Η σηµασία του Μπούµιστου και των Ακαρνανικών στη διατήρηση των απειλούµενων αρπακτικών πουλιών της Ελλάδας και της Ευρώπης

Transcript

1 Η σηµασία του Μπούµιστου και των Ακαρνανικών στη διατήρηση των απειλούµενων αρπακτικών πουλιών της Ελλάδας και της Ευρώπης Προκαταρκτική ανασκόπηση επιστηµονικών δεδοµένων σχετικά µε την προτεινόµενη αδειοδότηση αιολικού σταθµού ισχύος 16MW στην κορυφή Μπούµιστος των Ακαρνανικών ορέων, από το Περιφερειακό Συµβούλιο υτικής Ελλάδας. Συντάκτες: ρ. Ρήγας Τσιακίρης, ασολόγος, PhD, MSc Οικολογίας, Πρόεδρος Ελληνικής Οµάδας Εργασίας για τα πτωµατοφάγα αρπακτικά. Ρουσόπουλος Γιάννης, Περιβαλλοντολόγος MSc, Φωτογράφος Φύσης, Εκδότης.

2 Η παρακάτω εργασία δεν θα ήταν δυνατή εάν συνέβαλαν στην σύνταξή της οι παρακάτω συνεργάτες που αναφέρονται µε αλφαβητική σειρά: ρ. Αζµάνης Παναγιώτης, Κτηνίατρος, Dr.med.vet, ειδικευόµενος Κολλεγίου Ζωολογικής Κτηνιατρικής (Πτηνά). Πανεπιστήµιο Λειψίας Βασιλάκης ηµήτρης, ασολόγος, PhD Canditate, MSc Περιβαλλοντικής Πολιτικής & ιαχείριση ρ. Γαλανάκη Αντωνία, Ζωολόγος - Οικολόγος, MSc Σύµβουλος ιαχείριση Άγριας Φύσης, Πρόεδρος Φορέα ιαχείρισης Εθνικού ρυµού Οίτης Κοµηνός Θεόδωρος, PhD Canditate, MSc Ειδικός ιαχείρισης Άγριας Πανίδας, Πρόεδρος Φορέα ιαχείρισης Καλαµά - Αχέροντα Παπανδρόπουλος ηµήτρης, Πολιτικός Μηχανικός, Περιβαλλοντολόγος Λογοθέτης Λάµπρος, Φωτογράφος, έµπειρος παρατηρητής πουλιών Μπουρδάκης Στρατής, ασολόγος, Ορνιθολόγος Σιδηρόπουλος Λαυρέντης BSc Ecology, Masters of Research Candidate Σκαρτσή ώρα, ασολόγος, Ορνιθολόγος, WWF Ελλάς, πρόγραµµα αδιάς ρ. Στάρα Καλλιόπη Ερευνήτρια Πολιτισµικής Οικολογίας ρ. Ξηρουχάκης Σταύρος, Βιολόγος - Ορνιθολόγος, Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης Προτεινόµενη βιβλιογραφική αναφορά : Τσιακίρης Ρ. και Ρουσόπουλος Γ. (2011). Η σηµασία του Μπούµιστου και των Ακαρνανικών στην διατήρηση Ιωάννινα, σελ. 36 Recommended citation : Tsiakiris R. and Rousopoulos G. (2011). The importance of Boumistos and Akarnanika mountains for the conservation of threatened raptors of Greece and Europe. Ioannina. pages 36. Η κορυφή Μπούµιστος των Ακαρνανικών Ορέων στη Ξηρόµερο σελ. 2

3 Η σηµασία του Μπούµιστου και των Ακαρνανικών στην διατήρηση των απειλούµενων αρπακτικών πουλιών της Ελλάδας & της Ευρώπης Περίληψη Τα Ακαρνανικά όρη και η κορυφή Μπούµιστος διαθέτουν µία αξιοθαύµαστη βιοποικιλότητα που δεν έχει ακόµη µελετηθεί επαρκώς από την επιστηµονική κοινότητα. Χαρακτηριστικό της περιοχής είναι η αλληλουχία αποµονωµένων και δυσπρόσιτων ασβεστολιθικών βουνών µε ιδιαίτερα καλά διατηρηµένο φυσικό και πολιτισµικό τοπίο, όπου κυριαρχεί ακόµη η παραδοσιακή εκτατική κτηνοτροφία. Εδώ, φιλοξενείται µία σηµαντική ποικιλία ειδών πανίδας και χλωρίδας της χώρας, οικότοποι προτεραιότητας για διατήρηση στην Ευρώπη (βάση της Κ.Ο. 92/43) όπως το αποµονωµένο δάσος Κεφαλληνιακής Ελάτης και τα βοσκοδάση ήµερης βελανιδιάς (Quercus ithaburensis), ενδηµικά είδη φυτών καθώς και πλήθος ειδών της πανίδας του Ελληνικού Κόκκινου Βιβλίου. Στην περιοχή παρουσιάζονται είδη που είναι παγκοσµίως απειλούµενα µε εξαφάνιση όπως οι βασιλαετοί (Aquila heliaca) προερχόµενοι από την Σλοβακία, ενώ εδώ αναπαράγεται ο σηµαντικότερος πληθυσµός όρνιων (Gyps fulvus) της νοτιοδυτικής Βαλκανικής που ενισχύεται µε άτοµα προερχόµενα και από τη Σερβία και την Κροατία. Μία ανεπαρκής σε έκταση Ζώνη Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ βάση της Κ.Ο. 79/409) που καλύπτει µικρό µόνο τµήµα της Σηµαντικής Περιοχής για τα Πουλιά (ΣΠΠ) «GR90 Όρη Ακαρνανικά» και του κρίσιµου πυρήνα διαβίωσης των προστατευόµενων ειδών, θεσµοθετήθηκε στο δυτικό τµήµα µε κωδικό «GR Όρος Τσέρεκας (Ακαρνανικά)» που καλύπτει µόλις το 12% της έκτασης της ΣΠΠ. Σύµφωνα όµως µε την καταδικαστική απόφαση του ικαστηρίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων ( ΕΚ) (Υπόθεση C-334/04 - Χαρακτηρισµός Ζωνών Ειδικής Προστασίας) η Ελλαδα δεν έχει χαρακτηρίσει επαρκώς ως ΖΕΠ τα Ακαρνανικά Όρη µε αποτέλεσµα να µην καλύπτονται επαρκώς τα είδη της ορνιθοπανίδας για τα οποία έχει διεθνή σηµασία, όπως πχ ο Σπιζαετός (Hieraaetus fasciatus). Εκτός αυτού ως τώρα δεν έχει εκπονηθεί Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη για την ΖΕΠ και την Σηµαντική Περιοχή για τα Πουλιά που θα πρέπει να χαρακτηριστεί ως ΖΕΠ, όπως προβλέπεται από το Ν.1650/86 και το Νόµο για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας, προκειµένου να αξιολογηθεί η περιοχή ώστε να καθοριστούν µε επιστηµονικά κριτήρια οι Περιοχές Προστασίας της Φύσης όπου δεν είναι συµβατή η χωροθέτηση βιοµηχανικών εγκαταστάσεων όπως τα αιολικά πάρκα. Η καταδίκη της Ελλάδας για την υπόθεση αυτή οδήγησε το ΥΠΕΚΑ στο προγραµµατισµό της αξιολόγησης του συνόλου των Ακαρνανικών Ορέων για χαρακτηρισµό τους ως ΖΕΠ στα πλαίσια του χρηµατοδοτικού µέσου ΕΠΕΡΑΕ (ΕΣΠΑ). Η εγκατάσταση λοιπόν αιολικών πάρκων στα Ακαρνανικά Όρη πριν ολοκληρωθούν οι παραπάνω διαδικασίες θα αποτελέσει παραβίαση της κοινοτικής και εθνικής νοµοθεσίας, όπως και της αρχής πρόληψης αφού κατ αυτό τον τρόπο θα δηµιουργηθούν τετελεσµένα γεγονότα αντίθετα µε την απαραίτητη για µια ΖΕΠ διατήρηση και διαχείριση της ορνιθοπανιδας. Έτσι θεωρούµε ότι κάθε αδειοδότηση έργου που µπορεί να επηρεάσει αρνητικά τα παραπάνω είδη θα πρέπει να αναβληθεί µέχρι ενδελεχής και ανεξάρτητη επιστηµονική έρευνα να απαντήσει κατά πόσο είναι αυτή συµβατή µε την εθνική και ευρωπαϊκή υποχρέωση της πολιτείας για εθνική αλλά και διακρατική διασφάλιση της προστασίας των απειλούµενων ειδών της περιοχής. σελ. 3

4 Abstract The Akarnanika Mountains and especially Boumistos peak possess a remarkable biodiversity that has not yet been thoroughly studied by the scientific community. Characteristic of the region is the sequence of isolated limestone mountains that reach over 1500 meters above the Ionian Sea and a particularly well preserved natural and cultural landscape, still featuring the traditional extensive livestock farming as its dominant land use. Important biodiversity features include priority habitats for conservation, isolated endemic Fir forests and extensive pastoral oak woodlands of Quercus ithaburensis, endemic species of plants (designated under EEC 92/43) and many species of fauna included in the Greek Red Data Book. Considering conservation priority bird species, individuals of the globally threatened Imperial Eagle (Aquila heliaca), originating from Slovakia winter in the area, which also hosts the largest breeding population of Griffon Vultures (Gyps fulvus) in South- West Balkans, regularly attracting dispersing birds from Serbia and Croatia. Important populations of golden (A. chrysaetos) and Bonelli s Eagles (Hieraetus fasciatus), breed in the area as well. At present the Special Protection Area (SPA GR Akarnanika Ori ) covers only a small fraction (~12%) of the Important Bird Area (BirdLife International IBA s program), therefore, according to the latest decision of Court of justice of the European Union (CJEU) (Case C-334/04 - Characterization of Areas of Special Protection), Greece has designated insufficient extent of the SPA GR Akarnanika Ori with the consequence of inadequate coverage of the habitats of internationally important populations such as those of the Bonelli s Eagle. In addition, no Special Environmental Study has been conducted for the SPA (or the IBA to be designated as SPA) as required by the Law 1650/86, or the new Law on Biodiversity Conservation (3937/2011), and thus, no scientific evaluation that would determine areas of Strict Nature Protection, incompatible with industrial land uses such as wind farm developments, exists. Under the conviction of Greece in this case, the Ministry for the Environment and Climate Change, has scheduled the complete evaluation of the total IBA area under the National Strategic Reference Framework financial instrument. Therefore Wind Farm installations in the Akarnanika Mountains before the completion of the above procedures, shall constitute a violation of national and EC legislation, and the precautionary principle, since there will be irreversible interventions, potentially in severe conflict with the maintenance of SPA features in a favourable conservation status. Until then, we consider that any project licensing that might negatively affect the threatened species should be postponed until a thorough and independent scientific research clarifies weather such development is compatible with the state s obligations under national and EU law, for ensuring the future preservation of all priority species of raptors found in this remarkably rich area. σελ. 4

5 Η σηµασία του Μπούµιστου και των Ακαρνανικών στην διατήρηση των απειλούµενων αρπακτικών πουλιών της Ελλάδας & της Ευρώπης Περιεχόµενα Περίληψη...σελ. 3 Abstract.....σελ. 4 1.Εισαγωγή.σελ. 6 2.Σύντοµη περιγραφή της περιοχής......σελ Η βιοποικιλότητα της περιοχής....σελ. 8 4.Τα είδη προτεραιότητας διατήρησης της ορνιθοπανίδας..σελ. 9 Α. Πτωµατοφάγα αρπακτικά πουλιά σελ. 9 I. Το Όρνιο (Gyps fulvus)......σελ. 9 II. Ο Μαυρόγυπας (Aegypius monachus) σελ. 14 III. Ο Ασπροπάρης (Νeophron percnopterus).... σελ. 16 Β. Τα είδη των αετών σελ. 17 IV. Ο Χρυσαετός (Aquila chrysaetos).....σελ. 17 V. Ο Βασιλαετός (Aquila heliaca)..σελ. 19 VI. Ο Στικαετός (Aquila clanga)..σελ. 21 VII. Ο Σπιζαετός (Hieraetus fasciatus).....σελ. 22 Γ. Άλλα αρπακτικά πουλιά...σελ. 23. Άλλα σηµαντικά είδη...σελ Γενική αξιολόγηση...σελ Η ανεπαρκής οριοθέτηση της Ζ. Ε. Π. GR σελ Ανεµογεννήτριες και Ζώνες Αποκλεισµού: η περίπτωση του Μπούµιστου και των Ακαρνανικών ορέων σελ. 28 Ενδεικτική βιβλιογραφία σελ. 32 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ σελ. 33 σελ. 5

6 1. Εισαγωγή Αφορµή για να γραφούν οι παρακάτω γραµµές αποτέλεσε η επικείµενη συζήτηση του Περιφερειακού Συµβουλίου υτικής Ελλάδας για την αδειοδότηση εγκατάστασης βιοµηχανικής µονάδας παραγωγής ενέργειας στην κορυφή του βουνού Μπούµιστος, µε τη µέθοδο των ανεµογεννητριών. Ο φορέας υλοποίησης του έργου είναι η εταιρεία µε επωνυµία VENERGIA ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ Α.Ε. Πρόσφατα, (Μάρτιος 2011) υπεβλήθη για έγκριση από το Περιφερειακό Συµβούλιο υτικής Ελλάδας η Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων που συνοδεύει το έργο χωρίς ΕΟΜ (Ειδική Ορνιθολογική Μελέτη) αφού η περιοχή δεν έχει ακόµη χαρακτηριστεί ως Ζώνη Ειδικής Προστασίας µε βάση την εφαρµογή της Κοινοτικής Οδηγίας 79/409 «για την προστασία των πουλιών και των ενδιαιτηµάτων τους». Είναι όµως υποχρέωση της Ελλάδας να χαρακτηρίσει την περιοχή ως ΖΕΠ λόγο της πρόσφατης καταδίκης της στο ικαστήριο των Ευρωπαϊκων Κοινοτήτων ( ΕΚ) (Υπόθεση C-334/04-Χαρακτηρισµός Ζωνών Ειδικής Προστασίας), καταδίκη που οδήγησε το ΥΠΕΚΑ να προγραµµατίσει την επαναξιολόγηση του συνόλου των Ακαρνανικών Ορέων για χαρακτηρισµό τους ως ΖΕΠ στα πλαίσια του χρηµατοδοτικού µέσου ΕΠΕΡΑΕ (ΕΣΠΑ). Εκτός αυτού ως τώρα δεν έχει ακόµη εκπονηθεί Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη για την ΖΕΠ GR (Όρος Τσέρεκας) και την Σηµαντική Περιοχή για τα Πουλιά «GR90 Όρη Ακαρνανικά» που θα πρέπει να χαρακτηριστεί ως ΖΕΠ, όπως προβλέπεται από το Ν.1650/86 και το πρόσφατο νόµο για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας (Ν. 3937/2011), προκειµένου να αξιολογηθεί η περιοχή και να καθοριστούν µε επιστηµονικά κριτήρια οι Περιοχές Προστασίας της Φύσης όπου δεν είναι συµβατή η χωροθέτηση βιοµηχανικών εγκαταστάσεων όπως τα αιολικά πάρκα. Η αδειοδότηση λοιπόν εγκατάστασης αιολικών πάρκων στα Ακαρνανικά Όρη πριν ολοκληρωθούν οι παραπάνω διαδικασίες θα αποτελέσει παραβίαση της κοινοτικής και εθνικής νοµοθεσίας. 2. Σύντοµη περιγραφή της περιοχής ενδιαφέροντος Ο Μπούµιστος υψώνεται ως τα 1577 µ. στην καρδιά της επαρχίας του Ξηροµέρου, στην Αιτωλοακαρνανία. εσπόζει στο τοπίο και το χαρακτηρίζει, αφού εµφανίζεται από µακριά ως ένας ασβεστολιθικός κώνος στα νότια της αλληλουχίας των Ακαρνανικών βουνών τα οποία αποτελούν µία ιδιόµορφη και σχετικά αποµονωµένη οµάδα ορεινών όγκων ξεχωριστή από τον κύριο κορµό της ορεινής Πίνδου. Η µικρή αυτή οροσειρά είναι ελάχιστα µελετηµένη από την επιστηµονική κοινότητα, κυρίως λόγω κυρίως του δυσπρόσιτου ορεινού χαρακτήρα της. Επιπλέον η κυριαρχία του αδρού γεωλογικού υποστρώµατος, κυρίως ασβεστόλιθων και το έντονο ανάγλυφο οδήγησε στην δυσκολία προσπέλασης και την έλλειψη εκτεταµένου ορεινού δικτύου δρόµων. Εδώ διατηρείται ένα εξαιρετικό δείγµα ορεινού φυσικού και πολιτισµικού τοπίου της Μεσογείου, εφάµιλλο ελάχιστων πλέον αποµονωµένων ορεινών νησιωτικών κυρίως περιοχών της χώρας µας, όπως της Κρήτης. Βασική αιτία είναι η αδιάλειπτη συνέχεια της παραδοσιακής εξάσκησης της µη σταβλισµένης, εκτατικής κτηνοτροφίας που ασκείται κυρίως µε αρχαίες φυλές ντόπιων µικρόσωµων ζώων. σελ. 6

7 Τα βιβλιογραφικά δεδοµένα που περιγράφουν και αξιολογούν το φυσικό περιβάλλον του βουνού, είναι σχετικά περιορισµένα. Υπάρχει όµως πλήθος αδηµοσίευτων αναφορών και καταγραφών κυρίως από ερασιτέχνες φυσιοδίφες, περιηγητές, ορειβάτες και ορνιθολόγους που δηµοσιεύονται εδώ για πρώτη φορά. Στην παρούσα λοιπόν προκαταρκτική συνοπτική ανασκόπηση των δεδοµένων πεδίου της περιοχής ερευνητές καταγόµενοι από την Περιφέρεια υτικής Ελλάδας παραθέτουν αλληλοσυµπληρούµενοι τη γνώση που τα τελευταία 20 χρόνια έχουν αποκοµίσει από τις επισκέψεις τους στο συγκεκριµένο βουνό. Έτσι, οργανώνουν τις πληροφορίες βάσει και των τελευταίων επιστηµονικών δεδοµένων, που αποκτήθηκαν µε τη βοήθεια του Βαλκανικού Σχεδίου ράσης για την διατήρηση και αποκατάσταση των πληθυσµών των πτωµατοφάγων αρπακτικών πουλιών (BVAP). Η πληροφορία που δίδεται εδώ αφορά κυρίως τα πουλιά αυτά, τα οποία βρίσκονται στην κορυφή της τροφικής πυραµίδας και αποτελούν σύµβολα και δείκτες της ποικιλότητας και της «υγείας» των µεσογειακών οικοσυστηµάτων. υστυχώς όµως, έχουν εξαφανιστεί στις µέρες µας από την πλειονότητα των ορεινών όγκων της ηπειρωτικής χώρας και των Βαλκανίων, έτσι ώστε να αποτελούν σήµερα αντικείµενο πολλών προγραµµάτων διάσωσης και αποκατάστασης στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης. Παράλληλα, η χώρα µας είναι δεσµευµένη να προστατεύει τα είδη αυτά µέσα από την ελληνική και ευρωπαϊκή νοµοθεσία καθώς και τις διεθνείς συµβάσεις που έχει συνυπογράψει. σελ. 7

8 3. Η βιοποικιλότητα της περιοχής Σύµφωνα µε την οδηγία 92/43, «για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας», στο συγκρότηµα των Ακαρνανικών ορέων υπάρχουν σηµαντικοί σε Ευρωπαϊκό επίπεδο, µεσογειακοί οικότοποι. ίδονται στη συνέχεια ορισµένοι από το παράρτηµα Ι που χαρακτηρίζουν την περιοχή, µε τους κωδικούς που ταξινοµούνται στον κατάλογο της Ε.Ε. Οι οικότοποι αυτοί χαρακτηρίζονται ως «κοινοτικού ενδιαφέροντος» για διατήρηση και αποτελούν κριτήριο για τον ορισµό περιοχών ως Ειδικών Ζωνών ιατήρησης: 5230: ενδροειδή matorrals µε Laurus nobilis ( άφνη). Εξαιρετικές τέτοιες διαπλάσεις συναντούµε παράλληλα µε την κυρίως κορυφογραµµή µεταξύ των χωριών Παππαδάτος και Κονοπίνα, στα δυτικά της λίµνης Αµβρακίας. 5320: Χαµηλές διαπλάσεις µε Euphorbia (γαλατσίδες) κοντά σε απόκρηµνες βραχώδεις ακτές. Σποραδικά στην ακτογραµµή του Ιονίου. 6310: άση σκληροφύλλων που χρησιµοποιούνται για βοσκή µε Quercus βελανιδιές (στην περίπτωσή µας µε Quercus pubescens, χνοώδης βελανιδιά). Πολύ κοινός οικότοπος στην ενδοχώρα του Ξηροµέρου. 8210: Ασβεστολιθικά βραχώδη πρανή µε χασµοφυτική βλάστηση. Σε πολλές θέσεις µε κάθετα ή µεγάλης κλίσης βράχια. 9320: άση µε Olea και Ceratonia. Χαρακτηριστικά είναι αυτά που συναντούµε στην παράκτια περιοχή µεταξύ Αστακού Παλιόβαρκας. 9350: άση µε Quercus macrolepis (ithaburensis). Πολύ εκτεταµένος και χαρακτηριστικός οικότοπος στο Νότιο Ξηρόµερο. Ακόµα, στην περιοχή συναντούµε αρκετά είδη ζώων τα οποία υπάγονται στα παραρτήµατα I και ΙΙ που στην ίδια οδηγία χρήζουν διατήρησης των πληθυσµών και των ενδιαιτηµάτων τους. Τέτοια είδη είναι οι χελώνες Testudo hermanii και Testudo marginata, τα φίδια Elaphe situla και Elaphe quatuorlineata, το αµφίβιο Triturus carnifex κλπ. Ιδιαίτερα σηµαντική είναι η παρουσία των ορχεοειδών φυτών στο Ξηρόµερο (άγριων ορχιδέων). Καταγραφές καταδεικνύουν την παρουσία τουλάχιστον 15 ειδών από το γένος Ophrys και περί τα 14 ακόµα είδη από άλλα γένη. Κάποια από αυτά τα είδη είναι ενδηµικά σε εθνικό ή περιφερειακό επίπεδο, όπως π.χ. τα Ophrys helenae, Orchis simia κλπ. Επίσης, χαρακτηριστικά σπάνια φυτά της περιοχής είναι το τοπικά ενδηµικό υποείδος της παιώνιας του Ξηροµέρου (Paeonia mascula russoi) και το αρωµατικό Αϊ Βάρβαρος (Dictamus albus). Σε γενικές γραµµές, το Ξηρόµερο παρουσιάζει ιδιαίτερο βοτανικό ενδιαφέρον που χρειάζεται περαιτέρω διερεύνηση. Το γεωλογικό υπόβαθρο του Ξηροµέρου παρουσιάζει επίσης πολύ µεγάλο ενδιαφέρον. Χαρακτηριστικό της περιοχής είναι η έντονη καρστικοποίηση των ασβεστολίθων της ζώνης του Ιονίου και η δηµιουργία πολλών δολινών και βυθισµάτων. Ιδιαίτερα σηµαντικά επίσης είναι τα αποµονωµένα και κλειστά οροπέδια που περιβάλλουν τον κεντρικό ορεινό άξονα. Σε ένα από αυτά βρίσκεται το υπό κατασκευή αρδευτικό φράγµα ταµιευτήρας των Αχυρών. σελ. 8

9 4. Τα είδη προτεραιότητας διατήρησης της ορνιθοπανίδας εδοµένου ότι το δυτικό τµήµα της εξεταζόµενης περιοχής ανήκει στο ευρωπαϊκό δίκτυο NATURA ως Ζώνη Ειδικής Προστασίας για την σπάνια ορνιθοπανίδα της (σε εφαρµογή της οδηγίας 79/409 «για την διατήρηση των πουλιών και των ενδιαιτηµάτων τους»), παρουσιάζονται παρακάτω συνοπτικά η πληθυσµιακή κατάσταση και η σηµασία του Μπούµιστου για τα σηµαντικότερα «είδη κριτήρια» της ορνιθοπανίδας που φιλοξενούνται εκεί καθώς και ευρύτερα των Ακαρνανικών βουνών τα οποία προστατεύονται από την εθνική και ευρωπαϊκή νοµοθεσία. Α. Πτωµατοφάγα αρπακτικά πουλιά I. Το Όρνιο (Gyps fulvus) a. Η παρουσία του είδους στην περιοχή Στους γκρεµούς του όρους Τσέρεκας στην περιοχή της Παλαίρου, στην δυτική κορυφογραµµή των Ακαρνανικών βουνών, βρίσκεται η αποικία των Όρνιων της περιοχής, δηλαδή οι θέσεις φωλιάσµατος τους που αποτελούν τη δεύτερη σηµαντικότερη θέση αναπαραγωγής και διαχείµασης για το είδος στην ηπειρωτική χώρα (µετά τα Στενά του Νέστου στη Θράκη). Σύµφωνα µε τα στοιχεία παρακολούθησης του είδους από την Ελληνική Οµάδα Εργασίας για τους Γύπες, την περίοδο η αποικία αυτή αριθµούσε το ελάχιστο από 4 έως 6 ζευγάρια, αλλά ο συνολικός πληθυσµός έχει ξεπεράσει και τα 34 άτοµα (καταγράφηκαν στις 11/03/2006 όµως σύµφωνα µε πληροφορίες ντόπιων πάνω από 50 άτοµα έχουν παρατηρηθεί εδώ). Πληροφορίες άλλων ορνιθολόγων αναφέρουν ότι µόλις την προηγούµενη δεκαετία στην περιοχή αναπαράγονταν πάνω από ζευγάρια. Ο Μπούµιστος αποτελεί σήµερα για τα Όρνια το σηµαντικό χώρο τροφοληψίας κυρίως διότι στο βουνό αυτό και στις γύρω περιοχές διατηρούνται χιλιάδες αιγοπρόβατα και αγελάδες ελευθέρας βοσκής τα οποία εκτρέφονται µε παραδοσιακό τρόπο. Ενδεικτικό είναι ότι σύµφωνα µε πληροφορίες πάνω από χιλιάδες αιγοπρόβατα διατηρούνται σήµερα µόνο στο Αρχοντοχώρι. Σηµαντικότερο όλων είναι ότι τα βράχια των δυτικών πλαγιών του Μπούµιστου, πάνω από το χωριό Παναγούλα, χρησιµοποιούνται ως κούρνιες από τα Όρνια (Χάρτης 1). Χάρτης 1. Οι κορυφές του Μπούµιστου χρησιµοποιούνται σε καθηµερινή βάση για αναζήτηση τροφής από τον πληθυσµό των Όρνιων (πορείες στις 12/3/2011) Map 1: Griffon Vulture roosts and flights, 12th of March 2011, Boumistos Mts. σελ. 9

10 Τον χειµώνα του 2011 καταγράφηκε στο Μπούµιστο (στις 12/3/2011) ο µέγιστος αριθµός των 25 Όρνιων, ενώ συνολικά στο ευρύτερό ορεινό σύµπλεγµα εκτιµάται µε ασφάλεια ότι υπήρχαν το ελάχιστο 28 άτοµα του είδους, συµπεριλαµβανοµένων και αυτών που κλωσούσαν στις βραχοπλαγιές του Τσέρεκα. Οι πτήσεις των πουλιών γύρω από την κορυφή του Μπούµιστου προς αναζήτηση τροφής είναι καθηµερινό φαινόµενο (βλέπε φωτογραφία 1) και αποτυπώνονται όπως ακριβώς καταγράφηκαν στο πεδίο εντός µίας ηµέρας, στον Χάρτη 1. Φωτογραφία 1: Οµάδα Όρνιων στο Μπούµιστο (Ρουσόπουλος Γ. 2009) Picture 1: Group of Griffons in Boumistos (G. Roussopoulos, 2009) β. Η σηµασία της περιοχής για το είδος σε εθνικό επίπεδο: Τα Ακαρνανικά όρη αποτελούν τον τελευταίο βιώσιµο θύλακα για το Όρνιο στην υτική Ελλάδα και την Ήπειρο και έναν από τους ελάχιστους εναποµείναντες στην ηπειρωτική χώρα (όπου το είδος είναι απειλούµενο). Το Όρνιο περιλαµβάνεται στο Ελληνικό Κόκκινο Βιβλίο στην κατηγορία ως «κρισίµως κινδυνεύον» (CR, C1)». Πριν την δεκαετία του 90 τα Όρνια φώλιαζαν σε διάφορες θέσεις γύρω από την περιοχή, όπως στην νήσο Οξειά, στο όρος Βελούτσα (Αστακός), στην Παλαιοβούνα, στην Κανάλα (περιοχή Εµπεσσού Βάλτου), στην Γαβροβού (Βάτος Ξηροµέρου) εκ των οποίων καµία δεν υφίσταται πλέον (βλέπε Χάρτη 4). Την ίδια τύχη είχαν και βορειότερα οι γνωστές αποικίες της Ηπείρου στα φαράγγια του Άραχθου και του Βίκου. Μετά το 2000 τρεις ακόµη αποικίες της δυτικής - κεντρικής Ελλάδας εξαφανίσθηκαν: στα άνω Στενά Καλαµά (χειµώνας ), στα Στενά Πηνειού στα Τέµπη ( ) και στα Όρη Βάλτου στην Μεγαλόχαρη Άρτας (το 2003). Έτσι, στην ηπειρωτική Ελλάδα το είδος φωλιάζει πλέον µόνο σποραδικά σε ακόµη δύο θέσεις στα όρη Παραµυθιάς και στα στενά της Κλεισούρας. Ο πληθυσµός της Κλεισούρας (σήµερα µόλις 1-2 αναπαραγωγικά ζεύγη) δείχνει να σχετίζεται µε τον πληθυσµό των Ακαρνανικών. Η ορεινή αλληλουχία Ακαρνανικά, Πεταλάς, Αράκυνθος, Βαράσοβα, Κλόκοβα, αποτελεί την πλέον κρίσιµη περιοχή για τον ιθαγενή πληθυσµό, όπως και για αυτόν που διαχειµάζει ερχόµενος από βορειότερες βαλκανικές χώρες (βλέπε Χάρτη 5). Συµπερασµατικά, σήµερα τα Ακαρνανικά βουνά παραµένουν πλέον η µοναδική περιοχή στην υτική Ελλάδα όπου διατηρείται ένας βιώσιµος αναπαραγωγικός πληθυσµός, ο οποίος αποτελεί ποσοστό πάνω από το 30% του πληθυσµού του είδους στην ηπειρωτική Ελλάδα, η διατήρηση του οποίου είναι κοµβικής σηµασίας ως πληθυσµιακή κοιτίδα για την επανεποίκηση των ιστορικών αποικιών σε Πίνδο, Στερεά Ελλάδα και Β. Πελοπόνησσο. σελ. 10

11 γ. Η σηµασία της περιοχής σε διεθνές επίπεδο: Η εξαιρετική αξία του συγκεκριµένου βουνού για τη διαχείµαση του Βαλκανικού πληθυσµού των Όρνιων και ιδιαίτερα των χωρών της δυτικής Βαλκανικής αναδεικνύεται σε ετήσια βάση το φθινόπωρο όταν δεκάδες νεαρά και ανώριµα άτοµα κατέρχονται από τις υπόλοιπες Βαλκανικές χώρες. Η Ελλάδα έχει µεγάλη ευθύνη και διεθνή υποχρέωση για τη διατήρηση του είδους και ιδιαίτερα των νεαρών ατόµων, που είναι πολύ ευαίσθητα σε προσκρούσεις και έχουν υψηλό ποσοστό θνησιµότητας Το γεγονός αποδεικνύεται από τα µαρκαρισµένα πουλιά Κροατίας και Σερβίας έχουν επανειληµµένα παρατηρηθεί στην περιοχή (βλέπε Χάρτη 3 και φωτογραφία 2). Χάρτης 2: Όλες οι εναποµένουσες θέσεις αποικιών Όρνιων στα Βαλκάνια το 2011 (σηµειώνονται σε κόκκινο κύκλο) καθώς και οι κυριότεροι εποχιακοί διάδροµοι µετακίνησης του είδους το φθινόπωρο. Φαίνεται η κρίσιµη θέση της περιοχής των Ακαρνανικών στο νοτιότερο άκρο της δυτικής πλευράς της βαλκανικής χερσονήσου. Map 2: Remaining Griffon colonies in the Balkans as of 2011 (red circles) and main seasonal migration corridors in the autumn migration. The critical location of Akarnanika Mts in SW Balkans is evident. Χάρτης 3 και φωτογραφία 2: εξιά ένα από τα νεαρά µαρκαρισµένα Όρνια των υτικών Βαλκανίων που κάθε χρόνο διαχειµάζουν στα Ακαρνανικά Όρη και τον Αράκυνθο. Αριστερά χάρτης όλων των επανευρέσεων όρνιων στα Βαλκάνια που µαρκαρίστηκαν ως νεαρά, ανήλικα ή υποώριµα στις αποικίες της Κροατίας (αναδηµοσίευση από Susic, 2000). Map 3 and picture 2: One of the Balkans immature marked griffon vulture, wintering every year in Akarnanika and Arakinthos Mts. In the left map the resightings of griffon vultures, marked as juveniles or immature in Croatian colonies, (reproduced from Susic, 2000). σελ. 11

12 Χάρτης 4 και Πίνακας 1: Θέσεις αποικιών Όρνιων στην ευρύτερη περιοχή της υτικής Ελλάδας. ιακρίνουµε τις παρακάτω θέσεις οµαδοποιηµένες στις τρεις κατηγορίες του πίνακα. Map 4 and Table 1: Location of Griffon Vulture colonies in Western Greece during the last decades: Ι. Active colonies (Α.Tserekas-Palairos Mts. and B. Cleisoura gorge), II. Recorded former colonies active during the period (No. 1-8), and III. Former colonies according to local informants (No 9-10). I. Ενεργές αποικίες (έτος 2011) Α: Ενεργή αποικία Τσέρεκα Παλαίρου. Β : Ενεργή αποικία Φαραγγιού Κλεισούρας II. Εγκαταλελειµµένες αποικίες όρνιων (στοιχεία περιόδου ) ΙΙΙ. Πρώην αποικίες όρνιων από αναφορές ντόπιων 1 : Πρώην αποικία Ζαλόγγου Κρυοπηγής 2 : Πρώην αποικία κορυφής Αγραπιδάκι 3 : Πρώην αποικία κορυφής Βελούτσας Αστακού 4 : Πρώην αποικία νήσου Οξειάς έλτα Αχελώου 5 : Πρώην αποικία βόρειας απόληξης οροσειράς Βάλτου, περιοχή Μεγαλόχαρης. 6 : Πρώην αποικία κορυφής Κανάλας Βάλτου, περιοχή Εµπεσσού. 7 : Πρώην αποικία Νότιας Γκιώνας, περιοχή χωριών Σερνικάκι και Αγία Ευθυµία 8 : Πρώην αποικία στενών Γραβιάς και γκρεµών Βάριανης. 9: Βαράσοβα (ως τη δεκαετία του 70). 10: Αµορανίτικα βράχια φαράγγι Μόρνου (ως τα τέλη του 70). σελ. 12

13 Χάρτης 5 και Πίνακας 2: Ενδεικτικές διαδροµές και προορισµοί των Όρνιων από τις αποικίες της Παλαίρου και του φαραγγιού Κλεισούρας, κατά τη διαδικασία αναζήτησης τροφής (µε κίτρινο χρώµα). Οµάδες ατόµων που παρατηρούνται το καλοκαίρι στα ορεινά λιβάδια της νότιας και κεντρικής Πίνδου πιθανά προέρχονται από τον ίδιο πληθυσµό (µε γκρι βέλη). Ακριβής χαρτογράφηση είναι δυνατόν να γίνει µόνο εάν τοποθετηθούν δορυφορικοί ποµποί στα πουλιά (βλέπε παρακάτω σε Βασιλαετό). Map 5 and Table 2: Known routes and foraging areas of Griffon Vultures from Palairos and Kleisoura colonies, shown with yellow arrows. Groups of Griffon Vultures that are present in the mountains in the east, especially during summer, probably originate from the same two colonies (routes shown in grey arrows). Κινήσεις όρνιων της υτικής Ελλάδας από Α. Αποικία Παλαίρου 1 Κίνηση κατά µήκος της κορυφογραµµής Τσέρεκα 2 Κίνηση προς την κορυφή Περγαντί. 3 Κίνηση προς τις κορυφές Αγραπιδάκι και Ψηλή Κορφή. 4 Κίνηση προς την Κορυφή Μπούµιστος. 5 Κίνηση προς το Νότιο Ξηρόµερο και τη Βελούτσα Αστακού. 6 Κίνηση προς το όρος Πεταλάς (Θύαµο). 7 Κίνηση προς τον Αράκυνθο και Κλεισούρα µέσω λόφων Σταµνάς. Κινήσεις όρνιων της υτικής Ελλάδας από Β. Αποικία Φαραγγιού Κλεισούρας 1 Κίνηση προς το Φαράγγι Παλιορόλακκα 2 Κίνηση προς τη Βαράσοβα 3 Κίνηση προς την Κλόκοβα 4 Κίνηση προς τα βουνά του Ξηροµέρου µέσω λόφων Σταµνάς 5 Κίνηση προς το όρος Πεταλάς (Θύαµο) σελ. 13

14 II. Ο Μαυρόγυπας (Aegypius monachus) α) Η παρουσία του είδους στην περιοχή Ο µεγαλόσωµος αυτός γύπας έχει ως ενδιαίτηµα τις δασωµένες λοφοσειρές και τα οµαλά βουνά, που εναλλάσσονται µε ανοιχτές εκτάσεις και βοσκότοπους. Οι λόφοι του Ξηροµέρου µε τα βοσκοδάση της ήµερης βελανιδιάς που εξαπλώνονται στο νότο µέχρι το έλτα του Αχελώου, καθώς και οι δασωµένες πλαγιές του Αράκυνθου που γειτονεύουν µε τους ανοιχτούς βοσκότοπους και τα φαράγγια που διατηρούνται σήµερα σε εξαιρετική κατάσταση, αποτελούν ιδεώδη ενδιαιτήµατα για το είδος. Αρκετές δεκαετίες παλαιότερα ο Μαυρόγυπας φώλιαζε στην Αιτωλοακαρνανία αλλά είναι άγνωστο τόσο η ακριβής θέση φωλιάσµατος όσο και πότε σταµάτησε το είδος να αναπαράγεται στην περιοχή. Μέχρι τα µέσα του 80 πάντως είχε τακτική χειµερινή παρουσία που είναι ένδειξη φωλιάσµατος των ώριµων ατόµων τα οποία µάλλον διασκορπίζονταν αργότερα στις γύρω ορεινές περιοχές ακολουθώντας τα Όρνια, µε τις περισσότερες παρατηρήσεις αυτής της περιόδου να προέρχονται από την ευρύτερη Παραχελωΐτιδα περιοχή. Συγκεκριµένα, από την περιοχή βόρεια της εκβολής του Αχελώου (λόφοι Χουνοβίνας, νησίδα Πεταλάς, Βαλτί, Όρος Καλή Χίτσα) καθώς και από τον Αράκυνθο στην περιοχή της Κλεισούρας. Τα χρόνια εκείνα το ορνιθολογικό ενδιαφέρον είχε εστιαστεί στο µεγάλο υγροτοπικό σύµπλεγµα της περιοχής και σηµαντικά οικοσυστήµατα όµορων περιοχών είχαν υποτιµηθεί, ή δεν είχαν ερευνηθεί. Έτσι, δεν έχουµε σαφή εικόνα για το παρελθόν του Μαυρόγυπα στα εξαιρετικής ποιότητας ενδιαιτήµατα που διαθέτει συνολικά το Ξηρόµερο για το είδος. Την περίοδο του 80 οι παρατηρήσεις αφορούσαν λιγοστά ή µοναχικά άτοµα και έγιναν από ιδρυτικά µέλη της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας-ΕΟΕ (Χανδρινός, Βαλλιάνος, Περγαντής, Hallman κλπ). Το 1987 έγιναν οι δύο τελευταίες παρατηρήσεις, µια στην Κλεισούρα (Μιχ. ρετάκης) και µια στους λόφους Κατσά Λεσινίου (Γιάν. Ρουσόπουλος). Φωτογραφία 3 και Χάρτης 6: Ο Μαυρόγυπας που ξεχειµωνιάζει στην περιοχή ενδιαφέροντος φωτογραφηµένος από εθελοντή της ΕΟΕ. ίπλα Ο χάρτης κατανοµής του είδος το 1982 όπου αποτυπώνεται η περιοχή ενδιαφέροντος η οποία αποτελούσε το ένα από τα τρία τελευταία καταφύγια του είδους στη χώρα. Picture 3 and Map 6: In the left the photograph shows the wintering Black Vulture individual in Arakynthos Mts this winter ( ). In the right, the species national distribution map in 1982; West Greece is marked as one of the last three refuges for that species in the country. σελ. 14

15 Τη χειµερινή περίοδο που διανύσαµε ένας Μαυρόγυπας διαχείµασε στον Αράκυνθο µετά από 24 χρόνια. Εντοπίστηκε αρχικά στα µέσα Ιανουαρίου του 2011και παρέµεινε στην περιοχή τουλάχιστον ως τα µέσα Μαρτίου κινούµενος συνήθως µαζί µε τα Όρνια. Παρατηρήθηκε να γυροπετά µαζί τους µέχρι και το όρος Κλόκοβα (Παλιοβούνα). Βρέθηκε τέλος να κουρνιάζει στο φαράγγι της Κλεισούρας. Σε µέσο όρο, το ο χειµερινός πληθυσµός από τα όρνια που συγκεντρώθηκαν µαζί µε τον Μαυρόγυπα στην περιοχή του Αράκυνθου ήταν άτοµα (µόνιµα συν διαχειµάζοντα). Φωτογραφία 4. υο Όρνια κι ένας Μαυρόγυπας στον Αράκυνθο (Φεβρουάριος 2011). Picture 4. Griffon Vultures flying together with the Black Vulture in Arakinthos Mts was a common sighting this winter (photograph taken in February 2011). β) Η σηµασία της περιοχής για το είδος σε εθνικό και διεθνές επίπεδο Ο Μαυρόγυπας χαρακτηρίζεται ως παγκοσµίως απειλούµενο είδος ενώ στο Ελληνικό Κόκκινο Βιβλίο χαρακτηρίζεται ως «κινδυνεύον EN (D)» αφού λίγο περισσότερα από 100 άτοµα επιβιώνουν πλέον στην χώρα µας µε µόνο αναπαραγώµενα ζευγάρια στην περιοχή του δάσους αδιάς-λευκίµης-σουφλίου. Η επανεµφάνιση και παραµονή του Μαυρόγυπα για διαχείµαση µετά από τόσα χρόνια στην περιοχή, αποτελεί ένα ιδιαίτερα ελπιδοφόρο γεγονός. Καταδεικνύει επίσης ότι η περιοχή διατηρεί ακόµα τα φυσικά της χαρακτηριστικά και την αξία της ως ενδιαίτηµα του είδους, ενώ η σηµασία της για αυτό επεκτείνεται σε Εθνικό και Ευρωπαϊκό επίπεδο. Επίσης, τυχόν υποστηρικτικές δράσεις όπως π.χ. η λειτουργία µιας «ταΐστρας» δηλαδή ενός οργανωµένου Χώρου Τροφοληψίας πτωµατοφάγων Αρπακιτκών Πτηνών (ΧΤΑΠ) βάση της Κ.Ο. 1069/2009, εκτιµάται ότι είναι µια απαραίτητη ενέργεια προς την σωστή κατεύθυνση για να βοηθήσει στην προετοιµασία της περιοχής για την επανεγκατάσταση εδώ ενός βιώσιµου πληθυσµού του είδους εδώ στο µέλλον. Ήδη στην κατεύθυνση αυτή υπάρχει συνεργασία µε τον Φορέα ιαχείρισης Υγροτόπων Μεσολογγίου και τον όµορο ήµο. Το γεγονός ότι η περιοχή αποτελεί ακόµα ζωτικό χώρο για διαχείµαση καθώς και για µελλοντικό ενδεχόµενο φώλιασµα του είδους, επισύρει όµως και τις υποχρεώσεις που έχουµε ως χώρα για την διατήρηση και αποκατάστασή του σε εθνικό και παγκόσµιο επίπεδο. Πρώτον, να διατηρήσουµε και να υποστηρίξουµε το είδος και δεύτερον, να διαφυλάξουµε τα χαρακτηριστικά του ενδιαιτήµατός του από οποιεσδήποτε αρνητικές παρεµβάσεις. σελ. 15

16 III. Ο Ασπροπάρης (Νeophron percnopterus) Η παρουσία του είδους στην περιοχή και η σηµασία της σε εθνικό και διεθνές επίπεδο O Ασπροπάρης είναι µεταναστευτικό είδος µικρόσωµου γύπα, που διαχειµάζει στην Αφρική. Τα τελευταία χρόνια παρουσιάζει δραµατική µείωση των πληθυσµών του σε όλο τον κόσµο και εντάχθηκε πρόσφατα στα παγκοσµίως απειλούµενα µε εξαφάνιση είδη. Στη χώρα µας έχουν αποµείνει το πολύ 25 ζεύγη και στο Ελληνικό Κόκκινο Βιβλίο χαρακτηρίζεται ως «Κρισίµως Κινδυνεύον CR [A2ac, C1]». εν έχουµε επαρκείς πληροφορίες για την παρουσία του στην Αιτωλοακαρνανία αλλά αναφορές κτηνοτρόφων από το Ξηρόµερο και την ορεινή Ναυπακτία κάνουν ακριβή περιγραφή του µε τη λαϊκή του ονοµασία «Κουκάλογο». Στην περιοχή ενδιαφέροντος Μπούµιστου-Τσέρεκα αναφέρεται η ετήσια παρουσία του είδους από την άνοιξη έως και νωρίς το καλοκαίρι που υποδεικνύει φώλιασµα ή παρουσία σποραδικά περιπλανώµενων ατόµων που ακολουθούν τον πληθυσµό των άλλων γυπών στην αναζήτηση της τροφής τους. Οι πληροφορίες αυτές θα πρέπει να επιβεβαιωθούν στο άµεσο µέλλον. Λιγοστές είναι οι παρατηρήσεις ορνιθολόγων κατά τη περίοδο της µετανάστευσης αλλά τα Ακαρνανικά βρίσκονται πιθανότατα πάνω στη ζώνη της ετήσιας µετανάστευσης του είδους. Το σηµαντικότερο όµως είναι ότι το έτος 2010 στον Αράκυνθο δύο άτοµα του είδους ξεχειµώνιασαν µαζί µε τα όρνια, γεγονός πρωτοφανές καθώς θα έπρεπε να βρίσκονται τότε νοτιότερα της Σαχάρας. Το γεγονός αυτός που δείχνει την σηµασία της περιοχής όπου απαντούν οι υπόλοιποι γύπες για την παρουσία και αυτού του απειλούµενου είδους στην Ελλάδα, τα Βαλκάνια και την Ευρώπη. Φωτογραφία 5: Ο παγκοσµίως απειλούµενος Ασπροπάρης (Νeophron percnopterus) φώλιαζε παλαιότερα στην περιοχή ενδιαφέροντος και αναφέρεται επανειληµµένα από τους ντόπιους κτηνοτρόφους ότι απαντά ακόµη στην περιοχή, το πιθανότερο µάλλον σποραδικά, ακλουθώντας τους άλλους γύπες (φωτογραφία Παντελής Κωνσταντίνου). Picture 5: The globally threatened Egyptian Vulture (Νeophron percnopterus) is a former breeding species of the area and a very well know species by the local shepherds. According to their information the species is present still every year in the area, during spring and early summer, probably sporadically following the other vultures (photo taken by Pantelis Konstandinou). σελ. 16

17 Β. Τα είδη των αετών IV. Ο Χρυσαετός (Aquila chrysaetos) α) Η παρουσία του είδους στην περιοχή Τα υπάρχοντα επιστηµονικά δεδοµένα, αν και σποραδικά, δείχνουν ότι τουλάχιστον τρία ζευγάρια Χρυσαετού φωλιάζουν συνολικά στο Ξηρόµερο, ενώ είναι δεδοµένο µια ενδελεχής έρευνα την κατάλληλη εποχή θα µπορούσε να αυξήσει τον αριθµό αυτό, αφού υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις από την παρουσία ενήλικων ατόµων στα κατάλληλα ενδιαιτήµατα τόσο τον χειµώνα του 2011 όσο και παλαιότερα σε 3 ακόµη θέσεις. Το ένα από τα δύο γνωστά ζεύγη σχετίζεται άµεσα µε το Μπούµιστο. Φαίνεται ότι η συγκεκριµένη κορυφή µαζί µε τη γειτονική Ψηλή Κορφή βρίσκονται στο επίκεντρο της επικράτειας του ζεύγους. Το δεύτερο ζευγάρι έχει το επίκεντρο της επικράτειάς του δυτικότερα, στον Τσέρεκα και ένα τρίτο σε γειτονική νήσο που χρησιµοποιεί όµως και τα γειτονικά βουνά της ηπειρωτικής χέρσου για διατροφή. Η πιο πρόσφατη ενηµέρωση και ανανέωση των πληροφοριών για τον Χρυσαετό στο Ξηρόµερο έγινε στις 11 και 12 Μαρτίου εν έγινε επίσκεψη από τους γράφοντες στα νοτιότερα βουνά του Αστακού όπου υπάρχουν επιβεβαιωµένες παλαιότερες αναφορές καθώς και χαρτογραφηµένη η θέση άλλου ενός ζευγαριού, µία όµως παρατήρηση 2 χρυσαετών στο Μέγα Όρος (11/11/2010 Λάµπρος Κατερινόπουλος) ακριβώς στα νοτιοδυτικά του Μπούµιστου ενισχύει την παραπάνω υπόθεση, ότι δηλαδή ο πληθυσµός του είδους στην ευρύτερη περιοχή παραµένει σε εξαιρετικά καλή κατάσταση διατήρησης. Φωτογραφία 6. Χρυσαετός φωτογραφηµένος στα βράχια της δυτικής πλαγιάς του βουνού Τσέρεκας, στην περιοχή της Παλαίρου (Ρουσόπουλος 2011). Picture 6. Golden Eagle in the cliffs of the western part of Tserekas mountain near Palairos area (Rousopoulos 2011). σελ. 17

18 β) Η σηµασία της περιοχής σε εθνικό επίπεδο: Ο Χρυσαετός είναι είδος µε ραγδαία µείωση των πληθυσµών του τα τελευταία χρόνια στη χώρα µας και στο Ελληνικό Κόκκινο Βιβλίο κατατάσσεται ως «Κινδυνεύον EN [C1, D]» µε πληθυσµιακό επίπεδο ζευγάρια. Θα πρέπει να τονιστεί ότι η περιοχή είναι µάλλον η µοναδική στο νοµό Αιτωλοακαρνανίας (και ίσως ευρύτερα της υτικής Ελλάδας) που διατηρεί έναν ακµαίο πληθυσµό Χρυσαετών, αφού τα γύρω βουνά και ιδιαίτερα ο κορµός της Πίνδου δεν φιλοξενεί πλέον την παλαιότερη πυκνότητα ζευγαριών χρυσαετών, λόγω της πρόσφατης ραγδαίας µείωσης του είδους από διάφορες αιτίες. Το δεδοµένο λοιπόν της ύπαρξης πολλών ενεργών ζευγών Χρυσαετών στο Ξηρόµερο είναι µοναδικό για τα σηµερινά δεδοµένα της Κεντρικής Νότιας Ελλάδας, ιδιαίτερα αναφορικά µε την πυκνότητα παρουσίας τους, που αντανακλά τα υψηλά ποιοτικά χαρακτηριστικά που έχει το Ξηροµερίτικο τοπίο ως ενδιαίτηµα για τον Χρυσαετό. Ταυτόχρονα, πιστοποιεί την αξία της και σε εθνικό επίπεδο φιλοξενώντας πάνω από το το 2-3 % του εθνικού πληθυσµού, γεγονός που µας υπενθυµίζει τις υποχρεώσεις που απορρέουν για τη διαφύλαξη του είδους και του ενδιαιτήµατός του. Φωτογραφία 7: Η κατάσταση διατήρησης των πληθυσµών αλλά κυρίως των ενδιαιτηµάτων του χρυσαετού στην περιοχή ενδιαφέροντος είναι εξαιρετική. Στην εικόνα η ανατολική πλευρά της Ψηλής Κορυφής ακριβώς βόρεια και εφαπτοµενικά του Μπούµιστου, τυπικός βιότοπος του είδους που παρέχει κατάλληλες εκτάσεις αναζήτησης λείας όλες τις εποχές του χρόνου. Picture 7: Habitat quality plays a crucial role for species preservation; here the eastern part of Psili Korifi, just in the north of Bumistos mountain, were a top quality foraging habitat of Golden Eagles is maintained supporting the habitat needs of this species all year round. σελ. 18

19 V. Βασιλαετός (Aquila heliaca) α) Η παρουσία του Βασιλαετού στην περιοχή Πρόκειται για παγκοσµίως απειλούµενο είδος µεγαλόσωµου αετού που δεν φωλιάζει πλέον στην χώρα µας. Κάθε χειµώνα παρατηρούνται όµως στην ευρύτερη περιοχή λιγοστά άτοµα, συνήθως ένα ή δύο που διαχειµάζουν σταθερά στους δυο γειτονικούς µεγάλους υγρότοπους, του Αµβρακικού και του Μεσολογγίου αντίστοιχα. Τα Ακαρνανικά όρη βρίσκονται ανάµεσα στους δύο αυτούς υγρότοπους και µάλιστα πολύ κοντά τους. Ήδη από τη δεκαετία του 80 υπάρχουν παρατηρήσεις του είδους στην περιοχή Βαλτί, στη νησίδα Πεταλάς, στο όρος Καλή Χίτσα (τοποθεσίες στα βόρεια του δελταϊκού συστήµατος του Αχελώου) καθώς και στη λοφώδη έκταση του Νότιου Ξηροµέρου, που πιστοποιούν τη σταθερή διαχείµαση Βασιλαετών στην περιοχή αυτή, αφήνουν όµως επίσης ανοιχτό το ενδεχόµενο του φωλιάσµατος του είδους εδώ κατά το παρελθόν, κάπου στο Ξηρόµερο. Αντίστοιχη χρήση ενδιαιτήµατος έχει παρατηρηθεί και στον Αράκυνθο, µε πιο πρόσφατες τις παρατηρήσεις νεαρών ατόµων το 2004 και το Όρος Μπούµιστος Χάρτες 7, 8 και εικόνες 8 και 9: Στα πλαίσια προγράµµατος διάσωσης του Βασιλαετού στην Σλοβακία, τοποθετήθηκαν σε πέντε νεαρούς Βασιλαετούς δορυφορικοί ποµποί GPS, υποστηριζόµενοι από µπαταρίες (PTTs), η κεραία ενός εκ των οποίων φαίνεται στη αριστερή πάνω εικόνα. Το ένα πουλί από αυτά, µε κωδικό όνοµα Gabika (59280) στο οποίο ο ποµπός τοποθετήθηκε στις 25 Αυγούστου 2005, βρέθηκε να διαχειµάζει τον εκέµβρη του ίδιου έτους στην περιοχή του Μπούµιστου (χάρτης πάνω δεξιά). Η διαδροµή µετανάστευσης αποτυπώθηκε στα 45 σηµεία επανεύρεσης στους ανωτέρω χάρτες. Maps 7, 8 and pictures 8 and 9: Five young Imperial Eagles were fitted with GPS Satellite PTT transmitters, one of the antennae is visible in the top left picture. One of the birds (Code named Gabika), marked as a nestling in South Slovakia in the 25 th of August 2005, was found wintering in December 2005 in the area of Boumistos. The migration route of this bird is shown in the map above left and the 45 relocation points in Bumistos area are shown in the map above right. σελ. 19

20 Φωτογραφία 10. Βασιλαετός και Στικταετός στον Αµβρακικό, στο όρος Προφ. Ηλίας. (Ρουσόπουλος 2002). Η περιοχή των Ακαρνανικών είναι σηµαντική για την επικοινωνία των δύο υγροτοπικών οικοσυστηµάτων (Αµβρακικού και Μεσολογγίου) όπου τα δύο αυτά παγκοσµίως απειλούµενα είδη ξεχειµωνιάζουν. Picture 10: Imperial and Spotted Eagles in Profitis Ilias MtS (G. Roussopoulos 2002). The area of Akarnanika Mts is an important link of the two large wetlands (Amvrakikos gulf and Mesologgi laggons), where both globally threatened species are wintering. Φωτογραφία 11: Βασιλαετός στο Νότιο Ξηρόµερο, Καλή Χίτσα ( Ρουσόπουλος 2003). Η περιοχή των νότιων Ακαρνανικών αποτελεί άριστο βιότοπο για το είδος που πιστεύεται ότι φώλιαζε εκεί παλαιότερα. Picture 11: Imperial Eagle in South Χiromero (G. Roussopoulos 2003). The area of South Akarnanika Mts is an excellent habitat for the species where it is believed to have been nesting. Φωτογραφία 12: Πανοραµική εικόνα της περιοχής στους πρόποδες του Μπούµιστου όπου ξεχειµώνιασε ο Βασιλαετός από την Σλοβακία. Χαρακτηριστικό της περιοχής είναι η διατήρηση της εκτατικής µορφής κτηνοτροφίας µε µεγάλο αριθµό αιγοπροβάτων. Picture 12: Panoramic view of the Boumistos foothills where the Slovakian Imperial Eagle wintered. Extensive livestock breeding (free ranging sheep, goats and cows) is its most distinct feature. σελ. 20

21 β) Η σηµασία της περιοχής για τον Βασιλαετό σε εθνικό και διεθνές επίπεδο: Ο Βασιλαετός χαρακτηρίζεται ως «Κρισίµως Κινδυνεύον [A2ac, C1+2a(ii), D]» στην χώρα µας. Έρευνα που έγινε το στη Σλοβακία, απέδειξε ότι το Ξηρόµερο αποτελεί έναν από τους σηµαντικότερους χώρους που επιλέγουν για να διαχειµάσουν οι Βασιλαετοί από τη χώρα αυτή. Συγκεκριµένα, παρακολούθηση µε δορυφορικό ποµπό ενός νεαρού αετού που γεννήθηκε στη Σλοβακία, απέδειξε ότι το συγκεκριµένο άτοµο διαχείµασε στα Ακαρνανικά όρη, κινούµενο και στην περιοχή του Μπούµιστου (βλέπε χάρτη 7 και 8). Επιπλέον η περιοχή των Ακαρνανικών βρίσκεται ακριβώς πάνω στην µεταναστευτική διαδροµή που ακολουθούν όλοι οι βασιλαετοί που ξεχειµωνιάζουν στους υγρότοπους της δυτικής Ελλάδας, οι περισσότεροι εκ των οποίων είναι διεθνούς σηµασίας και προστατεύονται από την συνθήκη Ramsar (Αµβρακικός, Μεσολόγγι και Στροφυλιά-Κοτύχι). Οι παραπάνω περιοχές φιλοξενούν κάποιες χρονιές πάνω από 40% του διαχειµάζοντα πληθυσµού του είδους στην χώρα µας. VI. Στικαετός (Aquila clanga) Ένα ακόµη είδος παγκοσµίως απειλούµενου αετού, ο Στικταετός (Aquila clanga), χρησιµοποιεί την περιοχή των Ακαρνανικών ως πέρασµα κατά την διάρκεια των ετήσιων µετακινήσεων του. εδοµένου µάλιστα ότι ποσοστό άνω του 30% του πληθυσµού που διαχειµάζει συνολικά στην χώρα µας (περί τα άτοµα), φιλοξενείται κάθε χειµώνα στα δύο υγροτοπικά συµπλεγµάτα των Εθνικών Πάρκων Αµβρακικού και Μεσολογγίου, η οροσειρά των Ακαρνανικών αποτελεί κρίσιµο χώρο σύνδεσης µεταξύ των δύο αυτών διεθνούς σηµασίας υγροτόπων (βλέπε π.χ. φωτογραφία 9). Ιδιαίτερα συχνή είναι η παρουσία του είδους στη βόρεια περιοχή του έλτα του Αχελώου, εντός της οποίας κινούνται καθηµερινά οι αετοί, καθώς και τους λόφους του Νότιου Ξηροµέρου. Φωτογραφία 13: Στικταετός στο έλτα Αχελώου (Γενάρης 2004, Γιάννης Ρουσόπουλος). Picture 13: Great Spotted Eagle in Axeloos Delta (G. Roussopoulos, January 2004). σελ. 21

22 VII. Ο Σπιζαετός (Hieraaetus fasciatus) α) Η παρουσία του είδους στην περιοχή Είναι µεσαίου µεγέθους αετός, πολύ καλά προσαρµοσµένος στα άνυδρα και βραχώδη µεσογειακά οικοσυστήµατα µε αραιή βλάστηση και φρύγανα. Στα Ακαρνανικά Όρη είχαν καταγραφεί δύο επικράτειες Σπιζαετών το 1996 στο δυτικό τµήµα του βουνού (Σέρεκας και Μέγα Όρος) και υπήρχαν ενδείξεις για αναπαραγωγή στο ΝΑ τµήµα του. Παλιότερα είχε καταγραφεί ένα ζευγάρι και στο βορειοανατολικό όριο των Ακαρνανικών. Πρόσφατα καταγράφηκε η παρουσία ενός ζεύγους στην ευρύτερη περιοχή του Μπούµιστου. Οι πιο πρόσφατες παρατηρήσεις του είδους στην περιοχή έγιναν το Γενάρη και στις αρχές Μάρτη του Εκτιµάται ότι συνολικά υπάρχουν 5 ζεύγη του είδους στην περιοχή Ακαρνανικών-Ξηροµέρου. β) Η σηµασία της περιοχής σε εθνικό και διεθνές επίπεδο: Ο Σπιζαετός χαρακτηρίζεται στο Ελληνικό Κόκκινο Βιβλίο ως είδος «Τρωτό VU [D1])» στη χώρα µας, ενώ σε ευρωπαϊκό επίπεδο ως «Κινδυνεύον ΕΝ» που απειλείται µε εξαφάνιση, αφού οι πληθυσµοί του είναι µικροί, ευάλωτοι και συγκεντρώνονται µόνο στη Νότια Ευρώπη. Το Ξηρόµερο αποτελεί µία από τις δύο µοναδικές περιοχές στη υτική Ελλάδα όπου το είδος επιβιώνει ακόµα, µε ελάχιστα ζεύγη. Αυτό το γεγονός καταδεικνύει και τη µεγάλη σηµασία που έχει το σύνολο του ορεινού όγκου των Ακαρνανικών για το Σπιζαετό αφού εδώ συγκεντρώνεται ίσως πάνω από το 3% του εθνικού πληθυσµού που είναι ο σηµαντικότερος σε Βαλκανικό επίπεδο. Σηµειώνεται ότι βάση της απόφασης του ικαστηρίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (Υπόθεση C-334/04 - Χαρακτηρισµός Ζωνών Ειδικής Προστασίας) η Ελλάδα θα πρέπει να περιλάβει το σύνολο των Ακαρνανικών Ορέων στο δίκτυο των Ζωνών Ειδικής Προστασίας, προκειµένου να καλυφθεί επαρκώς από το δικτυο των ΖΕΠ ο διεθνούς σηµασίας πληθυσµός του Σπιζαετού στην περιοχή. Φωτογραφία 14: Ο Σπιζαετός συναντάται επίσης στον ορεινό όγκο, λίγο δυτικότερα του Μπούµιστου και σε όλη την περιοχή των Ακαρνανικών-Ξηρόµερου. Picture 14: Bonelli s Eagle is also present in the west part of Bumistos, as also in the whole area of Akarnanika-Xiromero mountains. σελ. 22

23 Γ. Άλλα αρπακτικά πουλιά Το Σαΐνι (Accipiter brevipes) είναι ένα µικρόσωµο αρπακτικό µε ολιγάριθµο κι ευάλωτο πληθυσµό που περιορίζεται κυρίως στη ΝΑ Ευρώπη. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο χαρακτηρίζεται ως σπάνιο είδος. Το 1996 εντοπίστηκε για πρώτη φορά να φωλιάζει στο Ξηρόµερο, συγκεκριµένα στο ρέµα της Νύσσας, στην περιοχή Λουτρών Τρύφου. Το 2008 εντοπίστηκε επίσης να φωλιάζει στις βόρειες πλαγιές του Μπούµιστου, στην περιοχή του εγκαταλελειµµένου χωριού Παλαιά Κοµπωτή. Επιπλέον το 2006 εντοπίστηκε ένα αναπαραγωγικό ζευγάρι εντός του δάσους Φράξου Λεσινίου. Φωτογραφία 15: Φωλιά από Σαΐνια στο Ξηρόµερο. (φωτ.: Γιάννης Ρουσόπουλος) Picture 15: Levant Sparrowhawk nest, Xiromero (G. Roussopoulos) Άλλα αρπακτικά πουλιά που φωλιάζουν: Πάνω και γύρω από τον όγκο του Μπούµιστου φωλιάζουν επιπλέον διάφορα ακόµη είδη, κάποια εκ των οποίων είναι σχετικά κοινά, όµως δεν έχουµε ακόµη πλήρη εικόνα για τον πληθυσµό τους και τις επικράτειες των ζευγαριών τους, που είναι: Ο Φιδαετός (Circaetus gallicus): Τουλάχιστον 4-6 ζεύγη συνολικά στο Ξηρόµερο. Ο Πετρίτης (Falco peregrinus): Παρουσία σταθερή µε αραιό πληθυσµό. Η Γερακίνα (Buteo buteo): Πολύ κοινό όλο το έτος. Το Βραχοκιρκίνεζο (Falco tinunculus): Πολύ κοινό όλο το έτος. Σηµασία της περιοχής για την µετανάστευση των αρπακτικών H περιοχή βρίσκεται πάνω στον µεταναστευτικό άξονα της υτικής Ελλάδας. Τα δεδοµένα που υπάρχουν για τα µεταναστευτικά πουλιά στο Ξηρόµερο είναι λιγοστά, όµως απ ό,τι φαίνεται διέρχονται σηµαντικά είδη, όπως: Κραυγαετοί (Aquila pomarina), Γερακαετοί (Hieraaetus pennatus), εντρογέρακες (Falco subbuteo), Kαλαµόκιρκοι (Circus aeruginosus), Λιβαδόκιρκοι (Circus pygargus) καθώς και παγκοσµίως απειλούµενα είδη όπως Μαυροκιρκίνεζα (Falco vespertinus) και Στεπόκιρκοι (Circus macrourus). σελ. 23

24 . Άλλα σηµαντικά είδη Σχεδόν καθηµερινή είναι η µετακίνηση Αργυροπελεκάνων (Pelecanus crispus) µεταξύ των υγροτόπων του Αµβρακικού και του Μεσολογγίου. Έχει παρατηρηθεί ότι ο συνήθης αεροδιάδροµος είναι πάνω από τις λίµνες Αµβρακία και Οζερό και κυρίως στις πλαγιές στα δυτικά των λιµνών. Ενίοτε οι πτήσεις αυτές γίνονται σε µεγαλύτερο υψόµετρο πάνω από τις παρακείµενες µεγάλες κορυφές των Ακαρνανικών, πράγµα που εξαρτάται κυρίως από τις µετεωρολογικές συνθήκες. Αν και δεν υπάρχουν διαθέσιµα επιστηµονικά δεδοµένα πιστεύεται ότι το ίδιο συµβαίνει και για άλλα ευαίσθητα είδη που χρησιµοποιούν τα ανοδικά ρεύµατα για την µετανάστευση, όπως οι Πελαργοί, οι Ερωδιοί και οι Γερανοί. Η περιοχή των Ακαρνανικών αποτελεί µία χερσαία ορεινή «νησίδα» που δηµιουργεί δικά της ανοδικά ρεύµατα, τα οποία έχουν ανάγκη για να µετακινηθούν τα µεγαλόσωµα αυτά πουλιά. Χάρτης 9: Οι κύριοι µεταναστευτικοί διάδροµοι της χώρας, σε κόκκινο κύκλο σηµειώνεται η περιοχή των Ακαρνανικών βουνών που βρίσκεται σε εξαιρετικά ευαίσθητο σηµείο. Ο διάδροµος της δυτικής Ελλάδας αποτελεί τον κυριότερο χερσαίο διάδροµο πτήσης για τα µεγαλόσωµα πουλιά που ανεµοπορούν χρησιµοποιώντας τα ανοδικά ρεύµατα των ορεινών όγκων (π.χ. µεγάλα αρπακτικά, πελεκάνοι, πελαργοί κτλ.). Map 9: Main migration flyways in Greece, the critical location of Akanranika Mts is marked by a red circle. The Western Greece flyway is the main migration route for soaring birds (raptors, pelicans, storks) that utilize updrafts from the main mountain massifs. Πέραν των αρπακτικών και των άλλων µεγαλόσωµων πουλιών, τα Ακαρνανικά όρη αποτελούν ενδιαίτηµα και για άλλα είδη πουλιών που χαρακτηρίζονται ως είδη προτεραιότητας για διατήρηση από την Κοινοτική οδηγία 79/409. Παραδείγµατα είναι οι ενδροσταρήθρες (Lulula arborea) και η Ωχροκελάδα (Anthus campestris) που φωλιάζουν στην κορυφή του Μπούµιστου και σε άλλες κορυφές, το Γιδοβύζι (Caprimulgus europaeus) που φωλιάζει στις πλαγιές πάνω από τον Αετό και το Αρχοντοχώρι, καθώς και ο Αετοµάχος (Lanius collurio). σελ. 24

25 5. Γενική αξιολόγηση Η προκαταρκτική αξιολόγηση των δεδοµένων για τα αρπακτικά πουλιά και τη βιοποικιλότητα της περιοχής, όπως αυτά έχουν ως τώρα αντληθεί από την περιοχή του Μπούµιστου και κατ επέκταση των Ακαρνανικών ορέων, αναδεικνύει το συγκρότηµα των βουνοκορφών των Ακαρνανικών, ως ένα αντιπροσωπευτικό ηµιορεινό και ορεινό µεσογειακό τοπίο µε σηµαντικά ποιοτικά χαρακτηριστικά τα οποία έχουν αρχίσει να εκλείπουν πλέον από την ορεινή Ελλάδα. Η βιοποικιλότητα της περιοχής είναι εξαιρετικά σηµαντική και µια από τις σηµαντικότερες για διατήρηση στην Ελλάδα. Το σηµαντικότερο στοιχείο της περιοχής είναι ότι συντηρεί ακόµα βιώσιµους πληθυσµούς από πολλά είδη σπάνιων αρπακτικών που απειλούνται µε εξαφάνιση από την Ελλάδα και την Ευρώπη, όπως το Όρνιο, ο Χρυσαετός και ο Σπιζαετός, τους οποίους έχουµε υποχρέωση ως χώρα - βάσει Κοινοτικής και Εθνικής νοµοθεσίας - να διατηρήσουµε. Κύριοι λόγοι για την σηµαντική παρουσία των ειδών αυτών είναι η αποµόνωση της περιοχής, ο δύσβατος χαρακτήρας, η απουσία υποδοµών και ιδιαίτερα εκτεταµένου ορεινού οδικού δικτύου, η διατήρηση της εκτατικής κτηνοτροφίας µε χιλιάδες ελεύθερα αιγοπρόβατα και ντόπιες αγελάδες. Ένας επιπλέον λόγος είναι η γειτνίαση µε δύο διεθνούς σηµασίας υγροτόπους (Αµβρακικός και Μεσολόγγι) ενώ για τα Όρνια θεωρείται επίσης ότι η γειτονική περιοχή του όρους Πεταλά στα ανατολικά που συντηρεί τον µεγαλύτερο πληθυσµό αγρίων αλόγων της χώρας αποτελεί σηµαντική περιοχή τροφοληψίας. Φωτογραφίες 16, 17 και 18. Ντόπιες φυλές αγροτικών ζώων βόσκουν ακόµη µε τον παραδοσιακό εκτατικό τρόπο στον Μπούµιστο και τα Ακαρνανικά σµιλεύοντας και διατηρώντας ένα πολιτισµικό τοπίο αιώνων (Καλλιόπη Στάρα & Ρήγας Τσιακίρης). Pictures 16, 17 and 18: Local livestock breeds, still farmed extensively in Boumistos and Akarnanika Mountains are shaping and conserving a centuries-old cultural landscape of the area (Stara K and Tsiakiris R. 2011). Από τα µέχρι σήµερα επιστηµονικά δεδοµένα διαπιστώνεται γενικότερα ότι η ορεινή αλληλουχία Ακαρνανικά όρη Αράκυνθος Βαράσοβα Κλόκοβα αποτελεί ιδιαίτερα κρίσιµη περιοχή για την διατήρηση των αρπακτικών πουλιών τόσο της Ελλάδας όσο και της νοτιανατολικής Ευρώπης. υστυχώς κυριαρχεί σε κάποιους η άποψη, ότι οι µεγάλοι ορεινοί όγκοι της Πίνδου, σήµερα µάλιστα που έχουν εγκαταλειφθεί τα ορεινά χωριά, θα είναι γεµάτοι αρπακτικά πουλιά. Όµως, συµβαίνει ακριβώς το αντίθετο! Μεγάλες οροσειρές όπως της Τύµφης, των Τζουµέρκων, των Αγράφων κλπ, είναι σχεδόν άδειες από αρπακτικά πουλιά. Τα Όρνια έχουν παντελώς εκλείψει ως αναπαραγόµενο είδος από όλη την Πίνδο, το ίδιο και ο Σπιζαετός. Οι Χρυσαετοί είναι λιγοστοί, αν όχι απόντες πλέον, από εκτεταµένες ορεινές εκτάσεις. Εποµένως, η παραπάνω ορεινή αλληλουχία ορεινών όγκων που συντηρεί ακόµα τους βιώσιµους πληθυσµούς αρπακτικών που αναφέρθηκαν παραπάνω, είναι πλέον ιδιαίτερα κρίσιµη για τη διατήρηση των πληθυσµών των αρπακτικών σε Εθνικό και Ευρωπαϊκό επίπεδο. σελ. 25

26 6. Η ανεπαρκής οριοθέτηση της Ζ. Ε. Π. GR Προϋπόθεση για τη διατήρησή της σηµαντικότατης βιοποικιλότητας στην περιοχή, σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, είναι η εξασφάλιση της από ενδεχόµενη αλλοίωση των χαρακτηριστικών των ενδιαιτηµάτων και του τοπίου της, ιδιαίτερα των κρίσιµων χώρων παρουσίας των σπάνιων αρπακτικών πουλιών που συναντώνται σήµερα εδώ. Η οριοθέτηση της Ζώνης Ειδικής Προστασίας GR στα πλαίσια της ένταξής της στο ευρωπαϊκό δίκτυο Natura 2000 είναι εντελώς ανεπαρκής αφού δεν έχουν ληφθεί υπόψη τα κρίσιµα ενδιαιτήµατα των αρπακτικών πουλιών που αποτελούν «είδη κριτήρια» ένταξης της στο δίκτυο. Ως αποτέλεσµα, ένας από τους σηµαντικότερους θύλακες για την απειλούµενη ορνιθοπανίδα της Ελλάδας και της Ευρώπης δεν προστατεύεται επαρκώς, εκθέτοντας τα είδη προτεραιότητας διατήρησης σε άµεσο κίνδυνο. Για την ορθή εφαρµογή της οδηγίας 79/409 η οριοθέτηση της ΖΕΠ πρέπει απαραίτητα να ακολουθεί τα όρια της ΣΠΠΕ «IBA 090 Akarnanika Ori» (χάρτης δεξιά). Χάρτες 10 και 11: Αριστερά, µε κόκκινο χρώµα, τα όρια της ΖΕΠ GR και δεξιά η οριογραµµή της Σηµαντικής Περιοχής για τα Πουλιά της Ελλάδας και της Ευρώπης «IBA 090 Akarnanika Ori», βάση των διεθνών επιστηµονικών κριτηρίων για την διατήρησή τους (πληθυσµιακά επίπεδα των «ειδών κριτηρίων» και η απαραίτητη έκταση των κρίσιµων ενδιαιτηµάτων τους). Η οριοθέτηση στα δεξιά περιλαµβάνει ορθά το σύνολο της περιοχής που είναι κρίσιµη για την διαβίωση και διατήρηση των σπάνιων και απειλούµενων ειδών της ορνιθοπανίδας της περιοχής και θα πρέπει απαραίτητα να θεσµοθετηθεί ολόκληρη ως ΖΕΠ ώστε να καλύπτονται οι διεθνείς υποχρεώσεις της χώρας µας µε βάση την κείµενη εθνική και ευρωπαϊκή νοµοθεσία. Maps 10 and 11: Boundary of the Important Bird Area IBA GR090 Akarnanika Mts in the right, including the entire critical area for the conservation of rare bird species. The Special Protection Area (SPA) boundaries (shown in the left map) should conform accordingly to fulfill the legal obligations of Greece under EU legislation. σελ. 26

27 Για τους παραπάνω λόγους προτείνουµε το αποκλεισµό της εγκατάστασης βιοµηχανικών µονάδων παραγωγής αιολικής ενέργειας στις βουνοκορφές αυτές και την αναβολή κάθε επικείµενης αδειοδότησης τέτοιου έργου πριν την ολοκλήρωση της επιστηµονικής αξιολόγησης της περιοχής και την ολοκλήρωση της διαδικασίας οριοθέτησης της, ως Ζώνης Ειδικής Προστασίας, βάσει όλων των επίκαιρων νοµοθετικών κριτηρίων προστασίας µε στόχο την επίτευξη ικανοποιητικής κατάστασης διατήρησης όλων των απειλούµενων ειδών της ορνιθοπανίδας που φιλοξενούνται εδώ, καθώς και των ενδιαιτηµάτων τους. Χάρτης 12:Ενδεικτικός χάρτης όπου µε πράσινο χρώµα σηµειόνονται οι περιοχές χωροθέτησης των προτεινόµενων αιολικών πάρκων στην περιοχή των Ακαρνανικών ορέων (Πηγή ΡΑΕ). Map 12: Proposed areas for wind farm development (green lines) in the Akarnanika Xiromero Mountains. Συνοψίζοντας θα πρέπει να επισηµανθεί ότι το Ξηρόµερο έχει το προνόµιο να κρατά ακόµα σήµερα ως παρακαταθήκες µια µοναδική βιοποικιλότητα και ένα ιδιαίτερο πολιτισµικό και φυσικό τοπίο, µε τις ανθρώπινες δραστηριότητες αρµονικά ενταγµένες σε αυτό εδώ και αιώνες. Οι µελλοντικές προοπτικές του εκτιµούµε ότι θα πρέπει να βασιστούν στις υπάρχουσες χρήσεις γης, που έχουν προσαρµοστεί µε επιτυχία στον τόπο αυτόν. Πιστεύουµε επιπλέον ότι η ήπια τουριστική ανάπτυξη, ο εναλλακτικός τουρισµός που δύναται να επεκταθεί από την παραλία προς την ενδοχώρα, η ενίσχυση και η προώθηση πιστοποιηµένων προϊόντων της παραδοσιακής κτηνοτροφίας, καθώς και νέοι προσανατολισµοί σε ανταγωνιστικά τοπικά προϊόντα του αγροτικού τοµέα, η επαναφορά του ενδιαφέροντος για τα προϊόντα της ήµερης βελανιδιάς, όλα αυτά θα πρέπει να αποτελέσουν τις στοχεύσεις και την κληρονοµιά του µέλλοντος για το Ξηρόµερο, τόσο για τους σηµερινούς κατοίκους του, όσο για τις µελλοντικές γενεές. σελ. 27

28 7. Ανεµογεννήτριες και Ζώνες Αποκλεισµού: η περίπτωση του Μπούµιστου και των Ακαρνανικών ορέων Η κλιµατική αλλαγή αποτελεί αδιαµφισβήτητη πραγµατικότητα. Οικοσυστήµατα και άνθρωποι δέχονται τις δριµείες επιπτώσεις της ανά τον πλανήτη. Η ανάπτυξη των ανανεώσιµων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ) αποτελεί πιθανά µέρος της λύσης ανάσχεσής της. Η δέσµευση της αιολικής ενέργειας αναφέρεται ως µια από τις ωριµότερες τεχνολογικά και πιο συµφέρουσες οικονοµικά λύσεις. Η υπερ-συγκέντρωση όµως των υποδοµών δέσµευσης της αιολικής ενέργειας και η πρόχειρη και µη επιστηµονικά τεκµηριωµένη χωροθέτηση τους σε Ζώνες Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) 1 και περιµετρικά αυτών όπου τα είδη χαρακτηρισµού των ΖΕΠ απαντούν, καθώς και µεταναστευτικούς διαδρόµους ή διαδρόµους σύνδεσης αποικιών σπάνιών ειδών (π.χ. Όρνιο) επιφυλάσσει αρνητικές επιπτώσεις για την ορνιθοπανιδα 2,3. Παράγοντας κινδύνου Οπτικό ερέθισµα-αντίδραση αποφυγής Απώλεια/αλλαγή Ενδιαιτήµατος Θνησιµότητα πρόσκρουση Φυσικές επιπτώσεις φραγµό στις µετακινήσεις (µετανάστευση, αναζήτησης τροφής κτλ..) Εκτοπισµό από ιδανικά ενδιαιτήµατα αναζήτησης τροφής Καταστροφή ενδιαιτήµατος στη βάση των Α/Γ & συνωδά έργα & υποδοµές ηµιουργία νέων ενδιαιτηµάτων στη βάση των Α/Γ & συνωδά έργα & υποδοµές Πρόσκρουση µε περιστρεφόµενο δροµέα, άλλες κατασκευές ή θανάσιµα τραυµατίζονται από την ανατάραξη του αέρα Οικολογικές επιπτώσεις Αυξάνονται η αποστάσεις που θα πρέπει να ταξιδεύουν Έµµεση απώλεια ενδιαιτήµατος Άµεση ή φυσική απώλεια ενδιαιτήµατος Άµεση ή φυσική απώλεια ενδιαιτήµατος Ενεργειακό κόστος Αύξηση ενεργειακού κόστους Μείωση στην πρόσληψη ενέργειας και /ή αυξηµένη κατανάλωση ενέργειας Συνέπειες στην παραγωγικότητα Αλλαγές στην ετήσια αναπαραγωγική επιτυχία και επιβίωση Μείωση επιβίωσης Επιπτώσεις στο πληθυσµό Αλλαγές στο µέγεθος του πληθυσµού ιάγραµµα 1: ιάγραµµα ροής των επιπτώσεων των αιολικών πάρκων στους πληθυσµούς των ειδών της ορνιθοπανίδας που θίγονται (Προσαρµογή στα ελληνικά από European Commission, 2008). Diagram 1: Flow chart showing the impact of wind farms on the populations of affected bird species (European Commission, 2008). 1 Οδηγία 79/409/EΟΚ του Συµβουλίου της 2ας Απριλίου 1979 περί της διατηρήσεως των αγρίων πτηνών (ΕΕ L103/1 της ) ΥΠΕΧΩ Ε, «Ειδικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασµού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τις Ανανεώσιµες Πηγές Ενέργειας Σχέδιο ΚΥΑ». Αθήνα: Ιανουάριος Από την ιστοσελίδα του ΥΠΕΧΩ Ε (τελευταία πρόσβαση: 22 Σεπτεµβρίου 2008). 5 σελ. 28

29 Οι κυριότερες αρνητικές επιπτώσεις των αιολικών πάρκων στα πουλιά, έχουν επαρκώς καταγραφεί από τη διεθνή επιστηµονική κοινότητα (Council of Europe 2002, Council of Europe 2003, Drewitt and Langston 2006, Whitfield and Madders 2006, De Lucas, Janss. and Ferrer 2007, Percival 2007, European Commission, 2008), oι πιο σηµαντικές από τις οποίες είναι οι εξής: Θνησιµότητα λόγω πρόσκρουσης στα κινούµενα πτερύγια, τους πύργους ή τις συνοδές εγκαταστάσεις, όπως τα αιωρούµενα καλώδια µεταφοράς ρεύµατος. ηµιουργία εµποδίων στην κίνηση των πουλιών, µε αποτέλεσµα να παρεµποδίζεται η οικολογική σύνδεση των περιοχών ζωτικής σηµασίας για τον κύκλο ζωής των πουλιών (περιοχές τροφοληψίας, αναπαραγωγής, διαχείµασης, κ.α.). Το πρόβληµα αυτό ενδέχεται να επιταθεί όταν σε µια κρίσιµη για τις µετακινήσεις περιοχή χωροθετηθούν πολλά αιολικά πάρκα. Ενδεχόµενη αλλαγή χρήσης βιοτόπων λόγω της εγκατάστασης αιολικών πάρκων και λόγω επεµβάσεων κατά τη φάση της κατασκευής. Αύξηση της όχλησης και της προσβασιµότητας σε περιοχές που ήταν απροσπέλαστες στο παρελθόν, που µπορεί να οδηγήσει στον εκτοπισµό ή τον αποκλεισµό τους από κάποιες περιοχές. Οι επιπτώσεις από την λανθασµένη χωροθέτηση αιολικών πάρκων έχουν αρχίσει να ποσοτικοποιούνται ήδη και στην Ελλάδα. Στην Θράκη σε αιολικά πάρκα σε λοφοσειρές του νοµού Ροδόπης αλλά και του νοµού Έβρου έχουν βρεθεί: ένας νεκρός Μαυρόγυπας (Aegypius monachus) (3460/ έγγραφό του ασαρχείου ιδυµοτείχου), τέσσερα (4) νεκρά Όρνια (Gyps fulvus), ένας νεκρός Γερακαετός (Hieraaetus pennatus), 6 νεκρά µικρότερα αρπακτικά (διάφορα είδη), µια νεκρή Βαλτόπαπια (Aythia nyroca), 39 νεκρά πουλιά µη αρπακτικά (στρουθιόµορφα και άλλα) και 84 νεκρές νυχτερίδες (διάφορα είδη) µετά από πρόσκρουση µε τα περιστρεφόµενα πτερύγια των Α/Γ (Carcamo et al 2009). Η ερευνά στην περιοχή αυτή είναι σε εξέλιξη και τα αποτελέσµατα αναµένονται ακόµη πιο ανησυχητικά. Η πρώτες αντιδράσεις οδήγησαν στην χωροθέτηση ζωνών αποκλεισµού εγκατάστασης αιολικών πάρκων για να προστατευτούν οι γύπες και τα άλλα µεγάλα αρπακτικά της Θράκης (WWF 2008). σελ. 29

30 Φωτογραφία 19: Νεκρό Όρνιο σε αιολικό πάρκο Θράκη Picture 19: Killed Griffon Vulture in a wind farm in Thrace. Τέλος η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία σε µια προσπάθεια να αντιµετώπιση το πρόβληµα λανθασµένης χωροθέτηση αιολικών πάρκων σε σχέση µε τα ευαίσθητα και ευάλωτα είδη της ορνιθοπανίδας άλλα και τα κρίσιµα ενδιαιτήµατα για τα είδη αυτά παρήγαγε θεµατικούς χάρτες που απεικονίζουν ζώνες στις οποίες δεν θα έπρεπε να εγκατασταθούν αιολικά πάρκα (Χάρτης 13). Η περιοχή των Ακαρνανικών ορέων και ποιο συγκεκριµένα το αιολικό πάρκο που σχεδιάζεται να εγκατασταθεί στο όρος Μπούµιστος βρίσκεται εντός µιας τέτοιας ζώνη αποκλεισµού. Χάρτης 13: Ζώνες αποκλεισµού χωροθέτησης αιολικών πάρκων βάσει των επιστηµονικών δεδοµένων της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας. Η περιοχή του Μπούµιστου και των Ακαρνανικών φαίνεται εντός κόκκινου κύκλου. Map13: Exclusion zones for wind energy production according to scientific criteria of the Hellenic Ornithological Society, in red circle the Boumistos -Akarnanika area. σελ. 30