Αν θρω ποι. µηχανες ΟΙ ΑΘΑΝΑΤΟΙ ΤΟΥ ΑΥΡΙΟ

Transcript

1 ΧΗΜΙΚΑ ΚΑΙ ΒΙΟΛΟΓΙΚΑ ΟΠΛΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΠΕΡΙΟ ΙΚΗ ΕΚ ΟΣΗ - ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ ΜΕ ΤΟΝ ΕΛΕΥΘΕΡΟ ΤΥΠΟ τευχος 69-3 µαρτιου 2012 προσεγγίζοντας τα αινίγµατα του κοσµου µας Αν θρω ποι ΟΙ ΑΘΑΝΑΤΟΙ ΤΟΥ ΑΥΡΙΟ µηχανες ελληνες κανουν αναδροµες σε προηγουµενες ζωες η επιστηµη συναντα τα ψυχικα η τελικη µαχη χριστιανων - παγανιστων # EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ 25 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2010

2 eλευθεροσ tυποσ φαινομενα 2

3 Μυστήρια E DI T O Το µυστηριο της ψυχης Εδώ και αρκετά χρόνια ο άνθρωπος της σύγχρονης εποχής -Ηomo technicus κατά τους διανοητές- προσπάθησε όταν το επέτρεψε η τεχνολογική εξέλιξή του να δηµιουργήσει το ακατανίκητο αλλά και αθάνατο αντίγραφό του. Η βιονική τεχνολογία -όπως αρχικά ονοµάστηκε- αφού υπερπήδησε πολλά εµπόδια και εξελίχθηκε, σκόνταψε σε µία αδιαπέραστη πύλη. Εκείνη της µυστικής κατοικίας της ψυχής. Του Απόστολου Χρ. Αντωνάκη aantonakis@e-typos.com «Οταν όλες οι ψυχές διάλεξαν τις ζωές τους ταξίδεψαν µέχρι την πεδιάδα της Λήθης Τα µεσάνυχτα ξάπλωσαν ν αναπαυτούν και τότε ακούστηκαν βροντές κι έγινε σεισµός και µέσα σε µια στιγµή πετάχτηκαν προς τα νέα κορµιά τους, εδώ κι εκεί σαν πεφταστέρια». Πλάτων Η ψυχή είναι µία ακαθόριστη ουσία σµιλεµένη µε αθάνατα συστατικά και µυστηριώδεις ιδιότητες, γύρω από τις οποίες διατυπώθηκαν πολλές φιλοσοφικές σκέψεις. Παρόλο που ειπώθηκαν και γράφτηκαν τόσα πολλά και µάλιστα από ανθρώπους ιδιαίτερα σοφούς, δεν στάθηκε δυνατόν να προσδιοριστεί επακριβώς η φύση της ψυχής, όπως και η προσωρινή κατοικία της, κατά τη χρονική στιγµή που αυτή ταυτίζεται µε την ενσάρκωσή της σε κάποιο σώµα. Κι αν αυτή η διερεύνηση στάθηκε για τη φιλοσοφία ένα ενδιαφέρον αλλά και δύσκολο διαχρονικό ταξίδι, οι αµφισβητήσεις για τις διαδοχικές ενσαρκώσεις της ψυχής γέννησαν πολυπληθή φιλοσοφικά ρεύµατα, αλλά και έντονες θρησκευτικές αντιδράσεις, οι οποίες σε µερικές περιπτώσεις µετατράπηκαν σε σκληρές συγκρούσεις. Από αυτές τις διχογνωµίες και αντιθέσεις υπήρξαν -αναπόφευκτα- και θύµατα όπως ο Σωκράτης, ο οποίος για τις ιδέες του καταδικάστηκε σε θάνατο από το κατεστηµένο της εποχής του. Ο µεγάλος αυτός φιλόσοφος πίστευε πως «η ψυχή εξελίσσεται κατά τη διάρκεια των πολλών ενσαρκώσεών της». Το ίδιο ασπαζόταν και ο Ωριγένης, ο οποίος στο έργο του «Περί Αρχών» γράφει: «Η ψυχή έρχεται σ αυτόν τον κόσµο δυναµωµένη από τις νίκες ή αποδυναµωµένη από τις ήττες της προηγούµενης ζωής της. Το έργο της σ αυτόν τον κόσµο καθορίζει τη νέα θέση της στον κόσµο που πρόκειται να ακολουθήσει στη συνέχεια». Η επιστήµη αιώνες αργότερα από την εποχή του Ωριγένη, που έζησε κατά τον 3ο µ.x. αιώνα, προσπάθησε να φωτίσει ένα ακόµη µυστήριο. Εκείνο της ξαφνικής διγλωσσίας, της αινιγµατικής δηλαδή δυνατότητας ενός ατόµου να µπορεί να οµιλεί άπταιστα µία άγνωστη γλώσσα ή αρχαία διάλεκτο. Οι προσπάθειες ερµηνείας που επιχειρήθηκαν, κυρίως δε εκείνες που στόχευαν στην υποβάθµιση του φαινοµένου, ουδέποτε υπήρξαν επιστηµονικά επαρκείς, πειστικές και τελικά αποδεκτές. Το επιστηµονικό εργαλείο της ύπνωσης για τις αναδροµές του υποκειµένου σε ενδεχόµενες προηγούµενες ζωές του πολεµήθηκε ως σατανική πλάνη ή κοµπογιαννίτικη φαρσοκωµωδία. Παρ όλα αυτά, κανείς δεν στάθηκε δυνατόν να αποδείξει πώς ένας αγράµµατος βοσκός ή αγρότης µπορεί να µιλά κάποια αρχαία γλώσσα την οποία δεν άκουσε αλλά και δεν διδάχθηκε ποτέ. Αδιαφορώντας για όλα αυτά, κάποιοι επιστήµονες επιµένουν ότι ο ενσυνείδητος άνθρωπος-µηχανή θα είναι στο κοντινό µέλλον το µέγιστο δηµιούργηµα του πολιτισµού µας. EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ

4 EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ 4 ΠΕριεχ µενα Γράµµα του εκδότη περιεχοµενα προσωπο data files δουρειος ιπποσ Kosmo news Kosmo news Kosmo news Kosmo news µετατεχνολογια µετατεχνολογια µετατεχνολογια µετατεχνολογια 24 ελλαδα ελλαδα προηγουµενες ζωες προηγουµενες ζωες προηγουµενες ζωες προηγουµενες ζωες προηγουµενες ζωες προηγουµενες ζωες et science αληθειες και ψεµατα αορατοι κοσµοι 34 αορατοι κοσµοι αορατοι κοσµοι αυλος του πανοσ σιωπηλη ποιηση σιωπηλη ποιηση σιωπηλη ποιηση σιωπηλη ποιηση εikoνες εikoνες 43 πολεµικη τεχνη 44 πολεµικη τεχνη 45 πολεµικη τεχνη 46 πολεµικη τεχνη αγνωστη ιστορια αγνωστη ιστορια αγνωστη ιστορια µηχανη του χρονου διαδικτυο παραξενος ταξιδιωτης games F... for fantasy βιβλιοθηκη βιβλιοθηκη ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ Μονιµεσ στηλεσ ΠΡΟΣΩΠΟ 5 DATA FILES 6 ΟΥΡΕΙΟΣ ΙΠΠΟΣ 7 KOSΜΟ NEWS 8 11 ΕΛΛΑ Α ΕΤ SCIENCE 24 ΑΛΗΘΕΙΕΣ ΚΑΙ ΨΕΜΑΤΑ 25 ΑΥΛΟΣ ΤΟΥ ΠΑΝΟΣ 29 ΕΙΚΟΝΕΣ Η ΜΗΧΑΝΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ 43 ΙΑ ΙΚΤΥΟ 44 ΠΑΡΑΞΕΝΟΣ ΤΑΞΙ ΙΩΤΗΣ 45 GAMES 46 F... FOR FANTASY 47 ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ 50 Θεµατα ΜΕΤΑΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΜΗΧΑΝΕΣ: ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΕΣ ΖΩΕΣ H ΙΑΣΤΑΥΡΩΣΗ ΚΑΙ ΕΞΑΚΡΙΒΩΣΗ ΤΩΝ ΑΝΑ ΡΟΜΩΝ ΑΟΡΑΤΟΙ ΚΟΣΜΟΙ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΨΥΧΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΣΙΩΠΗΛΗ ΠΟΙΗΣΗ Η ΖΗΛΙΑΡΑ ΤΖΟΚΟΝΤΑ; ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΤΕΧΝΗ ΑΡΧΑΙΑ ΟΠΛΑ ΜΑΖΙΚΗΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ ΑΓΝΩΣΤΗ ΙΣΤΟΡΙΑ Η ΤΕΛΙΚΗ ΜΑΧΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ ΠΑΓΑΝΙΣΤΩΝ

5 Προσωπα Henry Lincoln (1930-) Βρετανός συγγραφέας και παρουσιαστής ντέρ µυστηρίου, ο Lincoln έγινε ευρύτερα γνωστός ντοκιµαγια την ανάδειξη του µικρού γαλλικού χωριού Ρεν Λε Σατό, γύρω από το οποίο αναπτύσσονται τις τε- λευταίες δεκαετίες αρκετές θεωρίες σχετικά µε το µυστήριο του Αγίου αίµατος, την τύχη της Μαρίας της Μαγδαληνής και τη µυστική γραµµή αίµατος του Ιησού µέσα στο χρόνο. 5 EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ

6 EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ 6 data files Eγινε ανθρωπινη κλωνοποιηση; Το 5ο DVD της νέας σειράς Μεγάλα Αναπάντητα Ερωτήµατα µε το κυροσ του discovery world Σαν Σήµερα (3/3 9/3) 3/3/1821: Ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Γρηγόριος Ε αφορίζει τον Αλέξανδρο Υψηλάντη και τον Μιχαήλ Σούτσο για την Επανάσταση στις Παραδουνάβιες Ηγεµονίες. 4/3/2010: Η Επιτροπή Εξωτερικών Υποθέσεων της Βουλής των Αντιπροσώπων στις ΗΠΑ αναγνωρίζει ως γενοκτονία τη σφαγή των Αρµενίων από τους Τούρκους το Οργισµένη είναι η αντίδραση της Αγκυρας, που επισηµαίνει ότι το ψήφισµα µπορεί να βλάψει τις αµερικανοτουρκικές σχέσεις. 5/3/1922: Κάνει πρεµιέρα στους κινηµατογράφους η πρώτη ταινία µε θέµα τον ράκουλα. Πρόκειται για την εντυπωσιακή εξπρεσιονιστική ταινία «Νοσφεράτου - Η συµφωνία του τρό- µου», σε σκηνοθεσία Φρίντριχ Βίλχελµ Μουρνάου. 5/3/399 π.χ.: Πεθαίνει ο µεγάλος Αθηναίος φιλόσοφος Σωκράτης. 6/3/1951: Αρχίζει η δίκη της Εθελ και του Τζούλιους Ρόζενµπεργκ, δύο Αµερικανών κοµµουνιστών, που κατηγορού- νται ότι έδωσαν πυρηνικά µυστικά στη Σοβιετική Ενωση. Θα καταδικαστούν σε θάνατο και θα εκτελεστούν το /3/1475: Γεννιέται ο Μιχαήλ Αγγελος, Ιταλός αναγεννησιακός ζωγράφος. 7/3/1905: Τέσσερις πυροβολισµοί κατά των ανακτόρων στην Αθήνα. ράστες ένας καφετζής και τρεις µαθητές. ΕΝΘΕΤΗ ΕΚ ΟΣΗ καθε σαββατο στα περιπτερα µαζι µε τον ελευθερο τυπο ιεύθυνση έκδοσης Απόστολος Χρ. Αντωνάκης Σύµβουλος έκδοσης Χρήστος Γ. Κτενάς Αρχισυντάκτης Μηνάς N. Παπαγεωργίου Σύνταξη Στέλιος Φωκάς, Θεανώ Καρούτα, Ειρήνη Φ. Κουτσαύτη, Αλίκη Κοτζιά, Μαρία Μακρίδου, Ράνια Ιωάννου, Θοδωρής Κεφαλόπουλος, Νικόλαος Κουµαρτζής, Κώστας Μαυραγάνης, Τάσος Χαλιός Ειδικοί συνεργάτες Γιώργος Αδαµόπουλος, ηµήτρης Αργασταράς, Αγγελος Βιαννίτης, Γεώργιος Καραχάλιος, Χαρίτα Μήνη, Γιάννης Σπυρόπουλος, Σάσσα Τσέιτοου, Αποστόλης Χειρδάρης Art director Σοφία Λιβιεράτου Υπεύθυνη διόρθωσης κειµένων Kατερίνα Μπεχράκη Iδιοκτησία ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ Α.Ε. Εκδότες ηµήτρης Μπενέκος, Αλέξης Σκαναβής ιευθυντής Πάνος Αµυράς Creative Director ηµήτρης Φωτόπουλος ιεύθυνση εµπορικής ανάπτυξης «ELSE AGENCY» Εµπορική διεύθυνση Ελσα Σοϊµοίρη ιεύθυνση διαφήµισης Λουκάς Παπανικολάου Υποδοχή διαφήµισης Φωτεινή Αναστασίου Οικονοµική διευθύντρια Μαριάννα Θαρενάκη Νοµικός σύµβουλος Ανδρέας Αγγελίδης Φωτογραφικό αρχείο Φανή Νικολαΐδου Φωτό Αρχείο Ελεύθερου Τύπου, Shutterstock, Ideal image, Visual Photos, ΑΠΕ, Eurokinissi Υπεύθυνος κυκλοφορίας Κώστας Μπαλής Εκτύπωση IRIS ΕΚΤΥΠΩΣΕΙΣ Α.Ε.Β.Ε. ιανοµή ΕΥΡΩΠΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ Αγίας Λαύρας 2 & Σαρανταπόρου, Νέο Ηράκλειο, Τ.Κ Τηλ.: , Fax: , Site: Fenomena@e-typos.com Οι απόψεις των συγγραφέων εκφράζουν τους ίδιους και δεν αποτελούν κατ ανάγκην και απόψεις του περιοδικού. Γνωρίζατε ότι Στις 7 Μαρτίου του 321 µ.χ. ο Ρωµαίος αυτοκράτορας Κωνσταντίνος µε διάταγµά του καθιερώνει την Ηµέρα του Ηλίου (Dies Solis στα λατινικά, Sunday στα αγγλικά) ως ηµέρα αργίας στη βυζαντινή αυτοκρατορία; Ο Κωνσταντίνος (γιος της Aγίας Ελένης, που σύµφωνα µε την παράδοση ανακάλυψε τον Τίµιο Σταυρό) ήταν παγανιστής και κατά πολλούς µελετητές λάτρευε τον Πέρση θεό Μίθρα. Μόνο κατά την τελευταία περίοδο της ζωής του βαπτίστηκε χριστιανός και αργότερα ανακηρύχθηκε Mέγας και Aγιος από τη Χριστιανική Εκκλησία.

7 εναλλακτική µατιά στην επικαιρότητα Από τoν Μηνά N. Παπαγεωργίου Η φύση του σύγχρονου φόβου Το απόγευµα της 25ης Φεβρουαρίου, ένας υπάλληλος της εταιρίας Αττικό Μετρό εντόπισε µια ύποπτη πράσινη σακούλα στο τελευταίο βαγόνι του συρµού που ήταν σταθµευµένος στο σταθµό του Αιγάλεω. Οι πυροτεχνουργοί που έσπευσαν στο σηµείο διαπίστωσαν ότι επρόκειτο για έναν εκρηκτικό µηχανισµό ο οποίος όµως, σύµφωνα µε τα όσα µεταδόθηκαν από τα ΜΜΕ, ήταν αδύνατο να εκραγεί λόγω ενός λάθους στη συνδεσµολογία. Λίγες ώρες αργότερα µάθαµε πως τελικά η βόµβα θα µπορούσε άνετα να κάνει τη δουλειά της, έξι µόλις λεπτά µετά την εκκίνηση του δροµολογίου που είχε ως προορισµό το αεροδρό- µιο «Ελ. Βενιζέλος». Και δεν έφτανε αυτό, αλλά τρία 24ωρα αργότερα, µια πρωτοεµφανιζόµενη οργάνωση ονό- µατι «Αντάρτικο Πόλεων» αναλάµβανε µε τηλεφωνήµατά της σε τηλεοπτικούς σταθµούς την ευθύνη του όλου εγχειρήµατος, προειδοποιώντας µάλιστα ότι ανάλογου τύπου επιθέσεις θα γίνουν και στο µέλλον. Από την Αστυνοµία δεν έχει γίνει ακόµα κάποια επίσηµη δήλωση για το αν οι κάµερες ασφαλείας έχουν «πιάσει» το δράστη επί το έργον. Πάντως, µε µια βόλτα στο ιαδίκτυο, διαπιστώνουµε ότι η πλειονότητα των Ελλήνων χρηστών δεν έχει πειστεί απολύτως ούτε για την «πατρότητα» αλλά ούτε και για τους σκοπούς που κρύβονται πίσω από τη συγκεκριµένη υπόθεση. Αλλωστε ας µην ξεχνάµε πως ζούµε σε µια περίοδο κατά την οποία έτσι κι αλλιώς το φως της δη- µοσιότητας βλέπουν καθηµερινά χίλιες δυο εξελίξεις από την πολιτική και κοινωνική ζωή του τόπου, που πρόκειται να επηρεάσουν την καθηµερινότητά µας για τα επόµενα χρόνια. Ποιος ξέρει; Ισως η οικονοµική κρίση να έχει οξύνει την κριτική σκέψη του Ελληνα, που µοιάζει να επιθυµεί να φιλτράρει τα γεγονότα της επικαιρότητας καλύτερα από ό,τι στο παρελθόν. Θα γνωρίζετε πολύ καλά ότι ο φόβοσ αποτελεί διαχρονικά ένα άριστο µέσο επιβολής της δύναµης. Ρίξτε µια µατιά γύρω σας και αναζητήστε τον Σε κάθε περίπτωση, όµως, τέτοιου είδους περιστατικά δεν παύουν να «διασπείρουν» αισθήµατα φόβου στους πολίτες που χρησιµοποιούν καθηµερινά τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς. Και θα γνωρίζετε πολύ καλά ότι ο φόβος αποτελεί διαχρονικά ένα άριστο µέσο επιβολής της δύναµης. Ρίξτε µια µατιά γύρω σας και αναζητήστε τον. Στα διλήµµατα των πολιτικών, στην κρατική καταστολή, στα τηλεοπτικά δελτία ειδήσεων, στα τηλεφωνήµατα που δέχεστε από τις εισπρακτικές εταιρίες, στους δρόµους το βράδυ, στα «πρέπει» του κοινωνικού status σας, στους ταγούς της θρησκείας και γενικότερα σε κάθε πτυχή του κοινωνικού σας βίου. Στο έργο του «Μια µύχια ιστορία της ανθρωπότητας» (1994), ο Θίοντορ Ζέλντιν είχε γράψει πως «το να ζει κανείς σε πόλεις που φωτίζονται τη νύχτα και τις φυλάει η αστυνοµία µείωσε το φόβο της βίας [ ]. Ωστόσο, η παρούσα γενιά ξοδεύει πολύ περισσότερα χρήµατα ασφαλιζόµενη κατά αυτών των φόβων από ό,τι οι πρόγονοί της πλήρωναν στις εκκλησίες ή στους µάγους για προστασία». Ο φόβος, εκείνο το αρχέγονο συναίσθηµα που ταυτίζεται µε την περιέργεια και τη διέγερση (αλλάζει µόνο η ψυχολογική ερµηνεία που εµείς δίνουµε σε αυτά), δεν πρόκειται να εγκαταλείψει τη συλλογική ψυχή της ανθρωπότητας. Πώς µπορεί κανείς να τον αντιµετωπίσει; Οπως συµβουλεύει ο Paul Newman στο εξαίσιο έργο του «A History of Horror» (2000), «το πρώτο βήµα για να χειριστεί κανείς αυτό το φαινόµενο είναι να αναγνωρίσει την ύπαρξή του. Το δεύτερο είναι να καταστείλει κάθε έµµονη παρόρµηση και να σκέφτεται πολύ και δυνατά για κάποιο θέµα πριν το ασπαστεί ή το απορρίψει». Σκεφτείτε δυνατά λοιπόν! 7 EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ

8 EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ 8 KOSMΕπιµέλεια: Θεανώ Καρούτα, Ειρήνη Φ. Κουτσαύτη ΝE W S Μεταλλική σφαίρα έπεσε από τον ουρανό! Μια παράξενη µεταλλική σφαίρα διαµέτρου ενός µέτρου και βάρους 50 κιλών που έπεσε από τον ουρανό στο Riacho dos Poços της Βραζιλίας γέµισε µε ερωτήµατα τους κατοίκους της πόλης. Ενας από τους µάρτυρες, ο 46χρονος Valdir José Mendes, είπε στην αστυνοµία ότι η σφαίρα «έσκασε» λίγα µέτρα από το σπίτι του και δη- µιούργησε µια τρύπα στο έδαφος βάθους ενός µέτρου. «Ακουσα ένα θόρυβο και βγήκα αµέσως έξω. Ηταν τόσο δυνατός που νόµισα ότι έπεσε κάποιο αεροπλάνο ή ότι έγινε σεισµός», είπε ο άντρας. Ο Mendes, µαζί µε άλλους 20 συντοπίτες του, ανέσυρε τη µεταλλική σφαίρα από το έδαφος και υποστήριξε ότι κανείς µπορεί να ακούσει µέσα της έναν ήχο σαν να κινείται κάτι υγρό. Μερικοί από τους Βραζιλιάνους κατοίκους του Riacho dos Poços πιστεύουν ότι πρόκειται για αντικείµενο εξωγήινης προέλευσης. Αλλοι, πάλι, θεωρούν ότι είναι απλά το κοµµάτι ενός δορυφόρου. Αγκάλιασε ένα σύννεφο Συζητήσεις και δυσπιστία έχει ξεσηκώσει στο Internet ένα σύννεφο, πολύ διαφορε- τικό από τα άλλα, δίχως όµως κανείς να γνωρίζει από ποιον και πού βιντεοσκοπήθηκε. Στη λήψη του συγκεκριµένου βίντεο (που αρχικά γίνεται µέσα από ένα αυτοκίνητο) παρουσιάζεται ένα σύννεφο να κατεβαίνει από τον ουρανό και να παρκάρει κυριολεκτικά στην άκρη του δρόµου. Στη συνέχεια κάποιος από τους επιβάτες του αυτοκινήτου κατεβαίνει και το αγκαλιάζει µε δέος. Σίγουρα µε αυτό τον τρόπο εξανεµίζονται οι αµφιβολίες για το αν το παράξενο αυτό αντικείµενο αποτελείται από βαµβάκι, όµως δεν είναι λίγοι αυτοί που ισχυρίζονται πως αυτό το φαινόµενο δεν είναι τίποτα άλλο από µια καλοστηµένη φάρσα µε µπόλικο αφρό. Βγάλτε τα δικά σας συµπεράσµατα αναζητώντας το παράξενο αυτό ντοκουµέντο στο ΥouΤube, πληκτρολογώντας extraña nube baja del cielo.

9 Μυστήρια Τεστάροντας διαστηµικό φαγητό Μισθό δολαρίων και εργασία 4 µηνών θα προσφέρει η NASA σε έξι δοκιµαστές των φαγητών των µελλοντικών αστροναυτών της, µετά από διαγωνισµό που ολοκληρώθηκε στις 29 Φεβρουαρίου. Σκοπός του τετράµηνου προγράµµατος είναι οι συµµετέχοντες να αποφανθούν για το αν τους αρέσουν ή όχι τα ήδη προσφερόµενα διαστηµικά φαγητά, να δοκιµάσουν τις νέες «συνταγές», αλλά και να δηλώσουν εάν είναι σε θέση να τρέφονται µε αυτές επί 120 συνεχόµενες ηµέρες. Οι εργαζόµενοι θα βρίσκονται στη Χαβάη και θα φορούν διαστηµικές στολές ευρισκόµενοι σε ελεγχόµενες συνθήκες προσοµοίωσης ενός διαστηµικού ταξιδιού στον Αρη. Να σηµειώσουµε ότι τα κριτήρια συµµετοχής στο πρόγραµµα για τους συµµετέχοντες ήταν να έχουν πτυχίο στη µηχανική, στη βιολογία, στα µαθηµατικά ή σε κάποια άλλη θετική επιστήµη, να µιλούν πολύ καλά την αγγλική γλώσσα, να έχουν επαγγελµατική εµπειρία και να µην καπνίζουν. Επανήλθε στη ζωή µετά το «σ αγαπώ» Μετά το έµφραγµα που υπέστη, η 49χρονη Σκοτσέζα Lorna Baillie από το Lothian του Εδιµβούργου θεωρήθηκε από τους γιατρούς κλινικά νεκρή. Οµως όταν ο 58χρονος άντρας της John τής ψιθύρισε στο αφτί ότι την αγαπάει, αποφάσισε να επιστρέψει στη ζωή! Οι συγγενείς της, µετά την εκδήλωση αγάπης του John, είδαν να επανέρχεται το χρώµα στο πρόσωπο της γυναίκας, να κουνιούνται τα µάτια της και να σφίγγει το χέρι της κόρης της. Το αστείο της υπόθεσης είναι ότι η νοσοκόµα της βάρδιας θεώρησε εκείνη τη στιγµή λογικό να κουνιέται µια δεδοµένα «νεκρή» ασθενής και δεν έδωσε καµία σηµασία στις φωνές χαράς των µελών της οικογένειας. Οι κόρες της Lorna πιστεύουν πως η µητέρα τους επέστρεψε στη ζωή γιατί η οικογένειά τους είναι δεµένη και έχουν µάθει να µην τα παρατούν ποτέ. 9 EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ

10 EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ 10 KOSM ΝE W S Καστανοµάτης ο άνθρωπος! Ο Οτζι είναι διάσηµος, αν και πολλά χρόνια πεθαµένος. Οτζι λοιπόν λένε χαϊδευτικά οι επιστήµονες ένα ανθρώπινο πτώµα ηλικίας ετών που ανακαλύφθηκε παγωµένο (σε πολύ καλή κατάσταση) στις ιταλικές Αλπεις το Το πτώµα µάς έχει δώσει πολλές πληροφορίες για το πώς ζούσαν οι πρόγονοί µας πριν από χιλιάδες χρόνια, από το τι φόραγαν, τι κυνηγούσαν, µέχρι τι έτρωγαν, αλλά και πώς έµοιαζαν. Νέες µελέτες στο DNA του Οτζι δείχνουν ότι είχε καστανά µάτια, οµάδα αίµατος Ο, προδιάθεση για καρδιακές ασθένειες, ενώ είχε µολυνθεί µε το βακτήριο που προκαλεί τη νόσο του Lyme, που µεταδίδεται από τσιµπούρια. «Ασανσέρ» µε προορισµό τ αστέρια Η ιαπωνική κατασκευαστική εταιρία Οµπαγιάσι ευελπιστεί να κατασκευάσει έναν κυστήρα που θα µεταφέρει τουρίστες, επιστήµονες και φορτία σε τροχιά σε ύψος ανελ- χιλιοµέτρων από τη Γη. Το µεγαλεπήβολο σχέδιο, που οι Ιάπωνες ελπίζουν να έχουν ολοκληρώσει µέχρι το 2050, έχει ολοκληρωθεί στη θεωρία και θα λειτουργεί µε τον εξής τρόπο: ένα καλώδιο µήκους χλµ., από νανοσωλήνες άνθρακα, θα ανυψωθεί από την επιφάνεια του πλανήτη προς το ιάστηµα (η απόσταση αυτή είναι το ¼ εκείνης από τη Σελήνη) και πάνω σε αυτό θα κινείται ανελκυστήρας. Η ταχύτητά του θα είναι 200 χλµ. την ώρα, που ση- µαίνει ότι µέσα σε µία εβδοµάδα θα φτάνει στο ύψος των χλµ. όπου θα υπάρχει ένας διαστηµικός σταθµός. Εκεί θα σταµατάει το ταξίδι για τους τουρίστες, ενώ οι επιστήµονες θα µπορούν να φτάσουν µέχρι το τέλος του καλωδίου. Το µόνο πρόβληµα αυτή τη στιγµή στο εντυπωσιακό εγχείρηµα (που στηρίζεται πάνω σε κλασικές αρχές της Φυσικής και έχει περιγραφεί επανειληµµένα σε βιβλία επιστηµονικής φαντασίας) είναι πως δεν έχει βρεθεί επενδυτής να αγκαλιάσει το πρόγραµµα, του οποίου το κόστος δεν έχει ακόµα υπολογιστεί

11 Μυστήρια Ο Ελληνας «Ικαρος» Η εφαρµογή νέων τεχνολογιών σε διαστη- µόπλοια µε απώτερο στόχο την πραγµατοποίηση ενός διαστρικού ταξιδιού είναι το µακρόπνοο όραµα του Ελληνα επιστήµονα Ανδρέα Τζιόλα, ο οποίος ηγείται του διεθνούς «Σχεδίου Ικαρος» ( Ο Τζιόλας, καθηγητής Φυσικής και Αστρονοµίας στο Πανεπιστήµιο της Αλάσκα, είναι επικεφαλής µιας πολυεθνικής οµάδας επιστηµόνων που επιδιώκει µε τις εργασίες της, που ξεκίνησαν το 2009 στο Λονδίνο, να θέσει τα θεµέλια των διαστηµικών πτήσεων του µέλλοντος. Αξίζει να αναφέρουµε πως ο καθηγητής δεν είναι ο µόνος Ελληνας, στην οµάδα συµµετέχουν ακόµα ως σχεδιαστές ο ήµος Χωµατάς που ειδικεύεται στην πληροφορική, στις επικοινωνίες, στον αυτοµατισµό και τη ροµποτική, αλλά και ο Κώστας Κωνσταντινίδης, ερευνητής από το Εργαστήριο Ατµοσφαιρικής και ιαστηµικής Φυσικής στο Πανεπιστήµιο του Μπούλντερ στο Κολοράντο. Στόχος είναι ένα ταξίδι µέχρι το 2100 στο άστρο Αλφα του Κενταύρου που απέχει από εµάς4,4 έτη φωτός, ενώ αν στο ενδιάµεσο ανακαλυφθεί κάποιος κοντινός εξωπλανήτης, θα αποτελέσει προτεραιότητα ακόµα και αν είναι πιο µακριά. Εκδηλώσεις για τις Νευροεπιστήµες Πλήθος ενηµερωτικών και εκπαιδευτικών εκδηλώσεων διοργανώνουν µέσα στον Μάρτιο η Ελληνική Εταιρεία για τις Νευροεπιστήµες, το Ιδρυµα Ευγενίδου, η Πανελλήνια Ενωση Βιοεπιστηµόνων και η Ελληνική Εταιρεία Μελέτης για τη ιαταραχή της Ελλειµµατικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας ( ΕΠΥ). Οι τέσσερις φορείς στοχεύουν στην ενηµέρωση του κοινού, µε τρόπο απλό και κατανοητό, γύρω από τις εξελίξεις των ερευνών για τον εγκέφαλο. Στις εκδηλώσεις θα µιλήσουν αλλά και θα συζητήσουν µε το κοινό διαπρεπείς επιστήµονες διαφορετικών ειδικοτήτων, από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Εκτός από τις οµιλίες θα πραγ- µατοποιηθούν βιβλιοπαρουσιάσεις και εκθέσεις βιβλίων, έκθεση επιστηµονικής φωτογραφίας, πειράµατα, διαγωνισµοί για παιδιά, αλλά και πολλές δραστηριότητες. Η είσοδος είναι δωρεάν, εκτός από τις δραστηριότητες που θα πραγµατοποιηθούν στο πλαίσιο του προγράµµατος της διαδραστικής έκθεσης. Για κρατήσεις θέσεων επικοινωνήστε στο τηλέφωνο EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ

12 EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ 12 Φανταστείτε µια µελλοντική κοινωνία όπου ανάµεσα στους ανθρώπους θα κυκλοφορούν και κάποιοι µεταλλαγµένοι µε τεχνητό σώµα. Ισως, µάλιστα, οι πρώτοι να αποτελούν και µειοψηφία. Οσο για τους δεύτερους, θα έχουν καταστεί ουσιαστικά αθάνατοι και αυτό γιατί θα έχει επιτευχθεί η µεταφόρτωση του «είναι» τους σε ένα άλλο σώµα, όταν το ανθρώπινο πάψει να τους εξυπηρετεί. Απίστευτο; Για κάποιους όχι και τόσο. Του Στέλιου Φωκά, Ο Τρανσουµανισµός ή Μετανθρωπισµός είναι ένα φιλοσοφικό κίνηµα που προτείνει την αναβάθµιση του ανθρώπου µε τη χρήση της επιστήµης και της τεχνο- ΑΝΘΡΩΠΟΙ- Αναζητώντας την Ανέκαθεν ο άνθρωπος αναζητούσε τρόπους να εξασφαλίσει όχι µόνο την ευζωία και τη µακροζωία, αλλά και την αθανασία του. Ετσι αναζητά θεραπείες σε διάφορες ασθένειες, άλλες φορές µε επιτυχία και άλλες όχι. Βρίσκει λύσεις σε σύνθετα επιστηµονικά προβλήµατα, ενώ πλέον µπορεί να αντικαθιστά µέλη και όργανα του σώµατός του µε τεχνητά, ακόµα και να επαναφέρει στη ζωή κάποιον που για λίγα λεπτά έχει διαβεί τη διαχωριστική γραµµή µεταξύ ζωής και θανάτου. Είµαστε όµως σε θέση να αντικαθιστούµε ολόκληρο το ανθρώπινο σώµα όταν εκείνο έχει πια φθαρεί και δεν µπορεί πλέον να µας εξυπηρετεί; Εφόσον, σύµφωνα µε τις πεποιθήσεις πολλών θρησκειών, η ψυχή συνεχίζει να ζει, γιατί να µην µπορεί να το κάνει µέσα σε ένα άλλο σώµα, πανοµοιότυπο ή ακόµα καλύτερο από εκείνο που απώλεσε; Στα ερωτήµατα αυτά η επιστήµη δεν έχει απαντήσει ακόµα, παρά τις αλµατώδεις προόδους που έχουν ήδη κάνει κλάδοι όπως η γενετική µηχανική, η βιοτεχνολογία, η νανοτεχνολογία και άλλοι. Πολλοί όµως πιστεύουν ότι στο όχι και τόσο µακρινό µέλλον όλα αυτά όχι µόνο θα έχουν απαντηθεί, αλλά θα έχουν καταστεί και εφικτά. Ο Τρανσουµανισµός

13 µετατεχνολογια ΜΗΧΑΝΕΣ αθανασία λογίας. Εχει τις ρίζες του στη δεκαετία του 1960, αναπτύχθηκε όµως ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια των τελευταίων είκοσι ετών. Σε γενικές γραµµές, θα µπορούσαµε να πούµε ότι προωθεί µια διεπιστηµονική προσέγγιση για την κατανόηση και την αξιολόγηση των προοπτικών βελτίωσης της ανθρώπινης κατάστασης και του ανθρώπινου οργανισµού που ανοίγονται µε την πρόοδο της τεχνολογίας. Το ενδιαφέρον εστιάζεται σε πεδία της σύγχρονης επιστήµης και τεχνολογίας όπως η πληροφορική, η γενετική µηχανική, η µοριακή νανοτεχνολογία και η τεχνητή νοηµοσύνη, τα οποία συνδυασµένα θα οδηγήσουν στη µετεξέλιξη του ανθρώπου. Οι επιλογές βελτίωσης που µελετώνται περιλαµβάνουν ριζική επέκταση της ανθρώπινης ζωής, την εξάλειψη των ασθενειών και την ενίσχυση των πνευµατικών, σωµατικών και συναισθηµατικών ικανοτήτων και δυνάµεων. Οταν αυτά επιτευχθούν, τότε η µελέτη θα επεκταθεί και σε πεδία όπως ο αποικισµός του ιαστήµατος και η δυνατότητα δηµιουργίας υπερέξυπνων µηχανών και άλλων µέσων που θα µπορούσαν να µεταβάλουν ριζικά την ανθρώπινη υπόσταση. Σε ό,τι αφορά ειδικότερα τον αποικισµό του ιαστήµατος, αυτός θα είναι εφικτός εφόσον η ανθρώπινη φύση αλλάξει σε βαθµό τέτοιο που θα µπορεί πλέον να αντεπεξέλθει στις συνθήκες οποιουδήποτε πλανήτη. Για την ακρίβεια, θα µπορεί, θεωρητικά τουλάχιστον, να προσαρµόζεται 13 EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ

14 eλευθεροσ tυποσ φαινομενα 14 Οι μετανθρωπιστές βλέπουν την ανθρώπινη φύση ως ένα έργο σε εξέλιξη, μια ατελή αρχή, την οποία μπορούμε να μάθουμε να αναδιαρθρώνουμε και να ανακατευθύνουμε κατά το δοκούν κάθε φορά ανάλογα με τον προορισμό. Γενικότερα, οι μετανθρωπιστές βλέπουν την ανθρώπινη φύση ως ένα έργο σε εξέλιξη, μια ατελή αρχή, την οποία μπορούμε να μάθουμε να αναδιαρθρώνουμε και να ανακατευθύνουμε κατά το δοκούν. Πιστεύουν ότι η τρέχουσα κατάσταση του ανθρώπου δεν αποτελεί απαραίτητα και το τελικό σημείο της εξέλιξής του, αλλά και ότι, με την υπεύθυνη χρήση της επιστήμης, της τεχνολογίας και άλλων ορθολογικών μέσων, τελικά θα καταφέρει να γίνει ένας «μετάνθρωπος», ένα ον δηλαδή με πολύ μεγαλύτερες δυνατότητες από εκείνες που έχει ο σημερινός άνθρωπος. Απώτερος σκοπός δηλαδή είναι το πέρασμα από τον Homo sapiens στον Homo superior. Οι ένθερμοι οπαδοί του Μετανθρωπισμού λαμβάνουν ήδη τα μέτρα τους έτσι ώστε να ζήσουν αρκετά για να προλάβουν τις εξελίξεις αυτές. Κάποιοι επιλέγουν να υιοθετήσουν υγιεινούς τρόπους ζωής για να αυξήσουν το προσδόκιμο ζωής τους, ελπίζοντας ότι επί των ημερών τους θα καταστεί εφικτή η μετάβαση στην επόμενη φάση. Aλλοι προχωρούν ένα βήμα παραπέρα καταφεύγοντας στην κρυονική, με απλά λόγια στη διαδικασία κατάψυξης των νεκρών με την ελπίδα ότι τα μελλοντικά επιτεύγματα της επιστήμης και της τεχνολογίας θα επιτρέψουν όχι μόνο την επαναφορά τους στη ζωή αλλά και την από εκεί και πέρα «τεχνητή» αθανασία. Σε αντίθεση με πολλές άλλες ηθικές αντιλήψεις, οι οποίες στην πράξη συχνά αντικατοπτρίζουν μια αντιδραστική στάση στις νέες τεχνολογίες, οι απόψεις των μετανθρωπιστών καθοδηγούνται από ένα εξελισσόμενο όραμα για μακρύτερη και υγιέστερη ζωή. Ενα εξωτικό όραμα! Ενα από τα παρακλάδια του Μετανθρωπισμού είναι ο Εξτροπιανισμός, παρεμφερές φιλοσοφικο-επιστημονικό κίνημα που στόχο έχει την παράταση της διάρκειας της ζωής σε μια αθάνατη κατάσταση, σε έναν κόσμο όπου η τεχνητή νοημοσύνη και η ρομποτική θα έχουν τον πρώτο ρόλο. Οι ιδέες αυτές διαμορφώθηκαν στα τέλη της δεκαετίας του 1960 από το δρα Μαξ Μορ. Από τα τέλη της δεκαετίας του 1980, οι οπαδοί του δημιούργησαν το κίνημα του Εξτροπισμού και σύμφωνα με το μανιφέστο τους (γράφτηκε από τους Μπρέκι Τόμασον και Χανκ Ιένα), ασπάζονται τη φιλοσοφία του Μορ, αλλά την προχωρούν και την προσαρμόζουν στα δεδομένα του 21ου αιώνα. Πιστεύοντας ότι η πρόοδος της τεχνολογίας και της επιστήμης θα εξασφαλίσει μελλοντικά στον άνθρωπο την αθανασία.

15 µετατεχνολογια Ορισµένα ηθικά ζητήµατα Φυσικά, όπως σε κάθε θεωρία, έτσι και στην προκειµένη περίπτωση υπάρχει ο αντίλογος, τόσο από επιστηµονικούς όσο και από φιλοσοφικούς κύκλους. Και οι µεν και οι δε αποδέχονται το γεγονός ότι η βιοτεχνολογία θα έχει στο µέλλον τη δύναµη να πραγµατοποιήσει ριζικές αλλαγές στην οργανική ταυτότητα του ανθρώπου. Οι αντιρρήσεις τους όµως εδράζονται στο ενδεχόµενο να υπάρξει σύγχυση µε την έννοια του ότι θα είναι πλέον εξαιρετικά δυσδιάκριτα τα όρια µεταξύ ανθρώπου και τεχνουργήµατος. Επιπλέον, κανείς δεν ξέρει πώς θα αντιµετωπίζονται στις µελλοντικές κοινωνίες οι άνθρωποι µε τεχνητό σώµα από εκείνους που θα διαθέτουν ακόµα κανονικό ή και το αντίστροφο. Και τι θα συµβεί αν µία από τις δύο κατηγορίες θελήσει να επιβληθεί στην άλλη; Οι εξτροπιστές πιστεύουν ότι η πρόοδος της τεχνολογίας και της επιστήµης θα εξασφαλίσει µελλοντικά στον άνθρωπο την αθανασία Πώς θα γίνει αυτό; Σύµφωνα µε το µελλοντολόγο, συγγραφέα και εφευρέτη Ρέι Κέρζβαϊλ, στο όχι και πολύ µακρινό µέλλον θα µπορούµε να κάνουµε upload τον εγκέφαλο ενός ανθρώπου σε έναν υπολογιστή, συγκρατώντας ολόκληρη την προσωπικότητά του, τις µνήµες, τις ικανότητες και την ιστορία του. Από θρησκευτικής πλευράς, τα επιχειρήµατα είναι σαφώς πιο κλασικά. Αν ο άνθρωπος φτάσει στο σηµείο να καθορίζει όχι µόνο την εξέλιξή του αλλά και τη διάρκεια της ζωής του, δεν εισέρχεται στα «χωράφια» του Θεού; Εχει το δικαίωµα να το κάνει αυτό; Ποιες νέες θρησκευτικές δοξασίες θα µπορούσαν να γεννηθούν από µια τέτοια κατάσταση; Ενα ακόµα επιχείρηµα είναι η επισήµανση του κινδύνου για τη δηµιουργία ακραίων καταστάσεων, όπως για παράδειγµα η κατασκευή και η υποδούλωση ανθρώπινων κλώνων, η δηµιουργία στρατών από τεχνητούς ανθρώπους που κανείς δεν ξέρει πού µπορούν να οδηγήσουν. Τι θα συµβεί αν οι «στρατοί» αυτοί επαναστατήσουν ή βγουν εκτός ελέγχου; Είναι λογικό έπειτα από όλα αυτά να σας έρχονται στο µυαλό σκηνές από το «Blade Runner» (1982), τον «Εξολοθρευτή» (1984) και τον «Robocop» (1987), ταινίες πρωτοποριακές για την εποχή τους, είναι η αλήθεια. Οµως, πόσοι από εµάς θεωρούσαµε ότι θα έφτανε τόσο σύντοµα η ώρα που θα συζητούσαµε το ενδεχόµενο κάτι από όσα είδαµε σε αυτές να βγει αληθινό; Αποτελούν όλα αυτά µια επιστηµονική φαντασία ή αναµνήσεις από το µέλλον; Πάντως, ακόµα κι αν ο άνθρωπος κατορθώσει να κάνει πράξη τις πεποιθήσεις του Τρανσουµανισµού, είναι δεδοµένο ότι θα υπάρξει πρόβληµα υπερπληθυσµού στον πλανήτη µας. Φυσικά, η απάντηση σε ένα τέτοιο ενδεχόµενο, δεδοµένου ότι ο άνθρωπος τότε, όπως προαναφέραµε, θα προσαρµόζεται εξαιρετικά εύκολα σε οποιοδήποτε περιβάλλον, είναι µία: πλανήτες υπάρχουν! Από εκεί και πέρα, θα καταστεί εφικτό όλα τα παραπάνω να «φορτώνονται» µέσω νευρωνικών δικτύων σε κάποιο άλλο τεχνητό σώµα όταν το ανθρώπινο δεν θα µπορεί να συνεχίσει να λειτουργεί. Με απλά λόγια, ο άνθρωπος θα ζει στο διηνεκές, µε τη διαφορά ότι θα πρέπει από καιρό σε καιρό να αλλάζει «σώµα». 15 EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ

16 EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ 18 H διασταύρωση και εξακρίβωση των αναδρομών

17 προηγουµενες ζωες Υπάρχει µια τάση στην πλειονότητα των επαγγελµατιών της αναδροµικής θεραπείας να παραβλέπουν τη σηµασία της σύνδεσης και αντιστοίχισης µεταξύ των εµπειριών που αποκαλύπτονται και αναβιώνονται κατά τις συνεδρίες µε τα πραγµατικά γεγονότα. Υπάρχουν δύο κύριοι λόγοι γι αυτό. Κατ αρχάς οι πρωτοπόροι του επαγγέλµατός µας ισχυρίζονται ότι αυτό που είναι απαραίτητο και ζωτικής σηµασίας για τους ανθρώπους που έρχονται κοντά µας είναι να επιτευχθεί η συναισθηµατική ανακούφιση και η κάθαρση του προβλήµατός τους. Εάν αυτός ο στόχος επιτευχθεί, δεν θα πρέπει να παρουσιάζει κανένα ενδιαφέρον αν ο θεραπευόµενος φαντάζεται πράγµατα ή πραγµατικά ξαναζεί εµπειρίες από κάποια προηγούµενη ζωή. Ο δεύτερος λόγος είναι πως υπάρχουν δυσκολίες που συνδέονται µε την εξακρίβωση των αναβιωµένων εµπειριών σε σχέση µε την ιστορική πραγµατικότητα. Του Νάσου Κοµιανού, Πώς µπορεί κανείς να εντοπίσει τα γεγονότα, αν η ιστορία έχει τις ρίζες της πολύ πίσω στο παρελθόν, στις εποχές που δεν υπήρχαν τα απαραίτητα αρχεία και ντοκουµέντα για να διασταυρώσει κανείς του λόγου το αληθές; Ολοι οι αναδροµικοί θεραπευτές γνωρίζουµε ότι οι περισσότεροι από τους ανθρώπους που έρχονται κοντά µας µας αποκαλύπτουν κυρίως συναισθηµατικό υλικό και όχι ονόµατα, ηµεροµηνίες ή ιστορικά στοιχεία. Η επιχειρηµατολογία αυτή είναι υγιής και λογική και έτσι, αφήνοντας κατά µέρος την τεκµηρίωση και τη διασταύρωση, ο θεραπευτής απαλλάσσεται από τις ανησυχίες της αξιοπιστίας και αυτό κάνει τη δουλειά του πιο εύκολη. Ωστόσο, ένα ακόµη ζήτηµα περιπλέκει τα πράγµατα λίγο περισσότερο. Κι αυτό είναι η προσωπική άποψη των πελατών µας για τις αναδροµές τους. Ολοι γνωρίζουµε ότι αρκετοί άνθρωποι έχουν αµφιβολίες σχετικά µε τις δικές τους εµπειρίες. Αναρωτιούνται σχετικά µε την εγκυρότητα αυτού που βλέπουν ή αισθάνονται. Η ιδέα της µετενσάρκωσης είναι ξένη προς αυτούς. Ποτέ δεν διδάχθηκαν γι αυτήν. «Τα έπλασα µε το µυαλό µου όλα αυτά, έτσι;» ή «Μήπως τα φαντάστηκα όλα αυτά;» είναι οι συνήθεις σκέψεις που επικρατούν. Η φυσική τάση ενός ανήσυχου ανθρώπινου νου είναι να αµφιβάλλει για την πραγµατικότητα τέτοιου είδους εµπειριών. Οµως, όταν εµείς, ως θεραπευτές, θέσουµε το ερώτηµα «...και γιατί η φαντασία σου να δηµιούργησε µια τέτοια φρικτή ιστορία όπου υπήρξες ένας σκλάβος µε µια αξιοθρήνητη ζωή ή καταδικάστηκες ως µάγισσα από την Ιερά Εξέταση και κάηκες στην πυρά;» η απάντηση είναι συνήθως «Χµµ»... Το «χµµ» µπορεί να ερµηνευθεί µε πολλούς τρόπους, αλλά µου φαίνεται ότι συµβολίζει µια αµηχανία και έναν προβληµατισµό. Πώς θα µπορούσε κανείς να επικυρώσει µια ιστορία χωρίς ονόµατα, ηµεροµηνίες και τοποθεσίες; Υπάρχει κάποια διέξοδος από αυτό το δίληµµα; Για µένα σαφώς υπάρχει. Σ αυτό το άρθρο θα αναφερθώ σε τρεις µόνον περιπτώσεις από το δικό µου αρχείο. Η πρώτη περίπτωση Ας δούµε την ιστορία δύο νεαρών κοριτσιών, η πρώτη 23 ετών και η µικρότερη 19. Οταν η νεαρότερη αδελφή (φοιτήτρια στο Πανεπιστήµιο Αθηνών) έκανε την πρώτη της αναδροµή για λόγους πνευµατικής αναζήτησης, βρήκε τον εαυτό της να ζει σε ένα νησί στην Ελλάδα, αλλά δεν µπορούσε να ανακαλέσει την ονοµασία του. Ζούσε στην πόλη κοντά στο λιµάνι και η ζωή της ήταν ανάλαφρη και άνετη χωρίς ευθύνες και βάρη. Οι γονείς της ζούσαν και οι δύο. Ως έφηβη που ήταν, ερωτεύθηκε ένα νεαρό άνδρα, ο οποίος ήταν πολύ όµορφος. Ο νεαρός άνδρας εργαζόταν στο µπακάλικο του λιµανιού και µια µέρα της ζήτησε να τον παντρευτεί. Στην επόµενη σκηνή η ανάη βρίσκεται στο µεσηµέρι την ηµέρα του γάµου της. Ολες οι γυναίκες εργάζονται πυρετωδώς για την προετοιµασία του γλεντιού και τοποθετούν όλα τα καλούδια στην πλατεία, όπως ήταν (και είναι) η παράδοση σε πολλά 19 EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ

18 eλευθεροσ tυποσ φαινομενα 20 ελληνικά χωριά. Αλλά τα άσχημα νέα δεν άργησαν να φτάσουν. Ανακοινώθηκε πως ο πατέρας της νύφης, που είχε πάρει τη βαρκούλα του έξω για ψάρεμα νωρίς το πρωί, ήταν νεκρός. Οι ψαράδες βρήκαν το σκάφος του να πλέει ακυβέρνητο στην ανοιχτή θάλασσα. Ετρεξαν εκεί και τον βρήκαν νεκρό, πιθανότατα από καρδιακή προσβολή. Η κακή είδηση χτύπησε τους πάντες σαν αστραπή. Η Δανάη ήταν συντετριμμένη... Στην επόμενη σκηνή που εμφανίζεται, η Δανάη βρίσκεται με τον αρραβωνιαστικό της να περπατούν σε μια από τις παραλίες του νησιού. Βλέπουν το άψυχο σώμα μιας γυναίκας να πλέει στο νερό. Για μια στιγμή η Δανάη πίστεψε ότι αυτή η γυναίκα θα μπορούσε να είναι η μητέρα της, αλλά το πτώμα ήταν σχετικά μικρό και λεπτό. Τελικά ήταν μια όμορφη μελαχρινή κοπέλα λίγο μεγαλύτερη από την ίδια. Σε αυτό το σημείο η Δανάη μού ζήτησε να τερματίσει τη συνεδρία και να την επαναφέρω πίσω στην πλήρη συνείδηση. Επισκέπτες από αλλού Η ιδέα της μετενσάρκωσης είναι ξένη προς εμάς. Ποτέ δεν διδαχθήκαμε γι αυτήν. Η φυσική τάση ενός ανήσυχου ανθρώπινου νου είναι να αμφιβάλλει για την πραγματικότητα παράξενων εμπειριών Μετά από αυτό η νεαρή Δανάη, κατά τη διάρκεια της υπναγωγικής κατάστασης στο σπίτι της, έβλεπε συνεχώς οράματα αυτής της νεκρής γυναίκας, που με τα ρούχα βρεγμένα ήταν ιδιαίτερα αναστατωμένη, σχεδόν έξαλλη μαζί της, αλλά η Δανάη δεν μπορούσε να ακούσει τι έλεγε. Ηταν σαν κάποιος να είχε κλειδώσει τον ήχο της αφήγησης. Αναστατωμένη επικοινώνησε μαζί μου και μου μίλησε γι αυτά τα επαναλαμβανόμενα και ενίοτε τρομακτικά οράματα, έτσι της ζήτησα να έρθει ακόμη μία φορά και με το που προκάλεσα την ύπνωση της ζήτησα να φέρει αυτό το όραμα στο οπτικό της πεδίο. Της ζήτησα να μιλήσει σε αυτή τη βασανισμένη γυναίκα, αλλά εξακολουθούσε να μην υπάρχει ήχος αν και η γυναίκα μιλούσε. Τότε βάθυνα την υπνωτική έκσταση και ως εκ τούτου η Δανάη ήταν σε θέση να ακούσει αυτή την παγιδευμένη και παγωμένη στο χρόνο φιγούρα. Αυτή η γυναίκα ήταν αναστατωμένη επειδή «δεν πήρε αυτό που της άξιζε» και «ήταν θυμωμένη με τον πατέρα της που την εγκατέλειψε». Οπως συνέχισε ο διάλογος με την εν λόγω προσωπικότητα προσπάθησα να βοηθήσω τη Δανάη να την ανακουφίσει από την έντασή της και να απελευθερώσει το συναισθηματικό της φορτίο. Προσπαθήσαμε να την κάνουμε να καταλάβει ότι δεν μπορεί να μείνει παγιδευμένη μέσα στο θυμό της, επειδή με αυτόν τον τρόπο δεν θα μπορέσει ποτέ να εξελιχθεί. Μετά από μια μακρά και κουραστική συζήτηση, η χωροχρονικά παγιδευμένη persona συνειδητοποίησε τη θέση της και έτσι άλλαξε τη στάση της, η οποία αλλαγή την απελευθέρωσε τελικά. Η απελευθέρωσή της ολοκληρώθηκε όταν αυτή μας ευχαρίστησε γιατί τη βοηθήσαμε να καταλάβει. Αλλά ποια ήταν αυτή η γυναίκα και ποια η σχέση της με τη Δανάη;

19 προηγουµενες ζωες Αναρωτήθηκα µήπως η ανάη έχει συναντήσει αυτή τη γυναίκα σε αυτή τη ζωή. Οσο και αν προσπάθησε να βρει την απάντηση, δεν µπορούσε να πει... Οι απαντήσεις άργησαν να έρθουν. Η νεαρή γυναίκα που «αυτοκτόνησε» ήταν επίσης προστατευόµενη του πατέρα της ανάης. Για κάποιο λόγο, ο πατέρας της ανάης έδινε χρήµατα και στήριζε την κοπέλα που πνίγηκε, αλλά η ανάη δεν µπορούσε να θυµηθεί γιατί. Ωστόσο, µπορούσε να θυµηθεί ότι η γυναίκα της ήταν κάπως αποµονωµένη και ζούσε µόνη της σε ένα αρχοντικό στα περίχωρα της κω- µόπολης. Οι χωρικοί την έβλεπαν µε περιφρόνηση. Η ανάη όµως δεν µπορούσε να µου πει αν και γιατί συνέβαινε αυτό. Στην κηδεία της πνιγµένης γυναίκας µόνο µια χούφτα ανθρώπων παρευρέθηκε και η ταφή δεν έγινε στο νεκροταφείο. Ακό- µα και ο ιερέας της πόλης δεν διεξήγαγε την τελετή ούτε ευλόγησε τη νεκρή, αφού το περιστατικό θεωρήθηκε αυτοκτονία. Αναρωτήθηκα µήπως η ανάη έχει συναντήσει αυτή τη γυναίκα σε αυτή τη ζωή. Οσο και αν προσπάθησε να βρει την απάντηση δεν µπορούσε να πει... Αφού έκανα συνεδρίες µε όλη την οικογένειά της, της ζήτησα ρητά να µην αποκαλύψει σε οποιονδήποτε συγγενή της οποιαδήποτε λεπτοµέρεια της συνεδρίας. Της τόνισα το πόσο σηµαντικό είναι να αφήνουµε τη διαδικασία να αποκαλύπτεται στην ώρα της. Μια παράλληλη ιστορία εν µπόρεσα να βρω τίποτα µέχρι που η αδελφή της η Λητώ ήρθε στο γραφείο µου για αναδροµή. Ηταν πολύ διαφορετική από τη µικρότερη αδελφή της. Ελαφρώς δυσπροσάρµοστη, ανασφαλής, µε υψηλό ταµπεραµέντο και ασταθής στις σχέσεις της. Εύκολα βαριόταν και µερικές φορές κλεινόταν στον εαυτό της. Ακόµα και κατά τη διάρκεια των αναδροµών η Λητώ γινόταν µερικές φορές επιθετική απέναντί µου. Τελικά, αυτή τη φορά την παρακάλεσα να συντονιστεί «µε ό,τι χρειάζεται η ψυχή σου να βιώσει σήµερα». Τότε η Λητώ αισθάνθηκε πως είναι πάνω σε ένα βράχο και εξέταζε το ενδεχόµενο να αυτοκτονήσει. Λίγο αργότερα πέφτει στη θάλασσα. Γιατί όµως; Ο πατέρας της, ο µόνος που την υποστήριζε στη µίζερη ζωή της, είχε µόλις πεθάνει σε µια µικρή βάρκα καταµεσής της θάλασσας. Υπήρχε µια γιορτή που θα γινόταν στην πόλη, αλλά δεν είχε προσκληθεί. Οµως 21 EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ

20 eλευθεροσ tυποσ φαινομενα 22 ο θάνατος του πατέρα της σταμάτησε τα πάντα. Της ζήτησα να συντονιστεί ακόμα καλύτερα με κάθε ανάσα που έπαιρνε. Είδε τον εαυτό της ως ένα νεαρό κορίτσι, να παίζει στην παραλία με ένα άλλο, ακόμη νεότερο κορίτσι. Ηταν σαν αδελφή της, αλλά όχι ακριβώς. Οταν τη ρώτησα τι εννοούσε δεν ήταν σε θέση να μου απαντήσει. Της ζήτησα να περιγράψει τη μητέρα της. Μετά από λίγο άρχισε να κλαίει και μου είπε πως δεν είχε μητέρα. Την έχασε όταν ήταν μόνο πέντε ετών. Ο πατέρας της παντρεύτηκε ξανά και το κορίτσι που παίζει με αυτήν είναι η ετεροθαλής αδελφή της. Της ζήτησα να μου πει το αμέσως επόμενο σημαντικό γεγονός που συνέβη. Ενα αίσθημα αμηχανίας και ταραχής την είχε πλημμυρίσει. Είναι Της ζήτησα να συντονιστεί ακόμα καλύτερα με κάθε ανάσα που έπαιρνε. Είδε τον εαυτό της ως ένα νεαρό κορίτσι, να παίζει στην παραλία με ένα άλλο, ακόμη νεότερο κορίτσι περίπου δεκαέξι ετών και έγκυος. Ο εραστής της είναι σε καράβι καπετάνιος και τώρα ταξιδεύει. Αλλά δεν είναι παντρεμένοι. Ντροπιασμένη και απομονωμένη από τους συγγενείς της και τους άλλους χωρικούς, αποβάλλει, άθελά της, το παιδί της. Ο εραστής της επιστρέφει μετά από μερικούς μήνες για να ανακαλύψει τι είχε περάσει η άμοιρη όλο αυτό το διάστημα. Προσπαθεί να αλλάξει τη στάση των συγχωριανών με το να την παντρευτεί, αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Κανείς μέσα στο χωριό, εκτός από τον πατέρα της και την ετεροθαλή αδελφή της, δεν ήρθε στο γάμο τους. Είχε στιγματιστεί σαν να είχε διαπράξει το χειρότερο αμάρτημα. Οταν ο σύζυγός της ταξίδευε, ήταν μόνη στο χωριό. Στη συνέχεια, όμως, η κακή τύχη τη χτύπησε και πάλι. Ο σύζυγός της επέστρεψε από το ταξίδι του με φυματίωση. Οχι πολύ μετά από τότε, πέθανε. Πόσες απώλειες θα μπορούσε ένα άτομο να

21 προηγουµενες ζωες Πλέον οι δύο αδερφές δεν έχουν καµία απολύτως αµφιβολία για την πραγµατικότητα της µετενσάρκωσης, ακόµη κι αν τους είναι αδιάφορη στην καθηµερινότητά τους. Είπαν ότι µε λίγη τύχη µπορεί να βρεθεί το νησί του Αιγαίου στο οποίο ζούσαν στην προηγούµενη ζωή τους αντέξει; Εκείνη «αυτοκτόνησε» όταν ο πατέρας της, το τελευταίο κοµµάτι ασφάλειας και υποστήριξης που είχε, πέθανε από καρδιακή προσβολή στη µικρή βάρκα του. Η Λητώ δεν είχε ιδιαίτερη γεύση τής µετά θάνατον ζωής και βγήκε από την ύπνωση λυπηµένη και αποπροσανατολισµένη. Η στιγµή της αποκάλυψης Την επόµενη µέρα ζήτησα από τις δύο αδελφές να έρθουν στο γραφείο µου και τις ρώτησα αν ήταν εντάξει να µιλήσουν ανοιχτά για τις συνεδρίες τους. Οταν µοιράστηκαν τις εµπειρίες τους ήταν κυριολεκτικά έκπληκτες και συγκλονισµένες από το υλικό που αναδύθηκε. Τώρα δεν έχουν καµία απολύτως αµφιβολία για την πραγµατικότητα της µετενσάρκωσης ακόµη κι αν τους είναι αδιάφορη στην καθηµερινότητά τους. Είπαν ότι µε λίγη τύχη µπορεί να βρεθεί το νησί του Αιγαίου στο οποίο ζούσαν στην προηγούµενη ζωή τους. Θέλουν µόνο να το κάνουν αυτό για να επιβεβαιώσουν και να επικυρώσουν την ιστορία ακόµη περισσότερο και έτσι να καταστεί ισχυρότερη. Αναµφίβολα πολλά πράγµατα θα έχουν αλλάξει από τότε, όµως σύµφωνα µε τις περιγραφές υπολογίζω πως αυτή η ιστορία πρέπει να έλαβε χώρα κάπου στον εικοστό αιώνα, είτε στη δεκαετία του τριάντα ή στις αρχές του πενήντα. Η υπόθεση ακόµη εκτυλίσσεται. Σε µια πρόσφατη συνεδρία της Λητούς διαπιστώσαµε πως η ίδια δεν αυτοκτόνησε όπως αρχικά νοµίζαµε, αλλά κάποιος την έριξε από το βράχο. εν ξέρουµε όµως ακόµη ποιος... Το άρθρο συνεχίζεται στο επόµενο τεύχος. Who is who Ο Νάσος Κοµιανός, αν και Κηφισιώτης, κατοικοεδρεύει στην Κέρκυρα. Εκεί από το 2004 ασκεί το επάγγελµα του υπνοθεραπευτή και του αναδροµέα θεραπευτή. Σπούδασε ψυχολογία και κοινωνιολογία στις ΗΠΑ. Είναι πιστοποιηµένος αναδροµέας από το ιεθνές Συµβούλιο Αναδροµικής Θεραπείας (IBRT) και από την Ευρωπαϊκή Ενωση Αναδροµέων Θεραπευτών (EARTh), της οποίας είναι και αντιπρόεδρος. 23 EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ

22 EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ 24 et Science Στο µεταίχµιο των επιστηµονικών εξελίξεων και της έρευνας του αγνώστου Από τoν Κώστα Μαυραγάνη, Η έλευση των cyborgs; Οταν κάποιος ακούει τον όρο cyborg τού έρχονται στο µυαλό εικόνες από τον Robocop, τον Εξολοθρευτή, το Deus Ex (για τους gamers), το Ghost In The Shell (για τους φίλους των anime) και πολλές άλλες ταινίες, παιχνίδια και βιβλία επιστηµονικής φαντασίας, ως επί το πλείστον της cyberpunk υποκουλτούρας. Ωστόσο, αν επιχειρήσει κανείς να ερευνήσει το πόσο κοντά βρισκόµαστε στην υλοποίηση µιας τέτοιας «ανθρωποµηχανής», µάλλον θα απογοητευτεί, καθώς, αν και η ροµποτική τεχνολογία έχει εξελιχθεί σ έναν ικανοποιητικό βαθµό, υπάρχει ακόµα ένα ανυπέρβλητο εµπόδιο: τα ανθρώπινα νεύρα, τα οποία δεν µπορούν να λειτουργήσουν όπως λειτουργούσαν πριν από την απώλεια του µέλους, το οποίο υποτίθεται πως θα αντικατασταθεί από ένα τεχνητό. Για να δηµιουργηθεί ένα «πραγµατικό» cyborg, πρέπει να είναι δυνατή η σύνδεση ανάµεσα στο κεντρικό νευρικό σύστηµα του ανθρώπου και το πρόσθετο µέλος. Κοινώς, να µπορεί να νιώσει το µέλος - σε σηµείο που να έχει και την αίσθηση της αφής. Οµως, κοντά σε κάτι τέτοιο ενδεχοµένως να βρίσκεται η οµάδα του δρος Σον Ντιρκ, µία συνεργασία των Sandia National Laboratories, του Πανεπιστηµίου του Νέου Μεξικού και του MD Anderson Cancer Center, η οποία αναπτύσσει µια συνθετική ουσία που θα µπορούσε να λειτουργήσει ως «ικρίωµα», ως «σκελετός» ο οποίος µπορεί να υποστηρίξει την ανάπτυξη ζωντανού ιστού. Αυτός ο ιστός θα µπορούσε να επιτρέψει τη «σύνδεση» των νεύρων µε τα ροµποτικά µέλη. Το πρόβληµα, κατά το δρα Ντιρκ, είναι ότι η τεχνολογία δεν ήταν µέχρι τώρα συµβατή µε τα ανθρώπινα νεύρα. Το υλικό πρέπει να είναι εύκαµπτο, µέχρι ενός σηµείου ρευστό και να είναι εξαιρετικά αγώγιµο, για να µπορεί να µεταδώσει τα χιλιάδες νευρικά σήµατα. Αυτό που δηµιούργησε η οµάδα ήταν ένα βιοσυµβατό πολυµερές το οποίο είναι επίσης πορώδες, ώστε να µπορούν να απλωθούν τα αναπτυσσόµενα νεύρα και γεµάτα ηλεκτρόδια, για να µπορούν να µεταδίδονται τα σήµατα. «Ικριώµατα» από αυτό το υλικό τοποθετήθηκαν σε αρουραίους πειραµατόζωα και σύντοµα τα κοµµένα νεύρα άρχισαν να αναπτύσσονται πάνω τους, χωρίς να υπάρχει αντίδραση από τα ανοσοποιητικά συστήµατα των ζώων, πέρα από κάποιους ελαφρούς ερεθισµούς. Πρόκειται για ένα µεγάλο άλµα στο χώρο, καθώς ακόµη και η περιβόητη DARPA του Πενταγώνου δεν είχε κατορθώσει να επιτύχει κάτι τέτοιο - τουλάχιστον όχι κάτι το οποίο να ήταν επαρκώς ευαίσθητο και να µπορούσε να συνεχίσει να λειτουργεί επί µακρόν. Βεβαίως, µη νοµίζετε ότι τώρα που το βρήκαµε, αύριο - µεθαύριο θα αρχίσει να κυκλοφορεί στους δρόµους κόσµος µε µεταλλικά χέρια και πόδια τα οποία θα χειρίζεται άψογα. Οι εικόνες αυτές, εάν το υλικό όντως αποδειχτεί επιτυχηµένο, βρίσκονται ακόµα πολλά χρόνια µακριά. Οπως και να χει, ωστόσο, φαίνεται πως πρόκειται για ένα ακόµα µεγάλο βήµα προς την κατεύθυνση ενός cyberpunk µέλλοντος µε όλα όσα συνεπάγεται κάτι τέτοιο. Who is who Ο Κώστας Μαυραγάνης γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη. Είναι πτυχιούχος του Τµήµατος ηµοσιογραφίας και ΜΜΕ του ΑΠΘ και έχει Master σε Newspaper Journalism από το Nottingham Trent University. Ζει και εργάζεται στην Αθήνα.

23 Οι κάτοικοι Αλήθειες και Ψέματα Ενα από τα χιλιάδες μηνύματα-απάτες που κυκλοφορούν στο Διαδίκτυο και διαδίδονται ταχύτατα στα ηλεκτρονικά ταχυδρομεία των χρηστών είναι και αυτό με τις φωτογραφίες ενός παράξενου δέντρου, το οποίο λέγεται ότι βρίσκεται κάπου στην Ινδία. Υποτίθεται ότι ο εσωτερικός του κορμός είναι γεμάτος με ζώα που έχουν γεννηθεί και μεγαλώσει μέσα του, με εντελώς φυσικό τρόπο! myth busters ενός ζωντανού κορμού Της συντακτικής ομάδας του weirdnews.gr Η απάτη... Σύμφωνα με το που κυκλοφορεί, ένα δέντρο που βρίσκεται στο δάσος Andra Pradesh στην Ινδία (μία άλλη εκδοχή το θέλει να βρίσκεται στην Αφρική) κρύβει κάτι το μυστήριο και μεταφυσικό, αφού ο κορμός του είναι λαξευμένος εσωτερικά με τις μορφές γνωστών ζώων της ζούγκλας. Αυτές οι μορφές, όπως πάντα ισχυρίζεται το κείμενο που συνοδεύει τις φωτογραφίες στο , αναπτύσσονται με έναν εντελώς φυσικό τρόπο, χωρίς καμία ανθρώπινη παρέμβαση. Υπάρχει περίπτωση να αληθεύει το συγκεκριμένο δημοσίευμα; Και αν ναι, πώς γίνεται να σχηματίζονται διάφορες μορφές από το ζωικό βασίλειο μέσα και γύρω από τον κορμό του;...και η αλήθεια Ασφαλώς, οι προηγούμενοι ισχυρισμοί είναι ανακριβείς. Ή, καλύτερα, σχεδόν όλοι. Το δέντρο που βλέπετε στις φωτογραφίες υπάρχει, πράγματι, αλλά βρίσκεται σε άλλη τοποθεσία, ενώ οι μορφές που το κοσμούν έχουν δημιουργηθεί εξ ολοκλήρου από ανθρώπινη παρέμβαση. Πρόκειται για «το Δέντρο της Ζωής», ένα σύμβολο του ζωικού βασιλείου της Disney, το οποίο βρίσκεται στο αντίστοιχο θεματικό πάρκο στη Florida των ΗΠΑ. Τα υλικά που έχουν χρησιμοποιηθεί για τη δημιουργία του του προσδίδουν μία αληθοφάνεια που μπορεί εύκολα να ξεγελάσει κάποιον και να νομίσει ότι πρόκειται για ένα πραγματικό δέντρο σε φυσικό περιβάλλον! Αποτελείται από περισσότερα από κλαδιά, κάποια πολύ μεγάλα και άλλα μικρότερα, το ύψος του φθάνει τα 45 μέτρα, ενώ πάνω του έχουν λαξευτεί περισσότερες από 300 τρισδιάστατες φιγούρες ζώων! Who is who: Το weirdnews.gr είναι η ελληνική πύλη για όλα τα παράξενα και αλλόκοτα νέα που συμβαίνουν στον κόσμο. Είναι ένα από τα κομμάτια που συνδέουν την οικογένεια των εξειδικευμένων blogs του Mετα-Δικτύου υπό την αιγίδα της Ελληνικής Κοινότητας του Μεταφυσικού. φαινομενα 25 eλευθεροσ tυποσ

24 EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ 26 Επιστήµη Ψυχικά και Φαινόµενα

25 αορατοι κοσµοι Επιστήµη ή παραεπιστήµη; Η διαµάχη µεταξύ ερευνητών φυσικών και παρα-φυσικών φαινοµένων καλά κρατεί. Από το 1963, που ο ιστορικός Τόµας Κουν προκάλεσε έντονες συζητήσεις µε το βιβλίο του για τη φιλοσοφία των επιστηµών, όπου διαχώρισε την «κανονική» από την «επαναστατική» επιστήµη (θεωρώντας ότι είναι η δεύτερη αυτή που δηµιουργεί τις τοµές και ωθεί στην πρόοδο), έχει κυλήσει πολύ νερό Η συζήτηση όµως ως προς το τι ακριβώς είναι επιστήµη εξακολουθεί µε την ίδια ένταση. Κι αν ο Κοπέρνικος προκάλεσε σάλο στην εποχή του µε την ηλιοκεντρική θεωρία, σήµερα ποιoς επιστήµονας ή ερευνητής µπορεί να υποστηρίξει ότι του µοιάζει; Της Μαρίας Μακρίδου, Γουάτ είναι µια ολιγόλογη ψυχολόγος που συγκεντρώνει υλικό για την παιδική ηλικία ατόµων τα οποία υποστηρίζουν ότι έχουν ζήσει υπερφυσικές εµπειρίες ή έχουν έρθει σε επαφή µε το υπερπέραν. Ο Πίτερ Λαµόντ είναι επαγγελµατίας µάγος που συγκεντρώνει στοιχεία για το πώς εξαπατάται το κοινό. Η Φιόνα Στάινκαµπ είναι φιλόσοφος και ο δρ Πολ Στίβενς φυσικός, ο οποίος κάνει πειράµατα για την επίδραση των µαγνητικών πεδίων στον ανθρώπινο ψυχισµό. Η οµάδα εργάζεται µε σύστηµα και δεν αποτελεί µια παρέα εκκεντρικών, τονίζει ο δηµοσιογράφος Αντριαν Τέρπιν στην εφηµερίδα «Φαϊνάνσιαλ Τάιµς». Η εργασία τους περιλαµβάνει πειράµατα, έρευνες, στατιστικές, ατελείωτες ώρες µελέτης και όλα όσα συνθέτουν µια ακαδηµαϊκή απασχόληση. Τα κύρια ερευνητικά τους ενδιαφέροντα -τηλεπάθεια, πρόβλεψη, ψυχοκίνηση- δεν αναγνωρίζονται από την πλειονότητα των συναδέλφων τους ως «επιστήµη». Με δεδοµένο ότι στις εργασίες τους υπάρχει το πείραµα και η παρατήρηση, το ερώτηµα ωστόσο παραµένει: Πόσο επιστήµονες είναι οι ίδιοι; Θα τους κατέτασσε κανείς, µε απλά λόγια, στους επιγόνους του Νεύτωνα ή του Παράκελσου; Η είσοδος στην ακαδηµαϊκή έρευνα Οµως, ας πάρουµε τα πράγµατα από την αρχή. Η ιστορία της παραψυχολογίας θα ήταν διαφορετική αν δεν εµφανιζόταν ένας ιδιόρρυθµος άνθρωπος από την Ουγγαρία ονόµατι Αρθουρ Κέσλερ. Κυνηγηµένος από την Ισπανία του Φράνκο στη διάρκεια του εµφυλίου και από τη Γερµανία των ναζί, εγκαταστάθηκε στη Βρετανία, όπου πέρασε το µεγαλύτερο µέρος της ζωής του. Στη διαθήκη του, που άνοιξε µετά την αυτοκτονία O Ούγγρος συγγραφέας και δηµοσιογράφος Αρθουρ Κέσλερ ( ). Το ζήτηµα του διαχωρισµού της πραγµατικής επιστήµης από την ψευδοεπιστήµη είναι όπως φαίνεται πάντοτε επίκαιρο, αν κρίνει κανείς από την έκταση που αφιερώνει κατά καιρούς ο ξένος Τύπος σε άρθρα που αφορούν στα παραφυσικά (paranormal) φαινόµενα ή στις αντιδράσεις που τα συνοδεύουν. Και σε αυτόν τον προβληµατισµό αξίζει να δούµε το έργο µίας οµάδας ερευνητών στο τµήµα Παραψυχολογίας του Πανεπιστηµίου του Εδιµβούργου που έχει αφιερώσει 20 χρόνια στη µελέτη των φαινοµένων αυτών χωρίς να εγκαταλείψει το δωρικό βλέµµα του σκεπτικιστή επιστήµονα. Η οµάδα των ερευνητών είναι ετερόκλητη: Η επικεφαλής Κάρολιν Το Πανεπιστήµιο του Εδιµβούργου στο οποίο και στεγάζεται σήµερα µια από τις γνωστότερες έδρες παραψυχολογίας. 27 EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ

26 EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ 28 Η περαιτέρω κατανόηση της κβαντικής φυσικής µπορεί να αποδείξει πόσο επηρεάζεται µέσω των κβάντα ο ανθρώπινος εγκέφαλος και συνακόλουθα η θέλησή του. Ο Ντιν Ράντιν αποτελεί έναν από τους δηµοφιλέστερους σύγχρονους ερευνητές των φαινοµένων Ψ. του το 1983, άφηνε σχεδόν ολόκληρη την περιουσία του και τα δικαιώµατα από τα βιβλία του στην ίδρυση µιας πανεπιστηµιακής έδρας για την παραψυχολογία. Τελικά -αν και τα χρήµατα κέντρισαν το ενδιαφέρον πολλών στους ακαδηµαϊκούς κύκλους- η έδρα πήγε στο Πανεπιστήµιο του Εδιµβούργου και το 1985 απέκτησε τον πρώτο καθηγητή της: τον καθηγητή Ψυχολογίας Ρόµπερτ Μόρις από τις ΗΠΑ, ο οποίος βάδισε µε πολύ αργά και προσεκτικά βή- µατα στη συγκρότηση της έδρας, ώστε να µην κατηγορηθεί για τσαρλατανισµό. Ετσι, άφησε εκτός των ερευνών τις περιπτώσεις ανθρώπων που υποστήριζαν πως είναι «αλαφροΐσκιωτοι» και προσπάθησε να προωθήσει την άποψη ότι οι ερευνητές δεν πρέπει να συνδέουν το αντικείµενο της έρευνάς τους µε το τι είναι πιστευτό και τι όχι. Η µέθοδός του απέδωσε. Τα επόµενα χρόνια, µετά το θάνατο του Κέσλερ, οι ερευνητές της παραψυχολογίας στο Πανεπιστήµιο του Εδιµβούργου επιδόθηκαν σε πολλά πειράµατα προσπαθώντας να αποδείξουν µε στοιχεία και αριθµούς την τηλεπάθεια, την τηλεκίνηση και όσα συνιστούν το φαινόµενο «Ψ» (psi), όπως λέγεται, ώστε να κλείσουν τα στόµατα των σκεπτικιστών. Η διαµάχη που άνοιξε µεταξύ ερευνητών και άλλων πανεπιστηµιακών ήταν αναµενόµενη. Μέσω των εφηµερίδων και του Ιντερνετ, το κοινό µπορούσε να παρακολουθήσει τις αλληλοκατηγορίες που εκτόξευαν οι παραψυχολόγοι ερευνητές και οι φυσικοί επιστήµονες. Ακόµη κι αν κάποιος µπορούσε να αποδείξει ότι η δύναµη «psi» υπάρχει, δεν είχε τη δυνατότητα να παρουσιάσει ένα συγκεκριµένο µοντέλο για το πώς αυτή λειτουργεί. Για παράδειγµα, πόσο δυνατόν είναι να επαναληφθεί και να επαληθευτεί σε εργαστηριακό επίπεδο ένα πείραµα που σχετίζεται µε την τηλεπάθεια ή την πρόγνωση; Αν δεν µπορεί όµως να επαναληφθεί ένα πείραµα, τότε τι είδους πείραµα είναι; Ετσι, η δυσπιστία και η καχυποψία συνεχίζουν να χαρακτηρίζουν τους επιστήµονες που κινούνται στα χνάρια της καρτεσιανής λογικής. Υπαρχει επιστηµονική πλατφόρµα; Ο Ρίτσαρντ Γουάιζµαν είναι µια ακόµα ιδιαίτερη περίπτωση ερευνητή. Είναι καθηγητής ψυχολογίας στο Πανεπιστήµιο του Χερντφορντσάιρ αλλά έχει εργασθεί και στην έδρα της παραψυχολογίας του Εδιµβούργου, λαµβάνοντας συχνά µέρος στα συνέδρια της Ενωσης των παραψυχολόγων. «Είµαι σκεπτικιστής», δηλώνει ο δρ Γουάιζµαν, ο οποίος τώρα µελετά τους φακίρηδες της Ινδίας και τονίζει ότι φροντίζει πάντοτε να συνοδεύει µε εµπεριστατωµένη εξήγηση τα συµπεράσµατα των ερευνών του. Ο ερευνητής δεν απορρίπτει την ύπαρξη της δύναµης «psi», αλλά τονίζει ότι οι παραψυχολόγοι δεν έχουν σύστηµα και οργάνωση στις έρευνές τους. Αντίθετα, ο Ντιν Ράντιν, παλαιός συνεργάτης του Γουάιζµαν, υποστηρίζει ότι υπάρχει προκατάληψη απέναντι στα «φαινόµενα Ψ». Κατά την άποψή του, οι σκεπτικιστές απορρίπτουν κατά κάποιον τρόπο ακόµη και τη σύγχρονη επιστήµη. Οπως λέει, η πρόοδος της κβαντικής φυσικής -ο τοµέας της επιστήµης που εξηγεί πώς συµπεριφέρονται τα υποατοµικά σωµατίδια- θα οδηγήσει στην κατανόηση πολλών παραφυσικών φαινοµένων. Ο Ράντιν υπενθυµίζει ότι έχει καταγραφεί µε επιτυχία η διάδοση µιας πληροφορίας από ένα σωµατίδιο σε άλλο µε τη µέθοδο της «κβαντικής τηλεµεταφοράς». Αυτή η µέθοδος -λέει- θα µπορούσε να εφαρµοσθεί στην περίπτωση ενός πειράµατος που θα ήθελε να αποδείξει πόσο επηρεάζεται µέσω των κβάντα ο ανθρώπινος εγκέφαλος και συνακόλουθα η θέλησή του. εν χρειάζεται να πούµε πως οι διαφωνίες φυσικών και βιολόγων πάνω σε αυτό το θέµα είναι ήδη έντονες. Τα µέλη που συγκροτούν την έδρα παραψυχολογίας του Κέσλερ διακατέχονται από το άγχος να παρουσιάζουν συνεχώς νέες εργασίες, ώστε να διατηρηθεί η επιστηµονική τους οµάδα. Εχουν υποµονή και ελπίζουν ότι στα επόµενα είκοσι χρόνια πολλά από τα παραδεδεγµένα στον επιστηµονικό τοµέα θα έχουν αλλάξει. Μένει να διαπιστώσουµε εάν το µέλλον θα τους δικαιώσει.

27 ο αυλ σ του πανοσ Οι αρχαιοι φιλοσοφοι µας επισκεπτονται Φρύνιχος Τραγικός ποιητής της αρχαιότητας ο οποίος χαρακτηριζόταν από την ιδιαίτερα θλιµµένη ατµόσφαιρα που έδινε στα έργα του. Ο Φρύνιχος υπήρξε σύγχρονος του Αισχύλου και µαζί µε αυτόν θεωρούνται προπάτορες του τραγικού θεάτρου. Υπήρξε ιδιαίτερα δραµατικός στις τραγωδίες του, τόσο που το έργο του «Μιλήτου Αλωσις» απαγορεύτηκε επειδή σόκαρε το κοινό λόγω του έντονα λυπηρού χαρακτήρα του, καθώς σχολίαζε τα δεινά που επέφερε στη Μίλητο η αθηναϊκή κατάκτηση. Σύµφωνα µε τον Ηρόδοτο, το κοινό που παρακολουθούσε την παράσταση ξέσπασε σε θρήνους, ενοχλώντας τους Αθηναίους ηγεµόνες, µε αποτέλεσµα ο Φρύνιχος να τιµωρηθεί µε βαρύ πρόστιµο και να απαγορευθεί το έργο και κάθε µελλοντική διασκευή του. Σύµφωνα µε φήµες, ο χορός σε αυτό το έργο αποτελείτο από Μιλήσιες γυναίκες που είχαν αιχµαλωτιστεί κατά την εισβολή των Αθηναίων. Αυτός ο γίγαντας της τέχνης κέρδισε στην 71η Ολυµπιάδα την πρώτη θέση στην κατηγορία της τραγωδίας. Σε µια γωνιά της γκρίζας και πολύβουης πόλης ζούσαν τέσσερις σκύλοι που βρέθηκαν µαζί για να µοιραστούν τη σκιά και την προστασία ενός υπόστεγου που έφτιαξαν οι άνθρωποι για να στεγάζουν αυτές τις µηχανές που βγάζουν θόρυβο και καπνό, µε τη βοήθεια των οποίων µετακινούνται στους σκοτεινούς και δαιδαλώδεις δρόµους. Και οι τέσσερις ήταν ισχνοί και βρόµικοι παλεύοντας µε τα τέρατα της πόλης και εφευρίσκοντας συνεχώς τρόπους για να εξασφαλίσουν την τροφή τους. Κάθε σκύλος ήταν διαφορετικός. Ο ένας ήταν µικρόσωµος και τριχωτός σε χρώµα µαύρο και χοροπηδούσε συνεχώς. Ο άλλος ήταν µυώδης και µεγαλόσωµος, µε τις φαιές και κοντές του τρίχες να καλύπτουν τη σάρκα του. Ο τρίτος ήταν κουτσός, κοντά στα χρώµατα του µεγαλόσωµου σκύλου, πιο αδύνατος και πιο κοντός από τον άλλο και τη µουσούδα του κοσµούσε ένα σηµάδι από καβγά που του άφησε µια γάτα όταν προσπάθησε να την πλησιάσει µια φορά, όντας κουτάβι, για να παίξει µε κάτι που του µύριζε έντονα. Ο τελευταίος σκύλος ήταν θηλυκός, µε πολύ τριχωτό κεφάλι και φουντωτή ουρά που την κουνούσε αργά όταν βρισκόταν µπροστά στη θέα ενός µικρού γεύµατος ή µιας λακκούβας µε νερό. Απέναντι από το βρόµικο καταφύγιο των µηχανών και των σκύλων ορθωνόταν ένα επιβλητικό κτίριο στο οποίο στοιβάζονταν οι άνθρωποι, όπως συνηθίζεται σ αυτή την εποχή του γκρίζου. Από τα παράθυρα του κτιρίου, ένα µικρό κοριτσίστικο προσωπάκι κοιτούσε καθηµερινά τις περιπέτειες της τετράποδης οµάδας, ακουµπώντας τα χεράκια του στο τζάµι. Το αδύνατο και κουτσό σκυλάκι της οµάδας θυµάται την εποχή που το τζάµι ήταν ανοικτό και από µέσα τεντωνόταν το χεράκι του κοριτσιού για να χαϊδέψει λίγο τη µουσούδα του. Τώρα µε τα κρύα, αυτό το κοριτσάκι όταν έβγαινε έξω, µε τη συνοδεία µιας πολύχρωµα ντυµένης γυναίκας, έφερνε τυλιγµένες σε ένα ασηµένιο περιτύλιγµα κάποιες λιχουδιές στις οποίες η οµάδα των τεσσάρων έτρεχε καταπάνω να απολαύσει. Στο ίδιο κτίριο ζούσε και Από τoν Τάσο Χαλιό, Ο Φρύνιχος αφηγείται µια σύγχρονη ιστορία ένας ψηλός και βαρύτονος κοιλαράς που µισούσε τα ζώα και τα χτυπούσε σε κάθε ευκαιρία. Σε αυτόν τον άγριο άνθρωπο, µάλιστα, ο µεγαλόσωµος φαιοτρίχης σκύλος είχε ορµήσει όταν αυτός είχε κλοτσήσει τη σκυλίτσα µε τη φουντωτή ουρά. Μια µέρα ο µικρόσωµος της παρέας σκύλος, που τον πονούσε πολύ η κοιλιά του, άφησε τα περιττώ- µατά του µπροστά στην πόρτα του κτιρίου και όταν ο χοντρός αγροίκος βγήκε τα πάτησε µε τα βαριά υποδήµατά του. Οντας πολύ θυµωµένος για αυτή την ατυχία, βρήκε µπροστά του το κουτσό σκυλάκι και το κλότσησε τόσο πολύ που αυτό τινάχθηκε µακριά και έπεσε πίσω κλαίγοντας σπαραχτικά από τον πόνο. Ο µυώδης σκύλος και ο µικρόσωµος µαύρος τινάχθηκαν µπροστά γαβγίζοντας µπας και φοβίσουν τον άγριο κοιλαρά, ενώ η θηλυκιά έτρεξε προς τον πληγωµένο και κουτσό σκύλο γλείφοντάς του τη µουσούδα. Από το παράθυρο του κοριτσιού ακούγονταν οι τσιριχτές κραυγές της µικρής ξανθούλας και εντός του περιγράµµατός του φάνηκε η µορφή της µητέρας της που προσπαθούσε να την ηρεµήσει. Το σκυλάκι µε το κουτσό πόδι και την κουτσή τύχη πέθανε µέσα σε λίγα λεπτά. Η παρέα των τριών σκύλων αναστάτωσε την περιοχή για τρεις ολόκληρες µέρες από το κλάµα τους, ενώ το κουφάρι του σκύλου το πήρε η µητέρα του κοριτσιού µακριά. Μετά τις τρεις µέρες το κορίτσι είδε από το παράθυρό του το χοντρό αγριάνθρωπο να πλησιάζει διστακτικά τα πεινασµένα σκυλιά και να τους προσφέρει ένα µεγάλο περιτύλιγµα µε τροφή. Το κορίτσι εφησυχάστηκε για τη µετανοηµένη πράξη αυτού του ανθρώπου. Παρ όλα αυτά, όµως, δεν ξαναείδε ούτε ξανάκουσε τίποτα για την παρέα των σκύλων. Who is who Ο Τάσος Χαλιός γεννήθηκε στην Αθήνα το 1981 και σπούδασε Οικονοµικά. Ασχολείται µε τη Φιλοσοφία, τις Αρχαίες Παραδόσεις, την Πολιτική Αρετή και την Ελευθερία της Εκφρασης. Πειρα- µατίζεται µε το Λόγο στο ιαδίκτυο και τον Τύπο. Ζει και εργάζεται στην Αθήνα. 29 EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ

28 Η ζηλιάρα Τζοκόντα; EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ 30 Εικόνα 1: Η Μόνα Λίζα του Ντα Βίντσι ( ).

29 σιωπηλη ποιηση Τι άλλο θα µπορούσε να πει κανείς για τη Μόνα Λίζα; Είναι ίσως η πιο φωτογραφηµένη, πιο κοσµογυρισµένη, πιο γνωστή γυναίκα του κόσµου. Αντίγραφά της κοσµούν από τοίχους αριστοκρατικών σαλονιών µέχρι τα γνωστά µας σοκολατάκια. Εχουν γραφτεί µυριάδες αράδες για το αινιγµατικό της χαµόγελο, τη µαγευτική τεχνική σφουµάτο που χρησιµοποιήθηκε από τον Ντα Βίντσι, έχουν αναπτυχθεί πλήθος θεωριών για την ταυτότητά της και φυσικά, από την εποχή που κυκλοφόρησε ο «Κώδικας Ντα Βίντσι» του Νταν Μπράουν, πλήθος συνωµοσιολογιών για τα κεκρυµµένα της µηνύµατα. Της Σάσσας Τσέιτοου, Στις πάµπολλες έρευνες που έχουν πραγµατοποιηθεί µέχρι σήµερα για τον πίνακα της Μόνα Λίζα έρχονται να προστεθούν δύο νέες πτυχές, όχι διά στόµατος µυθοποιών, αλλά χάρη σε µια πρόσφατη ανακάλυψη στο Μουσείο της Μαδρίτης. Ολοι οι διάσηµοι πίνακες περιτριγυρίζονται, όπως µαθαίνουµε από το ρεπορτάζ της βρετανικής «Ντέιλι Τέλεγκραφ», από έργα-φαντάσµατα αντίγραφα και παράγωγα άσηµων καλλιτεχνών που συνήθως µένουν θαµµένα στα υπόγεια του εκάστοτε µουσείου. Ενίοτε, αλλά σπάνια, αυτά τα αντίγραφα βοηθούν στην καλύτερη κατανόηση του πρωτοτύπου, όπως συνέβη µε το αντίγραφο της Μαδρίτης (Εικόνα 2). Μετά από ενδελεχή συντήρηση, οι ειδικοί πιθανολογούν ότι φιλοτεχνήθηκε διά χειρός κάποιου µαθητή του Ντα Βίντσι, ενώ, καθώς είναι σε πολύ καλύτερη κατάσταση από το πρωτότυπο, η συντήρηση φανέρωσε λαµπρά χρώµατα και λεπτοµέρειες που λόγω παλαιότητας και σχετικά εύθραυστης κατάστασης δεν είναι δυνατόν να επαναφέρουν στο πρωτότυπο. Αυτή η νέα, πιο ζωηρή Μόνα Λίζα συνοδεύεται και από µια ιστορία από την οποία δεν λείπουν ο ερωτισµός και τα ερωτηµατικά: Πιθανότατα φιλοτεχνήθηκε είτε από τον Φραντζέσκο Μέλζι, βοηθό του Ντα Βίντσι, είτε από τον Αντρέα Σαλάι, ο οποίος πιθανολογείται πως ήταν και εραστής του! Εικόνα 2: Το αντίγραφο της Μόνα Λίζα (αριστερά) από τη Μαδρίτη δίπλα στο πρωτότυπο. ΤΑ νεα δεδοµενα Ωστόσο, οι νέες ανακαλύψεις για τη Μόνα Λίζα δεν περιορίζονται στα ζωηρά της χρώµατα που αποτυπώνονται στο αντίγραφο του µαθητή. Υπάρχει ένα παλιό, κοινό µυστικό που γνωρίζουν οι ζωγράφοι και ειδικά οι πορτρετίστες. Οταν θέλει κανείς να κρύψει -ή και να φανερώσειστοιχεία του έργου που δεν είναι ορατά στο γυ- Εικόνα 3: Περιστρεφόµενος ο πίνακας αποκαλύπτει φιγούρες. µνό µάτι, το µόνο που χρειάζεται πολλές φορές να κάνει είναι να γυρίσει το έργο είτε ανάποδα είτε στο πλάι (Εικόνα 3). Ο ζωγράφος Ρον Πικιρίλο έκανε ακριβώς αυτό, ακολουθώντας οδηγίες που ανακάλυψε µετά από έρευνα στα κωδικοποιηµένα ηµερολόγια του Ντα Βίντσι. Η µια έκπληξη ακολούθησε την άλλη, καθώς, µε το που γύρισε το έργο στο πλάι, ανακάλυψε πλήθος άλλων µορφών να παρελαύνουν στο φόντο. Στην αριστερή πλευρά φαίνεται να φανερώνεται ένα φίδι και στη δεξιά µία λεοντοκεφαλή (Εικόνες 4, 5) και ένας Εικόνα 4: Λεπτοµέρεια λεοντοκεφαλής. Εικόνα 5: Σκίτσο λιονταριού του Ντα Βίντσι. Παρατίθεται για σύγκριση γραµµής και τεχνοτροπίας. 31 EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ

30 eλευθεροσ tυποσ φαινομενα 32 Εικόνα 8: Ο πίνακας στις 45 μοίρες. Εικόνα 6: Λεπτομέρεια μπαμπουίνου. Εικόνα 7: Σκίτσο «γκροτέσκου» του Ντα Βίντσι. Παρατίθεται για σύγκριση με το προφίλ του μπαμπουίνου. μπαμπουίνος (Εικόνες 6, 7). Είναι βέβαια γνωστό ότι ο Ντα Βίντσι, όπως και πολλοί άλλοι καλλιτέχνες, χρησιμοποιούσε επανειλημμένως τους ίδιους καμβάδες για οικονομία, οπότε θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί ότι οι μορφές αυτές απλά προϋπήρχαν στο φόντο και φανερώθηκαν λόγω της φθοράς του πίνακα. Θα έλεγε κανείς ότι δεν υπάρχει η δυνατότητα απεικόνισης οποιουδήποτε άλλου συμβολισμού σε έργο που απαθανατίζει τη μορφή μιας αγαπημένης συζύγου, που σύμφωνα με τους περισσότερους εμπειρογνώμονες είναι η πραγματική ταυτότητα της Λίζα Γκεραρντίνι ντελ Τζιοκόντο. Ωστόσο, τα ημερολόγια του Ντα Βίντσι δείχνουν κάτι πολύ διαφορετικό, καθώς περιλαμβάνουν ένα κείμενο που μοιάζει να αποκωδικοποιεί πλήρως το έργο. Πρέπει να θυμόμαστε ότι στην Αναγέννηση ήταν συνηθισμένη η πρακτική της απόκρυψης διαφόρων συμβολισμών μέσα σε φαινομενικά απλά έργα. Το πορτρέτο είναι το πιο φαινομενικά ευθύ απ όλα τα είδη ζωγραφικής, οπότε χρειάζεται ιδιαίτερη επιδεξιότητα η όποια προσθήκη, κάτι που ωστόσο συνηθιζόταν από πολλούς μεγάλους καλλιτέχνες και που επιβεβαιώνεται από την παρουσία παρόμοιων «κρυφών» συμβολισμών σε έργα του Τιζιάνου και του Ραφαέλ και στις τοιχογραφίες του Μιχαήλ Αγγελου στην Καπέλα Σιστίνα, μεταξύ πολλών άλλων. ο κωδικας της ζηλιας Το επίμαχο κείμενο του Ντα Βίντσι δίνει λεπτομερείς οδηγίες για την απεικόνιση της ζήλιας, βασισμένος, όπως οι περισσότεροι καλλιτέχνες του καιρού, στον εμβληματικό κώδικα της σιωπηλής συμβολικής γλώσσας της εποχής. Καλεί πρωτίστως το θεατή να αντικρίσει τον πίνακα με το ύψος των ματιών του στο ύψος του ζωγραφιστού ορίζοντα και από μια γωνία 45 περίπου μοιρών αριστερά του έργου (Εικόνα 8). Κατ αυτόν τον τρόπο πέφτει το φως Οταν θέλει κανείς να κρύψει -ή και να φανερώσει- στοιχεία του έργου που δεν είναι ορατά στο γυμνό μάτι, το μόνο που χρειάζεται πολλές φορές να κάνει είναι να γυρίσει το έργο είτε ανάποδα είτε στο πλάϊ

31 σιωπηλη ποιηση Εικόνα 10: «Το Μάτι του Ντα Βίντσι» - το πρώτο γνωστό παράδειγµα «αναµορφισµού». Ανάλογα από τη γωνία που το βλέπει ο θεατής, το µάτι αλλάζει σχήµα κι έκφραση. Εικόνα 9: Η σιλουέτα του φοινικόδεντρου. έτσι ώστε να αναδειχθούν αυτές οι κατά τ άλλα «κρυφές» λεπτοµέρειες. Συνεχίζει λέγοντας ότι ο ζωγράφος που θέλει να απεικονίσει τη ζήλια πρέπει «...να της δώσει τοµάρι λεοπάρδαλης, γιατί το πλάσµα αυτό σκοτώνει το λιοντάρι από ζήλια και φθόνο. είξε την καρδιά της να κατασπαράζεται από ένα γιγάντιο φίδι. Πρέπει να απεικονίζεται µε περιφρονητική κίνηση του χεριού προς τον ουρανό, γιατί, αν µπορούσε, η ζήλια θα χρησιµοποιούσε τη δύναµή της ενάντια στον ίδιο τον Θεό. Απεικόνισέ την τραυµατισµένη στο µάτι από φοινικόφυλλο και κλαδί ελιάς και τραυµατισµένη στο αφτί από δάφνη και µυρτιά, για να δείξεις ότι φθονεί την αλήθεια και τη νίκη». Η τζοκοντα µε αλλα µατια Αν εξετάσουµε την εικόνα όπως προτείνει ο Πικιρίλο, βασιζόµενος στα γραφόµενα του Ντα Βίντσι, αρχίζουν κι εµφανίζονται πράγµατι εκπληκτικές λεπτοµέρειες. Ο άνισος ορίζοντας ξαφνικά εξισώνεται. Οι σκιές στο πρόσωπο της Μόνα Λίζα µοιάζουν να φανερώνουν ένα φοινικόδεντρο (Εικόνα 9), η λεοντοκεφαλή παραπέµπει στην αναφορά στη λεοπάρδαλη και το λιοντάρι, ενώ ο µπαµπουίνος συµβολίζει την έννοια της µίµησης αφού η ζήλια µιµείται και ιδιοποιείται αυτό που ζηλεύει. Η προτροπή του Ντα Βίντσι για την απεικόνιση του φιδιού ίσως να εξηγεί τη φιδίσια µορφή που ο Πικιρίλο εντοπίζει αριστερά του στήθους της. Σαφώς τα συµπεράσµατα του Πικιρίλο είναι ανοιχτά σε κριτικές και αναµένεται να προσβληθούν από κριτικούς και ιστορικούς της τέχνης, ειδικά επειδή ακόµα και η σύνδεση µε το ηµερολόγιο του Ντα Βίντσι αποτελεί περισσότερο ένδειξη παρά απόδειξη. Ωστόσο, σύµφωνα µε τις ερµηνείες του συµβαδίζουν απόλυτα µε την εικαστική αλληγορία της εποχής και σε αντίθεση µε κάποιες πιο ευφάνταστες θεωρίες, πράγµατι οι καλλιτέχνες έκρυβαν τέτοιου είδους συµβολισµούς µε χρήση της τεχνικής του αναµορφισµού (κόλπα προοπτικής και φωτοσκίασης), όπως στο πασίγνωστο έργο του Χανς Χολµπάιν «Οι Πρέσβεις» (1533), το οποίο και θα αναλύσουµε στην επόµενη στήλη της «Σιωπηλής Ποίησης» στο περιοδικό. Την τεχνική του αναµορφισµού εφηύρε και ανέπτυξε ο ίδιος ο Ντα Βίντσι (Εικόνα 10), στοιχείο που αυξάνει τις πιθανότητες να δικαιωθεί η θεωρία του Πικιρίλο. Οι τεχνικές αυτές είναι κάτι πολύ περισσότερο από «παιχνίδια» των ζωγράφων, µε µόνο σκοπό την οπτική εξαπάτηση του θεατή ή την επίδειξη της τεχνικής τους, καθώς ανήκουν σε µια παράδοση που βασιζόταν και λειτουργούσε µε δική της γλώσσα και κανόνες που στην εποχή της Αναγέννησης ήταν γνωστή σε πολύ µεγαλύτερη κλίµακα απ ό,τι σήµερα. Ποτέ δεν θα µάθουµε την απόλυτη αλήθεια για τη Μόνα Λίζα και τα αινίγµατα που κρύβει. Αλλά αν ο σκοπός του Ντα Βίντσι ήταν να µας βάλει να προβληµατιστούµε, να ανοίξουµε το µυαλό µας σε µια πιο συµβολική αντίληψη και να µας υποχρεώσει να εντρυφήσουµε στα µυστικά της αλληγορικής απεικόνισης, το µόνο που µπορούµε να πούµε µε βεβαιότητα είναι ότι τα κατάφερε, και ίσως αυτό τελικά να είναι πολύ πιο ση- µαντικό από την πραγµατική ταυτότητα της Μόνα Λίζα. ΠΗΓΕΣ «Artist spots hidden images of animals in Mona Lisa» & «Madrid museum finds copy of Mona Lisa by da Vinci pupil», Ιστοσελίδα του Ron Piccirillo: Σκίτσα του Ντα Βίντσι: Who is who Η Σάσσα Τσέιτοου είναι η ιδρύτρια και διευθύντρια της Ακαδηµίας Εσωτερικών Σπουδών και ηµιουργικών Τεχνών Phoenix Rising (www. phoenixrising.org.gr). Είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια Θρησκειολογίας και Ιστορίας στο Πανεπιστήµιο Ινδιανάπολης, συγγραφέας, αρθρογράφος και µεταφράστρια. Κατάγεται από Κέρκυρα και Αγγλία. 33 EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ

32 eλευθεροσ tυποσ φαινομενα 34 Εξωτικός παράδεισος γεμάτος θεούς Αποτελώντας μια από τις 33 περιφέρειες του κράτους της Ινδονησίας, το εξωτικό νησάκι του Μπαλί, βορειοδυτικά της Αυστραλίας, αποτελεί έναν πραγματικό επίγειο παράδεισο προσελκύοντας εκατομμύρια τουρίστες κάθε χρόνο. Από την άλλη, φιλοξενεί και δεκάδες μεγαλοπρεπείς ινδουιστικούς ναούς που ξεχωρίζουν για την ιδιαίτερη αρχιτεκτονική τους. Στη φωτογραφία ο ναός Pura Taman Ayun.

33 εικονες 35 EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ

34 πολεµικη τεχνη Η συζήτηση τις τελευταίες ηµέρες επικεντρώνεται στο πυρηνικό πρόγραµµα του Ιράν και την ανησυχία που έχει αυτό πυροδοτήσει σε παγκόσµιο επίπεδο, καθώς και στην πρόθεση πολλών άλλων κρατών να πειρα- µατιστούν πάνω στα όπλα µαζικής καταστροφής. Σήµερα είναι τα πυρηνικά, χθες όµως ήταν τα βιολογικά και τα χηµικά, αν και όχι µε τη µορφή που τα έχουµε στο νου µας. Και όταν λέµε «χθες» δεν εννοούµε κάπου µέσα στον προηγούµενο αιώνα, καθώς αναφορές για τη χρήση βιοχηµικών όπλων υπάρχουν από το 16ο αιώνα π.χ., όταν οι Ασσύριοι χρησιµοποιούσαν µύκητες για να µολύνουν το πόσιµο νερό του εχθρού! ηλητήρια ζώων, τοξικά βέλη, «δακρυγόνα» µε πιπέρι, εµπρηστικοί µηχανισµοί, ακόµα και µολυσµένα µε θανατηφόρες ασθένειες πτώµατα είχαν συµπαραταχθεί στο πλευρό στρατηλατών σε µάχες που γράφτηκαν στην Ιστορία. Και η ανθρώπινη εφευρετικότητα µοιάζει να µην έχει όρια στο συγκεκριµένο τοµέα, ανεξαρτήτως εποχής και τεχνολογίας. Αρχαιοελληνικά χηµικά και βιολογικά Οι πρόγονοί µας, που τόσο τους έχουµε υµνήσει για τον πολιτισµό και τις τέχνες τους, ήταν ιδιαίτερα πρωτοπόροι και στον τοµέα των όπλων µαζικής καταστροφής. Παρά το γεγονός ότι ανδρεία µάχη για τους αρχαίους Ελληνες ήταν µόνο αυτή που γινόταν σώµα µε σώµα, οι περιπτώσεις χρήσης βιοχηµικών όπλων που αναφέρονται σε ιστορικά κείµενα είναι πολλές. Τα δηλητηριασµένα βέλη ήταν µια τεχνική γνωστή και προσφιλής στην Αρχαία Ελλάδα, µε αναφορές σε αυτήν να βρίσκουµε τόσο σε ιστορικές πηγές από τον 5ο π.χ. αιώνα όσο και στη µυθολογία. Σύµφωνα µε τη δεύτερη, όταν ο ηµίθεος Ηρακλής έκοψε, στο δεύτερο άθλο του, και το τελευταίο κεφάλι της Λερναίας Υδρας, το έθαψε στη γη και στη συνέχεια βούτηξε τα βέλη του στη θανατηφόρα χολή του τέρατος κάνοντας τα τόξα του θανάσιµα για όποιον πετύχαιναν. Την ίδια µέθοδο λέγεται πως ακολούθησε και η θεά του κυνηγιού Αρτεµις προσφέροντάς µας και την πρώτη αναφορά σε βιολογικά όπλα στη δυτική λογοτεχνία. Το πιο διάσηµο όµως δηλητηριασµένο βέλος της αρχαιότητας ήταν αναµφίβολα αυτό του Πάριδος που, κατευθυνόµενο από το θεό Απόλλωνα, πήρε τη ζωή του Αχιλλέα χτυπώντας τον στη φτέρνα. Κατά τη διάρκεια του Τρωικού Πολέµου, σύµφωνα µε τον Οµηρο, τη µυθική φαρέτρα του Ηρακλή είχε ο Φιλοκτήτης, ενώ υπάρχουν µελετητές που πιστεύουν ότι και άλλοι έφεραν δηλητηριώδη βέλη, όπως ο Οδυσσέας, τα οποία έφτιαχναν βουτώντας τις λόγχες τους σε δηλητήριο συνήθως φιδιού ή σκορπιού. Αναφέρεται, δε, πως, όταν τύχαινε να χτυπηθεί Ελληνας από δηλητηριασµένο βέλος, έβαζαν βδέλλες στην πληγή για να ρουφήξουν το µολυσµένο αίµα. Και αν τα δηλητηριασµένη βέλη δεν σας φαίνονται περίεργα, σίγουρα δεν θα πείτε το ίδιο για τη χρήση «γουρουνο-τορπιλών» από τον Μέγα Αλέξανδρο και µεταγενέστερα από τους Μεγαρείς. Πιο συγκεκριµένα, ο Μέγας Αλέξανδρος στη µάχη του Υδάσπη κατά του βασιλιά Πώρου το 326 π.χ. έπρεπε να βρει έναν τρόπο να κατατροπώσει τους εχθρικούς 37 EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ

35 eλευθεροσ tυποσ φαινομενα 38 πολεμικούς ελέφαντες που μετέφεραν στην πλάτη τους τοξότες. Στο πρώτο στάδιο της επίθεσης, ο Αλέξανδρος συγκέντρωσε όσα χάλκινα σκεύη και αγάλματα είχαν λαφηραγωγηθεί από προηγούμενες μάχες και αφού τα πύρωνε στη φωτιά τα έριχνε με τη βοήθεια καταπέλτη στους ελέφαντες, προσπαθώντας μάλιστα να στοχεύει την ευαίσθητη προβοσκίδα τους. Μετά την καταστροφή των εχθρικών γραμμών, έριχνε στη μάχη χοίρους, οι οποίοι τρομοκρατούσαν τους ελέφαντες με τις στριγκλιές τους. Οι Μεγαρείς μεταγενέστερα, το 270 π.χ., όταν ήρθαν αντιμέτωποι με τον Μακεδόνα Αντίγονο τον Γονατά, που επίσης χρησιμοποιούσε πολεμικούς ελέφαντες, αποφάσισαν να τελειοποιήσουν την τεχνική του Αλέξανδρου, στέλνοντας κατά των ελεφάντων ζωντανά φλεγόμενα γουρούνια τα οποία είχαν πρώτα αλείψει με λίπος. Στην αρχαία Ελλάδα όμως δεν ήταν λίγα και τα περιστατικά όπου οι Ελληνες κατατροπώθηκαν έμμεσα από βιοχημικά όπλα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η πανωλεθρία των Αθηναίων στην πολιορκία των Συρακουσών, που σήμανε και το τέλος της αθηναϊκής παντοκρατορίας. Πιο συγκεκριμένα, το π.χ. οι Αθηναίοι, κινούμενοι ενάντια στη, σύμμαχο των Σπαρτιατών, πόλη των Συρακουσών, στρατοπέδευσαν σε μια ελώδη περιοχή έξω από τα απόρθητα τείχη, με αποτέλεσμα τα στρατεύματα να αποδεκατιστούν από την ελονοσία. Ο Θουκυδίδης, ο Διόδωρος και ο Πλούταρχος αναφέρουν πως ο έντεχνος περιορισμός του εχθρού σε μολυσμένη περιοχή (όπως ένα έλος) ήταν μια από τις πλέον διαδεδομένες στρατηγικές, ενώ οι ίδιοι είναι που αναφέρουν πως η εγκατάσταση των Αθηναίων στο συγκεκριμένο σημείο έξω από τα τείχη ήταν μια καλά υπολογισμένη κίνηση των Συρακουσίων. Μια ακόμα αλάνθαστη τεχνική βιολογικού πολέμου που αναφέρουν οι ιστορικοί και ακολουθήθηκε σε περιπτώσεις πολιορκίας οχυρωμένων πόλεων ήταν και η ρίψη με καταπέλτη πτωμάτων μολυσμένων με ασθένειες όπως ο τύφος και η πανώλη, κάτι που έφερνε τη γρήγορη εξάπλωσή τους ανάμεσα στους πολιορκημένους. Στις πολιορκίες οι επιτιθέμενοι χρησιμοποιούσαν καταπέλτες μέσω των οποίων εκτόξευαν πτώματα, δηλητηριώδη ζώα και ό,τι άλλο μπορεί να φανταστεί κανείς. Η χρήση όπλων μαζικής καταστροφής δεν ήταν άγνωστη και σε λαούς που, ενώ θεωρούνταν φιλειρηνικοί, αποδείχθηκαν ιδιαίτερα αιμοσταγείς Ακόμα μια συνήθης τακτική ήταν ο δηλητηριασμός πηγών και πηγαδιών κυρίως με τη χρήση δηλητηριωδών φυτών. Αυτό το μέσο χρησιμοποιήθηκε για την εξόντωση των κατοίκων της πόλης Κίρρας κατά τον Α Ιερό Πόλεμο που στόχευε στον έλεγχο του Μαντείου των Δελφών. Αθηναίοι, Σικυώνιοι και Θεσσαλοί δηλητηρίασαν το πόσιμο νερό της Κίρρας με λευκό ελλέβορο, φυτό που ήταν γνωστό για τις ιαματικές αλλά και τις θανάσιμες ιδιότητές του. Αξίζει να αναφέρουμε πως υπήρχε και το κατάλληλο εγχειρίδιο με τους κανόνες επιβίωσης από τα βιοχημικά όπλα και ήταν γραμμένο από το στρατηγό και γνώστη της τέχνης του πολέμου, Αινεία τον Τακτικό. Ο Αινείας έζησε τον 4ο π.χ. αιώνα και ανάμεσα σε άλλα έγραψε και τα «Πολιορκητικά». Μεταξύ άλλων προτείνει τρόπους να αντιμετωπιστούν οι χημικά ενισχυμένες φωτιές, δίνει συμβουλές για τη σωστή και αποτελεσματική χρήση των πολιορκητικών μηχανών, ενώ περιγράφει με ακρίβεια τον τρόπο με τον οποίο μπορεί ο πολιορκημένος να διοχετεύσει έντομα μέσα στις σήραγγες που ανοίγει ο εχθρός στα τείχη του. Και στον υπόλοιπο κόσμο Τα βιολογικά και χημικά όπλα όμως σε καμία περίπτωση δεν αποτέλεσαν ελληνική πατέντα. Και στον υπόλοιπο αρχαίο κόσμο οι αναφορές για τη χρήση τους είναι πολλές. Ας δούμε όμως κάποιες από αυτές με τη χρονολογική σειρά που συνέβησαν.

36 πολεµικη τεχνη Η κινεζική τεχνογνωσία Λέγεται ότι ο βοµβαρδισµός της κριµαϊκής πόλης Κάφα µε πτώµατα από τους Τατάρους το 1346 ήταν υπεύθυνος για το ξέσπασµα του «Μαύρου Θανάτου» στην Ευρώπη. Οι πρώτες αναφορές έρχονται από το 16ο αιώνα π.χ. και τους Ασσύριους, οι οποίοι µόλυναν τα αποθέµατα νερού των εχθρών τους χρησιµοποιώντας ένα µύκητα του γένους Claviceps, τακτική που πιστεύεται ότι χρησιµοποιήθηκε για πολλούς αιώνες στη συνέχεια. Η χρήση όπλων µαζικής καταστροφής δεν ήταν άγνωστη και σε λαούς που, ενώ θεωρούνταν φιλειρηνικοί, αποδείχθηκαν ιδιαίτερα αιµοσταγείς. Οι Μάγια από το 2000 π.χ. και για χρόνια περίπου γνώριζαν και δεν δίσταζαν να θέσουν στην υπηρεσία τους πολλά και επικίνδυνα δηλητήρια. Κάπου ενδιάµεσα χρονικά, οι Σου- µέριοι του 1770 π.χ. είχαν ανακαλύψει πλήθος θανατηφόρων παθογόνων ουσιών, όπως µαρτυρούν επιγραφές σφηνοειδούς γραφής, τις οποίες χρησιµοποιούσαν µε τον ίδιο τρόπο µε τους Ασσύριους. Οι τελευταίοι τον 3ο π.χ. αιώνα κάνουν χρήση των πρώτων αµιγώς χηµικών όπλων, εκτοξεύοντας στον εχθρό φλεγόµενες βόµβες από νάφθα. Κάποια χρόνια αργότερα, το 190 π.χ., αναφέρεται η ρίψη δηλητηριωδών φιδιών ή σκορπιών στα αντίπαλα πλοία από τον Καρχηδόνιο στρατηγό Αννίβα, στη ναυµαχία στον Ευρυµέδοντα κατά της Περγάµου. Τα φίδια κλείνονταν σε µεγάλα καλάθια και στη συνέχεια εκτοξεύονταν µε καταπέλτη. Εφευρέτες της πυρίτιδας, οι Κινέζοι δεν έµειναν πίσω σε κάθε είδους παράδοξα όπλα. Ανάµεσά τους τα πρώτα χηµικά µε χρήση καυστικών καπνών σε πολιορκίες αλλά και βλή- µατα καταπελτών µε συνδυασµό ρετσινιού, µπαρούτης και τοξικών χη- µικών ουσιών. Ενα άλλο όπλο ήταν συνδυασµός ανθρώπινων κοπράνων σε σκόνη µε αρσενικό, δηλητηριώδη φυτά και κονιορτοποιηµένα σκαθάρια. Αυτή η «βόµβα» εκτοξευόταν εναντίον πυκνών συγκεντρώσεων στρατευµάτων και εισχωρούσε κάτω από τις πανοπλίες τους προκαλώντας εγκαύµατα. Ακόµη και δακρυγόνα είχαν κατασκευάσει, όπως τουλάχιστον περιγράφεται σε µια καταγραφή ναυµαχίας του 1161 µ.χ., ενώ στην ξηρά χρησιµοποιούσαν εναντίον των εχθρών καυτερό κόκκινο πιπέρι µέσα σε ριζόχαρτο. Φυσικά η αποθέωση των κινεζικών όπλων ήταν οι διάφορες ρουκέτες τους αλλά και το υγρόν πυρ τους (κάτι που χρησιµοποιούσαν και οι Βυζαντινοί). Σε µικροβιολογικό επίπεδο αξιοποιήθηκε σε ένα βαθµό η µεταδοτικότητα των µολυσµατικών ασθενειών, όπως η πανώλη, µε τη ρίψη µολυσµένων πτωµάτων ή ενδυµάτων στις γραµµές του εχθρού, τακτική που αναφέρεται πως ακολούθησε ο Μιθριδάτης στην πολιορκία της Κυζίκου το 74 π.χ. Πολύ µεταγενέστερα, την εποχή του Μεσαίωνα, κατά πώς φαίνεται τέτοιες τακτικές δεν είχαν εγκαταλειφθεί ακόµη, ενώ λέγεται πως η επιδηµία βουβωνικής πανώλης που ξέσπασε στην Ευρώπη, ο «Μαύρος Θάνατος» όπως την αποκαλούσαν, ξεκίνησε από την πολιορκία της κριµαϊκής πόλης Κάφα από τους Τατάρους το 1346 µ.χ., όταν οι τελευταίοι τη βοµβάρδισαν επίσης µε πτώµατα. 39 EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ

37 EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ 40 η τελικη µαχη χριστιανων - παγανιστων Πολύ µελάνι έχει χυθεί στη χώρα µας τις τελευταίες δεκαετίες σε ό,τι αφορά την περίοδο που έχει χαρακτηριστεί από τους ιστορικούς ως «το λυκόφως των θεών». Την εποχή δηλαδή της µετάβασης των λαών της Μεσογείου (συµπεριλαµβανοµένων και των κατοίκων της σηµερινής ελληνικής επικράτειας) από τις αρχαίες πολυθεϊστικές θρησκείες στον Χριστιανισµό. Η µετάβαση αυτή, που σε αρκετές περιπτώσεις µόνο ειρηνική δεν θα µπορούσε να χαρακτηριστεί, κρύβει µέχρι και τις µέρες µας ορισµένες άγνωστες και άκρως ενδιαφέρουσες πτυχές για τον ιστορικό ερευνητή. Του Μηνά Παπαγεωργίου, mpapageorgiou@e-typos.com