Τ.Ε.Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ: «ΟΙ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΣΕ ΕΝΗΛΙΚΟΥΣ»

Transcript

1 Τ.Ε.Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ: «ΟΙ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΣΕ ΕΝΗΛΙΚΟΥΣ» ΟΝΟΜΑ ΣΠΟΥΔΑΣΤΗ ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΗΣ ΣΩΚΡΑΤΗΣ ΟΝΟΜΑ ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΙΩΑΝΝΙΔΟΥ ΕΛΙΣΑΒΕΤ ΚΑΒΑΛΑ

2 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ως ενεργητικές τεχνικές εκπαίδευσης ορίζουμε εκείνες της τεχνικές εκπαίδευσης στις οποίες δίνεται η ευκαιρία στους εκπαιδευόμενους να έχουν ενεργή συμμετοχή κατά την διάρκεια της εκπαιδευτικής διαδικασίας λειτουργώντας σαν ένα ζωντανό κύτταρο μέσα σε ένα οργανισμό που λέγεται εκπαίδευση. Η εκπόνηση της συγκεκριμένης εργασίας έγινε με σκοπό να εξετάσει ποιες είναι αυτές οι τεχνικές, πως λειτουργούν η κάθε μία ξεχωριστά κατά την διάρκεια της εκπαιδευτικής διαδικασίας και πόσο θετικά αποτελέσματα μπορούν να έχουν κατά την χρήση τους. Προκειμένου να πραγματοποιηθεί όμως μια εκπαιδευτική διαδικασία εκτός από την χρήση της κατάλληλης εκπαιδευτικής τεχνικής υπάρχουν και άλλοι δύο παράγοντες οι οποίοι έχουν καθοριστικό ρόλο, οι δύο αυτοί παράγοντες είναι οι εκπαιδευτές και οι εκπαιδευόμενοι. Οι εκπαιδευόμενοι οι οποίοι όπως προαναφέραμε θέλουν να έχουν ένα ενεργητικό ρόλο κατά την διάρκεια της εκπαιδευτικής διαδικασίας έχουν ορισμένα χαρακτηριστικά, ιδιαιτερότητες και μοντέλα μάθησης σύμφωνα με τα οποία έρχονται κάθε φορά στην εκπαιδευτική διαδικασία και επιθυμούν να συμμετάσχουν. Αυτά τα χαρακτηριστικά και τις ιδιαιτερότητες θα πρέπει να προσέξουν οι εκπαιδευτές με σκοπό να προσαρμόσουν έτσι την εκπαιδευτική διαδικασία ώστε να πετύχουν τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα και να πραγματοποιήσουν τις επιτυχίες που προσδοκούν. Σύμμαχος των εκπαιδευτών μέσα σε όλη αυτήν την διαδικασία επιμόρφωσης των ενηλίκων εκπαιδευομένων, τίθεται η τεχνολογία και ειδικότερα η πληροφορική με την χρήση των ηλεκτρονικών εποπτικών μέσων διδασκαλίας που αναλαμβάνουν την υλική υποστήριξη με σκοπό την αποτελεσματικότερη λειτουργία της επιμορφωτικής διαδικασίας των εκπαιδευόμενων. Τέλος στο περιεχόμενο της παρούσας εργασίας παρουσιάζονται παραδείγματα χρήσης της κάθε εκπαιδευτικής τεχνικής ξεχωριστά με σκοπό την κατανόηση της χρήσης και της χρησιμότητας της κάθε εκπαιδευτικής τεχνικής ξεχωριστά. 2

3 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Εισαγωγή......σελ. 2 Πίνακας περιεχομένων σελ 3-4 Κεφάλαιο 1 Η δια βίου εκπαίδευση σελ Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση σελ Εκπαίδευση ενηλίκων σελ Ιστορική αναδρομή στην εκπαίδευση ενηλίκων στο εξωτερικό και την Ελλάδα.....σελ Χαρακτηριστικά ενηλίκων εκπαιδευόμενων.... σελ Μοντέλα μάθησης ενηλίκων.... σελ Κεφάλαιο 2 Οι εκπαιδευτικές τεχνικές στην εκπαίδευση ενηλίκων. 2.1 Σημασία της ενεργητικής διδασκαλίας σελ Ο ρόλος του εκπαιδευτή ενηλίκων στην επιλογή της κατάλληλης εκπαιδευτικής τεχνικής..σελ Εκπαιδευτικές τεχνικές....σελ Εισήγηση...σελ Ερωτήσεις - Απαντήσεις...σελ

4 2.3.3 Συζήτηση...σελ Καταιγισμός ιδεών σελ Χιονοστιβάδα σελ Ομάδες εργασίας......σελ Παίξιμο ρόλων......σελ Μελέτη περίπτωσης σελ Επίδειξη σελ Πρακτική άσκηση......σελ Κεφάλαιο 3 Η χρήση των εκπαιδευτικών τεχνικών.....σελ Ο ρόλος του εκπαιδευτή κατά την εφαρμογή των συμμετοχικών εκπαιδευτικών τεχνικών. σελ Ο ρόλος και τα είδη των εποπτικών μέσων.σελ Ηρών.... σελ Κεφάλαιο Σχολεία δεύτερης ευκαιρίας......σελ 122 Συμπεράσματα σελ Βιβλιογραφία Ελληνόγλωσση βιβλιογραφία..σελ 127 Ξενόγλωσση βιβλιογραφία..σελ 128 Ηλεκτρονική βιβλιογραφία.. σελ 129 4

5 Η ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Στην διάρκεια ζωής του ανθρώπου υπάρχουν πολλές μορφές εκπαίδευσης, που βοηθούν τον άνθρωπο να ανταποκρίνεται επιτυχώς στα προβλήματα που αντιμετωπίζει καθημερινά τόσο ατομικά αλλά και συλλογικά μέσα στην κοινωνία όπου δραστηριοποιείτε. Αυτές οι μορφές εκπαίδευσης χωρίζονται σε τρεις κατηγόριες στην τυπική 1 εκπαίδευση, στην μη τυπική εκπαίδευση και τέλος στην άτυπη εκπαίδευση. Αναλυτικά όσον αφορά την τυπική εκπαίδευση. Πρέπει να τονίσουμε ότι είναι το είδος αυτό της εκπαίδευσης το οποίο ακολουθεί το θεσμοθετημένο, ιεραρχικά δομημένο και χρονικά διαβαθμισμενο εκπαιδευτικό σύστημα, από την πρωτοβάθμια εκπαίδευση έως το πανεπιστήμιο. Από την αρχή δηλαδή της κλασσικής εκπαιδευτικής πορείας του κάθε μαθητή έως το τέλος, μέχρι εκεί όπου ο κάθε ένας έχει φιλοδοξίες, δυνατότητες και θέληση να φτάσει. Η δεύτερη μορφή εκπαίδευσης όπως προαναφέραμε είναι η μη τυπική εκπαίδευση στην οποία περιλαµβάνεται κάθε οργανωµένη εκπαιδευτική δραστηριότητα εκτός του τυπικού εκπαιδευτικού συστήµατος, είτε µεµονωµένη είτε ως µέρος μιας ευρύτερης δραστηριότητας, που στοχεύει σε συγκεκριµένο κοινό και έχει συγκεκριµένους εκπαιδευτικούς στόχους. Η μορφή εκπαίδευσης δηλαδή η οποία λαμβάνει χώρα και δραστηριοποιείται εκτός του καθορισμένου χώρου και χρόνου που απαιτεί κάθε φορά το δεδομένο εκπαιδευτικό σύστημα, έξω από τις δραστηριότητες και νόμους αυτού, Αλλά μέσα σε ένα δικό της φτιαγμένο σύστημα με κάθε φορά διαφορετικούς κανονισμούς και ευκαιρίες διάκρισης στους τομείς τους οποίους δραστηριοποιείται, όπως για παράδειγμα ένα ποδοσφαιρικό σωματείο η μία σχολή ζωγραφικής. Και τέλος η τελευταία μορφή εκπαίδευσης είναι η άτυπη εκπαίδευση η δια βίου διαδικασία, όπου το κάθε άτοµο συγκεντρώνει και διαµορφώνει γνώσεις, ικανότητες, στάσεις και αξίες, από την καθηµερινή εµπειρία του και την επίδραση του κοινωνικού περιβάλλοντος (επίδραση από την οικογένεια, τη γειτονιά, την εργασία, την ψυχαγωγία, τις κοινωνικές συναναστροφές, την αγορά εργασίας, τα μέσα μαζικής επικοινωνίας κ.ο.κ.). 1 karalis.html 5

6 Η μορφή εκπαίδευσης η οποία είναι σημαντικότερη και αξίζει να αναλυθεί είναι η άτυπη μορφή και κατ επέκταση η δια βίου εκπαίδευση. Προσπαθώντας να δώσουμε τον ορισμό της δια βίου εκπαίδευσης θα καταλήγαμε στο συμπέρασμα πως η δια βίου εκπαίδευση αποτελεί «µια φιλοσοφική έννοια, σύµφωνα µε την οποία η εκπαίδευση θεωρείται ως µια μακροχρόνια διαδικασία που αρχίζει κατά τη γέννηση και διαρκεί καθόλη τη διάρκεια της ζωής» (CEDEFOP *, 1996, σ. 80). Στο σημείο αυτό θα πρέπει να επισημάνουμε πως αυτή η μορφή της εκπαίδευσης σαφώς δεν περιορίζεται στα πλαίσια της εκπαιδευτικής διαδικασίας αλλά επεκτείνεται σε κάθε μορφής εκπαίδευσης που εμφανίζεται στην διάρκεια ζωής του κάθε ανθρώπου, σε καθημερινά περιστατικά που συμβαίνουν και του δίνουν την ευκαιρία να μάθει ορισμένα πράγματα άμεσα και γρήγορα. Τα περιστατικά αυτά ποικίλουν σε μορφές, οι οποίες μπορεί να είναι τυχαίες συναντήσεις με άτομα τα οποία έχουν διαφορετικά πιστεύω και γνώσεις όπως ακόμα και από πραγματικές ιστορίες μέσα από την ζωή καθώς και από γεγονότα που έχουν συμβεί και έχουν στιγματίσει κάποιους ανθρώπους. Επίσης η δια βίου μάθηση είναι παρά πολύ σημαντική και καλύτερη σε άποψη ποιότητας γιατί είναι πολύ σημαντικό να μάθουμε πως γίνεται κάτι ενόσω το κάνουμε. Στόχοι της διά βίου μάθησης είναι η ενεργοποίηση των ατόμων και ομάδων για ατομική και κοινωνική ανάπτυξη, η προώθηση της ενεργού συμμετοχής των πολιτών και η αύξηση των δυνατοτήτων κοινωνικής ένταξης και απασχόλησης Ο θεσμός της δια βίου εκπαίδευσης ενηλίκων στη χώρα μας βρίσκεται ακόμη στα σπάργανα. Κάθε χρόνο στην Ελλάδα,επιμορφώνεται το 1,5% του ενήλικου πληθυσμού σε αντίθεση με τις υπόλοιπες χώρες της Ε.Ε. που επιμορφώνεται το 9% του αντίστοιχου πληθυσμού. Γεγονός είναι εξάλλου ότι μέχρι την είσοδο της χώρας στην τότε Ε.Ο.Κ. η κατάσταση της εκπαίδευσης ενηλίκων ήταν σχεδόν ανύπαρκτη. Τα παραπάνω διαπιστώθηκαν στην διάρκεια ημερίδας με θέμα Εκπαίδευση ενηλίκων και ανάπτυξη κοινωνικών δραστηριοτήτων που διοργάνωσαν στην Αλεξανδρούπολη η ΝΑ Ροδόπης Έβρου και η Επιστημονική Ένωση Εκπαίδευσης Ενηλίκων. Όπως τόνισε ο κ Αλέξης Κόκκος Πρόεδρος της επιστημονικής ένωσης 6

7 εκπαίδευσης ενηλίκων το κλίμα γύρω από την εκπαίδευση ενηλίκων θα αλλάξει σύντομα καθώς υπάρχει υποχρέωση της χώρας μας απέναντι στην Ε.Ε. για αύξηση του ποσοστού που επιμορφώνεται στο 10% μέχρι το ( Ε.Ρ.Τ. 11/04/2006) Η συγκρότηση και λειτουργία ενός αξιόπιστου, ποιοτικού και αποτελεσματικού συστήματος Διά Βίου Εκπαίδευσης και Επιμόρφωσης των ενηλίκων πολιτών της χώρας, μετά τον Μάρτιο του 2004, έχει προχωρήσει σημαντικά καλύπτοντας το κενό που υπήρχε στη χώρα. H στάση και η συμμετοχή των πολιτών απέναντι στη διά βίου εκπαίδευση και επιμόρφωση έχει αλλάξει σημαντικά. Οι πολίτες όλων των ηλικιών, όλων των κοινωνικό-οικονομικών κατηγοριών και των εκπαιδευτικών επιπέδων έχουν αρχίσει να συμμετέχουν σε λειτουργίες διά βίου εκπαίδευσης και επιμόρφωσης. Ενδεικτικά να αναφερθεί ότι κατά την εκπαιδευτική περίοδο εκπαιδεύτηκαν - επιμορφώθηκαν πολίτες, και κατά την περίοδο ο αριθμός αυτός ανήλθε στους πολίτες (ποσοστιαία αύξηση 82,6%). Σύμφωνα με τον υπάρχοντα σχεδιασμό, κατά τη νέα εκπαιδευτική περίοδο , έχει εξασφαλισθεί η χρηματοδότηση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο, Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων του ελληνικού προϋπολογισμού) για να εκπαιδευθούν, μέσω των δομών, πολίτες και, μέσω των αυτόνομων προγραμμάτων, πολίτες. Δηλαδή συνολικά θα εκπαιδεύτηκαν μέχρι και τον Ιούνιο του 2006 περίπου πολίτες. Να σημειωθεί, επίσης, η συστηματική και μαζική παρέμβασή στις κοινωνικά ευάλωτες ομάδες (τσιγγάνοι, παλιννοστούντες, μουσουλμάνοι, μετανάστες, κρατούμενοι στις φυλακές). Η αύξηση της συμμετοχής των συγκεκριμένων πληθυσμιακών ομάδων, κατά την περίοδο σε σχέση με την περίοδο , υπερέβη το 150%. 7

8 Σύμφωνα με το άρθρο 1 του νόμου 3369/05 ΦΕΚ Ά 171/ ) το οποίο αναφέρεται στις γενικές αρχές και τους ορισμούς της δια βίου εκπαίδευσης, τότε έχουμε χαρακτηριστικά πως 1. Οι διατάξεις 2 του νόμου αυτού λειτουργούν συμπληρωματικά προς τις διατάξεις του ν. 3191/2003 "Εθνικό Σύστημα Σύνδεσης της Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης με την Απασχόληση" (ΦΕΚ 258 Α ). 2. Με την επιφύλαξη των ορισμών των συστημάτων αρχικής και συνεχιζόμενης κατάρτισης του άρθρου 2 του ν. 3191/2003, οι όροι που αναφέρονται στις επόμενες διατάξεις έχουν τις ακόλουθες έννοιες: α) Ως "δια βίου εκπαίδευση" ορίζεται κάθε μαθησιακή διαδικασία, συμπεριλαμβανόμενης της εμπειρικής μάθησης, καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής του ανθρώπου, με σκοπό την απόκτηση ή τη βελτίωση γενικών και επιστημονικών γνώσεων, δεξιοτήτων και ικανοτήτων τόσο για τη διαμόρφωση μιας ολοκληρωμένης προσωπικότητας όσο και για την πρόσβαση στην απασχόληση. β) Ως "δια βίου κατάρτιση" ορίζεται το σύστημα που αποσκοπεί στην κατάρτιση ή/και επανακατάρτιση του ανθρώπινου δυναμικού η οποία: I) στο πλαίσιο της Αρχικής Επαγγελματικής Κατάρτισης, παρέχει βασικές επαγγελματικές γνώσεις και δεξιότητες σε ειδικότητες ή και σε εξειδικεύσεις, για την ένταξη, επανένταξη, επαγγελματική κινητικότητα στην αγορά εργασίας και την εν γένει ανέλιξη του ανθρώπινου δυναμικού, ΙΙ) στο πλαίσιο της Συνεχιζόμενης Επαγγελματικής Κατάρτισης, συμπληρώνει, εκσυγχρονίζει ή/και αναβαθμίζει γνώσεις και δεξιότητες που αποκτήθηκαν από τα άλλα συστήματα επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης ή και από επαγγελματική εμπειρία, με στόχο την ένταξη ή/και επανένταξη στην αγορά εργασίας, τη διασφάλιση της εργασίας, την επαγγελματική ανέλιξη και την προσωπική ανάπτυξη. 2 ΝΟΜΟΣ 3369/05 ΦΕΚ Α 171/ ΑΡΘΡΟ 1 ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ - ΟΡΙΣΜΟΙ 8

9 1.2 Η ΕΞ ΑΠΟΣΤΑΣΕΩΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Στην σημερινή εποχή όπου η τεχνολογία αναπτύσσεται ραγδαία, μαζί της αναπτύσσονται και αλλάζουν και άλλοι τομείς, οι οποίοι εξαρτώνται και επηρεάζονται από αυτήν και από την υπάρχουσα κάθε φορά κατάσταση της. Ένας τέτοιος τομέας ο οποίος επηρεάζεται και εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό είναι η κάθε είδους εκπαίδευση από την πρωτοβάθμια έως και την δια βίου εκπαίδευση. Ο τομέας αυτός τα τελευταία χρόνια εξελίχθηκε με αποτέλεσμα αυτή τη στιγμή να μιλάμε για ένα καινούριο είδος εκπαίδευσης την εκπαίδευση από απόσταση. Αυτό το νέο είδος εκπαίδευσης παρέχει στον εκπαιδευόμενο την δυνατότητα να καθορίσει μόνος του τον χώρο, τον χρόνο καθώς επίσης και τον ρυθμό μελέτης του. Η συγκεκριμένη μέθοδος χρησιμοποιεί ως βασικό μέσο επικοινωνίας και μετάδοσης όλων των απαραίτητων πληροφοριών τον παγκόσμιο ιστό και ως βασικό εργαλείο τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές οι οποίοι μπορούν και ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις που έχει ο παγκόσμιος ιστός. Όπως επίσης και κάθε δυνατότητα επικοινωνίας παραδείγματος χάριν το ταχυδρομείο. Βασικό χαρακτηριστικό της εκπαίδευσης από απόσταση αποτελεί η αυτοελεγχόμενη μάθηση τόσο στον τομέα του χρόνου όσο και στον τομέα του ρυθμού αύξησης των εισερχόμενων κάθε φορά πληροφοριών. Όπως επίσης και η αμφίδρομη σχέση μεταξύ δασκάλου και διδασκόμενου, έχοντας ίσος ως κύριο μειονέκτημα την έλλειψη της πρώτης επαφής αυτών των δύο. Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης είναι το εκπαιδευτικό υλικό που διδάσκεται σε ένα τέτοιο πρόγραμμα. Το οποίο πρέπει να απευθύνεται σε ένα ευρύ φάσμα ανθρώπων τόσο ως προς την ηλικία στην οποία βρίσκεται ο κάθε ένας, όπως επίσης και ως προς το επίπεδο της μόρφωσης του κάθε ατόμου που επιθυμεί να συμμετάσχει ενεργά. Ένα δεύτερο χαρακτηριστικό το οποίο όμως ανήκει στα μειονεκτήματα αυτής της μορφής εκπαίδευσης είναι δυσκολία της επικοινωνίας λόγω απουσίας της άμεσης επαφής με τον διδάσκοντα. Ενώ δημιουργούνται προβλήματα όσον αφορά την κατανόηση κάποιον εννοιών που προκύπτουν κατά την διάρκεια αυτού του είδους μάθησης. Επίσης λόγω της μοναδικότητας και της της ιδιαιτερότητας αυτής της μορφής διδασκαλίας, οι εκπαιδευόμενοι οι οποίοι επιθυμούν να λάβουν μέρος σε ένα τέτοιο πρόγραμμα, θα πρέπει να προσαρμοστούν στις καινούριες απαιτήσεις που εμφανίζονται προκειμένου 9

10 να ανταποκριθούν με επιτυχία στις εργασίες και στις απαιτήσεις του προγράμματος στο οποίο συμμετέχουν και να διεκπεραιώσουν. Για να βελτιωθεί ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα το οποίο διεξάγεται με βάση το είδος αυτό, της εκπαίδευσης από απόσταση θα πρέπει να δοθεί προσοχή σε κάποιους παράγοντες, οι οποίοι αποτελούν τον κορμό αυτής της μεθοδολογίας και οι οποίοι είναι 1 ον Το εκπαιδευτικό υλικό που επιλέγεται κάθε φορά να διδαχθεί. 2 ον Οι επικοινωνιακές δυνατότητες μεταξύ εκπαιδευτή και εκπαιδευομένου. Και 3 ον το περιβάλλον εργασίας. Αναφερόμενοι στο εκπαιδευτικό υλικό σε συνάρτηση με τους υποψήφιους εκπαιδευόμενους θα πρέπει να τονίσουμε πως οι δεύτεροι εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από το εκπαιδευτικό υλικό το οποίο επιλέγεται κάθε φορά σε ένα τέτοιο πρόγραμμα να διδαχθεί, σε σχέση με τους εκπαιδευόμενους σε μια παραδοσιακή μορφή εκπαίδευσης. Αυτό συμβαίνει διότι στην εξ αποστασεως εκπαίδευση είναι αδύνατη η φυσική παρουσία ενός εκπαιδευτή ο οποίος θα διδάσκει το εκπαιδευτικό υλικό τμηματικά, θα είναι σε θέση να επεξηγεί και να αναλύει τις τυχόν άγνωστες πτυχές του, και να προσδιορίζει και να επικεντρώνει την προσοχή του στα λάθη και στις ατέλειας που προκύπτουν κάθε φορά κατά την εκπαιδευτική διαδικασία. Επομένως το εκπαιδευτικό υλικό που ενδείκνυται να χρησιμοποιείται κάθε φορά πρέπει να είναι ικανό και αποτελεσματικό να καλύπτει τις απαιτήσεις τις ιδιαιτερότητες και τις ανάγκες κάθε εκπαιδευόμενου, αλλά και να τους δίνει την δυνατότητα να μελετούν και να εργάζονται πάνω σε αυτό οποιαδήποτε χρονική στιγμή και σε οποιοδήποτε μέρος που μπορούν και θέλουν αυτοί. Η δημιουργία του εκπαιδευτικού υλικού, πραγματοποιείται σε τρία στάδια, τα οποία είναι τα εξής: 1 ον Η συλλογή του πρωτογενούς υλικού, από κάθε είδους εκπαιδευτικές πήγες όπως βιβλία, σημειώσεις, διαφάνειες, προηγούμενα εκπαιδευτικά προγράμματα, και συνέδρια ή σεμινάρια τα οποία έχουν πραγματοποιηθεί γι αυτόν τον σκοπό. 2 ον Η σύνθεση του εκπαιδευτικού υλικού, ο τέλειος δηλαδή συνδυασμός όλων των στοιχείων που έχουν συλλεχθεί με σκοπό την δημιουργία ενός χρήσιμου και ικανού προς χρήση εκπαιδευτικού προγράμματος. 10

11 Και 3 ον Ο εκπαιδευτικός σχεδιασμός του υλικού όπως ο ορισμός των κεφαλαίων, η βιβλιογραφία που χρησιμοποιήθηκε, και γενικά όλες οι προδιαγραφές που ορίστηκαν για να πραγματοποιηθεί το πρόγραμμα. Αρχικά όσον αφορά το εκπαιδευτικό υλικό που επιλέγεται κάθε φορά να διεκπεραιώσει το πρόγραμμα θα πρέπει να τονιστεί πως απαραίτητο είναι να έχει διαμορφωθεί έτσι ώστε οι εκπαιδευόμενοι να μπορούν να μαθαίνουν και να αντιλαμβάνονται αποτελεσματικά και γρήγορα το περιεχόμενο του, με όσο το δυνατόν λιγότερη καθοδήγηση και υποστήριξη από τον εκπαιδευτή. Ένας δεύτερος σημαντικός παράγοντας ο οποίος είναι απαραίτητος για την διεξαγωγή του εκπαιδευτικού προγράμματος και αποτελεί τον δίαυλο επικοινωνίας μεταξύ εκπαιδευτή και εκπαιδευόμενου είναι οι επικοινωνιακές δυνατότητες που προσφέρονται σε ένα τέτοιου είδους εκπαιδευτικό πρόγραμμα. Η βοήθεια και η υπόσταση τους είναι πολύτιμη ώστε να έχουν την δυνατότητα οι εκπαιδευόμενοι κάθε τάξης να συνομιλούν και να ανταλλάζουν ιδέες για διάφορα θέματα όπως επίσης και να συνεργάζονται για την επιτυχή δημιουργία του σκοπού του προγράμματος. Επίσης σημαντικός είναι ο ρόλος της ποιότητας των επικοινωνιακών δυνατοτήτων, λόγου το ο,τι όσο πιο καλή είναι η επικοινωνία μεταξύ των διδασκόντων και των διδασκόμενων τόσο πιο γρήγορα και εύκολα θα λύνονται τα διάφορα προβλήματα που προκύπτουν. Τέλος ένας τρίτος και εξίσου σημαντικός παράγοντας βελτίωσης της αποτελεσματικότητας του εκπαιδευτικού προγράμματος που πραγματοποιείται με το είδος αυτό της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, είναι το περιβάλλον εργασίας, ρόλος του οποίου κάθε φορά είναι να να παρέχει στους εκπαιδευόμενους με όσο το δυνατόν απλούστερο τρόπο τα κατάλληλα εργαλεία και την απαραίτητη υποστήριξη για την επιτυχή παρακολούθηση και εκτέλεση των εργασιών του προγράμματος. Ακόμα το περιβάλλον εργασίας θα πρέπει κάθε φορά να σχεδιάζεται με τέτοιο τρόπο ώστε να διευκολύνει με κάθε τρόπο τους υποψήφιους εκπαιδευόμενους, ακόμη και αυτούς που έχουν ελάχιστες γνώσεις όσον αφορά την υπάρχουσα τεχνολογία και προγράμματα που στηρίζουν τέτοιου είδους δραστηριότητες papanikolaoy% 11

12 1.3 ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΕΝΗΛΙΚΩΝ Ορισμός 4 Η εκπαίδευση ενηλίκων αφορά οποιαδήποτε μαθησιακή δραστηριότητα ή πρόγραμμα σκόπιμα σχεδιασμένο από κάποιον εκπαιδευτικό φορέα, για να ικανοποιεί οποιαδήποτε ανάγκη κατάρτισης ή ενδιαφέρον, που ενδέχεται να πραγματοποιηθεί σε οποιοδήποτε στάδιο της ζωής ενός ανθρώπου που έχει υπερέβη την ηλικία της υποχρεωτικής εκπαίδευσης και η κύρια δραστηριότητα του δεν είναι πλέον η εκπαίδευση. Η <<σφαίρα>> της, επομένως καλύπτει μη επαγγελματικές, επαγγελματικές, γενικές, τυπικές και μη τυπικές σπουδές, καθώς επίσης και την εκπαίδευση που έχει συλλογικό, κοινωνικό σκοπό. Ενήλικος Όταν χρησιμοποιούμε τον όρο ενήλικος, έχουμε στο νου μας μια σειρά από τέτοιες έννοιες. Η λέξη μπορεί να αναφέρεται σε κάποιο στάδιο του κύκλου ζωής του ατόμου. Το άτομο είναι πρώτα παιδί, μετά νέος και μετά ενήλικος μπορεί να αναφέρεται στην κοινωνική κατάσταση του, την αποδοχή από την κοινωνία, ότι το άτομο έχει συμπληρώσει την μαθητεία του και ενσωματώνεται πλέον απόλυτα στην κοινωνία. Μπορεί επίσης να αναφέρεται σε κοινωνικό υποσύνολο: οι ενήλικοι ως ξεχωριστοί από τα παιδιά κατηγορία. Ακόμα, μπορεί και να περιλαμβάνει ένα σύνολο ιδανικών και αξιών: την ενηλικιότητα. Οι περισσότεροι άνθρωποι τείνουν να συνδέουν την έννοια ενήλικος με την ηλικία. Ωστόσο δεν υπάρχει μια συγκεκριμένη ηλικία που να προσδιορίζει τον ενήλικο,ακόμα και μέσα σε μια μόνο κοινωνία, πόσο μάλλον σε συγκριτική βάση, επειδή οι νομικές και κοινωνικές ευθύνες ενεργοποιούνται σε διαφορετικές ηλικίες. Αρκεί μόνο να σκεφτούμε το εκλογικό δικαίωμα, το γάμο, τη στρατιωτική υποχρέωση, το δικαίωμα ιδιοκτησίας ή αγοράς οινοπνευματωδών ποτών και τσιγάρων, την προσαγωγή ενώπιον δικαστηρίου, την έκτιση ποινής, την 4 Γιώργος Α. Κουλαουζίδης Αλεξανδρούπολη 01/04/

13 πιστοληπτική ικανότητα, την άδεια οδήγησης, τη μισθωτή εργασία, τη συμμετοχή σε διάφορες μορφές διασκέδασης, που για όλα αυτά υπάρχουν όρια ηλικίας, για να αντιληφθούμε ότι δεν μπορούμε να πούμε ότι ένα άτομο γίνεται απόλυτο ενήλικο σε κάποια συγκεκριμένη ηλικία. πολλοί διστάζουν να χρησιμοποιήσουν τη νόμιμη ηλικία συμπλήρωσης της αρχικής εκπαίδευσης, η οποία ποικίλει από χώρα σε χώρα, ακόμα και στη Δύση. Και για πολλούς ανθρώπους η νόμιμη ηλικία ενηλικίωσης είναι μικρότερη από αυτήν του τέλους της αρχικής εκπαίδευσης. Το πρόβλημα του ορισμού του ενήλικου και του μη ενήλικου είναι τόσο δύσκολο, ώστε πολλές φορές ακόμα και οι οργανισμοί που έχουν τη μεγαλύτεροι εμπειρία για να διατυπώσουν τέτοιου είδους ορισμούς, εγκαταλείπουν την προσπάθεια. Η UNESCO το 1976 προσδιόρισε ότι ενήλικοι είναι εκείνοι που θεωρούνται ενήλικοι από την κοινωνία στην οποία ζουν. Ο ενήλικος αναγνωρίζει τον εαυτό του και αναγνωρίζεται από τους άλλους ως τέτοιος. Πιο ικανοποιητική προσέγγιση θα μπορούσε να είναι ο προσδιορισμός ορισμένων χαρακτηριστικών που είναι σύμφυτά με την έννοια της ενηλικιότητας. Αυτή η προσέγγιση είναι χρήσιμη στους εκπαιδευτές ενηλίκων, πιο πολύ από την κοινωνικοοικονομική. Όλοι έχουμε ορισμένες προσδοκίες από εκείνους που ισχυρίζονται (και τους οποίους αναγνωρίζουμε ) ότι είναι ενήλικοι, αν και αυτές διαφέρουν από πρόσωπο σε πρόσωπο και από πολιτισμό σε πολιτισμό. Χαρακτηριστικά, όπως η προνοητικότητα η αυτοσυγκράτηση, η εσωτερίκευση καθιερωμένων και κοινά αποδεκτών αξιών, η ασφάλεια, η πείρα και η αυτονομία, συμπεριλαμβάνονται σε εκείνα που προβάλλονται πιο συχνά, αν και δεν ισχυριζόμαστε όλοι ότι για να είναι κανείς ενήλικος πρέπει να έχει όλα αυτά τα γνωρίσματα. 5 5 ALLAN ROGERS, Η εκπαίδευση ενηλίκων, Εκδόσεις μεταίχμιο. Μετάφραση Μαρία Κ. Παπαδοπούλου / Μαρία Τόμπρου. Ιούνιος

14 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗ Το συγκεκριμένο τμήμα της εκπαίδευσης ενηλίκων το οποίο αναφέρεται σχετικά με τη στρατηγική του εκπαιδευτή, προσδιορίζει και περιγράφει αναλυτικά τα συγκεκριμένα «βήματα» της στρατηγικής που χρειάζεται να υιοθετεί ο εκπαιδευτής προκειμένου να χρησιμοποιεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις εκπαιδευτικές τεχνικές στο πλαίσιο ενός προγράμματος που απευθύνεται σε ενήλικους. 6 Το πρώτο βήμα της στρατηγικής του εκπαιδευτή είναι ο προσδιορισμός της αξιωματικής θέσης για την εκπαιδευτική μεθοδολογία. Ασφαλώς η χρήση των διαφόρων κριτηρίων επιλογής των εκπαιδευτικών τεχνικών μπορεί να συμβάλει ώστε αυτές να εναρμονίζονται με τις ανάγκες της πορείας των σπουδών. Ωστόσο τα κριτήρια δεν αρκούν από μόνα τους για να οδηγήσουν τον εκπαιδευτή σε μια αποτελεσματική στρατηγική αξιοποίησης των τεχνικών. 7 Υπάρχουν πολλοί λόγοι ο πρώτος από αυτούς είναι ο,τι ο εκπαιδευτής σπάνια διαθέτει όλα τα αναγκαία στοιχεία ή ακόμα και τον απαιτούμενο χρόνο, ώστε να προβεί σε μια ολοκληρωμένη χρήση των κριτηρίων. Ο δεύτερος είναι ο,τι συχνά απρόβλεπτες καταστάσεις ανατρέπουν τον αρχικό συνδυασμό που έγινα βάσει των κριτηρίων (λ.χ. οι λανθάνουσες ανάγκες των εκπαιδευόμενων εμφανίζονται αιφνιδιαστικά στο προσκήνιο, διαμορφώνονται ανταγωνιστικές ή, αντίστροφα, υποστηρικτικές στην πορεία του προγράμματος κ.ο.κ.). Ο τρίτος λόγος και βασικότερος είναι ο τρόπος με τον οποίο ο εκπαιδευτής χρησιμοποιεί τα κριτήρια, καθώς και ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζει τις απρόβλεπτες καταστάσεις, καθορίζονται από την φιλοσοφία που υιοθετεί, από την βασική του στάση απέναντι στην εκπαίδευση ενηλίκων, στην έννοια της ενηλικιότητας, στους εκπαιδευόμενους, στο δικό του ρόλο. Με βάση αυτή τη στάση, ο εκπαιδευτής διαμορφώνει την 6 Δ. Βαϊκούση, Ι. Βαλάκας, Α. Κόκκος, Κ. Ναυρίδης, Α. Τσιμπουκλή. Εκδόσεις: Ελληνικό ανοιχτό πανεπιστήμιο, Τίτλος : Εκπαίδευση ενηλίκων Εκπαιδευτικές μέθοδοι, ομάδα εκπαιδευομένων. Τόμος Δ, Πάτρα Δ. Βαϊκούση, Ι. Βαλάκας, Α. Κόκκος, Κ. Ναυρίδης, Α. Τσιμπουκλή. Εκδόσεις: Ελληνικό ανοιχτό πανεπιστήμιο, Τίτλος : Εκπαίδευση ενηλίκων Εκπαιδευτικές μέθοδοι, ομάδα εκπαιδευομένων. Τόμος Δ, Πάτρα

15 αξιωματική θέση του και, κατά συνέπεια, τη στρατηγική του σε ο,τι αφορά τη χρήση των διαφόρων τεχνικών. 8 Ανάλογα με την αξιωματική θέση του εκπαιδευτή αν αυτή δηλαδή επικεντρώνεται στο ο,τι οι εκπαιδευόμενοι πρέπει να καθοδηγηθούν προς ένα προδιαγεγραμμένο στόχο, τότε ο τρόπος με τον οποίο θα ερμηνεύσει τα κριτήρια και οι μεθοδολογικές επιλογές που θα ακολουθήσει θα καθοριστούν από την θέση αυτή. Λ.χ. θα θεωρήσει ότι οι απαιτήσεις του μαθησιακού αντικειμένου ή/ και του κλίματος που διαμορφώνεται ή/και του διαθέσιμου χρόνου κ.α. δεν προσφέρονται για την εφαρμογή του μοντέλου της μεταβίβασης γνώσεων. 9 Αντίστροφα, αν η αξιωματική θέση του έγκειται στο ο,τι δεν θα μεταδώσει ο ίδιος τη γνώση, αλλά θα βοηθήσει τους εκπαιδευόμενους να συμμετάσχουν σε μια διεργασία ανακάλυψης της, τότε θα αναζητήσει εναλλακτικές λύσεις, ώστε εκείνοι να μαθαίνουν, γινόμενοι ταυτόχρονα περισσότερο αυτοδύναμοι. 10 Ανάλογα λοιπόν με την περίσταση και της συνθήκες που επιβάλουν το πώς θα πραγματοποιηθεί η εκπαιδευτική διαδικασία και αφού ο εκπαιδευτής έχει από πριν ασχοληθεί με τα κριτήρια, έχει συζητήσει με τον εαυτό του και έχει αποκρυσταλλώσει την αξιωματική θέση του απέναντι στην εκπαίδευση ενηλίκων, η οποία θα καθορίσει στην συνέχεια τις επιλογές του. Η στρατηγική παρόλα αυτά που θα σχεδιάσει ο εκπαιδευτής προκειμένου να εκπαιδεύσει ενηλίκους και να πετύχει τον τελικό σκοπό της δεν θα εφαρμοστεί κατά ένα μεγάλο ποσοστό απρόσκοπτα. Επομένως ο εκπαιδευτής θα χρειαστεί να ακολουθήσει ελικοειδή πορεία προς τον σκοπό του ακολουθώντας πολιτική υποχωρήσεων μπροστά στις αντιξοότητες και τα προβλήματα που θα εμφανιστούν. Οι φάσεις της πορείας αυτής, τα βήματα δηλαδή της εξέλιξης από την αρχή μέχρι το τέλος της εκπαιδευτικής διαδικασίας καθώς και η ταχύτητα με την οποία θα πραγματοποιηθεί η καθεμία, εξαρτώνται κατά ένα μεγάλο ποσοστό κάθε φορά από την δυναμική που αναπτύσσεται μεταξύ εκπαιδευτή και εκπαιδευομένων. Κατά την διάρκεια όμως μιας εκπαιδευτικής διεργασίας, κανείς δεν μπορεί να εγγυηθεί για το τελικό αποτέλεσμα το οποίο θα προκύψει, ούτε για τον χρόνο τον οποίο θα χρειαστεί 8 Δ. Βαϊκούση, Ι. Βαλάκας, Α. Κόκκος, Κ. Ναυρίδης, Α. Τσιμπουκλή. Εκδόσεις: Ελληνικό ανοιχτό πανεπιστήμιο, Τίτλος : Εκπαίδευση ενηλίκων Εκπαιδευτικές μέθοδοι, ομάδα εκπαιδευομένων. Τόμος Δ, Πάτρα Δ. Βαϊκούση, Ι. Βαλάκας, Α. Κόκκος, Κ. Ναυρίδης, Α. Τσιμπουκλή. Εκδόσεις: Ελληνικό ανοιχτό πανεπιστήμιο, Τίτλος : Εκπαίδευση ενηλίκων Εκπαιδευτικές μέθοδοι, ομάδα εκπαιδευομένων. Τόμος Δ, Πάτρα Δ. Βαϊκούση, Ι. Βαλάκας, Α. Κόκκος, Κ. Ναυρίδης, Α. Τσιμπουκλή. Εκδόσεις: Ελληνικό ανοιχτό πανεπιστήμιο, Τίτλος : Εκπαίδευση ενηλίκων Εκπαιδευτικές μέθοδοι, ομάδα εκπαιδευομένων. Τόμος Δ, Πάτρα

16 αυτό να γίνει. Ωστόσο ένας εκπαιδευτής ο οποίος υιοθετεί την θέση και είναι υπέρ της ενεργής συμμετοχής των εκπαιδευόμενων πιστεύοντας πως με αυτό τον τρόπο ότι η μάθηση συντελείται αποτελεσματικότερα, έχει σοβαρές πιθανότητες να αμβλύνει τα εμπόδια που παρεμβάλλονται. Τα γεγονότα και η συλλογική εμπειρία της εκπαίδευσης ενηλίκων έχει κατά καιρούς δείξει ο,τι οι περισσότεροι εκπαιδευόμενοι, εάν αντιμετωπιστούν ως υπεύθυνα άτομα, ανταποκρίνονται. Για να πραγματοποιηθεί όμως αυτό προϋποθέτει ότι από την πρώτη στιγμή τους έχουμε δείξει ότι τη δυνατότητα να συμμετάσχουν ουσιαστικά στην πορεία της μάθησης και τους αφήνουμε το περιθώριο να εξελιχθούν προς αυτή την κατεύθυνση. Τα «βήματα» της στρατηγικής Τα «βήματα» τα οποία μπορεί να ακολουθήσει ένας εκπαιδευτής που υιοθετεί αξιωματική θέση υπέρ και όχι κατά της συμμετοχής των εκπαιδευόμενων στην εκπαιδευτική διαδικασία, προκειμένου να σχεδιάσει τις εκπαιδευτικές τεχνικές που θα ακολουθηθούν στη διάρκεια ενός προγράμματος εκπαίδευσης ενηλίκων είναι αρχικά. Η μεριμνά για την αξιοποίηση των συμμετοχικών τεχνικών, που σημαίνει ο,τι αφού ο εκπαιδευτής μελετήσει πρώτα τις εκπαιδευτικές τεχνικές, προσδιορίσει το γενικό σκοπό και τους ειδικούς στόχους του προγράμματος και διαμορφώσει ανάλογα το αναλυτικό περιεχόμενο θα ασχοληθεί με την επιλογή των εκπαιδευτικών τεχνικών που θα εφαρμοστούν σε καθεμία διδακτική ενότητα. 11 Το πρώτο βήμα που θα κάνει είναι να χρησιμοποιήσει τα κριτήρια επιλογής των εκπαιδευτικών τεχνικών ώστε να τεκμηριώσει όσο γίνεται καλύτερα την ανάγκη για τη μέγιστη αξιοποίηση εκείνων των τεχνικών που ευνοούν την ενεργητική συμμετοχή. 12 Ένα δεύτερο «βήμα» της στρατηγικής, της οποίας πρόκειται να ακολουθήσει ο εκπαιδευτής είναι το μέλημα για την αποφυγή της μονολογικής εισήγησης. Σε αυτή την φάση της στρατηγικής του ο εκπαιδευτής θα προσδιορίσει και θα επιλέξει το σύνολο των εκπαιδευτικών τεχνικών, οι οποίες θα εφαρμοστούν στο πλαίσιο κάθε διδακτικής ενότητας. Θα πρέπει να δοθεί μεγάλη προσοχή ώστε ο 11 Δ. Βαϊκούση, Ι. Βαλάκας, Α. Κόκκος, Κ. Ναυρίδης, Α. Τσιμπουκλή. Εκδόσεις: Ελληνικό ανοιχτό πανεπιστήμιο, Τίτλος : Εκπαίδευση ενηλίκων Εκπαιδευτικές μέθοδοι, ομάδα εκπαιδευομένων. Τόμος Δ, Πάτρα Δ. Βαϊκούση, Ι. Βαλάκας, Α. Κόκκος, Κ. Ναυρίδης, Α. Τσιμπουκλή. Εκδόσεις: Ελληνικό ανοιχτό πανεπιστήμιο, Τίτλος : Εκπαίδευση ενηλίκων Εκπαιδευτικές μέθοδοι, ομάδα εκπαιδευομένων. Τόμος Δ, Πάτρα

17 εκπαιδευτής να φροντίσει να αποφύγει όσο το δυνατόν την πεπατημένη εκπαιδευτική τεχνική της εισήγησης διότι πολύ πιθανόν να μειωθεί η συμμετοχικότητα των εκπαιδευομένων κατά την διάρκεια της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Αυτό θα το κάνει χρησιμοποιώντας άλλη εκπαιδευτική τεχνική ή ακόμα και συνδυασμό εκπαιδευτικών τεχνικών οι οποίες θα αυξάνουν το ποσοστό της συμμετοχικότητας των εκπαιδευομένων κατά την διάρκεια της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Από την άλλη πλευρά σε ο,τι αφορά ορισμένες διδακτικές ενότητες ο εκπαιδευτής μπορεί να θεωρήσει ο,τι είναι σκόπιμο να γίνει εισήγηση. Σε αυτή την περίπτωση θα πρέπει να ακολουθήσει τις προδιαγραφές για την βελτίωση. Το τρίτο λοιπόν βήμα που καλείται να κάνει ο εκπαιδευτής με βάση την στρατηγική που είναι διατεθειμένος να ακολουθήσει είναι η ενίσχυση της τεχνικής της εισήγησης και ο κατάλληλος συνδυασμός τεχνικών. Στο συγκεκριμένο «βήμα» ο εκπαιδευτής θα πρέπει να σκεφτεί και να επιλέξει ποιες συμμετοχικές εκπαιδευτικές τεχνικές μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε συνδυασμό με την εκπαιδευτική τεχνική της εισήγησης μέσα σε αυτές τις διδακτικές ενότητες, ώστε να αυξηθεί συνολικά η αποτελεσματικότητα της προσφερόμενης εκπαίδευσης. Υπάρχουν δύο τρόποι προκειμένου να πραγματοποιηθεί και να έχει θετικά αποτελέσματα το συγκεκριμένο εγχείρημα. Ο πρώτος τρόπος είναι ο χρονικός περιορισμός της εισήγησης στα λεπτά στο πλαίσιο μίας ή δύο ωρών διδακτικών ενοτήτων, και στην συνέχεια να ακολουθούν οι διαφορές ανάλογα με την περίσταση συμμετοχικές εκπαιδευτικές τεχνικές. Ο δεύτερος τρόπος με τον οποίο μπορεί να ενισχυθεί η εκπαιδευτική τεχνική της εισήγησης και να μπορέσει να γίνει συνδυασμός τεχνικών, είναι ο εμπλουτισμός της ίδιας της εισήγησης με την χρήση των συμμετοχικών τεχνικών. Στην περίπτωση αυτή το χρονικό όριο διάρκειας της εισήγησης μπορεί να φτάσει μέχρι και τα 40 λεπτά. Κατά την διάρκεια αυτού του είδους της εισήγησης πολύ πιθανόν είναι να τεθούν στους εκπαιδευόμενους μαιευτικές ερωτήσεις οι οποίες θα πρέπει να απαντηθούν σε σύντομο χρονικό διάστημα, μπορεί να γίνει μαζί τους μια συζήτηση σχετικά με το θέμα που αναλύεται στην εισήγηση. Επίσης να τους ζητηθεί να συγκροτήσουν γραπτά τις απόψεις τους ή να ιεραρχήσουν κάποια ζητήματα, ακόμα πολύ πιθανόν είναι να ζητηθεί από τους εκπαιδευόμενους να σχολιάσουν με βάση την κρίση τους, τα πιστεύω τους και τις απόψεις τους ορισμένα κείμενα ή μια βιντεοσκόπηση ή μια σειρά από φωτογραφίες ή πίνακες. Ακόμα πιθανόν είναι να τους ζητηθεί επίσης να εκπονήσουν μικρές ασκήσεις όπως για παράδειγμα ασκήσεις τύπου 17

18 «σωστό λάθος», επεξεργασία μικρών μελετών περίπτωσης και τέλος η συμπλήρωση απαντήσεων σε ένα ερωτηματολόγιο. Κάτι ακόμα το οποίο μπορεί να προστεθεί στην εκπαιδευτική τεχνική της εισήγησης προκειμένου να γίνει πιο συμμετοχική είναι να ανατεθεί στους εκπαιδευόμενους να αναλύσουν μια έννοια ή έναν ορισμό μέσω του «καταιγισμού ιδεών», και τέλος να επεξεργαστούν τα κεντρικά σημεία της εισήγησης κατανεμημένοι σε δυάδες ή, αν υπάρχει χρόνος, σε ομάδες εργασίας. 13 Προκειμένου επίσης να ενισχυθεί και να γίνει πιο συμμετοχική η εκπαιδευτική τεχνική της εισήγησης, θα πρέπει θα πρέπει να γίνουν ορισμένοι συνδυασμοί, της εισήγησης με άλλες εκπαιδευτικές τεχνικές. Οι συνδυασμοί αυτοί σχετίζονται με το ο,τι η παρουσίαση μπορεί να ενισχύεται με ερωτήσεις που θέτει το ακροατήριο κατά την διάρκεια της εκπαιδευτικής διαδικασίας ή αντίθετα και από ερωτήσεις που θέτει ο εκπαιδευτής στο ακροατήριο. Με σκοπό την κατανόηση του θέματος που περιγράφεται από τον εκπαιδευτή. Το τέταρτο και τελευταίο «βήμα» που ακολουθεί ένας εκπαιδευτής που υιοθετεί αξιωματική θέση υπέρ της συμμετοχικής εκπαίδευσης, είναι ο μακροσκοπικός σχεδιασμός των εκπαιδευτικών τεχνικών. Μέχρι εδώ αναφερθήκαμε και εξετάσαμε τα βήματα που κάνει ο εκπαιδευτής, προκειμένου να επιλέξει τις τεχνικές που θα εφαρμόσει μέσα σε κάθε μεμονωμένη διδακτική ενότητα. Τώρα θα εστιάσουμε την προσοχή και την μελέτη μας στον μακροσκοπικό σχεδιασμό των εκπαιδευτικών τεχνικών. Με τον όρο μακροσκοπικό σχεδιασμό εννοούμε τη στρατηγική που θα ακολουθήσει και τις αποφάσεις που θα πάρει ο εκπαιδευτής στο πλαίσιο ολόκληρου του εκπαιδευτικού προγράμματος ή τουλάχιστον μεγάλων τμημάτων του. Αναλυτικά θα πρέπει ο εκπαιδευτής να προβληματιστεί σε ο,τι αφορά την αλληλουχία των τεχνικών που θα χρησιμοποιήσει σε όλη αυτή την διάρκεια να εξετάσει το πρόγραμμα ή το τμήμα αυτού ως μία συνολική διεργασία και μέσα από αυτό το οπτικό πρίσμα να επανελέγξει τις επιλογές του για τις εκπαιδευτικές τεχνικές που θα χρησιμοποιηθούν σε όλη αυτή την διάρκεια, να εξετάσει με άλλα λόγια το πρόγραμμα ή το τμήμα αυτού ως μία συνολική διεργασία και μέσα από αυτό το οπτικό πρίσμα να επανελέγξει τις επιλογές του για τις εκπαιδευτικές τεχνικές που θα 13 Δ. Βαϊκούση, Ι. Βαλάκας, Α. Κόκκος, Κ. Ναυρίδης, Α. Τσιμπουκλή. Εκδόσεις: Ελληνικό ανοιχτό πανεπιστήμιο, Τίτλος : Εκπαίδευση ενηλίκων Εκπαιδευτικές μέθοδοι, ομάδα εκπαιδευομένων. Τόμος Δ, Πάτρα

19 χρησιμοποιηθούν σε καθεμία διδακτική ενότητα. 14 Και τέλος μόνο μέσα από αυτήν την διαδικασία της μακροσκοπικής θεώρησης θα κατορθώσει να βρει τους καταλληλότερους τρόπους εφαρμογής των εκπαιδευτικών τεχνικών κατά την διάρκεια του χρόνου. Με αυτό τον τρόπο θα εμπλέξει σταδιακά τους εκπαιδευόμενους στη συμμετοχική διεργασία σεβόμενος πάντα τους ρυθμούς του κάθε εκπαιδευόμενου τους αρχικούς ενδοιασμούς και τις αντιστάσεις τους σε ορισμένα θέματα. Αποτέλεσμα αυτής της διαδικασίας θα είναι να προσδώσει μεγαλύτερη ευελιξία στο σχεδιασμό του, δεδομένου ότι η μακροσκοπική θεώρηση επιτρέπει να γίνονται αναπροσαρμογές ανάλογα με την εξέλιξη της εκπαιδευτικής πράξης και την δυναμική των σχέσεων που διαμορφώνονται. Σε κάθε πρόγραμμα παρ όλα αυτά χρειάζεται να διαμορφωθεί μια ξεχωριστή στρατηγική, προσαρμοσμένη στις ανάγκες του. Υπάρχουν ορισμένα στάδια σύμφωνα με τα οποία στηρίζεται και υλοποιείται η στρατηγική. Τα στάδια αυτά περιέχουν κάποιες συγκεκριμένες ενέργειες οι οποίες για το πρώτο στάδιο είναι οι εξής : Οι εκπαιδευόμενοι καταγράφουν τα ερωτήματά τους γύρω από το μελετώμενο ζήτημα Στη συνέχεια συνθέτουν τα ερωτήματα, εργαζόμενοι σε ομάδες. Η σύνθεση αυτή γίνεται αντικείμενο συζήτησης ανάμεσα στον εκπαιδευτή και στους εκπαιδευόμενους. Καθένας εκπαιδευόμενος γράφει μια μικρή έκθεση γύρω από ένα θέμα που απορρέει από τον προβληματισμό που αναπτύχθηκε. 15 Στο δεύτερο στάδιο Οι εκπαιδευόμενοι μελετούν βιβλία σημειώσεις και οτιδήποτε άλλο το οποίο περιέχει σημαντικές πληροφορίες, γύρω από τα βασικά θέματα που προέκυψαν από τις αναζητήσεις του Α σταδίου. 14 Δ. Βαϊκούση, Ι. Βαλάκας, Α. Κόκκος, Κ. Ναυρίδης, Α. Τσιμπουκλή. Εκδόσεις: Ελληνικό ανοιχτό πανεπιστήμιο, Τίτλος : Εκπαίδευση ενηλίκων Εκπαιδευτικές μέθοδοι, ομάδα εκπαιδευομένων. Τόμος Δ, Πάτρα Δ. Βαϊκούση, Ι. Βαλάκας, Α. Κόκκος, Κ. Ναυρίδης, Α. Τσιμπουκλή. Εκδόσεις: Ελληνικό ανοιχτό πανεπιστήμιο, Τίτλος : Εκπαίδευση ενηλίκων Εκπαιδευτικές μέθοδοι, ομάδα εκπαιδευομένων. Τόμος Δ, Πάτρα

20 Συνεχίζοντας στο τρίτο στάδιο, διαπιστώνουμε πως ο εκπαιδευτής το συλλογικό προβληματισμό με μια διαλογική εισήγηση. Οι ενέργειες οι οποίες πραγματοποιούνται είναι ο,τι Ο εκπαιδευτής προετοιμάζει την εισήγηση, το θέμα της οποίας πήγασε από τον προβληματισμό που αναπτύχθηκε στα προηγούμενα στάδια. Κατά την προετοιμασία του, λαμβάνει προσεκτικά υπόψη τις γνώσεις, τις απόψεις, αλλά και τις παρανοήσεις που έχουν οι εκπαιδευόμενοι για το θέμα. Φροντίζει το θέμα της εισήγησης να συνδέεται με τις συνθήκες που εκείνοι αντιμετωπίζουν. Πριν γίνει η εισήγηση, οι εκπαιδευόμενοι παρουσιάζουν την δική τους ανάλυση σχετικά με το θέμα που θα παρουσιαστεί. Με αυτόν τον τρόπο εμπλέκονται ενεργητικά στην εσωτερική λογική του μελετώμενου. Γίνεται η εισήγηση με στόχο να διερευνηθεί σφαιρικά και κριτικά το μελετώμενο θέμα και να αποκαλυφθούν πτυχές του που οι εκπαιδευόμενοι ακόμα αγνοούν. Η εισήγηση συνδυάζεται με συζήτηση, μέσα από την οποία : α) οι εκπαιδευόμενοι αναλύουν τις υπάρχουσες εμπειρίες τους και επεξεργάζονται περαιτέρω το θέμα, β) εκπαιδευτής και εκπαιδευόμενοι αναζητούν λύσεις στα προβλήματα που διαπιστώνονται. 16 Στο τέταρτο και τελευταίο στάδιο ο εκπαιδευτής οδηγεί την ομάδα σε σύνθεση των απόψεων και σε επεξεργασία προτάσεων για δράση. Οι ενέργειες οι οποίες πραγματοποιούνται είναι ο,τι αρχικά Οι εκπαιδευόμενοι γράφουν μικρά κείμενα γύρω από τα θέματα που εξετάστηκαν στα προηγούμενα στάδια. Τα κείμενα αυτά συνδέονται με τα βιβλία που μελετήθηκαν στα πρώτο στάδιο. Κάθε εκπαιδευόμενος προετοιμάζει και παρουσιάζει ένα σχέδιο δράσης σχετικά με ένα θέμα που σχετίζεται με τις συνθήκες που αντιμετωπίζει στην τοπική του κοινωνία. 16 Δ. Βαϊκούση, Ι. Βαλάκας, Α. Κόκκος, Κ. Ναυρίδης, Α. Τσιμπουκλή. Εκδόσεις: Ελληνικό ανοιχτό πανεπιστήμιο, Τίτλος : Εκπαίδευση ενηλίκων Εκπαιδευτικές μέθοδοι, ομάδα εκπαιδευομένων. Τόμος Δ, Πάτρα

21 Ο εκπαιδευτής τροφοδοτεί τους εκπαιδευόμενους με νέες πληροφορίες, διασυνδέοντας τα σχέδια δράσης τους με τις ευρύτερες αλλαγές που συντελούνται στην κοινωνία 17. Σαν συμπέρασμα στο τελευταίο στάδιο απορρέει πως ο μακροσκοπικός σχεδιασμός των εκπαιδευτικών τεχνικών είναι δραστηριότητα δύσκολη, που προϋποθέτει βαθιά γνώση της μεθοδολογίας της εκπαίδευσης ενηλίκων αλλά και πολύ δουλειά. Αποτελεί όμως το δρόμο για να αποκτήσει η στρατηγική του εκπαιδευτή διάσταση ολιστική, πράγμα που επιτρέπει να εμπλέκονται οι εκπαιδευόμενοι βαθμιαία, δημιουργικά και αποτελεσματικά στα αλλεπάλληλα στάδια της εκπαιδευτικής διεργασίας. 17 Δ. Βαϊκούση, Ι. Βαλάκας, Α. Κόκκος, Κ. Ναυρίδης, Α. Τσιμπουκλή. Εκδόσεις: Ελληνικό ανοιχτό πανεπιστήμιο, Τίτλος : Εκπαίδευση ενηλίκων Εκπαιδευτικές μέθοδοι, ομάδα εκπαιδευομένων. Τόμος Δ, Πάτρα

22 1.3.1 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΕΝΗΛΙΚΩΝ ΣΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Στα τέλη του 19 ου αι. παρατηρούνται οι πρώτες προσπάθειες για την εκπαίδευση των ενηλίκων στη χώρα μας. Προσπάθειες αξιόλογες μεν, εφόσον λειτούργησαν ως μηχανισμός αλφαβητισμού, ηθικής διαπαιδαγώγησης, επαγγελματικής και κοινωνικής κατάρτισης, εμφανώς δε κινούμενες στην κατεύθυνση χειραγώγησης του εργατικού δυναμικού. Ο 20 ος αι. σηματοδοτεί τη δραστηριοποίηση της εργατικής τάξης και τη συμμετοχή της σε εκπαιδευτικά προγράμματα για ενήλικες, στοχεύοντας στη χειραφέτησή της. Η ένταξη στην Ε.Ε. επέφερε μόνο ποσοτική αύξηση των προγραμμάτων, που δε συνοδεύτηκε από ανάλογη ποιοτική αναβάθμιση. Οι ριζικές αλλαγές της δεκαετίας του 90 και η καθιέρωση νομοθετικού πλαισίου δεν εξάλειψαν τις υφιστάμενες δυσλειτουργίες. Ιδιαίτερα, όταν η απορρόφηση κοινοτικών κονδυλίων έγινε αυτοσκοπός, διαιωνίστηκαν τα προβλήματα της επικάλυψης προγραμμάτων, της προχειρότητας και της απουσίας κεντρικού σχεδιασμού. Παράλληλα, ενώ στην Ευρώπη η καθιέρωση προγραμμάτων εκπαίδευσης ενηλίκων υπήρξε λαϊκό αίτημα και προϊόν πνευματικών και κοινωνικών ζυμώσεων, στην Ελλάδα το αντίστοιχο ενδιαφέρον, ελλείψει ανάλογων διεργασιών, ήταν μάλλον υποτονικό. Ωστόσο, οι ειδήμονες προβλέπουν την αυξημένη συμμετοχή των Ελλήνων στο προσεχές μέλλον, ως αποτέλεσμα της ποιοτικής αναβάθμισης των εν λόγω προγραμμάτων, της σταδιακής εξοικείωσης της ελληνικής κοινωνίας με αυτά καθώς και των νέων επιστημονικών και τεχνολογικών δεδομένων. Προβάλλει όμως σε επίπεδο της εκπαιδευτικής πολιτικής και το αίτημα του στρατηγικού σχεδιασμού και της καθιέρωσης δομών πιστοποίησης, με αντίκρισμα στην αγορά εργασίας, προκειμένου να επαληθευτούν οι ευοίωνες αυτές προβλέψεις. Εισαγωγή. Είναι γνωστό ότι στην πατρίδα μας, με τη σύσταση του Ελληνικού Κράτους, δόθηκε προτεραιότητα στην εκπαίδευση των ελλήνων πολιτών - και ιδιαίτερα των νέων -με σκοπό την απόκτηση στοιχειωδών τουλάχιστον γνώσεων. Το είδος και το επίπεδο αυτών των γνώσεων, εκτός κάποιων σταθερών, είχε πάντα σχέση με τα χαρακτηριστικά της εποχής. Οι συνεχώς μεταβαλλόμενες κοινωνικό- 22

23 οικονομικές συνθήκες καθιστούσαν φανερή την ανάγκη απόκτησης μεταστοιχειώδους γνώσης αφ ενός, αλλά και συμπληρωματικής αφ ετέρου, ακόμη και κατά την ενηλικίωση. Έτσι προέκυψε το πρόβλημα-ανάγκη της εκπαίδευσης των ενηλίκων. Η Εκπαίδευση Ενηλίκων ως έννοια αποτελεί έναν ευρύτατο χώρο και περιλαμβάνει όλες εκείνες τις δραστηριότητες, μέσα από τις οποίες ενήλικα άτομα μαθαίνουν με συστηματικό και οργανωμένο τρόπο. Περιλαμβάνει δε την αρχική και συνεχιζόμενη επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση, μαθητεία και επιμόρφωση σε τυπικά και μη περιβάλλοντα μάθησης αλλά και σε χώρους εργασίας και αφορά όχι μόνο τη στοχευόμενη εκπαίδευση για την πλειοψηφία των μελών της κοινωνίας αλλά και την πολυδιάστατη εκπαίδευση των κοινωνικά αποκλεισμένων ομάδων. Στη διάρκεια του 20 ου αιώνα, ανάλογα με τις εκάστοτε κοινωνικές συνθήκες, προσλαμβάνει διαφορετική χροιά και ένταση και συγκροτεί ένα ιδιαίτερο επιστημονικό πεδίο. (Κόκκος, Α. 2002). Η Εκπαίδευση Ενηλίκων πριν την είσοδο της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα και μετά. Είναι αποδεκτό ότι η διαμόρφωση και η εφαρμογή εκπαιδευτικών πολιτικών γενικότερα, αλλά και ειδικότερα ό,τι αφορά την εκπαίδευση ενηλίκων αλλά και τους φορείς υλοποίησης, σχετίζεται με τις εκάστοτε συγκεκριμένες ιστορικές συνθήκες και τα πλαίσια των κοινωνικό-οικονομικών, πολιτισμικών και πολιτικών συνθηκών, που με την σειρά τους δημιουργούν δυνατότητες και περιορισμούς. Ιστορικά, η περίοδος εμφάνισης των πρώτων μορφών εκπαίδευσης ενηλίκων στην χώρα μας ανάγεται στα τέλη του 19 ου αιώνα. Η πρώτη προσπάθεια οργάνωσης της επιμόρφωσης ενηλίκων στην πατρίδα μας ξεκίνησε από το ΥΠΕΠΘ το 1929 επί κυβερνήσεως Ελ. Βενιζέλου. Αρχικός στόχος στην εν λόγω περίοδο ήταν η ανάπτυξη του αλφαβητισμού και της βασικής παιδείας του πληθυσμού, παρέχοντας στη συνέχεια γνώσεις επαγγελματικής και κοινωνικής κατάρτισης, με έντονο το στοιχείο της ηθικής διαπαιδαγώγησης Ως φορείς υλοποίησης αναφέρονται κυρίως οι διάφοροι μορφωτικοί σύλλογοι και οι εργατικές ενώσεις. Επιπλέον, τα Επιμελητήρια της Αθήνας και του Πειραιά ιδρύουν νυκτερινά τεχνικά σχολεία. Αντίστοιχες νυκτερινές σχολές ιδρύονται από το ελληνικό κράτος κατά τη διάρκεια του μεσοπολέμου, στα πλαίσια μιας ευρύτερης προσπάθειας για τον 23

24 αλφαβητισμό ενηλίκων αλλά και την αφομοίωση των ξενόφωνων και κυρίως των μειονοτήτων που παραμένουν στην Ελλάδα μετά τις ανταλλαγές πληθυσμών. Κατεξοχήν επαγγελματική κατάρτιση πρόσφερε ο θεσμός των Κυριακών Γεωργικών Σχολείων που λειτουργούσε τις Κυριακές, παραδίδοντας αντίστοιχα μαθήματα στους αγρότες γεωργικού, ζωοτεχνικού και οικοκυρικού περιεχομένου. Η παραπάνω περίοδος αποτυπώνει προσπάθειες, που διακρίνονται περισσότερο όμως από ένα τυχαίο και αποσπασματικό παρά από ένα οργανωμένο τρόπο υλοποίησης. Σύμφωνα με την τυπολογία των στρατηγικών εκπαίδευσης (όπως στο Βεργίδης, στο κοινωνική & οικονομική λειτουργία ΕΑΠ, Τ. Β ) τα προγράμματα εκπαίδευσης την περίοδο του μεσοπολέμου εντάσσονται στην πολιτικό-ιδεολογική στρατηγική και στη στρατηγική της συμπληρωματικής κατάρτισης. Με βάση την πολιτικό-ιδεολογική αυτή στρατηγική, η εκπαίδευση αποτελεί ένα ξεκάθαρο πολιτικό και ιδεολογικό μηχανισμό για τη διατήρηση των σχέσεων εξουσίας καθώς και για την προάσπιση των συμφερόντων της άρχουσας τάξης. Στο πλαίσιο αυτής της ιδεολογικοπολιτικής λειτουργίας, η εκπαίδευση ενηλίκων αποτέλεσε ένα μηχανισμό επίτευξης εθνικής ομοιογένειας αλλά και μηχανισμό ελέγχου του πληθυσμού που εγκατέλειπε την ύπαιθρο και οδηγείτο στα αστικά κέντρα λόγω της εμφάνισης της αστυφιλίας. Ο νόμος 4397 του 1929 για τον αλφαβητισμό ενηλίκων αποτελεί μια χαρακτηριστική περίπτωση αυτής της συγκεκριμένης στρατηγικής. Παράλληλα με αυτή την κυρίαρχη στρατηγική, δηλαδή την ιδεολογική και ηθικοπλαστική χειραγώγηση των εργαζομένων, αναπτύχθηκαν και δραστηριότητες που είχαν το χαρακτήρα της συμπληρωματικής κατάρτισης. Η ανερχόμενη αστική τάξη στην Ελλάδα κάνει προσπάθειες να καλύψει τις ελλείψεις σε τεχνική και επαγγελματική εκπαίδευση, που δημιουργούνται λόγω του κλασικισμού που κυριαρχεί στην τυπική εκπαίδευση. Κατ επέκταση, προκειμένου να προσαρμοστεί στις νέες κοινωνικοοικονομικές συνθήκες και τις αλλαγές που αυτές συνεπάγονται στο χώρο της απασχόλησης, λαμβάνει μέτρα, όπως η εξειδίκευση μεσαίων και ανώτερων στελεχών για τη βιομηχανία ή την ίδρυση νυχτερινών τεχνικών σχολείων. Όμως ήδη από τις αρχές του 20 ου αι. και μετά, εμφανίζεται στο προσκήνιο και η εργατική τάξη, που με τους κοινωνικούς της αγώνες δραστηριοποιείται στον τομέα της κατάρτισης των εργαζομένων, όπως για παράδειγμα διοργανώνοντας μαθήματα από το Εργατικό Κέντρο της Αθήνας, έχοντας ως απώτερο στόχο την κοινωνική και πολιτική τους χειραφέτηση. Βασικό χαρακτηριστικό αυτής της περιόδου είναι ένας συγκεντρωτισμός, όπου κυρίαρχος είναι ο ρόλος του κράτους. Κύριοι φορείς 24

25 οργάνωσης της εκπαίδευσης ενηλίκων είναι το Βασιλικό Εθνικό Ίδρυμα στην αρχή και στη συνέχεια ο ΟΑΕΔ, το Υπουργείο Γεωργίας και η Υπηρεσία Λαϊκής Επιμόρφωσης του Υπουργείου Παιδείας.(Λαϊκή Επιμόρφωση, 1985). Από τη δεκαετία του 1950 και μετά ιδρύθηκαν επιπλέον διάφοροι φορείς εκπαίδευσης ενηλίκων που απευθύνονταν σε ένα ευρύ φάσμα διαφορετικών πληθυσμών στόχων. Εκτός από την Υπηρεσία Λαϊκής Επιμόρφωσης, ιδρύονται τα Κέντρα Γεωργικής Εκπαίδευσης (ΚΕ.ΓΕ) για τους αγρότες, ο Ο.Α.Ε.Δ. για τους εργάτες, ο Ε.Ο.Μ.Μ.Ε.Χ. για τους βιοτέχνες και το ΕΛ.ΚΕ.ΠΑ για το επιστημονικό δυναμικό της χώρας τα οποία αποτελούν αντιπροσωπευτικά παραδείγματα. Το σύνολο όμως όλων αυτών των δραστηριοτήτων δεν καταφέρνει τελικά να καλύψει μεγάλες κοινωνικές ομάδες, αν και οι ανάγκες για εκπαίδευση και κατάρτιση ήταν ήδη πολλές, λόγω της αδυναμίας της τυπικής εκπαίδευσης να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της αγοράς εργασίας, της μαζικής εισόδου των γυναικών στον επαγγελματικό στίβο, της παρουσίας κοινωνικά αποκλεισμένων ομάδων, καθώς και της αυξανόμενης ανεργίας των νέων (Κόκκος, 2002). Με την είσοδο της Ελλάδας στην Ε.Ο.Κ. τα δεδομένα αλλάζουν ραγδαία στο χώρο της εκπαίδευσης ενηλίκων και η εκπαίδευση ενηλίκων υφίσταται ριζικές αλλαγές, τόσο ποσοτικές όσο και ποιοτικές. Η χρηματοδότηση από το Ευρωπαϊκό Κοινοτικό Ταμείο είχε ως αποτέλεσμα, στην πρώτη φάση τουλάχιστον, την ποσοτική αύξηση των δράσεων και του αριθμού των συμμετεχόντων σε προγράμματα εκπαίδευσης ενηλίκων (Βεργίδης Δ. 1985).Κυρίαρχη στρατηγική εκπαίδευσης σε αυτή την πρώιμη περίοδο είναι η συμπληρωματική κατάρτιση. Βασικός στόχος δηλαδή της εκπαίδευσης ενηλίκων είναι η παροχή συμπληρωματικών εκπαιδευτικών υπηρεσιών, καλύπτοντας έτσι κενά ή ανεπάρκειες του τυπικού εκπαιδευτικού συστήματος. Για παράδειγμα, ο κυρίαρχος προσανατολισμός που υπάρχει στην Ελλάδα προς τη γενική εκπαίδευση έχει οδηγήσει σε υποβάθμιση της τεχνικής επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατά συνέπεια στη χαμηλή επαγγελματική εξειδίκευση των εργαζομένων, πρόβλημα το οποίο επιχειρείται να αντιμετωπιστεί μέσω της εκπαίδευσης ενηλίκων. Έτσι μετά το 1981, με βάση τη χρηματοδότηση της Ε.Ο.Κ. αλλά και τη συγχρηματοδοτήσει των επιχειρήσεων με σκοπό την ανάγκη κατάρτισης στελεχών επιχειρήσεων και εξειδίκευσης σε θέματα μάρκετινγκ, οργάνωσης και διοίκησης, που έγινε επιτακτικότερη λόγω του διεθνούς ανταγωνισμού, αναπτύσσονται προγράμματα κατάρτισης στελεχών επιχειρήσεων καθώς και πτυχιούχων ανέργων, με στόχο αφενός 25

26 την προσαρμογή των εργαζομένων στις νέες συνθήκες και κατά συνέπεια την αύξηση της παραγωγικότητας, αφετέρου δε την καταπολέμηση της ανεργίας μέσω της παροχής εξειδίκευσης, υιοθετώντας μια άλλη στρατηγική εκπαίδευσης, αυτήν της επιστημονικής εξειδίκευσης. Στη δεκαετία του 1980 η αποδυνάμωση της πολιτικό-ιδεολογικής στρατηγικής εκφράστηκε και σε θεσμικό επίπεδο με την αλλαγή, τον εκδημοκρατισμό και τον εκσυγχρονισμό του θεσμικού πλαισίου διαφόρων φορέων εκπαίδευσης ενηλίκων. Είχε δοθεί ιδιαίτερη έμφαση στη στρατηγική της ολοκληρωμένης τοπικής ανάπτυξης που στόχευσε στην οργάνωση αναπτυξιακών πρωτοβουλιών σε τοπικό επίπεδο με την υποστήριξη προγραμμάτων εκπαίδευσης ενηλίκων, παράλληλα με την πολιτική ανάπτυξη του ρόλου της τοπικής αυτοδιοίκησης. (Βεργίδης, στο Διοίκηση Ανθρώπινου Δυναμικού: Τόμος Β : Διοίκηση Εκπαιδευτικών Μονάδων, ΕΑΠ, 1999).Η περίοδος αυτή κυριαρχείται από φορείς υλοποίησης δημόσιου χαρακτήρα, όπως η Γενική Γραμματεία Λαϊκής Επιμόρφωσης και το Υπουργείο Γεωργίας. Εξακολουθεί δηλ. και τη δεκαετία του 80 να κυριαρχεί ο δημόσιος τομέας, ενώ παρατηρείται μια υποτονική παρουσία του ιδιωτικού τομέα στην ανάπτυξη δραστηριοτήτων εκπαίδευσης ενηλίκων. Η δεκαετία του 90 ήταν η περίοδος των θεσμικών αλλαγών και της ριζικής αναδιοργάνωσης της εκπαίδευσης ενηλίκων. Παρατηρείται σαφής προσανατολισμός προς την επαγγελματική κατάρτιση με την ίδρυση των Ι.Ε.Κ. και των Κ.Ε.Κ. και ενεργοποιείται σημαντικά ο ιδιωτικός τομέας. Την περίοδο αυτή καθιερώνονται συγκεκριμένοι κανονισμοί και προϋποθέσεις εφαρμογής των δράσεων και θεσμοθετείται ο κεντρικός έλεγχος όλων των φορέων κατάρτισης. Παράλληλα, αναδιοργανώνονται και οι φορείς για την επαγγελματική ανάπτυξη των εκπαιδευτικών και των εργαζομένων στη δημόσια διοίκηση. Στην ύστερη φάση αυτής της περιόδου, παρατηρείται μια προσπάθεια κοινωνικής ή επαγγελματικής ένταξης κοινωνικών ή πολιτισμικών ομάδων που είτε βρίσκονται στο περιθώριο της κοινωνικής ζωής (φυλακισμένοι, ανήλικοι παραβάτες, πρώην χρήστες ναρκωτικών ουσιών) είτε πλήττονται από την οικονομική και τεχνολογική αναδιάρθρωση, καλύπτοντας έτσι κενά ή ανεπάρκειες του τυπικού εκπαιδευτικού συστήματος. Με τον τρόπο αυτό, αναπτύσσονται προγράμματα εκπαίδευσης που απευθύνονται προς ευπαθείς κοινωνικές ομάδες στο πλαίσιο μιας στρατηγικής κοινωνικής ένταξης και αντιμετώπισης του αποκλεισμού. Τα προγράμματα αυτά έχουν ως στόχο την ένταξη των ατόμων αυτών στην αγορά εργασίας. Η μετεξέλιξη της Ελλάδας από χώρα 26

27 αποστολής σε χώρα υποδοχής μεταναστών, μετά τις εξελίξεις στην Ανατολική Ευρώπη, προσανατόλισε την εφαρμογή αυτών των προγραμμάτων στην ένταξη των οικονομικών μεταναστών. Ένα άλλο μέρος αυτών των προγραμμάτων εφαρμόστηκε για την ένταξη στην αγορά εργασίας των ατόμων με ειδικές ανάγκες. Η ανάπτυξη της επαγγελματικής κατάρτισης ενηλίκων στη δεκαετία του 90 στη χώρα μας, με σκοπό την ανάπτυξη της ανεργίας πραγματοποιήθηκε σε μεγάλο βαθμό χάρη στη χρηματοδότηση των Κοινοτικών Ταμείων, στο πλαίσιο των Κοινοτικών Πλαισίων Στήριξης, των Κοινοτικών Πρωτοβουλιών και των Ευρωπαϊκών Προγραμμάτων. Με βάση αυτή την στρατηγική, αναπτύχθηκαν προγράμματα επαγγελματικής κατάρτισης, που είχαν ως στόχο την ανάγκη αντιμετώπισης του προβλήματος της ανεργίας. Την ίδια χρονική περίοδο, η Ευρωπαϊκή Ένωση αναπτύσσει μία ευρύτερη πολιτική για τη δια βίου εκπαίδευση και μάθηση, μέρος της οποίας θεωρούνται οι δράσεις κατάρτισης και ευρύτερα η εκπαίδευση ενηλίκων. Στη χώρα μας, η πολιτική αυτή επιτρέπει την περίοδο αυτή τη χρηματοδότηση προγραμμάτων και θεσμών γενικής εκπαίδευσης ενηλίκων με σκοπό την ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού. Έτσι χρηματοδοτούνται από τα ΕΠΕΑΕΚ (Β και Γ Κ.Π.Σ.), το Ε.Α.Π [1]., τα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας [2] και τα Κέντρα Εκπαίδευσης Ενηλίκων, θεσμοί που εντάσσονται στην πολιτική ανάπτυξης της δια βίου εκπαίδευσης και μάθησης. Για την προώθηση της δια βίου εκπαίδευσης και μάθησης ψηφίστηκε το 2003 ειδικός νόμος (Ν.3191/2003), με τον οποίο δημιουργήθηκε Εθνικό Σύστημα Σύνδεσης της Αρχικής και της Συνεχιζόμενης Επαγγελματικής Κατάρτισης και Εκπαίδευσης με την Απασχόληση (ΕΣΣΕΕΚΑ).Στόχος του συστήματος είναι η πιστοποίηση προσόντων και επαγγελματικών δεξιοτήτων. Επίσης ενεργοποιείται και ο θεσμός του Κέντρου Πιστοποίησης Δομών Συνεχιζόμενης Κατάρτισης και Συνοδευτικών Υποστηρικτικών Υπηρεσιών (Ε.ΚΕ.ΠΙΣ), το οποίο ιδρύθηκε το 1994 και επανιδρύθηκε το 1997, και είχε ως σκοπό τη διασφάλιση της ποιότητας της συνεχιζόμενης κατάρτισης. 27