για την περιοχή παρουσιάζει η μεγάλη πιθανότητα παρουσίας (70%) του προστατευόμενου είδους αστερία Ophidiaster ophidianus. Αντίστοιχες τιμές για αυτό το είδος έχουν καταγραφεί στη γειτονική περιοχή του Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Ζακύνθου (ΕΘΠΖ) ενώ γενικά, με βάση τα υπάρχοντα δεδομένα, δεν παρατηρείται συχνά με τόσο μεγάλη πιθανότητα εμφάνισης σε πολλές περιοχές της χώρας, όπου έχουν γίνει αντίστοιχες μελέτες (Θεσσαλού-Λεγάκη κ.α., 2009). Η ποιοτική περιγραφή των οικοτόπων και βενθικών βιοκοινοτήτων, καθώς και η λίστα ειδών που καταγράφηκαν, είναι επίσης ενδεικτικά της παρούσας κατάστασης στη ρηχή παράκτια ζώνη της περιοχής μελέτης (0-10 m). Μελλοντικά, η καταγραφή ενδεχόμενων αλλοίωσεων των χαρακτηριστικών και της σύνθεσης των βενθικών βιοκοινοτήτων θα μπορούσε επίσης να αποτελέσει ένδειξη ύπαρξης αρνητικών επιπτώσεων/πιέσεων στην περιοχή μελέτης. Ως τέτοιοι ενδείκτες υποβάθμισης θα μπορούσαν να αναφερθούν π.χ. η συστηματική εμφάνιση μεγάλου αριθμού επίφυτων στα φύλλα της Posidonia oceanica σε σταθμούς της περιοχής, όπου δεν βρέθηκε κάτι τέτοιο, η πλήρης εξαφάνιση μακροφυκών με μακριούς θαλλούς ή η ανάπτυξη ευκαιριακών ειδών μακροφυκών, η εξαφάνιση των αχινών και η σημαντική μείωση της βιοποικιλότητας της περιοχής, μεγαλύτερη της τάξης του 30-40%. ENVECO A.E. 124

125 Θαλάσσια χλωρίδα - Φυτοβένθος Οι φυτοβενθικοί πληθυσμοί μιας περιοχής μπορεί να απαρτίζονται από μακροφύκη και θαλάσσια αγγειόσπερμα. Τα θαλάσσια αγγειόσπερμα είναι ανώτερα εξελικτικά φυτά, που ζουν και αναπαράγονται υποθαλάσσια, με πιο κοινό στις Μεσογειακές ακτές το είδος Posidonia oceanica. Θεωρείται ότι, τα θαλάσσια αγγειόσπερμα έχουν προέλθει από χερσαία φυτά, που εξελίχθηκαν τα τελευταία εκατό (100) εκατομμύρια έτη και φέρουν φύλλα, βλαστούς, ρίζες, άνθη, σπέρματα, καρπούς και αναπτύσσονται κυρίως σε μαλακό υπόστρωμα. Τα κατώτερα εξελικτικά φύκη εξελίχθηκαν πριν από ένα (1) δισεκατομμύριο έτη, φέρουν βάση προσκόλλησης αντί για ρίζες και απαντώνται κυρίως σε σκληρά υποστρώματα. Οι δύο ομάδες, μακροφύκη και θαλάσσια αγγειόσπερμα, συνιστούν τη λεγόμενη υποθαλάσσια βλάστηση. Η Μεσόγειος Θάλασσα χαρακτηρίζεται από υψηλή βιοποικιλότητα όσον αφορά στην υποθαλάσσια βλάστηση. Ο ρόλος των μακροφυκών και των θαλάσσιων αγγειοσπέρμων στη δομή και λειτουργία των παράκτιων οικοσυστημάτων είναι πολύ σημαντικός. Το θαλάσσιο αγγειόσπερμο Posidonia oceanica (Ποσειδωνία) είναι ένα από τα 53 είδη θαλάσσιων φυτών. Είναι ενδημικό της Μεσογείου και ένα από τα 5 είδη θαλάσσιων φυτών, που διαβιούν σε αυτή. Το σώμα του φυτού αποτελείται από ένα έρποντα βλαστό κατά μήκος του οποίου εκφύονται ρίζες τον πυθμένα και συστάδες φύλλων προς το νερό. Σχήμα : Δομή του φυτικού σώματος του θαλάσσιου φανερόγαμου Posidonia oceanica Στην Μεσόγειο η Ποσειδωνία σχηματίζει εκτεταμένα πυκνά υποθαλάσσια λιβάδια, κυρίως σε περιοχές με μαλακό υπόστρωμα και βάθη, που ανάλογα με την διαύγεια του νερού μπορεί να φτάνουν έως 40m. Τα λιβάδια, που σχηματίζει η Ποσειδωνία, θεωρούνται μεγάλης οικολογικής σημασίας, καθώς η παρουσία τους λειτουργεί ως παράγοντας αύξησης της βιοποικιλότητας για την παράκτια ζώνη. Η Ποσειδωνία αποτελεί τροφή για έναν μάλλον περιορισμένο αριθμό βενθικών ειδών, ωστόσο μία ποικιλία εδραίων οργανισμών (πολύχαιτοι, ακτινόζωα, σπόγγοι, καρκινοειδή, φύκη, κ.λ.π.) ENVECO A.E. 125

126 χρησιμοποιεί το φύλλωμα και το ρίζωμα της Ποσειδωνίας, ως υπόστρωμα για την προσκόλληση και ανάπτυξη τους. Επίσης η δομή των λιβαδιών πολλαπλασιάζει την επιφάνεια του πυθμένα, δημιουργώντας ιδιαίτερους χώρους για την απόκρυψη, την ενέδρα, την ανάπαυση, την ωοτοκία και άλλες λειτουργίες των θαλάσσιων οργανισμών. Οι οργανισμοί αυτοί προσελκύουν ένα αριθμό θηρευτών και έτσι στις περιοχές ανάπτυξης των λιβαδιών Ποσειδωνίας αναπτύσεται παράλληλα μία πλούσια τροφική πυραμίδα. Οι ρίζες του φυτού σταθεροποιούν το ίζημα, ενώ τα νεκρά φύλλα ξεβράζονται στις ακτές μεταφέροντας εκεί πολύτιμα θρεπτικά στοιχεία. Με τον τρόπο αυτό τα λιβάδια αποτελούν μία βασική συνιστώσα αύξησης της πρωτογενούς παραγωγής και εμπλουτισμού των ολιγοτροφικών νερών της παραλιακής ζώνης της Μεσογείου. Η οικολογική αξία των λιβαδιών Ποσειδωνίας έχει αναγνωριστεί από την εθνική και Ευρωπαϊκή νομοθεσία προστασίας του περιβάλλοντος. Σύμφωνα με την Οδηγία 92/43/ΕΚ αποτελούν προστατευόμενο οικότοπο προτεραιότητας 1120 «Λιβάδια Ποσειδωνίας» των περιοχών Natura Σχήμα : Αριστερά: Τα νεκρά φύλλα της P. oceanica δημιουργούν ένα παχύ στρώμα που αποσυντίθεται σταδιακά εμπλουτίζοντας την παράκτια ζώνη με θρεπτικά. Δεξιά: Υπό την επίδραση του ανέμου και των κυμάτων τα θρυμματισμένα νεκρά φύλλα σχηματίζουν μπάλες και μεταφέρονται ακόμα πιο μακριά στην παράλια ζώνη ENVECO A.E. 126

127 Σχήμα : Μία ποικιλία οργανισμών συνοδεύει την παρουσία και ανάπτυξη των λιβαδιών Ποσειδωνίας. Τα μακροφύκη είναι μία σημαντική εξίσου συνιστώσα της θαλάσσιας βλάστησης. Ως μακροφύκη αναφέρονται οι θαλάσσιοι, βενθικοί, προσκολημμένοι στο υπόστρωμα, φωτοσυνθετικοί οργανισμοί, οι οποίοι είναι ορατοί με γυμνό μάτι. Τα μακροφύκη διαφέρουν ουσιωδώς από τα θαλάσσια φυτά (π.χ. στη δομή του σώματος τους, στους τρόπους αναπαραγωγής τους, στις φωτοσυνθετικές χρωστικές, που μπορεί να χρησιμοποιούν και αλλού), ενώ σίγουρα εμφανίζουν συντριπτικά μεγαλύτερο αριθμό ειδών (εκτιμήσεις για έως 1 εκατομμύριο είδη). Αν και συγκεκριμένα είδη μπορεί να βρεθούν σε βάθη άνω των 100 μέτρων, η μεγάλη πλειοψηφία των μακροφυκών αποικεί τα πρώτα μέτρα βάθους των βραχώδων ακτών. Λόγω του μεγάλου αριθμού ειδών των μακροφυκών η σύνθεση των βιοκοινωνοτήτων τους αντικατοπτρίζει τις συνθήκες (υδροδυναμικές, φυσικοχημικές, κ.λ.π.), που επικρατούν σε κάθε θέση. Τα μακροφύκη μπορεί να επηρεαστούν από διάφορους παράγοντες, συμπεριλαμβανομένων των αλλαγών στα επίπεδα των νιτρικών (Munda & Veber 1996), της βόσκησης από αχινούς (Thibant et al., 2005), καθώς και εξαιτίας του ανταγωνισμού με αλλόχθονα είδη (Williams & Smith 2007). Ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο παρουσιάζουν οι κοινωνίες των ειδών του γένους Cystoseira, οι οποίες σχηματίζουν εκτεταμένες ζώνες και δημιουργούν διάφορα επίπεδα βλάστησης στα οποία φιλοξενούν μια πλούσια χλωρίδα. Οι κοινωνίες αυτές αποτελούν πηγή βιοποικιλότητας (Boudouresque et al. 1990, Ballesteros et al. 1998), τόπο αναζήτησης τροφής, αλλά και καταφύγιο για πολλούς ζωικούς οργανισμούς (Walker & Kendrick 1998). Τα περισσότερα είδη του γένους Cystoseira είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα σε οποιεσδήποτε φυσικές (Verlaque 1987) και ανθρωπογενείς πιέσεις (Ballesteros et al., 2007). Συνεπώς, οι κοινωνίες του γένους Cystoseira αποτελούν κοινό χαρακτηριστικό των αδιατάρακτων και ολιγοτροφικών Μεσογειακών ακτών (Pergent 1991). Αντιθέτως, σε διαταραγμένα περιβάλλοντα αναπτύσσονται κυρίως ευκαιριακά νιτρόφιλα χλωροφύκη, τα οποία ανήκουν στα γένη Ulva και Cladophora. Έχει παρατηρηθεί συχνά στις Μεσογειακές ακτές αντικατάσταση των ειδών Cystoseira από ευκαιριακά νιτρόφιλα χλωροφύκη. Το φαινόμενο αυτό, αποτελεί ένδειξη υποβάθμισης και αυξημένου ευτροφισμού (Panayotidis et al., 2004; Tsiamis et al., 2013). Επειδή οι φυτοβενθικές κοινωνίες παρουσιάζουν χαρακτηριστική σύνθεση, δομή και λειτουργία, ανάλογα με τις περιβαλλοντικές συνθήκες, αποτελούν έναν αξιόπιστο δείκτη της οικολογικής κατάστασης του παράκτιου χώρου. Επομένως, τα μακροφύκη της ανώτερης υποπαράλιας ζώνης χρησιμοποιούνται συχνά για την παρακολούθηση της οικολογικής ποιότητας των Μεσογειακών ENVECO A.E. 127

128 παράκτιων συστημάτων (Chryssovergis & Panayotidis, 1995; Orlando-Bonaca et al., 2008, Tsiamis et al., 2013) και χρησιμοποιούνται στην εφαρμογή της ευρωπαϊκής Οδηγίας για τα Ύδατα (WFD, 2000/60/EC) (Panayotidis et al., 2004). Η παρούσα εργασία αφορά στη μελέτη του φυτοβένθους και συγκεκριμένα των μακροφυκών, που αναπτύσσονται στο σκληρό υπόστρωμα της ανώτερης υποπαράλιας ζώνης, κατά μήκος της ακτογραμμής της περιοχής μελέτης. Στόχος της εργασίας αποτέλεσε η ποιοτική καταγραφή των μακροφυκών (Ροδοφύκη, Φαιοφύκη και Χλωροφύκη), καθώς και η εκτίμηση του Οικολογικού Καθεστώτος της περιοχής μελέτης κατά τη θερμή περίοδο (Οκτώβριος) του Να σημειωθεί ότι σε αρκετές περιπτώσεις έχει παρατηρηθεί μείωση της αφθονίας των ευκαιριακών νιτρόφιλων χλωροφυκών κατά τη διάρκεια της θερμής περιόδου (Tsiamis et al., 2013). Το γεγονός αυτό πιθανόν σχετίζεται με το φυσικό εποχικό κύκλο των νιτρόφιλων ειδών, τα οποία συνήθως ευδοκιμούν στις αρχές της άνοιξης και μερικές φορές καλύπτουν εκτεταμένες εκτάσεις, ενώ μειώνονται πάλι κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού (Lotze et al. 1999, Menendez & Comin 2000, Scanlan et al. 2007). Εφόσον η εικόνα της σύνθεσης των βιοκοινωνιών συνήθως διαφέρει μεταξύ θερμής και τη ψυχρής περιόδου, η βέλτιστη μεθοδολογία θα έπρεπε να συμπεριλαμβάνει και δεύτερη δειγματοληψία κατά τη ψυχρή περίοδο. ENVECO A.E. 128

129 1. ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΒΕΝΘΙΚΗΣ ΧΛΩΡΙΔΑΣ ΜΑΚΡΟΦΥΚΩΝ Για την μελέτη των μακροφυκών επιλέχθηκαν πέντε σημεία δειγματοληψίας (Σχήμα ) εντός της περιοχής μελέτης (σε σκληρό υπόστρωμα στην ανώτερη υποπαράλια ζώνη του παράκτιου χώρου της περιοχής μελέτης). Οι σταθμοί δειγματοληψίας παρουσιάζονται στον Πίνακα Πίνακας : Συντεταγμένες σταθμών μακροφυκών ΚΩΔΙΚΟΣ ΣΗΜΕΙΟΥ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΟ ΜΗΚΟΣ (WGS 84) ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΟ ΠΛΑΤΟΣ (ΜΟΙΡΕΣ WGS84) K K K K K Σχήμα : Οι σταθμοί δειγματοληψίας μακροφυκών εντός της περιοχής μελέτης Η επιλογή των συγκεκριμένων σταθμών δειγματοληψίας αποσκοπεί στην όσο το δυνατόν καλύτερη απεικόνιση της βιοποικιλότητας μακροφυκών, καθώς και στην εκτίμηση του Οικολογικού Καθεστώτος στην περιοχή μελέτης. Οι δειγματοληψίες πραγματοποιήθηκαν τον Οκτώβριο του 2015 κατά μήκος των βραχώδων ακτών της περιοχής μελέτης. Μετά από εκτενή οπτική παρακολούθηση της περιοχής με ελεύθερη κατάδυση, επιλέχθηκαν σημεία, που θεωρούνται αντιπροσωπευτικά της φυτοκάλυψης κάθε περιοχής. Τα δείγματα των μακροφυκών συλλέχθηκαν από οριζόντιες επιφάνειες σκληρού υποστρώματος στην ανώτερη υποπαράλια ζώνη, σε βάθος cm. Η δειγματοληψία ήταν καταστροφική (συμβατικός τύπος δειγματοληψίας), δηλαδή πραγματοποιήθηκε πλήρης αποψίλωση των μακροφυκών με χρήση καλεμιού και σφυριού από επιφάνεια 400 cm² (20cm x 20cm). Το πλαίσιο μεγέθους 400 cm² θεωρείται ότι αποτελεί την ελάχιστη αντιπροσωπευτική δειγματοληπτική επιφάνεια για τις υποπαράλιες κοινότητες ENVECO A.E. 129

130 της Μεσογείου (Dhont & Coppejans, 1977; Boudouresque & Belsher, 1979). Μετά την προσεκτική απομάκρυνση των δειγμάτων, τοποθετήθηκαν σε επισημασμένες πλαστικές σακούλες και αποθηκεύτηκαν σε καταψύκτη στους -20 C, μέχρι την περαιτέρω επεξεργασία τους. Η ταξινομική μελέτη και ο προσδιορισμός των μακροφυκών πραγματοποιήθηκε με χρήση στερεοσκοπίου και μικροσκοπίου. Η ονοματολογία και η συστηματική κατάταξη των μακροφυκών έγινε με τη βοήθεια σύγχρονων καταλόγων και λαμβάνοντας υπόψη τη βάση δεδομένων algaebase ( Στις περιπτώσεις που δεν ήταν δυνατή η αναγνώριση σε επίπεδο είδους, τα μακροφύκη αναγνωρίστηκαν σε επίπεδο γένους. Έπειτα ακολούθησε ο διαχωρισμός των ειδών και ο υπολογισμός της κάλυψης (Coverage) κάθε είδους. Κάθε δείγμα τοποθετήθηκε σε επιφάνεια μεγέθους 400 cm², η οποία αντιστοιχεί στην επιφάνεια της δειγματοληψίας. Η επιφάνεια αποτελείται από 100 ίσα τετράγωνα, που το καθένα καλύπτει 4 cm² = 1% της επιφάνειας δειγματοληψίας. Η κάλυψη κάθε είδους εκτιμήθηκε ως το άθροισμα των τετραγώνων, που καταλαμβάνει πάνω στην επιφάνεια. Για τα είδη με ελάχιστη κάλυψη δόθηκε η συμβατική τιμή 0,1%. Η ολική κάλυψη (CT) συνήθως υπερβαίνει το 100% εξαιτίας της παρουσίας πολλών ορόφων βλάστησης (δενδρώδης όροφος, θαμνώδης όροφος και επίφυτα). Εκτίμηση Οικολογικού Καθεστώτος βάσει των μακροφυκών Για την εκτίμηση του Οικολογικού Καθεστώτος σε κάθε σταθμό δειγματοληψίας των μακροφυκών εφαρμόστηκε ο «Δείκτης Οικολογικής Εκτίμησης» (ΕΕΙ-c, σύμφωνα με τους Orfanidis et al., 2011). Ο όρος «Κατηγορίες Οικολογικού Καθεστώτος» έχει χρησιμοποιηθεί στο κείμενο της Οδηγίας με στόχο τη βαθμονόμηση της έντασης των ανθρωπογενών επιπτώσεων στις βιοκοινωνίες ενός υδάτινου σώματος. Η Οδηγία προβλέπει πέντε κατηγορίες ποιότητας (Υψηλή, Καλή, Μέτρια, Ελλιπής, Κακή) όπου η Υψηλή ποιότητα αντιστοιχεί σε συνθήκες αναφοράς (αδιατάρακτες περιοχές). Κάθε σταθμός δειγματοληψίας κατατάσσεται σε μια από τις κλάσεις οικολογικής ποιότητας με βάση την τιμή του δείκτη ΕΕΙ-c (ή εναλλακτικά την τιμή ΕΕΙ-cEQR) με βάση τον Πίνακα Πρόκειται για ένα βελτιωμένο δείκτη μέτρησης της οικολογικής ποιότητας του θαλάσσιου περιβάλλοντος, ο οποίος στηρίζεται στα κύρια μορφολογικά και φυσιολογικά χαρακτηριστικά των μακροφυκών, καθώς και στον κύκλο ζωής τους. Τα είδη των μακροφυκών χωρίζονται σε 2 κύριες οικολογικές ομάδες (Ecological Status Group I και II), οι οποίες στη συνέχεια χωρίζονται ιεραρχικά σε τρεις και δύο οικολογικές ομάδες, αντίστοιχα. Η πρώτη οικολογική ομάδα (ESG I) διαιρείται σε τρεις υπο - ομάδες, που περιλαμβάνουν τα πολυετή παχιά δερματώδη είδη (ΙΑ), τα παχιά δερματώδη πλαστικά είδη (ΙΒ) και τα σκιόφιλα πλαστικά είδη (IC). Η δεύτερη οικολογική ομάδα (ESG IΙ) διαιρείται σε δύο υποομάδες που περιλαμβάνουν τα σαρκώδη αδρώς διακλαδισμένα καιροσκοπικά είδη (ΙΙΑ) και τα νηματοειδή και φυλλοειδή καιροσκοπικά είδη (ΙΙΒ) (Πίνακας ). Στη συνέχεια, υπολογίζονται οι σχετικές καλύψεις κάθε ομάδας (ESG I & ESG II) βάσει των Orfanidis et al., 2011 και των τύπων: % κάλυψη ESG I=[(IA*1)+(IB*0,8)+(IC*0,6)] [Τ1] % κάλυψη ESG II =[(IIA*0,8)+(IIB*1)] [Τ2] Στην συνέχεια υπολογίζεται το p(x,y) με βάση τον τύπο: p(x,y) = a + b*(x/100) + c*(x/100) 2 + d*(y/100) + e*(y/100) 2 + f*(x/100)*(y/100) ENVECO A.E. 130

131 Όπου x η % κάλυψη ESG I που υπολογίζεται από τον τύπο Τ1 και ψ η % κάλυψη ESG II που υπολογίζεται από τον τύπο Τ2 και a = 0,4680 b = 1,2088 c = - 0,3583 d = - 1,1289 e = 0,5129 f = - 0,1869 Προκειμένου να κρατηθούν οι τιμές μικρότερες από 1 απαλοίφονται οι πολυονυμικές τιμές μεγαλύτερες του 1: f(x,y)= min{1, p(x,y)}. Τέλος, ο δείκτης ESI(x,y) υπολογίζεται στην κλίμακα τιμών μεταξύ 2 και 10 μέσω του τύπου: ESI(x,y)=2 + 8* min{1, p(x,y)} Ο ΕΕΙ μετατρέπεται σε λόγο οικολογικής ποιότητας (Ecological Quality Ratio) με κλίμακα τιμών μεταξύ 0 και 1 σύμφωνα με τον τύπο: EEIEQR=1,25 x (ESI / RCvalue) - 0,25 Όπου RC (reference conditions value) που αντιστοιχεί πάντα με 10, την υψηλότερη δηλαδή τιμή του δείκτη. Τιμές EEIEQR μεγαλύτερες από 0,48 (±0,09SD) χαρακτηρίζουν υγειή οικοσυστήματα και αντιστοιχούν σε υψηλό και καλό οικολογικό καθεστώς, ενώ χαμηλότερες τιμές χαρακτηρίζουν οικοσυστήματα τα οποία χρήζουν αποκατάστασης σε υψηλότερο οικολογικό καθεστώς (Πίνακας ). Πίνακας : Σύστημα κατηγοριοποίησης Οικολογικής Ποιότητας ΕΕΙ-c με βάση τα μακροφύκη σύμφωνα με τους ORFANIDIS et al., Κλάση Οικολογικής Ποιότητας Τιμές Δείκτη EEI-c Τιμές EEI-cEQR Υψηλή Καλή Μέτρια Ελλιπής Κακή ENVECO A.E. 131

132 Πίνακας : Γένη και αντίστοιχες οικολογικές ομάδες μακροφυκών. No. Taxon ESG No. Taxon ESG No. Taxon ESG 1 Acetabularia IC 64 Drachiella IIA 127 Padina IB 2 Acinetospora IIB 65 Dudresnaya IIB 128 Pedobesia IIB 3 Acrochaetium IIB 66 Ectocarpus IIB 129 Penicillus IIB 4 Acrodiscus IIA 67 Entocladia IIB 130 Petalonia IIB 5 Acrosorium IIA 68 Erythrocladia IIB 131 Peyssonnelia IC 6 Acrothamnion IIB 69 Erythroglossum IB 132 Phaeophila IIB 7 Aglaothamnion IIB 70 Erythropeltis IIB 133 Phyllophora IIA 8 Aglaozonia IB 71 Erythrotrichia IIB 134 Pleonosporium IIB 9 Ahnfeltiopsis IIA 72 Falkenbergia IIB 135 Plocamium IB 10 Alsidium IIA 73 Feldmannia IIB 136 Pneophyllum IC 11 Amphirhoa IC 74 Flabellia IC 137 Polysiphonia IIB 12 Anadyomene IC 75 Fosliela IC 138 Porphyra IIB 13 Anotrichium IIB 76 Ganonema IC 139 Porphyrostromium IIB 14 Antithamnion IIB 77 Gastroclonium IIA 140 Posidonia IA 15 Antithamnionella IIB 78 Gelidiella IIA 141 Pringsheimiella IIB 16 Asparagopsis IIA 79 Gelidium IIA 142 Pseudobryopsis IIB 17 Asperococcus IB 80 Giffordia IIB 143 Pseudochlorodesmis IIB 18 Auduniella IIB 81 Gigartina IIA 144 Pseudocrouania IIB 19 Bangia IIB 82 Goniotrichum IIB 145 Pterocladia IIA 20 Blastophysa IIB 83 Gracilaria IIA 146 Pterocladiella IIA 21 Blidingia IIB 84 Gracilariopsis IIA 147 Pterosiphonia IIB 22 Boergeseniella IIA 85 Grateloupia IIA 148 Pterothamnion IIB 23 Botryocladia IIA 86 Griffithsia IIB 149 Radicilingua IIA 24 Bryopsis IIB 87 Gulsonia IIB 150 Ralfsia IC 25 Callithamnion IIB 88 Halimeda IC 151 Rhizoclonium IIB 26 Caulacanthus IIA 89 Haliptilon IC 152 Rhodophyllis IB 27 Caulerpa IIA 90 Halodictyon IIB 153 Rhodothamnionella IIB 28 Centroceras IIB 91 Halopitys IB 154 Rhodymenia IIA 29 Ceramium IIB 92 Halopteris IIA 155 Ruppia IB 30 Chaetomorpha IIB 93 Halurus IIB 156 Rytiphlaea IB 31 Champia IIA 94 Halymenia IIA 157 Sahlingia IIB 32 Chondracanthus IIA 95 Herposiphonia IIB 158 Sarconema IIA 33 Chondria IIA 96 Hincksia IIB 159 Sargassum IB 34 Chondrophycus IIA 97 Hydroclathrus IIA 160 Schizymenia IIA 35 Chondrus IA 98 Hydrolithon IC 161 Schottera IIA 36 Choreonema IC 99 Hypnea IIA 162 Scinaia IIA 37 Chroodactylon IIB 100 Hypoglossum IIA 163 Scytosiphon IIB 38 Chrysymenia IIA 101 Jania IC 164 Spermothanmion IIB 39 Chylocladia IIA 102 Kallymenia IIA 165 Sphacelaria IIA 40 Cladophora IIB 103 Kuckuckia IIB 166 Sphaerotrichia IIB 41 Cladostephus IIA 104 Kuetzingiella IIB 167 Sphondylothamnion IIB 42 Codium IIB 105 Laurencia IIA 168 Spongites IC 43 Colpomenia IIA 106 Lejolisia IIB 169 Spyridia IIB 44 Corallina IC 107 Liagora IC 170 Stictyosiphon IIB 45 Corallophila IIB 108 Liebmannia IIB 171 Stilophora IIB 46 Corynophlaea IIB 109 Lithophyllum IC 172 Stylonema IIB 47 Cottoniella IIB 110 Lobophora IIA 173 Stypocaulon IIA 48 Crouania IIB 111 Lomentaria IIA 174 Taenioma IIB 49 Culteria IB 112 Lophosiphonia IIB 175 Taonia IB 50 Cyanobacteria IIB 113 Melobesia IC 176 Titanoderma IC 51 Cymodocea IB 114 Mesogloia IIA 177 Tricleocarpa IC 52 Cystoseira IA 115 Mesophyllum IC 178 Ulotrix IIB 53 Cystoseira barbata IB 116 Monosporus IIB 179 Ulva IIB 54 Cystoseira compressa IB 117 Monostroma IIB 180 Ulvella IIB 55 Dasya IIB 118 Myriactula IIB 181 Valonia IIB 56 Dasycladus IIA 119 Myrionema IIB 182 Vaucheria IIB 57 Derbesia IIB 120 Nanozostera IB 183 Womersleyella IIB 58 Dermatolithon IC 121 Nemastoma IIA 184 Wrangelia IIB 59 Dictyopteris IIA 122 Neosiphonia IIB 185 Zanardinia IIA 60 Dictyota IIA 123 Neurocaulon IIA 186 Zonaria IIA 61 Digenea IB 124 Nitophyllum IIA 187 Zostera IB 62 Dilophus IIA 125 Osmundaria IIA 63 Dipterosiphonia IIB 126 Osmundea IIA ENVECO A.E. 132

133 Αποτελέσματα και Συζήτηση Στην περιοχή μελέτης προσδιορίστηκαν συνολικά 50 ταξινομικές μονάδες (taxa) μακροφυκών (Πίνακας ). Συγκεκριμένα, τα Ροδοφύκη ήταν ποιοτικά επικρατέστερα με 31 ταξινομικές μονάδες ενώ τα Χλωροφύκη και τα Φαιοφύκη αντιπροσωπεύθηκαν από 11 και 8 taxa, αντίστοιχα. Στον Πίνακα με γκρι χρώμα επισημάνθηκαν δύο είδη μακροφυκών που συλλέχθηκαν τυχαία από 15 μέτρα βάθος κατά τη συλλογή δειγμάτων βενθικών ασπόνδυλων με χρήση αρπάγης. Ο αριθμός των ταξινομικών μονάδων των μακροφυκών, που σημειώθηκε σε κάθε σταθμό δειγματοληψίας, κυμάνθηκε από 23 έως 33. Ενώ οι τιμές ολικής φυτοκάλυψης στους σταθμούς κυμάνθηκαν από 89,6% έως 120,7%. Καταγράφηκαν ορισμένα είδη τα οποία ήταν κοινά σε όλα τα σημεία που πραγματοποιήθηκαν δειγματοληψίες. Συγκεκριμένα, τα Ροδοφύκη Amphiroa rigida, Ganonema farinosum, Hydrolithon farinosum, Jania rubens, Peyssonnelia sp., Laurencia obtusa, Herposiphonia secunda, Heterosiphonia crispella, τα Χλωροφύκη Anadyomene stellata, Halimeda tuna, Dasycladus vermicularis, Valonia utricularis, καθώς και το Φαιοφύκος Padina pavonica. Ενώ ορισμένες ταξινομικές μονάδες παρατηρήθηκαν μόνο στη Δυτική πλευρά της περιοχής μελέτης (Cystoseira spp., Botryocladia botryoides), και κάποιες άλλες μόνο στην Ανατολική πλευρά (Cymodocea nodosa, Sphacelaria cirrosa). Τα φαιοφύκη Cystoseira spp. βρέθηκαν στους σταθμούς Κ1, Κ2 και Κ3 χωρίς να εμφανίζουν υψηλές τιμές αφθονίας. Η απουσία ειδών του γένους Cystoseira στα σημεία Κ4 και Κ5 πιθανώς να επηρεάζεται από τη θέση των σημείων, τα οποία βρίσκονται κοντά στο λιμάνι του Κατάκολου, ειδικά το σημείο Κ4. Έχει αναφερθεί ότι τα περισσότερα είδη του γένους Cystoseira είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα σε οποιεσδήποτε φυσικές (έντονη βόσκηση, υψηλός υδροδυναμισμός) και ανθρωπογενείς πιέσεις (ρύπανση) (Thibaut et al., 2005; Ballesteros et al., 2007). Από την άλλη πλευρά, σε κανένα από τα σημεία, όπου έγιναν οι δειγματοληψίες δεν βρέθηκαν τα νιτρόφιλα, ευκαιριακά είδη του γένους Ulva, τα οποία αναπτύσσονται υπέρμετρα σε διαταραγμένα περιβάλλοντα, κυρίως δε σε περιοχές με έντονη οργανική ρύπανση (Diez et al., 1999). Σε αρκετές περιπτώσεις έχει παρατηρηθεί μείωση της αφθονίας των ευκαιριακών νιτρόφιλων χλωροφυκών κατά τη διάρκεια της θερμής περιόδου (Tsiamis et al., 2013). Αντιθέτως, το νιτρόφιλο χλωροφύκος Cladophora spp. καταγράφηκε σε όλα τα σημεία εκτός του Κ3, χωρίς όμως να παρουσιάσει υψηλές τιμές αφθονίας. Στους σταθμούς Κ1, Κ3, Κ5 το πιο άφθονο είδος ήταν το ροδοφύκος Jania rubens. Οι εποχικές διακυμάνσεις της αφθονίας ορισμένων ειδών βάσει του βιολογικού τους κύκλου είναι αναμενόμενες, όπως η περίπτωση της αφθονίας του ροδοφύκους Jania rubens κατά τη θερμή περίοδο. Όσον αφορά στον σταθμό Κ2 κυρίαρχο είδος ήταν το φαιοφύκος Dictyota fasciola, ενώ στον σταθμό Κ4, κυρίαρχο είδος ήταν το φαιοφύκος Halopteris scorparia. Τα φαιοφύκη Dictyota fasciola και Halopteris scorparia κατατάσσονται στη δεύτερη οικολογική ομάδα (ESG IΙ) και συγκεκριμένα στα σαρκώδη αδρώς διακλαδισμένα καιροσκοπικά είδη (ΙΙΑ). Πολλά από τα είδη που ανήκουν στη δεύτερη οικολογική ομάδα, δίνουν μεγάλες αφθονίες σε συνθήκες οργανικής ρύπανσης εξαιτίας της αφθονίας των διαθέσιμων πόρων, π.χ. θρεπτικά άλατα και αποτελούν «δείκτες» κακής οικολογικής ποιότητας. Επίφυτα, δηλαδή μικρά φύκη, που βρίσκονται στην επιφάνεια των θαλλών μεγαλύτερων μακροφυκών, βρέθηκαν σε όλα τα σημεία δειγματοληψίας. Μεγαλύτερη αφθονία επιφύτων ENVECO A.E. 133

134 παρατηρήθηκε στο σημείο Κ4, ενώ χαμηλότερη αφθονία και ποιοτική κάλυψη επιφύτων, σημειώθηκε στα σημεία Κ1 και Κ3. Μεταξύ των σημείων δειγματοληψίας κοινά ήταν τα εξής επίφυτα: Hydrolithon farinosum Herposiphonia secunda, Heterosiphonia crispella. Επιπροσθέτως, στην περιοχή μελέτης καταγράφηκαν δύο αλλόχθονα μακροφύκη. Το χλωροφύκος Caulepra cylindracea παρατηρήθηκε στους σταθμούς Κ2, Κ3, Κ4, Κ5 και το ροδοφύκος Ganonema farinosum, σε όλους τους σταθμούς δειγματοληψίας. Επειδή δεν βρέθηκαν σε υψηλές αφθονίες, πιθανολογείται ότι δεν επηρεάζουν τους αυτόχθονους πληθυσμούς και τις βιοκοινωνίες της περιοχής. Το Οικολογικό Καθεστώς κάθε σταθμού δειγματοληψίας υπολογίστηκε με την εφαρμογή του δείκτη EEIc και αποτυπώθηκε στον Πίνακα Παρατηρήθηκε ότι τα σημεία Κ1, Κ2 και Κ3, στα οποία καταγράφηκε παρουσία ειδών του γένους Cystoseira παρουσίασαν «καλό» οικολογικό καθεστώς. Αντίθετα, οι σταθμοί Κ4 και Κ5, που βρίσκονται κοντά στο λιμάνι του Κατάκολου και στους οποίους σημειώθηκε απουσία των φαιοφυκών Cystoseira spp., εμφάνισαν «μέτριο» οικολογικό καθεστώς. Στους σταθμούς Κ1 και Κ3, στους οποίους σημειώθηκαν οι υψηλότερες τιμές του δείκτη EEI-c, υπερίσχυσαν ποσοτικά τα μακροφύκη, που ανήκουν στην πρώτη οικολογική ομάδα (ESG I). Στην ESG I κατατάσσονται τα πολυετή βραδυαυξή δενδρόμορφα ή ενασβεστωμένα είδη. Τα περισσότερα από αυτά είναι k-στρατηγικής, δηλαδή διαθέτουν χαμηλό δυναμικό αύξησης και αναπαραγωγής, αλλά υψηλή ανταγωνιστική ικανότητα σε περιβάλλοντα με σταθερές συνθήκες και χαμηλής περιβαλλοντικής υποβάθμισης, στα οποία και επικρατούν. Τα είδη αυτά, εξαιτίας των αυστηρών απαιτήσεών τους, ως προς τις περιβαλλοντικές συνθήκες, αποτελούν "δείκτες" καλής οικολογικής ποιότητας. Πίνακας Ποιοτική ανάλυση των μακροφυκών (Ρ: Ροδοφύκη, Φ: Φαιοφύκη, Χ: Χλωροφύκη) στην περιοχή μελέτης. ΕΙΔΟΣ Acrodiscus vidovichii (Meneghini) Zanardini Amphiroa beauvoisii Lamouroux Amphiroa rigida Lamouroux Anadyomene stellata (Wulfen) C. Agardh Botryocladia botryoides (Wulfen) Feldmann Callithamnion sp. Caulerpa cylindracea Sonder Ceramium sp. Chaetomorpha aerea (Dillwyn) Kützing Chaetomorpha sp. Champia parvula (C. Agardh) Harvey Chondria capillaris (Hudson) Wynne Cladophora prolifera (Roth) Kützing Cladophora sericea (Hudson) Kützing Cladophora sp. Corallina officinalis Linnaeus Corallinales Cystoseira compressa (Esper) Gerloff & Nizamuddin Cystoseira sp. Dasya rigidula (Kützing) Ardissone Dasycladus vermicularis (Scopoli) Krasser ΤΑΞΙΝΟΜΙΚΗ ΟΜΑΔΑ Ρ Ρ Ρ Χ Ρ Ρ Χ Ρ Χ Χ Ρ Ρ Χ Χ Χ Ρ Ρ Φ Φ Ρ Χ ENVECO A.E. 134

135 ΕΙΔΟΣ Dictyota dichotoma (Hudson) Lamouroux var. dichotoma Dictyota fasciola (Roth) Lamouroux var. fasciola Ellisolandia elongata (J.Ellis & Solander) K.R.Hind & G.W.Saunders Flabellia petiolata (Turra) Nizamuddin Ganonema farinosum (Lamouroux) Fan & Wag Gayliella flaccida (Harvey ex Kützing) Cho & McIvor Gelidium pusillum (Stackhouse) Le Jolis Halimeda tuna (Ellis & Solander) Lamouroux Halopithys incurva (Hudson) Batters Halopteris filicina (Grateloup) Kützing Halopteris scoparia (Linnaeus) Sauvageau Herposiphonia secunda (C. Agardh) Ambronn Heterosiphonia crispella (C. Agardh) Wynne Hydrolithon farinosum (Lamouroux) Penrose & Chamberlain Jania rubens (Linnaeus) Lamouroux Laurencia obtusa (Hudson) Lamouroux Laurencia sp. Lithophyllum sp. Lophosiphonia obscura (C. Agardh) Falkenberg Lophosiphonia sp. Osmundaria volubilis (Linnaeus) R.E.Norris Padina pavonica (Linnaeus) Thivy Palisada perforata (Bory de Saint-Vincent) Nam Peyssonnelia sp. Polysiphonia tripinnata J. Agardh Rytiphlaea tinctoria (Clemente) C. Agardh Sphacelaria cirrosa (Roth) C. Agardh Titanoderma sp. Valonia utricularis (Roth) C. Agardh ΤΑΞΙΝΟΜΙΚΗ ΟΜΑΔΑ Φ Φ Ρ Χ Ρ Ρ Ρ Χ Ρ Φ Φ Ρ Ρ Ρ Ρ Ρ Ρ Ρ Ρ Ρ Ρ Φ Ρ Ρ Ρ Ρ Φ Ρ Χ ENVECO A.E. 135

136 Πίνακας : Ποιοτική και ποσοτική (% φυκοκάλυψη) ανάλυση του φυτοβένθους στο Κατάκολο τον Οκτώβριο του 2015 σε πέντε (5) σημεία κατά μήκος της εξεταζόμενης ακτογραμμής. ΤΑΞΙΝΟΜΙΚΕΣ ΜΟΝΑΔΕΣ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΟΜΑΔΑ ΣΤΑΘΜΟΙ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑΣ K1 K2 K3 K4 K5 Cystoseira sp. ΙΑ 6 3 Total IA 6 3 Cymodocea nodosa (Ucria) Ascherson IB Cystoseira compressa (Esper) Gerloff & Nizamuddin ΙΒ Halopithys incurva (Hudson) Batters IB Padina pavonica (Linnaeus) Thivy ΙΒ Rytiphlaea tinctoria (Clemente) C. Agardh IB Total IB Amphiroa beauvoisii Lamouroux IC 0.5 Amphiroa rigida Lamouroux IC Anadyomene stellata (Wulfen) C. Agardh IC Corallina officinalis Linnaeus IC Corallinales IC Ellisolandia elongata (J.Ellis & Solander) K.R.Hind & G.W.Saunders IC Flabellia petiolata (Turra) Nizamuddin IC Ganonema farinosum (Lamouroux) Fan & Wag IC Halimeda tuna (Ellis & Solander) Lamouroux IC Hydrolithon farinosum (Lamouroux) Penrose & Chamberlain IC Jania rubens (Linnaeus) Lamouroux IC Lithophyllum sp. IC 0.1 Peyssonnelia sp. IC Titanoderma sp. IC 0.1 Total IC Botryocladia botryoides (Wulfen) Feldmann IIA Caulerpa cylindracea Sonder IIA Champia parvula (C. Agardh) Harvey IIA 0.1 Chondria capillaris (Hudson) Wynne IIA 0.1 Dasycladus vermicularis (Scopoli) Krasser IIA Dictyota dichotoma (Hudson) Lamouroux var. dichotoma IIA Dictyota fasciola (Roth) Lamouroux var. fasciola IIA Gelidium pusillum (Stackhouse) Le Jolis IIA 1 Halopteris filicina (Grateloup) Kützing IIA Halopteris scoparia (Linnaeus) Sauvageau IIA Laurencia obtusa (Hudson) Lamouroux IIA Laurencia sp. IIA 2 Palisada perforata (Bory de Saint-Vincent) Nam IIA Sphacelaria cirrosa (Roth) C. Agardh IIA ENVECO A.E. 136

137 ΤΑΞΙΝΟΜΙΚΕΣ ΜΟΝΑΔΕΣ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΟΜΑΔΑ ΣΤΑΘΜΟΙ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑΣ K1 K2 K3 K4 K5 Total IIA Callithamnion sp. IIB 0.1 Ceramium sp. IIB 0.5 Chaetomorpha aerea (Dillwyn) Kützing IIB 0.1 Chaetomorpha sp. IIB Cladophora prolifera (Roth) Kützing IIB 0.5 Cladophora sericea (Hudson) Kützing IIB Cladophora sp. IIB Dasya rigidula (Kützing) Ardissone IIB Gayliella flaccida (Harvey ex Kützing) Cho & McIvor IIB Herposiphonia secunda (C. Agardh) Ambronn IIB Heterosiphonia crispella (C. Agardh) Wynne IIB Lophosiphonia obscura (C. Agardh) Falkenberg IIB Lophosiphonia sp. IIB 0.1 Polysiphonia tripinnata J. Agardh IIB 0.1 Valonia utricularis (Roth) C. Agardh IIB Total IIB ENVECO A.E. 137

138 Πίνακας : Σύνοψη δεδομένων για την εκτίμηση του Οικολογικού Καθεστώτος με βάση το δείκτη ΕΕΙ-c. ΣΤΑΘΜΟΙ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑΣ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΤΙΚΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ Κ1 K2 Κ3 Κ4 K5 Αριθμός Ειδών Ολική Κάλυψη (%) Total IA 6 3 Total IB Total IC Total IIA Total IIB ESGI ESGII p (x,y) ESI EEI - EQR ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ GOOD GOOD GOOD MODERATE MODERATE ENVECO A.E. 138

139 2. ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΑΓΓΕΙΟΣΠΕΡΜΑ: ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ ΤΩΝ ΛΙΒΑΔΙΩΝ ΤΟΥ ΦΑΝΕΡΟΓΑΜΟΥ POSIDONIA OCEANICA (ΠΟΣΕΙΔΩΝΙΑ) Ανάλυση στο πλαίσιο της πρώτης φάσης της οικολογικής αξιολόγησης Δεδομένης της ιδιαίτερης οικολογικής σημασίας των λιβαδιών Ποσειδωνίας για την παράκτια ζώνη κρίθηκε σκόπιμο να γίνει μία αρχική διερεύνηση της παρουσίας λιβαδιών στην περιοχή μελέτης. Στο πλαίσιο αυτό αρχικά έγινε μία περιορισμένης έκτασης ανίχνευση με ελεύθερη κατάδυση με στόχο τον εντοπισμό σημείων αναφοράς για την περαιτέρω ανάλυση. Καταγράφηκε με GPS το στίγμα των σημείων στα οποία εντοπίζεται ιδιαίτερη ανάπτυξη Ποσειδωνίας και ελήφθησαν φωτογραφίες. Ακολούθως έγινε απεικόνιση των σημείων επί μίας δορυφορικής εικόνας υψηλής ανάλυσης της παράκτιας ζώνης. Στη συνέχεια, χρησιμοποιήθηκε ειδικό λογισμικό για την επεξεργασία της δορυφορικής εικόνας και την ανάδειξη περιοχών με κοινά φασματικά χαρακτηριστικά με τις περιοχές αναφοράς. Συγκριμένα η ανάλυση πραγματοποιήθηκε με τα ακόλουθα βήματα: Απομόνωση της χερσαίας περιοχής από τη θαλάσσια Απομόνωση της παράκτιας περιοχής από τη βαθύτερη θαλάσσια ζώνη o o Κατασκευή περιοχών εκπαίδευσης φασματικών προτύπων (Training samples) Διενέργεια επιβλεπόμενης ταξινόμησης με τη μέθοδο μέγιστης πιθανότητας (Maximum Likelihood Supervised Classification) Ανάδειξη των φασματικών χαρακτηριστικών των περιοχών με γνωστή παρουσία λιβαδιών Ποσειδωνίας (Δημιουργία ψηφιδωτού λόγων Green to Red και επιλογή του εύρους τιμών που αντιπροσωπεύουν κάθε πρότυπο) Στις ακόλουθες εικόνες παρέχονται γενικά στιγμιότυπα της πορείας επεξεργασίας των δορυφορικών φωτογραφιών και του τελικού αποτελέσματος. ENVECO A.E. 139

140 Εικόνα : Αριστερά αρχική δορυφορική εικόνα της παράκτιας περιοχής με τα σημεία αναφοράς. Δεξιά: Αφαίρεση της χερσαίας ζώνης και προσδιορισμός της παράκτιας περιοχής Εικόνα : Προεπεξεργασία της παράκτιας περιοχής για την ανάδειξη των φασματικών χαρακτηριστικών των λιβαδιών Ποσειδωνίας (σκούρο καφέ) ENVECO A.E. 140

141 Εικόνα : Απομόνωση περιοχών εμφάνισης λιβαδιών Ποσειδωνίας Εικόνα : Ταξινόμηση των διαφορετικού χαρακτήρα περιοχών ENVECO A.E. 141

142 Σύμφωνα με την ανάλυση η παρουσία λιβαδιών Ποσειδωνίας είναι εντονότερη στο ανατολικό μέτωπο της παράκτιας ζώνης της περιοχής μελέτης. Συνολικά, οι ζώνες των λιβαδιών καταλαμβάνουν μία περιοχή 5,6Km 2 εντός της περιοχής μελέτης. Δεν παρατηρούνται περιοχές λιβαδιών Ποσειδωνίας στον Κυπαρισσιακό κόλπο. Κατά θέσεις το λιβάδι μπορεί να είναι αρκετά πυκνό. Ωστόσο σε άλλες περιπτώσεις οι συστάδες Ποσειδωνίας εμφανίζονται διάσπαρτες. Ανάλυση στο πλαίσο της δεύτερης φάσης της οικολογικής αξιολόγησης Η ανάλυση με φωτοερμηνία δορυφορικής φωτογραφίας περιορίζεται σε βάθη στα οποία το φως, που επιστρέφει στον αισθητήρα του δορυφόρου, επαρκεί για τη διάκριση διαφορετικών προτύπων. Το βάθος αυτό ποικίλει ανάλογα με τη θολερότητα του νερού τον κυματισμό και άλλες παραμέτρους. Στην περίπτωση της υπό μελέτη περιοχής το βάθος ανίχνευσης είναι πιθανά μικρότερο από 10 m και θεωρείται μικρό για την πλήρη αποτύπωση των λιβαδιών του P. Oceanica, τα οποία σε κάποιες περιοχές της Μεσογείου έχουν καταγραφεί έως τα 40m. Για τη διαπίστωση της εξάπλωσης της Ποσειδωνίας στην άμεση περιοχή μελέτης (1km εκατέρωθεν του πλησιέστερου στη θέση της σχεδιαζόμενης γεώτρησης σημείου της παράκτιας ζώνης έγιναν σύρσεις υποβρύχιας κάμερας συνολικού μήκους μεγαλύτερου από 11,6 km. Η ειδικά σχεδιασμένη υποβρύχια κάμερα σύρθηκε πίσω από αλιευτικό σκάφος το οποίο εκτελούσε διαδρομές στην υπό μελέτη περιοχή σε βάθη από 8 μέτρα έως και του βαθύτερου ορίου των λιβαδιών Ποσειδωνίας (>25m βάθος). Η εικόνα μεταφερόταν «ζωντανά» σε οθόνη επί του σκάφους. Με τον τρόπο αυτό ο ερευνητής διέκρινε την δομή του θαλάσσιου πυθμένα και την πυκνότητα του λιβαδιού Ποσειδωνίας κατά μήκος της πορείας του σκάφους. Εντοπίστηκαν οι ακόλουθες κλάσεις: Πυκνό λιβάδι Ποσειδωνίας (Μέση κάλυψη Ποσειδωνίας >80%) Ποσειδωνία με βράχια (Μέση κάλυψη Ποσειδωνίας 50%) Ποσειδωνία με άμμο (Μέση κάλυψη Ποσειδωνίας 50%) Άμμος-Λάσπη (Μέση κάλυψη Ποσειδωνίας <20%) Βράχια (Μέση κάλυψη Ποσειδωνίας <20%) Τα σημεία αλλαγής μεταξύ των παραπάνω κλάσεων καταγράφονταν σε GPS, ενώ παράλληλα, καταγράφονταν και η ένδειξη του βυθομέτρου του σκάφους. Συνολικά, καταγράφηκαν δεδομένα για 392 σημεία κατά μήκος των πορειών που εκτέλεσε το σκάφος. Σε αυτά προστέθηκαν 24 σημεία τα οποία καταγράφηκαν κατά τη διερεύνηση της παράκτιας ζώνης, από τον βαθύτερα κινούμενο ερευνητή (βλ. παρ ) ENVECO A.E. 142

143 Σχήμα : Υποβρύχια συρόμενη κάμερα στο κατάστρωμα του σκάφους και (Δεξιά) στιγμιότυπο καταγραφής υποβρύχιας κάμερας (Αριστερά) Η ανάλυση των δεδομένων που συλλέχτηκαν στοχεύει: i. στην διαπίστωση του βαθύτερου ορίου ανάπτυξης της Ποσειδωνίας στην περιοχή μελέτης ii. iii. στην εκτίμηση της παρουσίας της Ποσειδωνίας σε διαφορετικά βάθη εντός της περιοχής μελέτης στην απεικόνιση του βαθμού εξάπλωση των λιβαδιών Ποσειδωνίας στην περιοχή μελέτης. Για την επίτευξη των παραπάνω χρησιμοποιήθηκαν τα ακόλουθα διαδοχικά μεθοδολογικά βήματα: 1. Βάσει των σημειακών μετρήσεων βαθών και της ακτογραμμής δημιουργήθηκε ένα ψηφιακό ανάγλυφο της περιοχής μελέτης. 2. Το γεωγραφικό στίγμα των σημείων αλλαγής κλάσης βιοτόπου δομής πυθμένα μετατοπίστηκαν προς τα πίσω επί της πορείας του σκάφους (καθώς το σκάφος με τη συσκευή GPS προηγείτο της κάμερας) και τοποθετήθηκαν επί χάρτου με τη χρήση λογισμικού Γεωγραφικών Πληροφοριακών Συστημάτων (GIS). Το αποτέλεσμα της διαδικασίας αυτής απεικονίζεται στο Σχήμα Με χρήση Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών (GIS) και την εφαρμογή μεθόδου παρεμβολής μεταξύ των σημείων για τα οποία υπάρχουν δεδομένα (Nearest neighbor Interpolation method) δημιουργήθηκε αρχείο ψηφιδωτού (raster) που απεικονίζει τη θέση και την πυκνότητα του λιβαδιού της Ποσειδωνίας. Το αποτέλεσμα της διαδικασίας αυτής παρουσιάζεται στο χάρτη του σχήματος Υπολογίστηκε η μέση κάλυψη της Ποσειδωνίας για κάθε ζώνη βάθους με βήμα 1m (Σχήμα ). Στα ακόλουθα σχήματα παρουσιάζονται τα αποτελέσματα των διαδοχικών βημάτων επεξεργασίας των δεδομένων. ENVECO A.E. 143

144 Σχήμα : Απεικόνιση των πορειών του σκάφους και των σημειακών μετρήσεων βαθών που καταγράφηκαν στο πλαίσιο των εργασιών πεδίου. ENVECO A.E. 144

145 Σχήμα : Διάκριση κλάσεων ενδιαιτήματος μορφολογίας πυθμένα επί των τμημάτων της πορείας του σκάφους (ή του ερευνητή αντίστοιχα). Σημειώνονται ως υπόβαθρο τα βάθη στην περιοχή μελέτης. ENVECO A.E. 145

146 Σχήμα : Σημεία καταγραφής πυθμένα μετατοπισμένα επί της πορείας του σκάφους καθώς και συμπληρωματικά στοιχεία από τη καταδυτική καταγραφή. Το χρώμα των σημείων αντιστοιχεί στην εκτιμηθείσα κάλυψη από Ποσειδωνία. Λευκό: Μέση κάλυψη ~0%, Ανοιχτό πράσινο: Μέση κάλυψη ~50%, Σκούρο πράσινο: Πλήρης κάλυψη (100%). ENVECO A.E. 146

147 Σχήμα : Ψηφιδωτό κάλυψης Ποσειδωνίας. Απεικονίζονται οι εκτιμηθείσες % κλάσεις κάλυψης Ποσειδωνίας και οι γραμμές ίσης κάλυψης. Το ψηφιδωτό κατασκευάστηκε με παρεμβολή σύμφωνα με τη μέθοδο (Nearest neighbor) από το αντίστοιχο επίπεδο ΤΙΝ (Triangulated Irregular Network) με τη χρήση λογισμικού GIS ENVECO A.E. 147

148 Πίνακας : Εκτιμώμενη έκταση και ποσοστό επί του συνόλου της διερευνηθείσας περιοχής των κλάσεων % κάλυψης της Ποσειδωνίας στην περιοχή μελέτης (Τα δεδομένα του πίνακα αναφέρονται στο παραπάνω Σχήμα ) % ΚΑΛΥΨΗ ΠΟΣΕΙΔΩΝΙΑΣ ΕΚΤΙΜΩΜΕΝΗ ΕΚΤΑΣΗ (KM 2 ) ΠΟΣΟΣΤΟ ΕΠΙ ΤΗΣ ΣΥΝΟΛΙΚΗΣ ΕΚΤΑΣΗΣ ,49 29% ,43 25% ,61 36% ,16 9% Σύνολο 1,69 100% ENVECO A.E. 148

149 Σχήμα : Ψηφιδωτό μέσης % κάλυψης Ποσειδωνίας ανά ζώνη βάθους. Απεικονίζονται οι μέσες τιμές % κάλυψης που αντιστοιχούν σε κάθε ζώνη βάθους με βήμα 1m. ENVECO A.E. 149

150 % Κάλυψη Ποσειδωνίας ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗΣ ΥΔΡΟΓΟΝΑΝΘΡΑΚΩΝ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΥ ΚΑΤΑΚΟΛΟΥ Μέση Κάλυψη ανά ζώνη βάθους 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Βάθος Σχήμα : Διάγραμμα της μέσης % κάλυψης Ποσειδωνίας ανά ζώνη βάθους 1m. Τα δεδομένα του διαγράμματος προκύπτουν από το Σχήμα ENVECO A.E. 150

151 Συμπεράσματα ανάλυσης λιβαδιών Ποσειδωνίας Η ύπαρξη ενός κατά τόπους αρκετά πυκνού λειμώνα του φανερόγαμου P. oceanica στην περιοχή μελέτης επιβεβαιώθηκε και με βάση τα αποτελέσματα των εργασιών πεδίου. Το υποθαλάσσιο αυτό λιβάδι αποτελεί ένα ιδιαίτερα σημαντικό οικολογικό στοιχείο της περιοχής μελέτης ενώ η ύπαρξή του αποτελεί παράγοντα συνολικής αύξησης της βιοποικιλότητας στην παράκτια ζώνη της περιοχής. Τα λιβάδια της Ποσειδωνίας αποτελούν προστατευόμενο οικότοπο προτεραιότητας 1120* Αν και η ανάπτυξη λιβαδιών Ποσειδωνίας παρατηρείται επί το πλείστον σε περιοχές με μαλακό υπόβαθρο (π.χ. άμμος, χαλίκι) στην περιοχή μελέτης παρατηρείται ανάπτυξη του λιβαδιού σε βραχώδες υπόστρωμα. Εκτιμάται ότι, αυτό οφείλεται στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των πετρωμάτων της περιοχής, τα οποία εμφανίζουν κοιλότητες - τρύπες και ρηγματώσεις, τις οποίες μπορούν να αξιοποιήσουν τα φυτά για την αρχική στερέωσή τους. Ενδεχομένως τα αρχικά εγκατεστημένα φυτά δημιουργούν (π.χ. μέσω της απόθεσης οργανικού υλικού από το θρυμματισμένο φύλλωμα ή την συγκέντρωση φυκών και άλλων οργανισμών) συνθήκες, που ευνοούν την περαιτέρω εγκατάσταση των νέων ατόμων και έτσι την συνολική επέκταση του λιβαδιού. Στην περιοχή μελέτης το λιβάδι της Ποσειδωνίας αναπτύσσεται παράλληλα με την ακτογραμμή, τόσο στο ανατολικό, όσο και στο δυτικό μέτωπο του ακρωτηρίου του Κατάκολου. Η μεγαλύτερη ανάπτυξή του ωστόσο εντοπίζεται ακριβώς νότια του ακρωτηρίου. Διάσπαρτα άτομα Ποσειδωνίας εντοπίστηκαν κατά τις εργασίες πεδίου σε 1-2 m βάθος, ωστόσο η ανάπτυξη του λιβαδιού αρχίζει μετά τα 4-5m βάθος. Η βαθυμετρική ζώνη μέγιστης ανάπτυξης εντοπίζεται στα 7-13 m βάθος (ποσοστό εκτιμώμενης μέσης κάλυψης >50%), έως περίπου τα m βάθος, ενώ το βαθύτερο όριο της Ποσειδωνίας φτάνει σε βάθος m. Με βάση τη μεθοδολογία που αναπτύχθηκε, στο σύνολο της περιοχής που διερευνήθηκε (περίπου 1,7 km 2 ) η μέση κάλυψη της Ποσειδωνίας ανήλθε σε 42% περίπου. Ειδικότερα η περιοχή στην οποία αναπτύσσεται βλάστηση με χαρακτηριστικά λιβαδιού (μέση κάλυψη Ποσειδωνίας >50%) ανέρχεται σε 0,76 km 2, δηλαδή περίπου 45% της συνολικής περιοχής που διερευνήθηκε. Χαρακτηριστικά πυκνού λιβαδιού (μέση κάλυψη Ποσειδωνίας >75%) εμφανίζονται στο 9% της περιοχής μελέτης (0,16 Km 2 ) Θαλάσσια χλωρίδα - Φυτοπλαγκτόν Το φυτοπλαγκτόν αποτελείται από τους φωτοσυνθετικούς οργανισμούς, οι οποίοι ζουν ελεύθεροι στην υδάτινη στήλη, δηλαδή δεν διαθέτουν μηχανισμό προσκόλλησης στο υπόστρωμα. Πρόκειται κυρίως, για μικροσκοπικά μονοκύτταρα ή αποικιακά φύκη, που απαντούν σε μία μεγάλη ποικιλία διαφορετικών ειδών. Οι οργανισμοί αυτοί αποτελούν τη βασικότερη συνιστώσα της πρωτογενούς παραγωγής στο θαλάσσιο περιβάλλον και έτσι αποτελούν τη βάση της τροφικής αλυσίδας για τα θαλάσσια οικοσυστήματα. Χρησιμοποιούν τη χλωροφύλλη-α ως βασική φωτοδεσμευτική χρωστική και χρησιμοποιούν τη δεσμευμένη ηλιακή ενέργεια για τη σύνθεση οργανικών ενώσεων, ενώ ως παραπροϊόν της φωτοσυνθετικής διαδικασίας απελευθερώνουν οξυγόνο. Το φυτοπλαγκτόν εντοπίζεται στα επιφανειακά στρώματα της θάλασσας, όπου φτάνει η ηλική ακτινοβολία. Η αφθονία του φυτοπλαγκού σε μία περιοχή εξαρτάται από τη διαθεσιμότητα των θρεπτικών ουσιών (ενώσεις του Αζώτου και του Φωσφόρου), τις οποίες τα φυτοπλαγκτονικά κύτταρα μπορούν να αξιοποιήσουν για τη σύνθεση των βιομορίων από τα ENVECO A.E. 151

152 οποία αποτελούνται (π.χ. πρωτεΐνες, σάκχαρα, νουκλεϊνικά οξέα, λιπίδια). Με τον τρόπο αυτό, η έντονη είσοδος θρεπτικών σε μία περιοχή μπορεί να προκαλέσει την ανεξέλεγκτη αύξηση του φυτοπλαγκτού. Το φαινόμενο αυτό, γνωστό ως ευτροφισμός, μπορεί να εμφανιστεί σε περιοχές, που δέχονται υψηλό οργανικό φορτίο ή απορροές γεωργικών εδαφών (νιτρικά και φωσφορικά ιόντα από λιπάσματα και αστικά λύματα). Με βάση τα παραπάνω η βιομάζα του φυτοπλαγκτού σε ένα δεδομένο όγκο νερού αποτελεί δείκτη για την κατάσταση ευτροφισμού μίας περιοχής. Για το λόγο αυτό το φυτοπλαγκτόν αποτελεί ένα από τα βιολογικά ποιοτικά στοιχεία, τα οποία περιλαμβάνονται στην Οδηγία Πλαίσιο περί Υδάτων 2000/60/ΕΚ για την αξιολόγηση της οικολογικής κατάστασης των παράκτιων υδατικών σωμάτων. Ως δείκτης της φυτοπλαγκτονικής βιομάζας μίας περιοχής χρησιμοποιείται η συγκέντρωση της Χλωροφύλλης α. Η παράμετρος αυτή είναι η μόνη μετρική του φυτοπλαγκτού, η οποία έχει συμμετάσχει με επιτυχία στην Ευρωπαϊκή άσκηση διαβαθμονόμησης για τον κοινό μεταξύ των κρατών μελών ορισμό της καλής κατάστασης των νερών. Ακολουθώντας τη διαδικασία αυτή καθορίστηκε μία πενταβάθμια κλίμακα οικολογικής ποιότητας (Υψηλή, Καλή, Μέτρια, Ελλιπής, Κακή), βασισμένη στην συγκέντρωση της χλωροφύλλης α. Η κλίμακα αυτή μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την αξιολόγηση των ολιγοτροφικών παράκτιων υδάτων της ανατολικής Μεσογείου. Συγκεκριμένα καθορίστηκαν τα όρια μεταξύ Υψηλής Καλής οικολογικής ποιότητας και τα όρια μεταξύ Καλής και Μέτριας οικολογικής ποιότητας ως εξής: Όριο μεταξύ Υψηλής και Καλής οικολογικής ποιότητας: 0,1 µg/l Όριο μεταξύ Καλής και Μέτριας οικολογικής ποιότητας: 0,4 µg/l Για τις υπόλοιπες κλάσεις χρησιμοποιείται η κλίμακα ευτροφισμού των Karydis, 1999, Simboura et al.,2005, η οποία ταυτίζεται με τα αποτελέσματα της άσκησης διαβαθμονόμισης για τις δύο πρώτες κλάσεις. Πίνακας Κλίμακα ευτροφισμού βασιζόμενη στη χλωροφύλλη -α και τη συγκέντρωση νιτρικών (Karydis, 1999, Simboura et al.,2005). eutrophication scale Chlorophyll-a μg/l PO4 μμ NO3 Ammonium (NH4) Ecological Quality oligotrophic < 0,1 <0.07 <0.62 <0.55 High lower mesotrophic 0,1-0,4 Good lower mesotrophic 0,4-0,6 Moderate higher mesotrophic 0,6-2, Poor eutrophic >2,21 >0.68 >1.19 >2.2 Bad ENVECO A.E. 152

153 Αποτελέσματα μέτρησης χλωροφύλλης α στην περιοχή μελέτης Στο πλαίσιο της διερεύνησης της οικολογικής κατάστασης της περιοχής μελέτης έγινε λήψη ενός δείγματος επιφανειακού νερού. Το δείγμα συλλέχθηκε από σκάφος σε σκουρόχρωμη φιάλη και τοποθετήθηκε σε ψυγείο, έως ότου παραδόθηκε για ανάλυση στο εργαστήριο εντός 12 ωρών από τη δειγματοληψία. Στο εργαστήριο το δείγμα αναλύθηκε με φωτομετρικό προσδιορισμό. Η συγκέντρωση που μετρήθηκε ήταν 4,2 μg/l. Η τιμή αυτή κατατάσσει το δείγμα ως Κακής οικολογικής κατάστασης. Εκτιμάται ότι το αποτέλεσμα αυτό μπορεί να οφείλεται σε διάφορους παράγοντες όπως η τυχόν τοπική επίδραση του βιολογικού καθαρισμού στο σημείο της δειγματοληψίας την ημέρα λήψης του δείγματος. Δεν μπορεί ωστόσο να αποκλειστεί το ενδεχόμενο σφάλματος κατά τη μέτρηση. Προτείνεται η διενέργεια συστηματικών μετρήσεων με μηνιαία ή και εβδομαδιαία συχνότητα τα οποία θα πρέπει να σταθμίζονται στατιστικά. Το στατιστικό μέγεθος, που συνήθως χρησιμοποιείται είναι το 90στό εκατοστημόριο των μετρήσεων Θαλάσσια πανίδα - Μακροζωοβένθους Τα βενθικά μακροασπόνδυλα (ή μακροζωοβένθος) είναι θαλάσσιοι οργανισμοί, που στερούνται σπονδυλικής στήλης (π.χ. πολύχαιτοι, μαλάκια, καρκινοειδή κ.α. ), ζουν εντός ή σε στενή σχέση με το πυθμένα ενώ, αν και στην πλειονότητα τους είναι μικρών διαστάσεων, είναι ορατοί με γυμνό μάτι. Πρόκειται για μία ποικιλία ειδών, που εμπίπτουν σε πολλές διαφορετικές ομάδες οργανισμών, όπως π.χ. μαλάκια, πολύχαιτοι και καρκινοειδή. Οι οργανισμοί αυτοί αποτελούν καλό βιολογικό κριτήριο της οικολογικής κατάστασης των υδατικών οικοσυστημάτων. Σύμφωνα με τους Pearson & Rosenberg (1978), Hily (1984), Bilyard (1987), Dauer (1993) και Gibson et al. (2000), οι λόγοι που ισχύει αυτό είναι ότι: (1) αποκρίνονται σχετικά γρήγορα σε ανθρωπογενείς και φυσικές περιβαλλοντικές πιέσεις, (2) δεν μετακινούνται σε μεγάλες αποστάσεις όπως το νηκτό, ώστε να αποφύγουν δυσμενείς περιβαλλοντικές συνθήκες, (3) έχουν σχετικά μεγάλη διάρκεια ζωής και έτσι αποτυπώνουν τα αποτελέσματα περιβαλλοντικών πιέσεων, που έχουν ενδεχόμενα δράσει επί μακρά χρονικά διαστήματα, (4) περιλαμβάνουν είδη με ευαισθησία (sensitive) ή ανοχή (tolerance) σε παράγοντες περιβαλλοντικής πίεσης, (5) παίζουν ιδιαίτερα σημαντικούς ρόλους στους κύκλους των θρεπτικών και της ύλης ανάμεσα στο ίζημα και το υπερκείμενο νερό, (6) περιλαμβάνουν είδη σημαντικά από εμπορική και διατροφική άποψη και (7) τα βενθικά μακροασπόνδυλα αποτελούν σημαντικά δομικά στοιχεία του τροφικού πλέγματος. Οι επιπτώσεις της διαρροής πετρελαίου στις βενθικές βιοκοινότητες μακροασπόνδυλων έχουν μελετηθεί εντατικά τις τελευταίες δεκαετίες (π.χ. Bondsdorff 1981, Elmgren 1983, Teal & Howard 1984, Lee & Page 1997, Ferrando at al. 2015). Σε περιπτώσεις εκτεταμένης πετρελαιοκηλίδας και βύθισης στο πυθμένα, ακολουθεί άμεση και μαζική θανάτωση των μακροασπόνδυλων (Teal & Howard, 1984). Ακόμα και η διαρροή σε μικρότερες ποσότητες αλλοιώνει μακροπρόθεσμα τη βιοχημική σύσταση του υποστρώματος και έχει βρεθεί ότι προκαλεί υποβάθμιση της βιοποικιλότητας, επικράτηση ανθεκτικών ειδών και μείωση του μεγέθους των ατόμων και της βιομάζας (Ferrando et al. 2015, αναφορές εντός). Πέρα όμως από τις εμφανείς οικολογικές επιπτώσεις, η τοξικότητα των πετρελαιοειδών έχει βρεθεί εργαστηριακά να επηρεάζει ENVECO A.E. 153

154 βιολογικές λειτουργίες, όπως την τροφοληψία, την ανάπτυξη και την αναπαραγωγή των οργανισμών, που οδηγούν σε αλυσιδωτές επιπτώσεις εντός της τροφικής αλυσίδας (Froehner et al. 2011, Ferrando et al. 2015, αναφορές εντός). Γενικά, η έκταση και η διάρκεια των επιπτώσεων της πετρελαϊκής ρύπανσης επηρεάζεται από πολλούς παράγοντες, όπως η ποσότητα της διαρροής, η χημική σύσταση του πετρελαίου, ο χρόνος διαρροής, αλλά κυρίως ο τύπος και η σύσταση της βενθικής βιοκοινότητας στην περιοχή. Για παράδειγμα, σε περιπτώσεις όπου υπάρχει φυσική αστάθεια ιζήματος, συσσώρευση οργανικού φορτίου και γενικά διακύμανση αβιοτικών παραμέτρων, επικρατούν ήδη ανθεκτικά είδη, με αποτέλεσμα να μειώνεται ο χρόνος επανάκαμψης, ύστερα από μια πιθανή διαρροή. Αντιθέτως, σε περιπτώσεις αδιατάρακτων περιοχών, όπου επικρατούν τα ευαίσθητα είδη, μια διαρροή θα αλλοιώσει σημαντικά τις βιοκοινότητες και θα χρειαστεί μεγάλο χρονικό διάστημα για να επανακάμψουν (Ferrando et al. 2015). Δίκτυο σταθμών και μεθοδολογία Ο στόχος της διερεύνησης των βενθικών μακροασπονδύλων στο πλαίσιο της παρούσας αποτελεί η καταγραφή της βιοποικιλότητας και των ενδιαιτημάτων τους, καθώς και η εκτίμηση της οικολογικής ποιότητας, σύμφωνα με τους δείκτες και τις μεθόδους, που χρησιμοποιούνται στην εκτίμηση της οικολογικής ποιότητας στο πλαίσιο της εφαρμογής της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ. Κατ επέκταση, θα πρέπει να ταυτοποιηθούν οι διαφορετικοί τύποι βιοκοινοτήτων βενθικών μακροασπόνδυλων, που παρουσιάζονται σε αυτή τη ζώνη και να αναλυθεί η δομή και σύστασή τους. Ως περιοχή μελέτης ορίζεται η ζώνη ενός χιλιομέτρου (1 km) εκατέρωθεν της περιοχής του γεωτρητικού προγράμματος (Σχήμα ). Συνολικά, επιλέχθηκαν 3 σταθμοί δειγματοληψίας εντός της περιοχής μελέτης. Δύο ήταν ποσοτικοί μαλακού υποστρώματος εκατέρωθεν του ακρωτηρίου, σε διαφορετική ζώνη βάθους και σύστασης υποστρώματος (Μ1 με βάθος 5m, Μ2 με βάθος 24,5m). Επιπλέον, επιλέχθηκε 1 ποιοτικός σκληρού υποστρώματος στο παράκτιο μέτωπο της περιοχής του γεωτρητικού προγράμματος (ΜΗ με βάθος 0,5m). ENVECO A.E. 154

155 ΜΗ Μ1 Μ2 Σχήμα : Σταθμοί δειγματοληψίας βενθικών μακροασπονδύλων στην περιοχή μελέτης Η δειγματοληψία πραγματοποιήθηκε με τη χρήση αλιευτικού σκάφους. Για τους ποσοτικούς σταθμούς, χρησιμοποιήθηκε δειγματολήπτης Ponar (0.022 m 2 ) και συλλέχθηκαν 5 επαναληπτικά δείγματα ανά σταθμό. Τα δείγματα κοσκινίστηκαν με κόσκινο ανοίγματος 1mm και συντηρήθηκαν σε διάλυμα φορμόλης 10% με θαλασσινό νερό και Rose Bengal. Για το ποιοτικό σταθμό σκληρού υποστρώματος, χρησιμοποιήθηκε μεταλλικό πλαίσιο 0.25 x 0.25 m 2 και αφαίρεση του υλικού με καλέμι. Συλλέχθηκε 1 δείγμα και συντηρήθηκε σε 70% αλκοόλη. Στο εργαστήριο, οι οργανισμοί συλλέχθηκαν από το ίζημα και αναγνωρίστηκαν σε επίπεδο είδους (εκτός από ορισμένες περιπτώσεις, όπου αλλοιωμένα χαρακτηριστικά δεν το επέτρεπαν) με τη χρήση στερεοσκοπίου/μικροσκοπίου και την συμβολή επιστημονικών συγγραμμάτων. Στην συνέχεια, πραγματοποιήθηκε αναγωγή των δεδομένων αφθονίας στο τετραγωνικό μέτρο, ώστε να υπάρχει σύγκριση μεταξύ των σταθμών μαλακού και σκληρού υποστρώματος, καθώς χρησιμοποιήθηκαν διαφορετικά δειγματοληπτικά όργανα στην κάθε περίπτωση. Υπολογίστηκε ο αριθμός ειδών, ο αριθμός ατόμων, η ποικιλότητα Shannon (Η ) και η ομοιομορφία Pielou (J ). Ο δείκτης Shannon εκτιμά την ποικιλότητα σχετίζοντας τον αριθμό ειδών με την κατανομή ατόμων στο δείγμα, ενώ ο δείκτης Pielou εκτιμά την ομοιομορφία στους πληθυσμούς και επηρεάζεται αρνητικά από την παρουσία κυρίαρχων ειδών. Στην συνέχεια, τα δεδομένα τροποποιήθηκαν με τετραγωνική ρίζα και υπολογίστηκε η ομοιότητα μεταξύ των σταθμών με την ανάλυση Bray-Curtis. Για τις παραπάνω αναλύσεις ENVECO A.E. 155

156 χρησιμοποιήθηκε το πρόγραμμα Primer. Διακρίθηκαν οι διαφορές μεταξύ των βιοκοινοτήτων και από τον κατάλογο των ειδών ταυτοποιήθηκαν οι διαφορετικοί τύποι, σύμφωνα με την κατηγοριοποίηση κατά Peres (1967). Για τους σταθμούς μαλακού υποστρώματος, εκτιμήθηκε η οικολογική ποιότητα με την εφαρμογή του δείκτη Bentix. Ο Bentix, βασιζόμενος στο οικολογικό μοντέλο από τους Grall και Glemarec (1997), κατηγοριοποιεί τα βενθικά μακροασπόνδυλα σε δύο οικολογικές ομάδες (Ευαίσθητα και Ανθεκτικά), με βάσει την ευαισθησία των ειδών στη ρύπανση. Ο Bentix έχει διαβαθμονομηθεί για τις ελληνικές θάλασσες (GIG, 2013) και χρησιμοποιείται για την εκτίμηση της Οικολογικής Ποιότητας, σύμφωνα με την Οδηγία 2000/60. Το Επίπεδο Εμπιστοσύνης Αποτελέσματος (Ε.Ε.Α.) εξαρτάται από τον αριθμό ειδών και ατόμων, καθώς και άλλων οικολογικών ιδιαιτεροτήτων, που απαιτούνται, ώστε να είναι το κάθε δείγμα αντιπροσωπευτικό. Αποτελέσματα-συζήτηση Συνολικά βρέθηκαν 3.316/m 2 άτομα μακροασπόνδυλων, όπου ταξινομήθηκαν σε 88 είδη. Από αυτά, 32 είδη καταγράφθηκαν μόνο στο σκληρό υπόστρωμα, 2 είδη ήταν κοινά και 54 καταγράφθηκαν μόνο στο μαλακό υπόστρωμα. Στο τελευταίο κυριαρχούσαν οι πολύχαιτοι, ενώ στο σκληρό υπόστρωμα τα καρκινοειδή. Αναλυτικά ο κατάλογος των ειδών και η αφθονία ανά σταθμό αναφέρονται στον Πίνακα Ο σταθμός Μ2 παρουσίασε το μεγαλύτερο αριθμό ειδών (38), καθώς και την υψηλότερη ομοιογένεια μεταξύ των πληθυσμών (0,95) και τιμής ποικιλότητας Shannon (4,99). Ο σταθμός ΜH παρουσίασε τον υψηλότερο και υπερτετραπλάσιο αριθμό ατόμων (2240/m 2 ), σχετικά υψηλό αριθμό ειδών (34), αλλά χαμηλότερη ομοιογένεια (0,75) και ποικιλότητα Shannon (3,83). Αυτό οφείλεται, λόγω της κυριαρχίας ειδών, όπως τα Aoridae sp. (672/m 2 άτομα, 30% επί της συνολικής αφθονίας του σταθμού) και Hyale grimaldi (320/m 2 άτομα, 14% επί της συνολικής αφθονίας του σταθμού), ενώ τα υπόλοιπα είδη αντιπροσωπεύονται από αφθονίες, που κυμαίνονται μεταξύ 1 και 10 ατόμων. Τα παραπάνω αποτελούν ευαίσθητα είδη (Ambi list, 2014), που τρέφονται με φύκη ή θρύμματα (Taylor & Brown, 2006) και επικρατούν, λόγω του πλεονάσματος τροφής στον σταθμό. ENVECO A.E. 156

157 Πίνακας Αναλυτικός κατάλογος ειδών με την αντίστοιχη αφθονία (N/m 2 ) ανά σταθμό. ΕΙΔΗ Μ1 Μ2 ΜH ΕΙΔΗ Μ1 Μ2 ΜΗ ΕΙΔΗ Μ1 Μ2 ΜΗ Acantharctus posteli 9 Gammarella fucicola 9 Polycirrus haematodes 36 Amphipholis squamata 18 Gibbula ardens 18 Polyophthalmus pictus 144 Amphipoda sp. Juv. 9 Harmothoe antilopes 9 Polyplacophora sp. 16 Ampithoe ramondi 48 Heterotanais sp. 32 Goniada maculata 18 Anomura sp Hyale grimaldii 32 Pseudoleiocapitella fauveli 9 Anthura sp. 16 Joeropsis legrandi 96 Pseudomystides limbata 16 Aonides oxycephala 9 Leptocheirus pilosus 36 Quadrimaera inaequipes 16 Aora gracilis 16 Lumbrineriopsis paradoxa 9 Sabella sp. 9 Aoridae sp. 672 Lysianassa costae 16 Smaragdia viridis 9 Apseudopsis acutifrons 32 Lysidice unicornis 16 Sphaerosyllis hystrix Arichildon reyssi 9 Marphysa bellii 9 Sphaerosyllis parabulbosa 9 Aricidea cerrutii Mastobranchus tricerstii 9 Sphaerosyllis taylori 18 Armandia cirrhosa 9 9 Metaphoxus fultoni 27 Spinolambrus macrochelos 9 Bittium reticulatum 27 Microdeutopus algicola 16 Spio decoratus 9 Branchiostoma lanceolatum 17 9 Mytilaster minimus 16 Stenothoe monoculoides 16 Caprella grandimana 32 Nematoda sp Syllis beneliahuae 16 Caulleriella alata 9 Nephtys hombergii 9 Syllis gerlachi 27 Copepoda sp. 64 Nereis rava 144 Syllis parapari 9 Corophidae sp. 16 Novafabricia infratorquata 9 Syllis rosea 16 Cyathura carinata 9 Nucula nitidosa 9 Talitridae sp. 112 Decapoda sp. 9 Oligochaeta 27 Tanais dulongii 16 Dexamine spinosa 32 Ophelia bicornis 9 Moerella donacina 9 Diplocirrus glaucus 9 Oxydromus pallidus Urothoe intermedia 9 Dorvillea rubrovittata 16 Ostracoda sp. 16 Urothoe sp Dosinia exoleta 9 Paradoneis harpagonea 9 Dyname bidentata 16 Paradoneis lyra 27 Mysta picta 18 Parapionosyllis cabezali 18 ENVECO A.E. 157

158 ΕΙΔΗ Μ1 Μ2 ΜH ΕΙΔΗ Μ1 Μ2 ΜΗ ΕΙΔΗ Μ1 Μ2 ΜΗ Eunice vittata 27 Paraehlersia ferrugina 9 Eurydice spinigera 27 Pasiphaea sivado 9 Exogone dispar 16 Pereionotus testudo 16 Exogone naidina 9 Pettiboneia urciensis 27 Fabriciola tonerella 16 Piromis verrucosa 9 ENVECO A.E. 158

159 Αριθμός Ειδών (S) Αριθμός Ατόμων/m² KH 34 KH 2240 K2 38 K2 578 K1 25 K Ομοιογένεια Pielou (J') Ποικιλότητα Shannon (H') KH 0,75 KH 3,83 K2 0,95 K2 4,98 K1 0,88 K1 4,12 0 0,2 0,4 0,6 0, Εικόνα Ο αριθμός ειδών (S), ο αριθμός ατόμων (Ν), η ομοιογένεια Pielou (J ) και η ποικιλότητα Shannon (Η ). Τα είδη που καταγράφθηκαν μόνο στο σκληρό υπόστρωμα αποτελούν τυπικά είδη της «Βιοκοινότητας Φωτόφιλων Φυκών (AP)». Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, η βιοκοινότητα AP χαρακτηρίζεται από σημαντική πρωτογενή παραγωγή και εξαγωγή ζωϊκής βιομάζας (Peres, 1976). Είναι ευάλωτη σε μεγάλο εύρος οχλήσεων από ιζηματαπόθεση και θολερότητα (π.χ. παράκτιες κατασκευές) ως εισβολή αλλόχθονων ειδών. Πέρα από τις σημαντικές διαφορές μεταξύ σκληρού και μαλακού υποστρώματος, οι σταθμοί Μ1 και Μ2 παρουσίασαν επίσης μεγάλη διαφοροποίηση (79,5%, ανάλυση ομοιότητας Bray-Curtis) και κατ επέκταση αποτελούν διαφορετικούς τύπους βιοκοινοτήτων. Πράγματι, τα είδη που βρέθηκαν στον σταθμό Μ1, με πιο άφθονο είδος το σχετικά σπάνιο στη Μεσόγειο Branchiostoma lancelatum (20% επί της συνολικής αφθονίας), αποτελούν τυπικά είδη της «Βιοκοινότητας της αδρής άμμου και λεπτών χαλικιών υπό την επίδραση ρευμάτων (SGFC)». Η SGFC χαρακτηρίζεται από καλή οξυγόνωση ιζήματος, με αποτέλεσμα να είναι πλούσια σε μειοπανίδα, που αποτελεί σημαντικό στοιχείο της τροφικής αλυσίδας (Peres, 1976). Επίσης, είναι ευάλωτη σε ιζηματαπόθεση ιλύος (π.χ. παράκτιες κατασκευές, απόρριψη βυθοκορημάτων). Αντίστοιχα, τα είδη του Μ2 αποτελούν τυπικά είδη της «Βιοκοινότητας των παράκτιων βιογενών θρυμμάτων (DC)». Η DC αποτελεί ενδιαίτημα με ετερογενές υπόστρωμα, που μπορεί να προσελκύσει υψηλή βιοποικιλότητα και είναι σημαντική στη παράκτια αλιεία. Είναι ευάλωτη σε υψηλή οργανική ENVECO A.E. 159

160 ρύπανση (π.χ. ακατέργαστα αστικά λύματα και πετρελαιοειδή) και υψηλή ιζηματαπόθεση ιλύος (π.χ. θαλάσσιες κατασκευές, απόρριψη βυθοκορημάτων) Και οι δύο παραπάνω βιοκοινότητες σχετίζονται συχνά με «Λειμώνες Posidonia oceanica (ΗP)», κάτι που παρατηρήθηκε και στην περιοχή μελέτης. Η HP αποτελεί το πιο σημαντικό ενδιαίτημα της Μεσογείου, λόγω της οικολογικής (σταθεροποίηση υποστρώματος, υψηλή πρωτογενής παραγωγή, οξυγόνωση υδάτινης στήλης, πόλος υψηλής βιοποικιλότητας) και της οικονομικής της αξίας (σημείο αναπαραγωγής και ωρίμανσης αλιευμάτων, τουρισμός). Είναι κυρίως ευάλωτη σε θολερότητα, ευτροφισμό και ιζηματαπόθεση (π.χ. οργανικά λύματα, νιτρική ρύπανση από εντατική γεωργία, υδατοκαλλιέργειες, πετρελαιοειδή, παράκτιες κατασκευές) και σε μηχανική όχληση (αλιεία με συρόμενα εργαλεία, αγκυροβόλια). Η σημερινή ανθρωπογενής υποβάθμιση στους σταθμούς Μ1 και Μ2 θεωρείται μηδαμινή, καθώς η Οικολογική Ποιότητα χαρακτηρίστηκε ως «Υψηλή». Συγκεκριμένα, στο σταθμό Μ1 το ποσοστό ευαίσθητων στη ρύπανση ειδών ήταν 80,36% (τιμή Bentix 5,21) και αντίστοιχα στο σταθμό Μ2 ήταν 67,69% (τιμή Bentix 4,68). Είναι αξιοσημείωτο ότι «Υψηλή» κατάσταση αντιστοιχεί μόλις στο 14% των 44 σταθμών του πανελλαδικού δικτύου παρακολούθησης το 2012 (Simboura et al., 2014). Τα πολύ υψηλά ποσοστά ευαίσθητων ειδών στη περιοχή μελέτης οδηγούν στο συμπέρασμα ότι πιθανή οργανική ρύπανση ή διαρροή πετρελαιοειδών θα προκαλέσει σημαντικές αλλοιώσεις στις υπάρχουσες βιοκοινότητες. Πίνακας : Τα ποσοστά Ευαίσθητων/Ανθεκτικών ειδών, η τιμή του Bentix, η Οικολογική Ποιότητα (EQS) και το Επίπεδο Εμπιστοσύνης Αποτελέσματος (Ε.Ε.Α.) για τους ποσοτικούς σταθμούς Μ1 και Μ2. ΣΤΑΘΜΟΣ ΕΥΑΙΣΘΗΤΑ ΕΙΔΗ ΑΝΘΕΚΤΙΚΑ ΕΙΔΗ BENTIX EQS Ε.Ε.A Μ1 80,36% 19,64% 5,21 Υψηλή Υψηλό Μ2 67,69% 30,77% 4,68 Υψηλή Υψηλό Συνοψίζοντας τα παραπάνω η διερεύνηση της οικολογικής ποιότητας, με βάση τα βενθικά μακροασπόνδυλα, καταλήγει στα ακόλουθα συμπεράσματα: Αναγνωρίστηκαν 4 τύποι βιοκοινοτήτων βενθικών μακροασπόνδυλων, που αποτελούν σημαντικά ενδιαιτήματα, μεταξύ των οποίων και ο προστατευμένος οικότοτοπος προτεραιότητας των λειμώνων P. οceanica. Η σημερινή ανθρωπογενής υποβάθμιση είναι περιορισμένη. Σε όλους τους τύπους βιοκοινοτήτων κυριαρχούν ευαίσθητα είδη και πιθανή ρύπανση από διαρροή πετρελαίου θα προκαλέσει σημαντικές αλλοιώσεις στην σημερινή «Υψηλή» κατάσταση. ENVECO A.E. 160

161 Πίνακας :. Σύνοψη των οικολογικών πληροφοριών για τους βασικούς τύπους βενθικών βιοκοινοτήτων της περιοχής μελέτης. Οι σχετιζόμενες ανθρωπογενείς πιέσεις και δραστηριότητες που αναφέρονται είναι βιβλιογραφικές για μελλοντική αναφορά και δεν παρατηρήθηκαν στη παρούσα μελέτη. S: Αριθμός ειδών, Ν/m 2 : Αριθμός ατόμων ανά τετραγωνικό μέτρο, EQS: Οικολογική Ποιότητα. Βιοκοινότητα κατά Peres, 1967 Corine Code Σταθμός S N/m 2 EQS Βασικές Οικοσυστημικές Υπηρεσίες Πιέσεις όπου υπάρχει κυρίως ευαισθησία Σχετιζόμενες ανθρωπογενείς δραστηριότητες Ιζηματαπόθεση, Βιοκοινότητα Φωτόφιλων Φυκών (AP) 1124 KH Υψηλή Πρωτογενή Παραγωγή, Εξαγωγή ζωικής βιομάζας Θολερότητα, Ευτροφισμός, Εγκατάσταση Παράκτιες κατασκευές, Πετρελαιοειδή, Ναυσιπλοΐα αλλόχθονων ειδών Βιοκοινότητας της αδρής άμμου και λεπτών χαλικιών υπό την επίδραση ρευμάτων (SGFC) 1122 K Υψηλή Πλούσια μειοπανίδα Ιζηματαπόθεση ιλύος Παράκτιες κατασκευές, Πετρελαιοειδή, Απόρριψη βυθοκορημάτων Παράκτιες κατασκευές, Βιοκοινότητας των παράκτιων βιογενών θρυμμάτων (DC) 1160 K Υψηλή Πλούσια μακροπανίδα, Σημαντική στην αλιεία Οργανική ρύπανση, ιζηματαπόθεση ιλύος Αστικά λύματα, Πετρελαιοειδή, Απόρριψη βυθοκορημάτων Αστικά λύματα, Υψηλής Πρωτογενής Παραγωγή, Υψηλή Θολερότητα, Πετρελαιοειδή, Νιτρική Λειμώνες Posidonia oceanica (ΗP) βιοποικιλότητα, Σταθεροποίηση υποστρώματος, Οξυγόνωση, Ευτροφισμός, Ιζηματαπόθεση, ρύπανση, Υδατοκαλλιέργειες, νηπιοτροφείο αλιευμάτων Μηχανική όχληση Παράκτιες κατασκευές, Τράτες, Αγκυροβόλια ENVECO A.E. 161

162 Θαλάσσια πανίδα - 'Αλλα σημαντικά είδη Η περιοχή της Χερσονήσου του Κατάκολου και κατ' επέκταση η Περιοχή Έρευνας Πεδίου (ΠΕΠ) συνορεύει με την περιοχή του δικτύου Natura 2000 που είναι χαρακτηρισμένη ως Ειδική Ζώνη Διατήρησης (ΕΖΔ), σύμφωνα με το νέο νόμο για την Βιοποικιλότητα (νόμος 3937/2011, ΦΕΚ 60/Α/ , "Διατήρηση της βιοποικιλότητας και άλλες διατάξεις") με ονομασία "Θαλάσσια περιοχή Κόλπου Κυπαρισσίας: Ακρωτήριο Κατάκολο - Κυπαρισσία" και κωδικό GR , στα πλαίσια εφαρμογής της Κοινοτικής Οδηγίας 92/43/ΕΕ. Η εν λόγω ΕΖΔ συνορεύει με την περιοχή του δικτύου Natura 2000 που είναι χαρακτηρισμένη ως Ειδικη Ζώνη Διατήρησης (ΕΖΔ) με ονομασία "Θίνες και Παραλιακό δάσος Ζαχάρως, Λίμνη Καϊάφα, Στροφυλιά, Κακόβατος" και κωδικό GR Οι δύο περιοχές ΕΖΔ του κόλπου της Κυπαρισσίας, καθώς και η Περιοχή Έρευνας Πεδίου (ΠΕΠ), παρουσιάζονται στο σχήμα που ακολουθεί. Σχήμα : Περιοχές Natura 2000 (ΕΖΔ GR και GR ) του κόλπου της Κυπαρισσίας και η Περιοχή Έρευνας Πεδίου (ΠΕΠ) Επίσης στο παρακάτω σχήμα παρουσιάζονται με μεγαλύτερη λεπτομέρεια τα όρια της περιοχής ΕΖΔ "Θαλάσσια περιοχή Κόλπου Κυπαρισσίας: Ακρωτήριο Κατάκολο - Κυπαρισσία" - κωδικό GR με την οποία γειτνιάζει η ΠΕΠ, καθώς και το Οικόπεδο Γεωτρητικής Έρευνας. ENVECO A.E. 162

163 Σχήμα : Περιοχή Natura 2000 (ΕΖΔ - GR ), η Περιοχή Έρευνας Πεδίου και το Οικόπεδο Γεωτρητικής Έρευνας Στα πεδία 3.2. της Τυποποιημένης Μορφής Δεδομένων του εθνικού καταλόγου για την Ειδική Ζώνη Διατήρησης (ΕΖΔ) με ονομασία "Θαλάσσια περιοχή Κόλπου Κυπαρισσίας: Ακρωτήριο Κατάκολο - Κυπαρισσία" και κωδικό GR ", παρουσιάζονται τα είδη πανίδας (πλην ορνιθοπανίδας) που ανήκουν στο Παράρτημα ΙΙ της Οδηγίας 92/43 ΕΟΚ. Το μοναδικό είδος πανίδας που αναφέρεται είναι η Θαλάσσια Χελώνα Caretta caretta, που διατηρεί έναν από τους σημαντικότερους αναπαραγωγικούς πληθυσμούς της Ελλάδας στην συγκεκριμένη περιοχή του Κυπαρισσιακού Κόλπου. Αναλυτικότερα, για το συγκεκριμένο είδος, στην ΕΠΜ, 2011 αναφέρονται τα παρακάτω: Caretta caretta - Χελώνα Καρέττα (Παραρτήματα II/IV, EN) "...Ως περιοχή αναπαραγωγής του είδους έχει καταγραφεί η αμμώδης παραλία από την εκβολή του ποταμού Νέδα έως αυτήν του Αλφειού, συνολικού μήκους 34 χλμ. Στις παραλίες μεταξύ του Αλφειού και του ακρωτηρίου Κατάκολο δεν έχει καταγραφεί αναπαραγωγική δραστηριότητα της Καρέττα. Με βάση στοιχεία του Συλλόγου για την Προστασία της Θαλάσσιας Χελώνας ΑΡΧΕΛΩΝ (όπως παραθέτονται στην ΕΠΜ Ν. Κυπαρισσιακού Κόλπου, ΟΙΚΟΣ 2002), στην περιοχή μελέτης γίνονται κάθε καλοκαίρι περίπου 112 φωλιές (ποσοστό περίπου 15% του συνολικού αριθμού φωλιών που γίνονται σε όλο το μήκος του Κυπαρισσιακού Κόλπου) με μέση πυκνότητα φωλιών 3,3 φωλιές/χλμ (στοιχεία από 12 αναπαραγωγικές περιόδους ). Με βάση τις ίδιες αναφορές, η πυκνότητα φωλιών ακολουθεί φθίνουσα πορεία από νότο προς βορρά, με μεγαλύτερη πυκνότητα αυτή του τμήματος παραλίας Νέδα-Νεοχώρι μήκους 6,5χλμ το οποίο συγκεντρώνει περίπου το 65% του συνολικού ENVECO A.E. 163

164 αριθμού φωλιών στην περιοχή μελέτης (στοιχεία 1987, 1989). Πρόσφατη επισκόπηση της αναπαραγωγικής δραστηριότητας στο νότιο τμήμα, μήκους 12,5χλμ., της περιοχής μελέτης (Ιούλιος 2011, αδημοσίευτες παρατηρήσεις Πάνου και Μιχαηλίδου), έδωσε ενδείξεις ανάλογης κατανομής με τα παλαιότερα στοιχεία με πιθανώς μικρότερο συνολικό αριθμό φωλιών. Επίσης, αξίζει να αναφερθεί ότι, το 1991, στο εργαστήριο Γενετικής του Πανεπιστημίου της Georgia (ΗΠΑ) και σε συνεργασία με το Σύλλογο ΑΡΧΕΛΩΝ, μελετήθηκε η εξελικτική σχέση του πληθυσμού της Καρέττα που αναπαράγεται στον Κυπαρισσιακό κόλπο με άλλους ανά τον κόσμο πληθυσμούς. Από τη μελέτη αυτή διαπιστώνεται ότι, με το πέρασμα των χιλιετηρίδων, ο πληθυσμός της Κυπαρισσίας αποτελεί πλέον έναν ανεξάρτητο πληθυσμό του είδους (ΟΙΚΟΣ 2002). Σημειώνεται ότι το νότιο τμήμα του Κυπαρισσιακού κόλπου (το Μεσσηνιακό τμήμα νοτίως της εκβολής του ποταμού Νέδα) συγκεντρώνει περίπου το 85% του αριθμού φωλιών που γίνονται ετησίως σε όλο το μήκος του Κόλπου και έχει αξιολογηθεί ως η δεύτερη πιο σημαντική περιοχή ωοτοκίας της Καρέττα στη Μεσόγειο μετά τη Ζάκυνθο"... "Με βάση τα προαναφερθέντα στοιχεία και δεδομένου ότι η Καρέττα αποτελεί το σημαντικότερο προστατευτέο και απειλούμενο είδος πανίδας στην περιοχή μελέτης, διαπιστώνονται τα κάτωθι: Ο πληθυσμός χελώνας Καρέττα που ωοτοκεί στον Κόλπο Κυπαρισσίας αποτελεί εξελικτικά έναν ενιαίο αναπαραγόμενο πληθυσμό, μια και τα ίδια άτομα, στην πλειονότητά τους, ωοτοκούν σε όλο το μήκος της Μεσσηνιακής και Ηλειακής ακτογραμμής (ΟΙΚΟΣ 2002). Ο πληθυσμός της χελώνας Καρέττα που αναπαράγεται στον Κυπαρισσιακό κόλπο είναι, όπως και κάθε άλλος πληθυσμός (π.χ. της Ζακύνθου, του Λακωνικού κόλπου, των παραλιών της Κρήτης, κ.λπ.), μοναδικός και δεν μπορεί να αναπληρώσει ή να αναπληρωθεί από άλλους (ΟΙΚΟΣ 2002). Το νότιο τμήμα του Κόλπου (Μεσσηνιακό τμήμα νοτίως της εκβολής του ποταμού Νέδα) έχει αξιολογηθεί ως η δεύτερη πιο σημαντική περιοχή ωοτοκίας της Καρέττα στη Μεσόγειο. Στη θαλάσσια περιοχή υπάρχει μόνιμη παρουσία του είδους το οποίο χρησιμοποιεί ιδιαίτερα τις εκβολικές περιοχές ως τροφικό πεδίο". Το είδος αναφέρεται στην Τυποποιημένη Φόρμα Δεδομένων της ΕΖΔ με ονομασία "Θαλάσσια περιοχή Κόλπου Κυπαρισσίας: Ακρωτήριο Κατάκολο - Κυπαρισσία" και κωδικό GR Λόγω της άμεσης γετνίασης της ΠΕΠ με τις περιοχές αναπαραγωγής της θαλάσσιας χελώνας Καρέττα, εκτιμάται ότι η άμεση θαλάσσια περιοχή της ΠΕΠ πιθανά χρησιμοποιείται από τη θαλάσσια χελώνα. Σε καμμία όμως περίπτωση δεν χρησιμοποιείται ως περιοχή φωλεασμού, λόγω του βραχώδους χαρακτήρα της ακτογραμμής της ΠΕΠ. Στο παρακάτω σχήμα (Σχήμα ) παρουσιάζεται η κατανομή της θαλάσσιας χελώνας στην Ελλάδα όπου φαίνεται ότι η κατανομή του είδους περιλαμβάνει και τη θαλάσσια περιοχή γύρω από την Χερσόνησο του Κατάκολου (Πηγή: Χατζηχαραλάμπους Ε., Αποστολάκης Α., Χρυσοπολίτου Β., Χατζηιορδάνου Λ., Ζέρβας Δ., Μαυρομάτη Ε., Ναυροζίδου Β. Κοτζαγεώργης Γ., Μαντζαβέλας Α., Δεφίγγου Μ., Γιουτλάκης Μ., Παπαγρηγορίου Σ., Αλεξανδρίδου Ε. (Συντονιστές έκδοσης), 2014, «Παραδοτέο B8: 3η Εθνική Αναφορά - Έκθεση Εφαρμογής της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ (Γενικό και Ειδικό μέρος)». ΥΠΑΠΕΝ, Αθήνα, ΣΥΜΠΡΑΞΗ ΓΡΑΦΕΙΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ ENVECO Α.Ε. ΟΜΙΚΡΟΝ Α.Ε. ΚΑΡΟΛΙΔΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΦΥΣΕΛΙΑΣ ΣΠΥΡΙΔΩΝ, και ΕΙΔΙΚΟΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ: ΕΚΒΥ.) ENVECO A.E. 164

165 Περιοχή Χερσονήσου Κατάκολου Σχήμα : Κατανομή και εύρος κατανομής της θαλάσσιας Χελώνας Caretta caretta στην Ελλάδα (Πηγή: ΥΠΑΠΕΝ, 2014) Επίσης, στη θαλάσσια περιοχή γύρω από τη Χερσόνησο του Κατάκολου έχει αναφερθεί η παρουσία και της Μεσογειακής Φώκιας (Monachus monachus), η οποία παρουσιάζει στη περιοχή ένα πληθυσμό που υπολογίζεται στα 10 άτομα περίπου (Κόκκινο Βιβλίο, 2009 και ΜΟm, 2013) όπως φαίνεται στο παρακάτω σχήμα (Σχήμα ). Σύμφωνα με το "Πρώτο Στάδιο της Περιβαλλοντικής Μελέτης Βάσης για το πρόγραμμα έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στην περιοχή του Κατακόλου" (ENVECO, 2015), "η σπάνια και κρισίµως απειλούµενη Μεσογειακή φώκια χρησιμοποιεί κυρίως τις παράκτιες περιοχές της περιοχής του Χερσονήσου του Κατάκολου. Αναπαράγεται, ξεκουράζεται και αλλάζει τρίχωμα στις ακτές αυτών των περιοχών και χρησιμοποιεί εντατικά τις θαλάσσιες περιοχές για τη διατροφή της (Cebrian, 1998). Δεν εντοπίζεται συχνά στην ανοιχτή θάλασσα, σε μεγάλα βάθη και μεγάλες αποστάσεις από τις ακτές, παρά µόνο κατά τις μετακινήσεις της. Τα παράκτια κομμάτια της περιοχής μελέτης είναι υψηλής σημασίας για τη διατήρηση της Μεσογειακής φώκιας". Σύμφωνα με το Παραδοτέο A4 της Μελέτης 8 «Εποπτεία και Αξιολόγηση της Κατάστασης Διατήρησης Θαλάσσιων Τύπων Οικοτόπων και Ειδών κοινοτικού ενδιαφέροντος στην Ελλάδα». ΥΠΑΠΕΝ, Σύμπραξη Γραφείων Δ. ΑΡΓΥΡΟΠΟΥΛΟΣ ΓΑΜΜΑ-4 ΕΠΕ-ΣΙΓΑΛΑΣ Ι.», (2014), "η Μεσογειακή Φώκια, όπως εξάλλου και όλα τα είδη των Πτερυγιοπόδων, ζει στο θαλάσσιο περιβάλλον πολύ περισσότερο από ότι στο χερσαίο. Λαμβάνοντας υπόψη δεδομένα από φυλογενετικά κοντινά είδη φωκών υποθέτουμε ότι οι φυσιολογικές δυνατότητες των μεσογειακών φωκών όσον αφορούν στη μετακίνηση, την κατάδυση, τον προσανατολισμό και τη σύλληψη θηραμάτων στη θάλασσα είναι αντίστοιχες. Σχετικά πρόσφατα επιστημονικά δεδομένα από την Ελλάδα έδειξαν ότι μεσογειακές φώκιες κάλυψαν σημαντικές αποστάσεις μέσα σε λίγους μήνες (πάνω από 150 ναυτικά μίλια σε 3 μήνες) (Adamantopoulou et al. 2011), ενώ μπορούν να καταδυθούν σε βάθος 120 μέτρων από την ηλικία λίγων μόλις μηνών (Dendrinos et al. 2007a). Αν και οι μέχρι σήμερα γνώσεις μας για τις μετακινήσεις ENVECO A.E. 165

166 των ζώων αυτών στο θαλάσσιο περιβάλλον παραμένουν περιορισμένες, από την αξιολόγηση των μέχρι σήμερα διαθέσιμων επιστημονικών δεδομένων θεωρούμε ότι το είδος γενικότερα ζει κυρίως μέσα στα όρια της ισοβαθούς των 200 μέτρων. Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με τα αποτελέσματα που προέρχονται από το Εθνικό Δίκτυο Διάσωσης και Συλλογής Πληροφοριών της MOm, που δείχνουν ότι το είδος εμφανίζεται σχεδόν σε όλη την παράκτια και νησιωτική χώρα, οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η δυνητική εξάπλωση του είδους εκτείνεται από τις ακτές και μέχρι την ισοβαθή των 200 m". Στις περιοχές αυτές συμπεριλαμβάνεται και η περιοχή του Κατάκολου, όπως επιβεβαιώνεται και από το παρακάτω σχήμα (ΜΟm, 2013). Περιοχή Χερσονήσου Κατάκολου Σχήμα : Περιοχές εμφάνισης της Μεσογειακής Φώκιας στην Ελλάδα (Πηγή: MOm, 2013) ENVECO A.E. 166

167 Φυσικοχημικές παράμετροι Στο πλαίσιο των εργασιών πεδίου, που υλοποιήθηκαν για την παρούσα περιβαλλοντική μελέτη βάσης, έγινε λήψη θαλάσσιου νερού, καθώς και ιζήματος από σημείο της παράκτιας ζώνης πλησίον της θέσης όπου σχεδιάζεται η ανόρυξη της γεώτρησης διερεύνησης υδρογονανθράκων. Το δείγμα νερού συλλέχτηκε από την επιφάνεια σε πλαστικά δοχεία με υδροστεγές βιδωτό καπάκι. Το δείγμα νερού, που αναλύθηκε για μικροβιολογικές παραμέτρους, τοποθετήθηκε σε αποστειρωμένα δοχεία. Δεδομένου ότι, πρόκειται για βραχώδη περιοχή έγινε ειδική έρευνα από δύτη και τελικά εντοπίστηκε σε βάθος 5 m ένα τμήμα πυθμένα με χονδρόκοκκο υλικό μαζί με θρύμματα βιογενούς προέλευσης (θρυμματισμένα όστρακα, θρύμματα ενασβεστωμένων φυκών κλπ). Το δείγμα συλλέχτηκε από βάθος ~5 m με ελεύθερη κατάδυση. Τα μικροβιολογικά δείγματα τοποθετήθηκαν σε φορητό ψυγείο και μεταφέρθηκαν εντός της ίδιας ημέρας στο εργαστήριο προς ανάλυση. Τα σημεία λήψης δειγμάτων νερού και ιζήματος φαίνονται στο χάρτη του ακόλουθου σχήματος. Εικόνα : Χάρτης σημείου δειγματοληψίας νερού και ιζήματος Παράμετροι Τόσο το δείγμα νερού, όσο και το δείγμα ιζήματος που συλλέχθηκαν στην περιοχή μελέτης, αναλύθηκαν για μία ευρεία λίστα παραμέτρων. Σε αυτές περιλαμβάνονται 125 παράμετροι στο θαλάσσιο νερό και 37 παράμετροι στο ίζημα. Οι παράμετροι αυτές εμπίπτουν στις ακόλουθες κατηγορίες. o Φυσικοχημικές παράμετροι o o Φυσικές παράμετροι (π.χ. θερμοκρασία, χρώμα) Παράμετροι οξύτητας (ph) ENVECO A.E. 167

168 o o o Παράμετροι εκτίμησης συνθηκών οξυγόνωσης (π.χ. διαλυμένο Ο2, BOD, COD) Συγκέντρωση θρεπτικών αλάτων (Ενώσεις Αζώτου και Φωσφόρου) Άλλες φυσικοχημικές παράμετροι (π.χ. Αλατότητα) o o o o Συγκεντρώσεις Μετάλλων: Εξετάστηκε η παρουσία 17 μεταλλικών στοιχείων στο νερό Συγκεντρώσεις ουσιών προτεραιότητας: Πρόκειται για ουσίες που εμπίπτουν στο Παράρτημα Χ της Οδηγίας 2000/60/EC και των οποίων οι μέγιστες επιτρεπόμενες συγκεντρώσεις προσδιορίζονται με βάση την Οδηγία 2013/39/EU. Συγκεντρώσεις οργανικών ρυπαντών: Οργανικές ουσίες των οποίων η παρουσία θεωρείται επιβλαβής για το περιβάλλον και πιθανά απαντούν σε περιπτώσεις αποδεκτών αστικών λυμάτων, γεωργικών λυμάτων (φυτοφάρμακα) ή ρύπανσης από πετρελαιοειδή. Η πλειοψηφία των οργανικών ουσιών, που αναλύθηκαν αποτελούν ουσίες προτεραιότητας, σύμφωνα με την Οδηγία 2013/39/EU, η οποία παρέχει τον σχετικό κατάλογο στο Παράρτημα Χ της Οδηγίας Πλαίσιο Περί Υδάτων 2000/60/ΕU. Μικροβιολογικές παράμετρο: Αποτελούν ενδεικτικές παραμέτρους, κυρίως για την ύπαρξη μόλυνσης από αστικά ή κτηνοτροφικά λύματα. Αποτελέσματα Στους ακόλουθους Πίνακες και παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της ανάλυσης των παραμέτρων, που εξετάστηκαν στο δείγμα νερού και στο δείγμα ιζήματος αντίστοιχα. Πίνακας : Αποτελέσματα χημικών αναλύσεων σε δείγμα ιζήματος ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΣ ΜΕΘΟΔΟΣ ΜΟΝΑΔΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ Φυσικοχημικά Θερμοκρασία (*) C 18,4 Χρώμα ΕΛΟΤ ΕΝ ISO 7887 (*) mg/l Pt <5 Σκληρότητα Ολική ΕΛΟΤ 170:1980 mg/l CaCO (γαλλικοί βαθμοί) ΕΛΟΤ 170:1980 F 810 (γερμανικοί βαθμοί) ΕΛΟΤ 170:1980 D 454,2 Αλκαλικότητα ISO :1994 mg/l CaCO3 180 Ολικά Αιωρούμενα Στερεά ( C) ΕΛΟΤ ΕΝ 872:2005 mg/l 45,2 Ολικά Διαλυμένα Στερεά (180 C) APHA 2540 C mg/l Καθιζάνοντα στερεά κατά IMHOFF APHA 2540 F (*) ml/l <0,2 Διαλυμένο Οξυγόνο (O) APHA 4500-O (*) mg/l 8,7 Επιπλέοντα στερεά APHA 2530 B (*) mg/l <1 ph 7,9 Βιοχημικά Απαιτούμενο Οξυγόνο (BOD) OE mg/l O2 <10 ENVECO A.E. 168

169 ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΣ ΜΕΘΟΔΟΣ ΜΟΝΑΔΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ Χημικά Απαιτούμενο Οξυγόνο (COD) ISO 15705:2002 (*) mg/l O2 <50 Κυανιούχα (CN) ΟΕ (UV) (*) μg/l <10 Φθοριούχα (F) ΟΕ (UV) (*) mg/l 3,2 Θειώδη (SO3) APHA 4500-SO3 (*) mg/l <0,1 Θειούχα (S2) ΟΕ (UV) (*) mg/l <0,2 Νιτρικά (NO3) LCK 339 (*) mg/l <3 Νιτρώδη (NO2) ISO 6777:1984 (*) mg/l <0,03 Ολική Αμμωνία (NH3) ΟΕ (*) mg/l <0,01 Άζωτο Νιτρικών (NO3-N) LCK 339 (*) mg/l <0,7 Άζωτο Νιτρωδών (NO2-N) ISO 6777:1984 (*) mg/l <0,01 Άζωτο κατά Kjeldahl ISO 5663:1984 mg/l <2 Άζωτο Ολικό (N) Υπολογιστικά mg/l <2 Ολικά Φωσφορικά (P) ΟΕ Ο72-62 (UV) (*) mg/l 0,21 Συγκεντρώσεις μετάλλων Αργίλιο (Al) ΟΕ (ICP-MS) (*) μg/l 57 Αρσενικό (As) ΟΕ (ICP-MS) (*) μg/l 2,3 Βάριο (Ba) ΟΕ (ICP-MS) (*) μg/l 9,6 Βόριο (B) ΟΕ (ICP-MS) (*) μg/l 5423 Χρώμιο (Cr) ΟΕ (ICP-MS) (*) μg/l 0,5 Χρώμιο Εξασθενές (Cr 6+) EPA 7196A modified with GFAAS (*) μg/l 0 Κοβάλτιο (Co) ΟΕ (ICP-MS) (*) μg/l 0,047 Χαλκός (Cu) ΟΕ (ICP-MS) (*) μg/l 1,6 Σίδηρος (Fe) ΟΕ (ICP-MS) (*) μg/l 72 Μαγγάνιο (Mn) ΟΕ (ICP-MS) (*) μg/l 1,3 Μολυβδαίνιο (Mo) ΟΕ (ICP-MS) (*) μg/l 13 Κασσίτερος (Sn) ΟΕ (ICP-MS) (*) μg/l 0,24 Ψευδάργυρος (Zn) ΟΕ (ICP-MS) (*) μg/l 6,7 Μόλυβδος (Pb) ΟΕ (ICP-MS) (*) μg/l 0,54 Νικέλιο (Ni) ΟΕ (ICP-MS) (*) μg/l 0,72 Κάδμιο (Cd) ΟΕ (ICP-MS) (*) μg/l 0,024 Υδράργυρος (Hg) ΟΕ (ICP-MS) (*) μg/l 0,03 Οργανικοί ρυπαντές 1,2 Διχλωροαιθάνιο (EDC) ΟΕ (GC-MS) (*) μg/l <0,1 Τριχλωροαιθυλένιο (TCE) ΟΕ (GC-MS) (*) μg/l <0,1 Τετραχλωροαιθυλένιο (PCE) ΟΕ (GC-MS) (*) μg/l <0,1 Ανθρακένιο ΟΕ (GC-MS/MS) (*) μg/l <0,002 Φθορανθένιο ΟΕ (GC-MS/MS) (*) μg/l <0,002 Ναφθαλένιο ΟΕ (GC-MS/MS) (*) μg/l <0,002 Βενζόλιο ΟΕ (GC-MS) (*) μg/l <0,1 ENVECO A.E. 169

170 ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΣ ΜΕΘΟΔΟΣ ΜΟΝΑΔΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ Atrazine ΟΕ (LC-MS/MS) (*) μg/l <0,05 Chlorfenvinphos ΟΕ (GC-MS/MS) (*) μg/l <0,025 Chlorpyrifos ethyl ΟΕ (GC-MS/MS) (*) μg/l <0,025 Endosulfan ΟΕ (GC-MS/MS) (*) μg/l <0,025 Endosulfan I (alpha) ΟΕ (GC-MS/MS) (*) μg/l <0,025 Endosulfan II (beta) ΟΕ (GC-MS/MS) (*) μg/l <0,025 Endosulfan sulfate ΟΕ (GC-MS/MS) (*) μg/l <0,025 HCH-alpha (alpha BHC) ΟΕ (GC-MS/MS) (*) μg/l <0,025 HCH-beta ΟΕ (GC-MS/MS) (*) μg/l <0,025 HCH-gamma (Lindane) ΟΕ (GC-MS/MS) (*) μg/l <0,025 HCH-delta ΟΕ (GC-MS/MS) (*) μg/l <0,025 Heptachlor ΟΕ (GC-MS/MS) (*) μg/l <0,025 Hexachlorobenzene ΟΕ (GC-MS/MS) (*) μg/l <0,025 Simazine ΟΕ (GC-MS/MS) (*) μg/l <0,025 Trifluralin ΟΕ (GC-MS/MS) (*) μg/l <0,025 DEHP (Diethyl hexyl phthalate) GC-MS (*) μg/l <1 Alachlor ΟΕ (LC-MS/MS) (*) μg/l <0,1 Chloroalcanes C10-C13 GC-MS (*) μg/l <0,4 Diuron ΟΕ (LC-MS/MS) (*) μg/l <0,1 Hexachlorobutadiene GC/MS-MS (*) μg/l <0,01 Pentachlorobenzene GC/MS-MS (*) μg/l <0,01 Tributyltin cation GC-MS (*) μg/l Pentachlorophenol ΟΕ (GC-MS/MS) (*) μg/l <0,375 Διχλωρομεθάνιο (CH2Cl2) Purge & Trap/GC-MS (*) μg/l <0,1 Isopruton ΟΕ (LC-MS/MS) (*) μg/l <0,1 Trichlorobenzenes (total) Purge & Trap/GC-MS (*) μg/l <0,4 4-n-nonylphenol ΟΕ (GC-MS/MS) (*) μg/l <0,375 4-tert-octylphenol ΟΕ (GC-MS/MS) (*) μg/l <0,375 Heptachlor epoxide (exo) (isomer A) ΟΕ (GC-MS/MS) (*) μg/l <0,025 Heptachlor epoxide (exo) (isomer B) ΟΕ (GC-MS/MS) (*) μg/l <0,025 DDE-2,4' (o,p') ΟΕ (GC-MS/MS) (*) μg/l <0,025 DDE-4,4' (p,p') ΟΕ (GC-MS/MS) (*) μg/l <0,025 DDT-2,4' (o,p') ΟΕ (GC-MS/MS) (*) μg/l <0,025 DDT-4,4' (p,p') ΟΕ (GC-MS/MS) (*) μg/l <0,025 DDT-4,4' (p,p') ΟΕ (GC-MS/MS) (*) μg/l <0,025 Τετραχλωρομεθάνιο (CCl4) Purge & Trap/GC-MS (*) μg/l <0,1 Χλωροφόρμιο (CHCl3) ΟΕ (GC-MS) (*) μg/l <0,1 ENVECO A.E. 170

171 ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΣ ΜΕΘΟΔΟΣ ΜΟΝΑΔΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ Βινυλοχλωρίδιο (CH2CHCl) ΟΕ (GC-MS) (*) μg/l <0,1 Βρωμοδιχλωρομεθάνιο (CHBrCl2) ΟΕ (GC-MS) (*) μg/l <0,1 Διβρωμοχλωρομεθάνιο (CHBr2Cl) ΟΕ (GC-MS) (*) μg/l <0,1 DDD-2,4' (o,p') ΟΕ (GC-MS/MS) (*) μg/l <0,025 DDD-4,4' (p,p') ΟΕ (GC-MS/MS) (*) μg/l <0,025 cis 1,2 διχλωροαιθένιο Purge & Trap/GC-MS (*) μg/l <0,2 trans 1,2 διχλωροαιθένιο Purge & Trap/GC-MS (*) μg/l <0,2 1,1,2 τριχλωροαιθάνιο Purge & Trap/GC-MS (*) μg/l <0,2 Linuron ΟΕ (LC-MS/MS) (*) μg/l <0,1 Trichlorfon ΟΕ (LC-MS/MS) (*) μg/l <0,1 Φαινόλες LCK 345 (*) mg/l <0,2 Απορρυπαντικά (MBAS) ΟΕ (UV) (*) mg/l LAS <0,1 Απορρυπαντικά (κατιοντικά) LCK 331 (*) mg/l CTAB <0,2 Απορρυπαντικά (μη ιοντικά) LCK 333 (*) mg/l Tritonx <0,2 Τολουόλιο Purge & Trap/GC-MS (*) μg/l <0,1 4-χλωροτολουόλιο Purge & Trap/GC-MS (*) μg/l <1 Όρθο-ξυλόλιο Purge & Trap/GC-MS (*) μg/l <0,1 Μέτα, Παρα-ξυλόλιο (άθροισμα) Purge & Trap/GC-MS (*) μg/l <0,1 Λίπη και έλαια ΟΕ (*) mg/l <5 Υδρογονάνθρακες ΦΘΟΡΙΣΜΟΜΕΤΡΙΑ (*) mg/l <1 Υδρογονάνθρακες - Ορυκτέλαια (C10-C40) GC-FID (*) μg/l <10 Μικροβιολογικές παράμετροι Κολοβακτηριοειδή ISO 93081:2014 cfu/100ml <4 Fecal Coliforms APHA 9222 D cfu/100ml 0 Escherichia coli ISO 93081:2014 cfu/100ml 0 Intestinal Enterococci ISO 78992:2000 cfu/100ml 0 Enterovirus Real time PCR (*) cfu/l Απουσία ENVECO A.E. 171

172 Πίνακας : Αποτελέσματα χημικών αναλύσεων σε δείγμα ιζήματος Παράμετρος Μέθοδος Μονάδα Αποτέλεσμα Μέταλλα Κάδμιο (Cd) ΟΕ (ICP-MS) (*) mg/kg <0.13 Μόλυβδος (Pb) ΟΕ (ICP-MS) (*) mg/kg 6.7 Υδράργυρος (Hg) ΟΕ (ICP-MS) (*) mg/kg <0.5 Νικέλιο (Ni) ΟΕ (ICP-MS) (*) mg/kg 10 Οργανικοί ρυπαντές Βενζο(α)πυρένιο GC/MS-MS (*) μg/kg <1 Βενζο(β)φθορανθένιο GC/MS-MS (*) μg/kg <1 Ανθρακένιο GC/MS-MS (*) μg/kg <1 Βενζο(a)ανθρακένιο GC/MS-MS (*) μg/kg <1 Φθορανθένιο GC/MS-MS (*) μg/kg <1 Ναφθαλένιο GC/MS-MS (*) μg/kg <1 Χρυσένιο GC/MS-MS (*) μg/kg <1 Aldrin GC/MS-MS (*) mg/kg <0.005 DDD-4,4' (p,p') GC-MS/MS (*) mg/kg <0.005 DDD-2,4' (o,p') GC-MS/MS (*) mg/kg <0.005 DDD-4,4' (p,p') GC-MS/MS (*) mg/kg <0.005 DDE-2,4' (o,p') GC-MS/MS (*) mg/kg <0.005 DDE-4,4' (p,p') GC-MS/MS (*) mg/kg <0.005 DDT-2,4' (o,p') GC-MS/MS (*) mg/kg <0.005 DDT-4,4' (p,p') GC-MS/MS (*) mg/kg <0.005 Dieldrin GC/MS-MS (*) mg/kg <0.005 Endosulfan I (alpha) GC-MS/MS (*) mg/kg <0.005 Endosulfan II (beta) GC-MS/MS (*) mg/kg <0.005 Endosulfan sulfate GC-MS/MS (*) mg/kg <0.005 Endrin GC/MS-MS (*) mg/kg <0.005 HCH-alpha (alpha BHC) GC/MS-MS (*) mg/kg <0.005 HCH-beta GC/MS-MS (*) mg/kg <0.005 HCH-gamma (Lindane) GC/MS-MS (*) mg/kg <0.005 HCH-delta GC/MS-MS (*) mg/kg <0.005 Isodrin GC/MS-MS (*) mg/kg <0.005 Trifluralin GC/MS-MS (*) mg/kg <0.005 DEHP (Diethyl hexyl phthalate) GC-MS (*) mg/kg <0.8 Hexachlorobutadiene GC/MS-MS (*) mg/kg <0.01 Pentachlorobenzene GC/MS-MS (*) mg/kg <0.01 Trichlorobenzenes (total) Purge & Trap/GC-MS (*) mg/kg <0.06 Pentachlorophenol GC-MS/MS (*) mg/kg < n-nonylphenol GC-MS/MS (*) mg/kg < tert-octylphenol GC-MS/MS (*) mg/kg <0.005 * Δοκιμή εκτός πεδίου διαπίστευσης εργαστηρίου ENVECO A.E. 172

173 3.5 Ανθρωπογενές Περιβάλλον Χωροταξικός σχεδιασμός Στο εγκεκριμένο Περιφερειακό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης Περιφέρειας (ΠΠΧΣΑΑΠ ΔΕ) Δυτικής Ελλάδας ( Υ.Α / ) η περιοχή Πύργος - Κατάκολο χαρακτηρίζεται ως κέντρο νομαρχιακής αυτοδιοίκησης 2 ου επιπέδου, τουριστικός και πολιτιστικός πόλος και κέντρο παραγωγικής αγροτικής περιοχής, καθώς και κέντρο διεθνούς πολιτιστικού - συνεδριακού - αθλητικού κέντρου Αρχαίας Ολυμπίας. Το λιμάνι του Κατάκολου στο ίδιο Περιφερειακό Πλαίσιο έχει προσδιοριστεί ως ειδικό τουριστικό λιμάνι ευρύτερης ακτινοβολίας, σε συνάρτηση με τον εθνικής σημασίας αρχαιολογικό χώρο της Αρχαίας Ολυμπίας και τις διαπεριφερειακές τουριστικές - πολιτιστικές διαδρομές Ολυμπία - Επίδαυρος - Μυκήνες και Ολυμπία - Ήλιδα - Δελφοί, με εισροές από την Ιταλία και τον Αδριατικό Διάδρομο. Η ευρύτερη περιοχή του Κατάκολου ανήκει στις αναπτυσσόμενες τουριστικά περιοχές με περιθώρια ανάπτυξης μαζικού τουρισμού, και με σοβαρές δυνατότητες ανάπτυξης εναλλακτικού τουρισμού (τόσο παραλιακά όσο και στην ενδοχώρα), αν και η παράκτια περιοχή από το Κατάκολο μέχρι τα σύνορα με το νομό Μεσσηνίας ανήκει στο δίκτυο NATURA. Στην Αξιολόγηση, Αναθεώρηση και Εξειδίκευση του Περιφερειακού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας, η οποία βρίσκεται σε στάδιο μελέτης και αναμένεται η έγκρισή της, η περιοχή του Κατάκολου εντάσσεται στις Ζώνες Τουρισμού και Γεωργίας 6. Ζώνη Αιγιαλού Στον Πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζονται οι ζώνες αιγιαλού και παραλίας που έχουν θεσμοθετηθεί εντός της περιοχής μελέτης. Πίνακας Ζώνες αιγιαλού και παραλίας στο Κατάκολο Περιγραφή Περιοχής Απόφαση Επικύρωσης ΦΕΚ Δημοσίευσης "'Αγιος Αντρέας" Κορακοχωρίου 350/ απόφαση Ν. Ηλείας 436/Δ/ "'Αγιος Αντρέας - Κατάκολο - Καλλιθέα - Καβούρι" 386/ απόφαση Ν. Ηλείας 539/Δ/ ΓΠΣ-ΖΟΕ-ΣΧΟΟΑΠ Για το Κατάκολο το θεσμικό πλαίσιο, που διέπει τα όρια του οικισμού και τους όρους δόμησης σε συτόν, περιλαμβάνει τα παρακάτω ισχύοντα νομοθετήματα: ΦΕΚ 6/ 1861 (Περί εγκρίσεως συνοικισμού Κατάκολου) ΦΕΚ 66/ 1861 (Περί εγκρίσεως συνοικισμού Κατάκολου) 6 ΠΗΓΗ: Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων της μελέτης "Αξιολόγηση - Αναθεώρηση & Εξειδίκευση θεσμοθετημένου ΠΠΧΣΑΑ Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας" (Ιατρού Αλέξανδρος κ.ά., 2014) ENVECO A.E. 173

174 ΦΕΚ 27/ 1865 (Επέκταση σχεδίου συνοικισμού Κατάκολου) ΦΕΚ 20/ 1869 (Έκταση ζώνης συνοικισμού Κατάκολου) ΦΕΚ 53/ 1873 (Τροποποίηση ΦΕΚ 20/ 1869) ΦΕΚ 77/ 1877 (Τροποποίηση ΦΕΚ 53/ 1873) ΦΕΚ 39/ 1881 (Εφαρμογή Νόμου περί πεζοδρομίων) ΦΕΚ 490/ 1883 (Τροποποίηση ΦΕΚ 39/ 1881) ΦΕΚ 371/ 1936 (Τροποποίηση για το Τελωνείο) ΦΕΚ 208/ 1969 (εξαίρεση κοινότητος Κατάκολου από τον αναγκαστικό Νόμο 395/1968) ΦΕΚ 846/ Δ/ 1993/ Αρ. Απ (Τροποποίηση) ΦΕΚ 646 /Δ/ 1999/ Αρ. Απ (Τροποποίηση) ΦΕΚ 339 /Δ/ 2004 (Διόρθωση του ΦΕΚ 646 /Δ/ 1999) ΦΕΚ 152/ Δ/ 2004/ Αρ. Απ (Τροποποίηση για τα ΟΤ 24,25,26 κ.ά.) ΦΕΚ 56/ Δ/ / Αρ. Απ / (Αναγνωρίσεις διατηρητέων διόδων) Τα όρια της χερσαίας ζώνης του λιμένος Κατάκολου έχουν καθορισθεί με τις υπ' αριθμ /53 (ΦΕΚ 158/Β) και Γ16014/54 (ΦΕΚ 105/Β) Υπουργικές Αποφάσεις, ενώ σήμερα ισχύει το Γενικό Προγραμματικό Σχέδιο του Λιμένα Κατάκολου, το οποίο επικαιροποιήθηκε με την Υπουργική Απόφαση 8216/128/14/ (ΦΕΚ 278/ΤΑΑΠΘ/ ). Με την επικαιροποίηση καθορίστηκαν κυκλοφοριακές ρυθμίσεις, που υλοποιούνται αποκλειστικά εντός της χερσαίας ζώνης του λιμένα. ENVECO A.E. 174

175 Σχήμα : Επικαιροποιημένο Γενικό Προγραμματικό Σχέδιο Λιμένα Κατάκολου (ΦΕΚ 278/ΑΑΠ/ ) ENVECO A.E. 175

176 Σύμφωνα με τη διυπουργική απόφαση 218/ , τόσο ο τουριστικός λιμένας Κατάκολου, όσο και ο λιμένας Κατάκολου έχουν μεταβιβαστεί στην Α.Ε. «Ταμείο Αξιοποίησης της Ιδιωτικής Περιουσίας του Δημοσίου». Η θεσμοθετημένη ΖΟΕ παραλιακών περιοχών Ν. Ηλείας (ΦΕΚ 1161/Δ/ «Καθορισμός Ζώνης Οικιστικού Ελέγχου, κατωτάτου ορίου κατάτμησης και λοιπών όρων και περιορισμών δόμησης στην εκτός εγκεκριμένου ρυμοτομικού σχεδίου και εκτός ορίων οικισμών προϋφισταμένων του έτους 1923 παραλιακή περιοχή Δήμων και κοινοτήτων Νομού Ηλείας», όπως τροποποιήθηκε από το ΦΕΚ 86/Δ/ «Διόρθωση σφάλματος στο από Π.Δ/γμα».) ορίζεται, βόρεια από το ρέμα περιοχής Αγίου Ιωάννη Λεχαινών (όριο της περιοχής προστασίας της λιμνοθάλασσας Κοτυχίου - Δάσους Στροφιλιάς), ανατολικά από την ΕΟ Πάτρας - Πύργου - Κυπαρισσίας, τους δρόμους Μυρσίνης - Νεοχωρίου - Κυλλήνης ΛουτρώνΚυλλήνης - Βαρθολομιού - Γαστούνης και το όριο προστασίας του αρχαιολογικού χώρου του Φρουρίου Χλεμουτσίου στην περιοχή Κάστρου και νότια από το όριο - σύνορο του Ν. Ηλείας με το Ν. Μεσσηνίας. Μέσα στη ΖΟΕ αυτή καθορίζονται περιοχές με στοιχεία Α, Β, Γ, Δ και Ε, όπου ορίζονται οι χρήσεις γης, το κατώτατο όριο κατάτμησης και οι όροι και οι περιορισμοί δόμησης. Στις περιοχές με στοιχείο Α περιλαμβάνονται υποπεριοχές με χρήση τουρισμού - αναψυχής και περιοχές με χρήση παραθεριστικής κατοικίας. Περιοχές με στοιχείο Β περιλαμβάνουν περιοχές τοπίων ιδιαίτερου φυσικού κάλλους, όπως ο Καϊάφας, βιοτόπων, αρχαιολογικών - ιστορικών τόπων, μνημείων, φυσικών σχηματισμών τμημάτων ή μεμονωμένων στοιχείων (ακτές, σπηλιές, παρόχθια και παράκτια βλάστηση, συστάδες δένδρων, χείμαρροι, πηγές, υδατοπτώσεις κ.λπ.). Στις περιοχές με στοιχείο Γ περιλαμβάνονται γεωργικές εκτάσεις υψηλής παραγωγικότητας. Στις περιοχές με στοιχείο Δ περιλαμβάνονται οι είσοδοι πόλεων, όπως ο Πύργος. Οι περιοχές με στοιχείο Ε είναι περιοχές κατά μήκος των οδικών αξόνων που παρουσιάζουν ιδιαίτερο τουριστικό ενδιαφέρον. Η περιοχή μελέτης στη χερσόνησο Κατάκολου βρίσκεται εκτός της οριοθέτησης της ΖΟΕ Παραλιακής Ζώνης Ν. Ηλείας. Εξαίρεση αποτελεί η περιοχή του οικισμού Κατάκολου η οποία εμπίπτει στη Ζώνη Οιιστικής Ανάπτυξης. ENVECO A.E. 176

177 Σχήμα : Περιοχές ΖΟΕ στη Χερσόνησο Κατάκολο Πηγή: Υπηρεσία Δόμησης Περιφερειακής Ενότητας Ηλείας Χρήσεις γης Ευρύτερη περιοχή μελέτης Σε επίπεδο ευρύτερης περιοχής μελέτης, η μεγαλύτερη ανάπτυξη της Α κατοικίας εντοπίζεται στο πολεοδομικό συγκρότημα του Πύργου και της Αμαλιάδας. Γραμμική ανάπτυξη εντοπίζεται κατά μήκος των ακτών της Ηλείας, οι οποίες παρουσιάζουν ανάπτυξη και συχνά συγκρούσεις χρήσεων με την ενίσχυση της Β κατοικίας και δραστηριοτήτων συνδεόμενων με τον τουρισμό. Σε όλη την έκταση του Δήμου Πύργου παρουσιάζεται έντονο το φαινόμενο της οικιστικής εξάπλωσης για παραθεριστική κατοικία. Έχουν σχηματιστεί θύλακες παραθεριστικής κατοικίας σε όλο το μήκος της ακτογραμμής, με εξαίρεση τις περιοχές με έντονο ανάγλυφο και πλούσια βλάστηση. Διακρίνονται δύο περιοχές παραθεριστικής κατοικίας, η περιοχή στη νότια παράκτια ζώνη, που περιλαμβάνει την περιοχή από την εκβολή του ποταμού Αλφειού έως και τα όρια του εγκεκριμένου ρυμοτομικού σχεδίου Αλκυώνας, καθώς και την παραλία του Αγίου Ηλία, στην περιοχή Πυργί και η περιοχή που ENVECO A.E. 177

178 περιλαμβάνει τους παράκτιους θύλακες στις περιοχές του Αγ. Ανδρέα, της Σκαφιδιάς και άλλους θύλακες στη δυτική παράκτια ζώνη. Τα χαρακτηριστικά των περιοχών αυτών διαφέρουν σημαντικά. Στην πρώτη περιοχή η δόμηση είναι πυκνή, τα διαμορφωμένα αυθαίρετα γήπεδα είναι πολύ μικρά και η ποιότητα κατοικιών καλή έως μέτρια, ενώ υπάρχουν λιγοστές μόνιμες κατοικίες. Στη δεύτερη περιοχή η δόμηση είναι αραιή και οι ιδιοκτησίες αισθητά μεγάλες. Η ποιότητα των κτισμάτων είναι μέτρια έως άριστη. Οι κατοικίες είναι διώροφες και αποτελούν καλές κατασκευές. Στην ευρύτερη περιοχή βρίσκεται η ξενοδοχειακή μονάδα του ALDEMAR, που αποτελεί υψηλών προδιαγραφών τουριστικό κατάλυμα, καθώς και άλλα ξενοδοχεία. Σχήμα Περιοχές παραθεριστικής κατοικίας στο Δήμο Πύργου 7 Σύμφωνα με τα στοιχεία κατανομής της έκτασης σε βασικές κατηγορίες χρήσεων της ΕΛΣΤΑΤ (2000) από το σύνολο των στρεμμάτων του Δήμου Πύργου τα στρέμματα καλύπτονται από καλλιέργειες, ένα ποσοστό κάλυψης δηλαδή περίπου 81,9 %, στρέμματα καταλαμβάνουν τα δάση, ποσοστό περίπου 13,1 του συνόλου της έκτασης, στρέμματα καλύπτονται από νερά (ποσοστό 0,3 %), στρέμματα καταλαμβάνουν οι οικισμοί (ποσοστό 3,6 %) και στρέμματα καταλαμβάνουν οι άλλες εκτάσεις (ποσοστό κάλυψης 1,1 % του συνόλου). Στον πίνακα , που ακολουθεί, παρουσιάζεται αναλυτικά η κατανομή των εκτάσεων σύμφωνα με την απογραφή της ΕΛΣΤΑΤ (2000) σε επίπεδο Τοπικής Κοινότητας, Δήμου και Περιφερειακής Ενότητας. Στην Tοπική Kοινότητα Κατάκολου τα μεγαλύτερα ποσοστά της έκτασης καλύπτονται από δάση (32%) και καλλιεργούμενες εκτάσεις (27%). Οι οικισμοί καταλαμβάνουν το 22% και ακολουθούν με ποσοστό 19% οι εκτάσεις που καλύπτονται με νερό. Από τον πίνακα γίνεται φανερό ότι οι καλλιέργειες καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο ποσοστό της περιοχής των εξεταζόμενων ενοτήτων. 7 Τροποποίηση και επέκταση Γενικού Πολεοδομικού Σχεδίου Δήμου Πύργου Μελέτη ΣΧΟΟΑΠ, Ε. Καραμπλιάς και Σια Ε.Ε. ΓΕΩΔΙΚΤΥΟ, ΦΑΣΗ Α', 2014 ENVECO A.E. 178

179 Πίνακας : Χρήσεις γης (εκτάσεις σε χιλιάδες στρέμματα) ΔΗΜΟΙ/ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ ΣΥΝΟΛΟ ΕΚΤΑΣΕΩΝ ΚΑΛΛΙΕΡΓΟΥΜΕΝΕΣ ΕΚΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΓΡΑΝΑΠΑΥΣΕΙΣ ΒΟΣΚΟΤΟΠΟΙ ΔΑΣΗ ΕΚΤΑΣΕΙΣ ΠΟΥ ΚΑΛΥΠΤΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΝΕΡΑ ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΑΛΛΕΣ ΕΚΤΑΣΕΙΣ ΤΟΠΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΚΑΤΑΚΟΛΟΥ 3, ,2 0,7 0,8 0 Ποσοστό 100% 27% 0% 32% 19% 22% 0% ΔΗΜΟΣ ΠΥΡΓΟΥ 459,5 376,4 0 60,4 1,4 16,4 4,9 Ποσοστό 100% 82% 0% 13% 0% 4% 1% Π.Ε. ΗΛΕΙΑΣ 2.622, ,90 48,8 730,7 39,2 55,9 49 Ποσοστό 100% 65% 2% 28% 1% 2% 2% Πηγή ΕΛΣΤΑΤ Άμεση περιοχή μελέτης Για την καταγραφή των χρήσεων γης στην άμεση περιοχή μελέτης του έργου πραγματοποιήθηκαν τριήμερες εργασίες πεδίου από την ομάδα μελέτης με σκοπό την καταγραφή των χρήσεων γης σε μια περιοχή συνολικής έκτασης στρεμμάτων περίπου, γύρω από την περιοχή εφαρμογής. Η καταγραφή των χρήσεων αυτών αποτυπώνεται στον Χάρτη χρήσεων γης που επισυνάπτεται στο Παράρτημα 2 της παρούσας μελέτης (Χάρτης 2). Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζονται οι κατηγορίες χρήσεων γης, που καταγράφηκαν στην περιοχή μελέτης καθώς και το σύμβολο, που υποδηλώνει την κάθε χρήση. ENVECO A.E. 179

180 Πίνακας : Κατηγορίες χρήσεων γης και σύμβολα αυτών Χρήση Αναψυχή Γήπεδο ΕΕΛ Κατάκολου Ελαιοκαλλιέργειες-Καλλιεργήσιμη γη Εμπόριο Ερείπιο Θρησκευτικοί χώροι Κατοικία Κτίρια άλλων χρήσεων Μετεωρολογικός Σταθμός Νεκροταφείο Ξενοδοχεία-Ενοικιαζόμενα Δωμάτια Παράκτια Ζώνη Παραλιακή Ζώνη Πηγάδι Προβλήτα-Λιμάνι Σχολείο Υδραγωγείο Κατακόλου Φυσική Βλάστηση-Θάμνοι Χώροι πρασίνου Χώρος στάθμευσης Σύμβολο Αν Γ ΕΕΛ ΓΚ Ε Ερ ΘΧ Κ ΚΑΧ ΜΣ Ν Ξ ΠΖ ΠαΖ Π Λ Σ Υ ΦΒ ΧΠ ΧΣ Η συνολική έκταση της περιοχής στην οποία καταγράφηκαν οι χρήσεις γης ανέρχεται στα 3.913,76 στρέμματα. Στον πίνακα που ακολουθεί, παρουσιάζεται η έκταση ανά κατηγορία χρήσης γης, καθώς και το ποσοστό της συνολικής έκτασης, που κάθε χρήση καταλαμβάνει. ENVECO A.E. 180

181 Πίνακας : Έκταση ανά κατηγορία χρήσης γης και ποσοστό της συνολικής έκτασης που κάθε χρήση καταλαμβάνει Κατηγορία Χρήσης Γης Σύμβολο Εμβαδόν (στρέμματα) Ποσοστό Αναψυχή Αν 11,57 0,30% Γήπεδο Γ 10,01 0,26% ΕΕΛ Κατάκολου ΕΕΛ 8,23 0,21% Ελαιοκαλλιέργειες-Καλλιεργήσιμη γη ΓΚ 1.260,89 32,22% Εμπόριο Ε 12,54 0,32% Ερείπιο Ερ 1,39 0,04% Θρησκευτικοί χώροι ΘΧ 1,43 0,04% Κατοικία Κ 361,41 9,23% Κτίρια άλλων χρήσεων ΚΑΧ 11,80 0,30% Μετεωρολογικός Σταθμός ΜΣ 0,82 0,02% Νεκροταφείο Ν 4,17 0,11% Ξενοδοχεία-Ενοικιαζόμενα Δωμάτια Ξ 19,44 0,50% Παράκτια Ζώνη ΠΖ 77,62 1,98% Παραλιακή Ζώνη ΠαΖ 54,94 1,40% Πηγάδι Π 0,61 0,02% Προβλήτα-Λιμάνι Λ 112,65 2,88% Σχολείο Σ 1,09 0,03% Υδραγωγείο Κατακόλου Υ 1,50 0,04% Φυσική Βλάστηση-Θάμνοι ΦΒ 1.908,31 48,76% Χώροι πρασίνου ΧΠ 47,15 1,20% Χώρος στάθμευσης ΧΣ 6,19 0,16% Σύνολο 3.913,76 100,00% Όπως φαίνεται από τον Χάρτη χρήσεων γης αλλά και τον Πίνακα , το μεγαλύτερο ποσοστό της έκτασης καταλαμβάνεται από Φυσική-Βλάστηση-θάμνους και από ελαιοκαλλιέργειες και λοιπές καλλιεργήσιμες εκτάσεις. Οι παραπάνω χρήσεις καταλαμβάνουν48,76% και 32,22% αντίστοιχα της συνολικής περιοχής. Σημαντική χρήση στην περιοχή αποτελεί επίσης η κατοικία σε ποσοστό 9,23% και οι λιμενικές εγκαταστάσεις του Κατάκολου σε ποσοστό 1,98%. Όσον αφορά στην κατοικία, αυτή εντοπίζεται εντός των ορίων του οικισμού του Κατάκολου, ενώ διάσπαρτες κατοικίες εκτός σχεδίου υπάρχουν σε όλη την υπό εξέταση περιοχή. Πλησίον της υπό μελέτη περιοχής γεωτρητικού προγράμματος, όπως παρουσιάζεται στην εικόνα που ακολουθεί, υπάρχουν συνολικά 13 κατοικίες και 9 κτίρια άλλων χρήσεων (στάβλοι, αποθήκες κ.λπ.). Η πλησιέστερη κατοικία απέχει 230m από το οικόπεδο. ENVECO A.E. 181

182 Εικόνα : Κατοικίες στη γειτονία της περιοχής του γεωτρητικού προγράμματος Όσον αφορά στο λιμάνι, στο Κατάκολο υπάρχει καθορισμένη χερσαία ζώνη λιμένος (ΦΕΚ 158/Β/1953, τροποποίηση ΦΕΚ 105/Β/1954), ενώ σήμερα υπάρχει νέο προγραμματικό σχέδιο (master plan) για τη χερσαία και θαλάσσια ζώνη. Συγκεκριμένα, με την Υπουργική Απόφαση 8216/128/14 (ΦΕΚ 278/ΑΑΠ/ ) εγκρίθηκε η επικαιροποίηση του Γενικού Προγραμματικού Σχεδίου λιμένα Κατακόλου ως προς τον καθορισμό των κυκλοφοριακών ρυθμίσεων, που υλοποιούνται αποκλειστικά εντός χερσαίας ζώνης λιμένα Κατακόλου. 'Ομορα στο οικόπεδο του γεωτρητικού προγράμματος εντοπίζεται η ΕΕΛ Κατάκολου, ενώ σε απόσταση 440 m βορειοανατολικά εντοπίζεται φάρος. Σε αποστάσεις 900 m και m αντίστοιχα βορειοανaτολικά καταγράφονται λασποηφαίστειο και ξενοδοχειακή μονάδα αντίστοιχα. Το πλησιέστερο όριο του οικισμού και του λιμανιού του Κατάκολου βρίσκονται σε απόσταση και m αντίστοιχα από το οικόπεδο του γεωτρητικού προγράμματος. ENVECO A.E. 182

183 Χαρακτηρισμένες εκτάσεις ως δάση και δασικές εκτάσεις - αναδασωτέες εκτάσεις Στην περιοχή της χερσονήσου Κατάκολου έχουν συνολικά κηρυχθεί μέχρι σήμερα, ως αναδασωτέες εκτάσεις επιφάνειες συνολικού εμβαδού 15,909 στρεμμάτων. Συγκεκριμένα: με την υπ, αριθμ. πρωτ. 1/ Απόφαση του Γενικού Γραμματέα Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδος, στη θέση "Δαφνούλι" κηρύχθηκε ως αναδασωτέα έκταση 1,3 στρεμμάτων, με σκοπό την επαναδημιουργία με φυσική αναγέννηση της δασικής βλάστησης, που καταστράφηκε από εκχέρσωση. με την υπ, αριθμ. πρωτ /2753/ Απόφαση του Γενικού Γραμματέα Αποκεντρωμένης Διοίκησης Πελοποννήσου - Δυτικής Ελλάδας και Ιονίου, στη θέση "Δαφνούλι ή Φάρος " τροποποιήθηκε η υπ. αριθμ. 3969/ απόφαση κήρυξης αναδασωτέας έκτασης 5,435 στρεμμάτων και με την υπ, αριθμ. πρωτ. 4016/ Απόφαση του Γενικού Γραμματέα Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδος, στη θέση "Βουνό Κατάκολου" κηρύχθηκε ως αναδασωτέα έκταση 9,174 στρεμμάτων, με σκοπό την επαναδημιουργία με φυσική αναγέννηση της δασικής βλάστησης, που καταστράφηκε από εκχέρσωση, της Δασικής έκτασης από δάσος αειφύλλων - πλατυφύλλων. Επιπλέον, στη Χερσόνησο Κατάκολου και ειδικότερα στην περιοχή μελέτης, έχουν εκδοθεί από το αρμόδιο Δασαρχείο Πύργου Πράξης Χαρακτηρισμού για εκτάσεις συνολικού εμβαδού ,14 m 2. Από το σύνολο των εκτάσεων αυτών ως δάσος έχουν χαρακτηριστεί ,82 m 2 και ως δασικές εκτάσεις επιφάνειες ,50 m 2. Οι υπόλοιπες εκτάσεις έχουν χαρακτηριστεί ως μη δάσος - μη δασική έκταση. Στο χάρτη 2Α των θεσμοθετημένων χρήσεων γης απεικονίζονται οι εκτάσεις που έχουν χαρακτηριστεί ως δάση και δασικές εκτάσεις, καθώς και οι αποφάσεις (Πράξεις Χαρακτηρισμού) κήρυξής τους από το Δασαρχείο Πύργου. Σύμφωνα με την Πράξη Χαρακτηρισμού έκτασης συνολικού εμβαδού ,84 m 2, στη θέση "Δαφνούλι" της Τ.Κ. Κατάκολου του Δήμου Πύργου, η περιοχή του γεωτρητικού προγράμματος "οικόπεδο έρευνας και εξόρυξης υδρογονανθράκων" χαρακτηρίζεται ως δάσος σε έκταση , 93 m 2. Η υπόλοιπη έκταση των 2.299,91 m 2 δεν χαρακτηρίζεται, διότι ισχύει η υπ'αριθμ. 5430/2010 Πράξη Χαρακτηρισμού της ως δάσος. Στον Πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζονται οι Πράξεις Χαρακτηρισμού, που έχουν εκδοθεί έως σήμερα από το Δασαρχείο Πύργου, στην περιοχή μελέτης στη χερσόνησο του Κατάκολου και περιμετρικά της περιοχής του υπό μελέτη γεωτρητικού προγράμματος. ENVECO A.E. 183

184 Πίνακας : Πράξεις χαρακτηρισμού εκτάσεων στην περιοχή μελέτης στη χερσόνησο Κατάκολου ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΡΑΞΗΣ ΧΑΡΑΤΗΡΙΣΜΟΥ ΘΕΣΗ ΕΚΤΑΣΗ (m 2 ) ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΕΚΤΑΣΗΣ 23324/754/ "Νταμάρι" 1.775,91 ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΔΑΣΟΣ ή ΔΑΣΙΚΗ ΕΚΤΑΣΗ 4718/ "Στέρνα" 4.209,86 Ε1 = 514,39 m 2 ΔΑΣΟΣ Ε2 = 2.051,39 m 2 ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΔΑΣΟΣ ή ΔΑΣΙΚΗ ΕΚΤΑΣΗ Ε3 = 1.644,08 m 2 ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΔΑΣΟΣ ή ΔΑΣΙΚΗ ΕΚΤΑΣΗ 2159/ "Βουνό" 775,75 ΔΑΣΙΚΗ ΕΚΤΑΣΗ 5114/ "Συκιά" 507 ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΔΑΣΟΣ ή ΔΑΣΙΚΗ ΕΚΤΑΣΗ 2009/ "Ψωρόχωμα" 1.000,51 ΔΑΣΟΣ 990/ "Στέρνα" ,19 Ε01 = ,77 m 2 ΜΗ ΔΑΣΟΣ ΚΑΙ ΜΗ ΔΑΣΙΚΗ ΕΚΤΑΣΗ Ε01α = 252,80 m 2 ΔΑΣΟΣ Ε01β = 2.844,62 m 2 ΔΑΣΟΣ 5430/ "Φάρος" ,80 Ε1 = 9.438,76 m 2 ΔΑΣΟΣ Ε2 = ,75 m 2 ΔΑΣΙΚΗ ΕΚΤΑΣΗ Ε3 = 4.370,34 m 2 ΜΗ ΔΑΣΟΣ ΚΑΙ ΜΗ ΔΑΣΙΚΗ ΕΚΤΑΣΗ 4781/ "Στέρνα" 4.038,25 ΜΗ ΔΑΣΟΣ ΚΑΙ ΜΗ ΔΑΣΙΚΗ ΕΚΤΑΣΗ 3327/ "Φάρος" ή "Βουνό" ,34 Ε = ,01 m 2 έχει χαρακτηριστεί με την Απόφαση 2590/ Ε2 = 3.652,29 m 2 ΜΗ ΔΑΣΟΣ ΚΑΙ ΜΗ ΔΑΣΙΚΗ ΕΚΤΑΣΗ Ε4 = 4.034,07 m 2 ΜΗ ΔΑΣΟΣ ΚΑΙ ΜΗ ΔΑΣΙΚΗ ΕΚΤΑΣΗ Ε7 = 2.884,60 m 2 ΔΑΣΟΣ Ε8 = 32,21 m 2 ΔΑΣΟΣ 2548/ "Συκιά" 96,03 ΜΗ ΔΑΣΟΣ ΚΑΙ ΜΗ ΔΑΣΙΚΗ ΕΚΤΑΣΗ 1424/ "Βουνό" 6.532,31 ΜΗ ΔΑΣΟΣ ΚΑΙ ΜΗ ΔΑΣΙΚΗ ΕΚΤΑΣΗ 6262/ "Συκιά" ,36 ΜΗ ΔΑΣΟΣ ΚΑΙ ΜΗ ΔΑΣΙΚΗ ΕΚΤΑΣΗ 3684/ "Βουνό" 1.902,47 ΜΗ ΔΑΣΟΣ ΚΑΙ ΜΗ ΔΑΣΙΚΗ ΕΚΤΑΣΗ 2590/ "Φάρος" ή "Βουνό" ,60 Ε1 = ,97 m 2 ΜΗ ΔΑΣΟΣ ΚΑΙ ΜΗ ΔΑΣΙΚΗ ΕΚΤΑΣΗ Ε2 = ,94 m 2 ΔΑΣΟΣ Ε3 = 3.413,80 m 2 ΔΑΣΟΣ Ε4 = 2.325,89 m 2 ΔΑΣΟΣ 2671/ "Βουνό" 2.869,00 ΜΗ ΔΑΣΟΣ ΚΑΙ ΜΗ ΔΑΣΙΚΗ ΕΚΤΑΣΗ 1964/ "'Αγιος Αντρέας" ,00 ΔΑΣΟΣ 4882/ "'Αγιος Αντρέας" ΜΗ ΔΑΣΟΣ ΚΑΙ ΜΗ ΔΑΣΙΚΗ ΕΚΤΑΣΗ 4062/ "'Αγιος Αντρέας" m 2 ΔΑΣΙΚΗ ΕΚΤΑΣΗ m 2 ΜΗ ΔΑΣΟΣ ΚΑΙ ΜΗ ΔΑΣΙΚΗ ΕΚΤΑΣΗ 4475/ "'Αγιος Αντρέας" ΜΗ ΔΑΣΟΣ ΚΑΙ ΜΗ ΔΑΣΙΚΗ ΕΚΤΑΣΗ 64/ "'Αγιος Αντρέας" ΜΗ ΔΑΣΟΣ ΚΑΙ ΜΗ ΔΑΣΙΚΗ ΕΚΤΑΣΗ 1999/ "'Αγιος Αντρέας" 4.834, ,44 m 2 ΔΑΣΟΣ, ΔΑΣΙΚΗ ΕΚΤΑΣΗ 3.751,32 m 2 ΜΗ ΔΑΣΟΣ ΚΑΙ ΜΗ ΔΑΣΙΚΗ ΕΚΤΑΣΗ ENVECO A.E. 184

185 3.5.3 Ιστορικά και πολιτιστικά στοιχεία Ιστορία Η μικρή χερσόνησος ή μάλλον ακρωτήριο του Κατάκολου, με εμβαδόν 322 στρεμμάτων, ονομαζόταν στην αρχαιότητα Ιχθύς, λόγω του σχήματός του. Στο βορειοδυτικό μέρος, στη δυτική πλευρά του ισθμού, που συνδέει το ακρωτήριο με την υπόλοιπη στεριά, εκεί όπου σχηματίζεται ο κόλπος του Αγίου Ανδρέα, απλωνόταν η πόλη Φειά ή Φεά. Η πρώτη μνεία της συναντάται στον Όμηρο, τόσο στην Ιλιάδα (Η 135), όταν ο Νέστορας, ενθυμούμενος τα νιάτα του, περιγράφει στους Αργείους τη σύγκρουση ανάμεσα στους Πύλιους και τους Αρκάδες κοντά στα τείχη της Φειάς, στην όχθη του ποταμού Ιάρδανου, όσο και στην Οδύσσεια ( ο ), κατά το ταξίδι της επιστροφής του Τηλέμαχου στην Ιθάκη. Ακολούθως η Φειά αναφέρεται και από άλλους αρχαίους συγγραφείς, όπως ο Ξενοφών, ο Πολύβιος και ο Παυσανίας. Ο Θουκυδίδης (Β 25,3 και Ζ 31) τη συνδέει με δύο περιστατικά του Πελοποννησιακού Πολέμου. Στο πρώτο επεισόδιο, το 431 π.χ, οι Αθηναίοι, πλέοντας από τη Μεθώνη, κατέλαβαν προσωρινά και λεηλάτησαν την πόλη, ενώ στο δεύτερο (417 π.χ.) ο αθηναίος Δημοσθένης, πλέοντας από τη Λακωνία στην Κέρκυρα, συνάντησε στη Φειά και κατέστρεψε ένα εμπορικό πλοίο (ολκάδα), που επρόκειτο να μεταφέρει κορίνθιους οπλίτες στη Σικελία. Ανάμεσα στις αναφορές των αρχαίων συγγραφέων χαρακτηριστική είναι η ακριβής περιγραφή της θέσης από τον Στράβωνα, κατά την πρώτη τριακονταετία του 1 ου μ.χ. αι, «Μετά δε τον Χελωνάτα (εννοεί το λόφο της Κυλλήνης όπου το μεσαιωνικό Χλεμούτσι) ο των Πισατών εστιν αιγιαλός πολύς, είτ άκρα Φειά, ήν δε και πολίχνη [ ] πρόκειται δε ταύτης και νησίον και λιμήν, ένθεν εις Ολυμπίαν τω εγγυτάτω εκ θαλάττης εισίν στάδιοι εκατόν είκοσιν» (VIII ). Η απόσταση των 120 σταδίων (22.5 χλμ.), μετρούμενη από το εγγύτατο προς την Ολυμπία σημείο, δηλαδή τη δυτική ακτή, είναι αρκετά μικρότερη από τη σημερινή και πιθανόν να σημαίνει ότι η θάλασσα εισχωρούσε την εποχή εκείνη βαθύτερα, προς την κατεύθυνση του σύγχρονου Πύργου. Όπως προκύπτει και από τα αρχαιολογικά ευρήματα η Φειά τα χρόνια του Θουκυδίδη είχε σημαντική έκταση φθάνοντας βόρεια μέχρι το μικρό ποταμό Ιάρδανο και την περιοχή της Σκαφιδιάς. Ήταν όμως αραιοκατοικημένη και ανάμεσα στα τμήματά της μεσολαβούσαν εξοχές και περιβόλια. Αποτελούσε το δεύτερο μετά την Κυλλήνη σημαντικό λιμάνι της Πισάτιδας, τόσο εμπορικό όσο και για την επικοινωνία με την Ολυμπία. Σύμφωνα όμως με τους όρους της ειρήνης, με την οποία τερματίσθηκε ο πόλεμος μεταξύ των Σπαρτιατών και των Ηλείων ( π.χ.), οι ηττημένοι Ηλείοι υποχρεώθηκαν να κατεδαφίσουν τα τείχη της Φειάς (Ξενοφών, Ελληνικά, 3,2,30), η οποία έκτοτε έχασε τη σημασία της εκπίπτοντας σε πολίχνη. Τα αρχαιολογικά ευρήματα δείχνουν ανάκαμψη της πόλης κατά τη ρωμαϊκή περίοδο, ενώ η καταστροφή της συντελέσθηκε το 550/551 μ.χ., ως αποτέλεσμα ενός τσουνάμι, που ακολούθησε τον ισχυρό σεισμό, ο οποίος κατέστρεψε τα αστικά κέντρα της Πελοποννήσου και τα ιερά της Ολυμπίας. Έπειτα από σιωπή έξι και πλέον αιώνων αρκετές πληροφορίες για την περιοχή του ακρωτηρίου συναντώνται στις πηγές της Φραγκοκρατίας ( περίπου) και ιδίως στο «Χρονικό του Μορέως». Έπειτα από την κατάλυση του Βυζαντινού Κράτους από τους ιππότες της Δ Σταυροφορίας, τα εδάφη της αυτοκρατορίας κατανεμήθηκαν στους συμμετέχοντες ευρωπαίους φεουδάρχες και τους Βενετούς, σύμφωνα με την Partitio Romaniae. Η Πελοπόννησος περιήλθε τελικά στον Γουλιέλμο ντε Σαμπλίτ (Guillaume de Champlitte) και λίγο αργότερα στο φίλο και συμπατριώτη του Γοδεφρείδο Βιλλεαρδουίνο (Geoffroy de Villehardouin), που ίδρυσαν το Πριγκιπάτο της Αχαΐας. Την εποχή εκείνη η αρχαία πόλη Φειά είχε εκλείψει και στο λόφο, όπου άλλοτε πρέπει να υπήρχε η ακρόπολή της, είχε ιδρυθεί κατά τη βυζαντινή περίοδο μικρό κάστρο με την επωνυμία «Πονδικόν» ή «Ποντικόν» (αργότερα κατά το 19 ο αι. άγνωστο πώς εμφανίζεται ως «Ποντικόκαστρο» και έτσι αναφέρεται από τους Leake, Pouqueville και Curtius), το οποίο κατέλαβαν το 1205 οι Φράγκοι ιππότες του Γουλιέλμου ντε Σαμπλίτ, έπειτα από υπόδειξη του Γοδεφρείδου Α Βιλλεαρδουίνου. Σύμφωνα με το «Χρονικό» (στ. 1675) «Το ENVECO A.E. 185

186 κάστρον ήτον αχαμνόν, από σπαθίου το απήραν και φύλαξιν εβάλασιν καλόν λαόν απέσω». Το βυζαντινό κάστρο δηλαδή δεν ήταν ισχυρό, κατελήφθη με τη βία και τοποθετήθηκε φρουρά. Λίγα χρόνια αργότερα στο λιμάνι του Ποντικού προσορμίσθηκαν δύο πλοία, με την Αγνή, κόρη του Πέτρου Κουρτεναί (Pierre de Courtenay) και τη μητέρα της Γιολάντα της Φλάνδρας, οι οποίες μετέβαιναν δια θαλάσσης στην Κωνσταντινούπολη. Ο Πέτρος ακολουθούσε την οδό της ξηράς, μέσω της Ηπείρου, προκειμένου να αναλάβει την αυτοκρατορική εξουσία, έχοντας ήδη στεφθεί από τον πάπα. Οι δύο γυναίκες φιλοξενήθηκαν από τον Γοδεφρείδο στο κάστρο, όπου, έπειτα από συμφωνία με τη Γιολάντα, η Αγνή παντρεύτηκε το γιό του και μετέπειτα πρίγκιπα της Αχαΐας Γοδεφρείδο Β («Χρονικό» στ ). Στη συνέχεια το Ποντικόκαστρο ακολούθησε τη μοίρα και των άλλων κάστρων της Πελοποννήσου, που, σύμφωνα με τη φεουδαρχική αντίληψη διακυβέρνησης, άλλαζαν συχνά κυρίαρχους, άλλοτε διδόμενα ως προίκα και άλλοτε ως αποτέλεσμα συμφωνιών ή στρατιωτικών επιχειρήσεων, αν και το συγκεκριμένο πάντοτε υπαγόταν ως καστελανία στην επικυριαρχία του ίδιου του πρίγκιπα. Εθεωρείτο από τα σημαντικά κάστρα του πριγκιπάτου, λόγω θέσης, διότι αφενός το λιμάνι του, μαζί με αυτό της Γλαρέντζας στην Κυλλήνη, ήταν τα πλησιέστερα προς τη Δύση, και αφετέρου βρισκόταν και στη μέση μιας εξαιρετικά εύφορης περιοχής. Οι Φράγκοι το είχαν ονομάσει Beauvoir ή Belveder(e), καθώς η θέα από αυτό ήταν πανοραμική, προς το πέλαγος, την ακτή, την πεδιάδα της Ήλιδας και τα βουνά που την ορίζουν προς τα ανατολικά. Το 1427, και ενώ το Πριγκιπάτο βάδιζε προς την πλήρη αποσύνθεσή του, το κατέλαβε ο δεσπότης του Μυστρά Κωνσταντίνος Παλαιολόγος. Το 1460 περιήλθε μαζί με ολόκληρη την Πελοπόννησο στους Οθωμανούς και βαθμιαία ερειπώθηκε, καθώς δεν εντάχθηκε στον αμυντικό σχεδιασμό τους. Σε βενετσιάνικο έγγραφο του 1701, που φυλάσσεται στη γειτονική βυζαντινή μονή Σκαφιδιάς, αναφέρεται ως ερειπωμένο (Ρontico castro disparto) Αρχαιολογικές Θέσεις - Μνημεία Μνεία για αρχαιολογικά ευρήματα στην περιοχή του κόλπου του Αγίου Ανδρέα γίνεται σε επιστολή του δικηγόρου και τ. βουλευτή Γ. Φούφα στην εφημερίδα ΣΚΡΙΠ το Μάρτιο του Πραγματοποιώντας εκδρομή παρατήρησε τα λείψανα εκτεταμένης παράκτιας ερειπωμένης «λίθινης» πόλης, και πιο συγκεκριμένα ότι «όπου τα φυσικά πετρώματα διακόπτονται εκεί έχουν εντοιχισθεί θεμέλια μεγίστων διαστάσεων, μετά μεγίστης ακριβείας και τέχνης άνευ συγκολλητικής τινός ύλης». Τέλος καταγγέλλει κατατεμαχισμό αρχαίων ογκολίθων για την κατασκευή οικοδομικών γωνιολίθων (ίσως πρόκειται για τη γνωστή μέθοδο εκμετάλλευσης αρχαίου οικοδομικού υλικού). Σε έρευνες της δεκαετίας του 1960 εντοπίσθηκαν στην περιοχή του Κατακόλου τέχνεργα της παλαιολιθικής περιόδου. Σημειώνεται ότι αρκετές παλαιολιθικές θέσεις έχουν εντοπισθεί στην παραλία κυρίως της Ήλιδας, με πλησιέστερη αυτή στη Σκαφιδιά, βόρεια του Κατάκολου. Συστηματική έρευνα στον κόλπο του Αγίου Ανδρέα το 1957 από τον Ν. Γιαλούρη έδειξε ότι σημαντικό, αν όχι το μεγαλύτερο, μέρος της Φειάς είναι σήμερα βυθισμένο στη θάλασσα, ως αποτέλεσμα προφανώς του τσουνάμι, που ακολούθησε το σεισμό του 550/551 μ.χ.. Σε όλο το μήκος του κόλπου εντοπίσθηκαν ερείπια κτηρίων στην ξηρά, μέσα στην απολιθωμένη άμμο, που συνεχίζονταν μέσα στη θάλασσα, σε απόσταση από την ακτή μέχρι 200 m και σε βάθος μέχρι 5.00 m. Κατά τη διάρκεια της έρευνας στην ξηρά και σε όλο το μήκος της δυτικής πλευράς, προς τον Άγιο Ανδρέα, επισημάνθηκαν ερείπια κτηρίων οικοδομημένων με μεγάλους ακατέργαστους ογκόλιθους ή και με καλώς πελεκημένους λίθους, καθώς και μεγάλος αριθμός οστράκων από τα αρχαϊκά έως και τα ρωμαϊκά χρόνια. Στην ακτή Μαντζάκουρα, κατά το δυτικό μέρος του κόλπου, βρέθηκαν ρωμαϊκοί τάφοι και δύο κυκλαδικά ειδώλια ανήκοντα στο τελευταίο τέταρτο της τρίτης χιλιετίας, γεγονός που ENVECO A.E. 186

187 δηλώνει εμπορική επικοινωνία της περιοχής με τα νησιά των Κυκλάδων εκείνη την εποχή. Πίσω από την ακτή Μαντζάκουρα εντοπίσθηκαν κατεσπαρμένα πολλά αρχιτεκτονικά μέλη, με σπουδαιότερο το δεξιό μισό από τύμπανο αετώματος κατασκευασμένο από το σκληρό ντόπιο αμμόλιθο. Δοκιμαστικές ανασκαφικές τομές στο προαύλιο και γύρω από την εκκλησία του Αγίου Ανδρέα απέδωσαν όστρακα και μετάλλινα αντικείμενα από τη μυκηναϊκή έως τη ρωμαϊκή και τη βυζαντινή εποχή. Από την περιοχή του Αγίου Ανδρέα προέρχεται και τμήμα πήλινης σίμης του 6 ου αι. π.χ. με θαυμάσια γραπτή διακόσμηση λωτών και ανθεμίων και αρχαϊκός ναξιακός κούρος. Ανατολικά του Ποντικόκαστρου, προς την πλευρά του Κατάκολου, διαπιστώθηκε μεγάλος αριθμός από ερείπια κτηρίων και τάφοι της Κλασικής και της Ρωμαϊκής περιόδου. Παρατήρηση στις σωζόμενες οχυρώσεις του μεσαιωνικού Ποντικόκαστρου έδειξε ότι στην τοιχοδομία του έχει ενσωματωθεί υλικό από το παλαιότερο αρχαίο φρούριο, ενώ στα χαμηλά μέρη διακρίνονται και τμήματα του αρχαίου τείχους. Προφανώς πρόκειται για τμήματα της ακρόπολης της Φειάς. Από τα πρανή του κάστρου έχουν επίσης περισυλλεγεί όστρακα της Μεσοελλαδικής και της Υστεροελλαδικής Ι ΙΙΙ περιόδου, ενώ προπολεμικά είχαν διαπιστωθεί ίχνη οικισμού της Υστεροελλαδικής και της πρώιμης εποχής του Χαλκού. Επιφανειακή έρευνα στη νησίδα Τηγάνι απέδωσε ελληνιστικά και ρωμαϊκά όστρακα και εκτεταμένο συλημένο νεκροταφείο της Ρωμαϊκής περιόδου. Κατά την υποβρύχια έρευνα στον κόλπο του Αγίου Ανδρέα διαπιστώθηκε ένας μακρός τοίχος με πλάτος 0.70 m και μήκος 80 m, κτισμένος με καλά κατεργασμένους ογκόλιθους (πιθανώς ανήκει στα τείχη της πόλης). Εντοπίσθηκαν επίσης αρχιτεκτονικά μέλη, όπως ορθοστάτες, σφόνδυλοι δωρικών και ιωνικών κιόνων, δωρικά και ιωνικά κιονόκρανα, ένας ακέραιος ρωμαϊκός κίονας χωρίς ραβδώσεις και μεγάλος αριθμός θραυσμάτων αγγείων χρονολογούμενων από τη μυκηναϊκή έως και την ύστερη ρωμαϊκή εποχή. Τότε ανασύρθηκαν από τη θάλασσα έξι κιονόκρανα ιωνικού ρυθμού ρωμαϊκής εποχής, ενώ τα δωρικά κιονόκρανα, που παρέμειναν στη θάλασσα, χρονολογήθηκαν στην ύστερη κλασική περίοδο. Σε επόμενη υποβρύχια έρευνα της ομάδας Γιαλούρη το 1960 ανακαλύφθηκαν και άλλα κτήρια κατεσπαρμένα στο βυθό και αρχιτεκτονικά μέλη, ανάμεσα στα οποία δωρικά και ιωνικά κιονόκρανα. Τότε ανελκύσθηκαν αμφορείς, πίθοι και άλλα αγγεία. Ανάμεσα στο νότιο άκρο της νησίδας Τηγάνι και το ακρωτήριο εντοπίσθηκε μεγάλος αριθμός αμφορέων και μεγάλων αγγείων, οφειλόμενων πιθανότατα σε ναυάγιο. Αρκετά χρόνια μετά, το 1973, ο Alfred Mallwitz του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου, με τον έφορο αρχαιοτήτων Λ. Κολώνα και μέλη του Ινστιτούτου Ενάλιων Αρχαιολογικών Ερευνών ανέλκυσαν από τον κόλπο και άλλα αρχιτεκτονικά μέλη. Πρόσφατη ανασκαφή από τον Χρ. Ματζάνα στην περιοχή του Αγίου Ανδρέα έφερε στο φως οικισμό με διάρκεια ζωής από τον 12 ο έως τον 6 ο αι. π.χ. Στοιχεία του οικισμού είναι έργο εδαφικής εξομάλυνσης, αποστραγγιστική τάφρος, αγωγός απορροής, σπηλαιώδης ταφική κοιλότητα, κυκλική κατασκευή που δύναται να ταυτισθεί με τύμβο ή περίβολο, φρέατα κλπ. Στη θέση «Λουτρό» της Σκαφιδιάς, ανατολικά του Ιάρδανου και στην περιφέρεια της Φειάς, έχει ανασκαφεί πολυτελές μεγάλο δημόσιο λουτρικό συγκρότημα με περίτεχνα ψηφιδωτά δάπεδα, που λειτούργησε τα Ρωμαϊκά χρόνια από τον 1 ο έως τον 4 ο μ.χ. αιώνα. Κοντά στο λουτρό ερευνήθηκαν και οικιστικά κατάλοιπα της Ρωμαϊκής επίσης περιόδου. Στην περιοχή του λουτρού έχουν επίσης επισημανθεί και θέσεις της Μέσης Παλαιολιθικής περιόδου. Το Ποντικόκαστρο είναι κατά βάση ένα βυζαντινό κάστρο, το οποίο έλαβε την οριστική μορφή του την περίοδο της Φραγκοκρατίας. Είναι κτισμένο εν μέρει επάνω στα θεμέλια του αρχαίου τείχους, στην κορυφή του απότομου, αλλά όχι απόκρημνου λόφου με ύψος 60 m, που βρίσκεται στο βόρειο μέρος του ακρωτηρίου. Ανήκει στον αριθμό των κάστρων που επισκεύασαν, ανακατασκεύασαν ή έκτισαν εξαρχής κατά τον 13 ο αι. οι Φράγκοι ηγεμόνες για την εξασφάλιση της κυριαρχίας τους έναντι αλλήλων και του ντόπιου πληθυσμού. Στην κατασκευή αυτών των κάστρων και ιδίως στην τοιχοδομία ENVECO A.E. 187

188 διακρίνονται πολλά στοιχεία της βυζαντινής οχυρωτικής οικοδομικής, όπως η απλή κάτοψη, οι τετράγωνοι πύργοι και η μικτή τοιχοποιία με τη χρήση τούβλων ή κεραμιδιών στους αρμούς, σημάδι ότι συμμετείχαν και ντόπιοι τεχνίτες. Το ίδιο παρατηρείται και στο Ποντικόκαστρο. Η κάτοψή του έχει σχήμα ακανόνιστου ορθογωνίου, με τη νότια πλευρά μεγαλύτερη από τη βόρεια. Το μέγιστο μήκος του είναι 120 m, το μέγιστο πλάτος 55m και το εμβαδόν του περίπου 5 στρέμματα. Από το περίγραμμα των τειχών λίγα πράγματα διατηρούνται ορατά μέσα στην πυκνή βλάστηση. Η κατεστραμμένη σήμερα είσοδος βρισκόταν στη νότια πλευρά, προστατευμένη από ένα ισχυρό τετράγωνο πύργο. Στη βορειοδυτική γωνία σώζεται σε ικανό ύψος ο ισχυρότερος πύργος του κάστρου, επίσης τετράγωνος στην κάτοψη (διαστ. 8,40 x 8,50), αλλά με αποστρογγυλευμένες τις γωνίες. Η τοιχοδομία αυτού του πύργου είναι επιμελημένη, με ορθογώνιους κατεργασμένους λίθους και παρένθετα τούβλα στους οριζόντιους και κάθετους αρμούς. Πιθανώς να ανήκει στη βυζαντινή περίοδο, να είναι δηλαδή παλαιότερος του Αλλού στο κάστρο η τοιχοδομία είναι απλή αργολιθοδομή. Στο εσωτερικό του διακρίνονται δεξαμενές, σκαμμένες στο βραχώδες έδαφος και λίγα ερείπια τοίχων. Καλύτερα διατηρείται διμερής θολωτή δεξαμενή με μήκος 5.00 m. Ένα μνημείο των νεώτερων χρόνων, στο νότιο μέρος του ακρωτηρίου, είναι ο φάρος. Κατασκευάσθηκε το 1865 και είναι γαλλικής προέλευσης. Αποτελείται από κτήριο 4 δωματίων για τη διαμονή του προσωπικού, που ενσωματώνουν το λιθόκτιστο τετράγωνο πύργο ύψους m, που περιέχει την εγκατάσταση του πετρελαιοκίνητου μηχανισμού. Στην κορυφή του πύργου είναι τοποθετημένος ο θάλαμος με το περιστρεφόμενο κάτοπτρο, που έχει μικρή εμβέλεια ναυτικών μιλίων. Δίπλα στο φάρο υπάρχει και μικρό ανεξάρτητο κτίσμα, που χρησίμευε ως κουζίνα. Ο φάρος λειτουργεί από το 1978 με ηλεκτροδότηση Κατάκολο Η πόλη του Κατάκολου αναπτύχθηκε ως επίνειο του Πύργου και εξαγωγικό λιμάνι κυρίως σταφίδας μετά την Απελευθέρωση και την ίδρυση του ελληνικού κράτους. Σήμερα είναι μεγάλο τουριστικό λιμάνι, που εξυπηρετεί ιδίως τους επιβάτες των κρουαζιεροπλοίων, που μεταβαίνουν στην Ολυμπία. Στο Κατάκολο λειτουργούν, σε κτήρια παραχωρημένα από το Δήμο, δύο σημαντικά μουσεία, που είναι δημιουργήματα του ρέκτη ηλεκτρολόγου μηχανολόγου Κώστα Κοτσανά. Το πρώτο είναι το Μουσείο Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας και το δεύτερο είναι το Μουσείο Αρχαίων Ελληνικών Οργάνων. Το πολεοδομικό, αρχιτεκτονικό και ιστορικό ενδιαφέρον του Κατάκολου περιορίζεται σε δύο οικοδομές που έχουν χαρακτηρισθεί διατηρητέες από το Υπουργείο Πολιτισμού. Πρόκειται για το κυρίως κτίσμα και το πορτόνι μιας αγροτικής ιδιοκτησίας και μία σταφιδαποθήκη Θεσμική Προστασία Β.Δ της (ΦΕΚ Α 28) Κηρύσσονται επί του παρόντος ως προέχοντα βυζαντινά μνημεία υπαγόμενα εις τας διατάξεις του ν τα κάτωθι μεσαιωνικά κάστρα. Β. Κάστρα Πελοποννήσου ENVECO A.E. 188

189 3. Ποντικόκαστρον. ΥΠΠΟ/ ΑΡΧ/Α1/Φ.07/66969/2288/ (ΦΕΚ Β 305) Κήρυξη Αγίου Ανδρέα Κατακώλου Ηλείας ως αρχαιολογικού χώρου και τοπίου ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους. Περιλαμβάνει ολόκληρο το ακρωτήριο Ιχθύς και την ακτή του Αγίου Ανδρέα έως και την ακτή Μαντζάκουρα, καθώς και τις δύο νησίδες, Τηγάνι και Κόρακα. ΥΠΠΟ/ΑΡΧ/Β1/Φ31/14611/450/ (ΦΕΚ Β 236) Ζώνη Α προστασίας του αρχαιολογικού χώρου «Αγίου Ανδρέα Κατακώλου». Χαρακτηρίζονται ως ζώνη Α (αδόμητη) ο λόφος του Ποντικόκαστρο και οι δύο νησίδες, και ως ζώνες Β1 και Β2 (δόμηση και εγκαταστάσεις με όρους) ο υπόλοιπος αρχαιολογικός χώρος. ΥΠΠΟ/ΔΙΛΑΠ/Γ/1556/54214/ (ΦΕΚ Β 1353) Χαρακτηρισμός ως ιστορικού διατηρητέου μνημείου του φάρου στο Κατάκολο Ν. Ηλείας, διότι αποτελεί χαρακτηριστικό κτίσμα ειδικής λειτουργίας, σημαντικό για την ιστορία της ναυσιπλοΐας στο Ιόνιο. ΥΠΠΟ/ΔΙΛΑΠ/Γ/4681/6015/ (ΦΕΚ Β 112) Χαρακτηρισμός ως ιστορικού διατηρητέου μνημείου του κυρίως κτίσματος και του πορτονιού ιδιοκτησίας Ε.Ο στο Κατάκολο Ηλείας, διότι αποτελούν σημαντικά στοιχεία για την ιστορία τόσο του πρωτογενούς, όσο και του δευτερογενούς παράγοντα της περιοχής (Σταφίδες Κατακώλου) και αποτελούν αξιόλογα σημάδια μνήμης για την εξέλιξη της οικονομίας της περιοχής. ΥΠΠΟ/ΔΙΛΑΠ/Γ/932/17225/ (ΦΕΚ Β 306) Χαρακτηρισμός ως ιστορικού διατηρητέου μνημείου της σταφιδαποθήκης στο Κατάκολο Ηλείας, ιδιοκτησίας Μ. και Α. Π-Σ, διότι είναι άμεσα συνδεδεμένη με την οικονομική εξέλιξη του τόπου και αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα του λιμανιού και του πολεοδομικού ιστού της πόλης. ENVECO A.E. 189

190 3.6 ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ - ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Πληθυσμιακά στοιχεία Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της Απογραφής Πληθυσμού της ΕΛ.ΣΤΑΤ. για το 2011 (όπως αυτά αναθεωρήθηκαν το 2014), ο πληθυσμός στην Τοπική Κοινότητα Κατάκολου ανέρχεται στα 513 άτομα. Στον Πίνακα , που ακολουθεί, παρουσιάζεται αναλυτικά η κατανομή του πληθυσμού ανά φύλο και ομάδα ηλικιών. Πίνακας : Κατανομή πληθυσμού ανά φύλο και ομάδα ηλικίας ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΟΜΑΔΑ ΗΛΙΚΙΑΣ ΑΡΡΕΝΕΣ ΘΗΛΕΙΣ ΣΥΝΟΛΟ ΣΥΝΟΛΟ Από τον πίνακα προκύπτει ότι οι γυναίκες αποτελούν το 52,24% του συνολικού πληθυσμού, ενώ οι άντρες το 47,76%. Τα άτομα με ηλικία από 65 ετών και άνω αποτελούν το 27,10 % του πληθυσμού, η ομάδα ηλικιών αποτελεί την πολυπληθέστερη, 46 άτομα στα 513 του συνολικού πληθυσμού (ποσοστό 8,97%), ενώ τα παιδιά ηλικίας από 0 έως 14 ετών ανέρχονται στα 58 άτομα, ποσοστό επί του συνόλου 11,30%. Η πληθυσμιακή πυκνότητα στην Τοπική Κοινότητα Κατάκολου είναι 162 άτομα /km 2. ENVECO A.E. 190

191 3.6.2 Τομείς παραγωγής Γεωργία Στην Τοπική Κοινότητα Κατάκολου το σύνολο της καθαρής γεωργικής γης ανέρχεται στα στρέμματα, από τα οποία ποτίστηκαν τα 625 στρέμματα. Αναλυτικά η κατανομή της γης ανά είδος καλλιέργειας παρουσιάζεται στη συνέχεια. Πίνακας : Εκτάσεις γεωργικής γης ανά είδος καλλιέργειας στην Τ.Κ. Κατάκολου ( ) ΕΙΔΟΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΕΚΤΑΣΗ (στρεμ.) ΠΟΤΙΣΤΗΚΑΝ (στρεμ.) ΕΚΤΑΣΗ (στρεμ.) ΠΟΤΙΣΤΗΚΑΝ (στρεμ.) Φυτά μεγάλης καλλιέργειας Κηπευτική γη, Θερμοκήπια, Εμπορικοί ανθόκηποι, Σπορεία Δενδρώδεις καλλιέργειες 'Αμπελοι - Σταφιδάμπελοι ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ Τη μεγαλύτερη έκταση της γεωργικής γης καταλαμβάνουν οι δενδρώδεις καλλιέργειες, με ποσοστό κάλυψης 82% και κυρίαρχο είδος την ελιά και τη μικρότερη έκταση τα αμπέλια, με ποσοστό κάλυψης 2,2%. Οσον αφορά στα φυτά μεγάλης καλλιέργειας αυτά καταλαμβάνουν έκταση 125 στρεμμάτων και τα είδη που καλλιεργούνται είναι: βρώμη, αραχίδα, καρπούζια και πατάτες. Τα κηπευτικά καταλαμβάνουν έκταση 50 στρεμμάτων και καλλιεργούνται: λάχανα, κρεμύδια, τομάτες, φασολάκια και κολοκυθάκια. Αναλυτικά η έκταση και η παραγωγή ανά είδος καλλιέργειας για τις κατηγορίες φυτά μεγάλης καλλιέργειας και κηπευτιά δίνονται στους επόμενους πίνακες και αντίστοιχα. Πίνακας : Εκτάσεις και παραγωγή ανά είδος καλλιέργειας φυτών μεγάλης καλλιέργειας στην Τ.Κ. Κατάκολου ( ) ΕΙΔΟΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ - ΦΥΤΑ ΜΕΓΑΛΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΕΚΤΑΣΗ (στρεμ.) ΠΑΡΑΓΩΓΗ (kg) ΕΚΤΑΣΗ (στρεμ.) ΠΑΡΑΓΩΓΗ (kg) Βρώμη Αραχίδα Καρπούζια Πατάτες άνοιξης Πατάτες καλοκαιρινές Πατάτες φθινοπώρου και χειμώνα Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ ENVECO A.E. 191

192 Πίνακας : Εκτάσεις και παραγωγή ανά είδος καλλιέργειας κηπευτικών στην Τ.Κ. Κατάκολου ( ) ΕΙΔΟΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ - ΚΗΠΕΥΤΙΚΑ ΕΚΤΑΣΗ (στρεμ.) ΠΑΡΑΓΩΓΗ (kg) ΕΚΤΑΣΗ (στρεμ.) ΠΑΡΑΓΩΓΗ (kg) Λάχανα Κρεμύδια ξερά Τομάτες επιτραπέζιες για νωπή χρήση - υπαίθρου Φασολάκια χλωρά Κολοκυθάκια Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ Κτηνοτροφία Στην Τοπική Κοινότητα (Τ.Κ.) Κατάκολου η κτηνοτροφική διάρθρωση, σύμφωνα με πρόσφατα διαθέσιμα στοιχεία της ετήσιας στατιστικής κτηνοτροφικής έρευνας των ετών (Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ) έχει ως απεικονίζεται στη συνέχεια στον Πίνακα Πίνακας : Κτηνοτροφική διάρθρωση τα έτη 2011 και 2012 στην Τ.Κ. Κατάκολου ΕΙΔΟΣ ΖΩΩΝ ΑΡΙΘΜΟΣ ΖΩΩΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΓΑΛΑΚΤΟΣ ΑΥΓΑ 2011 Πρόβατα οικόσιτα Πρόβατα κοπαδιάρικα Αίγες οικόσιτες Αίγες κοπαδιάρικες Κουνέλια 350 'Ορνιθες χωρικής εκτροφής Πρόβατα οικόσιτα Πρόβατα κοπαδιάρικα Αίγες οικόσιτες Αίγες κοπαδιάρικες Κουνέλια 330 'Ορνιθες χωρικής εκτροφής Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ Αγροτικός μηχανολογικός εξοπλισμός Στην Τοπική Κοινότητα (Τ.Κ.) Κατάκολου ο υφιστάμενος αγροτικός μηχανολογικός εξοπλισμός, σύμφωνα με πρόσφατα διαθέσιμα στοιχεία της ετήσιας στατιστικήςγεωργικής έρευνας των ετών (Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ) έχει ως απεικονίζεται στη συνέχεια στον Πίνακα ENVECO A.E. 192

193 Πίνακας : Αγροτικός μηχανολογικός εξοπλισμός τα έτη 2011 και 2012 στην Τ.Κ. Κατάκολου ΕΙΔΟΣ ΑΓΡΟΤΙΚΟΥ ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΙΚΟΥ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΥ ΑΡΙΘΜΟΣ ΜΗΧΑΝΗΜΑΤΩΝ Μονοαξονικοί ελκυστήρες(σκαπτικές φρέζες,κλπ.) 5 5 Διαξονικοί ελκυστήρες (τρακτέρ) 1 1 Αλωνιστικές μηχανές κάθε τύπου 1 1 Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ Βιομηχανία - βιοτεχνία - μεταποίηση Ο τομέας της βιομηχανίας και της μεταποίησης στην Περιφερειακή ενότητα Ηλείας αντιπροσωπεύεται κυρίως από αγροτοβιομηχανίες (βιομηχανίες κονσερβοποιίας και τυποποίησης γεωργικών και κτηνοτροφικών προϊόντων, βιομηχανίες τοματοπολτού, ελαιοτριβεία και τυροκομεία ) και ως εκ τούτου βρίσκεται σε άμεση συνάρτηση με τον πρωτογενή τομέα. Κύριο χαρακτηριστικό αυτών των μονάδων είναι η εποχικότητα στη λειτουργία τους, που εξαρτάται από την περίοδο παραγωγής των πρώτων υλών που χρησιμοποιούν. Ο μεγαλύτερος αριθμός αγροτοβιομηχανικών μονάδων συγκεντρώνεται στο πεδινό τμήμα του Νομού ( κονσερβοποιεία, τουρσάδικα, μονάδες συσκευασίες). Τα καταστήματα μεταποίησης φτάνουν τα και απασχολούν εργαζόμενους με ποσοστό συμμετοχής στο Νομό 17%. Οι κυριότερες βιοτεχνικές και βιομηχανικές μονάδες είναι : υφαντουργία, μηχανουργία, μεταποίηση-επεξεργασία αγροτικών προϊόντων, χαρτοποιία. Οι βασικότερες μεταποιητικές μονάδες αφορούν στους κλάδους των Τροφίμων και Ποτών, των μεταλλικών και μη μεταλλικών ορυκτών προϊόντων, της κατασκευής ειδών ένδυσης, επίπλων, προϊόντων από ξύλο και την κατασκευή μηχανημάτων, της κατασκευής άλλων προϊόντων από μη μεταλλικά ορυκτά και της κατασκευής μεταλλικών προϊόντων, με εξαίρεση τα μηχανήματα και τα είδη εξοπλισμού. Ο δευτερογενής τομέας παρουσιάζει μικρή συμμετοχή στο τοπικό εισόδημα. Στην οικονομία του Νομού συμβάλλει σημαντικά η βιοτεχνία επεξεργασίας αγροτικών προϊόντων. Υπάρχουν πολλά εργοστάσια ελαιουργίας, οινοποιίας, κατεργασίας σταφίδας, κονσερβοποιίας, εκκοκκιστήρια βαμβακιού, ρυζόμυλοι κ.ά. Στην Τοπική Κοινότητα Κατάκολου δεν καταγράφονται βιομηχανικές, βιοτεχικές και μεταποιητικές μονάδες Κατοικίες - Οικοδομικές άδειες Η οικοδομική δραστηριότητα στην Περιφερειακή Ενότητα Ηλείας, μετά από μία σημαντική άνοδο το 2005, οπότε και έφτασε (συνολικά) τις οικοδομικές άδειες για νέες οικοδομές και προσθήκες, εμφανίζει μικρή μείωση τα δύο επόμενα έτη 2006, 2007 (-14,5% και -4,5% αντίστοιχα), για να αρχίσει και πάλι να αυξάνεται το 2008 με ρυθμό 0,6% και το 2009 με ρυθμό 11,1%. ENVECO A.E. 193

194 Όσον αφορά στην οικοδομική δραστηριότητα στο νομό Ηλείας, θα πρέπει να επισημανθεί το παράδοξο της αριθμητικής αύξησης των νέων οικοδομών και προσθηκών το 2008, αλλά και το 2009 εν μέσω οικονομικής κρίσης. Η αριθμητική αύξηση προφανώς συνδέεται με τις ανάγκες που δημιουργήθηκαν μετά τις καταστροφές λόγω πυρκαγιών (2007) και σεισμού (2008). Ωστόσο δεν συνοδεύεται από αντίστοιχη αύξηση του όγκου των νέων οικοδομών και προσθηκών. Αντίθετα, ο όγκος των νέων οικοδομών και προσθηκών είναι μικρότερος από ότι στο παρελθόν, γεγονός που οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η αριθμητική αύξηση οφείλεται σε έργα κάλυψης άμεσων οικιστικών αναγκών, ενώ λόγω οικονομικής κρίσης οι όγκοι των νέων κατασκευών έχουν συμπιεστεί. Στην Τοπική Κοινότητα Κατάκολου από το 2007 έως σήμερα (2015) έχουν εκδοθεί 33 οικοδομικές άδειες σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία του Τμήματος 'Εκδοσης Αδειών Δόμησης της Διεύθυνσης Υπηρεσίας Δόμησης του Δήμου Πύργου. Στον Πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζονται αναλυτικά οι εκδοθείσες άδειες δόμησης για την περιοχή του Κατάκολου, του Αγίου Αντρέα και της Αλκυώνας. Πίνακας : Οικοδομικές άδειες στο Κατάκολο,τον 'Αγιο Αντρέα και την Αλκυώνα στην Τ.Κ. Κατάκολου ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΔΕΙΑΣ ΘΕΣΗ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ 42/ Ο.Τ. 10 ΚΑΤΑΚΟΛΟ 'Αδεια Δόμησης 35/ Ο.Τ. 33 ΚΑΤΑΚΟΛΟ 'Αδεια Δόμησης 5/ Ο.Τ. 10 ΚΑΤΑΚΟΛΟ Άδεια Οικοδομής - Κατεδάφιση Ισόγειου καταστήματος 80/ Ο.Τ. 82 θέση "Βουνό" ΚΑΤΑΚΟΛΟ 'Αδεια Δόμησης 7/ ΚΑΤΑΚΟΛΟ Άδεια Οικοδομής - διαμόρφωση χώρου με περίφραξη και κατασκευή αναβαθμίδων στην κεκλιμένη επιφάνεια μη ρυμοτομημένου τμήματος οικοπέδου. 49/ Ο.Τ. 29 ΚΑΤΑΚΟΛΟ Άδεια Δόμησης 105/ Θέση "Συκιά" ΚΑΤΑΚΟΛΟ Άδεια Δόμησης 79/ Θέση "Συκιά" ΚΑΤΑΚΟΛΟ Άδεια Οικοδομής Νέας Ισογείου Κατοικίας 30/ 'Αγιος Αντρέας Άδεια Οικοδομής - Κατασκευή 4ων κατοικιών και μίας αγροτικής αποθήκης 92/ ΑΛΚΥΩΝΑ ΚΑΤΑΚΟΛΟΥ 'Αδεια Οικοδομής - Διώροφη οικοδομή με υπόγειο 79/ ΑΛΚΥΩΝΑ ΚΑΤΑΚΟΛΟΥ 'Αδεια Οικοδομής - Ανέγερση Διώροφης οικοδομής με υπόγειο 375/ Ο.Τ.11Α ΚΑΤΑΚΟΛΟ 'Αδεια Οικοδομής - Επισκευή όψεων Διώροφου Κτιρίου 278/ Ο.Τ.11Α ΚΑΤΑΚΟΛΟ 4863/ ΚΑΤΑΚΟΛΟ 'Αδεια Οικοδομής - Αλλαγή χρήσης τμήματος ισόγειας κατοικίας σε κατάστημα 'Αδεια Οικοδομής - Αλλαγή χρήσης Α' ορόφου από κατοικία σε κατάστημα 159/ ΚΑΤΑΚΟΛΟ 'Αδεια Οικοδομής - Διώροφος κατοικία με υπόγειο 75/2010 Ο.Τ.11Α ΚΑΤΑΚΟΛΟ 271/ ΚΑΤΑΚΟΛΟ 'Αδεια Οικοδομής - Αλλαγή χρήσης τμήματος ισόγειας κατοικίας σε γραφείο 'Αδεια Οικοδομής - Ανέγερση Διώροφης οικοδομής με τμήμα υπογείου και στέγη 261/ Θέση "Στέρνα" ΚΑΤΑΚΟΛΟ 'Αδεια Οικοδομής - Ισόγειος κατοικία και Αγροτική αποθήκη 182/ ΑΛΚΥΩΝΑ ΚΑΤΑΚΟΛΟΥ 'Αδεια Οικοδομής - Ανέγερση Διώροφης οικοδομής 119/ 'Αγιος Αντρέας Άδεια Οικοδομής - Ανέγερση Ισόγειας οικοδομής και γεωργικής αποθήκης 96/ Ο.Τ.11Α ΚΑΤΑΚΟΛΟ 'Αδεια Οικοδομής - Τριόροφος Οικοδομή με στέγη (χρήση ENVECO A.E. 194

195 ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΔΕΙΑΣ ΘΕΣΗ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ καταστήματος) 56/ Θέση "Στέρνα" ΚΑΤΑΚΟΛΟ 'Αδεια Οικοδομής - Ανέγερση ισογείου οικοδομής 7/ Ο.Τ.11Α ΚΑΤΑΚΟΛΟ 376/ Θέση "Στέρνα" ΚΑΤΑΚΟΛΟ 'Αδεια Οικοδομής - Νομιμοποίηση ισόγειας οικοδομής, αλλαγή χρήσης από κατοικία σε κατάστημα - προσθήκη και επέκταση 'Αδεια Οικοδομής - Νέα ισόγειος οικοδομή (κατοικία με αγροτική αποθήκη) 365/ ΑΛΚΥΩΝΑ Ο.Τ. 6 ΚΑΤΑΚΟΛΟΥ 'Αδεια Οικοδομής - Διώροφη Διπλοκατοικία με υπόγειο 325/ ΑΛΚΥΩΝΑ Ο.Τ. 34 ΚΑΤΑΚΟΛΟΥ 'Αδεια Οικοδομής - Νέα Διώροφη Οικοδομή 307/ ΑΛΚΥΩΝΑ Ο.Τ. 17 ΚΑΤΑΚΟΛΟΥ 'Αδεια Οικοδομής - Διώροφη Οικοδομή 275/ Ο.Τ. 2 ΚΑΤΑΚΟΛΟ 211/ ΑΛΚΥΩΝΑ Ο.Τ. 20 ΚΑΤΑΚΟΛΟΥ 198/ ΚΑΤΑΚΟΛΟ 'Αδεια Οικοδομής - Νομιμοποίηση ισόγειου καταστήματος αφορολόγητων ειδών και αλλαγή χρήσης σε κατάστημα και διαρρύθμιση αυτού 'Αδεια Οικοδομής - Διώροφη οιοδομή με υπόγειο και στέγη (κατοικίες και καταστήματα - χώρος συνάθροισης κοινού) 'Αδεια Οικοδομής - Νομιμοποίηση ισόγειας οικοδομής, αλλαγή χρήσης από κατοικία σε κατάστημα 85/ 'Αγιος Αντρέας Άδεια Οικοδομής - Αντικατάσταση στέγης 45/ Ο.Τ. 24 ΚΑΤΑΚΟΛΟ 'Αδεια Οικοδομής - Νέα Διώροφη Οικοδομή (ισόγειο: καταστήματα - Α' όροφος κατάστημα υγειονομικού ενδιαφέροντος) 104/ ΑΛΚΥΩΝΑ Ο.Τ. 28 ΚΑΤΑΚΟΛΟΥ 'Αδεια Οικοδομής - Νέα ισόγειος κατοικία με τμήμα υπογείου Τουρισμός Εξαιτίας του πλήθους των σημαντικών φυσικών και ιστορικών μνημείων, που διαθέτει η ευρύτερη περιοχή έρευνας (Περιφερειακή Ενότητα Ηλείας - Αρχαία Ολυμπία) και της λειτουργίας του λιμένα, στον οποίο προσέρχεται σημαντικός αριθμός κρουαζιερόπλοιων ετησίως, το Κατάκολο παρουσιάζει έντονη τουριστική δραστηριότητα. Τα εν λειτουργία καταλύματα, ο τύπος τους και η δυναμικότητά τους, που λειτουργούν στο Κατάκολο παρουσιάζονται στον πίνακα που ακολουθεί. Πίνακας : Τουριστικά καταλύματα στην Τ.Κ. Κατάκολου ΤΟΠΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΚΑΤΑΚΟΛΟΥ ΚΑΤΑΛΥΜΑΤΑ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑ ΚΛΑΣΣΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ 2** ΜΟΝΑΔΕΣ 1 ΔΩΜΑΤΙΑ 10 ΚΛΙΝΕΣ 19 ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟ 3*** ΜΟΝΑΔΕΣ 1 ΔΩΜΑΤΙΑ 12 ΚΛΙΝΕΣ 25 ΣΥΝΟΛΟ ΜΟΝΑΔΕΣ 2 ΔΩΜΑΤΙΑ 22 ΚΛΙΝΕΣ 44 Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ ENVECO A.E. 195

196 Η μορφή τουρισμού, που επικρατεί στην περιοχή μελέτης, αλλά και γενικότερα στην Περιφερειακή Ενότητα Ηλείας, είναι ο περιηγητικός και πολιτιστικός τουρισμός και σε δεύτερη θέση έρχεται ο μαζικός τουρισμός, ο οποίος μπορεί να χαρακτηριστεί ως μέτριας έντασης. Οι περιοχές - ζώνες, στις οποίες συγκεντρώνεται ο τελευταίος είναι οι παράκτιες περιοχές του Πύργου - Αρχαίας Ολυμπίας και οι βορειοδυτικές ακτές της Ηλείας (Σκαφιδιά, Κουρούτα, Θίνες, Βαρθολομιό, Κυλλήνη). Καμιά από αυτές τις περιοχές δεν είναι κορεσμένη τουριστικά, ούτε μπορεί να χαρακτηριστεί ως περιοχή πολύ μεγάλης τουριστικής φόρτισης. Όσον αφορά στην τουριστική υποδομή, στο νομό Ηλείας δεν υπάρχει μεγάλος αριθμός τουριστικών καταλυμάτων για την εξυπηρέτηση των επισκεπτών. Το σύνολο των καταλυμάτων ανέρχεται σε 85 (ΕΟΤ ), εκ των οποίων τα 78 είναι ξενοδοχεία και με τα περισσότερα καταλύματα να βρίσκονται στο Δήμο Αρχαίας Ολυμπίας (22). Στην ευρύτερη περιοχή Πύργος - Κατάκολο - Σκαφιδιά καταγράφονται συνολικά 14 ξενοδοχειακά καταλύματα. Πίνακας : Ξενοδοχειακά καταλύματα στις περιοχές Πύργου και Ολυμπίας Σύνολο ξενοδοχείων ανά κατηγορία Περιοχές 1ή2 αστέρια 3 αστέρια 4ή5 αστέρια Σύνολο περιοχής Ολυμπία Πύργος - Κατάκολο - Σκαφιδιά Πηγή: Επιμελητήριο Ηλείας, Αναπτυξιακό προφίλ Ηλείας, Ιανουάριος Απασχόληση, ανεργία και στοιχεία τοπικής οικονομίας Στην Τοπική Κοινότητα Κατάκολου σύμφωνα με τα στατιστικά δεδομένα της ΕΛ.ΣΤΑΤ. οι οικονομικά ενεργοί κάτοικοι ανέρχονται σε 163 άτομα και αποτελούν το 31,77% του συνολικού πληθυσμού της Κοινότητας, σε αντίθεση με τους οικονομικά μη ενεργούς κατοίκους, οι οποίοι ανέρχονται στα 350 άτομα και αποτελούν το 68,23% του πληθυσμού. Οι συνολικά απασχολούμενοι ανέρχονται στα 127 άτομα και οι άνεργοι στα 36, ποσοστό ίσο με το 22,09% του οικονομικά ενεργού πληθυσμού της Τ.Κ. Κατάκολου. Στον Πρωτογενή τομέα και κυρίως με τη γεωργία απασχολείται το 11,81% των συνολικά απασχολούμενων κατοίκων, στο Δευτερογενή τομέα απασχολείται το 3,15% και στον Τριτογενή τομέα το 85,04%. Η κύρια απασχόληση στον Τριτογενή τομέα αφορά στον τουρισμό και στις υπηρεσίες, που συνδέονται άμεσα με την κίνηση των κρουαζιερόπλοιων στον λιμένα του Κατάκολου. Πίνακας : Στοιχεία απασχόλησης στην Τοπική Κοινότητα Κατάκολου ΤΟΠΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΚΑΤΑΚΟΛΟΥ Οικονομικά Οικονομικά Πρωτογενής Δευτερογενής Τριτογενής Σύνολο Απασχολούμενοι ενεργοί μη ενεργοί τομέας Τομέας Τομέας Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ ENVECO A.E. 196

197 3.7 ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΥΠΟΔΟΜΕΣ Οδικό δίκτυο Η περιοχή της Χερσονήσου Κατάκολο εξυπηρετείται επαρκώς από τους εξής οδικούς άξονες: οδός 1401 Κατάκολο - Πύργος του Πρωτεύοντος επαρχιακού οδικού δικτύου οδός 1427 Κατάκολο - Αμαλιάδα του Πρωτεύοντος επαρχιακού οδικού δικτύου οδός Ν.Ε.Ο. 09 του Πρωτεύοντος Εθνικού οδικού δικτύου, σύνδεση της ΕΟ 74 με Γαστούνη - Λεχαινά - Βάρδα - Κάτω Αχαία - Πάτρα οδός Ε.Ο. 74 Πύργος - Αρχαία Ολυμπία του Δευτερεύοντος Εθνικού οδικού δικτύου και οδός Ε.Ο. 09 Πύργος - Ζαχάρω - Κυπαρισσία του Δευτερεύοντος Εθνικού οδικού δικτύου Στην περιοχή του Κατάκολου έχει μελετηθεί η κατασκευή της οδού Λαστέικα - Παράκαμψη Αγίου Ιωάννη - Κατάκολο. Η κατασκευή και λειτουργία της οδού αδειοδοτήθηκε περιβαλλοντικά με την Απόφαση έγκρισης περιβαλλοντικών όρων, 4858/ , η οποία Ανανεώθηκε με την Απόφαση 225/4905/ Στο Χάρτη που ακολουθεί απεικονίζεται το υφιστάμενο οδικό δίκτυο της περιοχής μελέτης, όπως αυτό καταγράφεται στον επικαιροποιημένο Χάρτη του Εθνικού και Επαρχιακού οδικού δικτύου του Υπουργείου Υποδομών, Μεταφορών και Δικτύων (2013). ENVECO A.E. 197

198 Χάρτης : Χάρτης Επικαιροποιημένου Εθνικού και Επαρχιακού Δικτύου στην περιοχή της Τ.Κ. Κατάκολου Πηγή: ΥΠΟΜΕΔΙ 2013 ENVECO A.E. 198

199 Με την Υπουργική Απόφαση 8216/128/14/ (ΦΕΚ 278/ΑΑΠ/ ) εγκρίθηκε η επικαιροποίηση του Γενικού Προγραμματικού Σχεδίου λιμένα Κατακόλου, στο οποίο καθορίζονται οι ακόλουθες κυκλοφοριακές ρυθμίσεις, που υλοποιούνται αποκλειστικά εντός της χερσαίας ζώνης του λιμένα Κατάκολου. Α. Κυκλοφοριακές ρυθμίσεις στην περιοχή του λιμένα Η είσοδος έξοδος των οχημάτων θα γίνεται από την υφιστάμενη κεντρική είσοδο έξοδο, η οποία με τις κατάλληλες γεωμετρικές διαμορφώσεις (επέκταση και διαπλάτυνση της κεντρικής διαχωριστικής νησίδας) θα διαθέτει ελεγχόμενη πρόσβαση με εφαρμογή αυτόματου συστήματος αποκλεισμού διέλευσης με μπάρες και φυλάκιο ελέγχου, διαστάσεων 2,5 m x 1,5 m. Η είσοδος έξοδος των επισκεπτών στο λιμάνι και κυρίως των επιβατών στα κρουαζιερόπλοια θα γίνεται από τη βόρεια πύλη πλησίον του πεζοδρομημένου παραλιακού τμήματος. Η διέλευση των οχημάτων με προορισμό το «βουνό» Κατακόλου θα γίνεται από την οριοθετημένη διαδρομή μέσα από το χώρο του Λιμένα. Παραπλεύρως της διαδρομής αυτής θα τοποθετηθεί μεταλλικό κιγκλίδωμα ασφαλείας, ύψους περίπου 2,0 m, με σκοπό την αύξηση της ασφάλειας του λιμένα και τον έλεγχο της πρόσβασης σε αυτόν από πεζούς και οχήματα. Ο διάδρομος αυτός θα έχει πλάτος 3,5 m και θα εξυπηρετεί κινήσεις ανεξάρτητες των κινήσεων του λιμένα. Στο τέλος του διαδρόμου αυτού, στη σύνδεσή του με το δημοτικό δρόμο, η οδός θα ακολουθεί τη χάραξη που προτείνεται σε ερευνητικό πρόγραμμα, ώστε να μπορούν να εφαρμοστούν οι διάφορες εγκαταστάσεις που προβλέπεται να γίνουν στην περιοχή (κυλικείο, θέατρο, κ.λπ.). Στα τελευταία 25,0 m το κατάστρωμα κυκλοφορίας θα έχει πλάτος 5,5 m και πεζοδρόμια πλάτους 2,0 m εκατέρωθεν. Η κυκλοφοριακή οργάνωση εντός του λιμένα περιλαμβάνει: Οριοθέτηση διαδρόμου κίνησης πεζών από και προς τα κρουαζιερόπλοια, ώστε να περιοριστούν στο ελάχιστο οι εμπλοκές πεζών και οχημάτων. Χωροθέτηση 29 θέσεων λεωφορείων. Χωροθέτηση 16 θέσεων λεωφορείων κατά μήκος της προβλήτας, με σκοπό την αναμονή των λεωφορείων και όχι την αποβίβαση επιβίβαση. Χωροθέτηση 31 θέσεων ταξί, οριοθετημένων με διαγραμμίσεις και πλαστικούς ανακλαστήρες οδοστρώματος. Χωροθέτηση 6 θέσεων αναμονής ταξί κατά μήκος της προβλήτας. Δημιουργία 3 κυκλικών κόμβων για την εξυπηρέτηση της κυκλοφορίας και ιδιαίτερα για την ομαλή διεξαγωγή των ελιγμών αναστροφής των μεγάλων οχημάτων. Διαπλάτυνση της υφιστάμενης κεντρικής νησίδας κατά 2,0 m, με σκοπό την ασφαλή διέλευση των πεζών προς τις θέσεις λεωφορείων Επισήμανση συγκεκριμένων εγκάρσιων, ως προς την κυκλοφορία οχημάτων, διαβάσεων πεζών. ENVECO A.E. 199

200 Εφαρμογή κατακόρυφης και οριζόντιας σήμανσης. Β. Κυκλοφοριακές ρυθμίσεις στην ευρύτερη περιοχή Κατασκευή κυκλικού κόμβου με διαμόρφωση του χώρου στάθμευσης μεταξύ των Ο.Τ. 4 και 10, με πρόβλεψη για 1 θέση στάσης λεωφορείου, 5 θέσεις για ενοικιαζόμενα οχήματα, 3 θέσεις για τους υπαλλήλους του λιμενικού ταμείου και 5 ελεύθερες θέσεις στάθμευσης. Ο κυκλικός κόμβος θα λειτουργεί και για την εξυπηρέτηση ελιγμών αναστροφής. Το υλικό επίστρωσης κυκλοφορίας θα είναι τύπου κυβόλιθου, ώστε η οδός να μπορεί να λειτουργήσει ως οδός ήπιας κυκλοφορίας χαμηλών ταχυτήτων. Μονοδρόμηση τμήματος της κεντρικής οδού κατά τη διάρκεια 7:00 21:00 με κατεύθυνση από το λιμένα προς τον Πύργο. Η αντίθετη κατεύθυνση (προς το Λιμένα) θα εξυπηρετείται από την παράλληλη οδό Αγίου Νικολάου Σιδηροδρομικό δίκτυο Το σιδηροδρομικό δίκτυο της περιοχής μελέτης περιλαμβάνει τη γραμμή Κατάκολο - Πύργος - Αρχαία Ολυμπία. Η υφιστάμενη Σιδηροδρομική Γραμμή (Σ.Γ.) Πύργος Κατάκολο είναι μετρικού εύρους και κατά κανόνα διέρχεται από πεδινό έδαφος, ήπιου ανάγλυφου με αγροτικό χαρακτήρα, τα δε γεωμετρικά χαρακτηριστικά της δεν επιτρέπουν υψηλή ταχύτητα. αρχίζει από το κτίριο του Σταθμού Επιβατών Πύργου, διέρχεται μέσα από τμήμα του οικισμού του ομώνυμου Δήμου καθώς και τους οικισμούς Αγίου Ιωάννη, Αλκυώνας και Κατάκολου και καταλήγει στον Σ.Σ. Κατάκολου. Υπό μελέτη βρίσκεται το έργο της κανονικοποίησης και αναβάθμισης της Σ.Γ. Πάτρα Πύργος - Αλφειός Ολυμπία, που αποτελεί μέρος του τμήματος 3 του Eυρωπαϊκού Άξονα 29 από την Πάτρα έως την Καλαμάτα. Η ανάγκη αύξησης της ταχύτητας κυκλοφορίας στα 160 km/h, καθώς και η ανάγκη αναβάθμισης της Σιδηροδρομικής γραμμής από μετρική σε κανονική, απαιτούν τη βελτίωση της σιδηροδρομικής γραμμής με ό,τι αυτή συνεπάγεται (τοπικές παραλλαγές, κατασκευή νέων σιδ/κών γεφυρών, Άνω και Κάτω Διαβάσεων, κατασκευή επιδομής, σηματοδότηση και ηλεκτροκίνηση κ. λ.π). Η βελτίωση αυτή, έχει ήδη μελετηθεί σε στάδιο προμελέτης. Για όλο το μήκος της Σ.Γ Πάτρας Πύργου Αλφειού Ολυμπίας ισχύουν οι εγκεκριμένοι περιβαλλοντικοί όροι, που έχουν εκδοθεί για τον ΟΣΕ, σχετικά με τη λειτουργία και συντήρηση της γραμμής (ΚΥΑ Α.Π. οικ / ) 8. Από το Κατάκολο μέχρι την Αρχαία Ολυμπία η διαδρομή διαρκεί 45 λεπτά περίπου (στοιχεία ΤΡΑΙΝΟΣΕ). Ουσιαστικά, πρόκειται για ένα δρομολόγιο, που παρέχει στην, ούτως ή άλλως, αυξημένη τουριστική ζήτηση (τόσο από τους διεθνείς επισκέπτες των κρουαζιερόπλοιων στο Κατάκολο, όσο και από τους Έλληνες εκδρομείς), ένα επιπρόσθετο προϊόν, όχι μόνο ως μεταφορικό μέσο, αλλά και ως μία τουριστική ατραξιόν, που προσθέτει στην αναζήτηση της γραφικότητας. 8 Β Φάση Μελέτης κανονινοποίησης και αναβάθμισης της υφιστάμενης ΣΓ Πάτρας Πύργου Αλφειού Ολυμπίας 2ο Τμήμα: Σ.Σ. Καβάσιλων Ολυμπία (Α.Π. 733) / ΜΠΕ τμήματος ΣΓ Πύργος Κατάκολο, 2013 ENVECO A.E. 200

201 Τα δρομολόγια της γραμμής Κατάκολο - Πύργος - Ολυμπία είναι τα εξής: Τρία (3) τακτικά Πύργος Ολυμπία Ένα (1) τακτικό Κατάκολο Ολυμπία και έως 5 έκτακτα κυρίως το καλοκαίρι Ο τύπος του τρένου που κυκλοφορεί στη γραμμή είναι railbus (μοντέλο GTW 2/6) με μήκος 35 m. Η ταχύτητα κυκλοφορίας των συρμών είναι 60 km/h max, ενώ, μέσα στον Πύργο είναι 30 km/h, και στο Κατάκολο 20 km/h Λιμάνια και θαλάσσιες μεταφορές Στην Τοπική Κοινότητα Κατάκολου (Δήμος Πύργου) λειτουργεί ο λιμένας Κατάκολου. Ο λιμένας Κατάκολου είναι καθ ολοκληρία τεχνητός και η λιμενολεκάνη του οριοθετείται νότια από προσήνεμο μώλο συνολικού μήκους 750 μέτρων περίπου, βόρεια από υπήνεμο μώλο συνολικού μήκους 480 μέτρων και δυτικά από την ακτή του όρμου Κατάκολου. Συνοπτικά τα προτεινόμενα συμπληρωματικά έργα του λιμένα περιλαμβάνουν: Επέκταση του προσήνεμου μώλου του λιμένα. Δημιουργία μίας νέας θέσης εξυπηρέτησης κρουαζιεροπλοίων μήκους άνω των 300 m. Τροποποίηση της υφιστάμενης μαρίνας και επέκταση αυτής με νέες λιμενικές και χερσαίες εγκαταστάσεις προς βορρά. Εκβάθυνση και επέκταση της υφιστάμενης λιμενολεκάνης Επίσης στα ανωτέρω έργα που προβλέπονται να τροποποιήσουν το εγκεκριμένο προγραμματικό σχέδιο του λιμένα προστίθενται: οι εργασίες διαπλάτυνσης του παραλιακού κρηπιδώματος έμπροσθεν της οικιστικής ζώνης και οι συμπληρωματικές εργασίες στον κεντρικό προβλήτα που περιλαμβάνουν την γεφύρωση των τμημάτων μεταξύ των νησίδων παραβολής και την κατασκευής νέας νησίδας παραβολής προς περαιτέρω επέκταση της βόρειας πλευράς του εν λόγω προβλήτα Ο λιμένας όπως έχει διαμορφωθεί σήμερα, σύμφωνα με το εγκεκριμένο Προγραμματικό Σχέδιο, διαχωρίζεται σε τέσσερις, λειτουργικά ανεξάρτητες, περιοχές / ζώνες: α. Τις λιμενικές εγκαταστάσεις στο εσωτερικό του προσήνεμου μώλου, οι οποίες περιλαμβάνουν το κρηπίδωμα εξυπηρέτησης κρουαζιεροπλοίων (μήκους m και ωφέλιμου βάθους m ΜΣΘ) και τα κρηπιδώματα πρόσδεσης μικρών σκαφών συνολικού μήκους 360 m περίπου. β. Τον κεντρικό προβλήτα του λιμένα, ο οποίος με την επέκταση και διαπλάτυνσή του, μπορεί να εξυπηρετεί μεγάλου μεγέθους κρουαζιερόπλοια στην βόρεια πλευρά του, ενώ δύναται να εξυπηρετεί μικρά εμπορικά πλοία (motorships) ή μικρά κρουαζιερόπλοια στο νότιο κρηπίδωμα του. ENVECO A.E. 201

202 γ. Τα παραλιακά κρηπιδώματα, που λειτουργούν κυρίως ως ζώνη υποστήριξης των τριών θέσεων μεγάλης λιμενικής δυναμικότητας, όπου χωροθετούνται οι κτιριακές εγκαταστάσεις του λιμένα (κτίρια και οικίσκοι υπηρεσιών, αποθηκευτικοί χώροι, τουριστικές εγκαταστάσεις κλπ.). δ. Τη μαρίνα, η οποία διαθέτει λιμενικές και χερσαίες εγκαταστάσεις λειτουργικά ανεξάρτητες από τις λοιπές εγκαταστάσεις του λιμένα. Ο λιμένας Κατάκολου, με βάση τα στοιχεία του Δημοτικού Λιμενικού Ταμείου Πύργου, συνολικά για το 2015, εκτιμάται ότι θα εξυπηρετήσει 263 κρουαζιερόπλοια. Οι κινήσεις κρουαζιερόπλοιων τη χρονική περίοδο καθώς και για όλο το τρέχον έτος (2015) παρουσιάζονται στο Παράρτημα Η τουριστική κίνηση στο Κατάκολο κατά τα προηγούμενα έτη παρουσιάζεται στον πίνακα που ακολουθεί 9. Πίνακας Αριθμός κρουαζιερόπλοιων και επιβατών στο λιμάνι του Κατάκολου. ΕΤΗ ΑΡΙΘΜΟΣ ΚΡΟΥΑΖΙΕΡΟΠΛΟΙΩΝ ΕΠΙΒΑΤΕΣ 'Ερευνα γνώμης των επισκεπτών κρουαζιέρας στο Κατάκολο, Παντελάδης Ιωάννης & Τραμπαδώρος Διονύσιος, Δημοτικό Λιμενικό Ταμείο Πύργου, 09/2014 ENVECO A.E. 202

203 3.7.4 Υποδομές διαχείρισης και διάθεσης λυμάτων Η εγκατάσταση "επεξεργασίας καθαρισμού λυμάτων του Κατάκολου λειτουργεί στη θέση Χερσόνησος της περιοχής Ακρωτηρίου/Ιχθύς σε απόσταση 1,5 km από τον οικισμό, σε χώρο έκτασης 7 στρεμμάτων. Στην εγκατάταση οδηγούνται τα λύματα του Κατάκολου και του οικισμού Αγ. Ανδρέα, καθώς και τα υγρά απόβλητα των βιοτεχνικών μονάδων της περιοχής, που είναι ομοειδή ως προς την σύσταση τους με τα αστικά λύματα. Η επιλεγείσα μέθοδος επεξεργασίας είναι αυτή της ενεργού ιλύος με παρατεταμένο αερισμό. Τα επεξεργασμένα λύματα διατίθενται στη θάλασσα με υποθαλάσσιο αγωγό, μήκους 250 m, σε βάθος 8. Ο σχεδιασμός της εγκατάστασης έγινε με βάση τα παρακάτω δεδομένα: Αρχική φάση Τελική φάση 40 ετία Χειμώνας Καλοκαίρι Χειμώνας Καλοκαίρι Εξυπηρετούμενος πληθυσμός (κάτοικοι) Μέση ημερήσια παροχή (ΓΠ 2 /ημ.) BOD5 kg/ημ Αιωρούμενα στερεά kg/ημ Ολικό Αζωτο Με την απόφαση 8072/ του Νομάρχη Ηλείας χορηγήθηκε οριστική άδεια επεξεργασίας και διάθεσης των επεξεργασμένων λυμάτων του Δ.Δ. Κατάκολου και με την Απόφαση 1948/105886/ του Γενικού Διευθυντή Χωροταξίας και Περιβαλλοντικής Πολιτικής της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Πελοποννήσου - Δυτικής Ελλάδας - Ιονίου εγκρίθηκε η παράταση ισχύος της 954/ του Γ.Γ. Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας έγκρισης περιβαλλοντικών όρων του έργου έως Αρδευτικά δίκτυα 10 Η πεδιάδα του ποταμού Αλφειού στην οποία ανήκει η χερσόνησος του Κατάκολου και ευρύτερα εξολοκλήρου ο Δήμος Πύργου είναι εξοπλισμένη με δίκτυα άρδευσης σε έκταση στρεμμάτων περίπου και η αρδευόμενη έκταση κατά μέσο όρο για τα έτη ήταν στρέμματα. Τα στρέμματα αρδεύονται με ένα συλλογικό δίκτυο υπό πίεση ελεύθερης ζήτησης. Τα υπόλοιπα στρέμματα αρδεύονται με ένα σύστημα ανοιχτών διωρύγων. Η τροφοδότηση σε νερό γίνεται με φράγμα εκτροπής που έχει κατασκευασθεί στον Αλφειό, στη θέση Φλόκα. Στην περιοχή που γίνεται άρδευση με καταιονισμό, η αρδευτική μονάδα έχει έκταση στρέμματα και εξυπηρετείται με παροχή 6 l /sec και πίεση 3 bar. 10 Μεταπτυχιακή Διατριβή «ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΩΝ Τ.Ο.Ε.Β. KAI Γ.Ο.Ε.Β. ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΗΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΗΛΕΙΑΣ, ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΚΑΙ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΗΣ ΠΙΘΑΝΗΣ ΑΝΑΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗΣ ΤΟΥΣ», ΑΝΔΡΙΑΝΝΑ Κ. ΔΙΑΜΑΝΤΑΚΗ, ΓΕΩΠΟΝΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ - ΓΕΝΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΟΡΥΚΤΟΛΟΓΙΑΣ & ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ - ΓΕΩΛΟΓΙΚΟ ΚΑΙ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ ΕΡΓΩΝ ΥΠΟΔΟΜΗΣ, 2011 ENVECO A.E. 203

204 Το αποστραγγιστικό - αποχετευτικό δίκτυο έχει μελετηθεί και κατασκευασθεί κατά τρόπο ώστε, να ενταχθούν σε αυτά και τα φυσικά υδατορεύματα, που διασχίζουν την περιοχή. Το δίκτυο εξυπηρετεί συνολικά έκταση στρεμμάτων, σχεδόν όλη τη χαμηλή λεκάνη του Αλφειού. Τελικός αποδέκτης του δικτύου είναι ο ποταμός Αλφειός και στη συνέχεια το Ιόνιο Πέλαγος. Το αρδευτικό δίκτυο εξυπηρετείται από 11 αντλιοστάσια (τα περισσότερα από αυτά διαθέτουν υπερυψωμένες δεξαμενές ρύθμισης, δηλαδή είναι «δεξαμενικά») και το αποχετευτικό αποστραγγιστικό δίκτυο από 3 αντλιοστάσια. Παράλληλα προς το αρδευτικό και το αποστραγγιστικό - αποχετευτικό δίκτυο, υπάρχει ένα πλήρες δίκτυο αγροτικών δρόμων με οδόστρωμα από αμμοχάλικο. Η διαχείριση των δικτύων γίνεται από τους ΤΟΕΒ των περιοχών. Η έκταση των αρδευτικών δικτύων στο Δήμο Πύργου ανέρχεται σε 162,87 km 2 (ποσοστό κάλυψης 55,98%) και κατανέμεται στους τέσσερις ΤΟΕΒ: Πελοπίου, Α' Πύργου, Β' Πύργου και Επιταλίου. Πίνακας : Κατανομή των εκτάσεων και του ποσοστού του Δήμου Πύργου σε κάθε αρδευτική ενότητα του κάθε ΤΟΕΒ ΔΗΜΟΣ 'Εκταση Δήμου (km 2 ) 'Εκταση αρδευτικών δικτύων (km 2 ) Ποσοστό έκτασης αρδευτικών δικτύων (%) ΤΟΕΒ ΟΝΟΜΑ km 2 % ΠΥΡΓΟΥ 454,43 162,87 35,84 Πελόπιου 11,2 6,9 Α' Πύργου 43,7 26,8 Β' Πύργου 68,3 41,9 Επιταλίου 39,7 24,4 Πηγή: Μεταπτυχιακή Διατριβή «ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΩΝ Τ.Ο.Ε.Β. KAI Γ.Ο.Ε.Β. ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΗΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΗΛΕΙΑΣ, ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΚΑΙ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΗΣ ΠΙΘΑΝΗΣ ΑΝΑΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗΣ ΤΟΥΣ», ΑΝΔΡΙΑΝΝΑ Κ. ΔΙΑΜΑΝΤΑΚΗ, ΓΕΩΠΟΝΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ - ΓΕΝΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΟΡΥΚΤΟΛΟΓΙΑΣ & ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ - ΓΕΩΛΟΓΙΚΟ ΚΑΙ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ ΕΡΓΩΝ ΥΠΟΔΟΜΗΣ, 2011 Πίνακας : Κατανομή των εκτάσεων και των ποσοστών των αρδευτικών έργων του Δήμου Πύργου ΤΟΕΒ ΔΗΜΟΣ 'Εκταση αρδευτικών δικτύων ανά Δήμο (km 2 ) Ποσοστό (%) Α' Πύργου Πύργου 43, Β' Πύργου Πελόπιου Επιταλίου 'Ηλιδας 6,70 8,94 Πύργου 68,29 91,06 Αρχαίας Ολυμπίας 26,37 70,2 Πύργου 11,19 29,8 Πύργου 39,70 82,62 Ανδρίτσαινας - Κρεστένων 8,35 17,38 Πηγή: Μεταπτυχιακή Διατριβή «ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΩΝ Τ.Ο.Ε.Β. KAI Γ.Ο.Ε.Β. ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΗΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΗΛΕΙΑΣ, ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΚΑΙ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΗΣ ΠΙΘΑΝΗΣ ΑΝΑΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗΣ ΤΟΥΣ», ΑΝΔΡΙΑΝΝΑ Κ. ΔΙΑΜΑΝΤΑΚΗ, ΓΕΩΠΟΝΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ, 2011 ENVECO A.E. 204

205 Στη χερσόνησο του Κατάκολου και ειδικότερα στην περιοχή μελέτης δεν λειτουργούν αρδευτικά δίκτυα, όπως φαίνεται και στα σχήματα και που ακολουθούν. Σχήμα : Κατανομή ΤΟΕΒ ανά Δήμο στην Π.Ε. Ηλείας Πηγή: Μεταπτυχιακή Διατριβή «ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΩΝ Τ.Ο.Ε.Β. KAI Γ.Ο.Ε.Β. ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΗΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΗΛΕΙΑΣ, ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΚΑΙ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΗΣ ΠΙΘΑΝΗΣ ΑΝΑΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗΣ ΤΟΥΣ», ΑΝΔΡΙΑΝΝΑ Κ. ΔΙΑΜΑΝΤΑΚΗ, ΓΕΩΠΟΝΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ - ΓΕΝΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΟΡΥΚΤΟΛΟΓΙΑΣ & ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ - ΓΕΩΛΟΓΙΚΟ ΚΑΙ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ ΕΡΓΩΝ ΥΠΟΔΟΜΗΣ, 2011 ENVECO A.E. 205

206 Σχήμα : Αρδευτικά συστήματα στην πεδιάδα Αλφειού Πηγή: Μεταπτυχιακή Διατριβή «ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΩΝ Τ.Ο.Ε.Β. KAI Γ.Ο.Ε.Β. ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΗΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΗΛΕΙΑΣ, ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΚΑΙ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΗΣ ΠΙΘΑΝΗΣ ΑΝΑΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗΣ ΤΟΥΣ», ΑΝΔΡΙΑΝΝΑ Κ. ΔΙΑΜΑΝΤΑΚΗ, ΓΕΩΠΟΝΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ - ΓΕΝΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΟΡΥΚΤΟΛΟΓΙΑΣ & ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ - ΓΕΩΛΟΓΙΚΟ ΚΑΙ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ ΕΡΓΩΝ ΥΠΟΔΟΜΗΣ, 2011 ENVECO A.E. 206

207 3.8 ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΑΕΡΑ Για την αποτύπωση της κατάστασης του ατμοσφαιρικού περιβάλλοντος και την αξιολόγησης της ποιότητας του περιβάλλοντος στην ευρύτερη περιοχή της υπό μελέτη περιοχής γεωτρητικού προγράμματος διενεργήθηκε πρόγραμμα μέτρησης ατμοσφαιρικών ρύπων (αιωρούμενων σωματιδίων και αερίων) συνολικής διάρκειας τριών (3) ημερών σε κατάλληλα επιλεγμένες θέσεις περιμετρικά της περιοχής. Οι βασικοί λόγοι της αποτύπωσης και αξιολόγησης αυτής είναι οι ακόλουθοι: Να αποτυπωθεί η κατάσταση περιβάλλοντος εντός της υπό μελέτη περιοχής γεωτρητικού προγράμματος πριν την έναρξη οποιασδήποτε εργασίας, προκειμένου να μην υπάρχει κάποια ευθύνη στον ανάδοχο για περιβαλλοντική ζημιά, που μπορεί να προκύψει εντός της περιοχής έρευνας από άλλες δραστηριότητες. Να αποτελέσει τμήμα ενός ολοκληρωμένου συστήματος παρακολούθησης της κατάστασης του περιβάλλοντος στην περιοχή έρευνας προκειμένου να καταστεί δυνατή η παρακολούθηση των τυχόν επιπτώσεων των επιμέρους σταδίων του προγράμματος έρευνας Η δειγματοληψία πραγματοποιήθηκε από το Εργαστήριο Ραδιενέργειας Περιβάλλοντος (ΕΡΠ) του ΕΚΕΦΕ Δημόκριτος, το οποίο ανέλαβε και την ανάλυση και παρουσίαση των αποτελεσμάτων, σε συνεργασία με το Εργαστήριο Τεχνολογίας Σωματιδίων και Αερολυμάτων (ΕΤΕΣΑ). Τα εν λόγω εργαστήρια ειδικότερα ανέλαβαν: 1. Τη μέτρηση συγκέντρωσης αιωρούμενων σωματιδίων ΡΜ10 2. Τη δειγματοληψία αιωρούμενων σωματιδίων ΡΜ10 3. Τη μέτρηση συγκέντρωσης αιωρούμενων σωματιδίων ΡΜ2,5 4. Τη μέτρηση συγκέντρωσης των αέριων ρύπων: Οξείδια του αζώτου (NOx) Μονοξείδιο του άνθρακα (CO) Διοξείδιο του θείου (SO2). Υδρόθειο (H2S) Μεθάνιο (CH4), Πτητικές Οργανικές Ενώσεις (VOCs), 5. Την ανάλυση των δειγμάτων ΡΜ10 για τον προσδιορισμό της συγκέντρωσης μετάλλων και στοιχείων με χρήση φασματομετρίας φθορισμού ακτίνων Χ. Το Εργαστήριο Ραδιενέργειας Περιβάλλοντος (ΕΡΠ) του ΕΚΕΦΕ Δημόκριτος εγγυάται εξασφαλισμένη αξιοπιστία των μετρήσεων σύμφωνα με τα εθνικά και διεθνή πρότυπα (ΕΝ12341, CΕΝ 1998) και μεθόδους μέτρησης και τη δυνατότητα επίδειξης της διασφάλισης ποιότητας των μετρήσεων σε τρίτους. Το Εργαστήριο του ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος» είναι διαπιστευμένο κατά ΕΛΟΤ ΕΝ ΙSΟ/ΙEC ENVECO A.E. 207

208 17025:2005 για τις μετρήσεις αιωρούμενων σωματιδίων ΑΣ10. Επιστημονικός υπεύθυνος του Ε.Ρ.Π./IΠΡΕΤΕΑ είναι ο Δρ Κ. Ελευθεριάδης. Στόχος των μετρήσεων είναι ο χαρακτηρισμός της ποιότητας του αέρα στην περιοχή του Κατάκολου, μέσω της παρακολούθησης των συγκεντρώσεων κύριων ατμοσφαιρικών ρύπων (σωματιδιακών και αέριων) σε κατάλληλα επιλεγμένες θέσεις, που καλύπτουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της ευρύτερης περιοχής της υπό μελέτη περιοχής γεωτρητικού προγράμματος. Μετά από εξέταση της περιοχής ως προς τα γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά και τις υπάρχουσες ανθρωπογενείς δραστηριότητες, που επιδρούν στην ποιότητα της ατμόσφαιρας, οι τρεις θέσεις που επιλέχθηκαν είναι: Πλησίον του λασποηφαιστείου, Στις εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυμάτων (Ε.Ε.Λ.) Κατάκολου Στις λιμενικές εγκαταστάσεις Κατάκολου Οι θέσεις αυτές παρουσιάζονται στο σχήμα που ακολουθεί. ENVECO A.E. 208

209 Σχήμα 3.8-1: Θέσεις δειγματοληψίας στην ευρύτερη περιοχή της υπό μελέτη περιοχής γεωτρητικού προγράμματος ENVECO A.E. 209

210 Οι μετρήσεις πραγματοποιήθηκαν με χρήση εξειδικευμένου εξοπλισμού, ο οποίος ήταν εγκατεστημένος μέσα στο κινητό εργαστήριο Mobilab του Εθνικού Κέντρου Έρευνας & Τεχνολογικής Ανάπτυξης (ΕΚΕΤΑ). Το κινητό εργαστήριο Mobilab κατασκευάστηκε και χρησιμοποιείται από το Εργαστήριο Τεχνολογίας Σωματιδίων και Αερολυμάτων (ΕΤΕΣΑ). Αποτελεί μία κινητή πλατφόρμα μέτρησης ατμοσφαιρικών ρύπων και εκπομπών καυσαερίων, βάση της οποίας είναι ένα ελαφρύ φορτηγό όχημα (LDV). Το όχημα αυτό φέρει όλο το μετρητικό και βοηθητικό εξοπλισμό του κινητού εργαστηρίου. Το κινητό εργαστήριο είναι το μοναδικό στον Ελλαδικό χώρο με δυνατότητα μετρήσεων ατμοσφαιρικών ρύπων εν κινήσει. Μερικά από τα πλεονεκτήματα της χρήσης του κινητού εργαστηρίου, σε σχέση με τους συμβατικούς σταθμούς μέτρησης, είναι η υψηλότερη χρονική και χωρική ανάλυση, η δυνατότητα μέτρησης σε οποιοδήποτε σημείο επιθυμεί ο ερευνητής (π.χ. περιοχές κοντά σε βιομηχανίες, χώρους ταφής απορριμμάτων, εργοτάξια, κ.ά.), η γρήγορη και εύκολη αλλαγή του σημείου μέτρησης ανάλογα με τις εκάστοτε συνθήκες και ανάγκες, κ.ά. Το όχημα που χρησιμοποιήθηκε είναι ένα ελαφρύ φορτηγό Mercedes-Benz Sprinter, μοντέλο του 2006 (με κινητήρα Diesel 2,2L). Το όχημα αυτό επιλέχθηκε επειδή προσφέρει τον απαραίτητο χώρο για την εγκατάσταση όλου του απαραίτητου εξοπλισμού. Το όχημα έχει μήκος 4,3 m, πλάτος 1,8 m, ύψος 1,9 m και επιτρεπόμενο βάρος φορτίου 1,25 τόνους. Ο χώρος φόρτωσης έχει χωριστεί σε δύο τμήματα, ένα για τα μετρητικά όργανα και ένα για το βοηθητικό εξοπλισμό. Το σύστημα ελέγχου εκπομπών περιλαμβάνει οξειδωτικό καταλύτη (DOC) και φίλτρο σωματιδίων για κινητήρες Diesel (DPF). Εικόνα 3.8-1:Το κινητό εργαστήριο Mobilab. Ο εργαστηριακός εξοπλισμός μέτρησης ατμοσφαιρικής ρύπανσης, που χρησιμοποιήθηκε, αποτελείται από μία σειρά αναλυτών αερίων ρύπων και από όργανα μέτρησης και δειγματοληψίας σωματιδίων. O βοηθητικός εξοπλισμός περιλαμβάνει μία γεννήτρια ρεύματος, ένα σύστημα αδιάλειπτης παροχής ισχύος (UPS), ένα συμπιεστή αέρα, μία δεξαμενή πεπιεσμένου αέρα και πάγκο εργασίας με τα απαραίτητα εργαλεία και εξαρτήματα. Τα παραπάνω επιτρέπουν τη λειτουργία του εργαστηρίου μακριά από την έδρα του (ΕΤΕΣΑ) και αυξάνουν σημαντικά την αυτονομία του. Η γεννήτρια ρεύματος και ο συμπιεστής αέρα έχουν εγκατασταθεί στο δεύτερο τμήμα του κινητού εργαστηρίου. Ο ENVECO A.E. 210

211 διαχωρισμός των δύο αυτών συσκευών έγινε για την αποφυγή υψηλών θερμοκρασιών και θορύβου στο χώρο των οργάνων μέτρησης. Στις παρακάτω εικόνες παρουσιάζονται τα δύο τμήματα του εσωτερικού του οχήματος, μαζί με τον εγκατεστημένο εξοπλισμό. Εικόνα 3.8-2: Ο μετρητικός εξοπλισμός του κινητού εργαστηρίου Mobilab. Εικόνα 3.8-3: Ο βοηθητικός εξοπλισμός του κινητού εργαστηρίου Mobilab. Το Mobilab τοποθετήθηκε σε κάθε μία από τις επιλεχθείσες θέσεις δειγματοληψίας για διάρκεια 1 ημέρας, όπως φαίνεται στον Πίνακα που ακολουθεί, πραγματοποιώντας ταυτόχρονα μετρήσεις των παρακάτω ατμοσφαιρικών ρύπων: ENVECO A.E. 211

212 Αιωρούμενα σωματίδια ΑΣ10 και ΑΣ2.5 (σωματίδια με διάμετρο έως 10 μm και έως 2.5 μm, αντίστοιχα) με χρήση πρότυπου δειγματολήπτη δύο σταδίων (ΑΣ / ΑΣ2.5). Ο δειγματολήπτης έχει κατασκευασθεί από το Εργαστήριο Ραδιενέργειας Περιβάλλοντος του Ε.Κ.Ε.Φ.Ε. «Δημόκριτος» και είναι διαπιστευμένος σύμφωνα με το πρότυπο ΕΛΟΤ EN ISO/IEC Υδρόθειο (H2S) και Πτητικές Οργανικές Ενώσεις (Volatile Organic Compounds, VOCs) με χρήση αυτόματου μετρητή ΑQ Expert (E Instruments International, Langhorne, PA, USA) Μεθάνιο (CH4) με χρήση αυτόματου μετρητή Cavity Ring-Down Spectroscopy Analyzer (Μοντέλο G2401, Picarro, CA, USA) Οξείδια του αζώτου (NOx) με χρήση αυτόματου μετρητή APNA-370 (Horiba, Ltd.) Μονοξείδιο του άνθρακα (CO) με χρήση αυτόματου μετρητή APMA-370 (Horiba, Ltd.) Διοξείδιο του θείου (SO2) με χρήση αυτόματου μετρητή APSA-370 (Horiba, Ltd.). Πίνακας 3.8-1: Περίοδος μέτρησης σε κάθε θέση δειγματοληψίας Θέση Αρχή μέτρησης Τέλος μέτρησης Σημείο 1 20/10/ :00 21/10/2015 9:22 Σημείο 2 21/10/2015 9:58 22/10/2015 8:46 Σημείο 3 22/10/2015 9:37 23/10/2015 8:37 Συγκέντρωση και χημική σύσταση αιωρούμενων ΡΜ10 και ΡΜ2,5 Η μάζα των αιωρούμενων σωματιδίων ΡΜ10 και ΡΜ2,5 προσδιορίσθηκε σταθμικά μέσω των δειγμάτων ΡΜ10-2,5 και ΡΜ2,5 που συλλέχθηκαν σε φίλτρα Teflon. Τα φίλτρα ζυγίστηκαν σε αναλυτικό ζυγό (Sartorius BP211D) ακρίβειας 0,01 mg πριν και μετά από κάθε δειγματοληψία, έπειτα από παραμονή τους για 48 ώρες σε σταθερές συνθήκες θερμοκρασίας και υγρασίας, σύμφωνα με το πρότυπο EN (Standard for sampling and determination of PM10 particles). Τα δείγματα ΡΜ10-2,5 και ΡΜ2,5 αναλύθηκαν με τη μέθοδο της Φασματοσκοπίας με Φθορισμό Ακτίνων Χ (Χ-Ray Fluorescence Spectroscopy, XRF), με χρήση του οργάνου Epsilon 5 (PANanalytical, Ltd.). Τα μέταλλα και λοιπά στοιχειακά συστατικά που προσδιορίστηκαν στα σωματίδια ΡΜ10 και ΡΜ2,5, καθώς και τα αντίστοιχα όρια ανίχνευσης της μεθόδου παρουσιάζονται στον Πίνακα Ιδιαίτερα όσον αφορά τον προσδιορισμό της συγκέντρωσης του Cd, πραγματοποιήθηκε επιπλέον και με Φασματομετρία Ατομικής Απορρόφησης (Atomic absorption spectroscopy, AAS). Λόγω του υψηλού ορίου ανίχνευσης της XRF για το συγκεκριμένο μέταλλο, σε σχέση και με το αντίστοιχο πρότυπο ποιότητας (Οδηγία 2004/107/ΕΚ), επιλέχθηκε η χρήση της AAS ως μέθοδος προσδιορισμού του Cd, με όριο ανίχνευσης 0.05 ng m -3 ή 0.15 ng cm -2. ENVECO A.E. 212

213 Πίνακας Όρια ανίχνευσης (μg cm -2 ) κατά τον προσδιορισμό μετάλλων και στοιχείων στα αιωρούμενα σωματίδια ΡΜ10 και ΡΜ2,5 με τη χρήση της μεθόδου XRF Na Mg Al Si P S Cl K Ca Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn Ga Ge As Br Rb Sr Ag Cd Sn Sb Cs Ba Ce Pt Au Hg Pb Οι ημερήσιες συγκεντρώσεις των αιωρούμενων σωματιδίων ΡΜ10 και ΡΜ2,5 σε κάθε θέση δειγματοληψίας παρουσιάζονται στον Πίνακα Πίνακας 3.8-3: Hμερήσιες συγκεντρώσεις των αιωρούμενων σωματιδίων ΡΜ10 και ΡΜ2,5 σε κάθε θέση δειγματοληψίας Λασποηφαίστειο Εγκατάσταση επεξεργασίας λυμάτων Λιμενικές εγκαταστάσεις ΡΜ10 ΡΜ2,5 ΡΜ10 ΡΜ2,5 ΡΜ10 ΡΜ2,5 Μάζα ΡΜ (μg m-3) Οι συγκεντρώσεις των σωματιδίων PM10 και PM2,5 σε όλες τις θέσεις που μελετήθηκαν ήταν κάτω από τις οριακές τιμές, που καθορίζονται στην Οδηγία 2008/50/ΕΚ «για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα και καθαρότερο αέρα για την Ευρώπη» και στο Παράρτημα ΙΙ της ΚΥΑ Αριθμ. Η.Π /549/Ε.103 «Μέτρα για τη βελτίωση της ποιότητας της ατμόσφαιρας, σε συμμόρφωση με τις διατάξεις της οδηγίας 2008/50/ΕΚ «για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα και καθαρότερο αέρα για την Ευρώπη» του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης της 21ης Μαΐου 2008» (ΦΕΚ 488Β/ ) και οι οποίες τιμές παρουσιάζονται στους Πίνακες και που ακολουθούν. Πίνακας 3.8-4: Οριακές τιμές PM10 Περίοδος αναφοράς για τον υπολογισμό του μέσου όρου 24 ώρες Οριακή τιμή 50μgr/m 3 ΡΜ10 των οποίων δεν πρέπει να σημειώνεται υπέρβαση περισσότερες από 35 φορές ανά ημερολογιακό έτος Ημερολογιακό έτος 40μgr/m 3 Πίνακας 3.8-5: Οριακή τιμή PM2,5 Περίοδος αναφοράς για τον υπολογισμό του μέσου όρου Οριακή τιμή Ημερολογιακό έτος 25μgr/m 3 ENVECO A.E. 213

214 Οι υψηλότερες συγκεντρώσεις και για τα δύο σωματιδιακά κλάσματα παρατηρήθηκαν στην περιοχή του λασποηφαιστείου και οι μικρότερες στις λιμενικές εγκαταστάσεις. Η συνεισφορά των λεπτόκοκκων σωματιδίων (ΡΜ2,5) στα ΡΜ10 υπολογίστηκε σε παρεμφερή επίπεδα για τις τρεις θέσεις δειγματοληψίας (65-67%). Στον Πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζονται οι συγκεντρώσεις των μετάλλων και άλλων στοιχειακών συστατικών που προσδιορίσθηκαν για κάθε σωματιδιακό σε κάθε θέση δειγματοληψίας. Συγκεντρώσεις κάτω από το όριο ανίχνευσης της μεθόδου σημειώνονται ως «BDL» (below detection limit). Πίνακας 3.8-6: Συγκεντρώσεις των μετάλλων και άλλων στοιχειακών συστατικών που προσδιορίσθηκαν για κάθε σωματιδιακό σε κάθε θέση δειγματοληψίας Λασποηφαίστειο Εγκατάσταση επεξεργασίας λυμάτων Λιμενικές εγκαταστάσεις ΡΜ10 ΡΜ2,5 ΡΜ10 ΡΜ2,5 ΡΜ10 ΡΜ2,5 Na 2848,8 504,9 516,9 143,1 532,8 211,1 Mg 23,9 20,6 2,5 2,5 1,8 1,8 Al 714,0 385,7 646,4 327,2 233,7 117,2 Si 1113,3 476,6 874,6 317,8 252,9 74,3 P BDL BDL BDL BDL BDL BDL S 1865,4 1748,9 470,1 371,7 538,6 409,4 Cl 119,4 10,4 916,7 227,9 1247,0 336,6 K 275,6 207,0 166,2 68,8 95,9 38,2 Ca 300,6 99,0 233,3 72,4 111,3 41,9 Ti 45,9 20,1 41,2 14,9 5,5 5,5 V 3,8 3,8 0,4 0,4 BDL BDL Cr 9,8 2,5 0,5 BDL BDL BDL Mn 51,3 16,0 BDL BDL BDL BDL Fe 5350,9 1478,7 397,5 104,1 228,3 56,3 Co 15,3 4,1 0,4 0,4 0,7 0,3 Ni 4,0 1,8 1,1 1,1 0,6 0,6 Cu 408,1 111,0 14,5 1,1 17,4 2,1 Zn 160,5 26,5 17,1 1,1 10,0 2,1 Ga 1,1 BDL 2,6 BDL BDL BDL Ge 0,3 0,3 BDL BDL 0,3 0,3 As 1,0 1,0 1,0 BDL BDL BDL Br 2,3 2,3 2,6 BDL BDL BDL Rb BDL BDL BDL BDL BDL BDL Sr 3,6 BDL 5,7 1,1 3,7 0,6 Ag 10,1 1,8 1,1 1,1 5,4 2,8 Cd 0,7 0,7 0,1 BDL BDL BDL Sn 76,2 30,8 BDL BDL BDL BDL Sb BDL BDL BDL BDL 0,9 0,9 Cs BDL BDL 3,6 3,6 BDL BDL ENVECO A.E. 214

215 Λασποηφαίστειο Εγκατάσταση επεξεργασίας λυμάτων Λιμενικές εγκαταστάσεις ΡΜ10 ΡΜ2,5 ΡΜ10 ΡΜ2,5 ΡΜ10 ΡΜ2,5 Ba 141,0 38,2 7,3 7,3 29,2 2,1 Ce 24,0 BDL 9,3 BDL 24,9 BDL Pt 0,8 0,8 2,1 BDL BDL BDL Au BDL BDL BDL BDL BDL BDL Hg 1,1 0,8 8,4 5,8 5,7 BDL Pb 4,6 4,6 6,9 6,9 5,2 4,3 Όσον αφορά στη χημική σύσταση των σωματιδίων, τις υψηλότερες συγκεντρώσεις παρουσίασαν το θείο (S), το νάτριο (Na), ο σίδηρος (Fe), το χλώριο (Cl), καθώς και στοιχεία καθαρά εδαφικής προέλευσης, όπως το Αργίλιο (Al) και το Πυρίτιο (Si). Το χλωριούχο νάτριο, που μετρήθηκε στα αιωρούμενα σωματίδια, συνδέεται με το θαλάσσιο αερόλυμα, όπως καταδεικνύουν και οι υψηλότερες τιμές Cl στην περιοχή της εγκατάστασης επεξεργασίας λυμάτων και στις λιμενικές εγκαταστάσεις, και οι δύο θέσεις βρίσκονται σε άμεση γειτνίαση με τη θάλασσα. Οι συγκεντρώσεις Na στην περιοχή του λασποηφαιστείου είναι σημαντικά υψηλότερες σε σχέση με τις άλλες δύο θέσεις και φαίνεται να συνδέονται και με κάποια επιπλέον πηγή νατρίου πέραν του θαλάσσιου αερολύματος, δεδομένου και του πολύ υψηλού λόγου Na/Cl, που παρατηρείται στην περιοχή αυτή. Αντίστοιχα με το Na, σημαντικά υψηλότερες συγκεντρώσεις παρατηρήθηκαν και για ένα μεγάλο αριθμό χημικών συστατικών, όπως Mg, S, K, V, Cr, Fe, Co, Ni, Cu, Zn, Ag, Ba. Όσον αφορά στα πρότυπα ποιότητας για τα βαρέα μέταλλα, οι συγκεντρώσεις του Pb βρέθηκαν σε πολύ χαμηλότερα επίπεδα από το όριο των 500 ng m -3 που ορίζεται στην Οδηγία 2008/50/ΕΚ «για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα και καθαρότερο αέρα για την Ευρώπη» και στην ΚΥΑ Αριθμ. Η.Π /549/Ε.103 «Μέτρα για τη βελτίωση της ποιότητας της ατμόσφαιρας, σε συμμόρφωση με τις διατάξεις της οδηγίας 2008/50/ΕΚ «για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα και καθαρότερο αέρα για την Ευρώπη» του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης της 21ης Μαΐου 2008» (ΦΕΚ 488Β/ ). Πίνακας 3.8-7: Οριακή τιμή για Pb Περίοδος αναφοράς για τον υπολογισμό του μέσου όρου Οριακή τιμή Ημερολογιακό έτος 0,5μgr/m 3 Ομοίως, οι συγκεντρώσεις των As, Cd και Ni δεν ξεπέρασαν τις οριακές τιμές των 6 ng m -3, 5 ng m -3 και 20 ng m -3 αντίστοιχα, όπως ορίζονται από την Οδηγία 2004/107/ΕΚ «σχετικά με το αρσενικό, το κάδμιο, τον υδράργυρο, το νικέλιο και τους πολυκυκλικούς αρωματικούς υδρογονάνθρακες στον ατμοσφαιρικό αέρα» και την Η.Π /1075/Ε103 (Φ.Ε.Κ. 920/Β/2007). Πίνακας 3.8-8: Οριακές τιμές για As, Cd, Ni Περίοδος αναφοράς για τον υπολογισμό του μέσου όρου As Cd Ni Ημερολογιακό έτος 6ng/m 3 5ng/m 3 20ng/m 3 ENVECO A.E. 215

216 Συγκεντρώσεις αέριων ρύπων Οι ωριαίες συγκεντρώσεις των αέριων ρύπων παρουσιάζονται στο Παράρτημα 3.8. Στα σχήματα που ακολουθούν παρουσιάζεται η ωριαία διακύμανση των συγκεντρώσεων των αέριων ρύπων ανά θέση δειγματοληψίας. Σχήμα 3.8-2: Ωριαία διακύμανση συγκέντρωσης ΝΟ (μg/m 3 ) ανά θέση δειγματοληψίας ENVECO A.E. 216

217 Σχήμα 3.8-3: Ωριαία διακύμανση συγκέντρωσης ΝΟ2 (μg/m 3 ) ανά θέση δειγματοληψίας Σχήμα 3.8-4: Ωριαία διακύμανση συγκέντρωσης ΝΟx (μg/m 3 ) ανά θέση δειγματοληψίας ENVECO A.E. 217

218 Σχήμα 3.8-5: Ωριαία διακύμανση συγκέντρωσης CO (mg/m 3 ) ανά θέση δειγματοληψίας Σχήμα 3.8-6: Ωριαία διακύμανση συγκέντρωσης VOCs (ppb) ανά θέση δειγματοληψίας ENVECO A.E. 218

219 Σχήμα 3.8-7: Ωριαία διακύμανση συγκέντρωσης CH4 (ppb) ανά θέση δειγματοληψίας Οι μέσες ημερήσιες συγκεντρώσεις των αέριων ρύπων που καταγράφηκαν σε κάθε θέση δειγματοληψίας παρουσιάζονται στον Πίνακα Συγκεντρώσεις κάτω από το όριο ανίχνευσης του οργάνου σημειώνονται ως «BDL» (below detection limit). Πίνακας 3.8-9: Μέσες συγκεντρώσεις των υπό μελέτη αέριων ρύπων σε κάθε θέση δειγματοληψίας Αέριος ρύπος Λασποηφαίστειο Εγκατάσταση επεξεργασίας λυμάτων Λιμενικές εγκαταστάσεις NO (μg/m 3 ) NO2 (μg/m 3 ) NΟx (μg/m 3 ) CO (mg/m 3 ) SO2 (μg/m 3 ) H2S (μg/m 3 ) VOCs (ppb) CH4 (ppb) 0,77 0,03 1,73 3,37 0,68 2,23 4,14 0,72 3,96 0,08 0,04 0,09 3,97 0,09 0,41 BDL BDL BDL 122,71 71,96 73, ,4 1834,2 2064,3 ENVECO A.E. 219

220 Τα επίπεδα συγκέντρωσης των αέριων ρύπων NO2, CO και SO2, για τους οποίους έχουν θεσπιστεί από την Ε.Ε. πρότυπα ποιότητας αέρα, ήταν σε όλες τις θέσεις δειγματοληψίας χαμηλότερα από τις αντίστοιχες οριακές τιμές, τόσο σε βραχυχρόνια (ωριαία οριακή τιμή για τα NO2 και SO2 και 8-ωρη οριακή τιμή για το CO) όσο και σε μακροχρόνια (ημερήσιες και ετήσιες οριακές τιμές) βάση. Υψηλότερες τιμές οξειδίων του αζώτου παρατηρήθηκαν τις πρωινές και μεσημεριανές ώρες, που πιθανόν να οφείλεται στη λειτουργία του λιμένα και στις κρουαζιέρες. Σε κάθε περίπτωση οι ωριαίες τομές ήταν πολύ χαμηλότερες από το όριο των 200 μg/m 3. Στους πίνακες που ακολουθούν παρουσιάζονται οι οριακές τιμές των συγκεντρώσεων των αέριων ρύπων, όπως καθορίζονται στο Παράρτημα ΙΙ της ΚΥΑ Αριθμ. Η.Π /549/Ε.103 «Μέτρα για τη βελτίωση της ποιότητας της ατμόσφαιρας, σε συμμόρφωση με τις διατάξεις της οδηγίας 2008/50/ΕΚ «για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα και καθαρότερο αέρα για την Ευρώπη» του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης της 21ης Μαΐου 2008» (ΦΕΚ 488Β/ ). Πίνακας : Οριακές τιμές Μονοξειδίου του άνθρακα Περίοδος μέσου όρου Οριακή τιμή Μέγιστος ημερήσιος μέσος όρος 8ώρου 10 mg/m 3 Πίνακας : Οριακές τιμές Διοξειδίου του αζώτου Περίοδος αναφοράς Ι ώρα Οριακή τιμή 200μg/m 3, δεν πρέπει να υπερβαίνεται περισσότερο από 18 φορές σε ένα ημερολογιακό έτος Ημερολογιακό έτος 40μgr/m 3 Πίνακας : Οριακές τιμές Διοξειδίου του θείου Περίοδος μέσου όρου 24 ώρες Ι ώρα Οριακή τιμή 125μg/m 3, δεν πρέπει να υπερβαίνεται περισσότερο από 3 φορές σε ένα ημερολογιακό έτος 350μg/m 3, δεν πρέπει να υπερβαίνεται περισσότερο από 24 φορές σε ένα ημερολογιακό έτος Η συγκέντρωση του H2S ήταν καθ όλη τη διάρκεια των μετρήσεων κάτω από το όριο ανίχνευσης. Οι συγκεντρώσεις των VOCs βρέθηκαν σε φυσιολογικά επίπεδα, ενώ τα επίπεδα CH4 ήταν αρκετά αυξημένα, με πολύ υψηλές μέγιστες τιμές στην περιοχή του λασποηφαιστείου (Σε ωριαία βάση οι συγκεντρώσεις παρουσίασαν κορυφές που έφτασαν έως και τα 3800 ppb). Το λασποηφαίστειο εμφάνισε υψηλότερα επίπεδα για την πλειοψηφία των αέριων ρύπων, και ιδιαίτερα για τα SO2, VOCs και CH4. Στα διαγράμματα, που ακολουθούν παρουσιάζονται τα ροδογράμματα του ανέμου για τις τρεις ημέρες δειγματοληψίας από ωριαία στοιχεία του Μ.Σ. Σταθμό Κατάκολου. ENVECO A.E. 220

221 WNW W NW NNW 18,0% 16,0% 14,0% 12,0% 10,0% 8,0% 6,0% 4,0% 2,0% 0,0% N NNE NE ENE E Freq WSW ESE SW SE SSW SSE S Σχήμα 3.8-8: Ροδόγραμμα ανέμου την ημέρα δειγματοληψίας στο λασποηφαίστειο WNW W NW NNW 35,0% 30,0% 25,0% 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% 0,0% N NNE NE ENE E Freq WSW ESE SW SE SSW S SSE Σχήμα 3.8-9: Ροδόγραμμα ανέμου την ημέρα δειγματοληψίας στην ΕΕΛ ENVECO A.E. 221

222 NNW 25,0% N NNE NW 20,0% 15,0% NE WNW 10,0% ENE 5,0% W 0,0% E Freq WSW ESE SW SE SSW S SSE Σχήμα : Ροδόγραμμα ανέμου την ημέρα δειγματοληψίας στις λιμενικές εγκαταστάσεις Γενικότερα, η κατάσταση του ατμοσφαιρικού περιβάλλοντος θεωρείται πολύ καλή. Κύρια πηγή ρύπανσης στην περιοχή είναι το λιμάνι και ο οικισμός του Κατάκολου, χωρίς όμως να εμφανίζονται υπερβάσεις στα θεσπισμένα όρια, τόσο των αέριων ρύπων, όσο και των αιωρούμενων σωματιδίων. Υψηλότερες τιμές SO2, VOCs και CH4 παρατηρούνται στην περιοχή του λασποηφαιστείου, που βρίσκεται σε μικρή απόσταση από την περιοχή του γεωτρητικού προγράμματος. Λόγω της γεωμορφολογίας και των ανέμων που έπνεαν τις ημέρες δειγματοληψίας, δεν διαφαίνεται να υπάρχει μεγάλη συσχέτιση μεταξύ των πηγών ρύπανσης στο Κατάκολο και της περιοχής μελέτης. ENVECO A.E. 222

223 3.9 ΑΚΟΥΣΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η σημερινή κατάσταση ηχορρύπανσης της ευρύτερης περιοχής του Κατάκολου διαμορφώνεται από την κίνηση των οχημάτων στο οδικό δίκτυο της περιοχής, τη λειτουργία των καταστημάτων υγειονομικού ενδιαφέροντος (άδειες μουσικής ανάπτυξη τραπεζοκαθισμάτων σε υπαίθριους χώρους, λειτουργία μηχανημάτων), τις εμπορικές δραστηριότητες (αποθήκες φωτοεκφόρτωση εμπορευμάτων) και τη λειτουργία του λιμένα Κατάκολου. Ιδιαίτερες συνθήκες αυξημένης κυκλοφοριακής κίνησης, τόσο στο οδικό δίκτυο, όσο και στον οικισμό του Κατάκολου καταγράφονται τις ημέρες κατά τις οποίες σημειώνονται αφίξεις κρουαζιερόπλοιων στο λιμένα του Κατάκολου. Αντίθετα τις ημέρες κατά τις οποίες δεν αναμένεται άφιξη και παραμονή κρουαζιερόπλοιων στο λιμάνι, η κίνηση των οχημάτων είναι σχεδόν ανύπαρκτη, όπως και η κίνηση των πεζών στον οικισμό, ενώ το μεγαλύτερο μέρος των καταστημάτων παραμένει κλειστό. Συμπληρωματικά αναφέρεται ότι τα κρουαζιερόπλοια παραμένουν συνήθως στο λιμάνι του Κατάκολου από νωρίς το πρωί μέχρι το απόγευμα. Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζονται τα στοιχεία κίνησης κρουαζιερόπλοιων στον λιμένα Κατάκολου από το 2001 έως και το Πίνακας 3.9-1: Κινήσεις λιμένα Κατάκολου από το έτος 2001 έως και το έτος 2014 Έτος Αρ. Κρουαζιερόπλοιων Αρ. Επιβατών Πηγή: Δημοτικό Λιμενικό Ταμείο Πύργου, 2015 Στην ευρύτερη περιοχή του Κατάκολου πραγματοποιήθηκαν κατά το μήνα Οκτώβριο του 2015, πέντε (5) μετρήσεις θορύβου σε τέσσερα (4) σημεία. Οι μετρήσεις του θορύβου έγιναν σύμφωνα με τις προδιαγραφές και τις απαιτήσεις της Κ.Υ.Α 13586/724/Β/ΦΕΚ/384/ (Εναρμόνιση της Ευρωπαϊκής Οδηγίας 2002/49/ΕΚ «Περί αξιολόγησης και διαχείρισης του περιβαλλοντικού θορύβου» στην Ελληνική Νομοθεσία), η οποία προβλέπει πως για την αξιολόγηση και διαχείριση του περιβαλλοντικού θορύβου, να χρησιμοποιείται ο δείκτης Lden (day-evening-night level) σε db(a). ENVECO A.E. 223

224 Ο Lden είναι ο νέος εναρμονισμένος δείκτης στάθμης θορύβου για το 24ωρο με κατηγοριοποίηση κατά την ημέρα, το απόγευμα και τη νύχτα. Ο Lnight είναι ο δείκτης διαταραχών του ύπνου. Ο δείκτης Lden έχει αποδεδειγμένη σχέση με το βαθμό κοινής όχλησης θορύβου και ειδικότερα με το ποσοστό αντιδράσεων ισχυρής όχλησης (%ΗΑ) και προσδιορίζεται με τον παρακάτω τύπο: όπου : L den 10 lg *10 Lday Levening *10 8* 10 Lnight Lday : είναι η στάθμη περιβαλλοντικού θορύβου ημέρας, σταθμισμένη ως προς Α μέση στάθμη θορύβου κατά ISO : 1987, προσδιορισμένη για όλες τις ημερήσιες περιόδους ενός έτους, Levening: είναι η στάθμη περιβαλλοντικού θορύβου απογεύματος, σταθμισμένη ως προς Α μέση στάθμη θορύβου κατά ISO : 1987, προσδιορισμένη για όλες τις απογευματινές περιόδους ενός έτους Lnight: είναι η στάθμη περιβαλλοντικού θορύβου νύκτας, σταθμισμένη ως προς Α μέση στάθμη θορύβου κατά ISO : 1987, προσδιορισμένη για όλες τις νυκτερινές περιόδους ενός έτους Σε κάθε 24ωρο υπάρχει ημέρα 12 ωρών, απόγευμα 4 ωρών και νύκτα 8 ωρών. Αν και τα χρονικά διαστήματα θα καθοριστούν οριστικά σε μελλοντικό στάδιο από το ΥΠΕΚΑ, οι βασικές ώρες εκκίνησης και λήξης των τριών (3) χρονικών περιόδων αξιολόγησης είναι: για την ημέρα (12 ώρες), για το απόγευμα (4 ώρες) και για τη νύκτα (8 ώρες). Το ύψος της κάθε μίας μέτρησης και αξιολόγησης του δείκτη Lden ήταν τα τέσσερα (4) μέτρα. Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζονται τα σημεία στα οποία πραγματοποιήθηκε η κάθε μία από τις πέντε (5) μετρήσεις στην ευρύτερη περιοχή του Κατάκολου. ENVECO A.E. 224

225 Πίνακας 3.9-2: Περιγραφικά στοιχεία μετρήσεων στην ευρύτερη περιοχή του Κατάκολου Κωδικός Περιγραφή Συντεταγμένες Συντεταγμένη WGS84 (μοίρες) ΕΓΣΑ 87 Χ Υ φ (latitude) λ (longtitude) Ημερομηνία Μέτρησης Παρατηρήσεις ΚΝΜ01 Οικισμός Κατάκολου ο 38' ο 19' /10/2015 και 16/10/2015 Στο σημείο αυτό πραγματοποιηθήκαν δύο (2) μετρήσεις. Η πρώτη μέτρηση διενεργήθηκε στις 14/10/2015 και ήταν ημέρα με κρουαζιέρα ενώ η δεύτερη διενεργήθηκε στις 16/10/2015 και ήταν ημέρα χωρίς κρουαζιέρα KNM02 Ζώνη Α Αρχαιολογικού Χώρου Αγίου Ανδρέα ο 39' ο 18' /10/ ΚΝΜ03 Ξενοδοχείο Ορίζοντες ο 38' ο 18' /10/ ΚΝΜ04 Οδός Κατάκολου o 39' o 19' /10/ Τα αναλυτικά αποτελέσματα των ακουστικών μετρήσεων, που πραγματοποιήθηκαν, μαζί με τη μεθοδολογία, που ακολουθήθηκε παρουσιάζονται αναλυτικά στο Παράρτημα 3.9, και συνοψίζονται στην συνέχεια. Στον Πίνακα που ακολουθεί δίνονται τα συγκεντρωτικά αποτελέσματα των δεικτών (Lnight και Lden) παρακολούθησης Περιβαλλοντικού Θορύβου. Πίνακας 3.9-3: Συνοπτικός Πίνακας Αποτελεσμάτων δεικτών παρακολούθησης Περιβαλλοντικού Θορύβου Κωδικός Θέσης Ημερομηνία Μέτρησης Lnight (db) Δείκτης Lden (db) ΚΝΜ01 (με κρουαζιέρα) 14/10/ ,7 58 ΚΝΜ01 (χωρίς κρουαζιέρα) 16/10/ ,5 49,7 KNM02 17/10/ ,9 56,3 ΚΝΜ03 15/10/ ,2 56 ΚΝΜ04 18/ ,8 58,9 ENVECO A.E. 225

226 Όπως προαναφέρθηκε οι κύριες πηγές θορύβου στην ευρύτερη περιοχή του Κατάκολου είναι η κίνηση των οχημάτων στο οδικό δίκτυο της περιοχής, η λειτουργία των καταστημάτων υγειονομικού ενδιαφέροντος (άδειες μουσικής ανάπτυξη τραπεζοκαθισμάτων σε υπαίθριους χώρους, λειτουργία μηχανημάτων), οι εμπορικές δραστηριότητες (αποθήκες φωτοεκφόρτωση εμπορευμάτων) και η λειτουργία του λιμένα Κατάκολου. Όπως φαίνεται και από τις μετρήσεις θορύβου που έγιναν στην ευρύτερη περιοχή του Κατάκολου, τα αναλυτικά αποτελέσματα των οποίων παρουσιάζονται στο παράρτημα 3.9 της παρούσας μελέτης, κατά τη διάρκεια της μέτρησης στο σημείο ΚΝΜ01 την ημέρα με κρουαζιέρα ο δείκτης Lday ήταν σημαντικά πιο αυξημένος σε σχέση με την αντίστοιχη μέτρηση στο ίδιο σημείο χωρίς άφιξη ή αναχώρηση κάποιου κρουαζιερόπλοιου. Πιο συγκεκριμένα στο ΚΝΜ01 την ημέρα με κρουαζιερόπλοια ο δείκτης Lday ήταν 60,6dB, ενώ στο ΚΝΜ01 την ημέρα χωρίς κρουαζιέρα ο δείκτης Lday ήταν 47db. Με βάση τα παραπάνω, συμπεραίνεται πως τα κρουαζιερόπλοια, που καταφθάνουν συστηματικά στο λιμένα Κατάκολου, ενισχύουν σημαντικά το ακουστικό υπόβαθρο της άμεσης περιοχής. Όσο αφορά στο δείκτη Lnight, ένας δείκτης ο οποίος χρησιμοποιείται για την αξιολόγηση του νυκτερινού θορύβου, σε όλα τα σημεία στα οποία έγινε μέτρηση, καταγράφηκαν τιμές κάτω από 50dB. Σύμφωνα με τη μελέτη «Οδηγίες Νυχτερινού Θορύβου για την Ευρώπη (Night Noise Guidelines for Europe), 2009» του Οργανισμού Παγκόσμιας Υγείας (World Health Organization WHO), ο ύπνος αποτελεί ουσιαστικό μέρος της υγιούς ζωής και αναγνωρίζεται ως θεμελιώδες δικαίωμα, σύμφωνα με το Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα (Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, 2003). Με βάση τη συστηματική εξέταση των στοιχείων, που παράγονται από επιδημιολογικές και πειραματικές μελέτες, η σχέση μεταξύ της έκθεσης στον νυχτερινό θόρυβο και των επιπτώσεων στην ανθρώπινη υγεία συνοψίζονται στον πίνακα που ακολουθεί. ENVECO A.E. 226

227 Πίνακας 3.9-4: Επιπτώσεις των διαφορετικών επιπέδων νυχτερινού θορύβου στην υγεία του ανθρώπινου πληθυσμού Μέσο επίπεδο νυκτερινού θορύβου σε επίπεδο έτους (Lnight,outside) Έως 30dB 30 με 40 db 40 με 55 db Πάνω από 55 db Επιπτώσεις στην υγεία του πληθυσμού που παρατηρήθηκαν Μολονότι οι ατομικές ευαισθησίες και οι περιστάσεις μπορούν να διαφέρουν, φαίνεται ότι μέχρι αυτό το επίπεδο καμία ουσιαστική βιολογική επίδραση δεν παρατηρήθηκε. Μια σειρά από επιπτώσεις στον ύπνο παρατηρούνται σε αυτήν την κατηγορία: κινήσεις του σώματος, αφύπνιση, αυτοαναφερόμενη διαταραχή ύπνου, αφυπνίσεις. Η ένταση της επίδρασης εξαρτάται από τη φύση της πηγής και τον αριθμό των γεγονότων. Ευάλωτες ομάδες (π.χ. παιδιά, άτομα με χρόνιες παθήσεις και ηλικιωμένοι) είναι πιο ευαίσθητες. Ωστόσο, ακόμη και στη χειρότερη των περιπτώσεων τα αποτελέσματα των επιδράσεων είναι μάλλον μέτρια. Δυσμενείς επιπτώσεις στην υγεία, παρατηρούνται στον εκτεθειμένο πληθυσμό. Πολλοί άνθρωποι πρέπει να προσαρμόσουν τη ζωή τους για να αντιμετωπίσουν με θόρυβο κατά τη διάρκεια της νύχτας. Οι ευάλωτες ομάδες επηρεάζονται πιο σοβαρά. Η κατάσταση αυτή θεωρείται ολοένα και πιο επικίνδυνη για τη δημόσια υγεία. Δυσμενείς επιπτώσεις στην υγεία συμβαίνουν συχνά, ένα σημαντικό ποσοστό του πληθυσμού είναι ιδιαίτερα ενοχλημένο και παρουσιάζει διαταραχές του ύπνου. Υπάρχουν ενδείξεις ότι ο κίνδυνος καρδιαγγειακών νόσων αυξάνεται. Πηγή: Οδηγίες Νυχτερινού Θορύβου για την Ευρώπη (Night Noise Guidelines for Europe), 2009 του Οργανισμού Παγκόσμιας Υγείας (World Health Organization WHO) Με βάση τη σχέση έκθεση-αποτελέσματα, που παρατηρούνται στον παραπάνω πίνακα, οι κατευθυντήριες τιμές, που συνιστώνται για την προστασία της δημόσιας υγείας από το νυχτερινό θόρυβο συνοψίζονται στον πίνακα που ακολουθεί. Πίνακας 3.9-5: Συνιστώμενες κατευθυντήριες τιμές νυχτερινού θορύβου για την Ευρώπη Κατευθυντήρια τιμή νυχτερινού θορύβου Night noise guideline (NNG) Τιμή Ενδιάμεσου στόχου Interim target (IT) Lnight,outside = 40 db Lnight,outside = 55 db ENVECO A.E. 227

228 3.10 ΔΟΝΗΣΕΙΣ Στο πλαίσιο εφαρμογής των όρων που τίθενται στην ΚΥΑ / «Έγκριση Στρατηγικής Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ) για έρευνα και εκμετάλλευση υδρογονανθράκων στην περιοχή του Κατάκολου», πραγματοποιήθηκε μέτρηση και καταγραφή δονήσεων στην ευρύτερη περιοχή του Κατάκολου, σε τρία (3) σημεία κοντά σε ευαίσθητους αποδέκτες. Οι θέσεις δονημετρικού ελέγχου, παρουσιάζονται στον Πίνακα και στο Σχήμα που ακολουθούν. Πίνακας : Θέσεις παρακολούθησης δονημετρικού ελέγχου στην ευρύτερη περιοχή του Κατάκολου Κωδικός KVM01 KVM02 ΚΝΜ03 Περιγραφή Οικία πλησίον περιοχής γεωτρητικής έρευνας Ζώνη Α Αρχαιολογικού Χώρου Αγίου Ανδρέα Ξενοδοχείο Ορίζοντες Συντεταγμένες ΕΓΣΑ Συντεταγμένη WGS84 (μοιρες) Ημερομηνία Χ Υ φ (latitude) λ (longtitude) Μέτρησης/Δειγμ ο 38' ο 18' /10/ ο 39' ο 18' /10/ ο 38'39,71 21 ο 18'57,85 18/10/2015 Σχήμα : Θέσεις παρακολούθησης δονημετρικού ελέγχου στην ευρύτερη περιοχή του Κατάκολου Πηγή: Google Earth ENVECO A.E. 228

229 Εξοπλισμός Ο εξοπλισμός ο οποίος χρησιμοποιήθηκε για την καταγραφή δονήσεων στις προαναφερόμενες θέσεις ήταν ο δονησιογράφος του οίκου Geosonics Inc (Η.Π.Α.) και πιο συγκεκριμένα ο τύπος SSU 3000EZ+ με σειριακό αριθμό Ο δονησιογράφος που χρησιμοποιήθηκε αποτελείται από την καταγραφική μονάδα και ένα εξωτερικό τριαξονικό γεώφωνο. Μετρούμενες μεταβλητές Οι παράμετροι που καταγράφηκαν για κάθε δόνηση περιλαμβάνουν: Το φάσμα ταχυτήτων εδαφικής δόνησης (mm/sec) σε τρεις ορθογώνιες συνιστώσες Το φάσμα συχνοτήτων (Hz) των τριών συνιστωσών της ταχύτητας δόνησης Η ένταση θορύβου / πίεσης αέρος (db(l)) Η συχνότητα (Hz) του θορύβου / πίεσης αέρος Όσον αφορά την ταχύτητα των εδαφικών δονήσεων συγκεντρώνονται όλες οι καταγραφές της μέγιστης ταχύτητας εδαφικής δόνησης κάθε συνιστώσας και συγκρίνονται με τα προβλεπόμενα από τους ισχύοντες κανονισμούς - όρια. Όσον αφορά την συχνότητα των εδαφικών δονήσεων (Freq σε Hz), ως ενοχλητικές και επικίνδυνες χαρακτηρίζονται οι δονήσεις που έχουν υψηλές τιμές ταχύτητας, σε συνδυασμό με χαμηλές συχνότητες, μικρότερες από Ηz. Οριακές Τιμές Όσον αφορά στα ισχύοντα όρια για τις εδαφικές δονήσεις, ισχύουν τα αναφερόμενα στο άρθρο 88 β του ΚΜΛΕ (ΥΑ ΦΕΚ122714/06/11). Για τις εδαφικές δονήσεις ακολουθούνται τα όρια του Γερμανικού Κανονισμού κατά το DIN /1999 (βλ. Πίνακα ) Πίνακας : Μέγιστες επιτρεπόμενες τιμές της ταχύτητας δόνησης των σωματιδίων του εδάφους σε συνάρτηση με τη συχνότητα, για διάφορα είδη κατασκευών (ΚΜΛΕ, Άρθρο 88, DIN /1999) Α/Α Είδος κατασκευής Ταχύτητα δόνησης (mm/sec) Συχνότητα <10Hz Hz Hz >100 Hz 1 Κτίρια γραφείων και εργοστάσια Συνήθεις κατασκευές οικιών Κατασκευές που λόγω της ιδιαίτερης ευαισθησίας τους στις δονήσεις δεν εντάσσονται στις κατηγορίες 1 και 2 (π.χ. διατηρητέα) Μέθοδος μέτρησης και ανάλυσης Ο δονησιογράφος στα σημεία στα οποία τοποθετήθηκε, παρέμεινε σε συνεχή λειτουργία για διάστημα 24 ωρών, ενώ ενεργοποιούνταν κάθε φορά, που η ταχύτητα δόνησης ή/ και ένταση θορύβου ενός συμβάντος ήταν μεγαλύτερη από το κατώτερο όριο ενεργοποίησης του οργάνου, το οποίο ήταν τα ENVECO A.E. 229

230 0,50mm/sec, όριο το οποίο είναι πολύ μικρότερο (6 φορές μικρότερο) της νομοθεσίας για ευαίσθητες κατασκευές. Παρουσίαση καταγραφών προγράμματος παρακολούθησης Ο αριθμός των καταγραφών και από τα τρία σημεία στα οποία ήταν τοποθετημένος ο δονησιογράφος ήταν μηδενικός. Κατά συνέπεια, στο 100% των περιπτώσεων, η ταχύτητα εδαφικής δόνησης, που προκλήθηκε είχε τιμές κάτω από το όριο ενεργοποίησης των δονησιογράφων, δηλαδή PPV < 0,50 mm/sec. Στα σχήματα που ακολουθούν παρουσιάζονται φωτογραφίες από τις θέσεις μέτρησης καταγραφής των δονήσεων. Ακολουθεί ενδεικτικό φωτογραφικό υλικό από τις μετρήσεις δονήσεων που έγιναν στην περιοχή. Φωτογραφία : Τοποθέτηση γεωφώνου και δονησιογράφου ENVECO A.E. 230

231 Φωτογραφία : Τοποθέτηση γεωφώνου και δονησιογράφου Συμπεράσματα Όπως προκύπτει από τα παραπάνω, ο δονησιογράφος που εγκαταστάθηκε και κατέγραφε για 24 ώρες σε κάθε ένα από τα προαναφερόμενα τρία (3) σημεία, δεν ενεργοποιήθηκε σε καμία περίπτωση. Στην ευρύτερη περιοχή του Κατάκολου, η κύρια πηγή, που δυνητικά θα μπορούσε να επιφέρει επιπτώσεις στην περιοχή σε ότι αφορά τις δονήσεις, δεν είναι άλλη από την κίνηση των οχημάτων στο οδικό δίκτυο. Σε μία τέτοιου χαρακτήρα περιοχή, όπου η κίνηση των οχημάτων δεν είναι μεγάλη, είναι αναμενόμενο να μην υπάρχουν δονήσεις τέτοιες, που να επιφέρουν επιπτώσεις στις κατασκευές. Αυτό επιβεβαιώνεται και από τις μετρήσεις που πραγματοποιήθηκαν στην ευρύτερη περιοχή και στις οποίες όπως προαναφέρθηκε οι καταγραφές ήταν μηδενικές. ENVECO A.E. 231

232 3.11 'ΥΔΑΤΑ Υδατικά Διαμερίσματα - Λεκάνες απορροής Η περιοχή μελέτης ανήκει στo Υδατικό Διαμέρισμα Δυτικής Πελοποννήσου (ΥΔ 01), για το οποίο έχει εκπονηθεί το Σχέδιο Διαχείρισης των Λεκανών Απορροής Ποταμών, σύμφωνα με τις προδιαγραφές της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ, κατ εφαρμογή του Νόμου 3199/2003 και του Π.Δ. 51/2007 και έχει εγκριθεί με την Απόφαση 391/ της Εθνικής Επιτροπής Υδάτων, η οποία δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως στο Φύλλο 1004/Β/ Σχήμα Θέση, όρια και κύριες λεκάνες του Υδατικού Διαμερίσματος Δυτικής Πελοποννήσου (ΥΣ 01) Η χερσόνησος του Κατάκολου ανήκει στην Λεκάνη Απορροής Ποταμού Αλφειού ( ΛΑΠ Αλφειού - Gr 29), η οποία έχει έκταση km 2. Το μεγαλύτερο τμήμα της εκτείνεται στις Περιφερειακές Ενότητες Αρκαδίας και Ηλείας. Επίσης, στο βόρειο μέρος της λεκάνης υπάρχει ένα τμήμα που ανήκει στην Περιφερειακή Ενότητα Αχαΐας. Η εν λόγω λεκάνη απορροής οριοθετείται βόρεια από τους ορεινούς όγκους Ερύμανθου και Αροανείων, ανατολικά από τα όρη του Αρτεμισίου, νότια από τα όρη Λύκαιο και Τετράζιο και δυτικά από τον Κυπαρισσιακό Κόλπο. Περιλαμβάνει την υδρολογική λεκάνη του Αλφειού έκτασης km 2 και δύο παράκτιες λεκάνες, χωρίς σημαντικούς ποταμούς, τη λεκάνη που βρίσκεται η λιμνοθάλασσα Καϊάφα (165,8 km 2 ) και τη λεκάνη της αποξηραμένης λίμνης Αγουλινίτσας (756 km 2 ). ENVECO A.E. 232

233 Επιφανειακά ύδατα Ποτάμια υδάτινα σώματα Στη λεκάνη απορροής Αλφειού έχουν αναγνωριστεί συνολικά 59 ποτάμια Υδάτινα Σώματα (ΥΣ), που σχηματίζουν ένα υδρογραφικό δίκτυο με μήκος περίπου 521 Km. Στην περιοχή μελέτης δεν καταγράφονται ποτάμια υδάτινα σώματα. Πίνακας Αριθμός και μήκος ποτάμιων υδάτινων σωμάτων στη λεκάνη απορροής (ΛΑΠ) της περιοχής μελέτης ΛΑΠ Αριθμός Υδάτινων Σωμάτων Μήκος (km) Συνολικά ΙΤΥΣ ΤΥΣ Ελάχιστο Μέσο Μέγιστο Συνολικό Λεκάνη Αλφειού ,16 8,8 39,8 520,9 Λιμναία υδάτινα σώματα Στη λεκάνη απορροής Αλφειού έχει αναγνωριστεί συνολικά 1 λιμναίο Υδάτινο Σώμα (ΥΣ), με επιφάνεια 3,02 km 2. Στην περιοχή μελέτης δεν καταγράφονται λιμναία υδάτινα σώματα. Πίνακας Αριθμός και επιφάνεια λιμναίων υδάτινων σωμάτων στη λεκάνη απορροής (ΛΑΠ) της περιοχής μελέτης ΛΑΠ Λεκάνη Αλφειού Αριθμός Υδάτινων Σωμάτων Επιφάνεια (km2) Συνολικά ΙΤΥΣ ΤΥΣ Ελάχιστη Μέση Μέγιστη Συνολική 1 1-3,02 Μεταβατικά Υδάτινα Σώματα Στη λεκάνη απορροής Αλφειού έχουν αναγνωριστεί συνολικά 2 μεταβατικά Υδάτινα Σώματα (ΥΣ), με επιφάνεια 1,59 km 2. Τα μεταβατικά αυτά υδάτινα σώματα είναι: οι Εκβολές Αλφειού GR 0129Τ0001Ν η Λιμνοθάλασσα Καϊάφα GR 0129Τ0002Ν Στην περιοχή μελέτης δεν καταγράφονται μεταβατικά υδάτινα σώματα. Πίνακας Αριθμός και επιφάνεια μεταβατικών υδάτινων σωμάτων στη λεκάνη απορροής (ΛΑΠ) της περιοχής μελέτης ΛΑΠ Αριθμός Υδάτινων Σωμάτων Επιφάνεια (km 2 ) Συνολικά TW1- Δέλτα - Εκβολή ποταμού TW2- Λιμνοθάλασσα Συνολική Λεκάνη Αλφειού ,59 Παράκτια Υδάτινα Σώματα Στη λεκάνη απορροής Αλφειού έχουν αναγνωριστεί συνολικά 2 παράκτια Υδάτινα Σώματα (ΥΣ), με μήκος ακτογραμμής 82 km. Τα παράκτια αυτά υδάτινα σώματα είναι: το Ακρωτήρι Κατάκολο GR 0129C0001N ο Κυπαρισσιακός Κόλπος GR 0129C0002N ENVECO A.E. 233

234 Πίνακας Αριθμός και μήκος ακτογραμμής των παράκτιων υδάτινων σωμάτων στη λεκάνη απορροής (ΛΑΠ) της περιοχής μελέτης Αριθμός Υδάτινων Σωμάτων ΛΑΠ Συνολικά ΙΤΥΣ ΤΥΣ Λεκάνη Αλφειού Μήκος ακτογραμμής (km) Υπόγεια Ύδατα Στη λεκάνη απορροής Αλφειού έχουν αναγνωριστεί συνολικά 13 υπόγεια υδατικά συστήματα. Στη συνέχεια δίνονται συνοπτικά στατιστικά στοιχεία των υπογείων αυτών υδατικών συστημάτων. Πίνακας Υπόγεια υδατικά συστήματα λεκάνης Αλφειού Αριθμός ΥΥΣ Έκταση ΥΥΣ (m 2 ) (Συνολικό) Έκταση ΥΥΣ (m 2 ) (Μέγιστο) Έκταση ΥΥΣ (m 2 ) (Ελάχιστο) Αριθμός των ΥΥΣ τα οποία είναι άμεσα συσχετιζόμενα με επιφανειακά νερά ή χερσαία οικοσυστήματα , , ,15 12 Από το σύνολο των 12 υπόγειων υδάτινων σωμάτων της Λεκάνης Αλφειού η περιοχή μελέτης εμπίπτει σε ένα (1) υπόγειο υδάτινο σώμα, το Σύστημα Αλφειού GR Ποιότητα Υπόγειων Υδάτων Γενικά Στοιχεία Θέσεις Δειγματοληψίας Στο πλαίσιο εφαρμογής των όρων που τίθενται στην ΚΥΑ / «Έγκριση Στρατηγικής Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ) για έρευνα και εκμετάλλευση υδρογονανθράκων στην περιοχή του Κατάκολου», πραγματοποιήθηκε δειγματοληψία και ανάλυση δειγμάτων υπογείων υδάτων στην ευρύτερη περιοχή του Κατάκολου, σε τρία (3) σημεία. Οι θέσεις δειγματοληψίας, παρουσιάζονται στον Πίνακα και στο σχήμα που ακολουθούν. Πίνακας : Θέσεις δειγματοληψίας υπογείων υδάτων στην ευρύτερη περιοχή του Κατάκολου Κωδικός KGW01 KGW02 KGW03 Περιγραφή Πηγάδι πλησίον Λασποηφαιστείου Πηγάδι πλησίον περιοχής έργου Γεώτρηση στα όρια του οικισμού Συντεταγμένες ΕΓΣΑ Συντεταγμένη WGS84 (μοίρες) Ημερομηνία Χ Υ φ (latitude) λ (longtitude) Δειγματοληψίας ο 38 35,12 21 ο 18 52,40 13/11/ ο 38 28,18 21 ο 18 51,94 13/11/ ο 39 29,64 21 ο 19 05,63 13/11/2015 ENVECO A.E. 234

235 Σχήμα : Θέσεις δειγματοληψίας υπογείων υδάτων στην ευρύτερη περιοχή του Κατάκολου Πηγή: Google Earth Παράμετροι Παρακολούθησης Οι παράμετροι, οι οποίες αναλύθηκαν για κάθε ένα από τα δείγματα, παρουσιάζονται στον πίνακα που ακολουθεί. Πίνακας : Παράμετροι μέτρησης κατά την εργαστηριακή ανάλυση των δειγμάτων για την παρακολούθηση της ποιότητας των υπογείων υδάτων της ευρύτερης περιοχής Παράμετρος ph Θερμοκρασία Ηλεκτρική Αγωγιμότητα Σκληρότητα Ολική Ολικά Αιωρούμενα Στερεά ( C) Ολικά Διαλυμένα Στερεά (180 C) Αρσενικό (As) Κάδμιο (Cd) Ασβέστιο (Ca) Χρώμιο (Cr) Χρώμιο Εξασθενές (Cr 6+) ENVECO A.E. 235

236 Παράμετρος Χαλκός (Cu) Σίδηρος (Fe) Μόλυβδος (Pb) Μαγνήσιο (Mg) Μαγγάνιο (Mn) Υδράργυρος (Hg) Νικέλιο (Ni) Ψευδάργυρος (Zn) Κυανιούχα (CN) Νιτρικά (NO3) Νιτρώδη (NO2) Αμμώνιο (NH4) Θειικά (SO4) Λίπη και έλαια 1,2 Διχλωροαιθάνιο (EDC) Χλωροφόρμιο (CHCl3) Διχλωρομεθάνιο (CH2Cl2) Τετραχλωρομεθάνιο (CCl4) Τριχλωροαιθυλένιο (TCE) Τετραχλωροαιθυλένιο (PCE) Βενζο(α)πυρένιο Βενζο(β)φθορανθένιο Βενζο(κ)φθορανθένιο Βενζο(g,h,i)περυλένιο Ινδενο(1,2,3-c,d)πυρένιο Βενζόλιο Τολουόλιο HCH-alpha (alpha BHC) HCH-beta HCH-gamma (Lindane) HCH-delta Hexachlorobenzene Χλωρικά (ClO3) Υδρογονάνθρακες - Ορυκτέλαια (C10-C40) Chloroalcanes C10-C13 Hexachlorobutadiene Trichlorobenzenes (total) ENVECO A.E. 236

237 Μέθοδος δειγματοληψίας Η δειγματοληψία των υπογείων υδάτων πραγματοποιήθηκε μέσα από γεωτρήσεις και πηγάδια. Η επιλογή των σημείων δειγματοληψίας έγινε με βάση την εγγύτητα στο οικόπεδο του έργου, αλλά και την χορήγηση άδειας πρόσβασης και δειγματοληψίας από τους ιδιόκτητες των γεωτρήσεων και των πηγαδιών. Η αντιπροσωπευτικότητα του δείγματος στα σημεία που έγινε δειγματοληψία μέσω γεώτρησης εξασφαλίστηκε με την απομάκρυνση του νερού, που πιθανόν να έχει μείνει στάσιμο (απομάκρυνση του τριπλάσιου του όγκου της στήλης νερού) και έγινε βάσει διεθνών πρότυπων μεθόδων. Σημειώνεται ότι, η μέτρηση της θερμοκρασίας έγινε επιτόπου σε κάθε σημείο, με πρόσφατα βαθμονομημένο θερμόμετρο. Τα δείγματα μεταφέρθηκαν εντός 24 ωρών στο εργαστήριο της εταιρείας, που επιλέχθηκε να κάνει τις σχετικές αναλύσεις, μέσα σε φορητά ηλεκτρικά ψυγεία Περιγραφή Μεθόδων Ανάλυσης Παραμέτρων Οι μέθοδοι ανάλυσης, που εφαρμόστηκαν για τον προσδιορισμό των αιτούμενων παραμέτρων συνοψίζονται στον Πίνακα Πίνακα : Μέθοδοι ανάλυσης Παράμετρος Μέθοδος Συγκέντρωση ιόντων υδρογόνου (ph) - 25 C ISO 10523:2008 Θερμοκρασία Ηλεκτρική Αγωγιμότητα - 25 C ISO 7888:1985 Σκληρότητα Ολική ΕΛΟΤ 170:1980 Ολικά Αιωρούμενα Στερεά ( C) ΕΛΟΤ ΕΝ 872:2005 Ολικά Διαλυμένα Στερεά (180 C) APHA 2540 C (As), (Cd), (Cr), (Cr 6+), (Cu), (Fe), (Pb), (Mn), (Hg), (Ni), (Zn), (Al) ΟΕ Ασβέστιο (Ca) ΕΛΟΤ 169:1978 Μαγνήσιο (Mg) Υπολογιστικά Κυανιούχα (CN) ΟΕ Χλωριούχα (Cl) ISO 9297:1989 Νιτρικά (NO3) ΟΕ Νιτρώδη (NO2) ISO 6777:1984 Αμμώνιο (NH4) ISO :1984 Θειικά (SO4) ΟΕ Λίπη και έλαια ΟΕ ,2 Διχλωροαιθάνιο (EDC), Χλωροφόρμιο (CHCl3) ΟΕ Διχλωρομεθάνιο (CH2Cl2), Τετραχλωρομεθάνιο (CCl4), Βενζόλιο, Τολουόλιο, Trichlorobenzenes (total) Purge & Trap/GC-MS Τριχλωροαιθυλένιο (TCE) ΟΕ Τετραχλωροαιθυλένιο (PCE), Βενζο(α)πυρένιο, Βενζο(β)φθορανθένιο, ΟΕ ENVECO A.E. 237

238 Παράμετρος Μέθοδος Βενζο(κ)φθορανθένιο, Βενζο(g,h,i)περυλένιο, Ινδενο(1,2,3-c,d)πυρένιο HCH-alpha (alpha BHC), HCH-beta, HCH-gamma (Lindane), HCH-delta, Hexachlorobenzene, Hexachlorobutadiene Χλωρικά (ClO3) Υδρογονάνθρακες - Ορυκτέλαια (C10-C40) Chloroalcanes C10-C13 GC/MS-MS LC-MS/MS GC-FID GC-MS Παρουσίαση αποτελεσμάτων αναλύσεων Τα αποτελέσματα των χημικών αναλύσεων ανά σημείο δειγματοληψίας παρουσιάζονται αναλυτικά για κάθε σημείο στους Πίνακες έως καθώς και στο Παράρτημα Πίνακας : Αποτελέσματα αναλύσεων σημείου KGW01 Παράμετρος Μέθοδος Μονάδα Αποτελέσματα Συγκέντρωση ιόντων υδρογόνου (ph) - 25 C ISO 10523:2008 ph units 7.2 Θερμοκρασία C 19.1 Ηλεκτρική Αγωγιμότητα - 25 C ISO 7888:1985 μs/cm 1253 Σκληρότητα Ολική ΕΛΟΤ 170:1980 mg/l CaCO3 490 (γαλλικοί βαθμοί) ΕΛΟΤ 170:1980 F 49 (γερμανικοί βαθμοί) ΕΛΟΤ 170:1980 D 27.5 Ολικά Αιωρούμενα Στερεά ( C) ΕΛΟΤ ΕΝ 872:2005 mg/l <2 Ολικά Διαλυμένα Στερεά (180 C) APHA 2540 C mg/l 600 Αργίλιο (Al) ΟΕ μg/l 4.7 Αρσενικό (As) ΟΕ μg/l 0.23 Κάδμιο (Cd) ΟΕ μg/l < Ασβέστιο (Ca) ΕΛΟΤ 169:1978 mg/l 164 Χρώμιο (Cr) ΟΕ μg/l 1.2 Χρώμιο Εξασθενές (Cr 6+) ΟΕ μg/l < 3 Χαλκός (Cu) ΟΕ μg/l 0.7 Σίδηρος (Fe) ΟΕ μg/l 21 Μόλυβδος (Pb) ΟΕ μg/l 0.94 Μαγνήσιο (Mg) Υπολογιστικά mg/l 19.6 Μαγγάνιο (Mn) ΟΕ μg/l 4.4 Υδράργυρος (Hg) ΟΕ μg/l Δεν Ανιχνεύθηκε Νικέλιο (Ni) ΟΕ μg/l 1.3 Ψευδάργυρος (Zn) ΟΕ μg/l 62 Κυανιούχα (CN) ΟΕ μg/l Δεν Ανιχνεύθηκε Χλωριούχα (Cl) ISO 9297:1989 mg/l 113 Νιτρικά (NO3) ΟΕ mg/l 44.2 Νιτρώδη (NO2) ISO 6777:1984 mg/l Δεν Ανιχνεύθηκε ENVECO A.E. 238

239 Παράμετρος Μέθοδος Μονάδα Αποτελέσματα Αμμώνιο (NH4) ISO :1984 mg/l Δεν Ανιχνεύθηκε Θειικά (SO4) ΟΕ mg/l 139 Λίπη και έλαια ΟΕ mg/l <5 1,2 Διχλωροαιθάνιο (EDC) ΟΕ μg/l Δεν Ανιχνεύθηκε Χλωροφόρμιο (CHCl3) ΟΕ μg/l Δεν Ανιχνεύθηκε Διχλωρομεθάνιο (CH2Cl2) Purge & Trap/GC-MS μg/l <0.1 Τετραχλωρομεθάνιο (CCl4) Purge & Trap/GC-MS μg/l <0.05 Τριχλωροαιθυλένιο (TCE) ΟΕ μg/l Δεν Ανιχνεύθηκε Τετραχλωροαιθυλένιο (PCE) ΟΕ μg/l Δεν Ανιχνεύθηκε Βενζο(α)πυρένιο ΟΕ μg/l Δεν Ανιχνεύθηκε Βενζο(β)φθορανθένιο ΟΕ μg/l Δεν Ανιχνεύθηκε Βενζο(κ)φθορανθένιο ΟΕ μg/l Δεν Ανιχνεύθηκε Βενζο(g,h,i)περυλένιο ΟΕ μg/l Δεν Ανιχνεύθηκε Ινδενο(1,2,3-c,d)πυρένιο ΟΕ μg/l Δεν Ανιχνεύθηκε Βενζόλιο Purge & Trap/GC-MS μg/l Δεν Ανιχνεύθηκε Τολουόλιο Purge & Trap/GC-MS μg/l <0.1 HCH-alpha (alpha BHC) GC/MS-MS μg/l <0.025 HCH-beta GC/MS-MS μg/l <0.025 HCH-gamma (Lindane) GC/MS-MS μg/l <0.025 HCH-delta GC/MS-MS μg/l <0.025 Hexachlorobenzene GC/MS-MS μg/l <0.025 Χλωρικά (ClO3) LC-MS/MS μg/l <20 Υδρογονάνθρακες - Ορυκτέλαια (C10- C40) GC-FID μg/l <10 Chloroalcanes C10-C13 GC-MS μg/l <0.4 Hexachlorobutadiene GC/MS-MS μg/l <1 Trichlorobenzenes (total) Purge & Trap/GC-MS μg/l <0.3 ENVECO A.E. 239

240 Πίνακας : Αποτελέσματα αναλύσεων σημείου KGW02 Παράμετρος Μέθοδος Μονάδα Αποτελέσματα Συγκέντρωση ιόντων υδρογόνου (ph) - 25 C ISO 10523:2008 ph units 7.6 Θερμοκρασία C 18.4 Ηλεκτρική Αγωγιμότητα - 25 C ISO 7888:1985 μs/cm 566 Σκληρότητα Ολική ΕΛΟΤ 170:1980 mg/l CaCO3 228 (γαλλικοί βαθμοί) ΕΛΟΤ 170:1980 F 22.8 (γερμανικοί βαθμοί) ΕΛΟΤ 170:1980 D 12.8 Ολικά Αιωρούμενα Στερεά ( C) ΕΛΟΤ ΕΝ 872:2005 mg/l 2.2 Ολικά Διαλυμένα Στερεά (180 C) APHA 2540 C mg/l 294 Αργίλιο (Al) ΟΕ μg/l 95 Αρσενικό (As) ΟΕ μg/l 1.4 Κάδμιο (Cd) ΟΕ μg/l < Ασβέστιο (Ca) ΕΛΟΤ 169:1978 mg/l 75.4 Χρώμιο (Cr) ΟΕ μg/l 0.88 Χρώμιο Εξασθενές (Cr 6+) ΟΕ μg/l Δεν Ανιχνεύθηκε Χαλκός (Cu) ΟΕ μg/l 0.85 Σίδηρος (Fe) ΟΕ μg/l 225 Μόλυβδος (Pb) ΟΕ μg/l 0.4 Μαγνήσιο (Mg) Υπολογιστικά mg/l 9.69 Μαγγάνιο (Mn) ΟΕ μg/l 18 Υδράργυρος (Hg) ΟΕ μg/l Δεν Ανιχνεύθηκε Νικέλιο (Ni) ΟΕ μg/l 0.66 Ψευδάργυρος (Zn) ΟΕ μg/l 27 Κυανιούχα (CN) ΟΕ μg/l Δεν Ανιχνεύθηκε Χλωριούχα (Cl) ISO 9297:1989 mg/l 45.4 Νιτρικά (NO3) ΟΕ mg/l 5.1 Νιτρώδη (NO2) ISO 6777:1984 mg/l 0.21 Αμμώνιο (NH4) ISO :1984 mg/l 0.16 Θειικά (SO4) ΟΕ mg/l 24 Λίπη και έλαια ΟΕ mg/l 288 1,2 Διχλωροαιθάνιο (EDC) ΟΕ μg/l Δεν Ανιχνεύθηκε Χλωροφόρμιο (CHCl3) ΟΕ μg/l Δεν Ανιχνεύθηκε Διχλωρομεθάνιο (CH2Cl2) Purge & Trap/GC-MS μg/l <0.1 Τετραχλωρομεθάνιο (CCl4) Purge & Trap/GC-MS μg/l <0.05 Τριχλωροαιθυλένιο (TCE) ΟΕ μg/l Δεν Ανιχνεύθηκε Τετραχλωροαιθυλένιο (PCE) ΟΕ μg/l Δεν Ανιχνεύθηκε Βενζο(α)πυρένιο ΟΕ μg/l Δεν Ανιχνεύθηκε Βενζο(β)φθορανθένιο ΟΕ μg/l Δεν Ανιχνεύθηκε Βενζο(κ)φθορανθένιο ΟΕ μg/l Δεν Ανιχνεύθηκε Βενζο(g,h,i)περυλένιο ΟΕ μg/l Δεν Ανιχνεύθηκε ENVECO A.E. 240

241 Παράμετρος Μέθοδος Μονάδα Αποτελέσματα Ινδενο(1,2,3-c,d)πυρένιο ΟΕ μg/l Δεν Ανιχνεύθηκε Βενζόλιο Purge & Trap/GC-MS μg/l Δεν Ανιχνεύθηκε Τολουόλιο Purge & Trap/GC-MS μg/l <0.1 HCH-alpha (alpha BHC) GC/MS-MS μg/l <0.025 HCH-beta GC/MS-MS μg/l <0.025 HCH-gamma (Lindane) GC/MS-MS μg/l <0.025 HCH-delta GC/MS-MS μg/l <0.025 Hexachlorobenzene GC/MS-MS μg/l <0.025 Χλωρικά (ClO3) LC-MS/MS μg/l <20 Υδρογονάνθρακες - Ορυκτέλαια (C10- C40) GC-FID μg/l <10 Chloroalcanes C10-C13 GC-MS μg/l <0.4 Hexachlorobutadiene GC/MS-MS μg/l <1 Trichlorobenzenes (total) Purge & Trap/GC-MS μg/l <0.3 Πίνακας : Αποτελέσματα αναλύσεων σημείου KGW03 Παράμετρος Μέθοδος Μονάδα Αποτελέσματα Συγκέντρωση ιόντων υδρογόνου (ph) - 25 C ISO 10523:2008 ph units 7.4 Θερμοκρασία C 20.6 Ηλεκτρική Αγωγιμότητα - 25 C ISO 7888:1985 μs/cm 580 Σκληρότητα Ολική ΕΛΟΤ 170:1980 mg/l CaCO3 264 (γαλλικοί βαθμοί) ΕΛΟΤ 170:1980 F 26.4 (γερμανικοί βαθμοί) ΕΛΟΤ 170:1980 D 14.8 Ολικά Αιωρούμενα Στερεά ( C) ΕΛΟΤ ΕΝ 872:2005 mg/l <2 Ολικά Διαλυμένα Στερεά (180 C) APHA 2540 C mg/l 302 Αργίλιο (Al) ΟΕ μg/l 2.6 Αρσενικό (As) ΟΕ μg/l 1.2 Κάδμιο (Cd) ΟΕ μg/l < Ασβέστιο (Ca) ΕΛΟΤ 169:1978 mg/l 93 Χρώμιο (Cr) ΟΕ μg/l 0.19 Χρώμιο Εξασθενές (Cr 6+) ΟΕ μg/l Δεν Ανιχνεύθηκε Χαλκός (Cu) ΟΕ μg/l < 0.5 Σίδηρος (Fe) ΟΕ μg/l 16 Μόλυβδος (Pb) ΟΕ μg/l Μαγνήσιο (Mg) Υπολογιστικά mg/l 7.77 Μαγγάνιο (Mn) ΟΕ μg/l 126 Υδράργυρος (Hg) ΟΕ μg/l Δεν Ανιχνεύθηκε Νικέλιο (Ni) ΟΕ μg/l 0.71 Ψευδάργυρος (Zn) ΟΕ μg/l 68 Κυανιούχα (CN) ΟΕ μg/l Δεν Ανιχνεύθηκε ENVECO A.E. 241

242 Παράμετρος Μέθοδος Μονάδα Αποτελέσματα Χλωριούχα (Cl) ISO 9297:1989 mg/l 24.1 Νιτρικά (NO3) ΟΕ mg/l 29.1 Νιτρώδη (NO2) ISO 6777:1984 mg/l Δεν Ανιχνεύθηκε Αμμώνιο (NH4) ISO :1984 mg/l Δεν Ανιχνεύθηκε Θειικά (SO4) ΟΕ mg/l 23 Λίπη και έλαια ΟΕ mg/l <5 1,2 Διχλωροαιθάνιο (EDC) ΟΕ μg/l Δεν Ανιχνεύθηκε Χλωροφόρμιο (CHCl3) ΟΕ μg/l Δεν Ανιχνεύθηκε Διχλωρομεθάνιο (CH2Cl2) Purge & Trap/GC-MS μg/l <0.1 Τετραχλωρομεθάνιο (CCl4) Purge & Trap/GC-MS μg/l <0.05 Τριχλωροαιθυλένιο (TCE) ΟΕ μg/l Δεν Ανιχνεύθηκε Τετραχλωροαιθυλένιο (PCE) ΟΕ μg/l Δεν Ανιχνεύθηκε Βενζο(α)πυρένιο ΟΕ μg/l Δεν Ανιχνεύθηκε Βενζο(β)φθορανθένιο ΟΕ μg/l Δεν Ανιχνεύθηκε Βενζο(κ)φθορανθένιο ΟΕ μg/l Δεν Ανιχνεύθηκε Βενζο(g,h,i)περυλένιο ΟΕ μg/l Δεν Ανιχνεύθηκε Ινδενο(1,2,3-c,d)πυρένιο ΟΕ μg/l Δεν Ανιχνεύθηκε Βενζόλιο Purge & Trap/GC-MS μg/l Δεν Ανιχνεύθηκε Τολουόλιο Purge & Trap/GC-MS μg/l <0.1 HCH-alpha (alpha BHC) GC/MS-MS μg/l <0.025 HCH-beta GC/MS-MS μg/l <0.025 HCH-gamma (Lindane) GC/MS-MS μg/l <0.025 HCH-delta GC/MS-MS μg/l <0.025 Hexachlorobenzene GC/MS-MS μg/l <0.025 Χλωρικά (ClO3) LC-MS/MS μg/l <20 Υδρογονάνθρακες - Ορυκτέλαια (C10- C40) GC-FID μg/l <10 Chloroalcanes C10-C13 GC-MS μg/l <0.4 Hexachlorobutadiene GC/MS-MS μg/l <1 Trichlorobenzenes (total) Purge & Trap/GC-MS μg/l <0.3 ENVECO A.E. 242

243 Αξιολόγηση των αποτελεσμάτων των χημικών αναλύσεων Στην ΥΑ οικ. 1811/2011 (ΦΕΚ 3322/ ) καθορίστηκαν οι ανώτερες αποδεκτές τιμές για τη συγκέντρωση συγκεκριμένων ρύπων, ομάδων ρύπων ή δεικτών ρύπανσης στα υπόγεια ύδατα, σε εφαρμογή της παραγράφου 2 του Άρθρου 3 της υπ αριθ /2208/Ε130/2009 Κοινής Υπουργικής Απόφασης (ΦΕΚ 2075/Β/2009) με στόχο την αξιολόγηση της χημικής κατάστασης των συστημάτων υπόγειων υδάτων. Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζονται τα ποιοτικά πρότυπα υπόγειων υδάτων σύμφωνα με το Παράρτημα Ι της ΚΥΑ 39626/2208/Ε130/2009 (ΦΕΚ 2075/Β/2009). Πίνακας : Ποιοτικά πρότυπα υπόγειων υδάτων σύμφωνα με το Παράρτημα Ι της ΚΥΑ 39626/2208/Ε130/2009 (ΦΕΚ 2075/Β/2009) ΡΥΠΟΣ Νιτρικά άλατα Δραστικές ουσίες φυτοφαρμάκων (συμπεριλαμβάνονται αντίστοιχοι μεταβολίτες, προϊόντα αποικοδόμησης και αντιδράσεων) 11 ΠΟΙΟΤΙΚΑ ΠΡΟΤΥΠΑ 50 mg/l 0,1 μg/l 0,5μg/l (συνολικό 12 ) Στον πίνακα παρουσιάζονται οι ανώτερες αποδεκτές τιμές και δείκτες ρύπανσης που ορίστηκαν στο άρθρο 3 της ΥΑ οικ. 1811/2011 (ΦΕΚ 3322/ ), για τις ακόλουθες ουσίες, που ενδέχεται να απαντούν στη φύση ή/και να είναι αποτέλεσμα ανθρωπογενών δραστηριοτήτων. Πίνακας : Ανώτερες αποδεκτές τιμές και δείκτες ρύπανσης που ορίστηκαν στο άρθρο 3 της ΥΑ οικ. 1811/2011 (ΦΕΚ 3322/ ) ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΣ ΑΝΩΤΕΡΗ ΑΠΟΔΕΚΤΗ ΤΙΜΗ ph 6,50-9,50 Αγωγιμότητα Κάδμιο Μόλυβδος Υδράργυρος Νικέλιο Ολικό χρώμιο Αργίλιο Αμμώνιο Νιτρώδη Χλωριούχα ιόντα Θειικά ιόντα Αθροισμα Τριχλωροαιθυλένιου και Τετραχλωροαιθυλένιου 2500 μs/cm 5 μg/l 25μg/l 0,1 μg/l 20 μg/l 50 μg/l 200 μg/l 0,50 mg/l 0,50 mg/l 250 mg/l 250 mg/l 10 μg/l 11 ως "φυτοφάρμακα" νοούνται τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα και τα βιοκτόνα, όπως ορίζονται αντίστοιχα στις σχετικές διατάξεις της κείμενης εθνικής και κοινοτικής νομοθεσίας. 12 ως "συνολικό" νοείται το άθροισμα όλων των επιμέρους φυτοφαρμάκων, που ανιχνεύονται και προσδιορίζονται ποσοτικά κατά τη διαδικασία παρακολούθησης, συμπεριλαμβανομένων σχετικών προϊόντων μεταβολισμού, προϊόντων αποδόμησης και προϊόντων αντίδρασης. ENVECO A.E. 243

244 Στον πίνακα , που ακολουθεί, παρουσιάζονται τα αποτελέσματα των αναλύσεων και των τριών (3) δειγμάτων υπογείου νερού που λήφθηκαν, σε σύγκριση με τις ανώτερες αποδεκτές τιμές και δείκτες ρύπανσης που ορίστηκαν στο άρθρο 3 της ΥΑ οικ. 1811/2011 (ΦΕΚ 3322/ ). Πίνακας : Αποτελέσματα των αναλύσεων τριών (3) δειγμάτων υπογείου νερού σε σύγκριση με τις ανώτερες αποδεκτές τιμές και δείκτες ρύπανσης της ΥΑ οικ. 1811/2011 Κωδικός Σημείου Παράμετρος Τιμή Οριακή Τιμή Νιτρικά άλατα ph Αγωγιμότητα Αργίλιο Αρσενικό Κάδμιο < Μόλυβδος KGW01 Υδράργυρος Δεν ανιχνεύθηκε 0.1 Νικέλιο Ολικό χρώμιο Αμμώνιο Δεν ανιχνεύθηκε 0.5 Νιτρώδη Δεν ανιχνεύθηκε 0.5 Χλωριούχα ιόντα Θειικά ιόντα Άθροισμα Τριχλωροαιθυλένιου και Τετραχλωροαιθυλένιου Δεν ανιχνεύθηκε 10 Νιτρικά άλατα ph Αγωγιμότητα Αργίλιο Αρσενικό Κάδμιο < Μόλυβδος KGW02 Υδράργυρος Δεν ανιχνεύθηκε 0.1 Νικέλιο Ολικό χρώμιο Αμμώνιο Νιτρώδη Χλωριούχα ιόντα Θειικά ιόντα Άθροισμα Τριχλωροαιθυλένιου και Τετραχλωροαιθυλένιου Δεν ανιχνεύθηκε 10 Νιτρικά άλατα KGW03 ph Αγωγιμότητα Αργίλιο ENVECO A.E. 244

245 Κωδικός Σημείου Παράμετρος Τιμή Οριακή Τιμή Αρσενικό Κάδμιο < Μόλυβδος Υδράργυρος Δεν ανιχνεύθηκε 0.1 Νικέλιο Ολικό χρώμιο Αμμώνιο Δεν ανιχνεύθηκε 0.5 Νιτρώδη Δεν ανιχνεύθηκε 0.5 Χλωριούχα ιόντα Θειικά ιόντα Άθροισμα Τριχλωροαιθυλένιου και Τετραχλωροαιθυλένιου Δεν ανιχνεύθηκε 10 Με βάση τα αποτελέσματα του παραπάνω πίνακα συμπεραίνεται ότι σε κανένα από τα τρία (3) σημεία υπογείου νερού που ελήφθησαν και αναλύθηκαν, δεν παρουσιάζεται υπέρβαση στις ανώτερες αποδεκτές τιμές και στους δείκτες ρύπανσης, που ορίζονται στο άρθρο 3 της ΥΑ οικ. 1811/2011 (ΦΕΚ 3322/ ) 'Αδειες Χρήσεις Νερού - 'Αδειες Ανόρυξης Γεωτρήσεων Στην περιοχή του Κατάκολου σύμφωνα με στοιχεία της Διεύθυνσης Υδάτων Πελοπονήσσου / Τμήμα Παρακολούθησης & Προστασίας των Υδατικών Πόρων (βλέπε Παράρτημα 1 Σχετικά έγγραφα) έχει χορηγηθεί μία (1) άδεια χρήσης νερού και έχουν υποβληθεί πέντε (5) αιτήσεις εγγραφής στο Ε.Μ.Σ.Υ. (Εθνικό Μητρώο Υδροληψίας από επιφανειακά και υπόγεια υδατικά συστήματα). Η άδεια χρήσης νερού (α.π /6562/ ) χορηγήθηκε για βιομηχανική χρήση και αφορά στη χρήση νερού από παράκτια ύδατα (θαλασσινό νερό) του λιμένα Κατάκολου για ψύξη. Η άντληση θα γίνεται με τροχήλατη αντλία και σωλήνα αντεπίστροφο, στη θέση "Λιμένας Κατάκολου" (συντεταγμένες θέσης στο σύστημα ΕΓΣΑ '87 Χ= και Ψ= ) και αποσκοπεί στην ψύξη των οξοποιητών της εταιρείας Παραγωγής Ξυδιού ΕΓΚΡΕ Α.Ε.. Η απαιτούμενη ποσότητα νερού ημερησίως ανέρχεται σε 150 m 3 και θα μεταφέρεται με επικαθήμενα βυτία. Η άδεια χορηγήθηκε για χρήση m 3 νερού ετησίως, ισχύει έως , ενώ οι όροι δέσμευσης του χρήστη και οι υποχρεώσεις του είναι: να διατηρεί τις εγκαταστάσεις χρήσης του νερού σε κατάσταση τέτοια, ώστε να προλαμβάνεται ή αποφεύγεται κάθε απώλεια και να επιδιορθώνει αμέσως κάθε βλάβη, ιδιαίτερα όταν επιφέρει απώλειες νερού, να παρέχει οποιαδήποτε διευκόλυνση στα αρμόδια όργανα για τον έλεγχο της τήρησης των όρων της άδειας, καθώς και άλλα στοιχεία απαραίτητα για το σκοπό αυτό, να συμορφωθεί με την ισχύουσα νομοθεσία, που αφορά στην προστασία των υδάτων από ρυπάνσεις και στη διάθεση των αποβλήτων, ENVECO A.E. 245

246 να τοποθετήσει υδρόμετρο στην εξαγωγή του αντλητικού συγκροτήματος, για τον έλεγχο και την καταγραφή / μέτρηση της χρησιμοποιούμενης ποσότητας νερού και να δηλώνει στην υπηρεσία την έναρξη λειτουργίας του μετρητικού εξοπλισμού εντός έξι (6) μηνών, να ενημερώνει την υπηρεσία αδειοδότησης πριν την οποιαδήποτε αλλαγή υδρομέτρου. Οι αιτήσεις εγγραφής σημείου υδροληψίας αφορού αιτήσεις της ΔΕΥΑ Πύργου για υδρευτική χρήση. Τα επιμέρους στοιχεία - δεδομένα και τεχνικά χαρακτηριστικά των υδροληψιών παρουσιάζονται αναλυτικά στο Παράρτημα 1Σχετιά έγγραφα και συνοπτικά στον Πίνακα , που ακολουθεί. ENVECO A.E. 246

247 Πίνακας : Αιτήσεις εγγραφής σημείου υδροληψίας στο Ε.Μ.Σ.Υ. στην περιοχή του Κατάκολου. Αριθμός Αίτησης Ιδιοκτήτης Χωρικά Δεδομένα Στοιχεία για τη χρήση Τεχνικά χαρακτηριστικά 12529/ Δ.Ε.Υ.Α. Πύργου "Σπιτάκι" Κατάκολου Έτος έναρξης χρήσης: πριν το 2011 Είδος σημερινής χρήσης: υδρευτική Είδος: γεώτρηση Βάθος: 40 m Διάμετρος σωλήνα: 6 inch Ιπποδύναμη: 7,5 HP - 25 μέτρα Συντεταγμένες: Χ 37ο39'59,53'' Ψ 21ο19'21,39'' Ζ / Δ.Ε.Υ.Α. Πύργου "Νότια" Κατάκολου Έτος έναρξης χρήσης: πριν το 2011 Είδος σημερινής χρήσης: υδρευτική Είδος: γεώτρηση Βάθος: 40 m Διάμετρος σωλήνα: 6 inch Ιπποδύναμη: 7,5 HP - 18 μέτρα Συντεταγμένες: Χ 37ο39'58,31'' Ψ 21ο19'21,64'' Ζ / Δ.Ε.Υ.Α. Πύργου "Βορειοανατολική" Κατάκολου 12528/ Δ.Ε.Υ.Α. Πύργου "Δρόμος" Κατάκολου 12530/ Δ.Ε.Υ.Α. Πύργου "Πηγάδα" Κατάκολου Έτος έναρξης χρήσης: πριν το 2011 Είδος σημερινής χρήσης: υδρευτική Έτος έναρξης χρήσης: πριν το 2011 Είδος σημερινής χρήσης: υδρευτική Έτος έναρξης χρήσης: πριν το 2011 Είδος σημερινής χρήσης: υδρευτική Είδος: γεώτρηση Βάθος: 30 m Διάμετρος σωλήνα: 6 inch Ιπποδύναμη: 5,5 HP - 18 μέτρα Συντεταγμένες: Χ 37ο40'00,53'' Ψ 21ο19'21,40'' Ζ 2 Είδος: γεώτρηση Βάθος: 30 m Διάμετρος σωλήνα: 6 inch Ιπποδύναμη: 3 HP - 12 μέτρα Συντεταγμένες: Χ 37ο40'00,39'' Ψ 21ο19'20,28'' Ζ 2 Είδος: πηγάδι Βάθος: 3 m Διάμετρος σωλήνα: 5 m Ιπποδύναμη: 15 HP - 0 μέτρα (αναρρόφηση) Συντεταγμένες: Χ 37ο39'58,91'' Ψ 21ο19'21,38'' Ζ 2 Σύμφωνα με το έγγραφό της /5952/ η Διεύθυνση Υδάτων Δυτικής Ελλάδας δεν έχει εκδόσει άδεια ανόρυξης γεώτρησης ή άδεια χρήσης νερού στο Δ.Δ. Κατάκολου, ούτε έχουν υποβληθεί στην υπηρεσία σχετιές αιτήσεις (βλέπε Παράρτημα 1 - Σχετικά έγγραφα). ENVECO A.E. 247

248 3.12 ΠΟΙΟΤΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΕΔΑΦΩΝ Γενικά Στοιχεία Θέσεις Δειγματοληψίας Στο πλαίσιο εφαρμογής των όρων που τίθενται στην ΚΥΑ / «Έγκριση Στρατηγικής Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ) για έρευνα και εκμετάλλευση υδρογονανθράκων στην περιοχή του Κατάκολου», πραγματοποιήθηκε δειγματοληψία και ανάλυση δειγμάτων εδάφους στην ευρύτερη περιοχή του Κατάκολου, σε τρία (3) σημεία. Οι θέσεις δειγματοληψίας, παρουσιάζονται στον Πίνακα και στο Σχήμα , που ακολουθούν. Πίνακας : Θέσεις δειγματοληψίας εδαφών στην ευρύτερη περιοχή του Κατάκολου Κωδικός KSM01 KSM02 KSM03 Περιγραφή Οικόπεδο γεωτρητικής έρευνας Οικόπεδο πλησίον περιοχής γεωτρητικής έρευνας Πλησίον Λασποηφαιστείου Συντεταγμένες ΕΓΣΑ Συντεταγμένη WGS84 (μοίρες) Ημερομηνία Χ Υ φ (latitude) λ (longtitude) Δειγματοληψίας ο 38' ο 18' /10/ ο 38' ο 18' /10/ ο 38' ο 18' /10/2015 Σχήμα : Θέσεις δειγματοληψίας εδαφών στην ευρύτερη περιοχή του Κατάκολου Πηγή: Google Earth ENVECO A.E. 248